1
2
Telefonoak
Iritzixa
Larrialdiak........................................ 943 46 11 11 Anbulatorioa.................................... 943 60 43 00 DYA zentrala.................................... 943 46 46 22 Mendaroko ospitala........................ 943 03 28 00 Botikak Lasuen-Elezgarai.............................. 943 19 50 26 ......................................................... 626 611 392 Lon Apraiz ....................................... 943 60 32 50 ........................................................ 630 05 50 97 Amaia Zalduegi ............................... 669 26 22 01 Hiart Burgoa ................................... 667 33 88 90 Etxeberria (Elgoibar) ....................... 943 74 01 40 Garitaonaindia (Elgoibar) ............... 943 74 11 77 Yudego (Elgoibar) ........................... 943 74 12 93 Barrenetxea-Etxeberria (Elgoibar)... 943 74 12 77 Elena Iraundegi (Eibar).................... 943 20 11 10
Pasa den astean, ehunka lagun biltzen dituzten jardunaldi ponpoxo horietako batean egon nintzen. Bertara hizlari jakitunak gonbidatu zituzten, eta nahiz eta batzuetan azaltzen zutena astuna izan, beti ikasten da zerbait. Oraingoan, jardunaldiaren bukaeran hizlari batek esan zituen hitzekin gelditu nintzen, eta hausnartzera bultzatu ninduten hitzok. Adituek gizakia ikasteko jaioa edo programatua dela diote, eta hala izango da; egin ditudan ikasketa guztietan ere hala irakatsi didate. Izan ere, badakit hainbat teoria eta azterketa daudela gai horren inguruan; ez naiz ,ordea, teorietan zentratuko, baizik eta hogei urtetan izan ditudan esperientzietan. Ikusi eta ikasi dudanaren arabera, haurra jaio bezain laster ikasten hasten da, eta gainera izugarrizko gogoa eta nahia nabari zaio inguruan duen guztia aztertzeko, ukitzeko, dastatzeko, usaintzeko eta entzuteko. Txikitandik, guk gurasook zein irakasle edo hezitzaileok, hainbat jostailu, ipuin, soinu eta material eskaintzen dizkiogu umeari, kolore, forma eta tamaina guztietakoak. Erakargarri egiten zaizkien ipuinak erosten dizkiegu: animalienak, suhiltzaileenak, espazio-ontzi eta planetenak, eta abar. Nonbait, gehienetan, beraiekin irakurtzen, jolasten, eraikitzen eta marrazten jartzen gara. Segituan antzematen ditugu ikasten dituzten hitz eta mugimenduak, eta pozik eta arro sentitzen gara. Baina, haurtzaroa atzean utzi eta, zer gertatzen da aurrerantzean? Bat-batean gure seme-alabek ez dute irakurri nahi, eta, antza, ikasteko zaletasuna ere galtzen doaz. Zergatik ez dituzte testu eta liburuak irakurri nahi? Zer gertatu da bidean? Zerbait gaizki egin al dugu? Harritzekoa da txikitan izaten duten jakin-mina poliki-poliki itzaltzen ikustea. Hala eta guztiz, badirudi heldutasunera heltzen garenean berriro bueltatzen garela liburu eta aldizkarietara. Agian, sukaldaritzari buruzko edota landareei buruzko aldizkariak irakurriko ditugu, baina berriro hartzen ditugu liburuak eskuartean. Bueltatu gaitezen ordea aurrerago aipatu dudan adin-tarte horretara. Haurrek zergatik ez dute irakurri edo ikasi nahi? Haur eta gazteen artean gabiltzan guraso, irakasle, hezitzaile eta begirale guztiok hausnartu beharreko galdera da hori. Txikiak direnean badakigu zeintzuk diren gustuko dituzten ipuin eta jolasak, baita beraien jakin-min eta kezkak ere. Handitzen doazen heinean, aldiz, galdetzen al diegu zeintzuk diren beraien nahiak? Gustuko gaiak? Nire ustez, hor dago gakoa. Ume eta gazteei ez diegu beraien benetako interes eta nahiak zeintzuk diren galdetzen. Eta ez ditugu asetzen beraien jakin-minak. Egia da, gizarteak beste bide batzuetatik garamatzala, eta daramagun bizi-erritmoarekin ez dela batere erraza. Dena dela, txikiak direnean egiten dugun ahalegin bera egin beharko genuke gerora ere beraien jakin-min eta interesak asetzeko. Hala ere, aurrean aipatu dudan guztiarekin ez nuke nire iritzia gaizki ulertzerik nahi. Ez da umea edo gaztea gauza guztien erdigune bilakatu behar, ezta ere gehiegizko babesa eman behar; ez da nik adierazi nahi dudana behintzat. Kontuak kontu, haur eta gazteak ikastera motibatu behar ditugu, ezagutzera eta ikasitakoari zentzua ematera. Beti ere, edozein ikasketa errazagoa izango da haur bakoitzaren benetako jakin-min, interes, kuriositate eta nahiak aintzat hartzen baditugu. x
Osasuna
Udala, zerbitzuak...
Udaletxea ....................................... 943 60 32 44 Udaltzaingoa ................................... 943 60 70 48 ......................................................... 679 162 500 Gizarte Ongizatea ........................... 943 19 50 81 Anai Arte ......................................... 943 60 34 10 Zaharren Egoitza ............................. 943 60 38 71 Eguneko Zentroa (Deba).................. 943 19 23 60 Turismo Bulegoa ............................. 943 60 33 78 Bake epaitegia ................................ 943 60 70 49 Kiroldegia ........................................ 943 60 31 75 Liburutegia ..................................... 943 60 41 82 Miruaitz pilotalekua ....................... 943 60 41 91 Ur Partzuergoa ............................... 902 30 22 22 Zakarrak eta traste zaharrak ........... 943 70 07 99 Posta zerbitzua ............................... 943 60 30 44
Irakaskuntza
Goizeko Izarra Ikastola .................... 943 60 36 75 San Miguel Ikastetxea ..................... 943 60 31 95 Mutrikuko Institutua ....................... 943 60 35 45 Udal Euskaltegia ............................. 943 60 37 80 Udal Musika Eskola ......................... 943 60 37 80 Haurreskola publikoa ...................... 943 60 41 19
Garraio zerbitzuak
ANSOLA taxia ................................... 638 672 383 ANTON taxia .................................... 666 221 999 XABI taxia ......................................... 656 289 026 Lurraldebus ..................................... 943 41 52 08 Pesa Autobusak .............................. 902 10 12 10 BizkaiBus ......................................... 902 22 22 65 EuskoTren ...................................... 902 54 32 10 Loiuko Aireportua .......................... 905 50 50 05
Bestelakoak
Parrokia .......................................... 943 60 39 87 Bikario etxea ................................... 943 60 39 88 Santa Catalina eleiza ....................... 943 60 32 00
Nerea Arrizabalaga Lezertua
HAURRAREN JAKIN-MINA
3
Lurraldebus autobusak Mallabia - MUTRIKU - Ondarroa
astelehenetik ostiralera 6:05
6:45
6:50
6:15
6:20
6:35
6:45
6:55
7:05
7:05
7:15
7:35
7:45
7:55
8:05
Ondarroa..Mutriku...Deba...Mendaro..Elgoibar..Eibar...Ermua...Mallabia
7:15
7:10
7:30
7:50
8:00
8:15
8:25
8:30
egun osoan zehar, ORDURO
21:25 21:30 21:45 21:55 22:10 22:20 22:30 22:40
21:20 21:25 21:40 22:05 22:15 22:30 22:40 22:45 22:10 22:15 22:20 22:25 22:35 22:45
6:50
7:05
7:15
7:35
7:45
7:55
8:05
7:15
7:10
7:30
7:50
8:00
8:15
8:25
8:30
21:45 21:50 22:00 22:15 22:35 22:45 22:55 23:05
20:10 20:15 20:30 20:45 20:55 21:10 21:20 21:25 21:20 21:25 21:40 22:05 22:15 22:30 22:40
8:15
8:35
8:45
8:55
9:05
8:15
8:10
8:30
8:45
8:55
9:10
9:20
9:25
egun osoan zehar, ORDURO
egun osoan zehar, ORDURO
19:45 19:50 20:00 20:15 20:35 20:45 20:55 21:05
20:10 20:15 20:30 20:45 20:55 21:10 21:20 21:25
23:55 0:00
0:05
GAUEZ lanegun ostiraletan 0:15
0:20
0:25
0:35
1:10
GAUEZ larunbatetan 0:40
0:45
1:15
1:20
1:30:
1:40
1:00
1:05
1:10
1:15
astelehenetik ostiralera Lekeitio Ondarroa Mutriku
6:15
6:40
6:45
Deba
Itziar Zarautz* EHU
0:05
0:15
0:20
6:55
7:05
7:30
7:45
EHU
Zarautz* Itziar
8:30
Deba Mutriku Ondarroa Lekeitio
8:40
8:50
8:20
9:00
9:35
11:20 11:30 11:40 11:50 12:00 12:35
11:30
11:00
14:30
14:30 14:45 15:00 15:10 15:20 15:30 15:40 16:15
16:30 16:40 17:05
17:30
18:00
18:20 18:30 18:40 18:50 19:00 19:35
17:50 18:15 18:20 18:30 18:40 19:05
19:30
20:30
20:50 21:00 21:10 21:20 21:30 22:05
8:30
8:40
10:40
larunbatak eta jai egunak 9:15
9:40
10:30
10:50 11:05 11:15 11:25 11:30 12:05
12:30 12:55 13:00 13:10 13:20 13:45
14:10
14:30
14:50 15:05 15:15 15:25 15:30 16:05
17:00 17:25 17:30 17:40 17:50 18:15
18:40
17:00
17:20 17:35 17:45 17:55 18:00 18:35
19:00 19:25 19:30 19:40 19:50 20:15
20:40
20:30
20:50 21:05 21:15 21:25 21:30 21:35
21:00
21:20 21:35 21:45 21:55 22:00 22:35 Igandeetan Larunbatetan
www.euskotren.eus 902 543 210 www.bizkaia.eus/bizkaibus 902 222 265
Lehena A-O
Lehena L-J
Azkena egunero
5:50 5:59 6:14 6:20 6:29 6:43 6:52 7:01 7:11 8:20
7:50 7:59 8:14 8:20 8:29 8:43 8:52 9:01 9:11 10:20
20:50 20:59 21:14 21:20 21:29 21:43 21:52 22:01 22:11 23:20
Bilbo Eibar Elgoibar Mendaro DEBA Zumaia Zarautz Orio Errekalde Donostia
8:30
9:20
9:30
11:00
11:10
11:20
11:30
Itziar
Zumaia
6:25
6:40
6:45
6:55
7:10
11:00
11:15
11:45
11:55
12:10
9:40
9:45
9:55
10:10
10:40
10:45
10:55
11:10
Zumaia - MUTRIKU astelehenetik ostiralera Zumaia
Itziar
9:10
9:25
Deba helduDeba irten MUTRIKU
9:40
10:25
10:15
Zumaiatik: 12:10, 15:10, 17:10, 20:10
larunbatak eta jai egunak 11:10 11:25 11:40
12:25
12:15
Zumaiatik larunbata: 13:10, 15:10, 17:10, 19:10, 22:10 Zumaiatik igandeak: 14:10, 16:10, 18:10
Bizkaibus ONDARROA - BILBO
astelehenetik larunbatera
Donostia - DEBA - Bilbo Bilbo - DEBA - Donostia Donostia Errekalde Orio Zarautz Zumaia DEBA Mendaro Elgoibar Eibar Bilbo
8:20
8:10
Mutrikutik: 12:25, 15:25, 17:25, 19:25
EuskoTren trenak www.lurraldebus.eus 902 300 340
10:45
jai egunak 10:25
*Zarautz: eskaripeko geltokia - 900 234 555 / **EHU Lanegunetan
8:50
Mutriku Ondarroa
Deba
8:00
Mutrikutik: 12:25, 14:25, 16:25, 18:25, 20:25
9:50 10:15 10:20 10:30 10:40 11:05
8:25
7:45
Mutrikutik: 13:25, 16:25, 18:25
12:50 13:15 13:20 13:30 13:40 14:05
8:00
Elgoibar Mendaro
larunbatak 9:25
8:00
larunbatak eta jai egunak
12:40
larunbatetan bakarrik
6:20
8:00
20:00 20:25 20:30 20:40
12:25
larunbatak eta jai egunak 8:40 8:45 9:00 9:10
0:25
astelehenetik ostiralera Donostia
12:15
astelehenetik ostiralera
Donostia - MUTRIKU - Lekeitio
Donostia
12:00
astelehenetik ostiralera Soraluze
Mutrikutik: 1:55, 3:55, 5:55
Lekeitio - MUTRIKU - Donostia
10:40
Ondarroa MUTRIKU Deba heldu Deba irten
23:15 23:25 23:20 23:25 23:35 23:45 23:55 23:45 23:55 0:00
Mutrikun: 3:10, 5:10, 6:10
10:25
MUTRIKU - Zumaia
1:45
GAUEZ larunbatetan 0:50
9:40
Soraluze - MUTRIKU - Ondarroa
23:15 23:25 23:20 23:25 23:35 23:45 23:55 1:05
11:45
Mendaron: 13:00, 17:00, 19:00, 21:00 Mutrikun: 13:20, 17:20, 19:20, 21:20
21:20 21:25 21:40 22:05 22:15 22:30 22:40 GAUEZ lanegun ostiraletan
Soraluze
9:25
Mendaron: 10:00, 12:00, 14:00, 17:00, 19:00, 21:00 Mutrikun: 10:20, 12:20, 14:20, 17:20, 19:20, 21:20
jai egunak 8:05
9:15
larunbatak eta jai egunak 9:40 9:45 10:00 10:15
7:40
22:10 22:15 22:20 22:25 22:35 22:45 22:55 7:50
Mendaro Elgoibar
Mutrikun: 10:45, 12:45, 14:45, 17:45, 19:45, 21:45
11:40
egun osoan zehar, ORDURO
7:45
Deba
9:00
Mutrikun: 13:45, 17:45, 19:45, 21:45 Mendaron: 14:15, 18:15, 20:15, 22:15
egun osoan zehar, ORDURO
jai egunak
8:45
8:40
larunbatetan bakarrik
22:05 22:10 22:15 22:20 22:30 22:35 22:40 22:50 22:40 22:45 22:50 22:55 23:05 23:15 Ez dira Mendaroko Ospitaletik pasatzen. Ez dira Deban sartzen; geltokia, Urazamendik auzoan. larunbatak larunbatak 6:45
Ondarroa Mutriku
Mendaron: 11:15, 13:15, 15:15, 18:15, 20:15, 22:15
egun osoan zehar, ORDURO Lanegun ostiraletan bakarrik
Ondarroa - MUTRIKU - Soraluze astelehenetik ostiralera
astelehenetik ostiralera
Mallabia...Ermua.....Eibar....Elgoibar.Mendaro..Deba...Mutriku..Ondarroa
6:00
Ondarroa - MUTRIKU - Mallabia
Lehena A-O
Lehena L-J
Azkena egunero
6:14 6:24 6:33 6:44 7:00 7:08 7:15 7:29 7:38
7:00 7:14 7:24 7:33 7:44 8:00 8:08 8:15 9:29 9:38
20:00 21:14 21:24 21:33 21:44 22:00 22:08 22:15 22:29 22:38
A3916 Ermuatik
lehena
azkena
5:40
19:40
Mutrikutik irten: 6:25, 7:25, 15:25
A3915 Durangotik jai egunak A3916 Ermuatik A3915 Durangotik
6:10
20:10
6:40 7:10
20:40 20:10
BILBO - ONDARROA astelehenetik larunbatera A3916 Ermuatik
lehena
azkena
7:10
22:10
Mutrikuraino: 14:10, 18:10, 20:10
A3915 Durangotik jai egunak A3916 Ermuatik A3915 Durangotik
7:40
21:40
8:10 8:40
22:10 21:40
gutunak Berriro agintariak Mutrikutik bueltaka
Bost urte pasatu berri dira Patxi Lopez, Martin Garitano eta EH Bilduko alkateak Mutrikun kokatzen den Portu Berri eta estazio maremotriza inaguratu zutenetik. Oraingoan Iñigo Urkullu, bere gobernuko kontseilari Arantza Tapiak eta Ana Oregik lagunduta, eta EAJko alkatea eremu beretik bueltaka ibili dira eta komunikabideetan luze ikusi-entzun izan ditugu. Portu Berriaren inguruan Ana Oregik eta bere taldeak iazko uztaileko bileran aurreikusitako herritarren parte hartzearentzako tresnak ez dira martxan jarri. Mutrikuko udaleko hiru talde politiko eta Mutriku Natur Taldeko ordezkariekin hitzartutako epeak ez dira bete. Bitartean, estazio maremotrizaren onurak alde batetik eta bestetik gogorarazten dizkigutenean, beste edozein azpiegituretara bezela bideratutako dirutza eta baliabideak zeintzuk izan diren edota izango diren inork ez ditu aipatzen. Gainera, esan digutenez, 100 familiak urtean kontsumitzen duten energia kopurua da urtero Mutrikuko plantan sortzen dena. Nola liteke ondasun publikotik sortutakoa orain elektrizitate konpainia batek kudeatzea? Non gelditzen dira herritarrontzako abantailak? Zenbat urte beharko ditugu Portu Berriarekin zer gertatuko den eta zertarako izanen den jakiteko? Idoia Arrillaga Agirre
Zabor tasaren nondik-norakoak, Bilduri erantzunez
Urriaren 27an izandako ohiko udal batzarrean zaborren tasa %13 igotzea onartu genuen. Honek piztutako eztabaidaren harira eta Bilduk kaleratu duen idatziaren aurrean, mutrikuarroi argibide batzuk eskaini nahi dizkizuegu. Lehenik, esan behar dugu igoera hau bi urtetako igoeren batuketa dela, 2016 eta 2017koa. 2016an Mutrikun ez genuen GHK-k ezarritako igoera ezarri eta udalak bere gain hartu zuen kostua. 2017ko igoeraren aurrean talde guztiok igoeraren alde azaldu ginen, Bildu bera ere bai. Debabarrenako Mankomunitateak proposatutakoa da. Langileen soldata igoerak, inbertsioak, zabor bilketarako hobekuntzak eta antzeko kontzeptuengatik da. Eztabaida 2016 urteari dagokion igoeraren zatiak ekarri zuen. Igoera hau Gipuzkoako Hondakinen Kudeaketa Kontsortzioak (GHK) ezartzen du. Kontsortzioa Gipuzkoako herri eta mankomunitate guztiok osatzen dugu.
Ez da enpresa pribatu bat, zaborrak kudeatzeko erakunde publikoa baizik. Zaborrak Cantabriako Merueloko zabortegira eraman beharrak eta Gipuzkoatik Cantabriaraino garraiatzeak gainkostu handia eragin du. Egoera hau beste urte betez bakarrik luzatuko da. Foru Aldundia eta GHK lanean ari dira arazoari behin betiko irtenbide bat emateko. Hau, Bilduk Diputazioan lau urtean eraman duen politikaren ondorio zuzena da. Gipuzkoako Batzar Nagusietan gehiengo handiaren babesa zuen zaborren kudeaketa plana atzera bota zuen. Zabortegiak ixtea erabaki eta aukerarik eskaini gabe utzi zuten Gipuzkoa. Dena gelditu eta, gainera, konstruktora handiei 11 milioi euro ordaindu zien ezer ez egiteagatik. Mutrikuko Bilduk zabor tasaren igoeraren kontra diharduen bitartean, Gipuzkoan agintzen duen herrietan, Getarian, adibidez, %30eko igoera, Errenterian %21ekoa… e.a. onartu dituzte. Plenoan hondartzetako zakarren gaia ere eztabaidatu zen. 2016ko aurrekontuetan aurreikusita genuen diru partida txiki geratu eta gehiago bideratzeko, aurrekontuen aldaketa bat onartu genuen B+I-ren baietzarekin. Gipuzkoako hondartza guztiak Foru Aldundiak garbitzen ditu, hondakinak zabortegian isurtzea ordea, udalek ordaintzen dute. Guk, Azpeitiko Lapatxera eramaten ditugu. Lapatx ez da, Bilduk dioen moduan, enpresa pribatu bat. Zabortegi hori, SA den arren, Urola erdiko udalen mankomunitatearena da, gehientsuena Bilduk gidatzen duen Azpeitiko Udalarena. Gure herrian hiru hondartza ditugun arren, Deba ibaiak Ondarbeltzen uzten dituen zakar kopuru handiak kostua igotzea eragiten digu urtero. Arazoari irtenbidea bilatzeko Foru Aldundiarekin harremanetan gaude udalari kostu hau murrizteko asmoz. Aurreko urtetan Bilduk hartu zuen irtenbidea, zakarrak hartu, Ondabarron pilatu eta inolako kontrolik gabe erretzea izan zen, lehendik kutsatuta dagoen ingurua are gehiago kutsatuz. Udalak, B+I taldeak proposatuta, diru-laguntza eskatu dio Jaurlaritzako ingurumen sailari lehen zabortegia zenean kutsadura murrizteko. Aldi berean, udala, bertan dauden aldagelak Mutrikuko baserritarren elkartearentzat lokal sozial bihurtzeko lanean ari da. Ez gaude prest hondartzetatik jasotako hondakinak pilatzeko eta su emateko gune bihurtzeko. Mutrikuko EAJ-PNVren udal taldea
Kalaputxik irakurleen gutunak plazaratzen ditu. Datozen ordenean eta espazioak eskaintzen duen aukeraren barruan, moztu edo hurrengo hilerako laga dezakegu. Gutunak izen abizenekin bidaliko dira: Kalaputxi, Barrenkalea 12 behea, 20830 Mutriku edo internet bidez, kalaputxi2001@gmail.com
Kalaputxik ez du bere gain hartzen aldizkarian hirugarrenek adierazitako esan-iritzien erantzukizunik. Argitaratzailea Karenka komunikazio elkartea Barrenkale 12, behea - 20830 Mutriku Tel. 635 748 393 e-posta kalaputxi2001@gmail.com Bloga www.kalaputxi.blogspot.com Laguntzaileak Mutrikuko Udala eta Gipuzkoako Foru Aldundia Kolaboratzaileak Iñigo Andonegi, Josu Larrañaga, Sexuenea, Bai Txo!, EMA, Txantxangorri, Mutriku Zero Zabor. Tirada 2.200 ale Lege Gordailua SS-787/01 ISSN 1579-4792 Inprimategia EUSKALINPRI Banaketa Kalaputxi
Kalaputxi Herri-Aldizkarixak Erakunde hauen diru laguntza jasotzen du:
5
Puri-purixan
Gaztetxiak 15 urte Mutrikuko gazteen arnaslekua
Azaroaren 24, 25 eta 26an herritar gazte ugarik ospatu dute Gaztetxea ireki zeneko hamabosgarren urteurrena. Nondik norakoak jakin nahian, Bidatz Egia Korta, IĂąigo Arrizabalaga Alberdi eta Imanol Lekunberri Aretxabaletarekin egin dugu solas gazte haizeak arnastu nahian. Nolakoa zen Gaztetxea ireki zeneko giroa? Zein zen jarritako helburua? Ikastolan zortzigarren maila osatu, eta institutura pasatu ginenerako, dio IĂąigok, bagenituen gure mailakoek herriko gazteen jokaerei buruzko kezkatxoak, orduan hasi baitziren gazte-lokalak antolatzen eta ugaritzen. Jokaera horiek kuadrillak isolatzera zeramatzaten eta herriko bizitza galtzera. Bestalde, jakinean ginen beste zenbait herritako gazte-asanbladen mugimenduez. Gure aurreko kurtsokoei aurkeztu genizkien gure kezkak, eta laster heldu ginen helburu batera: pentsaera ezberdineko jendea bildu eta gazteon ibilbidea elkarrekin egin behar genuela. Mahai gainean orri zuri bat genuela hasi ginen biltzen adin ezberdinetako gazteok, Zabieleko bilera anitzetarako prestatua zegoen lokalean, gai ezberdinak tratatuz: gazte-asanblada, lokal egoki baten beharra, lokaletan zeuden gazteekin harremanetan jarri..., beti kontsentsua helburu, huraxe baitzen ezinbesteko oinarria. Gaztetxea ireki baino lau urte lehenagoko kontuak. Malenetan, Beheko Plazan, txosna bat jarri genuen, eta bertan pankartak edo ikurrak jartzeko ahalegin handia egin behar izan genuen adostasun zabala lortu arte. Hasiera bateko ekintzak planteatzean, lokal publiko baten okupazioa eztabaidatzen ibili ginen, baina, iritzi kontrajarriak bide, alboratu egin genuen. 1999ko udal hauteskundeetan EH-k bere egitarauan gazteentzako lokal publiko bat agintzen zuen, eta, alkatetza eskuratzean, gaurko gaztetxea den lokala orain hamabost urte Mutrikuko Gazte Asanbladaren erabilerako utzi zen, herriko gazte guztientzako txoko izateko. Biltegi bat zena bizigarri egiteko, gazteok arduratu ginen txukuntzeaz. Hamabost urte hauen ondoren, Gaztetxea nerabezaroan al dago, ala iritsi da heldutasunera?
6
Gaztetxean iraunkor jarraitzen duen bakarra eraikuntza bera da, ez besterik. Protagonistak aldatzen doaz eten gabe, asmo zein helburuak aldakorrak dira, eta halaxe behar dute izan. Idatzita dauden eta gure aurrekoek helburutzat zituzten asmo, zein praktikara eramaten zituzten ekintzek oso gutxi esaten digute guri, diote gazteenek, eta espero dugu gure atzetik datozenei gauza bera gertatzea: horixe baita gaztetasunaren muina. Gazteak harribitxiak izanik, identifikatzen al duzue moldatu nahi zaituzten tailaginik? Agian, izango dira gazteak moldatu nahi dituztenak, baina asanbladaren funtzionamendua berezia da. Gazteek eurek erabakitzen dute zer nahi duten. Gazteen bizitzan pentsamendu kritikoa lantzen den inguru bakarra da; ikastetxean boligrafo urdina edo gorria ematen digute aukeratzeko, ez besterik, dena dago antolatuta. Unibertsitatera iristean, berdintsu; ardura pertsonalak hartuko ditugu estudioen esparruan, baina ez dugu aukerarik estrukturen moldaketan edo funtzionamenduan parte hartzeko: ez digute entzuten. Asanblada indibidualismoaren alternatiba da. Unibertsitatean baino gehiago ikasi dugu guk, diote gazteenek: ardurak hartzen, kudeaketa lanetan, gestio ekonomikoan, antolaketan..., denak bizitzarako baliagarri izango ditugunak, eta inongo eskoletan ematen ez direnak. Gogoratzen gara, inoiz telefonoa hartu musika, bertso edo beste esparru bateko pertsonaia Gaztetxera ekartzeko asmoz, eta nola esplikatu ez dugula dirurik?, elkarrekin afaritxo baten truke nahi dugula gurekin izatea... Askotan, udaleko teknikari baten maila gainditu dugula uste dugu antolaketa den esparru horretan. Bestalde, espazio libre oso egokia da iritziak eztabaidatzeko. Batzarrak ere oso bereziak izaten dira, errespetua garrantzizkoa da, hitz-jario erraza izan edo
Puri-purixan
totel mintzatu, ez da bata bestearen gainetik jartzen: iritziek dute garrantzia. Oztopo asko al duzue biltzeko, hausnartzeko, sendotzeko? Beno, zailtasunak beti daude, ez da erraza leku ezberdinetan mugitu edo bizitzen diren gazteak elkarrekin lanean jartzea, baina zailtasunik handiena belaunaldi aldaketetan sortzen da —belaunaldia diogu, Gaztetxera hurbiltzen den gazte multzo bati, dozena erdi bat urteren aldea duenari—. Gazte horiek zerbaitek bultzatuta agertzen dira Gaztetxera, zerbait aldatu, zerbait egin, euren barne eztabaidei irteera eman nahirik. Hamasei bat urtekoak dira, eta munduan zerbaitetarako daudela sinisten dute. Bestetik, hogei urtetik gorakoak daude lokalaren martxan trebatuak eta nortasun sendoagoarekin. Nola lortu gazteen kemenei leku ematea helduagoak atzerabidean jarriz eta kudeaketaren eskualdatzea? Praxiak ematen ditu bideak, eta azken urteotan era egokian asmatu dugula uste dugu, baina arriskua hortxe datza: ideia eta jokamolde zaharkituetan jarraitzean. Hala ere, funtzionamendu eta eguneroko bizitzan arazoak izatea baikortzat jotzen dugu, beste arazo larriago bat antzematen ari garelako: gazterik ez da hurbiltzen Gaztetxera. Nola jokatu horren aurrean? Aztertzerakoan ikuspegi ezberdinak azaltzen dira: erakutsi egin behar da Gaztetxea beharrezko espazio bezala sentitzen; ekintza ezberdinak, ez ohikoak, antolatu behar dira; diagnostiko egoki baten beharra dago; orain arte funtzio bat bete du, gaur ba al dute gai ezberdinenganako interesik? Eta horren atzetik etsipeneko erantzunak ematen dira maizegi; izan ere, nahiz eta denok jabetu gazteek aspertuta daudela euren bizitza motarekin, nini-z inguraturik bizi
garela eta abar, zorrotz diogu gaurko gazteek euren zilborrari besterik ez diotela begiratzen, eta nahi adina luzatzen da erretolika. Orain denboratxo bat, ez larregi, dio Bidatzek, pertsona batek esaldi bat jarri zigun talde bati: gaur egungo gazteak ez dute ezer egiten, alfer batzuk dira, beti daude gauza guztien aurka..., luzeago jarraitzen zuen iritzi berdintsuak tartekatuz, eta, ondoren, kokatzeko garaia eta nork esan zuen galdetu zigun. Batak, halako politikok; besteak, honako katedratikok... Sokratesena zela argitu zigun arte. Beraz, ez gara ezer berririk asmatzen ari. Konturatu behar gara, diote, geure ikuspegi partikularretik ari garela beti ere —luze jarraitzen dute informazioa dela, jakintza dela, egia dela, logika dela, justizia eta karitatea dela...— Eta bukatzen dute esanez, eztabaidan aritu diren gaiak argitzen laguntzeko, gazte-asanblada edo gaur ordezkoa den Gaztetxea aberasgarri dela norbanakoen heziketan. Berriztatzeko asmotan zabiltzate. Nola hasiko zarete? Hasi, kanpo itxurarekin hasi gara: pintaketa eta txukuntze lanarekin. Hurrengoa, hamabost urte bete ditugularik, dei berezi bat egin dugu orain arte parte hartu duen jendeari, eta, jakina, dei hori zabaldu dugu eta irekiak gaude bereziki gazteagoei. Ez dugu ahaztuko autogestioa dela Gaztetxearen funtsa, eta zerbait egingo badugu sartzen diren berriekin hausnartuz egingo dugula; bitartean, ekintzak aurrera eramaten saiatuko gara gure Gaztetxea erakargarriagoa egiteko. Unea baliatuz ondoko mezu hau luzatu nahi dugu: HI, GAZTETXO, HATOR LASAI! HEMEN DUK HIREA IZANGO DEN GAZTETXEA!
7
Bi hitzetan
EDUKIONTZI MARROIAK DAGOENEKO KALEETAN Aurreko hilean esan genuen moduan, martxan dira zaborra biltzeko sitema berriak behar dituen prestaketak. Dagoeneko gure kale-auzoetan edukiontzi marroiak ikus ditzakegu hondakin biodegradagarriak hartuko dituztenak. Aurki, edukiontzi grisak ere ikusiko ditugu, errefusa edo birziklagarriak ez diren hondakinak hartuko dituztenak. Edukiontzi bat eta bestea, marroia eta grisa, zabaldu ahal izateko txartel berezia beharko da, eta txartel hori eskuratzeko modua ere martxan da, Goiko kalean Zabiel plaza ondoan Udalak duen lokalean. Herritarrok txartela eskuratzeko nahiko denbora utzi ondoren, urtarrilaren erdi aldera ireki ahal izango dira edukiontziok. Ea ba.
TRAINERUA ATERAKO DUTE HERRIKO ARRAUNLARIEK Handia egin zuten ondarrutarrek 2017 urtean ACT ligan erramutan egiteko aukera lortuta, baina handiagoa egin dute mutrikuar arraunlariek, 2017 urte horrexetarako trainerua atarata. Hamasei gazte elkartu dira Hondarribiak utzitako ontzian arraunean egitera. Datorren urtean, mutrikuarrok OĂąarbik eta Orixok eta Urdaibaik zer egin duten baino, gurte traineruak zer egin duen zaintzen egongo gara. Izango da aukera gure arraunlariez gehiago jakiteko, baina momentuz, eman diezaiegun gure animo guztiak halako abentura ederrean herri osoaren ilusio guztiarekin abiatu daitezen. Bejondeiela!
NAFARROA HEGOALDEARI LAGUNTZA
www.ahotsak.eus/mutriku
Hogeita bost mutrikuarrek Errigora ekimenaren baitako saskiak erosi eta Nafarroa hegoaldeko jakiak gozagarri izango dituzte aurtengo Gabonetan. Nafar baratzako gutiziak gure mahaietan.
Euskararen nazioarteko egunaren inguruko ekitaldien artean kokatuta, Debarroko Badihardugu euskara elkarteak eta Udalak antolatutako ekitaldia izan zen abenduaren bian. Interneten ikusgai dagoen ahotsak.eus atarian Euskal Herriko 326 herritako 5.480 hizlariren kontuak jaso-tzen dira, herrietako euskara eta historia hurrengo belaunaldientzat gordetzeko. Herri horietako bat Mutriku da, eta dagokion atalean hogeita bederatzi hizlari mutrikuarren testigantzak jasotzen dira. Aurrerantzean ere asmoa da hizlari berriei elkarrizketak egiten jarraitzea eta horiek etorkizuneko mutrikuarrei gordetzeko modua egiteko. Hurrengo, norbait hurbiltzen bazaizue bideo grabagailuarekin batera elkarrizketa egin nahi dizuela, ondo hartu, bihar-etziko mutrikuarrek eskertuko digute eta.
Erosketa horren bitartez, Mutrikun ordaindutako 1.250 euroen laurdena bideratu da Nafarroa hegoaldeko euskalgintzak bere ekimenak bideragarriago izan ditzan. Hurrengoan ere izango dugu aukera Nafarroako jaki ekologiko gozoen truke diru bat Euskal Herriko hegoaldeari laguntza gisa eskaintzeko.
8
ELIKAGAIEN BANKUA ESKERRAK EMATEN Bi hitzetan
Mutrikuko Elikagaien Bankuko kideek eskerrak eman nahi dizkiete mutrikuar guztiei azaro bukaeran eta abendu hasieran egindako elikagai bilketa saioetan parte hartzearren eta beraien erosketaren zati bat herrian beharrean dagoen jendearentzat uzteagatik. Abenduko bilketan herriko establezimenduetan bildutakoak Gabon jaien aurretik banatuko zaie Elikagaien Bankuan izena emanda dauden familiei. Berriz ere, adierazi nahi dute Bankua edonori zabalik dagoela, eta etxean arazo ekonomikoak dituztenek udaletxera hurbildu eta Ongizate zerbitzuan eskatu besterik ez dutela.
MUTRIKUKO HAUR ETA GURASO ASANBLADA Duela bi hilabete inguru, gazte asanbladan ibilitako guraso talde bat haur eta guraso asanblada sortzeko asmotan batu zen. Gaztetxea haur eta gurasoek esperientzi ezberdinak elkarbanatzeko gune aproposa dela irudituta, ekimena haurrak eta seme-alab gazteak dituzten herriko guraso guztiei zabaltzea pentsatu zuten. Gaztetxea gune paregabea izan daiteke gurasoek eta umeek elkarrekin ekintza desberdinak prestatu eta hauetaz gozatzeko, lagun berriak egiteko, gurasoek izan ditzaketen zalantza eta esperintziak elkartrukatzeko eta beste hainbatetarak. Asmo horiek guztiak azaltzeko, deialdia egin dute herrira zabaldu nahi den proiektu interesgarri honen partaide izan nahi duten guraso eta haur guztientzat, elkar ezagutu eta proiektu honi bidea emateko. Hitzordua: Urtarrilaren 22an arratsaldeko 6etan Gaztetxean.
ITSASERTZEKO EUSKAL DOINUAK AIDEAN Dagoeneko salgai jarrita dago Itsasertzeko Euskal Doinuak proiektutik sortutako diskoa. Debarren, ondarrutarren eta lekeitxiarren abestiekin batera, gure herriko abeslari bikainek eskainitako abestiak entzun ahal izango ditugu. Mutrikuarrek abestutakoak, Ene Mutriku Maitia, Amets eta Mutrikuarren doinuak izango dira entzungai. Diskoa Santo Tomas azokan jarri zen salgai 10 eurotan, eta oraindik ere alerik geratzen bada, abenduaren 24an ere salpostuak izango dra eguerdian eta arratsaldean. Aukera ezin hobea Olentzerori eskatzeko, edo norbere buruari oparitzeko. Eta diskoa entzuteko modukoa bada, ikusteko moduko da, baita ere, diskoaren inguruan Axular Arizmendi Urkizak eta Eneko Elezgarai Urkizak prestatu duten dokumental laburra. Bertan abestien sortzaileek abestien nondik-norakoak eskaintzen dizkigute. Mutrikuren kasuan, Angel Basterretxea Keleok Ene Mutriku Maitia abestiaren sorreraren berri ematen digu. Bideo ikusteko, sartu Facebooken edota Youtuben eta bilatu “BAGA Itsasertzeko Euskal Doinuak�. Eta etxeko guztiei erakutsi bideoa. Merezi du.
9
Bi hitzetan
ANIZETO URANGA ETA MARISA MARTINEZ, OMENDUAK
JUEGO DE TRONOS, MUTRIKUN
Kalaputxik jakin duenez, urtarrilean Juego de Tronos telesailerako bi kapitulu berezitarako grabaketak egin behar dituzte Mutrikun. Zumaian eta Gaztelugatxen grabaketak egin ondoren, gure kostaldeko txokoek txunditurik, gure herriko alde zaharreko kaleetan grabaketa gehigarriak egitea erabaki dute. Eszena berriak egiteko behar dituzten estrak herritarrak izatea nahi dutenez, kastiĂąean parte hartzeko izenak hartuko dituzte abenduaren hogeita bederatzian, Udaletxeko arkupeetan. Gazte nahiz helduen bila omen dabiltza, neska nahiz mutil, eta perfil denetakoak. Ez galdu aukera aktore lanetan hasteko eta, gainera, egunean 50 euro irabazteko. Aukeraketa egunaren bezperan egingo omen dute deialdi ofiziala, beste herri batzuetan gertatu dena ez gertatzeko eta jendea ez aztoratzeko.
AURTENGO LABURBILDUMA 1. Zakarrak nahastatuta ez Dena batera botatzeko ohitxura hori baztertu, oraindik ere batzuk ez dute apartatzen, baina ikasi beharra dago. Udalaren aldetik, nahasteko edukiontziak KENDU! 2. Konpostatzeko lekuak ipini Guneak gehitxu, hasteko bat ipini zan ikastola bidian, hau hasiera besterik ez zan, gehiagotarako jendia badago prest. 3. Landu gure jarrerak Garbi eta txukun, har dezagun gauzak bere lekuan lagatzeko ohitura, eta neska-mutilei erakutsi edo, behintzat, izan gaitezen eredu. Azken baten ikastetxeetan ikasten dena praktikatzeko da, eta hortarako modua, kontzientzia, bitartekoak eta ereduak behar dira. 4. Kartel informatzaile orokorra idatzi Argi eta garbi azaldu beharko litzateke, eta den-denei jakinarazi zeintzuk diren bilketa sistemaren arauak: Zer, zelan, non eta noiz aterako ditugun geure zakarrak; sobranteko traste txikiak; traste haundiak; eta abarrak. Pentsatzen dugu denak jakinaren gainean daudela, eta ez da horrela izaten. Jende berri ugari dator herrira bizitzera eta inork ez badie esaten, ez dakite zela egin behar duten.
10
Kulturaren gala antolatzen hasi zen Udala, Kultur arloan herriko pertsonak eta elkarteak omentzeko asmotan. Aurtengoan, Anizeto Uranga eskulturgilea eta Marisa Martinez antzerkigilea izango dira omenduak, biak ere izan duten ibilbide oparoarengatik. Hitzordua, udaletxean, abenduaren 23an, arratsaldeko 7etan, herritar guztiak gonbidatuta. Anizeto zuraren lanketan erreferentzia izan zen, eta aipatzekoa da Mutrikuko Arte Eskolaren sorreran izan zuen presentzia. Marisak, berriz, Mutrikuko antzerkiaren historian toki berezi bat hartu du hogeita bost urtetan herriko umeengan antzerkizaletasuna sustatzen egindako lanarengatik. Biei hala biei zorionak eman nahi dizkiegu lerro hauen bitartez, herri oso baten errekonozimendua jasotzearren.
mutrikuzerozabor@gmail.com 5. Txabola Herri barruan birziklagai eta aparailu txikiak jasotzeko: plantxa, lapiko, CDak ... 6. Garbigunea Hondakin haundi eta kutsagarriak eramateko: altzari, kajoi, apal, koltxoi,... 7. Beste bilketa selektiboei adi egon Botikak farmazietan. Lanparak saltokietan... 8. Plastikoak eta polespana gutxitu Erabili ditzagun geure esku ditugun moduak: Erosketa poltsak, tuperrak ... 9. Bilgarri gehiegi duten produktuak ebitatu Erabili ditzagun geure esku ditugun moduak: Bizpahiru bilgarri dituzten produktuak baztertu. Birziklagarriak ez diren gaiak ez erosi... INGURUGIRUA ZAINTZEN ARI GERAN BITXARTIAN, GEURE BURUAK ETA ONDORENGOAK ZAINTZEN GABILTZA, DANON ONERAKO. IRAUNKOR EDO JASANGARRI IZATEAZ GAINERA, HERRI GABIXA LORTUKO DEGU! JOKA DEZAGUN ARDURATSU INGURUMENAREKIN!
URTE BERRI ON!
11 amets 11 urrats
OPARIXAK, DENBORAPASAK ETA BESTE
egun edo astian ikasten da, eta betiko! Smartphone edo telefono adimentsuak euskeraz konfiguratu ahal diran ala ez jakin bihar da aurretik, eta hortarako galdetu egin bihar! Badoz markak aukeria dakaenak: Alcatel, Nokia, Samsung, Blackberry, LG modelo batzuk...; Ordenadoreetarako euskerazko aplikazio mordua aurkitxu ahal izango ako “iparra” webgunian eta “euskalapp”n. San Tomas Ferixan “Liburu Azoka” egongo da eta hurren ditxugu aipatut iñak! go astian zihar ere salmentak zabalik jarraitxuko deu; Merezi deu ahaleg Umientzako jostaillu, joko, liburu, informatika, app-ak, erabilgarri diran beste hainbat materixali eta beste... euskerazkuak izatia garrantzizkua danez, Urte osuan zihar o aukeria daukagu Gabonetan opari ematek atxua bultzad azko merezi deu lehenestia, billatzia eta eskuratzia. Eusker eta aldizkarixetako harpidetzak; liburu, muproduktu batzuen katalogo bat badago 16 urte bitxarteko bidez: Prentsa erreserbak; agendak eta egutegixak... Ba, haur eta gaztientzako, azken urtietan bezela, Ikastolan sika eta filme URTE BERRI ON!!! eta Samielan banatu diazenak: www.kalatologoa.eus; besterik gabe, baita Internet bidezko, online jokoak eta aplikazioak BURUAN, IBILI MUNDUAN! duan ditxuena ere, adibidez irudixak sortzeko eta edita- ...ETA EUSKERA tzeko: www.iparra.eus; Tribialean jokatu nahi izan ezkero baitxoelkartia@gmail.com ere bai, bakarrik edo lagun artian online jokatzeko sortua dago “JAKINA!” www.jakina.eus .
Abendua opari hilabetia izatiaz gain, oporraldixa da, eta urte berrirako atarixa. Orduan, oparitxarako, entretenitzeko eta datorren urtia antolatzeko ziurrenik erosketaren batzuk egingo ditxugula. Euskerazko produktuen propaganda egitxera gatoz, egokixak iruditu ezkero, zer hobeto!
Tresna digitalerako, berriz, zer esan? Euskeraz hitz egin ahal deuenak erostia komeni, ez? Hiztegixa lehenengo
11amets11urrats
ANDREAK ETA UMIAK HERRITXIK BIXALDU ZITXUZTENEKUA
Donostian. Dirudienez Udaberri aldera “Ama, nora goaz?” filme dokumental osua aurkeztuko daren gerrako frankisten Franko 1936ko , hortan Filme herrixetan ere ikusteko modua izango degu. herritxik erten egin bihar izan errepresalien artian, familixa jakin batzuetako emaztiak, beren umiekin,emateko aukera izan deuenian, za zeuen, hala agindu zixuelako. Orduan ume ziranak, gaur beren lekukot atik, Zumaiatik, Zestuatik... esaten digute zela izan ziran beren bizipenak. Mutrikutik, Ondarruatik, Getarix a izan zala pentsatuta gogorr n beneta egon, jakitun hoien zun kanporatuak izan ziran. Nahiz eta gu gertaki n deu. ere, beren testigantzak aurrez aurre entzutziak ikaragarrizko zirraria eragite andrak umiekin, leku batetik Gaur egungo gerretan gertatzen diran bezelaxe: herbesteratziak, ihesian zan, orduan holaxe ibili ziran gertatu ere Hemen ... uarekin soiñek bestera kokapen finkorik gabe, soiñian dana baino gehixo. gure herkide harek. Elkartasuna topatu zeuen, biharbada gaur topatzen egiteko indarra izan zeuen Gaizki, oso gaizki pasatu zeuen, hala ere onik atera, bueltatu, eta aurrera andra, seme-alaba, familixa indartsu harek.
eta beste herrixetako emakuDokumentalian Garbiñe Andonegik eta Arantza Bullainek hitz egitxen deue,ez deue ematen honek miak. Familixa ugari izan ziran Mutrikutik herbesteratuak, baina lerro danak idazteko. Filmia ikusterako, datuak eskura izango ditxugulakuan goz. botiña dirala. Berdin dio izer Betaurreko lilak jantzi ezkero, zer ondorio atera geinke? Emakumiak gerrakoarrixenak, eta bestela berdin, kritikag ere egin ez badeue ere. Egin badeue egin deuelako dira pertsonarik . Jendaurrian edo pribatuan, errepresaliatuak izan daitxezke beren aita, senar, anaixek egin deuenagaitxik bada etxian zeiñek agintzen ez n frentia eko, gelditz argi ratu... umillatu, sufritxu eragin, kalte egin, menpe ere, doan. Kontu izan andra gehixenak 4,5,6 edo 7 umeren ama zirela eta, hala erbesteratu egin zitxuzten errukirik gabe. emakumeakmutrikunabian@gmail.com
11
Karenka
Josu Larrañaga Arrieta
Hizkuntza eta istorixa biltzaillia
Ama mutrikuarra, Bernabenekua, eta aitxa ondarrutar jatorrikua, gaur egun Getxon bizi dan Josu Larrañaga Arrieta (Bilbo, 1976) izenez ezaguna egingo zakue Kalaputxiren irakurliei, azken urtietan –2011tik hona– hillero-hillero bi orrialdeko artikulu beti interesgarrixak eskaintzen diguz-eta. Historixa kontuak, ohitxurak, bateko eta besteko izenak… danak ere Mutrikuren ingurukuak. Filologo ikasketaz eta filologo bokazioz eta ekintzez, Mutriku maitxe-maitxe deu eta hori errez igarri leike bere idatzixetan. Ezagutu daigun hobeto Josu.
Mutrikurekiko lotura estua somatzen zatzu idazten ditxuzunetan… Bai, Mutrikurekin hartu-eman berezixa daukat, betidanik. Urruti bizi arren oso hurre sentitxu izan det beti geure famelixaren herrixa. Esaten deue bizitzako lehelengo urtietako esperientziek eta bizimoduak markatzen deuela zelakua izango dan pertsonia nagusitxan; eta umetan Bilbon bizi arren, beti egoten nitzan asteburua noiz aillegatuko Mutrikura juateko. Bilbo, hiri haundixa eta erdalduna, Mutriku, berriz, herri euskalduna. Ama-hizkuntza Mutrikuko euskeria zakan ume batek, zer nahi izango zoan ba? Bernabenian zain gendukezen amona Merzedes maitxagarrixa, tio Antonio umoretsua bezain bihotz haundikua... “Herrixa da gorputza, hizkuntza bihotza...”, ez da mutrikuar batek asmatutako esaldixa, baiña nik hori Mutrikun ikasi noan. Filologua zera, hizkuntzalarixa, baiña hizkuntzia eta askoz kontu gehixago ikertzen ditxuzu, eta aspaldidanik gaiñera. Euskal Filologixako ikasketak egin nitxuan, bai, baiña hizkuntza hutsetik haruntz, herri batek hizkuntza hori erabil-tzeko euki doan eta dakan modua interesatzen zat. Neure ustez, hizkuntzia eta kulturia ezin leikez banatu. Mutrikuko euskeriaz gaiñera, bertako historixia, etnografixia, naturalezia... interesatzen zatez. Noiztik, baiña? Karreria amaitxutakuan, 22 bat urterekin, grabaziuak egitxen hasi eta segitxuan konturatu nitzan mutrikuarrek hizkuntza gurasuendik eta aitxona-amonendik jasotzen zeuen bezela, bestelako kontuak ere famelixan transmititzen zirala: “lehengo zaharrek esaten zeuen...”, “gure amona zanai entzunda dakitx...”. Konturatu nitzan, adin batetik gorakuek ondotxo ezagutzen zitxuen gauzak gaztientzako ziharo ezezagunak zirala; orain bezela. Bizimodua aldatzia gauza bat da, baiña lehenguek zela bizi ziran ez jakitzia ere... Aurrera egitxeko, ondo ezagutu bihar degu nondik gatozen... Hortarako, azken aspaldixan, honek dira nere hiru itxurri nagusixak: mutrikuar edadetuak, artxibuak eta gerra aurreko egunkarixak. Baiña, hiruretan garrantzitsuenak lehelengo horrek; adiñeko mutrikuarrak, erreferentziazkuak dira euskera aldetik (ixa-ixa euskera hutsian bizi izan diralako), naturarekin harreman estuan bizi izan diralako (baserritxarrak, maiñelak...), eguraldixan pentzu-
12
tan, beti gora begira. Eurak dira gure memorixa historikua, geure “entziklopedixak”, eta iruditzen zat askori ahaztu egitxen zakuela pribilejiua dala aitxona edo amona etxian eukitzia. “Kristozulotik Arno bitxarte, Mutrikuko hizkeran barrena” lana ere egin zendun. Ze balixo daka lan horrek mutrikuar hizkeraren eta idazkeraren estandarizaziuan? Badira 14 urte lan hori egin noala. Eta egixa esan, egunen baten lan hori plazaratu biharko da. Herriko euskeriaren berri ematen deuen lanek norperaren euskeria osatzen lagundu leikie. Esaterako, adin batetik gorakuek batuazko ‘genuen/genituen’ esateko “gendu(a)n/genduzen” erabiltzen ditxue; eta gaztiek? askotan, ‘genituen’ esateko orduan arazuak eukitzen ditxue, singularrekua erabilliko deue edo euskera batura joko deue. Hor ondo bereiztuko neukez bi mailla: ahozkua eta idatzizkua. Ahozkuan, gazte horrek danetarako singularra erabillitxa moldatzen badira, aurrera! Baiña idazteko, Mutrikuko forma tradizionalak ezagutu bihar dira. Gramatikarik osuenak eukitxa ere, alperrik da... eskoletan-eta ez bada aintzat hartzen ume eta gaztiek etxetik dakarrena. Kalaputxin ere konparaziotarako, toki haundixo euki biharko leuke Mutrikuko euskeriak. Egiñez ikasten da. Baitxa alkarri kopiatuz ere. Azken Kalaputxin aitxatu zenduan herriko euskeria eta euskera batua bixak bihar dirala. Zergaitxik idazten ditxuzu mutrikuarrez zure artikuluak? 1968. urtian, euskera batua sortu zanian, iñork ez zoan esan batu haura edonon eta edonoiz erabilli bihar zanik. Funtzio jakin batzuetarako sortu zan batua. Eta Euskal Herrixan garrantzi haundixa daka batuak, jakiña! Baiña ezin gera mutur batetik bestera juan. Herriko euskeria erabil-tzen dan herrixetan, zoramena iruditzen zat etxeko euskeria dakixenek batuaz egitxia, nun eta euren herrixan!. ETBra balijuaz, edo nazio maillako egunkari baten idatziko baleue... orduan bai, batua, baiña bestela herrixan herrikua. Osagarrixak dira bixak. Ahozkuarekin jende gehixena konforme egoten da, baiña zer gertatzen da idazteko orduan? Ba, eskola askotan, Euskal Herri luze-zabalian, irakasten dala erderazko ‘caer(se)’ euskera batuan “erori” esan bihar dala. Eta, jausi? eta, amildu...? Nik, artikuluak, mutrikuarrez idazten ditxut Mutrikuko
ere bai. Baten baiño gehixotan gertatu izan zat, etxe batera juatia eta aitxonarekin berriketan nauala, aldamenetik billobak esatia: “aitxona, hori neri ez didazu sekula azaldu...”. Horrelakuetan, nere artian pentsatzen det, ez zakue bihar besteko garrantzirik ematen lehengo kontu zaharrei eta lehenguen bizimoduari? Edo kontua da ez dakigula patxadaz entzuten? Zela hasi ziñan Kalaputxin idazten? Mutrikuarrengandik jasotakua mutrikuarrei itzultzeko batetik, eta bestetik, Kalaputxin Mutrikuko euskeriak toki haundixagua euki bihar zoala pentsatzen noalako. Getxo aldian ere horrelakuetan diharduzu? Ez naiz ni geldi egotekua: lagun batekin batera Uribe Kostako errotarixei alkarrizketak egitxen ibilli naiz, Plentzian etnografixa taldia sortu degu aurten... baiña idatzi-eta ez, Kalaputxin baiño ez. Nahikua. Ze famelixa eta lana ere badakadaz... ezin gehixotara aillegatu! Aurrera begira, zure idatzixekin gozatzeko aukera izaten jarraitxuko degu? Zeiñek irakurri bado, eta honezkero mutrikuarrak ez badira aspertu, ni segitzeko prest. Orain arte ikututako gaixak baiño gehixo dakadaz zerrenda baten. Gaiñera, batez ere ikasteko idazten dedanez, ikasten segitxu nahiko neuke: Mutrikuko gertaerak, esaerak, aspaldiko kontuak... Artikulu bakoitzaren atzian ikerketatxo bat do, eta ikertzia nire “biziua” da.
Karenka
euskeriari prestijixua emateko. Mutrikuarrek ikusi deixen ganorazko gauzak idazteko ere balixo doala Mutrikuko euskeriak. Aspaldi gazte izatiari lagatako batek baiño gehixok esan izan ditx, euskeraz irakurtzeko ohitxurarik euki gabe ere, pixka bat kostata baiña nahiko ondo ulertzen ditxuala neure artikuluak. Pertsona hori euskerara (edozein dala ere) erakartzeko modua bada hori, ni pozik! Izan ere, bizkaiera urrutitxo geratzen zaku, eta batua ere... hurre ez. Mutrikuko portuan, kalian eta baserrixetan ibillia zera grabagailluarekin azken hogei urtietan. Gure herrixan euskeriaren erabillerak ze eboluzio egin doala somatu dezu? Geure aitxona-amonak euskeraz bizi izan dira, baiña belaunaldi gaztiaguek tarteka erderara jotzen deue. Hori begi bistakua da. Orain kontzientzia haundixagua do, baiña, telebista dala, irratixa dala... erderiak bere bidia egitxen deu. Bizimodua aldatzen dijua, eta jakiña, bizimoduarekin batera hiztegixa ere aldatzen dijua. Hori baiño kezkagarrixagua da esapidiak (lokuziuak) ere galtzen juatia, eta hizkeriak bizitxasuna galtzen doanian, indarra ere galtzen deu: ligatzeko, hasarretzeko... Erderia errez sartu leike holakuetan. Oraindio ere, asko eta asko dira Mutrikun, gurasuendik euskeria jaso, eta berdin-berdin egin gabe ere euskeraz zoragarri egitxen deuenak. Mutrikuarren pasadizuak jasotziarren grabauta izango ditxuzun zientoka orduetan, bitxikerixak ere izango dira ba. Entzuten jakin ezkero, asko ikasi leike edadekuengandik. Ni harritxuta geratzen naiz sasoi bateko famelixetan egoten zan ahozko transmisiuarekin. Telebistarik eta internetik gabe, sutonduan, belaunaldiz belaunaldi, kultura oso bat transmititzen zan, eta ez ipuiñak bakarrik, bizitzeko modua
Eskerrik asko, Josu, ordu txikixetan egindako lan haundi horren emaitzak mutrikuar guztixekin partekatziagaitxik, eta hartu goguan oso-oso gustura jasotzen deguzela hillero-hillero gure herriko garai bateko gorabeherak. Haundixa da egitxen dezun lana, lan isilla. Nahi dezunian etorri, beso zabalik hartuko zaitxugu-eta. x
Josu, Erdikua baserriko Juan Marirekin kontu-kontari.
13
Lapazorrikeixak
Gizurrak eta Mutrikuko Gizurretxia Gizurra eta gezurra, bixak entzun leikez Mutrikun, batez ere lehelengua. Lehengo eta oraingo kontua da gizurra; gizur txikixak, haundixak, ezkutukuak, bista-bistakuak... baiña danak egixa alde batera lagatzen deuenak. Gizur asko esaten deuenak gizurtixak dira. Txikitxatik dakarre batzuek gizurrak esateko ohitxueria, holakuai “gizurtixa galanta!” esaten dixau. Gizurrik esaten ez doanai, berriz, zuzena, fiña edo jatorra. Sasoi baten esaten zan gorputzian “bistatzen” zirala gizurrak: “Bekatxak erten dio, bai ba, baten bati gizurra esango zion-eta”. Esan bai, baiña siñistu gitxik egingo zeuen, bazakixen-eta begi bueltan begitxindorrak, bekatxak edo pekatxak ertetzeko joeria berezkua zakela batzuek. Bekatxak bezela, azazkaletako mantxa zurixak ere gizur asko esatiak sortzen ei zitxuan. Hirugarren bat ere bai, gizurtixei eskuak gorritxu egitxen zakuen, itxuria: “Erakutsi eskuak! Hara, ikusten? Gizurra esan dezu”. Gizurrak atzia motza! Gizur eta egixaren inguruko esaera asko entzun leikez Mutrikun. Batzuk jaso ditxugu.
Urrutiko gauzak norperarenak baiño hobiak diralakuan egoten gera askotan, baiña puztutako kontuak eta gizurrak ertetzen deue askotan: Urrutiko intxaurrak hamalau, hurreratutakuan lau (hogetalau→lau; hamabost→bost). Egixa baiño gozuagua izan leike gizurra: Gizurra barregarrixa baiña egixa mingarrixa. / Egixak min ematen deu, gizurrak ez./ Egixa, askontzako txarra. Edozela ere, gizurra, askotan, egixaren gaiñetik geratzen da; hori azpimarratzen deue esaera batzuek: Batzuentzat gezurra gehixo da egixa baiño. / Gizurra askok egixa baiño hobetuo, ederkixo esaten de(b)e. Egixa jakin nahi danian, bide desberdiñak doz hortarako; bat, gizurra erabiltzia: Gizurrakin egixa jakin nahi harek. Eta beste bat, mozkorrei edo umiei galdetzia: Edandakuan ertetzen deue egixak. /Umiek eta mozkorrek egixak esaten ditxue. Kasu batzuetan baiña, gizurrak ez zakan tokirik: Medikuai eta abariai, egixa. Beste edozeiñekin ere egixa esateko, berez, ez ei do lotsatu biharrik: Egixak ez deu lotsarik. / Egixa esateko lotsarik ez daukat nik.
Zabalen dabillena, biharbada, hauxe: Gizurra esan noan Getarixan, eta neu baiño lehenuo zan atarixan. Batzuek gaiñea ketariarren estilora esaten deue, Gezurra esan nun Getarin, ni baiño lehen zan atarin. Esanahi horrekin, beste esaera honek ere erabiltzen dira: Gezurrak atzia motza! / Gizurrak hanka motza deu. / Gizurrak buztana motza daka! Izan ere, baten batek gehitxu digunez, gizurrakin ez hua iño(r)a!
Zeozer egixa ete dan galdetuta, erdi txantxetan, errimadun erantzun hau ematen da: Egixa, sudurraren onduan begixa. / Egixa, musu onduan begixa. Eta amaitzeko, gogoratu lehengo esaera zaharrek bizitzarako irakasgai ederrak ematen zitxuela: Esaera askotan gizur gitxi! / Esaera zaharrak eztaka gizurrik.
Gizurra ezkutuan ibilli ohi da gehixenetan; holakuetan, pertsona zuri edo badaezpakuei hau esan leikixe: “Arpe(g)i ederra, baiña gezurra atzian”. Dana dala, gizurti haundixei urrutitxik igartzen zakue joeria: Horrek arnasia ere gizurra deu. / Ahoko lurruna ere harek gizurra. / Hitz bakoitzian gizurra besterik ez dik horrek.
1696ko dokumentu baten irakurri geinke Martin Errazti errementarixari 3 errial ordaindu zixuezela, “por los clavos que hizo para clavar los asientos y tablas de Guicurreche”. Gizurretxe... Non hori? Eta, izen hori? Galdera horretatik tiraka datu gehixorekin egin det topo: “casa que llaman del Mentidero que esta en la plaça de esta Villa” (1710).
Edonoiz, eta edozeiñek esan leike gizurra: Gizurra merke. Horren pareko zentzuakin, erderazko esaera hau ere entzun degu Mutrikun: Mentira bien puesta, vale mucho y poco cuesta. Baiña kontuz! gizurra esandakuan gizurrari eutsi biharra ez da makala: Gizurtixan etxian gizurrakin bizi. / Gezurra ibilli eta gero harekin bizi.
Euskeraz, gizurtokixak edo gizurtegixak esaten zakue berriketa-tokixei. Hizketan gozela, tartian gizurrak ere esaten ditxugunez hara hor hitz politxa: gizurretxia! Erderaz ere berdin, mentidero (‘mentira’ hitzetik).
Asko hitz egiten danian, tartian, gizurrak esateko “arriskua” haundixa da: Egi hutsa urrixa da. / Gizurra ta berriketia, besterik ez horrek. Konparaziotarako, ehiztarixek, maiñelek, perretxikotan dabizenek... ez ei dira gizur gitxi esatekuak: Kazarixak gizurra errez. / Kazeruak eta anguleruak, gezurra bueno... Izan ere, egixa esan ezkeo –han doz oillagorrak edo han txorixak...–, jendia ba bertara juan egitxen da; gizurra esanda, –beste toki baten hil doalaeta–, akabo! Galdera askorekin datorrenari gizurra esatia erreza da. Galdetzailliak gezurra errez entzungo deu. / Asko galdetzen
14
doanai gizurrakin erantzun. Erderazko beste esaera hau ere jaso degu Mutrikun: Al preguntón, mentiras a montón.
Mutrikuko “Gizurretxia”
Plaza baten ei zauan gizurretxe hori, baiña Mutrikuko zein plazatan? Dokumentu batzuk aztertuta argitxu degu kontua: gaur egungo Beheko Plazan. Sasoi hartan Mutrikuko Parrokixa zauan bertan, eta haren aldamenian plazia, gaur egungua baiño askoz txikixagua. 1756xan, Francisco de Ibero arkitektuak etxe bat egitxen ziharduan Tranpakalian, Oñako Baroiak (Juan Josseph de Yturribalzaga herriko alkatia) hala eskatuta: Montalibet jauregixa. Urrixaren 17xan, Oñako Baroiak Udalari eskatu zion behera botatzeko “el caramanchón de Guezurechape”, eraikitzen zabillen etxia pixka bat ezkutatzen zoalako, “por
Udalak —zela ez!— baimena eman zion, “demuele el cubertizo que llaman de Guizurechape y valiendose de sus materiales haga otro junto a la Sachristia nueba”. Handik 3 urtera, 1759xan, Gizurretxape haura udaletxia dala irakurri geinke: “73 carros de mortero que se le dieron al administrador de los b[ie]nes del Baron de Oña pª la obra de la casa concejil nueba qe llaman de Guizurechape”. Udaletxia, Beheko Plazan? Sasoi hartan bi udaletxe zozen Mutrikun, Goiko Plazakua (Arriturriaga) eta Beheko Plazakua (eleiz aldamenekua). 1785ian Juan Miguel de Uriarte alkatiak hola eman zoan bi udaletxien berri: “...tiene dos casas de aiuntamiento, la una de ellas situada a la cabeza de la Plaza maior ocupando toda su frente, es de grande estension[...], la otra es pequeña pero bien construida y muy acomodada y proporcionada para los aiuntamiento cerrados que son los mas frequentes por estar situada en la ynmediacion de la Yglesia maior con un mirador muy delicioso a la vista del mar...”. 1763an udalak 24 errial ordaindu zitxuan, “por limpiar o barrer durante este año el Guizur echape y la sala concegil nueva”. 1773an berriz, “...el cubertizo que se dice Guizurechape...”. 1781. urtian izen politx horren azken aitxamena topatu degu: “80 rs gastados en la obra de los asientos nuevos y reboque y blanqueo de Paredes en el Cobertizo que se dize Guezurechape”. Dana dala, Mutrikun baten batek, aurrekuendik ikasitxa (gurasuak, aitxona-amonak...), badaki oraindik ere Gizurretxia zein etxe dan. Gizurretxe edo Gizurretxape hori Alondegixa izenez ezagutzen degun etxia da. Erabillera asko euki ditxu etxe horrek: udaletxia, alondegixa, eskolia, gizurretxia, errazionamientua partitzeko tokixa... eta orain soziedadia (“Hogar del marinero”). Itxura danez, Atxukalian bezela, sasoi bateko mutrikuarrak eleizatik hurre zauan etxape hartan batzen ziran hizketarako. Azpixa zabalik zaukan eta aterpe egokixa izango zan
eurixa zanerako; gaiñera, ederki ikusi zeiken handik itsasua, ez zeuen besterik bihar egixak eta gizurrak esateko... Itxura danez, Atxukalian bezela, sasoi bateko mutrikuarrak eleizatik hurre zauan etxape hartan batzen ziran hizketarako. Azpixa zabalik zaukan eta aterpe egokixa izango zan eurixa zanerako; gaiñera, ederki ikusi zeiken handik itsasua, ez zeuen besterik bihar egixak eta gizurrak esateko...
Lapazorrikeixak
negarle el apetecido lucimiento”. Eta Gezurretxape haura plazako beste nunbaitxen jartzeko eskatzen zoan “y que trasladado a parage oportuno en la misma Plaza...”. Beste errazoi bat ere bazakan Oñako Baroiak: “ese caramanchon, que priva a mi casa las luces y vistas a la Plaza”.
1783ko auzi baten irakurri leike udaletxe hori jendia batu eta hizketan egoteko tokixa ere bazala: “el cubertizo de la casa conzejil de avajo donde se paseavan algunas personas”. Orduan ere, maiatzeko domeka illuntze hartan, etxape haura berriketako topalekua izan zan “subieron [...] a la sala de dha casa concejil a la tertulia que se haze en ella”. Beste Gizurretxe batzuk R.M. Azkuek bere hiztegi ederrian (1905) “Gezur-etxape” hitza jaso zoan. Herri bakar baten batu zoan: Deban. “Gezur-etxape (G-deb): mentidero. Ha desaparecido el cobertizo de la Atalaya así llamado en Deba”. Hitz generikotzat zaukan “gezur-etxape” abade lekeitxiarrak. Gezur+etxape hitzen arteko alkarketia. Etxe baten azpiko alderdi hutsari etxapia esaten zako, etxe+be (behe) > etxepe > etxape. Hala agertzen da Mutrikun 1781ian: “…el echape de Ubillacoa”. Deban, gaur egun ere ba ei do Gezur-etxape plazia. Baiña ez da hori gure inguruko gizurtegi bakarra, Ondarruan ere bado Guzurretxi (Guzurretxe) izeneko etxia, sasoi baten maiñelak batzen ziran bertan euren gizurtxuak esateko. Gaur egun, Kultur etxia da. Lekeitxion, Guzurmendi toki-izena do, baitxa Gorlizen eta Begoñan ere. Guzurraretx (guzur+haretx ‘haritza’) toponimua ere Bizkaiko toki askotan azaltzen da, Gernikan, Laudion, Zamudion, Galdakaon... Guztixek hitz egitxeko tokixak izendatzen zitxuen, erderazko mentideroak hain zuzen ere. Esaeria pixka bat moldatuta... egixak goguan hartu eta gizurrik bado barkatu!! x
Josu Larrañaga Arrieta
15
Osasuna
Beharra daukat! kanpaina Komunera bat-batean joan beharra dutenentzat
Irakurleok, inoiz, etxetik irten aurretik, pentsatu beharrik izan al duzue, zoazten tokira joanda ere, komuna non izango duzuen hurbilen? Horrelako pentsamenduak izaten dituzte etxetik irten aurretik hesteetako eta koloneko arazoak dituzten gaixoek. Arazoa, benetan. Egoera horiei irtenbidea ematearren ACCU elkarteak “Beharra daukat” egitasmoa jarri du martxan. Horren berri zehatzagoa eman digu elkartekide den Ibon Urreistik. EGITASMOA
“BEHARRA DAUKAT!” egitasmoa kutsakorra ez den osasun-arazoa edukita, komuna presaz erabili behar duten pertsonentzat pentsatua dago. Gaixo hauen arazorik larrienetarikoa eta benetan arduratzen duena, etengabe eta batzuetan ustekabean, komunera joan beharra izaten da. Zenbait pertsonak, egoera honen aurrean, bere bizitza-kalitatea gutxietsita ikusten dute, etxetik ateratzea edo lagunarteko harremanak mantentzea zaila delako erabilgarria den komun bat hurre ez badago beharra dagoenean.
XEDEA
Batetik, pazienteen bizi-kalitatea hobetzen laguntzea, premia duten une eta lekuetan komunera azkar eta doan joateko aukera izanda. Bestetik, hesteetako gaixotasun kronikoei buruzko informazioa zabaltzea (Crohnen gaitza eta Kolitis Ultzerosoa) eta paziente horiek dituzten premia eta beharren inguruko kontzientzia eragitea. Bi helburu horiek lortzearren, beren komuna eskuragarri jarri duten establezimenduen atarian jarriko den pegatina batek erakutsiko die beharra dutenei komuna non duten eskuragarri. Gainera, teknologia berriei esker, Gipuzkoa osoko herrietan atxikitu direnen berri ematen duen mugikorreko aplikazioa ere sortu dute Androidentzat.
NORK ETA NOLA ESKATU
Ibonek adierazi digunez, “Beharra daukat!” ekimenak bat-bateko komunera joan beharra izaten duten pertsonak ditu kontuan, kutsagarria ez den osasun arazoren batek eragindako premia larria izaten duten pertsonak, alegia. Eta horiek eska dezakete Beharra daukat txartela. ACCU Gipuzkoak bideratuko du “Beharra daukat!” txartela, baina lehenengo gaixoaren medikuak pazienteak horren beharra duela ziurtatu behar du agiri bidez. Hasiera batean egitasmoa Donostialdean jarri da martxan, eta aurrerago, Gipuzkoa osora zabalduko da.
16
NOLA ATXIKI PROGRAMARA
Dagoeneko Aldundiarekin eta zenbait udalekin hitzarmenak sinatu ditu elkarteak, eta lurraldeko beste zenbait establezimendu ere atxiki dira programa, beren establezimenduetako komunak gaixoentzat erabilgarri jartzeko. Mutrikuko Udalak ere bere komunak eskaini ditu beharra duten gaisoek erabili ahal izateko. Hala, Lonja Zaharra, Anaiarte Biltokia, Merkatu plaza, San Miguel futbol zelaia, Zabiel, Luardo, Parkea, Miruaitz, Fondaberri aparkalekua, Udaletxea, Turismo Bulegoa eta Kiroldegiko komunetan aurki pegatina bat ikusiko dugu toki horietako komunak erabilgarriak direla adierazteko. Herriko beste edozein establezimenduk programara atxiki eta bere komuna erabilgarri jarri nahi badu, www.beharradaukat.eus helbidean dagoen formularioa bete dezake eta jarriko dira beraiekin harremanetan. Ibon Urreistirekin ere jar daitezke harremanetan. Amaitzeko, Ibonek azpimarratu nahi izan du elkartearen ustez kanpaina honek, gaiso hauei laguntasun handi bat eta beharra dutenean sortzen zaien arazoarentzako irtenbidea emateaz gain, gizartean elkartasuna bezalako balore bat zabaltzeko balioko digu guztioi. x
Francisco Javier Egurbide (Mutriku, 1940) herriko kaleetan hazi eta 8 urte zituela familia Mutrikutik Pasaiara aldatu zen, aita hango astillerora lanera joanda. Hasierako urteetan Loiolan ikasi ondoren, handik Tolosara jarraitu zuen, eta hantxe ikasi zuen zestan, jai-alai berak dioen moduan. Tolosako eskolan zebilela zestan ikasi zuen. Oraindik haurra zela, 14 urterekin hasi zuen pilotari profesional ibilbidea. Mexicotik etorrita, gure artean eman du hilabete inguru. Gazterik irten zinen mundura... Beste gazte batzuekin batera, 14 urterekin joan nintzen Bartzelonara, Colon frontoian jolastera. Han zazpi hilabete egin eta frontoia itxi zenean, Novedades frontoira. Gorputza egin nuen, indarra hartu, eta hirugarren frontoira, Ramblasetako eraikin bateko laugarren pisuan zegoen eta dagoen Principal Palace frontoira. 1957 urtean. Hain umetan etxetik alde egitea gogorra izango zen amarentzat ere... Ume-umetan semea hiri handi batera bidaltzea gogorra zen, bai, amarentzat... baina ulertu behar da pilotan irabazten zen diruaren zati bat etxera bidaltzen zela, hilean 50 dolar, hemengo soldata bat baino askoz gehiago. Eta Bartzelonatik Cubara. 1957 urte hartan, Cuban ziharduen Jose Antonio anaia Egiluz intendentearekin agertu zen Bartzelonan pilotari bila, La Habanan ireki behar zuten frontoi berrirako. Ni ikusi eta beste batzuekin batera, Cubara eraman ninduten. La Habanara 1957 urteko urrian iritsi ziren itsasontzian Bilbao-New York-La Habana ibilbidea 27 egunetan egin ostean. Denbora batera, Jai Alai nagusira eraman ninduten eta 16 urterekin han nintzen ni, sasoiko figura guztiekin jolasten, Etxaniz, Guara, Salsamendi, Orbea, Jose Antonio anaia.... Iraultzak bete-betean harrapatu zintuzteten... Jai Alai gorenean zegoela ailegatu zen iraultza. Hasierako urteetan pilotak jarraitu zuen, baina ordura arteko figura guztiek alde egin zuten Cubatik Mexico eta Estatu Batuetara. Guk hiru urte gehiago iraun genuen han, eta 1962ko otsailaren 14an azken partidua jokatu ostean, frontoia itxi zen. Etxera itzultzeko diru nahikorik ez eta Gobernuak ordaindu zigun etxera bueltatzeko bidaia paper batean gure hango ondasunak iraultzaren alde uztearen truke. Hala itzuli ginen�. Berriz ere hutsetik hasi behar... Etxean bueltan geundela, Durangon, Gernikan, Donibane Lohitzunen... herririk herri ibili ginen partiduak jokatzen zortzi bat hilabetetan. Eta Mexicorako deia jaso nuen, 22 urte nituela. Eta hantxe egin nuen karrera osoa, belauneko arazoak tarteko erretiratu nintzen arte, Eta Mexicon gelditu. Pilota utzi nuenerako bikotea eta semea nuen, eta familia hantxe sortu genuenez, hantxe gelditu ginen, emazteak
Mutrikuarrak erbestean
14 urterekin Mutrikutik mundura
eta biok eraman genuen inmobiliaria batean lanean eta familia aurrera ateratzen. Baina Mutriku beti bihotzean... Mutrikutik kanpo 60 urtetik gora eginda, ez dut sekula ahaztu nire jatorria. Hori barruan eramaten den gauza bat da, ezin duzuna ahaztu edo galdu; hil arte. Nahi baino gutxiago itzuli izan naiz nire txokora, bizitzaren gorabeherengatik, baina etorkizunean badut asmoa sarriago etortzeko. Mexicon batzen al zarete euskaldunak? Estatu Batuetan oraindik eutsi egiten diote euskaldunek euskaldunekin batzeari, baina ohitura hori Mexicon galdua da. Lehen bai, lehengo zaharrekin bagenuen ohitura sarriago batzeko, baina gaur egun galdu da ohitura hori. Centro Vasco ere galtzen dago... Zela ikusten duzue Mutriku aspaldian etorri gabe? Urtetik urtera, herria ezberdin ikusten dut. Gure Mutriku hartatik hona asko aldatu da herria. Askoz hobeto ikusten da herria, modernizatuta eta onerako aldaketa eginda. Azken hitz batzuk mutrikuarrei Aukera izanez gero, ezagutzeko Mexico DF. Hiri handia eta ederra da. Mexicok izen txarra dauka mundu mailan droga eta bahiketak direla eta, baina horrelako arazoak hiri handietan ohizkoak izaten dira. Egin kontu, 20 milioi biztanlerekin...! Beldur gabe joan halakoei kasurik egin gabe. x
17
Hezkuntza
Gabonak eta opariak direla eta
Pasa den hilabetea benetako burukomina izan da niretzat. Urte hasieran neska batekin irteten hasi nintzen eta aurreko hilabete osoa pasa du galdezka ea zer nahi ote nuen gabonetarako. Niri ez zaizkit opariak gustatzen. Zergatik gabonetan? Zergatik egin behar da derrigor opari material bat? Batzuetan eztabaida potentea izaten bukatu dugu‌ hain arraroa al da esaten dudana? Argi dago batari eta besteari arraroa egiten zaizuela bestearen pentsaera. Baita ulertezina‌ eta, txarrena dena, parteka ezina. Edozein bikotek egunero aurre egin behar izaten dizkio hainbat frogari,k baina badaude bai bizitzako momentu batzuk eta baita urtero noizbehinka agertzen diren horietakoak. Baina ez larritu, azken hauek bereziki lehenengoz egoera ematen denean ondo kudeatzen badira ez dute min gehiegirik eragiten. Zer da hoberena? Nork du arrazoia? Hauek dira seguru bizitza oso batean ere zehar erantzuten jakingo ez zenituzkeen bi galdera beti agertu ohi direnak horrelako bikote egoeretan. Ordea, inoiz erantzun ezin badaitezke, zergatik jarraitu galdera hauekin? Argi dago gaur egun bikoteari inoiz baino gauza gehiago eskatzen diogula: laguna izatea, maitale ona, arduratsua eta beti gugana begirunez zuzentzen dena, bizitza proiektu eta helburu berdinak izan ditzala eta, nola ez, gutxi gora-behera pentsamolde eta ideologia antzekoak partekatzeko eskaria egitera ausartzen dira batzuk. Azkenean, maitasun erromantikoaren eta bizitza modernoaren nahasmenaz, gurekin batera aurrera egiteko pertsona bat baino, badirudi derri
gorrean gure leku berdinera joan behar den norbait lehenesten dugula. Eta orduan agertzen dira nahasteak. Baina filosofikoegi jarri gabe, esan nahi duguna azken batean da ez dagoela ezer txarrik desberdin pentsatzean, baina bai ideia bietako bat bestearen gainetik ezarri nahian. Hortaz, bikotea bi pertsonaz osatua badago (hau da, bozketa ezinezkoa bada) eta inposatzeak bizikidetza oztopatzen badu, zer egin daiteke bikote batean desadostasuna dagoenean? Aukerak anitzak dira. Aukeretako bat izan daiteke, adibidez, norberak bere pentsamoldearen arabera jokatzea, beti ere besteak hau bikotearen markoan onargarri ikusten badu eta elkarri kalterik eragiten ez baldin badie egoerak. Beste batean, posible da, bakoitzak bere bidea egiterik badu, nolabait, helburu konkretu horretarako soilik banantzea. Beste batzuetan, sedukzioa eta negoziaketa laguntzaile izanik, posible izango da “gaur nigatik eta bihar zugatik� moduko akordio bat adostea. Aukerei muga gure irudimenak beste ezerk ez die jartzen. Hortaz, eztabaidagunea edozein delarik ere, garrantzitsuena da jakitea hirugarren bide bat bilatu beharko dela, eta honetarako prest egotea. Soilik guztiok ahalik eta probetxu gehien atera ahal izateko jarrera eta desirarekin lortu ahal izango baita ohiko arrazoia lortzeko eztabaiden dinamikatik irtetea. Hau dela eta, beste behin antzeko arazoren bat agertzen denean, gogoratu, arnasa hartu eta hasi zure jarrera pertsonala ere erlatibizatzetik. Bikoteek ez dute aurrera egiten gauza guztietan berdin pentsatzen dutelako, beraiek desberdintasunean elkarrekin hazteko gai direlako baizik. x Galderak edo zalantzak argitzeko: sexuenea@gmail.com
18
Historian zehar, organo sexual femeninoak dituztenak, hots, emakume deiturikoak, beti egon izan dira baztertuta. Emakume deiturikoak diogu, emakume nahiz gizon ez baita inor jaiotzen, baizik, genero hori izatera iristen da. Horrela hezten da. Jaiotze momentutik, gizarteak transmititutako rol eta estereotipoak jasotzen dituzte eta neurri handi batean, baita haiek erreproduzitu ere, sexu-genero sistema bakoitzari egokitzen zaizkion rol eta estereotipoak hartzen baitituzte eredutzat. Ondorioz, askatasunez jarduteko eta nahi dena hautatzeko bideak eragozten zaizkie, berdintasunean oinarritutako hezkuntza oztopatuz. Honi guztiari, haurrari heterosexuala izatea bermatzen zaiola gehitu behar zaio, txikitatik ulertzera eman ez diguten zerbait ikusterakoan, buru itxia izateagatik, bestearena ez ulertzera edo ulertu nahi ez izatera iristen gara, eta hala, homofoboak existitzen dira. Hezkidetza, norberaren banakotasun eta berezitasunaren arabera, izaera anitzak onartuz, genero-sexu sistematik at egiten den izaki hezkuntza da. Irizpide sexistak barne hartzen dituzten gizon eta emakumeei egokitako rol, balore, portaera eta beste hainbat transmititu gabe hezteari deritzo. Honengatik guztiarengatik, Txantxangorrin ezinbestekotzat ikusten genuen geure buruari heziketa hau eman eta hausnartzeko tartea hartzea. Haurren heziketan ezinbeste-
Aisialdia
Anitzak garelako
ko garrantzia baitu gai honek eta guk, hezitzaile eta erreferente garen aldetik, uneoro formatzea dugu helburu. Pasa den hilabetean, Amarauna Sareako Itsaso eta Maite, Txantxangorriko begiraleoi formakuntza ematera etorri zitzaizkigun. Goiz eta arratsaldez aritu ginen gaiaren inguruan solasean. Ideia anitz atera ziren eta horrek eztabaidarako bidea ireki zuen. Inkontzienteki, geure buruak gizarteak ezartzen dituen estereotipo horien esklabo ginela sentitu genuen. Horren adibide garbiena, ondorengo asmakizuna: “aita-semeak autoz doaz. Bat-batean istripua izan eta aita momentuan hil egiten da. Semea ospitalera eramaten dute anbulantzian eta bertara iristean, mediku onenari abisua ematen diote. Honek, mutikoa ikusi bezain laster, honakoa esan zuen, ‘nik ezin dut ebakuntza hau burutu, nire semea baita’. Nor da medikua?� Formakuntza honek, gaiaren inguruan hausnartzera eta talde filosofia indartzera bultzatu gaitu. Izan ere, generoa ikasitako zerbait da, beraz, hau landuz bai pentsaera eta bai jokaerak aldatzeko aukera dugu. Azkenik, eskerrik beroenak Amaraunako kideei eskainitako denbora eta informazio baliagarriagatik, espero dugu, hurrengo batean, beste gai baten inguruan ere solasean aritzeko aukera izatea. Mila esker.x
19
EKI
NORA
NEREA
Zorionak etxekoen partez, eta batez ere Nahia, Ekaitz eta Enaran partez!
Zorionak familia guztiaren partez, batez ere Xabatek eta Lukenek!
BEÑAT
Zorionak etxeko danon partez 6 urte bete dituzulako! Muxu handi bat eta ondo-ondo pasau!
20
Moltes feliçitats eta zorionak etxeko denon partez!! 5 muxu potolo zuretzat!!!!!
ANE
Zorionak! Izadi, Ixone eta etxeko guztion izenean!
Zeu danakin akordatzen eta ahaztu egingo giñalakuan? Hortxe ondo! Zorionak zeuri ere, Ama, Txikiñe, lagun, kide... Zorionak Nerea! eta segi holaxe urte askuan!
IZADI
Zorionak etxeko danak, eta bereziki Ixonek!
JAVIER eta JOSE ANTONIO
Mutrikutik Ameriketaraino Zorionak bioi! Bati abenduan eta besteari urtarrilean. Hurrengo zatoztenean ospatuko dugu. Zorionak!
l
ZORIONAGURRAKZORIONAGURRAK
MARIBI
l l l
Z Y u l
ZORIONTZEKO BIDEAK
Eguberri zoriontsu eta Urte Berri On!
Argazki bat eta testu laburra bidali: e-postaz: kalaputxi2001@gmail.com whatsapp bidez: 635748393 buzoian: Kalaputxi - Barrenkale 12, behea eskura: Ansorregi zapata-denda (Erdikokale)
Argazki zaharrak
l l l ganadu lehiaketetan Eizarre baserriko Angel EgaĂąa Iparragirre nago, idiskoarekin. 1967 urtean behiarekin; urte batzuk lehe
Mutriku,1 942 Eleiz atz eko barat zak
hi? ak erakutsi na Argazki zaharr 1@gmail.com >> kalaputxi200 5748393 >> wathsapp: 63 pata denda >> Ansorregi za
21
Bidali zuen elkartearen deialdiak hona: kalaputxi2001@gmail.com
a g e n d a
22
ZAINTZAKO BOTIKAK (gaueko 10ak arte)
ABENDUA
URTARRILA
23tik 25era Hiart Burgoa
1ean
Lon Apraiz
2tik 5era
Lasuen-Elezgarai
6tik 8ra
Amaia Zalduegi
zapatu (24) goizean, Lon Apraiz
26tik 29ra
Lasuen-Elezgarai
30 eta 31
Lon Apraiz
zapatu (31) goizean, Lon Apraiz
zapatu (7) goizean, Lasuen-Elezgarai
9tik 12ra
Lon Apraiz
MENDI IRTEERAK urtarrilak 1, Urte Berri Arnora igoera otsailak 12 Antigua-Brinkola Burumendi Mendi Elkartea
13tik 15era Lasuen Elezgarai zapatu (14) goizean, Lasuen-Elezgarai
16tik 19ra
Amaia Zalduegi
Gauetan: Elena Iraundegi · Fermin Calbeton, 19 · Eibar
KULTUR GALA
abenduak 23 · 19:00 ·Udaletxean
musika eskolaren
GABONETAKO KONTZERTUA abenduak 23 · 20:30 ·Parrokian
urtarrilak 15, domekia Nazareno eguna
URTARRILEAN... MAGIA! (noiz-nongoak sasoiz jakinaraziko dira)
Haur eta Guraso Asanblada Proiektua aurkezteko bilera
urtarrilak 22 · 18:30 · Gaztetxean
UDABERRIAN, HERRI GALDEKETA
23
24