L OURDES Á LVAREZ
Cos sinais da auga
Tradución e limiar de Xavier R. Baixeras
INTRODUCIÓN
Entre as voces máis destacadas da poesía asturiana actual, a de Lourdes Álvarez García ocupa un lugar sobranceiro.
Así o ten recoñecido a crítica (trátase dunha poeta posuidora dos principais galardóns concedidos na súa terra) e, sobre todo, o conxunto de lectores e lectoras atentos á evolución da poesía do «Surdimientu», como é coñecido en Asturias o fenómeno de recuperación e renovación da literatura en asturiano, iniciado a comezos dos anos 70 por M. Asur e Xuan Xosé Sánchez Vicente.
Nada en La Güeria d’Urbiés (Mieres), reside na cidade de Uviéu –en cuxa universidade se licenciou en Filoloxía Hispánica–, aínda que, como se advirte sen cesar na súa obra, nunca deixou de regresar á súa orixe, quer en persoa, quer por medio da palabra, coa cal evoca, fonda e entrañabelmente, o ámbito orixinario e familiar: a natureza que a envolveu sendo cativa e moza e unha, por veces, obsesionada afección á «casa dos pais», expresión coa que culmina un dos seus poemas máis relevantes.
Na área correspondente á orixe, debo subliñar, alén da natureza e a familia, máis un compoñente de suma transcendencia: o redescubrimento da lingua natal, e non só desta, senón tamén dun repentino amor pola que foi, desde o inicio, apelativo do vivido. O destacado especialista nesta xeración L. Sánchez Torre, a propósito do poema «Palabras», que inicia o primeiro libro da autora, Aldabes del olvidu, afirma que xunto ás palabras ditas habería que incluír as omitidas (ensin dicir), ponderando a relevancia que a poeta concede ao silencio como elemento primordial no acto da selección memorística, especialmente no instante da creación do poema. Con todo, mesmo recoñecendo a verdade desta afirmación, non podo deixar de apreciar neste poema inicial a declaración dun propósito talvez máis elemental, pero perentorio: a introdución a uns poemas que foron escritos con palabras amadas, mais pouco normalizadas literariamente (pois, como ben di Raquel Fernández na introdución á poesía reunida de Lourdes Álvarez, a principios dos anos 90 a lingua asturiana está a experimentar un proceso de normalización, «con palabras sometidas a un proceso de censura e autocensura…»).
Sexa como for, o que nos resulta indubidábel é que esta obra non se reduce a un compracerse coa orixe e coas palabras de raíz, nin tampouco a un balbucido dunha linguaxe aínda tímida, senón, pola contra, capaz de construír a «casa nova» «neste tempo de dúbidas»: «Desta casa nueva fairá ríos el sol / anque dacuando l’ausencia nos
la embargue». O que remite non só a unha fidelidade á memoria, senón tamén a un compromiso de futuro.
Así e todo, é preciso advertir na traxectoria desta obra unha mudanza no que respecta ao sentido. Á cautela con que foron escritos os dous primeiros libros ( Aldabes del olvidu e Mares d’añil ) e que obedece a unha actitude dubitativa, previa á selección da palabra, no instante da creación do poema, corresponde nestes libros un clima surrealista, onírico, ás veces de non doada interpretación, sobre todo se advertimos a dificultade para desentrañar a auténtica identidade do eu lírico. Tal ambigüidade ha prolongarse ao longo de toda a obra, mais de xeito menos sensíbel, máis atenuado.
A diferenza doutra poesía da súa xeración, en xeral tendente ao realismo e ao que se deu en chamar experiencia, a poesía de Lourdes Álvarez remite ostensibelmente ao silencio como auténtica base desde onde ir erguendo, mediante o tenteo verbal característico da creación poética e con impulsos dun ritmo de estraña fascinación, os seus poemas, e o resultado será a suxestión de estar escoitando unha voz inédita.
Os seus asuntos máis relevantes oscilan entre o regreso á natureza, escenas e ámbitos orixinarios e a reivindicación da condición feminina, xa desde o segundo poema do primeiro libro. Así, en Son del tardíu ha recrear a cántiga popular e posteriormente ha aludir a conflitos de carácter familiar e laboral, mais tamén ha introducir poemas
referentes á muller. Tanto se é a partir de citas da Medeiros como da Marçal, o pranto será indicio de marxinación, como tamén o serán certos pormenores ferintes aos que a poeta se refire desde a índole do seu sexo. Ocupa lugar cimeiro neste ámbito a figura materna, quen é capaz de acabar coas dúbidas que poida comportar a auténtica identidade:
Yo, tuya, madre, regresiva, sedimento nos tos brazos.
Concordo con Raquel Fernández: «elexía impresionante», o poema «Tuya».
Mais tamén pode conmovernos a nudez da ausencia, a insospeitada e súbita paixón que conduce ás formas anafóricas de certos poemas, o pudor do silencio, a profundidade da imaxe, a honestidade da palabra: sensacións que quen isto escribe experimentou xa hai anos, desde os primeiros libros da distinguida poeta asturiana.
Debo rematar sinalando que a selección dos poemas segue a recompilación Coles señes del agua (Poesía reunida, 1990-2018, Bajamar, Xixón 2023), realizada pola propia autora, e que, por vontade da mesma, engado dous poemas pertencentes ao libro Lo verdadero, de recente aparición.
X. R. B.
A LDABES DEL OLVIDU
A LDRABAS DO ESQUECEMENTO
PALABRES
Ámovos palabres xiblu que me peslláis los llabios; palabres ensin dicir qu’asomáis a los güeyos delles veces y en madexes d’agua espardéis la murnia y l’orpín y el color allunao, enceso en toles nueches. Ámovos entós, a la escontra’l silenciu, dientro de mi porque sois tolos soles que me faen falta ver curiando de les tardes.
Palabres clares de mio casa, rellumos marxinales que recoyéis la voz nel fríu de los iviernos, palabres ensin dicir, palabres calteníes na mio llingua: ámovos.
PALABRAS
Ámovos, palabras asubío que me fechades os labios, palabras sen dicir que, por veces, asomades aos ollos e que, en madeixas de auga, esparexedes a murria e a poalla e mais a cor aluada, acesa en todas as noites. Ámovos aínda, na procura do silencio, dentro de min porque sodes todos os soles que preciso ver apacentando as tardes.
Palabras claras da miña casa, resplandores marxinais que apañades a voz no frío dos invernos, palabras sen dicir, palabras conservadas na miña lingua: ámovos.
M
UYER
, XEITOS DE MUERTE
Si vinieres agora a celebrame, nueche, entá atoparíes les sombres d’otros dies onde tu yeres ritu de les femes qu’enxamás nun vivieren más lluz que l’amargura encesa –como espina– nel so cuerpu. Beberías del dolor que’l tiempu foi esfreciendo na so piel: oblada de valera mocedá.
Si vinieres agora a celebrame, nueche, quedaría’l recuerdu del to llastir escuro y la última lluz, pa mi, vendría de la muerte.
M ULLER , ACENOS DE MORTE
Se viñeses agora celebrarme, noite, atoparías as sombras doutros días cando eras rito das femias que xamais non viviron outra luz que a amargura acesa –como espiña– no seu corpo. Beberías da dor que o tempo foi arrefriando na súa pel, ofrenda de baleira mocidade. Se viñeses agora celebrarme, noite, ficaría o recordo do teu fulgor escuro e a última luz, para min, viría da morte.
R ITU DEL S UR
Agora, voi enseñate’l camín del Sur, sucu estrechu que t’ambura los pies y te bebe tol sangre en lentu sacrificiu. Entós yo nun podía, nun yera quien a pesllar los sentíos; col miel que me dexaren los años por venir conxuré alcordances. Nun yera tiempu aquél, nun yera la hora, quedaben munches nueches arimando les llárimes. Un día, perdíu n’ausencia, fráñese en lluz: supi que’l Sur, que’l so camín, foi cantar mortecín nos urogallos.
Agora, vou ensinarche o camiño do Sur, suco estreito que che abura os pés e que bebe o teu sangue en lento sacrificio. Entón eu non podía, non era quen de fechar os sentidos; co mel que me deixaron os anos vindeiros conxurei acordanzas. Non era tempo aquel, non era a hora, ficaban muitas noites achegando as bágoas. Un día, perdido na ausencia, quebrou en luz: souben que o Sur, que o seu camiño, foi un canto esvaído nas pitas montesas.
ISBN 978-84-19213-57-0