Coolhunt Rapport Jorinda Hendriksen

RAPPORT

COOLHUNT 2015 Jorinda Hendriksen Amber Grootscholten Ilias Elabbassi

Atika Serraji Pepijn Cockx Dirk Norg 1

Minor trendwatching 2015 Coolhuntrapport Tilburg

2

24 SEEDS

8 CLUSTERS

4 TRENDS

3

INHOUD

INLEIDING

5

TEAM

6

BRONNENLIJST

72

OPEN WORLD 8 10 SEEDS

26 SEEDS

‘De hele kip’ Google Express ReWrap Tree Bag Deskbed Xoo

Slack Chattable Timerepublik Nexushaus Hôtel Travail

Beste Seed Air Umbrella

Beste Seed Sheltersuit

12 REINNOVENTION

28 RE-TRICLE

18 LE@CH

34 SHARESPOT

INVOLVEMENT 40 42 SEEDS

4

TOGETHERNESS 24

SHIFTING ID 56 58 SEEDS

Alcoholic Architecture Appen met Wehkamp Disappearing Floor Nabu X Klant-a-gotchi

Baddie Winkle Miss Transgender UK Kawaii Monster Cafe Murse Bag Transgender HNTM 2015

Beste Seed Foodsy

Beste Seed Omote

44 LIF/VEPLAY

60 STEREOTYPO

50 SHOCKSPERIENCE

66 ALTERENTITY

INLEIDING

In dit Coolhunt verslag zijn vier mentaliteitstrends van Science of the Time van trendwatcher Carl Rohde uitgewerkt. De mentaliteitstrends bestaan uit Open World, Togetherness, Involvement en Shifting Identities.

Bij iedere trend zijn er acht seeds of the new gesignaleerd en onderbouwd in de Science of the Time en in dit verslag. Uit de acht seeds is er telkens ĂŠĂŠn beste naar voren gekomen per megatrend.

Deze beste seed is vervolgens geanalyseerd en is een basis gaan dienen voor het trendcluster. Om het trendcluster compleet te maken, is er ook deskresearch gedaan naar onderliggende waardes in de maatschappij die hier betrekking op hebben. Per megatrend zijn er twee trendclusters te vinden die zijn uitgewerkt in dit verslag. De uitwerking van deze trendclusters is gedaan aan de hand van de cross cultural analysis. Zo heeft elk trendcluster zijn eigen betekenis en een eigen naam.

De omgeving op je in laten werken, in de zoektocht naar signalen

5

TEAM

Amber Grootscholten Major: Journalistiek Is woonachtig in Wateringen en Tilburg. In de weekenden werkt zij bij De Outletboerderij, waar interieurdecoraties verkocht worden. Haar vrije tijd brengt ze graag door met haar vrienden, achter de naaimachine of op de set van een fotoshoot, waarvan zij de styling verzorgt.

Atika Serraji Major: Fiscaal Recht en Economie Is woonachtig in Breda en is zij te vinden in Eindhoven voor haar studie. Daarnaast is zij als praktiserend moslim veel bezig met geloof.

Verder liggen haar interesses op het gebied van Beauty en Fashion en brengt ze haar vrije tijd door met familie en vrienden.

Dirk Leon Norg Major: ICT & Media Design 23-jarige student uit Eindhoven. Een rasechte Fries met Brabantse invloeden.

In zijn vrije tijd is hij graag bezig met het bekijken van concept art, maken van muziek, bezoeken van pretparken, fotograferen en het bijhouden van de laatste trends in games en gadgets.

6

Ilias Elabbassi Major: Human Resource Management Is woonachtig in Tilburg en studeert aan de Fontys hogeschool te Tilburg. Daarnaast brengt hij veel tijd door met familie en vrienden en is hij in zijn vrije tijd vaak te vinden in de moskee. Zijn interesses liggen bij zijn geloof de Islam.

Jorinda Hendriksen Major: Technische CommerciĂŤle Textielkunde Woont in Tubbergen en is werkzaam als verkoopmedewerker bij een promotiebureau.

Haar vrije tijd besteedt ze graag met vrienden en familie en is vaak te vinden in de sportschool.

Pepijn Cockx Major: Fysiotherapie Pepijn is woonachtig in Tilburg en werkt als horecamedewerker bij stadscafĂŠ de Spaarbank.

Hij heeft een grote passie voor koffie en de horeca en geniet van de momenten om met vrienden samen te zijn. Daarnaast interesseert hij zich in de maatschappij en in sport.

7

OPEN WORLD Volgens Carl Rohde is er een ‘flat world’ ontstaan. Ja, de aarde is rond, maar de samenleving is echter een vrij platte weergave geworden.

Door de internetverbindingen en de vele technologische communicatiemiddelen zijn de geografische grenzen vervaagd.

Zo worden kennis en vaardigheid sneller verspreid over de wereld en dit zorgt ervoor dat voormalige derde wereld landen concurrenten worden of zijn van de westerse wereld. De flat world is de open world. Hierbij kan men zich afvragen hoe westerse landen moeten reageren op de nieuwe status van deze

8

nieuwe concurrenten. Willen we meedoen met die concurrentie of trekken we ons eigen plan?

Carl Rohde geeft aan dat het westen haar sterke positie kan behouden door samenwerkingen, nieuwe strategieën, creativiteit en innovatie. Bij de laatste twee staan aantrekkelijkheid, inspiratie en met een toekomstig groeipotentieel centraal.

Clusters

REINNOVENTION Het herontdekken van producten die een tijd geen innovatieve veranderingen hebben doorgemaakt.

LE@CH Het zelf willen zorgen voor producten en diensten, door middel van het vragen van kennis op dit gebied.

9

SEEDS

Bij deze cursus kun je leren hoe je een kip kan slachten en schoonmaken, zodat de kip bijna in zijn geheel gebruikt kan worden voor het koken.

Nadat de deelnemers elk een kip geslacht hebben, wordt er uitgelegd hoe men aan de ingewanden kan zien hoe het leven van de kip is geweest. Als afsluiting krijgt iedereen een reader mee, waarin alles te vinden is over het slachten, schoonmaken en het bereiden van de kip.

‘De Hele Kip’

Google is gestart met een thuisbezorgingsdienst van verse groenten en fruit.

De zoekmachine is begonnen met het bezorgen in twee Amerikaanse steden, maar wil het bezorgingsgebied gaan uitbreiden. Google Express bezorgt naast houdbaar voedsel nu ook verse producten. Zij werken samen met supermarktketens waardoor de boodschappen worden opgepikt bij de dichtstbijzijnde supermarkten.

De reWrap tree bag is een unieke, biologisch afbreekbare tas. De tas is gemaakt van materialen afkomstig van bomen.

Naast dat het biologisch en duurzaam is, laat het bedrijf zien dat het mogelijk is om dit te combineren met een elegante vormgeving.

Het ontwerp weerspiegelt de natuurlijke oorsprong van de tas. Hier is namelijk aan te zien dat het uit materialen van bomen is gemaakt. Zo is het handvat bijvoorbeeld van walnoothout en de binnenzak van houtpulpweefsel.

10

Google Express

reWrap tree bag

In een 24/7 economie wordt er verwacht van de mens dat men continue bezig is.

Een werkend persoon kan niet continu aan het werk zijn. De productiviteit verminderd bij vermoeidheid. Dit is het moment dat het deskbed in beeld komt. Het is eenvoudig om te bouwen naar een bed. Hierdoor kan iemand een powernap doen of een kleine siesta houden.

Dit heeft als gevolg dat men gedurende de dag productiever kan zijn.

Deskbed

Xoo is een riem met een ingebouwde accu. Deze kan gebruikt worden om je apparaten mee op te laden.

Er zit een micro-usb kabel ingebouwd, zo zijn de meeste apparaten op te laden via deze kabel.

Deze riem past in de trend van Reinnovention, omdat hij van de buitenkant er gewoon uit ziet als een riem, maar van binnen dus nog een paar nieuwe functies heeft.

XOO

Air Umbrella Een paraplu die anders is dan de typische paraplu.

Deze hi-tech paraplu houdt je droog in de regen door zijn krachtveld van lucht.

De ingebouwde lithium batterij zorgt voor de lucht uitstoot.

Je hoeft je nooit meer zorgen te maken om je paraplu die afbreekt bij een stevige wind.

Naast de stevigheid is deze paraplu van licht gewicht en is hij makkelijk mee te nemen in je tas. De manier waarop de regen weg wordt gehouden, kan ook in werking gaan voor andere zaken, zoals het droog houden van bepaalde delen in een stad.

11

What Het cluster is voortgekomen uit de woorden reinnovention en innovate.

REINNOVENTION Volgens de Van Dale betekent reinvention het opnieuw uitvinden of verzinnen van een product of dienst. Daarnaast betekent innovatie vernieuwen en creatief zijn.

De waarden die in dit cluster naar voren komen zijn bewustwording, elementair en patroonherhaling. De patroonherhaling is de belangrijkste waarde voor dit cluster. Elementair duidt op de basisbehoefte waarin water, aarde, vuur en wind centraal staan.

Waarbij de elementaire waarde, in de terugkeer naar de basis zit. Bewustwording van een eindigende fossiele voorziening, waar men steeds meer rekening mee gaat houden.

Op meganiveau is de trend waar reinnovention onder valt duurzaamheid. Op macroniveau zit reinnovention bij de trend Open World maar ook bij Togetherness.

12

Why REINNOVENTION TECHNOLOGISCH & SOCIAAL

ECOLOGISCH

Een belangrijk onderdeel van Reinnovention is het samenkomen van sociale zaken met technologie. Hiermee wordt niet bedoeld dat een echt gesprek vervangen wordt door een Whatsappgesprek.

Er wordt bedoeld dat er bij het buitenspelen bijvoorbeeld een gadget gebruikt wordt. Deze hoeft bijvoorbeeld niet een voetbal te vervangen, maar kan gebruikt worden als aanvulling. Het gaat hierbij dus niet om het vervangen van sociale zaken, maar het toevoegen van een technologische gadget om het interessanter of leuker te maken.

Een van de motieven voor het heruitvinden van producten is de ecologische factor. Men is zich bewust van de schaarste van bepaalde natuurproducten en van de schade die productie kan brengen aan de natuur. Daarom wordt geprobeerd producten op een ecologisch verantwoorde manier in een nieuw jasje te steken.

Dit houdt in dat sommige stoffen die schadelijk zijn voor het milieu niet of in mindere mate gebruikt worden.

Techniek en natuur

13

Where In de samenleving zijn er meerdere signalen te vinden over reinnovention. Bestaande producten worden geïnnoveerd om er nieuwe producten van te maken.

REINNOVENTION LIFESTYLE

Een signaal binnen lifestyle is het Deskbed. Het oorspronkelijke idee van een bureau is geïnnoveerd naar een combinatie van bureau en bed. Daarnaast is er een idee om een solide muur van baksteen een nieuw impuls te geven, door deze op te vullen met veranderbare achtergronden. Het idee komt van Debbie van Dijk.

Zij is een Masterstudente op Artez en heeft een muur gecreëerd om een ruimte knusser te maken of hier een open sfeer aan te geven.

TECHNOLOGIE

Een derde signaal is de AirUmbrella, een paraplu die de regen wegblaast door een luchtsysteem dat op een accu werkt. Ook Nebia is een technologisch voorbeeld. Dit heeft de normale douche een nieuw impuls gegeven door water meer te laten nevelen. Dit zorgt ervoor dat het water een groter gedeelte van de huid raakt en daarnaast ook water bespaart.

FOOD

Ook in deze sector is er een signaal waarbij er van urine nieuwe producten worden gemaakt. Het project is een initiatief van een Noors festival (Roskilde). Komend jaar wordt voor het eerst op het festival bier geschonken dat gemaakt is van urine.

MODE

Reinnovention is ook te zien in de mode sector. Hier is de Sheltersuit een voorbeeld van. Deze wordt gemaakt van oude jassen en dient als een jas en een slaapzak voor daklozen en vluchtelingen.

Sheltersuit

14

Who Wie zijn de innovators op dit gebied?

REINNOVENTION Een innovator in deze trend is Bas Timmer (Sheltersuit). Bas Timmer is iemand die begaan is met daklozen en andere hulpbehoevenden.

Door zijn idee van de sheltersuit slapen mensen nu in een warme slaapzak.

Daarnaast hebben bedrijven als Humanitas en het Leger des Heils hun Sheltersuit ook opgenomen.

Bas Timmer

15

When Reinnovention is een cluster dat een geschiedenis heeft door patroonherhalingen.

REINNOVENTION De vraag kan zelfs zijn of er een einde aan dit cluster komt. Vroeger speelden kinderen buiten en waren ze aan het voetballen, maar door de komst van de spelcomputer zijn kinderen meer naar binnen gegaan en meer op spelcomputers gaan spelen.

Tegenwoordig zijn games verbonden met het internet en kunnen kinderen daar mogelijke medespelers uitdagen. Reinnovention zou het mogelijk kunnen maken om online buiten te spelen.

En zelfs om buiten te spelen met een online game die op de speelgrond afspeelt.

Het is te verwachten dat de innovaties van nu, weer een aantal jaar blijven liggen tot er nieuwe mogelijkheden komen.

16

17

What LE@CH

Le@ch is een samenvoeging van de woorden learn en teach. Ook het woord leech, engels voor onttrekken, zit erin verwerkt. Men onttrekt kennis voor een nieuwe manier van consumeren.

De a is vervangen door een @-teken, omdat het internet een belangrijke rol speelt bij het opdoen van kennis en vaardigheden.

Het motto van Le@ch is: “Niet laten doen, maar leren doen!”

De behoefte van mensen om zelfvoorzienend te zijn wordt steeds groter. De tijd waarin iedereen een vaste taak in de samenleving heeft, is voorbij. In plaats daarvan wil men zo veel mogelijk zelf doen. Om alles zelf te kunnen doen, moet er eerst kennis en vaardigheden worden opgedaan. Daarom komt zelfredzaamheid in dit geval voort uit samenredzaamheid. In de Trendrede van 2013 stond daarover: “De burger van stavast wil zich binnen een cirkel van vertrouwen nuttig maken voor het geheel. Dat betekent het einde van de krachtmeting en het begin van de krachtmeting: gezamenlijk een krachtige impuls geven aan een probleem, iets opbouwen of iets ondersteunen.” (Bosma, et al., 2013).

Opvallend is dat er steeds meer cursussen ontstaan door ontevredenheid over de betrouwbaarheid van de (dagelijkse) gebruiksproducten. Meerdere malen is gebleken dat producten op ongewenste manieren bewerkt worden en dit wordt onder andere aangekondigd door Het Gouden Windei. Dat is een award voor de meest misleidende voedselproducten die in supermarkten verkrijgbaar zijn. Voor deze producten wordt zeer positieve reclame gemaakt, terwijl ze eigenlijk helemaal niet goed zijn voor mensen.

In 2014 ‘won’ bijvoorbeeld het meeneemdrankje Capri-Sun de award. Op de verpakking van Capri-Sun staan allerlei fruitsoorten, die logischerwijs worden geassocieerd met gezondheid. In het drankje zit echter net zoveel suiker als in Coca Cola.

Door de kennis over manipulatie en misleiding van producten is de consument deels het vertrouwen verloren. Als iemand een product zelf maakt of een dienst zelf uitvoert, is de zekerheid dat het goed gedaan of gemaakt wordt groter. De persoon heeft in dat geval de complete controle over de gezondheid en eerlijkheid van het voedsel dat hij of zij bereidt.

De experts hebben de nodige kennis en vaardigheden op het gebied van bepaalde diensten en producten en worden dus niet helemaal uit de weg gegaan. Maar waar mogelijk, springt men zelf in om de touwtjes in handen te nemen.

Naast het volgen van cursussen om meer kennis op te doen over producten, wordt er ook in eigen netwerken en via het internet kennis en uitleg gedeeld. Youtube staat bijvoorbeeld vol met zelfhulpfilmpjes, van make-up tot het bouwen van een tuinhuis.

Bestaande on- en offline netwerken worden versterkt en er worden nieuwe connecties gemaakt.

18

Why LE@CH ECONOMISCH

Le@ch heeft veel te maken met de sharing economy. In dit geval gaat het om het delen van kennis en vaardigheden. Op die manier hoeft men niet altijd meer een aannemer te huren en is men in staat om meer zelf te doen.

Enerzijds kan het dus zijn dat bepaalde mensen minder particuliere klanten overhouden ten aandoen van Le@ch. Anderzijds worden er weer nieuwe banen gecreĂŤerd, zoals het geven van cursussen op verschillende gebieden.

SOCIAAL

In dit cluster is de sociale factor erg belangrijk. Le@ch wordt voor een groot deel mogelijk gemaakt door netwerken die mensen hebben en die ze nog moeten ontwikkelen. Door middel van een sociaal netwerk is het mogelijk om veel kennis en vaardigheden te delen. Iedereen heeft wel ergens kennis van en kan worden gezien als specialist op dat gebied. Deze netwerken kunnen online en offline plaatsvinden.

TECHNOLOGISCH

Het internet is een belangrijke bron voor het verzamelen van informatie over de vraag hoe iets uitgevoerd moet worden. Via Youtube wordt in beeld en geluid duidelijk uitgelegd hoe bepaalde handelingen uitgevoerd moeten worden. Ook bestaan er veel blogs, waarop uitgebreid doe-het-zelf klussen worden beschreven.

Doe-het-zelf

19

Where Het overgrote deel van de signalen van Le@ch bestaat uit cursussen en online platformen.

LE@CH FOOD

Denk hierbij aan signalen als de cursus ‘De Hele Kip’ van stadsboerderij Uit Je Eigen Stad in Rotterdam. Tijdens deze cursus leren deelnemers hoe ze kippen humaan kunnen slachten. Bij dezelfde stadsboerderij worden ook de cursus Bijenhouden en de workshop Tuinieren Uit Eigen Tuin gegeven. Onder leiding van een Imker wordt uitgelegd hoe het beste om te gaan met de honingbij, zonder de natuur te schaden. Mensen met groene vingers kunnen leren hoe zij de lekkerste creaties kunnen maken van producten uit eigen tuin.

TECHNOLOGIE

Ook op het gebied van technologie is het delen van uitleg terug te vinden. Via de HoloLens kan een doe-het-zelver bijvoorbeeld live ondersteuning en feedback krijgen tijdens het maken van een product. Dit kanaal is dus een manier om interactieve tutorials te delen en volgen. Men kan een-op-een uitleg krijgen via de HoloLens of in groepsverband.

TimeRepublic is een online platform, waarop een van de kostbaarste dingen wordt gedeeld: tijd. Via dit platform wordt tijd geruild voor tijd. Persoon A helpt persoon B met iets en steekt hier tijd in. Op die manier verdient persoon A credits in de vorm van tijd. Die tijd kan hij gebruiken om iets uitgelegd te krijgen van een ander.

INTERIOR

Wie zegt dat hij of zij twee linker handen heeft, komt er niet zomaar vanaf. Bij de cursus Klussen In Huis wordt onder andere geleerd hoe men een schilderij op de juiste manier ophangt, welk gereedschap bij welke klus hoort en hoe een horizontale plank aan de muur bevestigd moet worden.

Veel cursussen, waaronder een cursus bijenhouden

20

Who LE@CH De Rotterdamse stadsboerderij is hier een goed voorbeeld van. Dit bedrijf heeft namelijk een redelijk groot aanbod van zelfhulpcursussen die in hun soort, vrij nieuw zijn.

Ook de bedenkers van platformen en producten die het delen van tijd om dingen uit te leggen mogelijk maken, zijn innovator. Ook in de techniek vinden we deze mensen terug. Microsoft, de maker van Windows, is bezig met een virtual reality bril; de Hololens. In de trailer is ook te zien hoe een man iemand via skype helpt om een wasbak te repareren.

Hulp via virtual reality - Hololens

21

When De trend kent voor- en nadelen op lange termijn. Minder afval of overtollige producten, maar ook minder aanbod en een tweedeling in mainstream en customizers.

LE@CH Wanneer deze trend zich doorontwikkelt, zullen de mensen die diensten verlenen of producten maken niet meer de producenten zijn van het product, maar de docenten van het product. Zij leren de mensen hoe ze dit moeten maken. Zo zullen de grondstoffen die nodig zijn voor de productie, verminderd worden en zullen er minder overbodige producten gemaakt worden.

Doordat iedereen zijn eigen manier ontwikkelt bij het maken van deze producten, zullen er minder identieke producten te vinden zijn. De consument maakt de producten zelf en op deze manier zit er altijd iets eigenzinnigs aan.

Door alle cursussen die gegeven worden zullen meer mensen de stad ontvluchten en kiezen voor een meer afgelegen plek om te gaan wonen. De winkels en supermarkten hoeven niet meer in de buurt te zijn, doordat mensen zelfvoorzienend zijn.

Overigens heeft deze trend op lange termijn ook nadelen. Dit met name voor de mensen die niet mee willen gaan met het zelf maken of het uitleggen aan anderen. Doordat de productie in het eerst genoemde voorbeeld achteruit gaat, zal het aanbod ook dalen. Er komt dus een splitsing in de mensen die zelf de producten maken en de mensen die het niet doen. Doordat het aanbod gedaald is, zullen de laatstgenoemde personen veel identieke producten bezitten.

22

23

TOGETHERNESS Bij togetherness gaat het om het creëren van saamhorigheid.

Deze megatrend is gesplitst in twee onderdelen door Carl Rohde.

Enerzijds de sharing economy en anderzijds sustainability. In de sharing economy gaan steeds meer mensen goederen en/ of diensten met elkaar delen of ruilen. Daarnaast is ‘online empowered togetherness’ een belangrijk element van dit onderdeel. Hierbij wordt door middel van het internet op verschillende manieren saamhorigheid gecreëerd door middel van commercie.

‘Sustainability on this planet’ is het tweede onderdeel van

24

togetherness. Dit onderdeel bestaat uit vier volgende thema’s: refuse, re-use, reduce en redesign.

Een voorbeeld van ‘refuse’ zijn auto vrije dagen. Bij re-use gaat het om het hergebruik van materialen, waarbij bijvoorbeeld oude truck bekleding kan worden getransformeerd tot tassen.

Reduce is het verlagen van het energielevel, zoals solar systemen dit doen. Een voorbeeld van Redesign is het maken van kleding dat vervaardigd is uit plastic uit de oceaan.

Binnen de megatrend Togetherness zijn de volgende twee trendclusters ontstaan: Re-tricle en Sharespot.

Clusters

RE-TRICLE De drie innovatieve manieren van recyclen.

SHARESPOT Het delen van niet fysieke of niet materealistische dingen staat hier centraal.

25

SEEDS

Slack is een website waarmee collega’s of vrienden gemakkelijk kunnen communiceren.

Alles wat verzonden wordt, wordt bewaard.

Ook grote bestanden kunnen gedeeld worden.

Collega’s die elkaar nog niet kenden, kunnen elkaar gemakkelijk vinden via Slack. Zo ontstaat er meer saamhorigheid binnen het bedrijf.

Tevens worden de meest gebruikte hashtags aangeduid in het linkervenster, zoals dit ook op Twitter gebeurt.

Slack

Chattable is een app die mensen samenbrengt in restaurants.

De app is een geweldige manier om ervoor te zorgen dat je nieuwe mensen ontmoet en samen geniet van je maaltijd. Tevens kunnen restaurant eigenaars hun restaurant aanmelden op de applicatie, zodat mensen daar terecht kunnen. Zij willen natuurlijk geen lege tafels.

Deze applicatie is een goede schakel voor het vullen van tafels en het opzetten van een goed gesprek.

Chattable

Dit is TimeRepublik. Hierin ruilt men tijd voor tijd.

Je besteedt je tijd aan het uitleggen van een bepaalde vaardigheid (zoals hoe een iPad werkt of het uitleggen van wiskunde), hieraan besteed je een x aantal uur en deze uren krijg je weer terug in de vorm van credits om deze vervolgens uit te kunnen geven aan mensen die iets aan jou uitleggen. Zo wordt het delen van kennis en vaardigheden voor iedereen beschikbaar gemaakt en hoeft een persoon niet over kapitalen te beschikken om het te gebruiken.

26

Timerepublik

Het NexusHaus is een betaalbaar huis dat ontworpen is door studenten van de Technische Universiteit in Munchen en de University of Texas in Austin.

Het prototype is bijna volledig gemaakt van duurzame materialen. Ook beschikt het over een efficiënt watersysteem en zijn er zonnepanelen aanwezig op het dak. De zonnepanelen zorgen voor genoeg elektriciteit voor het huishouden, de airco en een elektrische auto.

Nexushaus

Hôtel Travail is een concept voor een nieuwe manier van werken.

Het is een offline werkplek voor werknemers die veel in het buitenland actief zijn. Door samen te kunnen werken met werknemers van andere bedrijven kan het een groter netwerk opleveren.

En tevens een prettige manier om te verblijven.

Het concept is ook van toepassing voor de zzp’er, die niet alleen maar thuis wil werken of in een horecazaak.

Hôtel Travail

Sheltersuit Vluchtelingen ondersteunen Enschedese ontwerpers bij de productie van slaapjassen.

Stichting Sheltersuit biedt daklozen een warme slaapzak.

Het is een combinatie tussen een warme, waterdichte jas en een slaapzak.

Modeontwerpers Bas Timmer en Alexander de Groot hebben deze slaapjas ontworpen. Het materiaal dat gebruikt wordt komt van achtergelaten slaapzakken en tenten op festivalterreinen.

Stichting ‘Humanitas’ en Het leger des Heils deelt deze slaapzakken gratis uit.

27

What De naam Re-tricle komt van de woorden ‘recycle’ en ‘triangle’. Zuinigheid, milieubewustheid en flexibiliteit zijn de drie basiswaarden hiervoor.

RE-TRICLE Dit trendcluster is makkelijk te plaatsen in een recylcemodus waarin het recyclen centraal staat.

De vernieuwing in het recyclen zien we terug in verschillende vormen en is opgebouwd uit de volgende onderdelen: Divergeren: hergebruik van grondstoffen Transformeren: menselijk afval wordt gebruikt voor iets nieuws Convergeren: verschillende soorten afval convergeren tot één product.

Afval bestond eerst alleen uit natuurlijke producten. Rond 1900 was de recyclingcyclus dan ook vrij kort. Men kocht iets, gooide het na gebruik weg en kwam het uiteindelijk op de vuilnisbelt terecht. Daar werd al het afval verbrand. Door de industrialisatie aan het einde van de negentiende eeuw ontstonden er fabrieken in Nederland. Zij loosden hun afval in de zee of in rivieren. Het water vervuilde, vissen stierven en verschillende ziekten en epidemieën braken uit. Mede dankzij de economische groei werd er veel geproduceerd. Apparaten werden uitgevonden en veelal gemaakt van plastic. Wat op zijn beurt ook weer afval opleverde.

In Nederland zorgt elke burger per jaar gemiddeld voor ruim 500 kilogram aan afval. (Schoon, 2015) Volgens T.G. Potma gaat het allemaal om het beperken van de materiestroom en het organiseren van product- en/ of materiaalkringlopen (Potma, 1989). Waarbij het gaat om maatregelen zoals preventie: geen onnodige producten en verpakkingen, levensduurverlenging, verbeterde materiaalkeuze (biologisch afbreekbaar) en hergebruik van materialen.

DIVERGEREN

Uit de megatrend togetherness valt deze trend het beste te plaatsen onder het onderdeel duurzaamheid. Het trendcluster ‘retrycle’ bevindt zich op macroniveau, omdat we ons beperken tot één tak binnen duurzaamheid. Een voorbeeld van een microtrend is het gebruiken van het menselijk lichaam als bron van afval.

RECYCLE TRANSFORMEREN

CONVERGEREN

28

Why RE-TRICLE DEMOGRAFISCH

Op het gebied van demografie is veel te vinden over de hoeveelheid afval die re-tricle beïnvloedt. De hoeveelheid afval is in de loop der jaren sterk toegenomen. De oorzaak hiervan is de toename van de productie van producten. Hieronder is af te lezen dat het recycleproces vergroot wordt, ondanks de toename van het afval (hergebruik).

De stijging is een gevolg van de nieuwe ontwikkelingen die zich voort doen op het gebied van hergebruik. In het onderdeel ‘Where’ wordt hier dieper op in gegaan.

ECONOMISCH

Door duurzaam te ondernemen kan er op economisch gebied veel voordeel worden behaald. Een aantal voordelen voor ondernemingen zijn: lagere kosten, meer afzetkansen, een goed imago, een gezond werkklimaat en natuurlijk een beter milieu.

De vraag naar duurzame producten en diensten neem toe, dus spelen steeds meer bedrijven hier op in. Hierdoor is ontstaat er een reële kans op meer afzet. Dit beïnvloedt ook het imago van een onderneming. Een duurzame onderneming straalt meer verantwoordelijkheid uit.

TECHNOLOGISCH

Op technologisch gebied zijn er steeds meer nieuwe technieken voor afvalvernieuwing. Deze nieuwe technieken zorgen voor de toename van verwerkingsmogelijkheden en hoogwaardige recycling. Een voorbeeld hiervan is het maken van een leren tas gemaakt van fruit. (Fruitleather, 2015)

Bron afbeelding; (Fruitleather, 2015)

Bron: (CBS, Staline cbs, 2015)

29

Where Re-tricle is te vinden in signalen uit verschillende sectoren.

RE-TRICLE TECHNOLOGIE

Zo ook in de technologie. Er is een project bedacht om plastic uit de oceanen te halen. Dit project heet The Ocean Clean Up en is bedacht door Boyan Slat, een Nederlandse uitvinder. Hij heeft een drijvende installatie ontworpen die bestaat uit lang drijvende armen die in een V-vorm in de zee worden geplaatst. Door de stroming wordt het plastic gevangen, opgeslagen en opgehaald door een tanker.

MODE

SaXcell maakt gebruik van katoenafval voor de productie van nieuwe cellulose vezel. Nederlandse onderzoekers Gerrit Bouwhuis en Ger Brinks hebben dit ontworpen. De eerste versie van SaXcell werd gepresenteerd tijdens de Dutch Design Week 2015 (Fashionunited, 2015).

Bron foto: (Wilden, 2015)

Bron foto: (VPRO, 2015)

Daarnaast heeft Alix Bizet, een studente aan de Design Academy te Eindhoven, kleding gemaakt van menselijk haar. Dit dient als alternatief voor bont en is tevens een omarming voor de culturele en etnische verschillen.

Een derde voorbeeld is de vleeslamp van Isaac Monte. Hiermee vraagt hij aandacht voor voedselverspilling. Supermarkten gooien ongelooflijk veel voedsel weg dat over de datum is. Monte heeft dit afval verzameld en hier het celmateriaal uitgehaald. Zo hield hij uiteindelijk een structuur over die op marmer lijkt. Daar heeft hij vervolgens een lamp van gemaakt. (VPRO, 2015)

The ocean cleanup. Bron foto: (Facebook, 2012)

30

Who RE-TRICLE

”Climate Change is one of the most defining issues of our time. We can each do our part, and recylcing ocean plastics is a good way to start.” - Pharell Williams, creative director of bionic yarn Pharrel Williams, een Amerikaanse muzikant, kwam met een nieuw idee op het gebied van: ‘Redesign’. Hij beraamde om plastic uit de oceaan te halen en dit met een nieuwe fabricagetechniek te transformeren in jeans. Hij creëerde hiervoor de ‘Raw for the Ocean’ collectie in samenwerking met Bionic Yarn en G-star RAW. Hiermee is ook hij een innovator op dit gebied. (Denimkings, 2015)

Pharell Williams. Bron foto: (RAW, 2015)

31

When De trend Re-tricle gaat voornamelijk om het creatief omgaan met afval. We zien dan ook verschillende ontwikkelingen op het gebied van recycling.

RE-TRICLE Voorbeelden hiervan zijn het hergebruik van menselijk materiaal, dierlijk materiaal en de door nieuwe technologieën ontwikkelde voorwerpen. De hoeveelheid afval per burger lijkt toe te nemen.

Dit kan echter niet zo doorgaan en daarom denken wij dat Er komt een decentrale productie: 3D-printer en verpakkingen zijn nauwelijks nog nodig. Over 10 jaar hebben we een ‘slimme computer’ en de zelfsturende auto. 3D printers printen allerlei attributen maar ook voedsel. En men maakt niet meer gebruik van de bekende verpakkingen maar van smart-materials, die vanewge het gebruik van nano-technologie eenvoudig van eigenschap kunnen veranderen.

Nu leven we in een lineaire economie maar we moeten naar een circulaire economie toe waarbij producten en materialen hergebruikt worden en grondstoffen hun waarde behouden.

Een goed voorbeeld van de toekomst is volgens het kennisinstituut van duurzaam verpakken de Wikipearls.

“Wikipearls vormen een natuurlijke, eetbare coating rondom allereli voedsel zoals roomijs, kaas en frui. Ze vormen een goed voorbeeld van de integratie van technologie en natuurproducten” aldus het kennisinstituut van duurzaam verpakken (verpakken, 2015).

32

33

What Bij Sharespot gaat het om het delen van niet-materialistische dingen, zoals: een plek in de auto, een plek onder de paraplu, kennis, tijd of ervaring.

SHARESPOT Dit kan in de vorm van een platform of plek. Hierbij is het van belang dat de facilitator, de persoon of het platform, hiervoor geen extra handelingen of hiervan geen moeilijkheden ondervindt. De gebruiker haakt als het ware aan bij de facilitator, die hier op dit moment ruimte voor heeft. Bij deze trend is het vanzelfsprekend wanneer plekken of dingen niet benut worden een zonde zijn.

Optimaal gebruik maken van de aanwezige factoren is hierbij de drive.

Men wordt steeds opener in het delen van dit soort dingen met anderen. Het isolerende van de mobiele wereld en online wereld begint verstikkend te werken. Er is meer interactie met personen in plaats van algoritmes. We gunnen het elkaar om bepaalde dingen makkelijker te bereiken, alleen willen ons niet in allerlei posities wringen.

Deze trend bevindt zich op macroniveau. Het gaat hierbij om het samenbrengen van mensen.

Facilitator

User

34

User

Why SHARESPOT SOCIAAL

TECHNOLOGISCH

Bij Sharespot staat onbaatzuchtigheid centraal. Mensen willen delen, zonder er zelf voordeel van te hebben. Bij het delen van materialistische dingen, blijft men afhankelijk van elkaar. Terwijl het delen van niet-materialistische dingen hier niet voor zorgt.

Men heeft zelf de keuze om zich aan te sluiten bij de facilitator.

Doordat er steeds meer online plaatsvindt, worden hier ook platformen voor opgericht. Bijvoorbeeld het eerder genoemde Timerepublik. Hierin is het delen van tijd van essentieel belang.

Tijd is niet uit te drukken in iets materealistisch, het product echter wel.

Geen ruimte onbenut laten

35

Where SHARESPOT PLATFORM

Sharespot is terug te vinden in veel signalen. Time Republik biedt een online platform aan. Zo doet Hotel Travail dit ook, maar dan offline. Het gaat er hierbij om dat tijd en kennis wordt gedeeld met elkaar.

FYSIEK DELEN

Deze opkomende trend is zowel te vinden bij het delen van fysieke zaken, als bij het delen van een tafel tijdens het nuttigen van je maaltijd. Hier is Chattable een goed voorbeeld van. Hier ligt de essentie op het delen van een tafel, zodat mensen een goed gesprek kunnen aangaan. Daarnaast zijn er ook voorbeelden van het delen van niet fysieke zaken. Companion never walk alone is een applicatie die het mogelijk maakt om de wandeling naar je toestemming te delen met een bekende. Deze kan jouw wandelroute willekeurig volgen en precies zien waar jij bent.

TECHNOLOGIE

Op het gebied van technologie speelt het internet een zeer belangrijke rol. Via het internet zijn deze websites beschikbaar en weten mensen hoe het in zijn werking gaat. Al deze verschillende manieren gaat uit van het verbinden van mensen doordat zij dingen met elkaar delen.

Overzicht van H么tel Travail

36

Who Alle bedenkers van deze websites, applicaties en concepten die het mogelijk maken voor mensen om te delen, zijn innovators voor deze trend.

SHARESPOT Een van deze innovators is Shay Raviv. Zij is een design bedenker en innovator die zich focust op het ontwikkelen van sociaalculturele concepten. Zo is haar concept van Hotel Travail tot stand gekomen.

Ook Gabriele Donati and Karim Varini zijn innovators als het gaat om Time Republik. Zij zijn hier de bedenkers van. Het begon als een droom, maar werd werkelijkheid. Ze wilden graag een plek creĂŤren waar mensen hun talenten en vaardigheden vrij kunnen delen zonder dat zij hier geld voor terugkrijgen.

Karim Varini en Gabriele Donait

37

When Doordat mensen steeds meer gaan delen in tijd, kennis en ervaring, zal er meer onafhankelijkheid ontstaan.

SHARESPOT Denk maar aan het delen van kennis. Wanneer dit tussen willekeurige mensen gebeurt, hoeven zij deze kennis niet te halen bij instituten die hiervoor zijn bedoeld. Naast de onafhankelijkheid die het biedt, wordt er ook gezorgd voor saamhorigheid. Doordat mensen delen komen zij sneller met elkaar in contact.

Het biedt ook de kans om nieuwe of inspirerende mensen te ontmoeten die buiten je eigen netwerk liggen (de weak ties). Het koppelen van mensen aan de hand van een objectieve factor kan zorgen voor een frisse en vernieuwende mix, die op lange termijn weer tot verrassende producten of ideeĂŤn kunnen leiden.

38

39

INVOLVEMENT Involvement betekent letterlijk betrokkenheid. Bij deze megatrend wordt er gekeken naar de manier waarop verschillende bedrijven hun consumenten betrekken in het koopproces. Elk bedrijf doet dit weer anders. Carl Rohde heeft vier methodes uitgelegd waarin deze betrokkenheid weergegeven kan worden. Bij de eerste methode gaat het om de ervaring. Consumenten kopen het product of de dienst, maar de nadruk wordt gelegd op het feit dat het een ervaring genereert.

Een pop up store is hier een duidelijk voorbeeld van. Ook worden consumenten betrokken doordat er iets geheimzinnigs

40

of bijzonders wordt toegevoegd aan het product of dienst. Deze methode heeft Carl Rohde verwoord als de ‘secrecy please’.

Daarnaast is er ook gamification.

Hierbij ligt de essentie op het nemen van kleine stappen, waarbij sprake is van directe feedback en het bieden van structuur. Als laatste is er de viral experience.

Binnen de megatrend Involvement zijn de volgende twee trendclusters ontstaan: Lif/ve Play en Shocksperience.

Clusters

LIF/VEPLAY Waar ligt de grens tussen kiezen en forceren?

SHOCKSPERIENCE Welke kant willen we op? Waarom is het niet erg om even zwart-wit te kijken om na te gaan of we de goede kant wel op gaan?

41

SEEDS

Deze bar is gelegen in London. In deze bar is er een walk-in-wolk van verschillende drankjes verspreid in het hele gebouw.

Men bevindt zich in een alcohol milieu. De alcohol wordt het snelst opgenomen door middel van de longen, maar ook door de oogbollen. Daarnaast kan je ook een los drankje drinken aan de bar. Zo worden de drankjes op een andere manier dan normaal ervaren.

Uit onderzoek is gebleken dat mensen tussen de 18 en de 34 jaar gemiddeld elke 9 minuten en 50 seconden op hun telefoon kijken.

Whatsapp is een van de meest gebruikte apps in Nederland en daar heeft Wehkamp een heel slim concept voor bedacht. Klanten kunnen voor advies namelijk Whatsappen met stijlexpert Mirjam. “We krijgen veel enthousiaste reacties op de vele adviezen die we geven. Mensen vinden het leuk dat het contact zo persoonlijk is.”

De winkelvloer van North Face verdwijnt, zodat kopers gedwongen worden om tegen de muur op te klimmen.

Consumenten uit Noord-Korea worden geconfronteerd met een stunt ‘Never Stop Exploring’van The North Face en het Agentschap Innored. Shoppers worden individueel toegelaten en na een paar minuten verdwijnt de vloer. Dit gaf hen twee keuzes: binnen 30 seconden grijpen naar een kledingstuk in het midden van de ruimte of in een gewatteerde put vallen.

42

Alcoholic Architecture

Appen met Wehkamp

Disappearing floor

Nabu X is een smartband van Razer.

Deze smartband telt je stappen, maar laat je ook interactie hebben met mensen om je heen.

Er zijn verschillende spellen gecreĂŤerd rondom deze band en door de hand te schudden van een ander persoon met een Nabu X worden er meteen gegevens uitgewisseld en vergeleken.

Nabu X

Klant-a-gotchi is een Nederlandse versie van het Japanse spel Tamagotchi.

Het is een platform om de medewerkers van Aegon meer kennis te laten maken met hun klanten. De Klant-a-gotchi wordt door een medewerker aangemaakt en hiervoor gebruikt hij de persoonlijke gegevens van de klant. Door middel van het spel hebben de medewerkers en de klanten van Aegon interactie en kunnen er vragen worden gesteld en beantwoord.

Klant-agotchi

Foodsy Het restaurant Foodsy is het eerste restaurant zonder personeel.

Met duidelijke instructies weten gasten wat zij moeten doen. Donderdag 5 november ging het restaurant open in Amsterdam. Het gevolg is dat het een grote bende is geworden. Er werd niet afgewassen, niet afgerekend en het was zeer rommelig.

Er werd op voorhand met grote woorden over gesproken. Het restaurant was vooral in trek bij de early adaptors.

Maar achteraf bleek het een stunt te zijn van FNV Horeca die voor een cao pleiten en een hoger salaris voor werknemers in de horeca.

43

What LI F EPLAY V

Bedrijven proberen hun producten en diensten zoveel mogelijk te verkopen en doen er alles aan om dit zo aantrekkelijk mogelijk te maken.

Tegenwoordig maken veel bedrijven gebruik van een spel waarin hun product of dienst wordt betrokken. Het doel van deze trend is om mensen te motiveren en te betrekken in alledaagse processen.

Door middel van directe feedback en een spel element toe te voegen, wordt dit compleet. Het stimuleert de doelgroep om een proces te doorlopen op momenten waar men normaliter zou afhaken. Dit zorgt voor gedragsverandering op een leuke manier.

44

Why Gamification wordt al jaren gebruikt. Denk hierbij aan kinderen die spelend nieuwe dingen leren.

LI F EPLAY V DEMOGRAFISCH

ECONOMISCH

TECHNOLOGISCH

Ongeveer 72 procent van de huishoudens speelt videogames.

Dit enorme percentage laat zien hoe effectief games zijn in het verleiden, vastgrijpen en binden van de spelers. Bij Lif/ve Play staat het centraal dat het gedrag van de speler wordt gestimuleerd. Dit is te bereiken door in te spelen op de intrinsieke motivatie. Op de werkvloer zal dit zorgen voor een productiviteitsboot van maar liefst 40 procent.

De gamificationmarkt was eind 2012 al zo’n 242 miljoen dollar waard, in 2016 wordt verwacht dat dit gestegen is naar 2,8 miljard dollar. (Marketingfacts, Gamification).

Volgens het CBS gebruiken jongeren buitenshuis meestal hun smartphone om gebruik te maken van het internet. In de leeftijd tussen 18 en 25 zit ruim 90 procent op hun smartphone om gebruik te maken van het internet. Bedrijven zullen hier rekening mee moeten houden en moeten inspelen door vooral smartphone apps te ontwikkelen voor gamification (CBS, Jongeren vooral online op smartphone).

Gamification met smartphone

45

Where LI F EPLAY V ONLINE

Lif/ve Play is uiteraard te vinden in deze sector. Een mooi voorbeeld hiervoor is de online verzameling van oefeningen, lessen en video’s van Khan Academy. Khan Academy gebruikt game mechanismen om mensen op een leuke en aantrekkelijke manier te laten leren.

De speler wordt door verschillende factoren gemotiveerd. Zo zijn er verschillende levels te behalen, krijgt de speler feedback en valt er een vooruitgang te boeken. De levels beginnen makkelijk en worden steeds moeilijker.

Daarnaast is er Foodzy. Dit is een platform waar je je eigen voedselpatroon kunt vastleggen. Door middel van de applicatie kan men zien hoe zijn voedselpatroon eruit ziet. Foodzy zet deze gegevens om in data en toont aan hoe je dag eruit ziet. De applicatie geeft verbeteringspunten schematisch weer. Foodzy motiveert haar gebruikers door ze beloningen te geven als ze gezond eten, zoals bijvoorbeeld fruit en groente.

TRAFFIC

In Zweden is de Flitskastloterij toegepast in het verkeer. In plaats van alleen maar bekeuringen te kunnen ontvangen, kan men ook een beloning krijgen als de regels worden gevolgd. Wanneer een persoon te hard rijdt, wordt er een bekeuring uitgedeeld. Het geld van de bekeuring wordt in een pot gedaan. Vervolgens kan degene die zich netjes aan de snelheid/regels houdt een deel van de prijzenpot krijgen.

Een verzekeraar in de UK heeft een autoverzekering voor jongeren geĂŻntroduceerd. Jonge bestuurders krijgen een GPS-apparaat in de auto geplaatst. Het GPS-apparaat registreert hun rijgedrag.

Om de 90 dagen wordt de premie berekend voor de bestuurders door middel van de data die in hun auto is geregistreerd. De bestuurders kunnen online hun eigen rijprestaties zien en hun prestaties ten opzicht van anderen.

46

Who LI F EPLAY V Een innovator binnen de trend van lif/ve play is het bedrijf Ranj.

Ranj is een bedrijf dat sinds 1999 serious games maakt die er voor zorgen dat mensen en bedrijven zich op een leuke en effectieve manier ontwikkelen. Ranj geeft op hun site een mooie beschrijving van gamification: ‘’Als het goed wordt toegepast is gamification heel succesvol gebleken bij het betrekken van mensen en om hen te motiveren om hun gedrag te veranderen, vaardigheden te ontwikkelen en om problemen op te lossen.

Goed toegepaste gamification doeltreffend

47

When Lif/ve PLay is een trend die zich de komende jaren zal gaan uitbreiden.

LI F EPLAY V In de toekomst zullen steeds meer bedrijven van gamification gebruik maken. Als een bedrijf er in slaagt om dit op de juiste manier in te zetten, zal dit zorgen voor een groei in naamsbekendheid en omzet. De kunst is om de consumenten te motiveren, stimuleren en activeren. Wat opmerkelijk is, is het beloningselement. Dit element is van groot belang, willen bedrijven ervoor zorgen dat zij consumenten kunnen aantrekken om gebruik te maken van hun invulling van Lif/ve Play. Bedrijven zullen zich in de toekomst meer richten op de intrinsieke motivatie van de consument om hierdoor zijn of haar gedrag te veranderen.

48

49

What Shocksperience. Hierin zijn de woorden shock en experience samengevoegd.

SHOCKSPERIENCE Al jaren bestaan er reclame’s die een schokkende boodschap proberen over te brengen. Maar deze opkomende trend gaat over een bestaand product of dienst. Het houdt in dat er een vrij schokkend toekomstscenario wordt opgezet met als doel hiermee een statement neer te zetten. Deze toekomstscenario’s worden soms ook daadwerkelijk uitgevoerd om de reactie van de consument hierdoor duidelijk in beeld te krijgen (Foodsy).

Deze trend bevindt zich op macroniveau. Het gaat hierbij om de betrokkenheid van de consument en deze te laten reflecteren over de behoeftes, normen en waarden die worden geprikkeld bij dit toekomstscenario.

50

Why Een van de waarden die hier centraal staat, is authenticiteit.

Biedt het product of de dienst daadwerkelijk hetgeen aan dat men ervan kan verwachten?

SHOCKSPERIENCE Daarnaast is bewustwording een belangrijke waarde. De consument krijgt een duidelijker beeld wanneer er een mogelijk toekomstscenario wordt uitgebeeld.

ECONOMISCH

TECHNOLOGISCH

Vaak worden bepaalde onderwerpen belicht die economisch, maar ook sociaal in ons belang staan. Zo is de Shocksperience een voorbeeld van de Betekeniseconomie (megatrend) die is gaan volgen op de Beleveniseconomie (megatrend). In de Beleveniseconomie ging het erom de consument een ervaring te laten doormaken met het product of dienst. Dit is veranderd naar de Betekeniseconomie waarin mensen worden geactiveerd te denken over het product of dienst.

Bij de Shocksperience wordt er veel gebruik gemaakt van technologie. Er zijn steeds meer technologische mogelijkheden waarmee alles zo goed mogelijk in perspectief kan worden gebracht. Dit is van groot belang, omdat de consument zo een goed beeld krijgt over de boodschap van het toekomstscenario. Bij het Budgetbejaardentehuis werd er een filmpje gemaakt, waarin precies duidelijk was te zien hoe het in zijn werking zou gaan.

Ook zorgt het Internet ervoor dat dit soort filmpjes sneller worden verspreidt en de consument er gemakkelijk aan kan raken.

Sta stil bij de mogelijkheden

51

Where SHOCKSPERIENCE HORECA

Foodsy is een duidelijk voorbeeld van Shocksperience. Het gaat er hierbij om het een experimenteren met een restaurant zonder personeel. De achterliggende boodschap is dat de horeca de slechts betalende sector van Nederland is en het niet zonder horecapersoneel kan.

ZORG

Een tweede variant is het Budgetbejaardentehuis in de koepelgevangenis in Breda. Hier zouden ouderen een cel kunnen huren waarbij de zorg via automatisering wordt uitgevoerd.

Het gaat hier om een schokkend toekomstscenario dat het pensioenprobleem wil aankaarten.

FOOD

De shocksperience komt ook naar voren in deze sector. Het maken van een YouTube filmpje is hier een voorbeeld van. Zo krijgt men meteen een beeld van de boodschap die wordt overgebracht.

Food fotograaf Henry Hargreaves heeft gedemonstreerd hoeveel suiker er daadwerkelijk in verschillende drankjes zit door deze te condenseren en er lollies van te maken.

Hoe echt is ons eten nog?

52

Who De innovators van de Shocksperience kunnen verschillende mensen zijn.

SHOCKSPERIENCE Het zijn veelal bestaande bedrijven die een toekomstbeeld schetsen voor hun product of dienst om hiermee een boodschap over te dragen. Dit kunnen ook particulieren zijn die er baat bij hebben om de authenticiteit van een product of dienst te achterhalen. Een van deze innovators is topkok Edwin Sander. Hij is de bedenker en opzetter achter Foodsy. Zo heeft Delta Lloyd het Budgetbejaardentehuis ge誰ntroduceerd.

Een van de innovators is topkok Edwin Sander

53

When De verwachting voor deze trend is dat hij zal groeien en voor positiviteit zal zorgen.

SHOCKSPERIENCE Steeds meer mensen worden zich bewust over de inhoud van hun product of dienst en zullen hier zedelijk mee omgaan. Men zal hier morele vraagstukken bij betrekken. Ze gaan zich meer afvragen dan alleen de inhoud. Dus er wordt ook gekeken naar de samenhangende zaken, zoals de vraag of horecapersoneel goed wordt betaald of niet. Dit zal er vervolgens toe leiden dat bedrijven hun producten en diensten zo in moeten gaan richten dat consumenten kennis hebben over de echtheid van dit product of dienst.

54

55

SHIFTING ID Bij Shifting Identity gaat het erom dat identiteiten verschuiven.

De gedachte waar vroeger de identiteit alleen uit de man en de vrouw bestond, is aan het veranderen. Er is een nieuw tussenvlak ontstaan dat gevuld kan worden door mannen en vrouwen. Carl Rohde heeft de trend onderverdeeld in drie elementen. In het eerste element is er te zien hoe het feminisme zich ontwikkelt. Het tweede element gaat over masculiniteit.

Tot slot gaat het derde element over de verandering van het geslacht. Hierbij worden transgenders bedoeld. Dit laatste element wordt in het verslag

56

aangehouden.

Binnen de megatrend Shifting Identity zijn de volgende twee trendclusters ontstaan: Stereotypo en Alterenity.

Clusters

STEREOTYPO De hokjesmentaliteit. Weg er mee. Hokjes bestaan niet meer en stereotypes zijn niet meer van deze tijd.

ALTERENTITY Wie ben ik? Wie ben jij? Zijn wij wie we zijn? Of dragen we een masker?

57

SEEDS

Het motto ‘je bent zo oud als je je voelt’ is Helen Winkle op het lijf geschreven.

De Amerikaanse dame leeft haar dagelijks leven gewoon als Helen, maar af en toe laat ze zich helemaal gaan. Onder de naam Baddie Winkle post ze foto’s in kleurrijke, gedurfde outfits op haar Instagram page, met uitdagende teksten erbij. Ondertussen heeft Baddie 1,7 miljoen volgers en gaat ze om met celebrities als Miley Cyrus en Nicole Richi.

Baddie Winkle

Het eerste miss transgender united kingdom heeft op 17 juni 2015 plaats gevonden.

Dit is een miss award in Groot Brittanïe voor Transgenders. Hier deden in de halve finale 24 transgenders aan mee. In 6 verschillende Britse steden werden er voorrondes gehouden.

Zo wordt er een draagvlak gecreëerd voor transgenders.

Het Monster Café is gelegen in Tokyo, Japan. Dit café/restaurant/bar is een nieuw concept waarin Kawaii centraal staat.

Het is ook gelegen in de Harajuku district. In dit district krioelt het van jongeren die anders willen zijn dan normaal. Het Monster Cafe is helemaal in de Kawaii stijl ingericht. Tevens zijn de bedieners in deze stijl gekleed en leven zich helemaal in.

58

Miss Transgender UK

Kawaii Monster Cafe

De murse bag is een tas die door mannen gedragen wordt en die te vergelijken is met een vrouwelijke handtas.

De laatste tijd wordt deze tas steeds meer gedragen door mannen. Bekende celebrity dragen hem ook en vormen daardoor een voorbeeld voor anderen.

De 20-jarige transgender Loiza Lamers won de finale van Holland’s Next Top Model Nederland. Loiza is de eerste transgender die deze titel won.

Ze hield het geheim voor de programmamakers totdat ze door de audities heen kwam. Met Loiza als de winnares van HNTM, worden transgenders steeds meer geaccepteerd in de mode-industrie.

Murse bag

Transgender HNTM 2015

Omote Facemapping Omote is een software die het gezicht in kaart brengt en hier vervolgens andere gezichten, texturen of beelden op kan projecteren.

Het idee is om een ander gezicht aan te nemen, het gezicht te veranderen in bijvoorbeeld glas of water of het accentueren van bepaalde delen van het gezicht. Dit geeft een nieuwe dimensie aan het veranderen van uiterlijk, omdat dit alleen op een bepaalde plek kan en dit gemakkelijk “aan” of “uit” te zetten is.

59

What Stereotypo is een samenvoeging van de woorden stereotype en typo.

STEREOTYPO Een stereotype is een persoon die op basis van zijn of haar voorkomen wordt ingedeeld bij een groep mensen die dezelfde uitstraling hebben. Het woord typo wordt gebruikt als er een schrijffout is gemaakt. In dit geval wordt bedoeld dat er een fout is gemaakt tijdens het benoemen van een stereotype.

Binnen deze trend zijn de mensen van mening dat er geen stereotype bestaat. Niemand voldoet aan alle punten van een stereotype, omdat dit gewoonweg niet mogelijk is. Deze mensen behoren niet tot een bepaalde groep, maar vormen samen een ‘zwevende’ groep. Ze zijn niet in te delen in het stramien van een stereotype, doordat zij zelf verschillende eigenschappen bezitten uit verschillende groepen en stereotypen. Mensen behoren dus niet meer in een hokje, simpelweg omdat zij van mening zijn dat deze niet bestaan.

Deze trend bevindt zich op macroniveau.

60

Why STEREOTYPO SOCIAAL

Een van de onderliggende waarden bij Stereotypo is assertiviteit.

Mensen komen steeds meer op voor hun eigen mening, waarbij zij zich zelfverzekerd opstellen en zijn. Daarbij zijn zij erg betekenisgevend op hun eigen manier. Ook speelt openheid een belangrijke rol en wordt dit gevergd op sociaal-cultureel gebied.

Mensen zijn open over hun keuzes van activiteiten en keuzes en staan open voor de keuzes die anderen maken. Doordat mensen weten dat ze niet veroordeeld worden en in hokjes gepropt worden, zullen zij zich meer durven te ontplooien.

TECHNOLOGISCH

Het internet, met name social media, biedt een podium voor iedereen die iets van zichzelf wil vertellen of laten zien. Het is een plek waar mensen zich kunnen ontplooien tot wie ze echt zijn.

Op het eerste gezicht lijkt internet misschien een plek waar veel stereotypering en hokjesdenken plaatsvindt, maar het ik juist een plek waar mensen meerdere kanten van zichzelf kunnen laten zien. Via het Twitter- of Facebookprofiel kan men posten over verschillende interesses om te laten zien dat hij of zij meer is dat het beeld dat de buitenwereld heeft.

Toon je ware ik

61

Where STEREOTYPO LIFESTYLE

Vooral op het gebied van lifestyle worden veel signalen gespot die verwijzen naar Stereotypo. Zo’n signaal is bijvoorbeeld het jongetje dat figureerde in de Barbie reclame van Moschino. Deze boodschap toont aan dat speelgoed niet gebonden hoeft te zijn aan een gender. Als kinderen opgevoed worden zonder het idee dat bepaald speelgoed wel of niet voor hun bedoeld is, zal hokjesdenken beetje bij beetje vervagen. Ook de TED talk van fotografe iO Tillit Wright genaamd 50 shades of gay is een goed voorbeeld van Stereotypo. Zij fotografeerde tweeduizend personen die vallen onder Het LGBTQ-spectrum vallen. Dat houdt in lesbi, gay, bi, transgender en questioning. Aan veel van hen vroeg zij of ze in procenten aan konden geven hoe homoseksueel zij waren.

Opvallend genoeg hadden de meeste van de ondervraagden het gevoel dat zij in het grijze gebied zaten. Hiermee wil de fotografe duidelijk maken dat LGBTQ’s zichzelf niet in een hokje willen plaatsen.

SPORT

Ook in deze sector is Stereotypo te vinden. In de afgelopen vijf jaar is het aantal voetballende dames verdubbeld, maar dat is niet waar het in dit cluster om draait. Wat belangrijk is, is het feit dat de beeldvorming ‘mannensporten’ verandert. Een vrouw die een ‘mannensport’ beoefent kan net zo goed van make-up en mode houden. Dat werd bevestigd toen Nederlands elftal speelster Merel van Dongen vrolijk knikte nadat een verslaggeefster haar vroeg of het team de vrije tijd door zou brengen in de grote shoppingmall in Canada (Van der Poll, 2015).

Je hoeft jezelf niet te verschuilen

62

Who In dit cluster kan iedereen een influencer of early adopter zijn, omdat het niet gaat om de schoenen die je aantrekt of de nieuwe apparaten die je gebruikt.

STEREOTYPO Het gaat hier om een manier van denken die langzamerhand zal veranderen. Dit lijkt op het ‘how to boil a frog’ principe dat beschreven wordt in het boek Roadtrip to Innovation. Als je een kikker in een keer in kokend water zet, zal hij proberen te ontsnappen. Zet je een kikker in koud water en breng je de temperatuur langzaam omhoog, zal de kikker niet het gevoel hebben dat hij gekookt wordt (Dumitrescu, 2012).

Zonder het te merken verandert er dus iets. Dit geldt ook voor stereotypo. Als we gaan kijken naar de mensen die strijden om minder gebruik te maken van hokjes, is iO Tillett Wright een innovator. Ze kwam op voor de mensen die zichzelf niet tot een bepaalde stroming of groep bevonden horen en liet tijdens haar TED talk zien dat iedereen iets unieks heeft.

In welk hokje zou ze geplaatst worden?

63

When Wanneer stereotypes losgelaten worden, zullen mensen veel begripvoller met elkaar om gaan. Er is geen hokje meer nodig om elkaar te begrijpen en stigma’s zijn verleden tijd.

STEREOTYPO Een persoon is niet meer een nerd, een sporter of een modepoppetje. Hierdoor worden de verschillende elementen die de persoon vormen meer gebruikt om iemand uit te leggen dan dat er één allesomvattend woord gebruikt wordt.

Mensen worden er ook zelfverzekerder door. Ze zijn niet meer bang om tot een bepaalde groep te behoren die een bepaalde naam heeft of constant bezig te zijn met het doen alsof ze iets zijn wat ze niet zijn. Mensen worden oprechter en minder bang voor meningen.

Daarnaast is er ook meer ruimte voor vernieuwingen. Mensen kijken niet meer vreemd op als ze iemand zien lopen die volledig in het zwart is met een knalrode sjaal, omdat dit in het heden niet voldoet aan het beeld van een “punker” of “gothic”.

64

65

What In Alterentity zijn de woorden alteration en identity gebruikt.

ALTERENTITY Alteration staat voor het aanpassen waarbij de kern hetzelfde blijft. De identiteit wordt dus aangepast, maar de kern blijft hetzelfde. Ook het woord entity (entiteit) is er in terug te vinden en staat voor iets wat aanwezig is en wat een bestaan heeft.

In deze trend is te zien dat personen kunnen wisselen van identiteiten. Hun leven bestaat uit een hoofdpersoon, dus zichzelf. Deze hoofdpersoon neemt verschillende identiteiten aan, maar de rode draad is het leven van de kernpersoon. Zolang de hoofdpersoon in kwestie in tact blijft en deze kan verschillen van rol waarbij deze niet meer gezien kan worden als de kernpersoon, is er sprake van Alterentity. De twee belangrijkste kenmerken van Alterentity zijn dus dat men echt een andere persoon is of speelt en dat er geen blijvende veranderingen van de hoofdpersoon plaatsvinden.

66

Why ALTERENTITY SOCIAAL

In veel gevallen heeft het willen ontsnappen aan de realiteit een oorzaak. In de onderstaande grafiek is bijvoorbeeld te zien dat 30,6% van de mensen op de werkvloer zich leeg voelt en dat 13,0% uitgeput is door zijn of haar werk. Dit zijn goede motieven om aan het dagelijks te ontsnappen door middel van verschillende vormen van Alterentity.

TECHNOLOGISCH

Via het internet en online games worden alternatieve identiteiten aangenomen. Facebook, Twitter en Instagram zijn grote online social media platformen. Andere identiteiten worden hier veel toegepast. Het is het podium voor iedereen die even anders wil zijn of even anders gezien wil worden. Ook in online games kunnen mensen even vluchten van zichzelf. Doordat er een heel verhaal bedacht kan worden rondom een karakter dat gecreĂŤerd wordt.

Bron: (CBS, Staline cbs, 2015)

67

Where Signalen van Alterentity zijn op veel verschillende manieren te ontdekken.

ALTERENTITY TECHNOLOGIE

Omote is bijvoorbeeld een technologische manier van face mapping, waarbij het gezicht gescand wordt, zodat er een ander gezicht op geprojecteerd kan worden. Aan de persoon zelf verandert niks dat blijvend is, maar op het moment dat Omote ingeschakeld is, is het eigen gezicht niet te herkennen.

REAL LIFE

Een echtere manier van Alterentity is de identiteitswitch van de 87-jarige Helen Winkle. In het dagelijks leven is zij gewoon Helen, maar af en toe kruipt ze in de huid van haar alter ego Baddie Winkle. In felgekleurde, provocatieve kleding poseert ze voor haar Instagram account, waarop ze inmiddels 1,7 miljoen volgers heeft.

Daarnaast is het Monster Café Tokyo een voorbeeld. In dit café/ restaurant is de Kawaii levensstijl toegepast op een groot vlak. Het opvallende aan dit concept is dat de bedieners zich belichamen tot een andere identiteit die past binnen Kawaii en zijn anders dan normale Japanners.

ONLINE

Het escapisme wordt niet altijd op een positieve manier geuit.

Via het internet kan men zich bijvoorbeeld gemakkelijk voordoen als iemand anders en hierover liegen. De televisieserie Catfish is hier een voorbeeld van. Met Catfish wordt iemand bedoeld die zich online voordoet als iemand anders door andermans foto’s te gebruiken. Hierbij wordt in veel gevallen ook gelogen over de woonplaats, leefsituatie en geaardheid.

Welke afdruk laat je achter? Wanneer? Waarom?

68

Who ALTERENTITY Ontwerper, Sebastian Masuda, van het Monster CafĂŠ in Tokyo is een van de innovators van de trend. Hij is naast ontwerper ook dĂŠ pionier geweest voor de Japanse Kawaii levensstijl. Hij maakt het mogelijk voor mensen om even te ontvluchten van de normale wereld. Ook Baddie Winkle is een innovator, omdat ouderen zich zelden zo kleden en gedragen. Door zichzelf op deze manier aan de rest van de wereld te showen, maakt Mevrouw Winkle een weg vrij voor andere ouderen die graag zouden willen ontsnappen aan hun gewone pensioenleven.

Iedereen kan zijn wie die wil zijn

69

When ALTERENTITY

Alternatieve identiteiten zijn met de komst van het online platform alleen maar groter geworden. De anonimiteit die het verschuilen achter een ander soort identiteit met zich mee brengt, stelt mensen gerust.

Het voordeel daarbij is wel dat deze identiteiten niet te controleren zijn, omdat hierbij geen fysiek contact nodig is. Met de komst van de techniek die het mogelijk maakt om aan de oppervlakte te veranderen van gedaante, maar niet permanent, geeft het beeld dat het anders voordoen van jezelf ook makkelijker gaat worden op fysiek niveau. Dit is in combinatie met het anoniem blijven van de persoon die zich er achter verschuilt.

Als er op een sci-fi manier wordt gekeken naar deze ontwikkelingen komt, is de film Surrogates erg opvallend. Hierbij werd de mensheid vervangen door robots die door de mens bestuurd werd. De robot kon naar een ideaalbeeld worden aangepast en de persoon die de robot bestuurde bleef veilig in huis.

Het verschuilen achter een masker of identiteit wordt bij Alterenity gezien als persoonlijke interactie. Of dit zal worden omarmd, is nog maar de vraag.

70

71

AirUmbrella (2014) airumbrella. Gevonden op https://www. kickstarter.com/projects/1243275397/air-umbrella.

BRONNENLIJST

ASAI, N. (2015, november 18). Omote. Opgehaald van nobumichiasai: http://www.nobumichiasai.com/jp/omote.html Budgetbejaardentehuis. Geraadpleegd op 26 November 2015, van joop: http://www.joop.nl/media/detail/artikel/22622_budget_ bejaardenhuis_de_koepel_is_reclamestunt_van_delta_lloyd/ Bosma, T., Boland, C., Bullinga, M., Eilander, G., Kiesmeijer, T., Lamb, R., et al. (2013). Trendrede. Amsterdam: Trendrede.

Chattable. Geraadpleegd op 27 November 2015, van Chattable: https://www.chattable.com/nl/ CBS. (2015, November 26). Staline cbs. Opgeroepen op November 26, 2015, van Staline cbs: http://statline.cbs.nl/ Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=83128ned&D1=0&D2=38&D3=a&HDR=T,G1&STB=G2&VW=G CBS. (2015, November 26). Statline cbs. Opgeroepen op November 26, 2015, van Staline cbs: http://statline.cbs.nl/Statweb/ publication/?DM= SLNL&PA=80563NED&D1=0&D2=0,l&D3=a&HDR= T&STB=G1,G2&VW=G CBS (2014, mei 27). Jongeren vooral online op smartphone.

Geraadpleegd op 26 november 2015 van CBS webmagazine: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/dossiers/jongeren/ publicaties/artikelen/archief/2014/2014-4079-wm.htm CBS (2014, mei 27). Jongeren vooral online op smartphone.

Geraadpleegd op 26 november 2015 van CBS webmagazine: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/dossiers/jongeren/ publicaties/artikelen/archief/2014/2014-4079-wm.htm CBS (2015, november 4) Bedrijven met innovaties; kerncijfers.

Gevonden op Statline http://statline.cbs.nl/Statweb/ publication/?DM=SLNL&PA=80066ned&D1=a&D2=a&VW=T Chattable. Geraadpleegd op 27 November 2015, van Chattable: https://www.chattable.com/nl/ Cleanup, S. T. (2015, November 26). Theoceancleanup.

Opgeroepen op November 26, 2015, van Theoceancleanup: http://www.theoceancleanup.com/about.html Companion never walk alone. Geraadpleegd op 27 November 2015, van Companion never walk alone: http://www. companionapp.io/ Dale, van. (2013, maart). Woordenboek Engels-Nederlands.

Amsterdam, Nederland: VBK Media.

Denimkings. (2015, November 18). Denimkings. Opgeroepen op November 26, 2015, van Denimkings: http://denimkings.com/ blogs/news/tagged/recycling

72

Development, D. D. (2015, Juni 1). Ddid. Opgeroepen op Juni 26, 2015, van Ddid: http://www.ddid.nl/nieuws/licht-aan-eindeafvaltunnel/ DeZeen Magazine (2015) Sheltersuit coat doubles as a sleeping bag for the homeless. Gevonden op ://www.dezeen. com/2015/11/09/sheltersuit-coat-doubles-as-sleeping-bag-forhomeless-people-bas-timmer/.

BRONNENLIJST

Dijk, D., van, (2015) Veranderbare muren. Gevonden op http:// finals2015magazine.artez.nl/veranderbare-achtergrond/.

Dumitrescu, D. (2012). Roadtrip To Innovation. Hamburg – Berlijn: Vivays.

Essers, G. (2014, mei 8). Wat is gamification & wat kun je ermee?

Geraadpleegd op 26 november 2015 van timemanagement: http://timemanagement.nl/wat-gamification-wat-kun-je-ermee/ Facebook. (2012, Oktober 10). Facebook. Opgeroepen op November 26, 2015, van Facebook The ocean clean up: https:// www.facebook.com/TheOceanCleanup/photos/a.478028225563 564.113856.478022368897483/478028245563562/?type=3&per mPage=1 Fashionunited. (2015, Oktober 28). Fashion united. Opgeroepen op November 26, 2015, van Fashion united: https:// fashionunited.nl/nieuws/mode/saxcell-gebruikt-katoenafval-voorproductie-nieuw-garen/2015102824704 Fruitleather. (2015, November 26). fruitleather. Opgeroepen op November 26, 2015, van fruitleather: http://www.fruitleatherrotterdam.com Foodzy. Geraadpleegd op 26 november 2015 van Foodzy: https://foodzy.com/about Gamification. Geraadpleegd op 26 november 2015 van marketingfacts: http://www.marketingfacts.nl/topic/gamification Haegen, M. S. (2014). Gebiedsontwikkeling Nieuwe Stijl: eerste stappen in de praktijk. Den Haag: Ministerie van Infrastructuur en milieu.

Hakkens, D. (2015, November 26). Phoneblocks. Opgeroepen op November 26, 2015, van Phoneblocks: https://phonebloks.com Hotel Travail. Geraadpleegd op 27 November 2015, van Hotel Travail: http://shay-raviv.com/HOTEL-TRAVAIL Ja-Maar. (2015, November 26). omdenken de mobiele fabriek.

Opgeroepen op November 26, 2015, van omdenken de mobiele fabriek: http://omdenken.nl/de-mobiele-fabriek/ Klomp, K. (2013, juni 3). Welkom in de betekeniseconomie.

Geraadpleegd op 26 November 2015, van marketingonline: http://www.marketingonline.nl/bericht/welkom-in-debetekeniseconomie

73

Nederland, R. v. (2015, November 26). Ondernemersplein.

Opgeroepen op November 26, 2015, van Ondernemersplein: http://www.ondernemersplein.nl/ondernemen/duurzaamondernemen/wat-zijn-de-voordelen-van-duurzaam-ondernemen/ info-en-advies/duurzame-bedrijfsvoering-levert-meer-op-dan-udenkt-wat-levert-het-u-op/

BRONNENLIJST

Nos. (2015, Juli 2). NOS. Opgeroepen op November 26, 2015, van NOS: http://nos.nl/artikel/2044822-roskilde-recyclet-van-plas-totpils.html Park, W. (2015, augustus 13). The man who turns fizzy drinks into big lollipops, van bbc: http://www.bbc.com/future/ story/20150813-the-man-who-turns-fizzy-drinks-into-hugelollipops Potma T.G. . (1989). Angst voor milieubeleid.

Ranj. Geraadpleegd op 26 november 2015 van Ranj: http://www. ranj.com/nl/content/standaard/gamification#.VlWRmnYve00 RAW, G. S. (2015, November 26). Rawfortheoceans. Opgeroepen op November 26, 2015, van Rawfortheoceans: http:// rawfortheoceans.g-star.com/#!/post/131212802506 Razer. (2015, november 1). Nabu X. Opgehaald van Nabu X: http://www.razerzone.com/nabu-x Roth E. & Goldman R. (2015, augustus 4). The Best Quit Smoking iPhone and Android Apps of the Year. Geraadpleegd op 26 november 2015 van Healthline: http://www.healthline.com/ health/quit-smoking/top-iphone-android-apps#2 Russel, H., (2015) Out on the pis? Danish festival recycles urine to make beer. Gevonden op http://www.theguardian.com/ world/2015/jul/02/danish-festival-recycle-urine-beer-roskildebarley-beercycle.

Schoon, N. (2015, November 26). zwerfavalmooiniet.

Opgeroepen op November 26, 2015, van zwerfafvalmooiniet: http://www.zwerfafvalmooiniet.nl/algemeen/over-zwerfafval/degeschiedenis-van-het-afval/ Shay Raviv. About. Geraadpleegd op 27 November 2015, van Shay Raviv: http://shay-raviv.com/About Studio NL (2015) Desk convertible to bed. Gevonden op http:// www.studionl.com/#/product-design/.

Teunissen R. (2011, november 17). Leren is leuk. Geraadpleegd op 26 november 2015 van Marketingfacts: http://www. marketingfacts.nl/berichten/20111113_gamification_in_de_ praktijk Time Republik. Geraadpleegd op 27 November 2015, van Time Republik: https://timerepublik.com Timerepublik. (2015, oktober 18). About us. Opgehaald van Timerepublik: https://timerepublik.com/about-us

74

Van der Poll, F. (2015). WK vrouwenvoetbal: de KNVB heeft liever niet dat je naar shopgedrag vraagt. Amsterdam: NRC online.

Van Unen, D. (2015, oktober 23). Edwin Sander. Geraadpleegd op 25 November 2015, van het parool: http://www.parool.nl/parool/nl/34/ETEN-DRINKEN/article/ detail/4169477/2015/10/23/In-onbemand-restaurant-Foodsymoet-klant-zelf-koken-tappen-en-afrekenen.dhtml

BRONNENLIJST

Verpakken, K. v. (2015, November 26). Kiv scenariodocument.

Opgeroepen op November 26, 2015, van Kiv scenariodocument: https://www.kidv.nl/3679/kidv-scenariodocument-maart-tbvcongres-juni.pdf VPRO. (2015, Oktober 17). VPRO. Opgeroepen op November 26, 2015, van VPRO: http://www.vpro.nl/ddw/2015/10-tips-ddw.html Wilden, D. (2015, September 15). Thecreatorsproject.

Opgeroepen op November 26, 2015, van Thecreatorsproject: http://thecreatorsproject.vice.com/nl/blog/een-student-uiteindhoven-maakt-kleding-van-mensenhaar Xoo. (2015, oktober 08). Xoo London. Opgehaald van Xoo: http:// xoo.co

75