Był człowiek imieniem Hiob

TEKST Z UTWORU ANNY KAMIEŃSKIEJ „KSIĘGA NAD KSIĘGAMI”

Mąż był w ziemi Hus, imieniem Job, a był to mąż szczery i prosty, i bojący się Boga, odstępujący od złego.

Księgi Job I, 1

Był człowiek z ziemi Hus leżącej na wschodzie. Na imię miał Hiob. Czy był naprawdę? A może był tylko postacią z baśni i przypowieści? Był człowiek, który poznał do głębi cierpienie. Jeśli tak zacznie się opowieść, to był naprawdę. Jest naprawdę. Cierpienia pełno jest na świecie, pełno dokoła nas. Więc nie tylko był naprawdę — był samą prawdą.

Jeśli to wiemy, inaczej popatrzymy na człowieka imieniem Hiob, który spogląda z kart Biblii swoim przesmutnym i mądrym spojrzeniem. Chcielibyśmy zasypać go pytaniami.

Hiobie, ty, który cierpiałeś, powiedz nam, skąd się bierze cierpienie? Hiobie, dlaczego Bóg do niego dopuszcza? Hiobie, jaki jest sens cierpienia?

Ale Hiob milczy. I musimy nauczyć się czytać nie tylko jego słowa, ale i jego milczenie.

Był człowiek imieniem Hiob. Człowiek sprawiedliwy, dobry, bogobojny. Człowiek bogaty, szanowany, sławny. Człowiek szczęśliwy. Otoczony rodziną. Żona dała mu dziesięcioro dzieci.

Siedmiu synów i trzy córki, a wszyscy oni trzymali się wzajemnie bez waśni i swarów, jakie bywają w wielu rodzinach. W stajniach Hioba tupały konie, na pastwiskach pasły się woły i osły. Soczysta trawa chrzęściła w pyskach tysięcy owiec. Czeladź i służba cicho i sprawnie doglądała dobytku.

A Hiob siedział pośród swojego szczęścia. Świat był piękny. Jak owoc pomarańczy bez skazy, po który sięgała od niechcenia jego ręka. Chwalił Boga, który stworzył ten wspaniały świat. Niebo uśmiechało się twarzą słońca, taką promienistą twarzą, jaką rysują na piasku patykiem małe dzieci.

Nawet Bóg uśmiechał się z nieba, patrząc na Hioba. Tak. Są na świecie ludzie źli i niepamiętający o Bogu, ale Hiob jest inny. Hiob jest naprawdę sprawiedliwy.

Wśród duchów otaczających tron Boga stał Szatan. Ciemne swoje skrzydła złożył na plecach jak wielki, nocny motyl. Przystanął niby wicher, który dopiero co wyrywał drzewa i strącał głazy, a nagle cichnie i porusza tylko bezszelestnie listkami oliwki.

— Skąd idziesz? — zapytał go Pan Bóg.

— Obszedłem dokoła ziemię.

— A widziałeś tam sługę mojego, Hioba?

Widziałeś, jaki jest sprawiedliwy i bogobojny?

Ironiczny uśmiech przemknął po twarzy Szatana.

— Czyż Hiob za darmo jest dobry i bogobojny?

Czy nie obudowałeś go szczelnie szczęściem, rodziną i dostatkiem? Spróbuj zabrać mu to wszystko. Zobaczymy, czy nie będzie cię wtedy przeklinać.

— Dobrze — odrzekł Bóg. — Masz go w swojej mocy. Nie odbieraj mu tylko życia.

Błysnęły oczy Szatana. Udał, że się nie śpieszy, że zwleka, ale gdy rozwinął skrzydła, w jednej chwili znalazł się na ziemi.

Był piękny dzień w kraju Hus. Człowiek imieniem Hiob zarządził z rana wszystko jak codziennie i siadł przed domem patrzeć na zieleń swoich sadów. Na tych samych drzewach widział różowe pączki kwiatów, zupełnie rozwinięte białe kwiaty i dojrzewające już owoce. Jakże przedziwnie Bóg to wszystko obmyślił. Hiob przymknął oczy. Ale nawet gdy zakrył oczy powiekami, miał przed oczyma światło. Światło sączyło się ze wszystkiego jak czysty deszcz.

Może na chwilę zdrzemnął się Hiob w cieniu przeciętym strugami światła. W domu było cicho, bo synowie Hioba i córki, już dorośli, mieli swoje domy i codziennie zbierali się wszyscy u jednego z rodzeństwa, aby ucztować do późnego wieczora, jeść, pić i bawić się razem.

Za nich to modlił się Hiob na wypadek, gdyby oni w zapale i lekkomyślnej młodości zapomnieli o modlitwie. Nagle przybiegł zdyszany sługa. Hiob otworzył oczy.

— Co się stało?

— Sebejczycy napadli na nas, gdy oraliśmy pole, a osły pasły się obok. Zabrali całe bydło, a czeladź pozabijali. Ja jeden zdołałem uciec i przybiegłem, aby ci to oznajmić.

Jeszcze nie skończył mówić. Jeszcze otwierał usta, aby opowiedzieć, jak wszystko się stało, gdy drugi sługa nadbiegł, jak tamten zziajany.

— Co się stało?

— Paśliśmy owce, nagle z nieba spadł piorun. Był jak kula ognista. Spalił wszystkie owce i pasterzy. Ja jeden się uratowałem i przybiegłem, aby ci to oznajmić.

Jeszcze mówił, kiedy zjawił się trzeci sługa, a miał twarz zalaną łzami.

— Co się stało?

— Twoi synowie i córki siedzieli przy wieczerzy u najstarszego. Nagle przyszła wichura, zatrzęsły się węgły domu, runął sufit i przygniótł twoje dzieci. Wszystkie pomarły. Ja jeden ocalałem i przybiegłem, aby ci to oznajmić.

Hiob wstał, rozdarł swoją szatę i upadł na kolana.

— Nagi wyszedłem z łona matki i nagi tam wrócę. Pan dał, Pan wziął, niech imię Jego będzie błogosławione. Światło dnia ściemniało. Zadrżały od podmuchu drzewa. To Szatan zatrząsł się ze złości.

Hiob po tym wszystkim jeszcze błogosławi Boga!

I znów Bóg ujrzał pośród swoich duchów Szatana.

— Skąd idziesz? — zapytał.

— Okrążyłem ziemię dokoła.

— A widziałeś dobrze sługę mojego Hioba? Przypatrzyłeś się, jak pokornie przyjął swoją stratę?

Grymas złości wykrzywił usta Szatana.

— To prawda. Stracił wiele. Ale najważniejsza dla człowieka jest jego własna skóra. Spróbuj jej dotknąć, a zobaczysz, czy ci będzie nadal błogosławił.

— Masz go w swojej mocy. Tylko życia mu nie odbieraj.

Szatan pomknął jak strzała. Tym razem nawet nie udawał, że mu się nie śpieszy.

Dotknął Hioba i zaraz całe jego ciało pokryły wrzody bolesną, swędzącą skorupą.

Siedział Hiob w gnoju, skrobaczką zeskrobywał z ciała krew i ropę. Ale usta jego nie otworzyły się. Hiob milczał. Żona Hioba chodziła koło niego.

Bała się jego milczenia. Bała się też odezwać. Ale wreszcie nie wytrzymała.

— Milczysz? Jeszcze trwasz przy swoim i błogosławisz Boga? Milczysz? — krzyczała coraz głośniej. — Czy nie masz jeszcze dosyć? Przeklinaj! Przeklinaj Boga i umrzyj!

— Żono — odrzekł Hiob — przyjmowaliśmy dobro z rąk Boga, dlaczego nie mielibyśmy przyjmować z jego ręki także cierpienia?

Słyszał jej lament i jęk. Ale więcej się nie odezwał. Milczał.

Milczał Hiob także wtedy, gdy przybyli jego przyjaciele. Wielcy i możni jak był Hiob. Przyszli, aby go pocieszyć. Ale widok Hioba ich przeraził. A jeszcze bardziej przeraziło ich jego milczenie.

Usiedli więc koło niego na ziemi, chociaż w przyzwoitej odległości, aby nie zarazić się straszliwymi wrzodami, i także milczeli.

Siedzieli tak i milczeli przez siedem dni i siedem nocy. To oni liczyli dni. Hiob już ich nie liczył.

Poprzez zaropiałe powieki nie widział dnia. Ciemność nie różniła się dla niego od światła.

I siedzieliby tak w nieskończoność, bojąc się słów, które cisnęły im się na usta, gdyby milczenia nie przerwał sam Hiob, on, który, zdawało się, był już tylko zaropiałym głazem, nieruchomą skałą bólu i nieszczęścia.

Z ust Hioba wydarła się skarga. Skarga na dzień, który stał się nocą. Na światło, które obróciło się w ciemność. Na życie, które stało się udręką. Nieznana jest droga człowieka. Bo nigdy nie może wiedzieć, kiedy Bogu spodoba się okryć go ciemnością.

Jeden jęk skargi, a już przyjaciele nie mogą utrzymać swoich języków. Już jeden przez drugiego gada, krzyczy, przekrzykują się. Piskliwy głos jednego przebija się przez gniewne głosy innych.

Wymachują, rękami. Każdy z nich ma rację.

— To twoja wina!

— Twoja wina!

— Twoja wina!

Jak w sądzie wytykają Hioba palcami. Przecież Bóg nikogo nie karze bez winy. Jakieś wielkie grzechy ukryłeś, Hiobie, przed światem i za to Bóg cię dotyka nieszczęściem!

Cóż to za przyjaciele! Mało tego, że Hiob cierpi, że całe ciało jego płonie i boli, to jeszcze przyjaciele, zamiast go pocieszyć, leją gorący ocet na jego rany. Świdrują ostrymi słowami obolałe serce.

— Panie! Panie! — modli się Hiob bezgłośnie o ostatnią łaskę, o śmierć — Oto teraz w prochu zasnę, a rano będziesz mnie szukał, a mnie już nie będzie.

Przyjaciele jednak dalej mówią, mają pełne usta słów bardzo mądrych, ale nie mają ani jednego słowa litości i miłosierdzia. Ciągle tylko grzech i kara Boża. Hiob nie ma siły się z nimi sprzeczać, ale wie, że to zbyt proste. Grzech i kara. Grzech i kara. Mówią, jakby tylko oni byli bez grzechu.

Ale czy jest człowiek, który by mógł powiedzieć Bogu: jestem czysty. Nawet jeśli obmyję się śnieżną wodą, nawet jeśli ręce moje będą lśnić od czystości, to przecie — czym jestem wobec Boga? Czym jestem ja, człowiek uczyniony z prochu? Z prochu mnie uczyniłeś i w proch się obrócę.

Im się zdaje, że są czyści, bez skazy. A przecież w jednej chwili wszystko może się i dla nich odwrócić na drugą stronę. Dzień na noc. Światło na ciemność. Szczęście na cierpienie. Zdrowie na chorobę. Czymże jest człowiek? — rozmyśla Hiob. — Życie człowieka jest krótkie, a sam Bóg wyznacza jego granice.

Długo już, długo słucha Hiob pyszałkowatych łudzi, którzy z przyjaciół zmienili się w oskarżycieli. Słucha ich cierpliwie, nazbyt cierpliwie.

Posłuchajcie teraz mnie — mówi — potem będziecie się ze mnie śmieli. Czyż z tego, co mówicie, nie wynika, że pouczacie Boga, jak ma postępować, kogo karać, kogo nagradzać? Komu dawać dostatek i zdrowie, a komu nędzę i chorobę? Czyż chcecie uczyć samego Boga, czy zjedliście wszystkie rozumy? Bóg położył na mnie rękę. Nie znam Jego zamysłów i znać nie mogę.

Otoczył mnie ciemnością. Nie widzę go. Zwrócę się na wschód — nie widzę. Obrócę się na zachód — nie dostrzegam. Idę w lewo — nie pojmuję, idę w prawo — nie rozumiem. A przecież

On zna moją drogę i doświadcza mnie jak złoto, które przechodzi przez ogień, aby zostało złotem.

Bóg poznał mnie wcześniej, niż ujrzała mnie własna matka. On wie, że dzieliłem się z ubogimi, pomagałem wdowom i sierotom, odziewałem nagich. Nigdy bogactwo nie było dla mnie wszystkim. Nigdy nie cieszyłem się z upadku mojego wroga. Moje drzwi były otwarte dla podróżnych. A gniew mój zamieniałem zawsze w milczenie.

Umilkł Hiob. Okrył głowę płachtą, jakby ona była właśnie milczeniem.

Ale wtedy, poprzez grubą płachtę, poprzez ropiejące wrzody, poprzez ból i szum zmąconych myśli, poprzez ciemność nieszczęścia, usłyszał Hiob głos samego Boga. Głos ten huczał w nim samym, a jednocześnie napełniał przestrzeń. Gasił szum wichru i łoskot morza. Ścierał jakby wielką gąbką wszystkie przemądrzałe słowa ludzi. Hiob zrozumiał nagle, jak małe i głupie są ludzkie słowa i rozumy. Idąc za słowami Boga, ujrzał początek i pełnię, ujrzał potęgę Budowniczego.

— Gdzieś był, gdym zakładał fundamenty ziemi? — pytał Bóg, a Hiob zadrżał.

I zobaczył ziemię zawieszoną w przestrzeni i gwiazdy rozsypane na niebie jak złoty pył. Widział morza i rzeki, składy niebieskie pełne szronu, śniegu i gradu, obłoki napęczniałe od deszczu.

Widział cały kołowrót nieba, jak wtedy, gdy był małym chłopcem i ojciec pierwszy raz pokazał mu gwiazdy. Z wysoka, z wysoka — jakby orzeł uniósł go w dziobie ponad szczyty gór — ujrzał rojące się zwierzęta, lwy i lwice, które rodzą swoje małe, gdy nadchodzi ich pora, kozice górskie, dzikie osły i hipopotamy.

Ujrzał ptactwo przeróżne, a tak dokładnie, że mógłby przeliczyć każde piórko w ogonie strusia, że chwytał błysk potężnego dzioba orła i dziwował się skrzydłom jastrzębia szeroko rozpiętym na powietrzu. Widział ich pstre jaja, z których wykluwają się młode.

Bóg pokazał mu wszechświat w całym jego ogromie i pokazał mu jedno zwierzę — nosorożca w całej złożoności i wspaniałości jego budowy. A wszystko jest dziełem Bożych rąk, Bożego rozumu, którego człowiek nie ogarnia.

— Hiobie — mówił Bóg — złóż z serca pychę. Nie chlub się nawet swoją niewinnością. Dużo milczysz; ale milczysz jeszcze za mało. Nie pojmiesz tajemnicy Boga. Przyjaciele twoi, Hiobie,

rozgniewali mnie bardzo.

— Panie — prosił Hiob — przyjmij za nich moją pokutę.

Odrzucił Hiob płachtę, którą był nakryty, i wstał z jaśniejącą twarzą. Zasłona ciemności spadła, otworzył oczy i ujrzał świat odnowiony cierpieniem, jakby obmyty ulewą deszczu.

Uczynił krok jeden i drugi. Za każdym krokiem wracały mu siła i zdrowie.

Bóg oddał mu całe bogactwo i jeszcze więcej niż miał na początku. Urodziło mu się znowu siedmiu synów i trzy piękne córki. Dzieci rosły i bawiły się u jego kolan.

I przeżył Hiob swoje drugie szczęście. Żył długo długo, tak długo, że widział swoje wnuki, prawnuki i praprawnuki, jak w baśni, która jest samą prawdą.