Luwte in de Stad
Job Dura Prijs 2024
foto: Maarten Laupman
Voorwoord
Met groot genoegen bied ik u namens het bestuur van het Job Dura Fonds het juryverslag van de Job Dura Prijs 2024 aan. Voor deze editie van de tweejaarlijkse prijs heeft het bestuur gekozen voor het thema ’Luwte in de Stad‘, waarmee zij aandacht vraagt voor het belang van onthaasting en vertraging in onze hedendaagse maatschappij.
Het is bekend dat voortdurende overprikkeling van het menselijk brein door geluid, licht of geur een grote negatieve invloed heeft op onze mentale en fysieke gezondheid. De digitalisering van onze samenleving levert mooie kansen en ontwikkelingen op, maar heeft als bijkomend effect dat men altijd ‘aan’ staat. Ook onze stedelijke omgeving wordt steeds drukker en dynamischer. Met name in snelgroeiende steden als Rotterdam, met steeds meer mensen, verkeer, nieuwe gebouwen en functies, wordt het lastiger om aan deze dynamiek te ontsnappen.
Het bestuur constateert tegelijkertijd dat er bij veel mensen in de samenleving juist een sterke behoefte bestaat aan rust. Hoe men stress ervaart en rust vindt, is uiteraard een persoonlijke aangelegenheid, wat onderstreept dat een bewuste omgang met het begrip ‘luwte’ in het denken over en in het ontwerp van onze bebouwde omgeving belangrijk is. Hoe zorg je voor voldoende luwteplekken in de stad waar verschillende doelgroepen de ruimte vinden om zich terug te trekken en zich even af te zonderen? Met de Job Dura Prijs als krachtig instrument heeft het Job Dura Fonds de stand van zaken rondom dit belangrijke thema in Rotterdam onderzocht.
Onze vaste juryvoorzitter Alexandra den Heijer trok samen met de voor dit thema zorgvuldig samengestelde jury door Rotterdam en liet zich verrassen door verborgen luwteplekken in de stad.
Ieder jurylid bekeek de projecten daarbij door zijn of haar eigen professionele lens. Deze varieerde van de gezondheidswetenschap en de omgevingspsychologie tot het ruimtelijk ontwerp. Ik ben de juryleden zeer dankbaar voor hun kennis en kunde en vooral ook voor de inzet en tijd die zij ruimhartig beschikbaar stelden. Met een goed geïnformeerde blik koos de jury uiteindelijk een prachtige winnaar van de Job Dura Prijs 2024: de Pauluskerk Rotterdam, sinds jaar en dag een begrip voor talloze Rotterdammers. De Rotterdamse Munt werd beloond met de Aanmoedigingsprijs. Beide projecten laten nadrukkelijk zien hoe het creëren van luwte te midden van de hectiek van het dagelijks leven, substantieel kan bijdragen aan het welzijn van een grote groep Rotterdammers die in het dagelijks bestaan veel stress ervaart. Namens het Job Dura Fonds feliciteer ik beide winnaars van harte met de grote eer.
Zoals u van ons gewend bent, kunt u in dit uitgebreide juryrapport lezen wat de overwegingen van de jury waren bij de keuze voor de winnaars en de andere genomineerden. Ook kunt u informatie vinden over de andere projecten die de jury zag en bestudeerde, en welke criteria zij hanteerde bij de beoordeling ervan. De jury werd in het voortraject inhoudelijk bijgestaan door de onderzoekers van Crimson Historians & Urbanists, en enkele experts die ik eveneens dank voor het delen van hun bijdrage en kennis. Het ijzersterke team van het Job Dura Fonds zorgde er ten slotte voor dat ook dit jaar alle praktische zaken rondom de prijs weer soepel verliepen.
Ik wens u heel veel plezier bij het lezen van dit rijk gevulde juryrapport en hoop u weer te mogen treffen bij de volgende editie van de Job Dura Prijs.
Job Dura, Bestuursvoorzitter Job Dura Fonds
Inleiding
Rotterdam is een grote, levendige stad met alle drukte die daarbij komt kijken. Mensen uit diverse groepen in de samenleving wonen er dicht op elkaar, de straten zijn vol met auto’s, fietsers, voetgangers, trams en bussen. Er wordt geleefd, gewerkt, geleerd en gerecreëerd. Maar terwijl het stedelijk leven rijk en dynamisch is en veel kansen biedt voor persoonlijke en economische ontwikkeling, bestaat er bij veel mensen in de samenleving ook een grote behoefte aan rust en ontprikkeling.
Onthaasten en afzondering zijn beslist geen overbodige luxe. Constante geluidshinder is van bewezen invloed op levenskwaliteit en heeft uiteenlopende gezondheidsklachten tot gevolg. Volgens bevindingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is geluidshinder na luchtverontreiniging zelfs de grootste milieugerelateerde oorzaak van gezondheidsproblemen. En de druk op de stedelijke omgeving zal in de toekomst alleen maar groter worden. De stedelijke bevolking
zal naar verwachting verder groeien en er komen substantieel meer (en kleinere) woningen bij, maar de buitenruimte groeit niet per se mee. Binnen deze ontwikkeling staan de plekken die traditioneel als rustig worden gekenmerkt bovendien onder druk. Parken, kerken, moskeeën en bibliotheken trekken steeds vaker andere activiteiten naar zich toe, doorgaans vanuit economische overwegingen: hoe meer er ‘geconsumeerd’ wordt hoe rendabeler een plek.
Tegelijkertijd is het belangrijk te realiseren dat iedereen rust en stilte op een andere manier ervaart en zoekt. Voor de een biedt een dagje thuis werken het antwoord, de ander ervaart dit juist als een gruwel en zoekt gelijkgestemden op. Anderen vinden rust in het geloof, trekken de natuur in, gaan sporten, doen noise cancelling headphones op of schakelen de telefoon uit. Dat er een behoefte is aan momenten of plekken om je even te onttrekken aan de dagelijkse hectiek, wordt breed gedragen. Maar hoe geef je met deze kennis vervolgens vorm aan gebouwen en
publieke landschappen die – in tegenstelling tot de stadse reuring – rust moeten bieden? Is er een ruimtelijk en programmatisch recept dat voor alle doelgroepen in onze samenleving geldt? Begrippen als rust, stilte en ‘ontprikkelen’, dragen een grote mate van tegenstrijdigheid in zich. Ontprikkelen kan betrekking hebben op al je zintuigen, maar ze worden nooit allemaal tegelijk ontprikkeld. Bijvoorbeeld, als je in de moestuin werkt, worden je zintuigen waarschijnlijk minder geprikkeld dan op een drukke markt. Toch ben je in de moestuin bezig met je handen, denk je na over wat je doet, en ruik je de aarde en compost waar je mee werkt. Naast de sensorische ervaring speelt ook tijd een rol in hoe rustig een omgeving aanvoelt. Een park of strand kan in de winter verlaten en stil zijn, maar in de zomer juist druk en lawaaierig. Dit kan zelfs binnen een dag of week sterk variëren. Zo is de Rotterdamse Lijnbaan en Koopgoot tot 20:00 uur gevuld met winkelend publiek, maar na sluitingstijd is er niemand meer te zien. Voor de een kan dit als een oase van rust voelen, terwijl de ander het saai vindt of zich er onveilig voelt.
Binnen deze context is voor de Job Dura Prijs 2024 het thema ‘Luwte in de Stad’ gekozen, waarmee beoogd wordt om projecten te belonen die aandacht besteden aan deze complexe thematiek. Gezien de doelstellingen van de Job Dura Prijs en het Job Dura Fonds (het ondersteunen en stimuleren van initiatieven die de bebouwde omgeving van groot Rotterdam duurzaam vernieuwen en laten bloeien) is er vooral gefocust op de ruimtelijke aspecten van deze projecten. Daarbij stonden begrippen zoals rust, stilte, vertraging, ontprikkeling, maar ook ontmoeting centraal. Voor de prijs is gezocht naar projecten die verschillende behoeftes aan rust, contemplatie en vertraging in de dichtbebouwde stedelijke omgeving van Rotterdam adresseren en stimuleren, en daar door middel van ontwerp en programmering van gebouwen en van de publieke ruimte aan bijdragen. De in dit juryrapport uitgelichte projecten karakteriseren zich op verschillende manieren als prikkelarme luwteoases waar de rust bewust afsteekt tegen de stedelijke drukte er omheen en daardoor als een toevluchtsoord voor uiteenlopende gebruikers fungeren.
Over het Job Dura Fonds en de Prijs
Doel van het fonds
Het Job Dura Fonds is opgericht in december 1993 ter gelegenheid van het 140-jarig bestaan van de Dura Bouw-groep, thans de Dura Vermeer Groep. Het fonds, dat in 1994 officieel van start ging, ondersteunt en stimuleert initiatieven die de bebouwde omgeving van groot Rotterdam duurzaam innoveren en helpen opbloeien. Door het toekennen van subsidies aan projecten die binnen de voorwaarden vallen en het tweejaarlijks uitreiken van de Job Dura Prijs, verwezenlijkt het fonds haar doelstellingen. Het huidige bestuur bestaat uit Job Dura (voorzitter), Bart Dura, Mariëtta Kats-Dura, Jacob van der Goot, Marte van Oort, Anna Feiner, Bernadette Janssen, Jolanda Jansen, Gyzlene Kramer- Zeroual, Marcus Slingenberg en Housni Chaibi.
De Job Dura Prijs
De Job Dura Prijs is een prijs voor architectuur, stedenbouw en de maatschappij. Het thema van de prijs wordt elke twee jaar vastgesteld door het bestuur van het Job Dura Fonds. Om de prijs ook echt van betekenis te laten zijn, wordt voor het thema gezocht binnen de actualiteit van de gebouwde omgeving in de regio Rotterdam. De serie Job Dura Prijzen is inmiddels representatief voor de meest markante vraagstukken en
aandachtspunten met betrekking tot de gebouwde omgeving van de Rotterdamse regio in de afgelopen 30 jaar.
De prijs bestaat uit een kunstobject dat speciaal voor het fonds is ontworpen door Bruno Ninaber van Eyben en een geldbedrag. Aan het winnende project wordt de Job Dura Prijs gegund van € 25.000. Met ingang van 2008 is tevens een Aanmoedigingsprijs in het leven geroepen ter waarde van € 7.500. In beide gevallen is het geldbedrag bedoeld ter investering in het winnende project.
De jury
De jury staat onder leiding van Alexandra den Heijer als vaste voorzitter. Alexandra is hoogleraar Publiek Vastgoed aan de Faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit Delft. Haar leerstoel richt zich op de verbetering van besluitvormingsprocessen en het zoeken naar nieuwe concepten voor een inspirerende, betekenisvolle, functionele, betaalbare en duurzame gebouwde omgeving. Haar specialisatie is universiteitsvastgoed, maar zij doet ook onderzoek voor andere grote publieke eigenaren.
foto: Maarten Laupman
De jury is verder samengesteld uit experts binnen het thema, aangevuld met de winnaar van de voorgaande prijs. De juryleden van dit jaar zijn:
Els Desmet (winnaar vorige editie)
Stadsgeograaf, oprichter Bureau Desmet en mede-initiatiefnemer Verhalenhuis Belvédère (en verbonden aan de vorige prijswinnaar Chris de Jong Kunstenaarsverblijven). Met haar bureau ontwikkelt Els strategieën en interventies die passen bij de complexe werkelijkheid van de superdiverse stad. In het Verhalenhuis worden verhalen van mensen en gemeenschappen uit de stad zichtbaar en beleefbaar gemaakt.
Sander van der Ham
Stadspsycholoog en oprichter van het Ministerie van Luwte. Sander deed onder meer onderzoek naar De Stille Stad. Naar aanleiding van dit onderzoek roept hij overheden op om op strategisch niveau te sturen op een goede balans tussen rust en reuring in steden en dorpen.
Danielle Remmerswaal
Assistant professor in Clinical Psychology aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Danielle is Academic leader van het EUR Student Wellbeing Program (Erasmus School of Social and Behavioral Sciences) waarin zij het welzijn van studenten onderzoekt met het doel om deze te vergroten. Focuspunten zijn preventie, tijdige signalering van problemen, het bieden van support en indien nodig doorverwijzing.
Do Janne Vermeulen
Architect-directeur en oprichter Team V Architectuur. Naast woning- en kantoorbouw ontwerpt Do Janne met Team V aan grote publieke gebouwen als stations, universiteitsgebouwen, bibliotheken en cultuurgebouwen. Het gaat daarbij om nieuwbouw en herbestemming, waarbij het bureau zich onder andere richt op duurzame innovaties zoals grootschalige houtbouw.
Bij luwte gaat het voor mij in de basis om twee dingen. Aan de ene kant een balans tussen rust en reuring, die mensen de mogelijkheid geeft te kiezen voor het een of het ander zonder naar een heel andere plek te moeten. Aan de andere kant de mate waarin een plek voorziet in mentale rust. Dat gaat over meer dan een prikkelarme omgeving. Het zijn plekken waar mensen zich sociaal verbonden voelen met anderen, waar ze zich veilig voelen en, als het nodig is, hulp kunnen krijgen.”
Sander van der Ham
De aanpak
Proces
Nadat het thema Luwte in de Stad was vastgesteld door het bestuur van het Job Dura Fonds heeft Crimson Historians & Urbanists over de periode van half jaar een onderzoek uitgevoerd om de breedte van de thematiek en haar betekenis voor de stad Rotterdam inzichtelijk te maken. Door middel van desk research en gesprekken met deskundigen met uiteenlopende expertise, is de thematiek aangescherpt en zijn beoordelingscriteria geformuleerd. Uit dit onderzoek en een oproep via verschillende media om projecten aan te melden, is vervolgens een lijst met meer dan 50 projecten en initiatieven voortgekomen die mogelijk in aanmerking kwamen voor de Job Dura Prijs 2024. Een overzicht van alle verzamelde projecten kan men vinden op p. 41
Tegelijkertijd is een jury samengesteld bestaande uit de vaste juryvoorzitter Alexandra den Heijer en een aantal experts op het gebied van architectuur en stedenbouw en de (omgevings)psychologie, te weten Sander van der Ham, Danielle Remmerswaal, Do Janne Vermeulen en een vertegenwoordiger van de winnaar van de voorgaande Job Dura Prijs, in dit geval Els Desmet. In een tweetal bijeenkomsten hebben de juryleden de longlist verder aangescherpt en maakten ze hieruit een selectie van de meest interessante en representatieve projecten.
Ook werden de criteria waarop de projecten worden beoordeeld bediscussieerd en vastgesteld.
De geselecteerde projecten zijn vervolgens bezocht door de voltallige jury, waarna een juryberaad plaatsvond waarin de winnaars van de Job Dura Prijs en de Aanmoedigingsprijs werden benoemd. Tijdens een feestelijke bijeenkomst in The Boathouse Kralingen op 6 november 2024 zijn de genomineerden en winnaars in de spotlight gezet en vond de daadwerkelijke uitreiking van de prijzen plaats.
Beoordelingscriteria
De jury heeft de volgende beoordelingscriteria gehanteerd bij het samenstellen van de longlist, het kiezen van de genomineerden en de uiteindelijke prijswinnaars:
• Eén of meerdere zintuigen worden ontprikkeld in contrast tot de omgeving
• Bereikbaarheid, toegankelijkheid en inclusie
• Intentie waarmee het project is uitgevoerd in relatie tot het thema
• Maatschappelijke relevantie en meerwaarde voor de gemeenschap
• Ruimtelijke kwaliteit van het ontwerp
• Het innovatieve karakter
Geraadpleegde deskundigen
Ter inhoudelijke onderbouwing van de Job Dura Prijs 2024 zijn gesprekken gevoerd met een aantal deskundigen met uiteenlopende expertise. Door het thema vanuit verschillende invalshoeken te benaderen – waaronder die van het ruimtelijk ontwerp, psychologie en wetenschappelijk onderzoek – is geprobeerd een zo compleet mogelijk beeld te schetsen van de belangrijkste opgaven en aandachtspunten binnen het thema.
De gesprekspartners waren:
Joren van Dijk
Joren houdt zich bezig met de relatie tussen de bebouwde omgeving en het gedrag van mensen. Hij doet onderzoek naar eindgebruikers en ruimten en vertaalt resultaten in visies, strategieën of advies. Daarbij maakt hij gebruik van kennis en methoden uit omgevingspsychologie met het doel bebouwde omgevingen te creëren die gezonder en prettiger zijn om in te verblijven.
Carmijn Dura en Stijn Flinkenflogel
Young professionals die leven in de hectische stad (Den Haag en Amsterdam) en hun ervaringen delen over het thema van de Job Dura Prijs.
Sander van der Ham
Stadspsycholoog en oprichter van het Ministerie van Luwte. Hij was betrokken bij verschillende onderzoeken naar stilte in de stad. Sander maakt ook deel uit van de jury van de Job Dura Prijs 2024.
Sander Klaassen
Hoofd Landschapsarchitectuur Gemeente Rotterdam. In zijn functie overziet Sander alle gemeentelijke projecten waarin landschappelijke inrichting een rol speelt.
Jasper Spigt
Architect en auteur van het onderzoeksproject
Public Silence, waarin hij de rol van stilte in het publieke domein onderzocht. Het onderzoek was erop gericht om de meest lawaaierige plek in Rotterdam te vinden en daar een installatie voor te ontwerpen waarin mensen stilte kunnen ervaren in de publieke ruimte.
Carmijn Dura
“ In een wereld waarin traditionele waarden en zekerheden onder druk komen te staan, zoeken steeds meer mensen een antwoord op essentiële levensvragen. Van oudsher biedt een kerk deze uitgelezen, serene luwteplaats die uitnodigt tot houvast en bezinning. Automatisch stem je af op wat de omgeving afdwingt. Door haar toegewijde functie voor zingeving, krijg je weer zicht op wat echt belangrijk in het leven is.”
Sander Klaassen
Joren van Dijk
“ Ontwerpkeuzes hebben invloed op de ervaring en het gedrag van personen in gebouwen en de publieke ruimte. Ook bij ruimtes in een gebouw waar expliciet wordt gekozen voor rust en stilte, zoals bibliotheken, sauna’s of religieuze ruimtes is het belangrijk om bewust met ontwerp te werken. In zorggebouwen kan dit voor uitdagende tegenstellingen zorgen. Op de intensive care moeten patiënten bijvoorbeeld aan zo min mogelijk prikkels blootgesteld worden, terwijl artsen ‘s nachts juist prikkels nodig hebben om scherp te blijven. Het belangrijkste om in het oog te houden bij het ontwerp van gebouwen is dat het gewenste gedrag en ervaring concreet wordt gemaakt.”
“ Het gekozen thema Luwte in de Stad raakt aan de discussie dat verdichting van de stad hand in hand moet gaan met het creëren van kwalitatief hoogwaardig groen. Door bewust te ontwerpen op minder geluid of andere prikkels is een prettigere leefomgeving te creëren voor de Rotterdammers. Het is echter lastig en redelijk subjectief om precies vast te stellen welke landschapsontwerpelementen de rustbeleving vergroten, en daarmee moeilijk om deze beleving te reproduceren op andere plekken. Rust gaat niet per se om het creëren van absolute stilte. De ervaring van rust en stilte gaat niet alleen over geluid, maar ook over andere prikkels. Zo worden plekken aan de rivier ook vaak als rustgevend ervaren door het weidse uitzicht, terwijl de rivier verre van rustig is.”
Jasper Spigt “ Na luchtvervuiling vormt geluidsoverlast de grootste bedreiging voor het medisch welzijn van mensen. Er bestaat weinig regelgeving over de maximum hoeveelheid decibellen in de openbare ruimte. Rust en stilte staan in het stedenbouwkundig ontwerp doorgaans niet op het netvlies, vaak ligt de nadruk op het samenbrengen van mensen door middel van reuring. Rust wordt in stedenbouwkundige visies vaak gecreëerd door bankjes onder bomen te plaatsen, maar er wordt nog weinig gedaan om geluidsprikkels te verminderen.”
Sander van der Ham “ Rust wordt door iedereen anders ervaren. Sommige mensen willen helemaal alleen zijn, terwijl andere mensen juist behoefte hebben aan een rustbeleving in gezelschap van anderen. Het is daardoor lastig om specifieke plekken te benoemen waar iedereen rust ervaart. In de drukke stad is het om die reden belangrijk een netwerk van plekken te creëren waar men verschillende vormen van rust kan ervaren. Soms stil, soms rumoerig, soms met weinig visuele prikkels, soms met weids uitzicht, soms intiem en geborgen, soms afgezonderd en soms juist met anderen. Rust en luwte zijn dus bij uitstek ook ontwerpuitdagingen: het vraagt om een bewuste afwisseling in het ontwerp van de openbare ruimte die de keuzevrijheid van rustzoekers vergroot.”
“ Naar mijn mening ligt de kracht van een goed ontwerp in het vermogen om mentale rust te faciliteren in een omgeving waar we constant worden blootgesteld aan allerlei prikkels. Ik kijk vooral naar projecten die bewust omgaan met stilte, zintuiglijke ontprikkeling en de mogelijkheid tot bezinning, omdat deze bijdragen aan het mentaal welzijn van stadsbewoners.”
Juryrapport
Woord vooraf
Continue overprikkeling is van bewezen invloed op de mentale en fysieke gezondheid van mensen. Met de groeiende en steeds drukker wordende samenleving stijgt ook de vraag naar ruimte die het mogelijk maakt om aan deze intensiteit te kunnen ontsnappen. Maar niet iedereen in onze samenleving heeft altijd even gemakkelijk toegang tot luwte of een prikkelvrije omgeving, terwijl daar soms wel behoefte aan is, zo stelt het bestuur van het Job Dura Fonds. Met het thema Luwte in de Stad vraagt zij aandacht voor deze opgave en binnen deze context nomineerde de vijfkoppige jury van de Job Dura Prijs 2024 vijf bijzondere projecten in Rotterdam die ieder op een eigen uitzonderlijke wijze inspelen op deze behoefte. De genomineerde projecten voor de Job Dura Prijs 2024 zijn: het Eiland van Brienenoord, Erasmus Universiteit Rotterdam met de bibliotheek en het Langeveldgebouw, de Pauluskerk Rotterdam, Rotterdamse Munt en Stadspark West
De jury bemerkte dat maar weinig van de projecten die zij in aanloop naar de keuze voor de uiteindelijke prijswinnaar heeft bestudeerd en bezocht nadrukkelijk zijn ontworpen of geconcipieerd als een luwteplek of rustpunt in de stad. Veel vaker is er een andere directe aanleiding voor de totstandkoming ervan, bijvoorbeeld de behoefte aan spirituele bijstand of de wens voor natuurbehoud. Deze projecten hebben echter dikwijls bijzondere (vaak groene, schaduwrijke) luwteplekken tot gevolg, waar rust, vertraging en (beperkte) ontmoeting een hoofdrol opeisen. Het contrast tussen de drukte van de stad – met zijn verkeer, voorzieningen, dichte bebouwing en constante dynamiek – en de kalmte en sereniteit van de verborgen oases was tijdens het jurybezoek keer op keer opvallend. Ook viel het op dat luwteplekken vaak verscholen liggen zonder dat men er weet van heeft.
Danielle Remmerswaal
Verrassing, verbazing én bewondering kenmerkte de sfeer tijdens het jurybezoek die hen tot in alle uithoeken van de stad bracht.
De genomineerde projecten lopen zoals we al vaker zagen bij de eerdere edities van de Job Dura Prijs uiteen in omvang en schaal, in doelstelling, in aanpak en in opdrachtgeverschap. De lijst toont daarmee ook de rijkheid, kracht en diversiteit van de stadmakers. Door de kwaliteit, de innemendheid en verscheidenheid van de bezochte projecten van de shortlist was het, het klinkt als een cliché, zwaar om uit de shortlist van kansrijke projecten vijf genomineerden te selecteren. Met de uiteindelijke keuze voor de vijf uitgelichte projecten wil de jury de complexiteit en de diepte van het thema laten zien en bovendien een aantal tendensen in onze maatschappij benadrukken. Ondanks de verschillen in vorm en uitvoering hebben de projecten met elkaar gemeen dat zij steeds het welzijn van de Rotterdamse inwoners, mens én dier, voorop stellen en dat de betrokkenen zich daar met veel energie hard voor maken.
De jury is opgetogen dat zij de genomineerde projecten door middel van de Job Dura Prijs het podium kan bieden als lofzang op het initiatief, de gekozen aanpak en het doorzettingsvermogen. Daarnaast is zij verheugd dat zij in meer brede zin in staat wordt gesteld de noodzaak van luwteplekken in de stad onder aandacht te brengen. Zij richt zich daarbij op eenieder die zich op de een of andere manier bezig houdt met de ruimtelijke ontwikkeling van de stad en daarin een verschil kan maken. Het creëren van goed toegankelijke en inclusieve luwteplekken in de stad, zeker als onderdeel van nieuwe gebiedsontwikkelingen, en het koesteren, faciliteren en behouden van bestaande luwteplekken is van essentieel belang voor een gezonde stad. Door oog te hebben voor het belang van rust en luwte als afwisseling van de stedelijke chaos draagt men substantieel bij aan het fysieke en mentale welzijn van de inwoners van de stad.
Winnaar Job Dura Prijs 2024
Pauluskerk Rotterdam
Zonder twijfel koos de jury de Pauluskerk als winnaar van de Job Dura Prijs 2024. Sinds jaar en dag zet men zich vanuit de Pauluskerk in voor het welbevinden van een groeiende groep mensen die moeilijk kan meekomen in de snelle samenleving. De kerk biedt een veilige basis voor hen die door omstandigheden gedwongen zijn om dag en nacht op straat te leven. De jury bewondert hoe de Pauluskerk mensen de ruimte biedt om even te ontsnappen aan het chaotische leven in de stad. Dankzij de respectvolle ondersteuning van talloze vrijwilligers en een klein professioneel team kunnen bezoekers tot rust komen. Met de beloning van de Pauluskerk roept de jury op om aandacht te hebben voor de zorg voor de kwetsbaren in de samenleving, die net als iedereen behoefte hebben aan zowel fysieke als innerlijke rust.
DE JURY ERVOER EEN
CONTINUE VORM VAN
WARMTE EN GENEROSITEIT
BIJ HET BEZOEK AAN DE
PAULUSKERK
De Pauluskerk is gevestigd aan de Mauritsweg in het centrum van Rotterdam en is sinds 1960, toen de kerk haar deuren opende voor de samenleving, een begrip voor velen, niet alleen in de stad maar ook ver daarbuiten. Het diaconale centrum groeide uit tot een ondersteunings- en ontmoetingsplek voor kwetsbare mensen in de marge van de samenleving, vaak ook niet in bezit van geldige verblijfspapieren. Men vindt er niet alleen rust in de vorm van een kop koffie, een douche, een warme maaltijd of spirituele bijstand, maar ook omdat men er even veilig is, niet
voortdurend alert hoeft te zijn op gevaar. Daarnaast wordt er ondersteuning geboden in de vorm van juridisch advies, maatschappelijk werk, medisch consult en andere vormen van zorg. Het is een plek waar men gezien en gehoord wordt en geholpen als dat nodig is.
Recentelijk was de kerk in samenwerking met enkele Rotterdamse kunstenaars en gemeenteraadsleden initiatiefnemer van de manifestatie Recht op Rust waarmee zij op indringende wijze een permanente nachtopvang voor alle Rotterdammers bepleitte. Directe aanleiding voor deze manifestatie was de verwijdering van de bankjes in de stationshal van Rotterdam CS, die in de nachtelijke uren doorgaans als slaapplekken dienden voor mensen die niet over een vast thuis beschikken, maar door reizigers en medewerkers in het station soms als bedreigend ervaren werden. Het schrijnende tekort aan georganiseerde nachtopvanglocaties in de stad
werd na het maatschappelijk debat dat volgde op de verwijdering van de bankjes, pijnlijk blootgelegd. Het bracht de kerk ertoe om de manifestaties te organiseren, die plaats vonden op het Stationsplein, het plein voor het stadhuis aan de Coolsingel en in het Wijkpark Oude Westen. Steeds werd er voor één nacht opvang voor daklozen gefaciliteerd door vele veldbedden in de publieke ruimte op te stellen. Met die bedden werd er niet alleen fysieke rust geboden maar – misschien belangrijker nog – ook warmte gegeven, zowel in de vorm van een deken als ook door geestelijke omarming. De jury ervoer een continue vorm van warmte en generositeit bij het bezoek aan de Pauluskerk waar vrijwilligers onder leiding van dominee Martijn van Leerdam gedurende de dag zonder voorwaarden rust en luwte bieden aan hun bezoekers. De juryleden waren diep onder de indruk van de inzet, de liefdadigheid en onbaatzuchtigheid van de medewerkers en het gevoel van respect en gelijkwaardigheid dat zij uitdragen.
weggefilterd. De nachtopvang voor de mensen die zeer kwetsbaar zijn, vindt men op zolder.
ER WORDT WARMTE
GEGEVEN, ZOWEL IN DE VORM VAN EEN
DEKEN ALS OOK DOOR
GEESTELIJKE OMARMING.
Niet alleen door middel van programma wordt er rust geboden in de kerk, ook in ruimtelijk opzicht ondervond de jury kalmte en rust. De Pauluskerk is sinds 2013 gevestigd in een kerkgebouw dat is ontworpen door de Engelse architect Will Alsop en eist met zijn markante exterieur een prominente plek op in het drukke Rotterdamse stadsbeeld. Maar de kerk is beslist geen typisch kerkgebouw: het is op een knappe manier precies op maat van de doelgroep en bijbehorend programma gesneden en zo ontworpen om mensen op een zo laagdrempelig mogelijke manier te verwelkomen. Bij binnenkomst loopt de bezoeker niet direct de kerkzaal in maar komt deze in een royale ontvangstruimte terecht waar de koffie altijd klaar staat en waar vanuit de keuken maaltijden worden geserveerd. Daarnaast zijn er talloze praktijkruimtes voor persoonlijk advies op velerlei vlak. De ruimte is licht, open en uitnodigend. De serene kerkzaal en stilteruimte vindt men op de tweede verdieping waar het licht door de kleine vensters verspreid binnenstroomt maar het geluid van de drukte op de straat wordt
De jury realiseert zich dat zij met de keuze voor de Pauluskerk en de activiteiten die zij organiseert een keuze maakt die voor enkelen mogelijk uitleg behoeft. Het betreft immers een doelgroep in de samenleving die soms ook overlast op straat en voor omwonenden veroorzaakt. Het zou naïef zijn daar de ogen voor te sluiten. Tegelijkertijd ziet de jury dat plekken zoals de Pauluskerk broodnodig zijn om mensen van een dak te voorzien en vanuit de dagelijkse praktijk zicht te hebben op het welzijn van de dak- en thuislozen van de stad. Door de nog resterende nachtopvanglocaties in Rotterdam te sluiten, zoals sinds enkele jaren de usance is, wordt het probleem geenszins opgelost. De Pauluskerk, die geen gebruik maakt van overheidsbijdragen, biedt geen structurele uitweg maar verzacht veel en dat is prijzenswaardig. De toewijding en het geduld die de organisatie heeft voor het niet altijd even gemakkelijke publiek is hartverwarmend en onzelfzuchtig en zo noodzakelijk dat de jury met volle overtuiging de Pauluskerk Rotterdam prijst als voor velen onzichtbare maar o zo belangrijke luwteplek in de stad.
ADRES Mauritsweg 20
ORGANISATIE Pauluskerk Rotterdam
ONTWERP GEBOUW aLL Design (voorheen Alsop Architects), Van der Laan Bouma Architekten WEBSITE www.pauluskerkrotterdam.nl
Winnaar Aanmoedigingsprijs 2024
Rotterdamse Munt
De Rotterdamse Munt is gesitueerd aan de Rosestraat in Rotterdam Zuid op het ‘dak’ van de spoortunnel. De stadstuin is ontstaan in 2014 als een experimenteel bewonersinitiatief op een braakliggend terrein aan de Laan op Zuid in het ontwikkelingsgebied ‘Parkstad’.
EEN NADRUKKELIJK
RUSTPUNT VOOR
IEDER DIE NIET MEE
KAN IN DE SNELHEID
EN DE HARDHEID
VAN DE STAD EN
DAARDOOR BUITEN
DE MAATSCHAPPIJ
DREIGT TE VALLEN.
DE ROTTERDAMSE
MUNT PRESENTEERT
ZICHZELF ALS DE GGD (GROEN GEZOND DUURZAAM) VAN DE TOEKOMST
Eind 2018 verhuisde de tuin naar de huidige en vaste locatie aan de Rosestraat. Sinds 2022 vindt nauwe samenwerking plaats met de Voedseltuin Rotterdam, Pluspunt Rotterdam en andere lokale partners. Aan de kruidentuin werden dankzij de inzet van omwonenden nieuwe tuinen toegevoegd zoals een struweeltuin, een bostuin en een voedselbos. Ook vindt men er kleinschalige horeca met een keuken en een bescheiden winkeltje. De opbrengsten uit de kruidentuin zijn voor diegenen die het nodig hebben. Naast een ecologische basis is er vooral sprake van een sociale en culturele doelstelling. De stadstuin vormt een nadrukkelijk rustpunt voor eenieder die niet mee kan in de snelheid en de hardheid van de stad en daardoor buiten de maatschappij dreigt te vallen. Het is een plek waar men bewust kan vertragen, alles gaat rustig in de Rotterdamse Munt. Het presenteert zichzelf dan ook als de GGD (Groen Gezond Duurzaam) van de toekomst waarbij het motto ‘groot denken, klein doen’ centraal staat. Binnen dit kader worden er in de tuin dagelijks leer-werktrajecten en workshops georganiseerd voor omwonenden en scholieren op het snijvlak van zorg, welzijn en cultuur. De Rotterdamse Munt blijft zich in de toekomst in haar eigen tempo door ontwikkelen, het voedselbos wordt verder uitgewerkt en de bouw van een tweede onderkomen in de vorm van een bouwkeet voor nieuwe activiteiten staat op de agenda.
De jury heeft ervoor gekozen om de Aanmoedigingsprijs 2024 toe te kennen aan het project Rotterdamse Munt. Het is een charmante, fijne en verwelkomende plek in een niet al te gemakkelijke woonomgeving. Het aanstekelijke enthousiasme waarmee de betrokkenen de tuin onderhouden en bouwen aan een gemeenschap, werkt en doet de jury goed. Ze loven de intentie waarmee de Rotterdamse Munt is opgezet, zijn onder de indruk van het veelzijdige programma dat zij draaien en erkennen de continue regie die dat vraagt. Ze zien een warme plek in de luwte waar mensen kunnen landen als ze niet goed in
hun vel zitten. Het is een toevluchtsoord waar je met je handen in de aarde de stress van je af kan laten glijden. Tegelijkertijd is het een plek waar mensen die het gewoon leuk vinden om in het groen te werken, of rustig een boekje in de schaduw willen lezen, ook meer dan welkom zijn. De Aanmoedigingsprijs is bedoeld als steun in de rug voor het belangrijke werk dat de Rotterdamse Munt verricht in het beschermen van groene luwteplekken in de stad. De jury spreekt de hoop uit dat de organisatie zich weet te ontworstelen uit de procedurele knoop die het realiseren van een tweede ruimte op het terrein vooralsnog in de weg staat.
ADRES Rosestraat 200
OPDRACHTGEVER EN ONTWERP Stichting Rotterdamse Munt WEBSITE www.rotterdamsemunt.nl
foto onder (oude locatie): Peter Smidt
Genomineerd
Eiland van Brienenoord
Het Eiland van Brienenoord is gelegen in een buitenbocht van de Nieuwe Maas aan de oostzijde van de stad. Het natuurlijke eiland ontstond in de 19e eeuw door verslibbing van een zandplaat en was lange tijd een plek waar de natuur zich vrij kon ontwikkelen. Buitenplaats Brienenoord maakte de kwaliteiten van het eiland bekend en toegankelijk voor het grotere publiek door op het eiland culturele activiteiten te organiseren.
In 2020 en 2021 werd in opdracht van de gemeente Rotterdam naar een ontwerp van landschapsarchitect Joke Klumper een getijdenpark op het eiland aangelegd ter verbetering van de biodiversiteit.
Een getijdengeul leidt ertoe dat het brakke water van de Maas bij eb en vloed, door de zandplaten stroomt, waarmee een bijzonder ecosysteem van planten en dieren is ontstaan. In de contouren van een voormalig dok waar in de jaren zestig tunnelelementen voor de Rotterdamse metro werden vervaardigd is een natuurlijke zoetwaterplas aangelegd die de groei van specifieke beplanting stimuleert, waardoor bepaalde insecten worden aangetrokken. Ter verbetering van de ontsluiting van het eiland zijn bruggen aangelegd en routes door het groen gecreëerd waarmee het eiland onderdeel is geworden van de recreatieve route Rondje Stadionpark. Robuuste vlonders, banken, verlichting en fraaie uitkijkpunten kleden het park verder aan. Hoewel het Eiland van Brienenoord vooral een ecologisch en recreatief doel dient en daarmee niet
specifiek als luwteplek is ontworpen, is de jury onder de indruk van de groene weelde en rust die haar overvalt bij het betreden van het eiland. De ruige natuur met bloemen en planten zijn weldadig. De rust en beschutting van het natuureiland staat in groot contrast met de drukbevaren Nieuwe Maas, de industriële activiteiten die er op een steenworp afstand plaatsvinden en de Van Brienenoordbrug die er bovenlangs loopt en een van de drukste ontsluitingsaders van de stad vormt. De jury prijst de keuze van de stad Rotterdam om dit eiland niet te ontwikkelen met bebouwing, maar het definitief te behouden voor de natuur. De royale ecologische structuur vormt een belangrijk en grootschalig groen gebaar voor de hele stad en in het bijzonder voor de bewoners van Rotterdam Zuid.
ADRES Eiland van Brienenoord
OPDRACHTGEVER EN ONTWERP Gemeente Rotterdam WEBSITE www.rotterdam.nl/getijdenpark-eiland-vanbrienenoord
foto: Siebe Swart
foto’s: Arnoud Verhey
Genomineerd
Erasmus Universiteit
Rotterdam: de Universiteitsbibliotheek en het Langeveld gebouw
Onder het motto ‘Building new perspectives’ investeert de Erasmus Universiteit Rotterdam sinds enkele jaren in een toekomstbestendige en duurzame Campus Woudestein en worden er verschillende plekken gecreëerd waar studenten in alle rust kunnen werken.
Zo werd de universiteitsbibliotheek, die is gevestigd in het modernistische hoofdgebouw dat architect C. Elffers in de periode 1963 – 1970 ontwierp, in 2017 getransformeerd door Defesche Van den Putte Architecten. De in de loop der tijd sterk verrommelde ruimte werd tot op het casco gestript, waarna er met groot gevoel voor de oorspronkelijke stoere architectuur een nieuwe indeling voor werd gemaakt. Door licht en lucht in het gebouw te brengen zijn er ruime en comfortabele studieplekken gerealiseerd. Daarnaast is in 2022 het Langeveld gebouw opgeleverd, waar studenten de mogelijkheid hebben om geconcentreerd te werken. Het gebouw is ontworpen door Paul de Ruiter Architects, met input van studenten. Op de begane grond vindt men naast een koffiecorner een woonkamer waar de laptop verboden is en ontspanning voorop staat. Vanuit het atrium loopt een forse houten trappartij naar de bovengelegen verdiepingen waarop de studieplekken en kleine collegeruimtes zijn gesitueerd. Hoe hoger men komt hoe stiller de ruimtes.
De jury vindt het belangrijk om binnen de context van Luwte in de Stad het welbehagen van studenten uit te lichten dat onder druk staat door studiestress en kleine behuizing.
Het belang van goede werkplekken waar zij zich kunnen terugtrekken is daarmee groot. De jury was onder de indruk van de atmosfeer van de universiteitsbibliotheek en het Langeveldgebouw.
Door middel van zorgvuldig ontwerp zijn op beide plekken prettige ruimtes gerealiseerd waar stilte, afzondering en in beperkte mate ook ontmoeting, een plek hebben gekregen. De ruimtelijke opzet, lichtinval en afwerking van de bibliotheek is zo vanzelfsprekend dat het lijkt alsof het altijd zo is geweest maar waarbij de tijdens het bezoek getoonde foto’s van enkele decennia geleden het absolute tegendeel bewijzen. Het recentere Langeveld gebouw overtuigt met haar fraaie trappartij waarin bomen en planten integraal zijn mee ontworpen en zorgen voor een prettige akoestiek. Kers op de taart is de toepassing van een innovatief ventilatiesysteem voor natuurlijke ventilatie in het gebouw. De keuze voor dit unieke systeem onderstreept niet alleen het vakmanschap van het architectenbureau maar zeker ook het lef van de opdrachtgever om een gezonde werkplek voor haar studenten te realiseren.
ADRES Campus Woudestein Burgemeester Oudlaan 50
OPDRACHTGEVER Erasmus Universiteit Rotterdam
ONTWERP Defesche Van den Putte architecten (Universiteitsbibliotheek) / Paul de Ruiter Architects (Langeveld)
WEBSITE www.eur.nl/campus/locaties/campuswoudestein
foto’s links boven: Roos Aldershoff foto’s rechts boven en onder: Aiste Rakauskaite
Genomineerd
Stadspark West
Stadspark West is een samenwerkingsverband van ontwerpers, kunstenaars en wijkbewoners in Rotterdam West. Het heeft als doel de groengebieden in het stadsdeel West te beschermen en te versterken als groene long van de stad. Door middel van ontwerpend onderzoek brengt de organisatie het omvangrijke maar versnipperde groengebied, dat bestaat uit parken, volkstuinen, groene randen,
bermen, waterlopen, speelterreinen en sportvelden in kaart. Daarbij ontwikkelen ze ruimtelijke strategieën om de samenhang tussen de groengebieden te versterken, deze te ontsluiten en beter zichtbaar te maken. De groene long vormt een cultureel en natuurlijk zeer divers ‘park’ dat ruimte en lucht geeft aan Rotterdammers en flora en fauna als compensatie voor de overdrukke en oververhitte stad.
De jury bezocht onder meer het Essenburgpark, dat onderdeel is van Stadspark West, en waarvan enkele initiatiefnemers van Stadspark West ook de drijvende kracht vormen. Dit groengebied, gelegen tussen de Essenburgsingel en het spoor, is een park dat is opgezet door buurtbewoners als tegenreactie op de voorgenomen gebiedsontwikkeling van de strook. Anno 2024 is er een grote verscheidenheid aan initiatieven in het parkje dat pakweg 1 km beslaat, waaronder educatieve, moes- en pluktuinen en gebieden met wilde begroeiing en moerassige grond. Vrijwel het gehele Essenburgpark is toegankelijk voor het publiek. Naast een recreatieve functie heeft het ook een belangrijke rol in de waterberging van de buurten Middelland en het Nieuwe Westen. De jury was onder de indruk van de kwaliteit en verscheidenheid van het langgerekte maar verscholen Essenburgpark. Ze trof er ruige natuur en ervoer de stilte met op de achtergrond het geluid van vogels en insecten. Het gebaar van vertraging te midden van de hectiek van het spoorzone en de bebouwde stad is verbluffend.
De jury heeft waardering voor het initiatief Stadspark West dat zich ten doel heeft gesteld de grotere landschapsstructuren in Rotterdam West actief en stevig te omarmen, de kwaliteit van het Essenburgpark is daarbinnen zeer overtuigend. Tegelijkertijd vond de jury het project, dat nog grotendeels op onderzoek is gefundeerd, op sommige momenten wat abstract en veelomvattend in zijn doelstellingen, maar ook veelbelovend door de precisie en diepgang ervan.
ADRES Rotterdam West en Noord
ORGANISATIE Stichting Stadspark West
ONTWERP EN UITVOERING Projectteam Stadspark West
WEBSITES www.stadsparkwest.nl en www.essenburgpark.nl
foto’s: Philip Kuipers
foto: Anne Karin ten Bosch
foto: Tom Pilzecker
“ Hoe blijft Rotterdam voor vele verschillende mensen leefbaar? Dat kan volgens mij niet zonder luwe plekken in de stad. Dit zijn plekken die relatieve rust en geborgenheid bieden. Plekken waar de hectiek van het stedelijk leven minder voelbaar is, die je uitnodigen om te ontspannen, te vertragen of je juist beter te concentreren. Interessant vind ik het als mensen op laagdrempelige manieren bij kunnen dragen aan de ontwikkeling van zulke plekken waardoor brede, gemeenschappelijke betrokkenheid daarbij kan ontstaan.”
Els Desmet
Uitgelicht shortlistproject
RUST in de Reuring
Stress en overprikkeling zijn tegenwoordig grote volksziekten. Om dit probleem in Rotterdam aan te pakken is Stichting RUST in de Reuring opgericht. De stichting heeft als doel de bewustwording te vergroten over het belang van voldoende rust en het publiek te wijzen op de vele verborgen rustplekken in de stad. Zij doen dit onder meer door middel van een plattegrond waarin verschillende rustplekken in een wandeling in kaart zijn gebracht.
Met deze stadswandeling door het centrum kom je langs zestien rustplekken waaronder een bospad midden op de drukke Blaak, de Lijnbaanhoven, Park Schoonoord en de Nieuwe Maas. De kaart biedt een kans om aan de drukte van de stad te ontsnappen en te genieten van rust en ruimte. De kaart is gratis verkrijgbaar bij onder meer lokale boekhandels en musea. Om de bewustwordingscampagne kracht bij te zetten verspreidt de organisatie buttons en ansichtkaarten door de stad en worden bijzondere rustplekken in de stad gemarkeerd met een groot logo van RUST in de Reuring. Bekende Rotterdammers treden op als ambassadeur om de boodschap in de media te verspreiden.
Het project RUST in de Reuring haalde het ondanks de intentie die de jury volledig onderschrijft net niet tot de lijst met genomineerden. Het project en de bijbehorende communicatiestrategie verdient vanwege de belangrijke agenda wel een bijzondere vermelding.
Voorkant route kaart, foto: Sebastian van Damme
“ Luwte in de stad is een prachtig thema waarbij ik geïnteresseerd ben in wat de ruimtelijke kwaliteit daaraan bijdraagt: details, materialen, beplanting, indelingen: hoe is ontwerpkracht ingezet om rust en stilte te maken in een drukke stad.” Do Janne Vermeulen
Uitgelicht shortlistproject
Grotekerkplein
Het Grotekerkplein voor de Laurenskerk is in de afgelopen jaren getransformeerd tot een groene verblijfsruimte als onderdeel van de gemeentelijke strategie waarin de binnenstad als City Lounge wordt opgevat. Met het masterplan van ontwerpbureau KCAP als onderligger wordt in de binnenstad ingezet op ontmoeting en verblijfskwaliteit. Het Grotekerkplein transformeerde binnen deze context van een verhard plein naar een groen pocketpark aan de Rotte met rondom gelaagd groen en daarin op een prominente plek het beeld van Erasmus. Bankjes, terrassen, gras om op te liggen, spelen, dansen en de programmering van het stadspodium worden ingezet om verblijf te stimuleren. De plek is een rustpunt in de binnenstad tussen de drukke verkeersaders van de Hoogstraat
en de Meent. Ook de tuin rondom de Laurenskerk en de vergroende hofjes achter de Hoogstraat zijn in de transformatie meegenomen en dragen bij aan het groene, luwe karakter van het gebied.
Het Grotekerkplein haalde het uiteindelijk niet tot de lijst met genomineerden, maar verdient vanwege de bijzonderheid van de plek wel een vermelding. Het contrast tussen enerzijds de drukte van de Rotterdamse markt en het winkelgebied van de Hoogstraat en de Koopgoot even verderop, en anderzijds de rust en de kalmte van het plein is onverwacht en aangenaam verrassend. De luwte staat helaas wel onder druk door de (voorgenomen) programmering van de plinten rondom het plein.
foto’s: Joep
Boute
“
Rust is de nieuwe schaarste in tijden van overprikkeling. Plekken én tijdvakken van rust zijn belangrijk voor mentaal welzijn.
Het is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van (publieke en private) organisaties en buren om dat elkaar te bieden.”
Alexandra den Heijer
Longlist
Deze longlist is samengesteld op basis van het onderzoek van de externe onderzoekers van Crimson Historians & Urbanists, uit de projecten die genoemd zijn door de geraadpleegde deskundigen, uit de suggesties van de juryleden en ten slotte door een oproep in de media waarbij eenieder werd uitgenodigd om projecten in te dienen.
Dit resulteerde in een longlist met in totaal meer dan 50 projecten. Met behulp van een aantal deelcategorieën zijn de projecten binnen het gekozen thema in kaart gebracht. De projecten zijn vervolgens op alfabetische volgorde geordend binnen de vastgestelde categorieën.
Onderwijs- en andere publieke gebouwen
In deze categorie zijn gebouwen opgenomen die bezocht en gebruikt worden door grote groepen mensen, vaak studenten en leerlingen, en waar er sprake is van een ontworpen balans tussen rust en reuring.
Bibliotheek de Plataan
De Grote Kerk in Vlaardingen wordt door Stadsherstel getransformeerd tot een bibliotheek en een Huiskamer van de Stad. Het moet een plek worden voor kennisdeling, ontmoeting, kunst en cultuur en om tot rust te komen. Geplande oplevering: begin 2027.
Bibliotheek Schiebroek
Deze dependance van de Bibliotheek Rotterdam wordt veel gebruikt door scholieren die hier in de middag aan hun huiswerk werken.
Centrale Bibliotheek Rotterdam
De centrale bibliotheek aan de Hoogstraat wordt ingrijpend verbouwd naar ontwerp van Powerhouse Company. Het gebouw moet de ‘Huiskamer van de Stad’ worden, met stilteruimtes om te lezen en te studeren, maar ook met horeca en wijkfuncties.
Erasmus Medisch Centrum
In 2018 heeft het Erasmus MC een nieuw gebouw in gebruik genomen naar ontwerp van EGM Architecten. Bij het ontwerp is rekening gehouden met kleur- materiaal-, en lichtgebruik om een rustgevende sfeer te creëren. Ook is er een bezinningsruimte voor alle personen die een moment van rust en stilte zoeken en zijn er daktuinen aangelegd.
Fridtjof Nansenschool
De Fridtjof Nansenschool (2022) in Ommoord is ontworpen door BDG Architecten. Het ontwerp is gebaseerd op kennis uit de omgevingspsychologie, op het gebied van groen en natuur, persoonlijke ruimte en wayfinding. Thema’s die bewezen bijdragen aan lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden.
Het Klooster Oude Noorden
Dit klooster uit 1912 is in 2016 in gebruik genomen als Huis van de Wijk en heeft sinds dit jaar ook de functie van bibliotheek aangenomen. Door het brede programma en de bibliotheek vormt de locatie een belangrijke plek in de buurt.
Hogeschool van Rotterdam
Voor de Hogeschool van Rotterdam ontwierp Paul de Ruiter Architects twee nieuwe onderwijs–gebouwen: de Business School en Bouwdeel C. De gebouwen hebben een gevarieerd aanbod aan soorten ruimtes, van stilteplekken tot een café-achtige setting.
Recon Openluchtschool
In deze school voor speciaal onderwijs is een prikkelarme gymzaal gerealiseerd, waarbij aandacht is besteed aan de akoestiek, het kleurgebruik, de lijnen op de vloer en het licht.
foto: Maarten Laupman
Parken, tuinen en pleinen
Deze categorie bevat een reeks (semi)publieke parken, pleinen en plekken in de stad die als luwte oase kunnen worden gekenmerkt. Het zijn besloten plekken die zich binnen de stedelijke intensiteit, soms op onverwachte wijze, als groene plekken van rust en vertraging manifesteren. Ze zijn niet altijd makkelijk vindbaar maar wel goed toegankelijk.
Binnentuin van het stadhuis
Rotterdam
Deze publiekelijk toegankelijke binnentuin is een oase van rust, vooral in vergelijking met de nabijgelegen Coolsingel. In de winter is de tuin gedecoreerd met kerstverlichting en in de zomer zijn de omringende muren bedekt met groene klimop.
Botanische Tuin Afrikaanderwijk
Op een voormalige schooltuin die grenst aan het Afrikaanderplein op Rotterdam-Zuid, ligt de Botanische Tuin Afrikaanderwijk. De stille, groene oase in de stad, wordt beheerd door Stichting Steensoep en vrijwilligers uit de buurt. Ook is er een educatieprogramma voor basisschoolleerlingen.
De Esch als Parkstad (Afstudeerproject)
Als afstudeerproject voor de deeltijdopleiding tuinen landschapsinrichting aan de Hogeschool Van Hall Larenstein ontwikkelde Bob Kraaijeveld van Hemert een integrale visie voor de herontwikkeling van de wijk De Esch met een nadrukkelijke balans tussen rust en dynamiek.
Het Hofbogenpark
Op het 1.9 km lange rijksmonumentale spoortraject tussen Rotterdam en Den Haag wordt een park aangelegd naar ontwerp van De Urbanisten. Bij het ontwerp is nadrukkelijk aandacht besteed aan de geluidsbeleving voor gebruikers en omwonenden.
Het Park
Sinds 2019 werkt de gemeente met Stichting Droom en Daad aan verbetering van Het Park bij de Euromast, waarbij constant wordt gezocht naar een balans tussen rust en levendigheid. Het park wordt gerestaureerd en er is een parkdirecteur aangesteld.
Historische Tuin Schoonoord
Dit particuliere beschermde Rijksmonument biedt een rijke verzameling aan flora en fauna. Hier kan een meer intieme vorm van groen en rust gevonden worden dan in het nabijgelegen Park.
Hof Doet Leven
Op het binnenterrein van een bouwblok met eengezinswoningen in Nieuw Kralingen wordt naar ontwerp van Hans van der Heijden Architecten een hofje ontwikkeld waar rust en de natuurbeleving centraal staan als contrast tot de stedelijke dynamiek in de omgeving.
Kleinpolderpleinpark
Het Kleinpolderpark ligt in de restruimte onder het gelijknamige snelwegkruispunt en is ingericht als een landschap met kunstwerken en twee voetgangersbruggen. Het park is momenteel ontoegankelijk, maar Stichting Werkgemeenschap Kleinpolder hoopt het park om te vormen tot een rustige, groene ruimte en tot die tijd de aanwezigheid van de auto in de stad kritisch te bevragen.
Stichting Natuurstad Rotterdam
Stichting Natuurstad zet zich in om duurzaam denken te stimuleren door middel van recreatie, educatie en participatie. Zij hebben veertien tuinen en acht kinderboerderijen in beheer waar voornamelijk kinderen worden uitgenodigd, maar alle Rotterdammers welkom zijn.
Trompenburg Tuinen & Arboretum
Hier is acht hectare aan groen te vinden, met een diversiteit aan soorten ‘landschappen’, waaronder een traditionele tuin in Engelse stijl, een voedselbos en een woestijnkas. Er worden ook workshops, rondleidingen, concerten en andere evenementen georganiseerd.
Vrouwe Groenevelt’s Liefdesgesticht
In dit woningcomplex uit 1902 worden woningen voor alleenstaande bejaarde vrouwen aangeboden. Het hofje bestaat uit vijftien huizen met een binnentuin, waardoor een intieme situatie is ontstaan waar de bewoners rustig kunnen verblijven.
foto; Maarten Laupman
Participatieprojecten
In deze categorie zien we projecten in de stedelijke omgeving die door middel van buurtparticipatie tot stand zijn gekomen. Het betreft parkjes en binnentuinen maar ook andere buurthuizen die het doel hebben ontmoeting en uitwisseling te stimuleren en waarin het bewaken van de rust van de natuur te midden van de drukke stad een belangrijke drijfveer is.
DakAkker
Dit is een ‘boerderij’ op het dak van het Schieblock gebouw waar groente, fruit en eetbare bloemen worden geteeld en bijen worden gehouden. Er worden rondleidingen gegeven en in het dakpaviljoen is een horecagelegenheid gevestigd.
Dakpark Rotterdam
De stichting heeft als doel met en voor bewoners van Delfshaven en bezoekers van het Dakpark stadsnatuur te beleven en te ontwikkelen. Ze organiseren koffiebijeenkomsten, gezamenlijk moestuinwerk, kinderactiviteiten en rondleidingen. Het verhoogde park biedt rust en vormt een groene buffer tegen de stedelijke drukte.
De Groene Oase op Zuid
In deze buurttuin in Charlois kunnen mensen een stukje grond huren om groente en fruit op te verbouwen of als vrijwilliger in de gemeenschappelijke tuin aan de slag. Ook worden er ‘groenlessen’ gegeven.
De Leeszaal Rotterdam-West
De Leeszaal is een buurtinitiatief waar mensen op een informele manier boeken kunnen inleveren en meenemen. Thee of koffie is beschikbaar voor €0,50, er zijn plekken waar je kan lezen, studeren of praten en er worden culturele activiteiten georganiseerd.
De Nieuwe Tuin
In deze tuin bij het Nieuwe Instituut wordt getracht op gelijke voet met planten en dieren samen te werken om een veerkrachtige omgeving te creëren (zoöp). Ook is er een ‘Minibieb’, een openbare boekenplank en het Huis Sonneveld, een museumwoning.
De Schat van Schoonderloo
Op deze locatie stond tot halverwege de jaren ‘70 de Petruskerk, waarna het perceel lange tijd leeg bleef. In 2000 begonnen buurtbewoners met het inrichten en onderhouden van het parkje, met onder andere een rozentuin, jeu de boulesbaan en kruidentuin.
De Sociale Buurttafels
Op initiatief van ERA contour, Waterweg Wonen en de gemeente Vlaardingen werd een parklet ontwikkeld, waarmee een parkeerplaats getransformeerd is tot een plek van ontmoeting.
De parklet bevat ruimte voor groen, een grote tafel, en een kleurrijke pergola.
De Tuin van de Koning
Deze tuin is open voor iedereen, maar heeft voornamelijk een rol als buurttuin. Mensen kunnen er wandelen en genieten van groen, rust en kunst en kunnen er leren over natuur, welzijn en eten. Ook wordt in de tuin regenwater opgevangen.
Het Terphuis
Stichting Het Terphuis, gevestigd in een oude boerderij in Poortugaal, helpt jongeren die steun in de rug nodig hebben. De stichting is voornemens het bijbehorende stuk land waar paarden en pony’s vrij rondlopen, te transformeren in een plek ter bevordering van gezondheid en welzijn.
Het Wijkpaleis
In het Wijkpaleis in Rotterdam-West kunnen mensen samenkomen om een taal te leren of om dingen te maken. Mensen met ideeën of eigen initiatieven worden ondersteund of kunnen een ruimte in gebruik nemen voor hun eigen onderneming.
Hefpark
Dit park wordt door buurtbewoners onderhouden en geprogrammeerd. Het biedt ruimte aan een diversiteit aan flora en fauna, er zijn rustige plekken voor bezoekers om te ontspannen, maar er worden ook activiteiten georganiseerd.
Jacobustuin
De Jacobustuin is een gemeenschappelijke binnentuin in het centrum van Rotterdam. Onderhouden door buurtbewoners, biedt de tuin groen, moestuinen en speeltoestellen.
Ruimte Makers Carnisse
In Carnisse is in 2021 een pilot uitgevoerd met de Rotterdamse Ruimte Makers. De pilot betreft modules van 4.5x1.8 meter die op parkeerplaatsen, stoepen of braakliggende stukken grond geplaatst worden en plekken bieden om elkaar te ontmoeten, voor vergroening of speelruimte.
Tiny forests
In 2019 stichtten vier jonge Rotterdammers Stichting Rotterdamse Dromers, een platform voor artikelen over stedenbouw, cultuur en politiek. Ze stelden voor vijf locaties in Rotterdam tiny forests voor, groene oases die versteende gebieden vergroenen en rust bieden.
Torentuin
De Torentuin in Rotterdam-Noord is een plek voor verbinding en vertraging, waar mensen samenkomen voor diverse activiteiten zoals sport, cultuur en spel. Het doel is om ontmoetingen tussen verschillende mensen te faciliteren, ondersteund door vrijwilligers.
Tuin op de Pier
Op de tot woongebied getransformeerde kades van de voormalige binnenhaven in het Lloydkwartier zijn bewoners in 2012 begonnen met een tuinproject, dat in 2019 naar een permanente locatie aan de Lloydstraat verhuisde. De tuin bevordert sociale cohesie en biedt groenvoorzieningen.
Tuin van de Wijk
Met de Tuin van de Wijk is groen toegevoegd aan het versteende Afrikaanderplein, waar buurtbewoners behoefte aan hadden. Dankzij hun inspraak werd de tuin een sociale ontmoetingsplek, waar mensen samenkomen om te leren van elkaar en over planten.
Voedseltuin Rotterdam
De Voedseltuin verbouwt duurzaam voedsel voor kwetsbare Rotterdammers en biedt trajecten voor persoonlijke ontwikkeling. In samenwerking met Stichting Pluspunt Rotterdam helpt de tuin mensen met een WMO-indicatie doelen te stellen, isolement te doorbreken en rust te vinden.
Multifunctionele gebedshuizen
Kerken zijn vaak niet meer enkel de gebedshuizen die ze vroeger waren. Door multifunctionaliteit in programmering te omarmen blijven kerken een belangrijke plek vormen in de steeds veranderende en ontkerkelijkende maatschappij. In deze categorie zijn de gebedshuizen opgenomen die naast de primaire functie inspelen op rust en zingeving en een verwelkomend en publiek karakter hebben.
De Waalse Kerk
Dit gebouw uit 1923 wordt sinds 2018 beheerd door BOEi en biedt, naast maandelijkse kerkdiensten, ruimte voor evenementen, cursussen en vergaderingen. In de toekomst moet het een belangrijke ontmoetingsplek worden voor de wijk, met theatervoorstellingen en een buurtrestaurant.
Laurenskerk
De historische Laurenskerk wordt multifunctioneel gebruikt voor evenementen zoals klassieke concerten en festivals. Gelegen in een drukke stedelijke omgeving biedt de kerk een gevoel van rust, contemplatie, continuïteit en vastigheid in de stad.
Stadsklooster Rotterdam
In dit klooster staan ontmoeting met anderen en het ervaren van rust centraal vanuit een christelijk gedachtegoed. Mensen kunnen er langskomen om soep te eten en bij gelegenheid worden ‘stilteretraites’ of tuiniersessies georganiseerd.
Kloostertuin Rotterdam
De Kloostertuin bij de Steigerkerk biedt een rustige oase in het hart van Rotterdam. Hier kunnen mensen van verschillende geloofsovertuigingen samenkomen om na te denken over hun spirituele overtuigingen.
foto: Iris van den Broek
Onderzoek en programma
In deze categorie treffen we onderzoeken, programma’s, ontwerpstudies en andere vormen van software aan die de bewustwording rondom het thema Luwte in de stad agenderen en/of het onttrekken aan stadse rumoer actief faciliteren.
Public Silence
Van Mourik Architecten deed onderzoek naar stedelijke geluiden en ontwikkelde een concept voor een constructie die stilte biedt, en strategisch geplaatst zou kunnen worden op drukke routes om contrast te creëren met omgevingsgeluiden.
Het Onverharde pad
Het Onverharde Pad bevordert de verbinding tussen mens, natuur en stad met publicaties en wandelevents. Wandelingen zoals ‘Zo oud als de weg naar Kralingen’ en ‘Voorlopers op pad’ stimuleren beweging en verbinding, net als de Nationale Stilte Wandeling op 4 mei.
Stichting Gezond Natuur Wandelen
Men kan zich hier aanmelden om gezamenlijke wandelingen te maken. Wandelingen kunnen mensen samenbrengen en rust geven en worden bijvoorbeeld gebruikt door mensen die nieuw zijn in de stad en nog niet veel anderen kennen.
Het Natuurhistorisch Museum
Rotterdam
Bij de prikkelarme openstelling kunnen mensen het museum bezoeken die snel overprikkeld zouden raken tijdens de normale openingstijden. Er worden minder mensen toegelaten dan gebruikelijk, er wordt een rustruimte ingericht en auditieve en visuele prikkels worden uitgezet of gedimd.
Kunstinstituut Melly
Kunstinstituut Melly heeft voor haar tentoonstellingen een ‘prikkel kaart’ gemaakt waarop aangegeven staat waar welke zintuigen geprikkeld worden. Zo kan de bezoeker bewust kiezen voor bepaalde prikkels of deze juist vermijden.
Prikkelarm in Rotterdam
Deze app is bedoeld om mensen te helpen prikkelarme plekken in Rotterdam te vinden, maar is helaas (tijdelijk) niet beschikbaar door te hoge beheerkosten.
Zintuigelijke stadswandeling
Rotterdam
Stichting Oren en Ogen Tekort maakt kunst en cultuur toegankelijk voor mensen met zintuiglijke beperkingen. Ze organiseren stadswandelingen, zoals de Hands on tour en Closed eyes tour, en bieden informatie over musea die geschikt zijn voor deze doelgroep.
HERRIE
HERRIE Rotterdam archiveert geluiden in de stad door de straat op te gaan en allerhande geluiden op te nemen. Er worden vragen gesteld zoals ‘is het geluid van een constructie plaats irritant of het geluid van ontwikkeling?’
Geluidsonderzoek piekgeluiden voertuigen Rotterdam
In 2020 werd onderzoek gedaan naar piekgeluiden en decibelproductie van verschillende bronnen op de Meent, West-Kruiskade en Nieuwe Binnenweg. Met het onderzoek is veel data verzameld over hoeveel decibel wordt geproduceerd en waardoor.
Zijn er nog donkere plekken in Rotterdam?
Een onderzoek van Bureau Stadsnatuur Rotterdam over lichtproductie in de stad die zorgt voor een constante prikkel voor mensen en bepaalde plekken onherbergzaam maakt voor nachtdieren zoals uilen en vleermuizen.
Rust en Reuring
PosadMaxwan ontwikkelde in opdracht van het Architectuur Instituut Rotterdam een kaart met rustige plekken in de stad. De kaart toont open ruimtes, parken en gebieden met beperkte toegang tot rust, wat inzicht biedt in verbeteringsmogelijkheden voor buurten.
De Plekkenmakers
De Plekkenmakers ontwikkelen samen met bewoners toekomstbestendige plekken die aan lokale behoeften voldoen. Ze bevorderen inspraak en focussen op kleinschalige projecten in buurten en parken.
“ Een bewuste omgang met het begrip ‘luwte’ in het denken over en in het ontwerp van onze bebouwde omgeving is belangrijk.” Job Dura
Tekst en research
Crimson Historians & Urbanists
(Mike Emmerik en Annuska Pronkhorst)
Eindredactie
Marielle Reimers
Algemene ondersteuning
Diana de Prez en Marjolein Jansen
Juryleden
Els Desmet, Sander van der Ham, Alexandra den Heijer, Danielle Remmerswaal en Do Janne Vermeulen
Ontwerp
Studio Minke Themans
Coverfoto (gespiegeld)
Maarten Laupman
Lithografie
Marc Gijzen
Drukwerk
G.B. ‘t Hooft
Met speciale dank aan Joren van Dijk, Carmijn Dura, Stijn Flinkenflögel, Sander van der Ham, Sander Klaassen en Jasper Spigt
Uitgave van het Job Dura Fonds, Rotterdam oktober 2024
Het Job Dura Fonds heeft met veel zorg getracht alle rechthebbenden van de gebruikte foto’s te achterhalen; eventuele belanghebbenden kunnen contact opnemen met het Job Dura Fonds.
www.jobdurafonds.nl
foto: Maarten Laupman
Job Dura Fonds Maatschappelijk verbonden met bebouwd Rotterdam