Kıbrıs Seferinde Darbedilen Bir Osmanlı Bakır Parası “Ordu-yu Hümayun”
Necdet Kabaklarlı
Türk Nümismatik Derneği’nin 31 Mayıs 2008 tarihinde gerçekleştirdiği II. Uluslararası Nümismatik Sempozyumunda bildiri olarak sunulmuştur.
K
oleksiyonumda bulunan ve ön yüzünde “Sultan Selim Duribe 978H.” Arka yüzünde “Ordu-yu Hümayun” yazılı bakır para tarihimize ışık tutacak nitelikte bir belgedir. (foto 2) Bu bakır para haleb’te bulunmuştur. Bu güne kadara üzerinde orduyu hümayun yazılı ilk bakır paradır. Üzerinde “Durube Ordu-yu Hümayun” yazılı olarak bilinen ve bu güne kadar tek örnek olarak kalan altın paranın ikinci Mustafa’nın zamanında darbedildiğini bilmekteyiz.1-2 (foto 1)
II.Mustafa, Cedid Eşrefi (Au) 21,5 mm / 3,46 gr
Tuğra fi darebe Ordu-yu Hümayun 1106 foto 1
Sultan ül-berreyn ve hakan ül-bahreyn es sultan ibn es sultan
Son zamanlarda Sayın Slobadan Sreçkoviç’in ve Sayın Vassil Damianov’un Koleksiyonlarında I. Selim’in zamanında “Ordu” darblı akçelerinin bulunduğu tarafıma bildirilmiştir. Osmanlılarda ve İslam ülkelerinde ordunun bir sefere çıkarak bir yeri ele geçirmesi durumunda, o yeri ele geçiren hükümdarın egemenliğinin tanınması için; a) Bir bayrağının olması, b) Cuma günleri onun adına camilerde hutbe okutulması, c) Sikkenin onun adına kesilmesi, geçerli bir gelenekti. Çeşitli İslam ülkelerinde ordu darbhanelerinde; “Asker”, “Ordu”, “Ordu el azam”, “Ordu Bazar”, “Ordu Zafer Karin”, “Asker panchir”, “Muasker” gibi ünvanlarla para darbedilmiştir. Ordu darbhanelerinin kökü Abbasi imparatorluğuna kadar dayanmaktadır. Osmanlılarda ordu sefere çıktığında, ordunu tüm 1- Pere, Nuri, Osmanlılarda Madeni Paralar, YKB, 1968,İstanbul 2- Artuk, İbrahim, Cevriye, İst. Arkeoloji Müzeleri, Teşhirdeki İslami Sikkeler Katalogu MEB. 1974 İst.
20
masraflarını karşılamak ve sefer masraflarının hesabını tutmak üzere bir vezirin başkanlığında defterdarlıktan uzman bir heyet oluşturulurdu. Bu heyetin emrinde ayrıca küçük bir darbhane heyetide bulunurdu, bu heyet gerektiğinde para basma yetkisine de sahipti nitekim 14 Mayıs 1697 tarihinde (24 Zilkade 1108H.) tarihli bir belgede darphane kadrosunun toplam sekiz kişiden meydana geldiği, bu kişilerin görev cinsleri ve bazı darbhane aletlerinin adı yazılıdır.3 Büyük bir Osmanlı donanması 978H. – 9 Eylül 1570 tarihinde 60.000 kişilik bir kara ordusuyla o zaman Venediklilerin elinde bulunan Kıbrıs Adası’nı Osmanlı egemenliğine katmak üzere sefere çıkmıştır. Aynı yıl Lefkoşa fethedilmiştir. 979H.- 1 Ağustos 1571 yılında Magosa’nın alınmasıyla sefer tamamlanmıştır. Adanın hukuken Osmanlı egemenliğine girişi bu tarihten 10 yıl sonra yapılan Osmanlı- Venedik anlaşmasıyla gerçekleşmiştir. Bu antlaşma gereği Venedikliler Kıbrıs Adasını Osmanlılara terk etmişler ve 300.000 düka altın tazminat ödemeyi kabul etmişlerdir.4 Ordu-yu Hümayunun 978 H. /1570 yılında başka bir seferi bulunmadığına göre bu nadir Bakır Paranın Kıbrıs’ın fethi dolayısı ile darbedildiği bir gerçektir. Gerek Sultan II. Selim, gerekse III. Murad zamanında Kıbrıs’ta darbedilen gümüş parasına bugüne kadar rastlanılmamıştır. Elimizdeki mevcut bir belgeye göre; Kıbrıs’tan İstanbul’a gelen raporlarda belirtildiğine göre Kıbrıs Adasında hurda ve kırpılmış akçe bulunduğu ve bunların alım satımının yapıldığı bildirilmiş ve bu rapor üzerine gönderilen hükümde Kıbrıs’ta uygun bir yerde darphane bina ettirilerek burada bu hurda ve kırpılmış akçelerin tekrar darbedilmesi ayrıca hurda ve kırpılmış akçenin alım satımının yasaklanması emredilmiştir.5 (Belge 1) Bu belgenin ışığı atında II. Murad döneminde ada’da akçe darbedilmiş olması gerekir, Ancak böyle bir akçeye henüz rastlanılmamıştır. III. Mehmed zamanından itibaren Kıbrıs Adasında darbedilen akçeler hakkında detaylı bilgiler ve kaynaklar Sayın Gyula Petranyi’nin bir seri makalesinde ve yine Sayın Slobodan Sreçkoviç’in kitabında detaylarıyla verilmiştir.6-7 Yeni bulgular bu konudaki bilgilerimizi zenginleştirecektir.
3- Ender, Celil, Osmanlı Ordu Darbhanesiyle İlgili 3 Arşiv Belgesi, ONS, Jena, Meeting, Ap. 1999 4- Karakaya, Ebru, Kıbrıs Maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 25, Ankara 2002 5- Ender, Celil, Başbakanlık Devlet Arşivleri Osm. Arşivindeki Numüsmatik ile İlgili Belgeler Katalogu, MHM, Cilt36, 754/286 Sayfa 10, TNDY, 1996, İst. 6- Petraniyi, G. “The Ottoman Coinage of Cyprus,” as-Sikka 1.1 Fall 1999 / Kıbrıs’ta Basılan Osmanlı Paraları, www.osmanliparalari.com 7- Sreçkoviç, Slobodan, Akches Vol. 5 Belgrad 2007
www.osmanliparalari.com