697 197 6032 mail: arvanitimav@gmail.com
1. Σύντομη Παρουσίαση του Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς Α) Με ποιό όνομα αναγνωρίζεται το στοιχείο από τους φορείς του: Λευκαδίτικα Υφαντά ή Λευκαδίτικη Υφαντική Τέχνη Β) Άλλη ή άλλες ονομασίες: Λευκαδίτικες Καρπέτες, Λευκαδίτικα Μαλλινοσέντονα, Λευκαδίτικα Κοντέσια, Λευκαδίτικα Κότολα, Λευκαδίτικες Σπάθες, Λευκαδίτικες Καραμελωτές (Μαντανίες, Κουβέρτες, Τραπεζομάντηλα), Λευκαδίτικα Λινά Υφάσματα για πουκάμισα και σεντόνια, Λευκαδίτικα Λινά Υφάσματα για σκεπάσματα και στρωσίδια, Λευκαδίτικα Σακούλια Γ) Σύντομη Περιγραφή: Η Λευκαδίτικα Υφαντική Τέχνη είναι μια Τέχνη που δίνει προϊόντα ένδυσης και ένδυσης σπιτιού που γίνονται εξολοκλήρου στον αργαλειό. Οι αργαλειοί της Λευκάδας είναι στενοί και οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται, ιδίως για τα παλιότερα υφαντά, είναι κέντημα στον αργαλειό που γίνεται με το χέρι και πολύ λιγότερη ύφανση με σαΐτα. Έχουμε υφαντά που γίνονται με μάλλινα υφάδια και φτιάχνουμε ένδυση σπιτιού, όπως καρπέτες, απλάδια, μαντανίες, πάντες και στρωσίδια και μάλλινα υφαντά που γίνονται αποκλειστικά για τη δημιουργία ρούχων (κοντέσια). Στον αργαλειό επίσης υφαίνονται λινά υφάσματα που χρησιμοποιούνται για σεντόνια, πετσέτες, πάντες, αλλά και για πουκάμισα γυναικεία ή αντρικά. Δ) Πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς: Τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνεία. Ε) Περιοχή όπου απαντάται το στοιχείο: Το στοιχείο απαντάται στην Πόλη της Λευκάδας και ιδιαίτερα σε όλα τα ορεινά χωριά. ΣΤ) Λέξεις-κλειδιά: καρπέτα, σακούλι, κοτολο, σπάθες, κοντέσι, πουκάμισο, μαντανία, απλάδι, καραμελωτή, σκούλινο 2. Ταυτότητα του Φορέα Φορείς του Στοιχείου είναι οι γυναίκες όλης της Λευκάδας που υφαίνουν με την τεχνική της Λευκαδίτικης Υφαντικής Τέχνης και ο Κοινωνικός Συνεταιρισμός “ΑΙΤΑΡΩ” που είναι μια Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση Στοιχεία Επικοινωνίας: Κοιν.Σ.Επ. ΑΙΤΑΡΩ mail: hello@aitarocollectiv.gr, τηλ. 697 22 14 208, Αλέξανδρος Λευκάδας Πεταιτέρω πληροφορίες για το Στοιχείο: Αρβανίτη Μαύρα, Δασκάλα Κεντήματος, Καρυά Λευκάδας, ΤΚ 31100, τηλ.
3. Αναλυτική Περιγραφή του Στοιχείου της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς όπως απαντάται σήμερα Σήμερα η Υφαντική Τέχνη της Λευκάδας απαντάται όλο και πιο σπάνια στα σπίτια της Λευκάδας, υπάρχουν όμως οργανωμένοι αργαλειοί σε πολλά σπίτια και, ευτυχώς, μπορούν να χρησιμοποιηθούν όχι μόνο από την ιδιοκτήτρια του αργαλειού, αλλά και από άλλες ενδιαφερόμενες συγγενείς ή φίλες της ιδιοκτήτριας. Τα σύγχρονα υφαντά γίνονται με αγάπη και μεράκι των γυναικών που τα φτιάχνουν, αλλά και από ενδιαφέρον να διατηρηθεί η Τέχνη και να στρωθεί στα καινούργια πέτρινα σπίτια που γίνονται στη Λευκάδα.
Σε πολλά χωριά της Λευκάδας έχει αναπτυχθεί κι ένα εμπορικό ενδιαφέρον (ειδικά στο Μεγανήσι) γιατί υπάρχουν άνθρωποι που ψάχνουν επίμονα να αγοράσουν κάτι αυθεντικό χειροποίητο στον αργαλειό. Το μεγαλύτερο μέρος των προϊόντων που παράγονται σήμερα είναι πολύχρωμες κουρελούδες που βρίσκουν τη θέση τους στα παραδοσιακά σπίτια, αλλά και τα τραπεζομάντηλα, οι πετσέτες και οι κουρτίνες που γίνονται με το σχέδιο “σπάθες”. Οι “σπάθες” γίνονται με βαμβακερά λευκά νήματα του εμπορίου, η βάση του υφαντού είναι λευκή και δημιουργούνται με ειδική τεχνική οι “σπάθες” που γίνονται συνήθως με κόκκινο και μπλέ χρώμα, όπως τις έφτιαχναν οι γιαγιάδες και οι μανάδες μας, αλλά συγχρόνως και με διαφορετικά πια χρώματα. Στη σημερινή εξέλιξη της Υφαντικής Τέχνης της Λευκάδας τα τελευταία χρόνια έχει προστεθεί μια δυναμική ομάδα γυναικών που οργάνωσαν μια κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση με σκοπό τη διάδωση και τη διάσωση της Λευκαδίτικης Υφαντικής Τέχνης. Στο χώρο των εγκαταστάσεων της που βρίσκεται στο Δημοτικό Σχολείου του χωριού Αλέξανδρος Λευκάδας υπάρχουν πέντε αργαλειοί και ένας μεγάλος άνετος χώρος για τα υπόλοιπα εξαρτήματα που χρειάζονται για τη διαδικασία της ύφανσης. Η ομάδα αυτή έχει την ονομασία Κοι.Σ.Επ. “ΑΙΤΑΡΩ”. Το ρήμα “αϊτάρω” στη Λευκάδα είναι ιδιωματισμός και σημαίνει βοηθώ κάποιον να ολοκληρώσει μια εργασία. Η Κοιν.Σ.Επ. “ΑΙΤΑΡΩ” έχει πέντε δυναμικές εκπαιδεύτριες, οι οποίες αναλαμβάνουν να διδάξουν της Υφαντική Τέχνη της Λευκάδας σε κάθε ενδιαφερόμενη γυναίκα μέχρι την ολοκλήρωση του υφαντού της και να μπορεί να φύγει από το χώρο, όχι μόνο με τις γνώσεις που απέκτησε, αλλά και με το προϊόν που δημιούργησε η ίδια. Η Κοιν.Σ.Επ. “ΑΙΤΑΡΩ” δημιουργεί προϊόντα με σκοπό να πουληθούν ώστε οι εκπαιδεύτριες να έχουν ένα μικρό εισόδημα. Είναι μια πολύ σπουδαία προσπάθεια για τη Λευκαδίτικη Υφαντική Τέχνη, γιατί έτσι δημιουργούνται κάποιες νέες υφάντρες, που ενδεχομένως να συνεχίσουν την Υφαντική Τέχνη και στο μέλλον. Τα προϊόντα τους ενίοτε έχουν και μια πιο μοντέρνα διάθεση πράγμα που συμβάλλει και στην εξέλιξη της Τέχνης σε νεότερες μορφές. Τα προϊόντα που παράγονται είναι συνήθως κουρελούδες, υφάσματα με διάφορα σχέδια για είδη ρουχισμού και πολύχρωμα υφάσματα με τα οποία δημιουργούνται μπομπονιέρες για βαφτίσεις και γάμους. Αυτά έχουν αρκετά μεγάλη ζήτηση λόγω του ότι είναι χειροποίητα και κάποιοι τα προτιμούν από αντίστοιχα βιομηχανοποιημένα. Επίσης υπάρχουν καινοτόμες δημιουργίες για εσάρπες και ράνερ για τραπεζαρίες. Στου αργαλειούς της Κοιν.Σ.Επ. “ΑΙΤΑΡΩ” κάθε υφάντρα μπορεί να δημιουργεί σύμφωνα με την προσωπική της γνώση και αισθητική. Τα υλικά είναι σύγχρονα με πολλές και διαφορετικές αποχρώσεις και τα πιο πολλά έχουν χρυσές και ασημένιες χάντρες, κάτι που τους δίνει μια αρχοντική και ασυνήθιστη όψη για υφαντό.
Όσο περισσότερες νέες γυναίκες θα ασχολούνται με τον αργαλειό, τόσο προσδοκούμε και την εξέλιξη της Υφαντικής Τέχνης στη Λευκάδα σε σύγχρονες μορφές. 4. Χώρος, εγκαταστάσεις και εξοπλισμός που συνδέονται με την επιτέλεση/άσκηση του Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς Ο χώρος που γίνονται τα υφαντά συνήθως είναι ένα δωμάτιο που φωτίζεται καλά και χωράει τον εξοπλισμό. Ο αργαλειός είναι ο παραδοσιακός ξύλινος καθιστός. Οι διαστάσεις του συνήθως είναι μικρές γι’ αυτό και τα περισσότερα λευκαδίτικα υφαντά γίνονται με το ράψιμο δύο, τριών ή και τεσσάρων σπανιότερα φύλλων. Εκτός από τον αργαλειό όπου γίνεται η ύφανση απαραίτητο είναι το ανεμίδι και η ανέμη. Στην ανέμη τοποθετούνται οι ματσέτες του νήματος και στο ανεμίδι, που αποτελείται από μια τροχαλία, γίνεται το τύλιγμα της κλωστής στα μασούρια. Τα μασούρια είναι φτιαγμένα από κομμάτια καλάμι που κόβονται ανάμεσα στους κόμπους του φυτού, έτσι ώστε να μένει τα τρυπητό κομμάτι μόνο. Το μασούρι, μετά το γέμισμα, τοποθετείται στη σαΐτα για να γίνει η ύφανση. Η σαΐτα είναι πάντα ξύλινη και είναι φτιαγμένη από ειδικό τεχνίτη. Στη μέση της σαΐτας (κατά μήκος) υπάρχει εγκοπή για να μπαίνει μεταλλική βέργα, που πάνω της στηρίζεται το μασούρι. Επίσης στο χώρο βρίσκονται οι κόφες. Οι κόφες είναι ξύλινα πλεκτά καλάθια για να τοποθετούνται τα μασούρια. Οι ματσέτες με το νήμα δένονται και κρέμονται από ειδικές κρεμάστρες που γίνονται γι’ αυτό το σκοπό. 5. Προϊόντα ή εν γένει υλικά αντικείμενα που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της επιτέλεσης/άσκησης του Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς Τα προϊόντα που προκύπτουν από την άσκηση της Υφαντικής Τέχνης στη Λευκάδα είναι πολλά και διαφορετικά. Χωρίζουμε σε κατηγορίες τα προϊόντα της Υφαντικής Τέχνης σύμφωνα με τα υλικά που χρησιμοποιούμε. Α) Μάλλινα υφαντα: Τα μάλλινα υφαντά χρησιμοποιούνται για σκεπάσματα στα κρεβάτια και για στρώσιμο του σπιτιού στο πάτωμα (δηλαδή σαν χαλιά). Συνήθως γίνονται με περίτεχνα σχέδια και χρώματα. Το πιο σπουδαίο προϊόν της Υφαντικής Τέχνης της Λευκάδας είναι οι καρπέτες. Καρπέτες είναι πολύ περίτεχνα μάλλινα υφαντά, τα οποία γίνονται για σκεπάσματα, στρώσιμο στο πάτωμα, και σαν ριχτάρια πάνω σε καναπέδες. Οι περισσότερες καρπέτες έχουν κέντημα που γίνεται με το χέρι ανάμεσα στο στημόνι και σχεδόν ελάχιστη ύφανση με σαϊτα. Θεωρείται το αποκορύφωμα της φαντασίας της λευκαδίτισας υφάντρας γιατί κάθε μία υφάντρα φτιάχνει ένα εντελώς δικό της σχέδιο ώστε να αποφεύγεται η αντιγραφή. Στις λευκαδίτικες καρπέτες έχουμε συναντήσει άπειρα σχέδια και πρωτοτυπίες, όπως ειδικά ένθετα στο κέντρο του υφαντού που φέρει πρωτότυπα συμβολικά σχέδια, ημερομηνίες, και αρχικά ονομάτων. Οι χρωματισμοί έχουν σαν βάση το βαθύ κόκκινο και χρησιμοποιούνται όλα τα χρώματα για το σχηματισμό των σχεδίων. Στα μάλλινα υφαντά συγκαταλέγονται τα “απλάδια”, επίσης περίτεχνα και με πολύ λεπτά σχέδια. Χρησιμοποιούνται ως σκεπάσματα και ως πάντες στον τοίχο. Μάλλινες επίσης είναι οι καραμελωτές μαντανίες και τα σαγιάσματα. Οι μαντανίες είναι κατά κύριο λόγο σκεπάσματα, τα δε σαγιάσματα στρώνονται ως χαλιά στις κουζίνες των σπιτιών.
B) Ο συνδυασμός από μαλλί και βαμβάκι ή λινό: Ο πιο περίτεχνος συνδυασμός με σχέδια σε μάλλινο και λινό ή βαμβακερό νήμα είναι τα μαλλινοσέντονα. Γίνονται με “ντάνες”, όπως λέγονται οι σειρές στην Υφαντική Τέχνη της Λευκάδας. Η εναλλαγή μάλλινου και λινού ή βαμβακερού νήματος δίνει μια αίσθηση γκοφρέ ή τσαλακωτού υφάσματος. Τα μαλλινοσέντονα είναι καλοκαιρινά σκεπάσματα. Τα πιο περίτεχνα φέρουν στο πάνω και το κάτω μέρος κέντημα στον αργαλειό με περίτεχνα σχέδια. Τα κότολα με “ντάνες” μάλλινου ή βαμβακερού νήματος στο τελείωμά τους φέρουν περίτεχνα σχέδια με διάφορα χρώματα. Στα μάλλινα υφαντά έχουμε και το εντελώς ίσιο υφαντό με λεπτό μάλλινο νήμα και πυκνή ύφανση με το οποίο γίνονται τα κοντέσια. Το κοντέσι είναι είδος χειμωνιάτικου γυναικείου πανωφοριού αμάνικου. Ράβεται στο χέρι με κομψό τρόπο και κοσμείται με κέντημα ολόγυρα και στη μέση από κόκκινο γαϊτάνι. Στο μέσα μέρος είναι φλοκοτό, κρέμονται δηλαδή μάλλινες κλωστές, οι οποίες βγαίνουν από το τελείωμα σαν κρόσια. Μεγάλη ποικιλία στα μάλλινα υφαντά έχουμε με σχέδια καρώ που γίνονται με ειδικό μάλλινο στημόνι στο οποίο από πριν είναι υπολογισμένο το σχέδιο. Γ) Έχουμε τα λινά ή βαμβακερά υφάσματα για την κατασκευή ρούχων όπως πουκάμισα ανδρικά και γυναικεία. Επίσης με τα λινά ή βαμβακερά υφαντά πανιά γίνονται σεντόνια, πετσέτες και τραπεζομάντηλα. Δ) Οι κουρελούδες: Οι κουρελούδες είναι μια μορφή υφαντικής τέχνης που γνωρίζουμε σχεδόν όλοι γιατί εκτός από τη Λευκάδα γίνεται σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Γίνεται με το κόψιμο σε λουρίδες των παλιών, λεπτών ρούχων και έτσι έχουν πολύχρωμη μορφή. Στη Λευκάδα συνήθιζαν να κάνουν λευκές κουρελούδες που τοποθετούσαν στις σανίδες του κρεβατιού σαν υπόστρωμα για να τοποθετηθεί πάνω το στρώμα. Ε) Τα σακούλια: Ειδική εντελώς τεχνική σε πολύ στενό στημόνι έχουν τα σακούλια. Έχουμε πολύ περίτεχνα με κέντημα στον αργαλειό που είναι η γυναικεία τσάντα της εποχής και πιο απλά που είναι το μέσον μεταφοράς εμπορευμάτων, εργαλείων και προϊόντων. ΣΤ) Σκούλινα: Τα σκούλινα ήταν χοντρά υφαντά λιναρίσια, τα οποία χρησιμοποιούνταν σε καρώ μορφή για χαλιά στο πάτωμα και σε σκέτη ύφανση με μπλέ “ντάνες” (σειρές) για τη δημιουργία στρωμάτων και παγιρίτσων (παγιρίτσα είναι ειδικές θήκες με υφαντό πανί που μέσα έμπεναν ροκόφυλλα και τοποθετούνταν κάτω από το στρώμα ώστε να είναι αφράτο το στρώμα δηλαδή να έχει ελαστικότητα). Ζ) Οι προσκεφαλαδιές: Μακρόστενες θήκες για μαξιλάρια, οι οποίες γέμιζαν με μαλλί και το τοποθετούσαν στο κεφαλάρι του κρεβατιού. 6. Ιστορικά Στοιχεία για το Στοιχείο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Η ιστορία της Υφαντικής Τέχνης στη Λευκάδα χάνεται μέσα στο χρόνο. Από τα καταγεγραμμένα επίσημα στοιχεία που έχουμε είναι Α)Το βιβλίο της Κασσιανής Κούρτη Παναγοπούλου με τίτλο “Η Ιερή Γεωμετρία στην Παλαιά Βελονιά και τις Καρπέτες της Λευκάδας” και Β) το βιβλίο του φιλόλογου Κοντομίχη Πανταζή “Το νοικοκυριό του χωριάτικου σπιτιού στη Λευκάδα”. Οι κάτοικοι της Λευκάδας έχουν έναν απίστευτο όμως θησαυρό υφαντών στα σπίτια τους, που η κατασκευή τους ξεπερνάει πολλές φορές και τα διακόσια χρόνια.
Ανάμεσα στα πιο πολύτιμα και πολύ παλιά υφαντά που η χρονολογία τους είναι απροσδιόριστη, είναι οι Λευκαδίτικες καρπέτες, τα απλάδια, τα μαλλινοσέντονα και οι πάντες. Αυτά ανήκουν στην κατηγορία των μάλλινων υφαντών. Στα μάλλινα υφαντά το μαλλί ήταν πάντοτε από τα ζώα που είχε η κάθε οικογένεια. Μετά το κούρεμα των ζώων γινόνταν η επεξεργασία με το ζεμάτισμα των μαλλιών σε μεγάλα χάλκινα καζάνια και ακολουθούσε το πολύ καλό πλύσιμο στις βρύσες του χωριού. Ύστερα γινόνταν το “ξάσιμο” των μαλλιών και το φτιάξιμο σε στρογγυλές αφράτες μπάλες, τις “τουλούπες”. Αυτό τοποθετούνταν στη ρόκα και ακολουθούσε το γνέσιμο σε λεπτό νήμα. Το λεπτό νήμα δενόνταν σε ματσέτες και ακολουθούσε το βάψιμο που γινόνταν με βαφές από φυτά ή καρπούς, όπως τα κρεμμύδια και τα παντζάρια και άνθη από λουλούδια. Αργότερα ήρθαν οι χημικές βαφές και έδωσαν πολύ λαμπερά χρώματα στα μάλλινα νήματα. Εκτός από τα μάλλινα υφαντά, υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία λινών υφαντών. Για το λινάρι υπήρχε ολόκληρη διαδικασία ώσπου να γίνει νήμα για ύφανση. Μετά την καλλιέργεια του λιναριού που γινόνταν από την κάθε οικογένεια σε ειδικά χωράφια ακολουθούσε το ξερίζωμα. Έδεναν το λινάρι σε μικρά δέματα και το τοποθετούσαν για να μουσκέψει σε ειδικούς χώρους που λέγονταν λινοβρόχια. Ακολουθούσε μια επίπονη και βαριά διαδικασία που ήταν το χτύπημα του λιναριού στο μάγγανο. Μετά το μαγγάνισμα γινόνταν το “λανάρισμα” το ξάνοιγμα δηλαδή του λιναριού σε ίνες, έτσι γινόνταν ένα λεπτό και αφράτο υλικό που το χώριζαν σε κατηγορίες ανάλογα με τη λεπτότητά του. Το έκαναν “τουλούπες” και το έγνεθαν με τη ρόκα, όπως το μαλλί. Με το πρώτης ποιότητας λεπτό λινάρι έφτιχναν υφάσματα για σεντόνια, μαξιλάρες και εσώρουχα. Το πιο χοντρό το χρησιμοποιούσαν για πάντες, σακούλια, παγιρίτσια, και στρωσίδια που τα ονόμαζαν “σκούλινα”. Οι καρπέτες, όμως, είναι το αποκορύφωμα της Λευκαδίτικης Υφαντικής Τέχνης. Οι περισσότερες και ειδικότερα οι πιο παλιές είχαν ειδικό ένθετο ύφανσης στο κέντρο τους με την χρονολογία και τα αρχικά γράμματα των γυναικών που τις έφτιαχναν. Τα σχέδια ήταν ως επί το πλείστον πολύπλοκα γεωμετρικά σχήματα, απεικονίσεις ανθρωπίνων μορφών, πουλιών και ζώων, και πολλές φορές συμβόλων. Δεν υπάρχει καμία καρπέτα ίδια με κάποια άλλη. Εδώ έμπαινε η τέχνη και η έμπνευση κάθε υφάντρας. Στις καρπέτες το βασικό χρώμα είναι το βαθύ κόκκινο και για το σχηματισμό των σχεδίων χρησιμοποιούνται όλα τα χρώματα. Στη συλλογή μου υπάρχει καρπέτα με ένθετο στο κέντρο, όπου αναγράφεται η ημερομηνία “Ιούνιος 1893” και τα ονόματα από τι δύο αδελφές που την έφτιαξαν με τα αρχικά “Π.Θ.Κ.” στο κέντρο του ένθετου και “Α.Θ.Κ.” λίγο πιο κάτω. Το ένθετο κοσμούν ένας τσολιάς στο κέντρο της παράστασης και στο ύψος του κεφαλιού του τσολιά, αριστερά και δεξιά δύο πουλιά και λίγο πιο πέρα δύο παραστάσεις που απεικονίζουν ένα λάβαρο με ένα σταυρό στο κέντρο. Η καρπέτα αυτή είναι με τρία φύλλα ραμμένα με απόλυτη ακρίβεια των σχεδίων στο ράψιμο. Ο υπόλοιπος διάκοσμος είναι πολύ περίτεχνος και γεωμετρικός και φέρει κατά μήκος το “κλειδί της πόλης”, όπως έλεγαν το συγκεκριμένο ζικ-ζακ σχέδιο. Από εδώ αντλούμε πολλές πληροφορίες για τη θρησκευτικότητα των γυναικών που ύφαιναν και την ιστορική τους κατάρτιση μιας και το λεγόμενο “κλειδί της πόλης” όπως έλεγαν συμβόλιζε την άλωση της Κωνσταντινούπολης και την επανάκτησή της.
Οι παραστάσεις του σταυρού στις καρπέτες ήταν πολύ συχνές και άπτονταν της θρησκευτικής λατρείας αλλά και της παράκλησης της μάνας προς τα Θεία για καλοτυχία και ευημερία της κόρης της γιατί οι καρπέτες ήταν κατά κύριο λόγο το πιο βασικό στολίδι της προίκας της νύφης. Επίσης, ένα από τα πιο σπουδαία υφαντά της προίκας των γυναικών ήταν τα περίτεχνα “απλάδια” και ιδιαίτερα αυτά που έμπαιναν για πάντες στον τοίχο. Γίνονται με διαφορετικά σχέδια σε όλο το μήκος τους και τελείωναν πολλές φορές με κυκλικές γλώσσες που έφεραν παραστάσεις. Στα “απλάδια” του τοίχου έχουμε ως επί το πλείστον κέντημα με το χέρι στον αργαλειό και ελάχιστη ύφανση με τη σαϊτα. Τα σχέδια στα περισσότερα “απλάδια” είναι γεωμετρικά και πολύπλοκα και πολλές φορές φέρουν το σχέδιο της “σφραγίδας”, σχέδιο δηλαδή που απεικονίζει τη σφραγίδα που σφράγιζαν τα πρόσφορα για την εκκλησία. Ολόκληρη η Υφαντική Τέχνη της Λευκάδας είναι μια βιωματική μορφή υφαντικής τέχνης που φέρει άπειρους σχεδιασμούς σχεδίων, χρωμάτων και παραστάσεων. 7. Σημασία του Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς σήμερα Α) Ποιά είναι η σημασία του Στοιχείου της Άυλης Πολιτιστικής κληρονομιάς για τα μέλη της κοινότητας Η Λευκαδίτικη Υφαντική Τέχνη αποτελεί, ίσως, το σπουδαιότερο χρηστικό και διακοσμητικό στοιχείο ακόμη και σήμερα του Λευκαδίτικου Σπιτιού. Σε κάθε σπίτι βρίσκεται ή χρησιμοποιείται ένα λινό τραπεζομάντηλο υφασμένο στον αργαλειό ή στρώνεται μια υπέροχη καρπέτα στο πάτωμα. Αρκετοί νέοι άνθρωποι, προκειμένου να χρησιμοποιήσουν τα υφαντά των προγιαγιάδων τους, διαμορφώνουν ειδικούς χώρους στα σπίτια τους. Σήμερα πάρα πολλοί χτίζουν πέτρινα παραδοσιακά σπίτια, οπότε ο διάκοσμος είναι απόλυτα συνδεδεμένος με τα λευκαδιτικά υφαντά. Δυστυχώς η κατασκευή νέων υφαντών είναι περιορισμένη στα υφαντά με σπάθες και στις κουρελούδες που έχουν πάρει μια μοντέρνα άποψη και χρησιμοποιούνται εκτός από στρωσίδια για τσάντες και μαξιλάρια. Επίσης, οι σύγχρονες κατασκευές δίνουν προϊόντα για εσάρπες και διακοσμητικά καφτάνια. Η οποιαδήποτε μορφή της Υφαντικής Τέχνης έχει πολύ μεγάλη σημασία για τους κατοίκους της Λευκάδας, γιατί μας κρατάει σε επαφή με τους αργαλειούς και τα δημιουργήματά τους, και μας δίνει μια ηθική ικανοποίηση, ότι οι κόποι των προγόνων μας έχουν μεγάλη ηθική αξία για τους νεότερους. Έτσι πολλά νέα παιδιά έχουν μια επαφή με τον αργαλειό και όλη της διαδικασία της ύφανσης, όταν βλέπουν τις μανάδες ή τις γιαγιάδες τους να υφαίνουν. Όσοι δε επισκέπτονται την Κοιν.Σ.Επ. “ΑΙΤΑΡΩ” και βλέπουν, ότι μπορούν να μάθουν να υφαίνουν αισθάνονται απέραντη χαρά και ικανοποίηση. B) Ποία είναι η σημασία του Στοιχείου της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία Η Υφαντική Τέχνη της Λευκάδας έχει δώσει αριστουργηματικής ομορφιάς υφαντά. Έχει πολύ μεγάλη σημασία να δούμε σήμερα και να κατανοήσουμε, ότι αιώνες πριν που τα εισαγόμενα υφαντά δεν υπήρχαν, στη Λευκάδα υπήρχαν άπειρα σχέδια και χρώματα στα υφαντά, γεωμετρικά με πολυσύνθετα σχήματα, και συνθέσεις με μορφές και έννοιες βγαλμένες από τη ζωή και τη σκέψη των γυναικών που ύφαιναν, που δεν βρίσκουμε σε κανένα υφαντό είτε της Ελλάδας, είτε εισαγωγής. Κι αυτό γιατί κάθε υφαντό είχε την προσωπική άποψη της υφάντρας και την προσπάθειά της, να φτιάξει κάτι διαφορετικό. Ουσιαστικά δεν έχουμε αντιγραφές, δεν υπήρχαν.
Κάθε υφαντό είναι διαφορετικό, κάθε υφαντό έχει να διηγηθεί μια ιστορία, μια σκέψη, μια βιωματική εμπειρία. Επομένως τα χιλιάδες σχέδια και χρώματα μας δίνουν μια μεγαλειώδη μορφή που σιγκινεί όσους τα βλέπουν και όσους αντιλαμβάνονται, ότι αυτά έγιναν αιώνες πριν χωρίς συγκεκριμένο, τυποποιημένο σχέδιο σε χαρτί. Άρα έχουμε να δείξουμε στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, ένα ολόκληρο πολιτισμό, που δημιουργήθηκε από γυναίκες με ελάχιστες γραμματικές γνώσεις, αλλά μεγάλη ευφυΐα και έντονα συναισθήματα. Σήμερα η επαφή με την Υφαντική Τέχνη της Λευκάδας γίνεται μέσα από τους αργαλειούς που υπάρχουν σε αρκετά σπίτια και από τη σχολή της Κοιν.Σ.Επ. Γ) Συμμετείχε και πως η κοινότητα στην προετοιμασία της εγγραφής του Στοιχείου της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς Ενημερώθηκαν οι υφάντρες και ο συνεταιρισμός “ΑΙΤΑΡΩ” και μας παρείχαν πολλές πληροφορίες και εικόνες από τη σημερινή δραστηριότητα της Υφαντικής Τέχνης της Λευκάδας. Οι κάτοχοι παλιών υφαντών μας δέχτηκαν στα σπίτια τους και μας έδειξαν τα υφαντά που είχαν αιώνες τώρα στην κατοχή τους. Μας έδωσαν το δικαίωμα να τα φωτογραφίσουμε με σκοπό να μπουν ως Στοιχεία Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας. Κάθε σπίτι είχε μια σειρά από υφαντά να μας δείξει και να μας πει τις χαρακτηριστικές ονομασίες και τη χρήση κάθε υφαντού, καθώς επίσης και τα ονόματα των δημιουργών τους. Η διατήρηση όλου αυτού του πλούτου μας δίνει το σκεπτικό της συνέχισης και της εξέλιξης σε πιο σπουδαία δημιουργήματα στο μέλλον. Η κοινότητα με την ευκαιρία της εγγραφής του Στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς αποφάσισε και θα κάνει δύο εκθέσεις, μια στην Πόλη της Λευκάδας και μια στο χωριό Καρυά της Λευκάδας με συμμετοχή των σημερινών υφαντριών με σκοπό να αναδείξει με ομιλίες και εξηγήσεις την Υφαντική Τέχνη της Λευκάδας. Ζητήσαμε οι κάτοχοι των παλιών υφαντών και οι νέες υφάντρες να βρεθούμε και συναντηθήκαμε σε συγκεκριμένο χώρο για να μιλήσουμε για την εγγραφή του Στοιχείου και με ποιό τρόπο θα το μεταφέρουμε στις επόμενες γενιές. Ο Μουσικοφιλολογικός Όμιλος “Απόλλων” μας άνοιξε το χώρο της λαογραφικής έκθεσης στο χωριό Καρυά και μας εξήγησε πως από δωρεές απέκτησε ένα μεγάλο μέρος υφαντών πολύ μεγάλης ιστορικής αξίας λόγω της παλαιότητάς τους, μας παρότρυνε να κάνουμε όλες τις ενέργειες που απαιτούνται για την εγγραφή του Στοιχείου στο Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Επισκεφθήκαμε το Κοντομίχειο Λαογραφικό Μουσείο Καβάλου Λευκάδας και φωτογραφήσαμε τον εξοπλισμό των αργαλειών και παλιά υφαντά. Ο Θοδωρής Γεωργάκης, συγγραφέας, μας διάβασε τμήμα του βιβλίου του με τίτλο “Έξοχη Ανυφάντρα – Λευκαδίτικο Διασίδι & Λευκαδίτικο Υφαντό”. 8. Διαφύλαξη – ανάδειξη του Στοιχείου της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς Α) Πως μεταδίδεται το Στοιχείο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς στις νεότερες γενιές σήμερα
Κάθε υφάντρα που διαθέτει αργαλειό στο σπίτι της προσπαθεί να το μεταδώσει στα νέα μέλη της οικογένειας, έτσι κι αλλιώς η Υφαντική Τέχνη της Λευκάδας μεταφερόνταν από γενιά σε γενιά, από τη μάνα στην κόρη. Είναι πολύ σημαντικό ότι στους αργαλειούς της Κοιν.Σ.Επ. “ΑΙΤΑΡΩ” υπάρχουν εκπαιδεύτριες που έχουν άριστη γνώση πάνω στην Υφαντική Τέχνη. Οι μεγαλύτερες γυναίκες που γνωρίζουν τη διαδικασία του τυλίγματος του στημονιού μαζεύονται ομαδικά σε ανοιχτούς χώρους, που είναι απαραίτητοι για την εξέλιξη της εργασίας κι έτσι παρέχουν τις γνώσεις τους εξηγώντας στις νεότερες γυναίκες, πως γίνεται το τύλιγμα του στημονιού στο αντί και το σταύρωμα στα μυτάρια. Ο συνεταιρισμός “ΑΙΤΑΡΩ” διαθέτει πέντε αργαλειούς που είναι τοποθετημένοι στο Δημοτικό Σχολείο του χωριού Αλέξανδρος Λευκάδας. Οι εκπαιδεύτριες αναλαμβάνουν να διδάξουν κάθε ενδιαφερόμενη μέχρι το στάδιο της πλήρους κατάρτισης. Επίσης, οι γυναίκες της Λευκάδας δημιουργούν άτυπες συναντήσεις με νέες υφάντρες για την εκμάθηση περισσοτέρων και πιο περίπλοκων τεχνικών από την απλή ύφανση. Σήμερα η εύρεση διάφορων υλικών καλύτερης αισθητικής δίνει τη δυνατότητα στις νέες υφάντρες να δημιουργούν νέες ιδέες και πιο μοντέρνα προϊόντα τα οποία προτιμούν να κατασκευάζουν τα νέα κορίτσια και κάθε μία υφάντρα μπορεί να μεταφέρει την άποψή της στις νέες μαθήτριες. Μια σημαντική προσπάθεια γίνεται σήμερα στο Μεγανήσι Λευκάδας, όπου πολλές γυναίκες μεγάλη ηλικίας έχουν αργαλειούς και τα προϊόντα τους τα πουλούν σε πλούσιους τουρίστες. Αυτό αποτελεί μια αφετηρία για νέες υφάντρες να μάθουν την Τέχνη, να την ασκήσουν και να αποκτήσουν ένα σοβαρό εισόδημα. B) Μέτρα διαφύλαξης και ανάδειξης του Στοιχείου της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς που έχουν ληφθεί στο παρελθόν ή που εφαρμόζονται σήμερα σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα Η διαφύλαξη του Στοιχείου γίνεται με ποικίλους τρόπους. Πρωταρχικός σκοπός είναι το να διατηρήσουμε τους υπάρχοντες ήδη αργαλειούς, τόσο της Κοιν.Σ.Επ. “ΑΙΤΑΡΩ”, όσο και τις ιδιωτικές υφαντικές προσπάθειες. Επίσης, σκοπός της κοινότητας είναι η εκμάθηση όσο περισσοτέρων γυναικών, έστω και σε σύγχρονες διαφοροποιημένες μορφές από την παραδοσιακή Υφαντική Τέχνη. Η παραγωγή νέων προϊόντων συμβατών με την εποχή είναι μια προσπάθεια της Κοινότητας. Τα νέα προϊόντα που δημιουργούνται από την Υφαντική Τέχνη σήμερα στη Λευκάδα είναι τραπεζομάντηλα με σπάθες, κουρτίνες με σπάθες και αξεσουάρ σπιτιού, τσάντες, περίτεχνες εσάρπες και υφάσματα για το σπίτι με νέα υλικά. Επίσης, πολλά αξεσουάρ για μπομπονιέρες σε γάμους και βαφτίσεις. Αυτό δίνει στη σύγχρονη υφάντρα ένα νέο κίνητρο και μια σύγχρονη μορφή ανάπτυξης της Υφαντικής Τέχνης. Βέβαια, η επιθυμία της Κοινότητας είναι κάποιες υφάντρες να μπορέσουν να βαδίσουν στα χνάρια της Τέχνης της λευκαδίτικης καρπέτας, και όλου αυτού του απίστευτου πλούτου σχεδίων. Για να αναδειχθεί όμως όλος ο πλούτος της Υφαντικής Τέχνης της Λευκάδας και να διαφυλαχτεί πρέπει να υπάρξουν σημαντικές ενέργειες από το Δήμο ή την Περιφέρεια ή την Πολιτεία γενικότερα. Δυστυχώς μέχρι σήμερα, ούτε μέτρα διαφύλαξης έχει πάρει η Πολιτεία, αλλά ούτε και ανάδειξης. Όλες οι πρωτοβουλίες είναι καθαρά μεράκι κάποιων ανθρώπων σε εντελώς τοπική μορφή, όπου η οικονομική δυνατότητα είναι εντελώς περιορισμένη στο να γίνουν οι χώροι επισκέψιμοι από μεγάλες ομάδες επισκεπτών ή να υπάρξει οργανωμένο τουριστικό ενδιαφέρον για τους χώρους.
Γ) Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης που προτείνετε να εφαρμοστούν στο μέλλον (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα) Σε όλες τι συναντήσεις που είχαμε με την Κοινότητα διαπιστώσαμε ότι πέραν της ιδιωτικής προσπάθειας η Πολιτεία είναι απούσα, είτε σε τοπικό, είτε σε περιφερειακό επίπεδο. Οι ιδιωτικές προσπάθειες θα συνεχιστούν, και οι συγκεντρώσεις, που είχαμε με την κοινότητα με αφορμή την εγγραφή του Στοιχείου στον Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, μας έδωσε το έναυσμα να βρούμε χώρους για εκθέσεις και ομιλίες. Αποφασίσαμε να οργανωθούμε σε Σύλλογο με σκοπό την διάδοση και την διάσωση της Υφαντικής Τέχνης της Λευκάδας σε νεότερες γυναίκες, και την διοργάνωση ομάδων που θα επισκεφθούν τους τοπικούς φορείς, με σκοπό τη δημιουργία νέων εκπαιδευτικών τμημάτων, που θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν από τον Δήμο, την Περιφέρεια ή την Πολιτεία γενικότερα. Στο μουσειακό τμήμα Υφαντικής Τέχνης του Μουσικοφιλολογικού Ομίλου “Απόλλωνα” Καρυάς υπάρχει ειδικός χώρος με αργαλειό, ανέμη και ανεμίδι, καθώς και ολόκληρος ο εξοπλισμός του αργαλειού, μυτάρια, χτένια, τροχαλίες, σαϊτες, αντί, κόφα με μαλλιά, ξύλινα πανέρια με μασούρια και νήματα. Στο χώρο είναι στρωμένο κρεβάτι με μαλλινοσέντονο και πάντα στον τοίχο, στο πάτωμα είναι στρωμένες καρπέτες, και στον τοίχο κρέμονται λινά υφαντά πουκάμισα, κοντέσια, κότολα λιναρίσια και καραμελωτές μαντανίες. Αυτόν τον χώρο θεωρούμε ότι πρέπει να τον κάνουμε επισκέψιμο. Για αυτό το λόγο η Κοινότητα αποφάσισε να μιλήσει με το Μουσικοφιλολογικό Όμιλο “Απόλλωνα” Καρυάς, έτσι ώστε να στείλει σε όλα τα σχολεία της Λευκάδας ημερομηνίες που θα μπορούν οργανωμένα, να επισκεφθούν το Μουσειακό χώρο με τον αργαλειό και τα παρακολουθήματά του. Γι’ αυτήν την ενέργεια θα πρέπει να υπάρχει στο χώρο άνθρωπος με γνώση για να εξηγεί με λεπτομέρειες στα παιδιά για την Υφαντική Τέχνη της Λευκάδας και το θησαυρό των υφαντών που μας άφησαν παρακαταθήκη οι προγενέστερες γενιές υφαντριών. Απόφασισαμε σαν Κοινότητα, ότι πρέπει να καταγράψουμε επίσημα όλο αυτό το υλικό που φωτογραφήθηκε επί τη ευκαιρία της εγγραφής του Στοιχείου, να το ταξινομήσουμε και να το μοιράσουμε σε ηλεκτρονική μορφή σε όλα τα σχολεία της Λευκάδας. Θα είναι μια σπουδαία προσπάθεια να δείξουμε στα παιδιά των σχολείων μας την Υφαντική Τέχνη της Λευκάδας. Επίσης, θα ζητήσουμε από τους υπεύθυνους του Κοντομίχειου Μουσείου του Δημοτικού Διαμερίσματος Καβάλου Λευκάδας, να ανοίξουν κι αυτοί τις πόρτες τους στα σχολεία. Επειδή το Στοιχείο χρειάζεται υποστήριξη με πολύ δραστικά μέσα, ενημερώσαμε και τον Βουλευτή της Λευκάδας, ώστε να κάνει οποιαδήποτε ενέργεια θα μπορούσε, ώστε η Πολιτεία να βοηθήσει να μην χαθεί αυτή η Τέχνη, αλλά και να εξελιχθεί μέσα στο χρόνο.