Nazaret vartanoğlu ermeni soykırımı ve tarihin inatçılığı umut yayımcılık

{g[f[jJ)(B[J)ff �@rg.fk[Jff[J[jJ)[J riCB

Nazaret Vartanoğlu

Ermeni Soykınını ve Tarihin inatçılığı Nazaret Vartanoğlu

-Umut Yayımcıhk-

Umut Yayımcılık

Mayıs 2011

ISBN: 978-975-7919-55-1

Baskı: Yön Matbaacılık Davutpaşa Cad. 75/2 B 366 Topkapı/Istanbul Tel: 0212 544 66 34

UMUT YAY lMCillK VE BASlM SAN. LTD. ŞTi

Yönetim yeri: Gureba Hüseyin Ağa Mh. Imam Murat Sk. No: 8/1 Aksaray-Fatih/istanbul Tel: (0212) 521 34 30 Faks: (0212) 621 61 33 e-posta: umutyayimdi ik@ttma il. com

ÖNSÖZ Geçen yüzyılın başianna tekabül eden tarihsel bir gerçeklik olarak Er­ meni Soykırımı, uzun bir dönem insanlığın gündeminden hep gizlenmiştir.

Geçtiğimiz yüzyılın ilk soykırımı, muhataplan tarafından dünya düzeyinde uzun bir süre halklardan gizlenmeye çalışılmış ve hep tabu boyutunda tu­ tulmuştur. Bu soykınını gerçekleştiren Osmanlı İmparatorluğu ve sonraki takipçisi TC ile emperyalist efendileri tarafından bu kanlı tarih, geçtiği­ miz yüzyılın uzunca bir sürecinde dünya halklanndan gizlenmiştir.

Ancak kapitalizmin emperyalist aşamasının ilk soykırımı olarak Er­ meni Soykırımı, giderek tarihsel materyalizmin toplumsal işlediği so­ nucu, bir sır olmaktan da çıkmıştır. Ve yakın bir döneme kadar Türkiye toplumunda da tabu olan bu soykırım, artık bu boyutun dışına çıkmış­ tır. Köhneyen sistemin ve giderek derinleşen çelişkilerin dayatması so­ nucu bir döneme kadar gizlenen soykınm artık açıktan gündemde yer al­ maktadır. Tüm resmi inkarlara rağmen soykırım gerçeği artık eskisi gibi kamufle edilememektedir.

Sınıfsal ve siyasal baskılarını her geçen gün daha da katmerli bo­ yutlara tırmandıran Türk egemen sınıfları, bu sınıf çelişkilerini türeten maddi ve sosyal yapının bekası için, ezilen ulus ve azınlıklar üzerindeki ulusal baskısını da tırmandırarak devam ettirmektedir. Ermeni Soykırı­ mını gizleyen ve reddeden sistem sahipleri, aynı şekilde Kürt ulusu üze­ rindeki milli baskı ve zulmü de yadsımaktadır. Ancak sistem günü­ müzde uyguladığı politikalarla bu ulusal çelişkileri artık kendi kontrolünde tutmakta zorlanmaktadır. Tam da bu nedenle de daha da sal­ dırganlaşmaktadır.

3

Nitekim bu saldırganlığın sonucu ile Hrant Dink kat!edilmiştir. Hrant Dink'in öldürülmesi, soykırım ve Ermeni sorununu daha da güncelleş­ tirmiştir.

1 O yılı aşkın bir süre boyunca Ermenij enosidini araştıran ve in­

celeyen Hrant Dink'in katledilmesi, gerçekte devletin teşhirini de bera­ berinde getirmektedir. Bunun sonucu olarak bu cinayette maşa olarak kullanılanların "tutuklanma"larıyla, cinayetin perde arkasındaki ger­ çeklik gizlenmek iştenmişse de, daha önce işlenen cinayetierin oluştur­ duğu birikim sonucu, jenositle ilintili gerçekliği deşifre etmiştir.

Hrant Dink'in öldürülmesi, Ermeni halkı üzerindeki baskıların ne ka­ dar da kronikleştiğinin göstergesi ve 1 915- 1 923 yılları arasındaki soykı­ rıının günümüzdeki uzantısıdır. Hrant'ın katledilmesi, Osınanlılara teka­ bül eden dönemin baskı aygıtının gerçekleştirdiği Em1enilere yönelik resmi soykırımın, günümüzdeki yansımasıdır. Ve Hrant Dink'in şahsındaki katliam la tüm Ermeniler hedef alınmıştır. Onun içindir ki, tüm Ermeniler ve deınohat, devriınci ve tüm ilerici hatta yer alanlar Hrant'ın katledil­ mesinden derin acı duyınuşlardır. Öyle ki, Türkiye topraklarında bir asra yakın gizli tutulan soykııım acısı, son süreçlerdeki biıikimin oluşturduğu sıçrama sonucu artık coğrafyamızın gündeminde de yer almaktadır. Soy­ kınmı inkar eden resmi tez belki toplumun çoğunluğu tarafından hala sa­ vunulmaktadır, ama diğer taraftan artık tabu olmaktan da çıkmıştır.

Hrant, bir Ermeni aydının varlığına tahammül edilemediği için kat­ ledilıniştir. Ama bu cinayeti işleyenler umduklarını bulamamışlardır. Zira onun öldüıiilmesi soykırım gerçeğini daha da deşifre etmiştir. Öyle ki, Hrant'ın cenazesine katılan görkemli kalabalık tarafından taşınan pan­ kartlarla "Hepimiz Ermeni 'yiz",

"Hepimiz Hrant Dink'iz" vb.

sloganlada

tarihte ilk defa bu boyutlarda Ermenilcre sahip çıkılmış, egemenlerin şo­ venizmi ve her türlü saldırganlığı mahkum edilmiştir.

TC devletinin, bir önceki arkaik devletin gerçekleştirdiğijenosidi ret ve inkar etmesi, o devletin çağımız koşullanndaki devamı olmasının so­ nucudur. TC öneeli olan devletin tarihine bütünüyle sahip çıkmakta ve tümden savunmaktadır. Dolayısıyla mevcut devletin, bağrından çıktığı

4

geri ci devle tin günümüzdeki te msi lci li ğini yapmas ı ve ge çmişin ta rihine tümden sahip çıkmas ı, ge rçe kte

mü rteci

ni te li ğinin ürün üdür. Ba şta

ordu olmak üzere devletin he p la fzın ı yaptığı i rti cai tutu m, mürteciliğe te kabül etmektedir ve ordunun s ıkça g öste rdiğinin aksine, sa lt d ini mo­ tiflerle sın ırlı değild ir. Bu n ite lik bir bütün ola ra k gerici liğin ka ra kte ris ­ tik yans ımas ıd ır. Dolayısıyla devletin en te me l k urumu ordu da dahil tüm ku rumla rıyla TC devleti tümden irti cai-geri ci ve fa şis t bir devlettir.

Böylesi bir devletin bi rjen os idi ka bu llenmesi ve mahkum etmesi de açık­ tır ki d oğas ına aykırıd ır.

Soykırımı kabu l e tme yen bu gerici devle t tarih ka rşıs ında in karcıd ır.

Bu yüzden de ta rihi ya in ka r eder ya da çarpıtır. Bu in ka rcılık Ermeni­ le re i lişkin yapılan bilg ilend irme le r için de ge çerlid ir. Soykırım in kar edi ldi ği g ibi , ya şa mın ı yitiren Ermen ile re ili şkin verilen ra kamlar da dü­ şük gös te ri lmektedir. Örne ğin Il. Abdülhamit d öneminde 1 894-96 ta ­ ri hleri aras ında ka tledi len Ermcn ilcr in sa yıs ı çe şitli mi lliyetlerden ya ­ za rla r ta ra fından 100 bin i la 300 bin a ras ında g ös teri li rken, d öne min de vIe tin ce ve ri len rakam 1O bi ndir. An ca k daha s on ra bu rakam da hi in ­ ka r ed i le re k s oykırım tümden reddedi lmiştir. Ge çmi şte ve günümüzde her gerici devlet g ibi, Os man lı İmpa ra torluğu 'nun da fetihçi politika ları ve bu politika la rın s onucu olu şan he r katliama ilişkin ve rd iği bi lg iler hep ça rpıtılmış ve d in kis ves iyle hep me şru g ös te ri lmi ştir. Buna bas kı ve ta ­ ha kkümü a ltmda t uttuğu ve ka tietti ği Ennen i katlia mla rı da dahi ld ir. Er­ men i Soykırımıyla ilgi li TC devleti ta ra fından ve ri len bi lg ile r de bu du­ rum di kka te a l ına ra k değe rlend irilme lidir.

frt.("'(:{ Geçmiş yüz yılın i lk s oykırımı olarak ya şanan Ermeni Soykırımı, s on raki en büyük s oykırımı olu ştura ca k olan Ya hud i s oykınmın ı ger­ çe kle ştiren Alman fa şisti Hi tler için te şvi k unsuru olmuştu r. Hi tle r 'in Yahud ile ri yok etme yi plan la rken 193 9'da s öylediği "Ermeni/erin kökle rinin kazınması m bugün hatı rlayan var mı ?" s özün ün an lamı bü­ yüktü r. B ir s oykırım bir ta raftan reddedilip yok sayılırken , di ğe r tara f­ tan ba şka bi r s oykırım içi n örne k te şki l e tme ktedir.

5

Soykırım gerçeği bir taraftan da emperyalist güçler tarafından çar­ pıtılmaktadır. Dünyaya hükmeden emperyalistler tarihi de kendi dünya görüşleri ve gerici emelleri doğıulhısunda yorumluyorlar. Uluslararası alanda sermaye ihracıyla dünyayı ekonomik olarak ilhak etmiş ve siyasi olarak da kendi manyetik alanları içine hapsetmiş olan emperyalizm, her saldırıda olduğu gibi Ermeni Jenosidinde de esas rolü oynamıştır. On­ lar, kendi aralarındaki paylaşım savaşının yaşandığı bir konjonktürde gündeme gelen bir soykırımı, salt Osmanlı İmparatorluğu ile sırurlama uğraşındadırlar. Soykırım suçundan kendilerini soyutlayarak Ermeni jenosidini dar sınırlar içine hapsetmeye çalışıyorlar. Böylece dünyaya hükmeden güçler, kendilerini soyutlayarak ve kendi gerici emelleri doğ­ ruirosunda kullanarak jenosidi gündeme getirmekte, bunu da tarihi ger­ çekleri çarpıtarak yapmaktadırlar.

Ermeni Soykırımı hala çözüme ulaşmamıştır. Ama diğer taraftan Kürt Ulusal Sorunu da gündemdedir ve giderek de kronikleşmektedir. Kürt­ lerin Koçgiri Halk Hareketini bastıran merkez ordusu komutanı Nuret­ tin Paşa'nın soykınmcı üslupla söylediği

"Zo 'la rın işini biti rdik, sı ra

Lo 'la rda" sözü bile, TC'nin Osmanlının günümüzdeki uzantısı olduğuna dair bariz bir ömektir. Ermeni sorunuyla birlikte, Kürt Ulusal Sorunu da varlığını günümüzde devam ettirmektedir. Hatta Kürt Ulusal Sorunu daha da öne çıkmıştır. Ama ulusal baskının diğer hedefini oluşruran Ermeni­ lere uygulanan jenosid gerçeğinin hala kabul edilmemesi, hesabının verilmemesi ve mahkum edilmemesi, bu baskıları Osmanlı İmparator­ luğu'ndan Türkiye Cumhuriyeti devletinin devraldığının göstergesidir..

Ermeni soykırımıyla ilgili hazırlanan bu yazının önsözünde bir kez daha andığımız Hrant Dink'le beraber, devlet tarafından katledilen Or­ han (Armenak) Bakır'ı, Nubar Yalım'ı, Manuel Demir'i ve Hayrabet Honca'yı da saygıyla anıyoruz. Onların şahsında çeşitli milliyetlerden tüm devrim şehitlerini de saygıyla selamlıyor ve belleklerimizde yaşa­ tıyoruz. Anılan yaşamımıza örnek olsun.

6

TARiHSEL OLARAK ERMENiLERiN ULUSLAŞMASI 20. yüzyılın başlarında soykırıma tabi tutulan Ermenilerin, uzun bir tarihi geçmişi vardır. Bu tarih elbette farklı toplumsal aşamalardan olu­

y

şur. Dil vb. ortaklıklara rağmen feodal sürecin Ermenileri le, uluslaş­ tnış Ermeniler tarihsel olarak nitel farklılıklar gösterir. Kapitalizmin ser­ best rekabetçi çağıyla birlikte Ermeniler de uluslaşma sürecine girmiştir.

Tarihsel olarak Osmanlı İmparatorluğu, İran ve Rusya'nın askeri­ ilhakı altındaki feodal Ermeniler ile ortak ulusal karaktere sahip Er­ menilerin toprakları genelde aynı olmasına karşın, iktisadi, sosyal, si­ yasal, kültürel boyutlardaki karakterleri farklı süreçleri içermiştir.

Girilen kapitalistleşme süreci ile oluşan uluslaşma Ermeni ulusunu oluşturmuştur. Dolayısıyla ulusal sorun ve ulusal çelişkiler feodalizmin çözüldüğü, kapitalizmin koşullarının oluştuğu sürece girilmesiyle or­ taya çıkmıştır.

Ermenilerin uluslaşmasını, tarihsel dayanakları ve girdiği toplum­ sal aşamalarıyla birlikte ele almak lazım. Soykırıma neden olan ulusal baskı ve ulusal çelişkiler, tarihsel olarak bu çelişkileri yaratan maddi süreç ve koşullarıyla birlikte ele alındığında, sorunun, daha objektif kavramlmasına hizmet eder.

Uluslaşma Öncesi Ermeni Toplumu Kapitalizm öncesinin toplumsal sürecinde Ermeniler eskiden beri genelde aynı topraklarda yaşamışlardır. İlk çağların bazı ilkel devlet­ leri dışında, Anadolu ve Kafkasya'da yaşayan Ermeniler, Ortaçağ'da bölgenin feodal-fetilıçi devletleri olan Osmanlı İmparatorluğu, Çarlık 7

Rusya'sı ve İran devletlerinin işgali altında kalmışlardır. Ortaçağ'ın bu feodal işgalci devletleri, nitelikleri gereği birbirleriyle de sık sık sa­ vaşmışlardır. Bu savaşlar sonucu Ermenistan'ın sınırlarında sık sık de­ ğişiklikler olmuşsa da, Ermeniler hep bu devletlerin denetimi altında kalmışlardır.

Ermenilerin tarihsel olarak ilk süreçleri kavimler halindedir. Yerleşik olmayan ilk yaşam tarzlan ile gezgin bir yaşam tarzı sürdürmüşlerdir. O süreçlere özgü ilk tespit edilen başlıca kavimler olan HayassacAzza ve Arme-Şupriya kavimleri giderek yaşadıkları topraklara yerleşmişler,

yerleşik yaşam tarzıyla da giderek birleşmiş ve yaygınlaşmışlardır. Bu sürecin sonucunda Milartan Önce'ye tekabül eden ilk Ermeni dev!eti de kurulmuştur. Milartan Önce (MÖ) VI ve V. yüzyıllarda varlığını devam ettiren bu ilk Emıeni devleti Urarlu Krallığı' dır.

Urartu Krallığının yıkımından sonraki tarihsel sürece tekabül eden bir diğer Ermeni krallığı daArdaşest Krallzğz'dır. MÖ 189 tarihinde ku­ rulan bu krallık MS 60'larda varlığını sona erdirmiştir.

Milattan Sonraki diğer tarihsel süreçlerde bir daha Ermeni devleti kurulmamış, çeşitli devletlerin istilasına uğramış ve onların denetimi altında varlıklarını devam ettirmişlerdir. Ermeniler, coğrafi olarak hep istilacı devletler arasında yer almışlardır. Tarihin çeşitli aşamalarında işgalci devletler farklı konumlar içerse de, hepsinin ortak yanı saldır­ gan ve işgalci oluşlarıydı.

Bu süreçlerde topraklarını istila eden Romalılar, Sasaniler, Arap Emevi Halifeliği ve Bagradı Hanedanlık gibi devletlerin ilhakı al­ tında varlıklarını MS 9. yüzyıla kadar devam ettirmişlerdir.

Ermeniler daha sonraki süreçlerde Bizanslılar, Moğollar ve Sel­ çukluların istilasına maruz kalmışlardır.

Feodalizme tekabül eden süreçte Ermenilerin toprakları en başlarda, daha çok o dönemler Safeviler olarak adlandırılan İranlıların işgali al­ tında tutulmuştur. 1514 'teki Çaldıran Savaşıyla Osmanlı Devleti, Saf­ eviierin denetimindeki Ermeni topraklarının bir bölümünü ilk defa 8

kendi sınırlarına katmıştır. Yavuz Sultan Selim'in hükmü altındaki Osmanlı İmparatorluğu, Şah İsmail'in Safevi ordusunu yenilgiye uğ­ ratmış, Ermeniterin topraklarının bir bölümünü kendi sınırlarına dahil etmiştir. 1555 yılındaki savaş sonucunda Amasya Antiaşması ve 163 9 yılındaki savaş sonucunda d a Kasr-ı Şirin antlaşmalanyla Osmanlı İm­ paratorluğu, İran sınırındaki diğer Ermeni topraklarını da tahakküm­ leri altına almışlardır. Bu dönemler, yerli tarihçiler tarafından İmpara­ torluğun genişleme süreci olarak değerlendirildiği sürece tekabül eder.

Ortaçağ'ın feodal-askeri-fetilıçi devleti Osmanlı İmparatorluğu daha sonraki dönemde, Ermenistan' ın büyük bir bölümünü yüzyıllarca kendi sınırları içinde tutmuştur. Bu dönemde Ermeniler siyasi baskı al­ tında tutuldukları gibi ağır sömürii altında da kalmışlardır. Osmanlı dev­ leti Ermenilerin dışında da birçok halkların topraklarını işgal etmiş ve onlar üzerinde sancılı bir tahakküm kurmuştur. Başta Araplar ve Kürt­ ler olmak üzere İslam toplumlarının önemli bir bölümünün toprakları da Osmanlı İmparatorluğu'nun işgali altındaydı.

Feodal toplumun en katı olduğu dönemlerde Ermenilere ait top­ rakların, Safeviler(İran) ve Osmanlılar arasında sık sık el değiştirdiği savaşlara daha sonra Çarlık Rusya'sı da katılır. Ruslar 18. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Osmanlı ve İran devletleriyle yaptığı sa­ vaşları kazanır ve onların tahakkümü altındaki Ermeni topraklarının bir bölümünü kendi sınırlarına dahil eder. Ruslar, 1774 yılında Osmanlı­ larla yaptıkları savaşı da kazanınca Küçük Kaynarca Antiaşması ilc Os­ manlı sınırlarındaki Ermeni topraklarının bir bölümünü daha kendi ta­ hakkümlcri altına alırlar. Ruslar, 1828 tarihinde İran 'la yaptıkları savaşta da galip gelerek onların hükmü altındaki Ermeni topraklarının büyük bir bölümünü kendi sınırlarına dahil ederler. 1828'in Şubat ayında bir i ran köyü olan Türkmençayır'da antlaşma imzalanır. imza­ lanan bu antiaşına ile birlikte iran'da kalan azınlıktaki Ermeniler mil­ liyet sıfatı kazanırlar. Çarlık Rusya'sı 1877-78 tarihlerinde Osmanlı İm­ paratorluğu'na da üstünlük sağlayarak, Ayastefanos ve Berlin

9

Antlaşmaları ile Kars, Ardahan'ı kendi sınırlarına dahil eder.

Osmanlı İmparatorluğu, hükmü altındaki toplumları şeriatla yö­ netmiş ve kendisini "Hilafet ve Saltanat devleti" ilan ederek İslami top­ lumun lideri olarak göstermiştir. Bu devlet şekli ile işgal altın<f a yan yana tuttuğu Ermeniler ve Kürtler arasında, dini çelişkiler yaratmış, yeri geldiğinde de birbirine düşürmüştür. Ermeniler üzerindeki merkezi si­ yasal denetimini, dini çelişkilerden yararlanarak dönem dönem Kürt Beylikleri üzerinden yaptırdığı baskı ve saldırılada güçlendirmeye çalışmıştır. Kürt ve Ermenilerin ilişkilerinde Osmanlı Devleti kendi çı­ karları doğrultusunda daha çok Kürtleri, Ermenilere karşı baskı unsuru olarak kullanmıştır. Elbette Kürtler üzerinden Ermenilere uygulanan baskı ile Osmanlı İmparatorluğu'na sunulan destek sınıflarüstü değil­ dir. Bu baskılar iktidardaki Kürt ağaları, aşiret Ederleri, şeyh vb. sınıfsal ve dini tabakaların önderliğinde yapılan hareketlerdir. Doğal olarak da sorumlusu Kürt köylüleri değildir. Bu baskıların sorumlusu Kürt köy­ lülerini de sömüren ve ezen büyük toprak ağaları ve gerici dini lider­ lerdir. Diğer yandan bazen de Kürt isyanlarında Ermenilerin Kürtlere karşı saldırıya geçmeleri sağlanmıştır. Cizre'nin Kürt Beyi Bedirhan'n başkaldırısında doğudaki Ermeniler Bedirhan'ın yanında yer alırken; Osmanlı Devleti, Ermeni Patrikhanesi üzerinden bölgedeki bazı Er­ menileri de harekete geçirerek başkaidırıyı bastırmış, Kürt Beyi Be­ dirhan'ı yenilgiye uğratarak teslim almıştır.

Yukanda belirtildiği gibi Ermenistan'ın topraklan İran, Osmanlı İm­ paratorluğu ve Rusya gibi feodal sistemin damgasını vurduğu devlet­ lerin tahakkümü altında kalmıştır. Birçok ülkeyi olduğu gibi Erme­ nistan'ı askeri olarak fetheden bu devletler, ekonomik bakımdan da feodal sömürü altında tutmuşlardır.

Osmanlıların Sömürü Tarzı Osmanlı İmparatorluğu ile Ermenistan arasındaki ilişkiler işgale ve sömürüye dayalı olarak gelişmiş tir. Kapalı ekonomiye dayalı feodal sis10

temin üretim tarzının damgasını vurduğu ilişkilerde, Ermeni!erin üret­ tiği ürünlerin bir bölümüne hep Osmanlı devleti tarafından el konul­ muştur. Ermeniler Osmanlı devletine ayni ve parasal vergiler öderlerdi.

Ayrıca bu vergi türleri bazı dönemler daha da artırılır ve esas olarak az topraklı köylüler tarafından karşılanırdı.

Ermeniler topraklarını işgal eden devlet tarafından kesilen ayni ve parasal vergiye tekabül eden feodal haracın dışında, köylüler ayrıca ye­ rel olarak feodal toprak ağaları ve tefeci-tüccar sermayesi tarafından da sömürüye tabi kılınrnışlardı. Ayrıca Ermenistan sınırlarında sonradan daha da gelişen tüccar sermayesinin de sömürüsü vardı. Dolayısıyla bu topraklarda çifte sömürü vardı. Bir taraftan devletin işgalci sömürüsü, diğer taraftan sömürücü sınıfların sömürüsü ... Ermeniler de böylece çifte sömürü altmdaydılar.

Ermeni! erin bu üretim tarzı ve üretim ilişkileri feodal sisteme denk düşüyordu. Ermenistan'da da feodal toplumun üretimi tüketime daya­ lıydı ve daha çok tarım ürünlerinin üretimi egemendi. Feodal toplumun karakteristik özelliğini oluşturan kendi kendine yeterli doğal ekonomi, Em1enistan'da da egemendi. Tarım ürünleri her köyde köylüler tara­ fından üretilirdi. Üretimde yer alan köylülerin ürettikleri ürünün kendi payıarına düşen bölümünde olduğu gibi, devletin ve sömürücü sınıf­ ların toprak rantı olarak gasp ettikleri artı ürünün kullanımı da, esas ola­ rak ihtiyaçların giderilmesi için yapılıyordu.

Feodal toplumun üretiminde Osmanlı devleti ve toprak ağaları ta­ rafından köylülerin sömürülmesiyle gasp edilen artı-ürün <;Ömürücü sı­ nıfların ihtiyaçları doğrultusunda özel kullanım 'için harcanırdı. işbö­ lümü ve değişim de söz konusuydu, ama esas değildi. Yani klasik feodalizmin doğal ekonomisi Osmanlı sınırlarında da egemenliğini aynı tarzda varlığını sürdürmüştür. Değişim için gerekli olan paza:rlar feo­ dalizmin kapalı ekonomisi sonucu birbirinden kopuktu. Dolayısıyla feodalizmin üretimi de toplumsal değil, birbirinden kopuk üretimdi. Os­ manlı toplumunda üretim ilişkileri ilk dönemler ürün-rant sömürüsüne 11

tekabül etmiştir. Klasik feodal sistemin ilk aşamasını oluşturan angarya sistemi ise, Osmanlı İmparatorluğu'nun bütününde fazla egemen ol­ mamıştır. Avrupa' da feodalizmin ilk tarihsel süreçlerinde çok daha yay­ gın olan angarya sistemi Osmanlı İmparatorluğu sınırlarında, devlet mülkiyetinin daha ağırlıklı olması nedeniyle o denli yaygın olmamış­ tır. Bu sistem, daha çok ağalığın yerleşik olduğu alanlarda uygulan­ mıştır. Ama üretimdeki hantallığı nedeniyle -her toplumda olduğu gibi- giderek yerini de ürün-rant sömürü biçimi almıştır.

Daha sonra üretici güçlerin nispeten gelişimi, değişitnde de parayı nispeten daha öne çıkartmış ve sömürü tarzı da giderek para-ranta dö­ nüşmüştür. Ama klasik sömürü tarzı artı-ürün sömürüsü, doğal eko­ nominin egemen olduğu -tüm feodal toplumlarda olduğu gibi- Osmanlı İmparatorluğu döneminde de varlığını devam ettirmiştir. Osmanlı sı­ nırlarındaki yığınlarca köylülük ve şehirlerdeki zanaatkarlar, yüzyıl­ larca Osmanlı İmparatorluğu egemenleri tarafından katmerli bir şekilde sömürülmüşlerdir.

Feodal üretimin esasını tarım oluşturmakla beraber toplumsal ihti­ yaçların dayatması ile iş bölümü, kırsal alanla sınırlı kılmamıştır. Ta­ rımla önceleri iç içe olan el sanatları, üretici güçlerin kendi içindeki ge­ lişimiyle giderek kentlere kaymıştır. Zanaatkarlık giderek tarımdan ayrışmış ve yaygınlaşmıştır. Ermcnilcrin tarihine bakıldığında yaşa­ dıkları topraklarda, feodalizmdeki bu ayrışımın daha hızlı olduğu göz­ lenir. Balkanlar dışındaki diğer halklanı kıyasla Ermenilcrin toprakla­ rında daha hızlı gelişen bu ayrışma, Ermenileri yeni bir sürece de sokmuştur.

Ermenilerin Uluslaşma Sürecine Girmeleri Üretim araçları geliştikçc Ermenilcrin şehirlere yerleşimi hız ka­ zanmıştır. Kır ile şehir arasındaki ilişkinin gelişimi önceleri devletin de­ netimi ve tahakkümü altında olmuştur. Köylülerin ve küçük üreticile­ rin ürettiği ürünün bir bölümüne devlet el koymuştur. Devletin

12

sömürüsü feodal üretimin ürün-rant aşamalarında, klasik tarzda tck yanlı sürdürülmüştür.

Ancak daha ileride Ermenistan topraklanndaki üretimin gelişimi, beraberinde dağılımın ve bölüşümlin gelişimini de hızlandırmıştır. Bu gelişme beraberinde önceleri cı !ız olan Ermeni kökenli tüccar kesimini de geliştirdi. Ermeni köylülerinin ürettikleri ürünün bir bölümünün, Osmanlı İmparatorluğu'na haraç olarak ödenmesi devam ederken; bir bölümünün de Ermeni kökenli tüccar sermayesi inisiyatifinde tüketi­ cilere ulaştırılması giderek merkezileşmiş ve hız kazanmıştır. Önce­ leri çok seyrek olan kır ile kent arasmdaki ticaret giderek Ermeni kö­ kenli tüccarların denetiminde gelişıneye başlamıştır. Ermenistan topraklarında üretici güçlerin gelişimi ilc gelişen ve aıtan üretimin, bö­ lüşüm ve dağılımınm giderek öne çıkması, klasik feodalizmin tükc­ tim ağırlıklı kendine yeterli doğal ekonomisini yıkıma uğratmıştır. Bu gelişme önceleri scyrck olan basit meta üretimini ve değiş tokuşu ge­ liştirmiştir. Pazarların birbirinden kopuk ve değişimin cılız olduğu ka­ palı ekonomi parçalanmıştır.

Tüm bu gelişmeler Türkiye ve Rusya sınırlarındaki Ermenistan top­ raklarında hızlı gelişimleri beraberinde getirmiştir. Köy ve şehirde köylünün ve zanaatkarın giderek bağlandığı tüccar sermayesinin geli­ şimi, doğal ekonominin parçalanması, basit meta üretiminin gelişimi, birbirinden kopuk pazarların birleşmesi ve merkezileşmesi ile feoda­ lizmin çözülme sürecine girilmiştir. Fcodalizmin çözülme sürecine girilmesi, kapitalist üretimin oluşmasma katkıda bulunmuştur.

Bu gelişme ilc önceleri salt aracı olan Ermeni tüccarları, kırda ve şehirde küçük üreticinin ürettiği ürünleri toptan alan ve toptan satan tüc­ carlar olmaya başladılar. Tüccar sermayesinin bu gelişimi kırda ve şe­ hirde toplumun üretken sınıflarını oluşturan köylülük ve zanaatkarı, gi­ derek üretim araçlarının özel mülkiyetinden ayıran tarihsel sürece sokmuştur. Özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bu sürecin gelişmesi hız kazanır. Ermeni asıllı tüccar sermayesi kapitalizm önce-

13

sinde ortaya çıkmış bir sınıf olduğu için pre-kapitalist bir karakter ta­ şır. Ama bu süreçte feodalizmin girdiği çözülme aşaması, küçük üre­ ticiyi giderek mülksüzleştirir ve tüccar sermayesine bağımlı kılar. Bu gelişme Ermeni tüccarları kırda köylülerin, şehirde de zanaatkarların ürettiği ürünleri artık toptan alan ve toptan satan tüccarlara çevirmiş­ tir. Üretim tarzındaki bu gelişme tüccar sermayesini daha da öne çı­ kartmıştır. Ürünlerin toplu alış satışlarının gelişmesi sonucu tüccarlar tarafından acenteler(ticarethaneler) açılır. İçteki ürünlerle beraber gi­ derek, Avrupa'daki kapitalizmin ihraç ettiği ürünleri de pazarlara sü­ rerler. Artık kapitalizmin merkezini oluşturan Avrupa'daki metaların it­ hali Ermeniler üzerinden gerçekleşmeye başlar. Tüm bu birbirine bağlantılı gelişmeler sonucu Ermeni burjuvazisi oluşmaya başlar.

Bu tarihsel gelişme sonucu oluşan Ermeni ticaret burjuvazisi başta İstanbul, Adana, Erzurum, Van, Erivan, Tiflis, Bakü gibi Osmanlı ve Rusya sınırlarında oluşur ve gelişir. Ticaret dışında, henüz egemen ol­ mamakla birlikte bazı bölgelerde Ermeni buıjuvazisi kapitalist üretimde de yer alır. Ermeni burjuva sınıfının oluşumu ve gelişimi işçi sınıfının oluşma koşullarını da beraberinde getirmiştir. Ama henüz bu süreç gü­ nümüze kıyasla oldukça cılızdı. Sürece yeni girilmişti. Ermeni burju­ vazisini doğuran iç koşullar ile birlikte Rusya'da 1860 reformlarıyla ka­ pitalizmin girdiği gelişme süreci, Osmanlı ve Rusya sınırlarındaki Ermenistan'da da kapitalizmin nesnel koşullannın oluşumuna katkıda bulunmuştur. Ama Ermenistan' daki bu gelişme feodalizmin henüz tümden tasfiye olmadığı ve gelişen kapitalizmle iç içe girdiği bir sü­ rece tekabül etmektedir.

Ermeni burjuvazisi oluşmaya başlamışsa da, proleterleşme süreci de henüz yeniydi. Kapitalizmin tohumlarının atıldığı, ama çözülme sü­ recine giren feodal yapının da tümden tasfiye olmadığı bu süreç, Marks'ın tahliliyle ilkel birikim sürecine denk gelmektedir.

"Bu nedenle, kapitalist sistemin yolunu açan süreç, emekçinin elinden üretim a raçla rının sahipfiğini alan süreçten başkası olamaz.

14

Bu süreç, bir yandan toplumsal üretim ve geçim araçlarını serma ye ye dönü ştürü r, öte yandan, doğrudan üreticiler i ücretli emekçi/ere dön­ ü ştürü r. ilkel birikim denilen şe y, bu nedenle , üreticiyi üretim araçla­ rından a yıran tari hsel süreçten ba şka bir şe y değildir. ilkel olarak gö­ rünü r, çünkü s erma ye ve buna u ygun dü şen üretim tarzının tari h öncesi a şamasmı olu şturur."(!)

Marks'ın tahlili ile ilkel birikim süreci, kapitalizm öncesinin üre­ tim tarzının tarihsel olarak girdiği çözülme ilc yaşanan bir değişim sü­ recidir. Bu süreç bir taraftan üretim araçlarının mülkiyet biçiminin gir­ diği değişim süreci ile küçük üreticinin, tarihsel olarak ücretli cmekçiye dönüştüğü ve de burjuvazinin oluştuğu, ama eski yapının da henüz var­ Jığını devam ettirdiği süreçtir. Ermenilerin tarihsel olarak girdikleri il­ kel birikim süreci, Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu sınırlarındaki Er­ menistan'ı feodalizmin çözülm e sürecin e sokmuştur. Böylece Ermeniler tarih sahnesinde ulus olarak yerlerini almaya başlamışlardır.

Osmanlı ve Rusya sınırlarındaki Ermenilerde, kapitalizmle bir­ likte tarih sahnesine çıkan ulusun başlıca karakteristik özellikleri, 1850 'lerden sonra oluşmaya başlamış ve hızlı bir şekilde de gelişmiş­ tir. Ve girilen bu süreç tarihsel olarak Ermenileri yeni bir yapılanma içine de sokmuştur. Kapitalizmin şafağında tarih sahnesinde yer alan ulus koşullan Ermenilerde de oluşmuştur. Tarihsel bir süreç sonucu uluslaşma şu koşullardan oluşmuştur:

a) Doğal ekonominin yıkılması birbirinden kopuk pazarları birleş­ tirmiştir. Pazarların birleşmesi metaların pazar için üretimini berabe­ rinde getirmiştir. Böylece -azar birliği -diğer bir deyişle iktisadi yaşantı birliği- oluşmuştur.

b)

Aynı topraklarda oturan toplumun tüm sınıf ve tabakalarınca

oluşturulan toprak birliği. c) Aynı toplumda olanların aynı dili konuşarak oluşturdukları dil birliği.

d) Kültürel birliğin -ruhi şekillcnme birliği- oluşması.

15

Ulusal yapıya sahip olmanın şartları yukarıda belirtildiği gibidir. Bu şartların tümüne sahip olan toplumlar ulus niteliği taşırlar. Ermeniler de 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra kapitalizmin tohumlarının oluş­ ması sonucu, pazarların belli oranlarda birleşmesi ilc ulusal yapıya ka­ vuşmuştur. Ulus olmak için yukarıda belirtilen şartların hepsine sahip olmak gerekir. Belirtilen şartlardan birinin eksik olması ulus (millet) yapısmı, milliyet yapısına dönüştüıür. Ulus(millet) olan toplum yaşa­ dığı topraklarda çoğunluğu oluştururken, milliyet olan kesim azınlık­ tır. Ulus olmanın verileri Stalin Yoldaş tarafından şöyle belirtilmiştir.

"Millet (veya ulus); dil, toprak, iktisadi yaşantı birliğinin ve ortak kültür biçiminde beliren ruhi şekiilenme birliğinin hüküm sürdüğü, ta­ rihi olarak meydana gelmiş istikrarli bir topluluktur."(2) Ermeniler yukarıda belirtilen ulusal yapıya tarihsel bir aşama so­ nucu sahip olmuşlardır. Fcodal-ilhakçı devletlercc topraklarının işgal altında tutulduğu koşullarda uluslaşma sürecine girmişlerdir. Bu süreçte oluşan ulusal yapı, binlerce yıllık nice! bir sürecin tarihsel bir birikim sonucu, sistemin kendi içindeki nitel bir sıçrama ilc yeni bir tarihsel sü­ rece girilmesinin sonucudur. İbrahim Kaypakkaya'nın belirttiği gibi, di­ ğer uluslar gibi Ermeni ulusu da kapitalistleşmenin son sınırına var­ madan, kapitalizmin şafağına tekabül eden sürece girilmesiyle oluşmuştur.

"Hem sonra milletler, kapitalizmin gelişmesinin son sımrına ulaş­ masıyla değil, kapitalizmin şafağında ortaya çıkarlar. Kapitalizmin bir ülkeye, bir bölgeye belli ölçülerde girmesiyle ve o ülkede, o bölgede pa­ zarları belli ölçülerde birleştirmesiyle, millet olmanın diğer şartlarını bir arada taşıyan topluluklar artık millet haline gelmiş sayılır/ar. Eğer öyle olmasaydı, kapitalist gelişmenin sınırlı olduğu bütün geri ülke­ lerdeki ve bölgelerdeki istikrarlı toplulukları milletten saymamak ge­ rekirdi."(3) Ermeni ulusu da yukarıda belirtildiği gibi kapitalistleşme sürecine girilmesiyle oluşmuştur. Ama uluslaşma ve onun maddi koşulları,

16

başka ülkelerde daha önce ortaya çıkar. Kapitalizmin tarih sahnesine çıkışı ilk olarak Avrupa üzerinden olmuştur. Oluşan koşulları ile kapi­ talizmin temelleri o kıtada atılır. Avrupa'da ortaya çıkan kapitalizmin tüm dünyaya yayılması beraberinde ulusal yapıyı da getirir. Konuyla ilgili yine İbrahim yoldaş aşağıdaki şu belirlemeyi yapar.

"Kapitalizm daha 19. yüzyı/m sonunda ve 20. yüzyılın başında ezilen Doğu Avrupa 'mn, A�ya 'mn, Afrika 'nın, Latin Amerika 'nın ha­ yatına sessizce girmiş, oralarda ulus çapmda pazarları bir ölçüde bir­ leştirerek iktisadi yaşam birliğini sağlamış, milletierin teşekkiilüne yol açmış bulunuyordu. Bugün millet haline gelmemiş kahile toplu­ lukları, dünyanm bazı bölgelerinde ve çok sınırlı bir alanda mevcut­ tur ki, bunlar, söz edilmeye değmeyecek kadar azdır."(4) A ncak Osmanlı ve Rusya sınırlarındaki Ermenistan'da uzun bir top­ lumsal süreç vardır. Osmanlı ve Rusya sınırları içerisindeki Ermeni tüc­ carlarının daha ulusal yapıya sahip olmadan çok önceleri, diğer halk­ ların topraklarına da dağılmış olmaları, onları ticarettc yetkinleştirmiştir.

Ermenilerin gördükleri baskılar sonucu Kürt ve Osmanlı topraklarına doğru kaymaları Ermeni kökenli üreticileri ve tüccar kesimini de bu alanlara kaydırmıştır. Köylü ve küçük üreticilerin ürettiği ürünlerin da­ ğılımında tüccar sermayesinin oynadığı aracı rolü, eskiye kıyasla daha geniş alanlara kayarak, ticaretin sıkiaşması ile ticaret hacminin artma­ sını da beraberinde getirmiş, ticaretin sınırlarını da giderek genişlet­ miştir. Tüm bu gelişmeler toplumsal gelişmede önemli rol oynayan iş­ bölümünü de geliştirmiştiL Gelişen ticaret Ermenistan sınırlarındaki doğal ekonomiyi de çözülme sürecine sokmuştur. Ayrıca Rusya'da Jun­ ker tipi kapitalizmin gelişmesi ve

1860

yılında yapılan reformlar,

Rusya sınırlarındaki feodalizmin çözülme sürecini daha da hızlandır­ mıştır. Bu koşullardan hemen yanı başındaki Osmanlı İmparatorlu­ ğu'ndaki Enneniler de etkilenınişlerdir. Girdikleri çözülme süreciyle de kırsal alandan kenteler ve diğer bölgelere de kayarak evrimleşme sü­ recine girmişlerdir.

17

Osmanlı sınırlarındaki Ermenistan'da kapitalizmin önkoşulları, Avrupa'daki kapitalizmin daha Ermenistan'a yansımasından önce oluşmuştur. Her ne kadar dışarıdan ihraç edilen kapitalizm sonraları Er­ menistan'a da girmişse de, Ermenistan'daki toplumsal evrim daha çok kendi iç dinamiğiyle gelişen kapitalizme tekabül etmiştir. Bu ne­ denle de uluslaşma süreci alt yapıdaki evrimleşmeye uygun bir tarzda oluşrimş ve daha yaygın, daha hızlı, daha kitlesel boyutlarda seyir iz­ lemiştir.

Osmanlı İmparatorluğu 'nun Askeri Örgütlenmesi Ve Balkanlarda Uluslaşma Sürecine Girilmesi Burjuva demokratik devrimleriyle batıda oluşan kapitalizmin gi­ derek daha sağlam temeller üzerindeki inşası, beraberinde daha geniş alanlara açılımını ve yerleşimini de getirmiştir. Tarih sahnesindeki ye­ rini alan kapitalizmin girdiği gelişme ve yayılma süreci, diğer taraftan da pre-kapitalist toplumların gerilemesi ve sınırlarının daralmasını be­ raberinde getirmiştir. Nitekim batı ülkelerindeki toplumsal gelişim, Or­ taçağ'ın feodal-fetilıçi devleti olan Osmanlı İmparatorluğu'nu da ge­ rileme sürecine sokmuştur. Girdiği gerileme süreci, feodal tarzda kendine bağımlı kıldığı pazarları kaybetmesine de neden olmuştur.

Batıya ayak uyduramayan Osmanlı İmparatorluğu askeri olarak kendisini yeniden düzenleme ihtiyacı duymuştur. Batı devletlerinin ka­ pitalizme dayalı silahlanınayla oluşturdukları ordu yapılanması karşı­ sında, kılıç kalkana dayalı Ortaçağ'ın ordu yapılanması artık ayak uy­ duramaz duruma gelmiştir. Osmanlı İmparatorluğu açısından sipahi ve yeniçeri sistemi artık iyice köhnemiştir. Bu nedenle Osmanlı İmpara­ torluğu "reform"lara ihtiyaç duymuştur. Amaç mevcut devleti ve sis­ temi yani statükoyu korumaktır. Bu reformlar batının giderek açılan ve yayılan devletlerine bağımlılığı da içeren gerici reformlardır.

Dönemin padişahı III. Selim bu nedenle ordl;lllun yenilenmesine ih­ tiyaç duymuş, 1789-1802 tarihleri arasında dönemin batılı devletleri18

nin usulüne göre piyade askerlerinin örgütlenmesine gitmiştir. Bu ye­ niden örgütlenme doğrultusunda Nizam-ı Cedid (Yeni Düzen) diye ad­ landırılan askeri bir yapı oluşturulur. Mevcut devletin kendi içindeki bir sınıfa da tekabül eden askeri örgütlenmedeki değişim girişimi, ye­ niçerilerin ve sipahilerin karşı isyanlarına neden olur. lll. Selim başa­ nya ulaşamaz. Daha sonra II. Mahmut da böyle bir girişimde bulunur.

Tanzimat dönemi diye adlandırılan dönemde atılan adımlar Avrupalı devletlerin de desteğini alır.

"II. Mahmut, yüreklilik ve kararlılık gösterip, reformlara yatkın

topçu birlikleriyle subayların ve son olarak da ayaklananlarla daya­ nışma içinde olmayan ulemanın desteğini alu: 15 Haziran 'da, sadra­ zamın emriyle, topçu birlikleri yeniçeri/erin toplandığı kışfaları topa· tutup çoğu öldürülür; sonrahgünler, hala başkentte kalmış olanlar, ko­ ğuşturulup tutuktanır ve idam edilirler. Taşrada kimi direniş ocakları da çabucak söndürülür.

Bu olayların arkasından, yeniçeri ve sipahi ordusu resmi olarak kaldırılır."(abç)(5) II. Mahmut'un başını çektiği ve Tanzimat dönemi olarak adlaı;ıdı­ rılan bu süreç II. Mahmut'un iktidarda kaldığı (1809-1839) tüm dönemi kapsar. 1826 yılında başlayan yeniçeri isyanları 1827 yılında hastırılır ve yeni ordu oluşturulur. Osmanlı Ordusu giderek yeniden tesis edilir.

Tanzimat dönemi boyunca işbaşma gelen padişahlar ordunun yeniden tesisinde ısrar ederler. Sistemin temel kurumu l870'e doğru değişime gider. Ama artık Avrupa'nın gerisinde kalmışlardır.

"Osmanlı ordusu, etkin hizmete alınmış 21 O bin yeni kura eriyle, 190 bin redifiyle ve 300 bin müstahfizıyla görece biiyük bir askeri güç oluşturur; bir milyondanfazla savaşçıyı saflarına alma yeteneğindeki Prusya ordusunun çok gerisinde yer alsa da, böyledir."(6) Bu arada yardımiarına ihtiyaç duyduğu İngiltere, Fransa, Rusya gibi ülkelerle ilişkiye de girer. Yavaş yavaş kendi sınırlarının dışına açılan bu ülkeler ilişkiye girdikleri geri ülkelerle yeni ilişkiler ve yeni 19

düzenlemelere giderler. Osmanlı İmparatorluğu ile de Avrupalı ka­ pitalist devletlerin yaptınınları sonucu yeni dış ilişkiler ve uygun ku­ rumlar oluşturulur. Elbette ki ilişkiler eskiden de vardı. Lakin deği­ şen tarihsel süreçle birlikte tüm bunlar yeniden düzenlenmiştir. Ama bu sefer bu girişimler Avrupalıların kontrolündedir. Artık ilişkiler gi­ derek onların kontrolüne kayınaktadır. Daha ileri bir toplumsal ya­ pıya dönüşen Avrupa her yere açıldığı gibi, giderek Osmanlı İmpa­ ratorluğu'nun sınırlarını da aşar. Zamanla kurulan ekonomik, siyasi, askeri ilişkiler ile bir dönemlerin imparatorluğu artık, giderek ba­ ğımlılığın damgasını vurduğu bir sürece doğru yol alır. Bu dönem­ lerde çıkarılan ve reform olarak yansıtılan yasalar da oluşan bu sü­ recin dayattığı yasalardır.

II. Mahmut dönemindeki bu reformlar, onun 30 Haziran 1839'da

ölümünden 4 ay sonra, Gülhane Hatt-ı Hümayunu fermanı ile ka­ muoyuna ilan edilir. Ondan sonra gelen Abdülmecit (1839-1861) ve Abdülaziz (186 ı -1876) de Il. Mahmut'un hattını izlerler. 1856 yılı fer­ manı da o sürecin fermanıdır. Mithat Paşa'nın öncülüğünü yaptığı 1876 yılındaki ı. Meşrutiyetin ilanı da önceki fermanların dcvamıdır.

Ayrıca imparatorluk tarihinde ilk defa Anayasa da hazırlanır. Devletin yeniden tesis edilmesi ile yeni bürokrat kesimlere ihtiyaç duyulur. Bu ihtiyacın önemli bir bölümü o tarihlerde Ermeni ve Rum kökenli gö­ revliler üzerinden giderilir.

Meşrutiyetin ilk ilanı 1 yıldan fazla sünnez. Kendi içlerindeki ik­ tidar kavgası şiddetlenir. Bunun üzerine tahta çıkan l l . Abdülhamit tekrar mutlakıyeti ilan eder. Ama kendi aralarındaki iktidar kavgası sona ermez, tersine, emperyalizme bağımlılık geliştikçe -ileride İtti­ hat ve Terakki döneminde de görüldüğü gibi- aralarındaki kavga daha da keskinleşir.

Bu süreç itibariyle ilan edilen Tanzimat Fermanları ya da Meşru­ tiyetler gibi tüm girişimler gerçekte Osmanlı İmparatorluğu'nun öm­ rünü uzatmak içindi. Kendisini "yenilemesi" de sistem içine tekabül 20

etmiştir. Doğası gereği de bağrından çıkan başkaldırıların karşısında yerini almıştır.Serbest rekabette ortaya çıkan Balkan ulusları, karşı­ larında Osmanlı İmparatorluğu'nu bulmuşlardır. Osmanlı İmpara­ torluğu sınırları içerisinde 19. yüzyılın başlanndan itibaren ulusal ha­ reketler oluşmuştur. Bu hareketler Osmanlı İmparatorluğu'nun zulmü karşısında verdikleri mücadeleyle haklı bir muhteva taşımışlardır. An­ cak Osmanlı devletine karşı gösterilen tutarlılık, sonrasında İngiltere, Fransa ve Çarlık Rusya karşısında gösterilmemiş, giderek karşılarında gördükleri Avrupalı kapitalist devletler ile Çarlık Rusya'sının arasında kalmışlardır. Dönemin Avrupalı devletleri Osmanlı İmparator­ luğu'nun "bütünlüğünü" savunma adı altında ulusal hareketlerin kar­ şısında yer almışlardır. Böylesi bir tavır Balkan uluslan için tehdit oluşturmuş ve giderek onları Çarlık Rusya'sı saflarına doğru itele­ miştir. Çarlık Rusya'sı daha da ileri giderek "Slav din kardeşlerinin koruyucusu" demagojisi ile, sorunu Pan-Slavist bir yöıiingeyle tüm­ den kendi çıkarları doğrultusuna çekmeye çalışıyor, ancak karşı­ sında da İngiltere ve Fransa'yı buluyordu . . . Sonuçta Balkan halkları Osmanlı İmparatorluğu dışında ayrı devletlerini kunıyorlardı. .. Ama bu devletler politik olarak Çarlık Rusya'sının etki alanının dışına da çıkaınıyorlardı. Bir Ortaçağ devletine "başkaldırırken", diğer Ortaçağ devletinin de politik hükmü altına giriyorlardı.

Bu dönemde ilkSırp isyanları I 803 'te başlar. Osmanlı devletine bağlı Sırplar, yeniçcrilerin baskı ve saldırıları karşısında başkaldı­ rırlar. Onları bu baskılar karşısında birleştiren ulusal duygu/ardır.

Sırp halkının büyük bir bölümünü içine alan bir ulusal harekettir.

Sırp buıjuvazisinin önderliğindeki hareketi Kara Yorgi denen Gcorgi Petroviç yönlendirir. Hareket 1812 ' ye kadar sürer. Bükreş Antiaş­ ınası yapılır. Karşılığında Sırplar talep ettikleri noktalarda bir özcrkliğc kavuşurlar. Osmanlılar da atadıkları vali tarafından tem­ sil edilir. Kısa bir süre yine başkaldıran Sırplar valiliğin temsiline karşıdırlar. 1829 tarihinde Edirne Antlaşınasıyla Osmanlı valiliği de 21

kaldırılır. Daha geniş bir özerkliğe kavuşan Sırplar, kendi hüküm­ darlarını da kendileri atarlar. Karşılığında sınırları dahilinde Osmanlı devletinin birkaç askeri birlik bulundunnasma müsaade ederler ve senelik vergi öderler.

Yunanlılar da 1821 yılından itibaren ayaklanmaya başlarlar ve I. Nikola kamutasında ilan ettikleri savaşı kazanırlar. Savaş sonra­ sındaSırplara da özerklik veren Edirne anlaşmasıyla Yunanistan'ın bağımsızlığı ilan edilir. Balkan ülkeleri içerisinde göreli de olsa ilk bağımsızlığına kavuşan ülke Yunanistan olur. tarihinde de Balkan devletleri isyanlarına devam ederler.

Romanya,Sırhistan ve Karadağ'ın bağımsızlık talepleri, 13 Temmuz 1878 tarihinde imzalanan Berlin Antiaşması ilc kabul edilir. Bulga­ ristan 'a tam bağımsızlık verilmez. Karınaşık bir özerklik tanınır. Baş­ kent Sofya üzerinden özerk bir prenslik oluşturulurken, güney tarafı ise "Doğu Rumeli" adı altında eski tarz padişahın yetkisi altında tu­ tulur. Makedonya, Arnavutluk, Bosna ve Hersek de Osmanlı sınır­ ları içerisinde tutulur.

1878

Ta ki 1912 yılına kadar. . . Balkan savaşıyla siyasi olarak ülkeler bu­ günkü statüyle ayrılırlar. Artık yüzyıllardır hükmü altında yer aldık­ ları saf feodal Osmanlı devletinin askeri ithakından kopmuşlardır. Ama giderek mevcut emperyalist sisteme de bağımlı hale gelirler. Bu sefer göreli bir şekilde siyasi ve askeri olarak "bağımsız" olsalar da, eko­ nomik bağımlılık altına girerler. Bilindiği gibi Balkan ülkeleri yaşa­ dıkları sosyalizm sürecinin dışında, siyasi olarak bağımsız görünme­ lerine karşın, giderek yarı-bağımlı statükoyla iyice emperyalist sisteme bağlanmış durumdadırlar.

Feodal ve ilhakçı bir devlet olarak Osmanlı Devleti, var olduğu müddetçe katmerli bir şekilde feodal şiddet ve cebir uygulamıştır.

Son yüzyılla oluşan ulusal sorun, uygulanan cebrin hacmini daha da genişletmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun sınıfsal haskılara bağlı olarak uyguladığı ulusal baskı, direnişi de beraberinde getinniştir. İlk 22

önce Balkanlardaki halklar ezilen bağımlı uluslara dönüşmüştü.

Tüm I 9. yüzyıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu'na karşı inişli çıkışlı bir hatta da olsa verilen bir direniş, 20. yüzyılın başlarında giderek reformİst bir sonuca ulaşmıştır! Osmanlı İmparatorluğu'na karşı di­ renen Balkan ulusları direnişin devamını getirernemiş ve büyük devletlerin etki alanının dışına çıkamamışlardır. Bu durumu Lenin aşağıda şöyle değerlendirmiştir. "İvedi Balkan sorunlarını savaş yoluyla, burjuva ve hanedan çı­ karlarının rehberlik ettiği bir savaş yoluyla çözümlemenin gerçek ta­ rihsel nedeni neydi? Başlıca neden, Balkanlardaki proletaryanın za­ yıflığı ve onun yanısıra güçlü Avrupa burjuvazisinin gerici etki ve baskzszydz. Avrupa burjuvazisi, hem kendi ülkelerinde, hem Balkan­ larda gerçek özgürlükten korkuyor; tek amaçları, başkalarının za­ rarına kar elde etmek; yağma siyasetlerini kolaylaştzrmaktır. Bal­ kanlarda ezilen sınıfların özgür gelişmesini engellemek için şovenizmi ve ulusal düşmanlıkları kızıştırır, kışkzrtırlar.

Balkan olaylarında tanık olunan Rus şovenizmi, Avrupa'nınkin­ den daha az iğrenç değildir. Kadetlerin örtülü, süslenip-püslenmiş, liberal sözlerle renktendirilmiş şovenizmiyse, kara-yüz/ere ait gaze­ telerin kaba-saba şovenizminden daha zararlı, daha iğrençtir."

(7)

Görüldüğü gibi ulusal hareketin karşısındaki engel salt içteki bağ­ naz devlet değil, o bağnaz ülkeleri kendi manyetik alanlarında tutan ve yönlendiren emperyalist haydutlardır aynı zamanda ... Balkanlar­ daki sorunu özgül bir şekilde ele alarak tarihsel olarak son sürecine giren bir imparatorluğun, nedeni olduğu ulusal hareketlerin önünde nasıl da engel teşkil ettiğini vurgulamaya çalıştık. Nitekim Ermeni sorunu da, böylesi bir süreçte oluşmuştur. Belki farklı bir sonia kar­ şılaştılar ama onları da tarih sahnesine çıkartan ortak yönün daha iyi kavramlabilmesi için Balkanların tarihine de kısaca değindik

KAPiTALiZMiN ŞAFAGINDA ULUSAL BASKI Tüm bu tarihsel gelişmeler sonucu Ermeniler yeni bir sürece gir­ mişlerdir. Bu süreçte dar olan sosyal ilişkileri giderek genişlemiş ve yeni sosyal çevreler oluşmaya başlamıştır. Toplumsal yapıda da yeni şekiilenişler ortaya çıkmıştır. Tarihsel olarak eski şekilieniş ve kim­ liklerin dışında, yeni ilişkiler ve ortak bağlar geliştirmiştir. Ortak ola­ rak konuştukları dil de giderek gelişmiş ve daha toplumsal bir nitelik almıştır. Kültürel yapılarında ve kullandıkları dildeki gelişmelerin ik­ tisadi ve sosyal temelini pazarların birleşik yapısı ve beraberinde olu­ şan toprak birliği oluşturmuştur. Artık böylelikle girdikleri bu süreçle yeni ve nitel bir yapıya da kavuşmuşlardır. Ulusal yapı. ..

Tüm bu gelişmeler iktisadi ve sosyal yapılarının kendi içinde gir­ diği değişim sürecine tekabül etmiştir. Üretim tarzlarında ve sosyal iliş­ kilerinde oluşan bu gelişmelerle birlikte aynı topraklar üzerinde bin­ lerce yıldır yaşayan Ermeniler girdikleri süreçteki iktisadi, sosyal ve kültürel yapılarındaki değişikliler sonucu, tarihsel olarak sosyal bün­ yelerinde yeni bir kimlikle tanışmışlardır. Artık yeni bir bilince, ulusal bir bilince ulaşmışlardır.

Ulusal Bilinç Ve ()lusal Baskı Tüm uluslar açısından geçerli oldu�'ll gibi, tarihsel olarak ulusal bilince ulaşan Em1enilerin, Osmanlı İmparatorluğu'nun ulusal baskısı altında ol­ maları, toplumsal yapılarında ulusal bir irade birliği oluşturmuştur. Edin­ dikleri ulusal yapı ile feodal devletin yapısı ters düşmüştür. Bu durumun yarattığı çelişki beraberinde ulusal baskıyı da içenniştir.Yeni bir kimliğe kavuşmak, beraberinde ulusal baskının artışını da gctim1iştir.

Ulusal yapı sınıflarüstü bir karakter taşır. Sistemin bağrındaki sö-

24

müren ve sömürülen, ezen ve ezilen, emekçi ve patran-ağa katmaniarına tekabül eden tüm sınıfların birlikte yer aldıkları bir yapıdır. Dolayısıyla ortak ulusal karakterine karşın, içinde yer alan sınıf ve katmanların sı­ nıf çelişkilerine tekabül eden çelişkileri de vardır. Toplumsal olarak esas olan bu çelişkilerdir, ama toplum içindeki tüm sınıflara da uygula­ nan ulusal baskıya dayalı ulusal çelişkiler de her daim gündeındedir.

Sınıf bilinçli proletarya sınıf haskılarına karşı olduğu gibi ulusal baskılara, katliamlara, soykırımiara ve tüm saldırılara da karşıdır. Ulu­ sal haskılara karşı mücadeleyi sınıf mücadelesinden kopuk ele almaz.

Tersine sınıf mücadelesine bağlı olarak ele alır ve ulusal baskıya karşı da mücadele eder. Ayrıca salt ulusal baskıya karşı oluşan ınücadelcle­ rin demokratik muhtevasını destekler.

Dolayısıyla ortaçağdan kalma bir karakter taşıyan feodal-fetilıçi bir devletin jenosidi mahkum edilmeli, lanetlenmelidir. Soykırımla bir ulu­ sun yok edilmesi suçtur. Erınenilere yönelik gerçekleştirilen soykırım, günümüzde sıkça gündeme gelmekte, saptırılmakta, uluslararası tek­ elci burjuvazi tarafından politik olarak çarpıtılarak kullanılmaktadır. Bu nedenle bu jenosit üzerine gidilerek tüm yönleriyle açığa çıkarılmalı­ dır. Soykırım tarihsel boyutuyla birlikte ele alınınalı ve arkasındakilerle mahkum edilmeli, hesap sonılmalıdır. Soykırımlll günümüzde ege­ menlerin de bu denli gündemine gelmesi, sorunu ideolojik mücadele­ nin gündemine sokmakta ve daha da üst boyutlara tırmandırınaktadır.

Mevcut durum bunu zorunlu kılmaktadır. Aksi takdirde burjuvazinin klasik tarzda sorunun içini boşaltmasına hizmet eder. Ki bu soruna daha detaylı olarak ileride değineceğiz.

Osmanlı imparatorluğu 'nun sınırları içerisinde yer alan Ermeni ler, ne zaman ki kapitalizmin ön şafağına girdiler ve ulusal yapıya bürün­ düier ve beraberinde yeni bir tarihsel sürecin güzergahına yöneldiler; geçmişte karşılaşmadıkları yeni baskı ve katliamları da o zaman kar­ şılarında buldular. Yer aldıkları bu güzergahta, yüzyılları kapsayan bir geçmişe sahip Ortaçağ'ın bağnaz ve işgalci devletinin, kendilerini he25

defalan zora ve şiddete dayalı saldırılarına maruz kaldılar. Dillerini ve kültürel yapılarını özgürce kullanamadılar. Yaşadıkları toprakları da üretimde özgürce kullanamayıp, yüzyıllarca feodal Osmanlı devletine ödedikleri haraç, daha da fazlasıyla kesilmeye devam edilmiştir. Sö­ mürü ve politik baskılar da böylece daha üst boyutlara tırmanmıştır.

Ataerkil sistemin varlığını ve baskılarını devam ettirmesi, Ermeni­ lerio toplumsal gelişmesinin önünde engel teşkil etmiştir. Böylesi bir çe­ lişki proletaryanın önderlik misyonunu aynayamadığı koşullarda, baskı altındaki ezilen ulusun Lenin'in deyimiyle "Asya despotluğu ndan ay­ rılma koşullarını gündeme getirir. Bu çelişkiyi Lenin şöyle belirtmiştir: "

"Bilindiği gibi o tipte bir devlet sistemi, iktisadi düzende kapitalizm­ öncesi ataerkil özelliklerin tanı olarak egemen bulunduğu ve meta ü re­ timi ile ve sm�ffarldılaşnıalarınuı pek az gelişmiş bulımduı"'rıı durımılarda büyük kararlılığa sahiptir. Ama eğer devlet sisteminin aç1k bir kapitalizm­ öncesi nitelik ta şıdığı bir ülkede, kapitalizmin /ıızla gelişmekte olduğu, ulusal sınırları belli bir bölge varsa, o zaman kapitalizm ne kadar hızla gelişirse, bu bölge ile kapitalizm-öncesi devlet sistemi arasuıdaki çelişki o ölçüde artacak ve daha ileri durumda olan bölgenin, 'modern kapita­ list ' bağla rla değil, 'Asya despot/uğu ' bağlanyla bağlı bulunduğu bii­ tünden ayrılma olanakları o ölçüde kuvvetlenecektir."(8) Girdiği ilkel birikim süreciyle, kapitalizmin şafağının geliştiği ve ulusal sınırları belli olan Eımenistan ile "kapitalizm öncesi devlet sis­ temi" Osmanlı İmparatorluğu arasındaki çelişki uç boyutlara ulaşmış­ tır. Feodal-fetilıçi devletin sınırları içindeki ezilen ulusun kapitalizmin güzergahına girmesi, çelişkiyi daha da keskinleştirmiştir. Hatta o ta­ rihsel koşulların oluşturduğu olanaklar ayrılma girişimini de gündeme getirmiştir. Bilindiği gibi bu ayrılma girişimi daha sonra "Asya des­ pot/uğu" tarafından jenositle sonuçlandırılmıştır.

Ulusal bilince ulaşan Ermenilerin, baskısı altında bulunduklan Os­ manlı İmparatorluğu pre-kapitalist bir sistemin, dini karakter taşıyan bir devletiydi. Bu karakteriyle tarihsel olarak uluslaşmaya yabancı bir 26

devletti. Nitekim kapitalizmin şafağıyla uluslaşma sürecine giren v'e ulusal sınırları oluşan Ermenilerin gelişmelerinin önünde, Osmanlı İmparatorluğu engel teşkil etmiştir. Kendi sınırları içinde zorla tuttuğu ve zulmettiği Ermeniler üzerinde ulusal baskı uygulamıştır.

Ermeni toplumu, asırlardır baskısı altında oldukları devletin, zorla ulusal tahakkümü altında kalmıştır. Osmanlı devletinin sınırları içinde ulusal kimliklerini özgürce ifade etmelerine müsaade edilmemiştir. Dil­ lerini ve kültürel bağımsızlıklarını özgürce kullanamayan Ermeniler as­ keri devletin baskısı altında tutulmuşlardır. Ekonomik ve siyasi olarak hep tepelerindeki ezen devlete bağımlı kılınarak katmerli baskıya ma­ ruz bırakılmışlardır.

Ulusal baskı topyekun olarak ezilen ulusu hedef alır. Ulusal baskıyla onlara ait topraklar ezen ulusun gerici sınıfları tarafından tahakkümleri altında tutulur. Çünkü o toprakların ürettiği ürünlerin değişimi ülkenin pa­ zarlarında olur. Dolayısıyla kar pazarlardan gelir. Ezen ulusa mensup sö­ mürücü sınıfların hedefi karın geldiği pazarları devamlı kendi denetim­ lerinde ve kontrollerinde tutmaktır. Bu nedenle ezilen ulusun varlığını resmi olarak kabul etmez, üretimi ve dağılımı hep kendi inisiyatifi altında tutar. Bu nedenle bir bütün olarak diğer ulusun varlığını tanımaz. Dilini kullanmasını yasaklar -tümden engelleyemez- ama resmi olarak yasak koyar ve egemen ulusun dilini dayatır. Ulusal kültürüne de baskı uygu­ lar. Böylece ezilen ulus bir bütün olarak ulusal karakterde ekonomik ve siyasi baskı altında tutulur. Ermenilerin de ulusal varlıkları Osmanlı devletince hep yadsınmış ve ağır bir milli baskı altında kalmışlardır.

Ulusal sorunun iktisadi temelini pazar rekabeti oluşturur. Ezen ulu­ sun sömürücü sınıfları, ilhak ettikleri bütün pazarların ve maddi zen­ giniikierin sürekli rakipsiz hakimi olmak i�terler. Ezilen ulus burju­ vazisi da kendi pazarının rakipsiz sahibi olmak ister. İlhak edilen pazarları kendi mülkiyetine geçirmek ister. Lenin yoldaşın deyimiyle aynı pazarı ele geçirmek, aynı dili konuşanlada birlikteliğin sağlan­ masından geçer.

27

"Bütün dünyada kapitalizminfeodaliz me karşı sa nal zaferleri dö­

o lmuştur. Bu hareketlerin iktisadi temeli, meta üretiminin, tam z aferi ni sağlam ak iç in yurt-içi pazarı ele geçir­ mek zorunda olması, ( abç) aynı dili konuşan bir halkm yaş adığı böl­ nemi, ulusal hareketlerle ilgili

geleri siyasal bakı mda n birleştirme zorunda olmas ı gerçeğinde yatm; ve bu dilin gelişmesini ve yazmsa/ alanda kök salmasın ı önleyen bü­ tün engell er ortadan kaldın !maltdır.'' (9) Bunu engellemek için de ezen ve ulusal baskı uygulayan hakim ulus i l e sömürgeci devletler, politik zemine kayarak azgınca saldırıya ge­ çerler. Politik saldırı ve baskıyla ezilen ulusa ait zenginlikleri kendi ha­ kimiyetleri altında tutmaya çalışırlar. Onların kendi tahakkümleri al­ tındaki sınırlardan kopmalarını engellemeye çalışırlar.

Ve

onlara

yönelttikleri baskılarla kendi denetimleri altında hıtmaya çalışırlar.

Tüm bunların getirdiği baskıları da kendi açılarından gerici gerekçe­ lerle temellendirmeye çalışırlar. Ezilen ulus burjuvazisi ise bu baskı­ lara karşı çıkar ve tavır alır. Ekonomik, siyasi, kültürel vb. alanlarda kendi denetimini sağlamaya çalışı r. Ulusal baskı da iktisadi alandan aynı zamanda siyasi alandaki baskılara kayar. Hakim ulus burjuvazisi ile ezilen ulus burjuvazisi arasmdaki bu çelişkinin ekonomik temelini pazar rekabeti oluşturur. Pazar rekabeti Stali n ' in tahli liyle giderek si­ yasi baskıya dönüşür.

"Ama iş her zaman p azarda bitmez. M üca deleye, 'z orba/ık ve ak­ tifsavunma ' metotlanyla hakim ulusun yan�feo dal, yan bu rju va bü­ -

rokrasisi de gelir katı/w. . . Güçler lı ir/eş mekte ve ezilen u/us burju­ '

vazisine

karşı

bi r

siirii

'

kısi tlayicı

tedbirlerin

uygulanması

başlanı aktadn; kısaca bir siire sonra soysuz/aşarak has/o biçimine büriinen tedbirleJ: . . Mücadele iktisadi alandan siyasi alana akları/u: Gezi özgürliiğüniin kıs ıtlanma: n , dilin konuşulmasma karşı çıkarılan engelle1; seçim haklarım n kisitlannıası, okul saymnm azaltılması, dini ö1fve adet/erin uygulanmasm a karş1. çt ka rı la n engeller vb. , rakibin ba­ şına yağm aya baş/m: Hiç şüphe yok ki, bu gibi tedbirler hakim ulusun

28

bwjuva sımflamwı çıkarlarm a yaramalda kalmaz, aym zanuuıda be­ lirli amaçlar da giider. Hakim bürokrasinin kast am aç/arı."( I O) Uygulanan baskılar sınıriarım giderek daha da genişlctir. Ezilen ulusun burj uvazisiyle beraber emekçi sınıflar da baskı altına alınır. Bir bütün olarak tüm sınıf ve katmanlarıyla beraber ezilen ulus baskının he­ defi haline getirilir. Ermeniler de ulus olarak Osmanlı İmparator­ luğu 'nun baskısına maruz kalmışlardır. Osmanlı devleti pazar kavgası nedeniyle en başta Ermeni burjuvazisini hedef almıştır. Ama bu pazar kavgasının beraberinde getirdiği baskı, katliam ve her türlü yaptırım en başta ezi len ulus burjuvazisini hedef almışsa da, belli bir süre sonra bas­ kının sınırları onları da aşarak daha da genişlemiştir.

Elbette ki Ermenileri hedef alan ulusal baskı diyalektiğin yasası ge­ reği, karşıt bir mücadeleyi de beraberinde getirmiştir. Ortaya çıkan baskı buna zemin oluşturmuştur. Tüm stati.ikocu güçler gibi, dönemin devleti de bu gerçekliği hep gündem dışı tutmuş, baskı ve saldırı hattı oluşturmuştur. Bu baskıya karşın Ermeniler de Osmanlı imparatorlu­ ğu' na karşı bir mücadele verm i ş lerdir. Bu mücadele baskının sonucu oluşan mücadeledir. Daha açık b i r deyişle egemcnlcre yönelik oluşan mi.icadclc bizzat onların yarattığı baskıların bir sonucu ve dışa vuru­ mudur. Mevcut koşullar var olduğu müddetçe de oluşan çelişki ve mü­ cadele de varlığmı devam ettirir.

Ulusal Gelişme ve Arkaik imparatorluk Osmanlı İmparatorluğu sınırlarında yer alan Ermeniler uluslaşma sürecine girmekle, tarihi olarak kendilerini yeni bir sürecin içinde bul­ dular. S mırları içinde yer aldıkları devletin katmerli baskısı ve sömü­ rüsünde değişiktiler oluşmaya başladı. Çünkü büründüklcri ulusal karakterle kendilerini özgürce it�ıdc edemiyorlardı. Zor ve baskı al­ tmda tutuluyorlardı.

Erme n i l erin toplumsal karakterlerinde oluşan değişiklikler yeni bir yapılanmaya da beraberinde getirmişti. Yen i talepler dile getiriyorlar

29

ve bu uğurda geçmişlerine kıyasla daha kitlesel boyutlarda hareket edi­ yorlardı. Üretim sistemleri daha gelişmiş, üretilen ürünlerin değişimi, merkezileşmiş pazarlara kaymıştı. Lakin sınırları ve tahakkümleri al­ tında kaldıkları devletin niteliğinde henüz nitel bir değişiklik söz ko­ nusu değildi. Feodal-ilhakçı bir mayaya sahip Osmanlı İmparatorluğu yine, niteliğine tekabül eden hatta varlığını devam ettiriyordu.

Ermeniler ulusal bir yapıya bürünmeye başladıklarında bir engelle karşılaştılar. Doğası ulusal ve toplumsal gelişmeye kapalı olan arkaik imparatorluk bu karakteriyle, işgali altında tuttuğu tüm toplumların ulu­ sal gelişmesinin önünde engel teşkil etmişti. Ve beraberinde tahakkümü altındakileri saldırı ve baskı altına almıştı. Bu mayası nedeniyle Er­ menilerin de uluslaşmasına karşıt bir güç oluşturdular.

Ermeniler ve Osmanlı devleti aynı sınırlar içerisinde yer almakla bir­ likte, sistem olarak farklı mevzilerde yerlerini alıyorlardı. Ermeniler ve Osmanlılar toplumsal yapılarında oluşan nitel farklılıklanyla artık bir­ birlerini yadsıyorlardı. Tüm bu gelişmeler Lenin yoldaşın benzetmesiyle kapitalistleşme sürecine giren parçanın, "Asya despotluğu" bağlarıyla bağlı bulun�uğu bütünden ayrılma olanaklarının gündeme gelmesidir.

Objektif durumu oluşturan mevcut yapı ayrılma olanaklarını gündeme getirmiştir. Çünkü bütün henüz o sürece, kapitalistleşme sürecine henüz girmemiş, ama o sürece giren parçanın ayrılma olanaklarının gündeme gelmesini de engelleyememiş, parçayı oluşturan Ermenilerin ayrılma gi­ rişimleri gündeme gelmiştir. Ermeniler objektif olarak günün koşulla­ rına uygun düşen ve bağımsız hatta tekabül eden, güçlü bir ulusal irade birliğine dayalı ayrılma olanağına sahipti. Ama Osmanlı sınırlarındaki Ermeni siyasi hareketleri giderek sistem içi akımlara dönüştü. Ve ay­ rılma girişimleri tümden bağımsız değil, Rusya'ya tabi bir ayrılık içer­ mekteydi. Dolayısıyla böyle bir ayrılık yine bağımlılığı içermekteydi.

Ama bu girişimleri bile daha tamamlanmadan Ermeniterin ulusal ha­ reketi jenositle sonuçlandırılmıştır.

Burjuvazinin önderlik ettiği Ermeni ulusal hareketi, hala feodalizmi 3()

yaşayan Osmanlı Devleti tarafından ancak soykınmla "durdurulabil­ miştir". Bu soykınının ardındaki ayrıntılı nedenlere daha ileride deği­ nilecektir. Ancak Osmanlı Devletinin henüz kapitalistleşme sürecine girmeden ve uluslaşmadan, Ermenilerin, kendi kaderlerini tayin hak­ kını kullanmalarına müsaade edilmemiştir. Soykınına hedef olan ve topraklarından koparılan Ermeni ulusu imha edilerek yok edilmiştir.

Tarihsel olarak aynı süreçte, Balkan ülkelerinin de ayrılma girişimleri gündeme gelmiştir. Ermeniterin ulusal varlığını soykınmla yok eden Asya despotluğu, Balkan ülkelerinin ayrılıp kopmasını engelleyememiştir.

Osmanlı İmparatorluğu'nun yanı başındaki Rusya da işgalci karak­ tere sahip bir devletti. Kendi dışında 1 5 ulus ve onlarca milliyetİn top­ raklarını onlar da işgal altına almış ve kendilerine bağımlı kılmışlardı.

Onların da bıı yapıları yüzlerce yıllık bir geçmişe sahipti. Yakın bir sü­ reye kadar iki devletin yüzlerce yıllık ortak yanları varlığını devam et­ tirmiştir. Ama iki devlet arasındaki ortak nitelik özellikle, 1 860' lardan sonra yerini hızla farklılaşmaya bırakmıştır. Uygulanan reformlar ka­ pitalizmi Rusya' da ve bazı ülkelerde gelişme sürecine sokmuştur. Pro­ letarya hızla gelişmiş ve sınıfsal talepleri doğrultusundaki eylemler içerisinde hızla yer almaya başlamışlardır. Kapalı ekonominin yıkıl­ masıyla köylüler de kitlesel olarak Çarlık Rusya'sına yönelik eylemlerde yer almışlardır. Emekçi sınıfların eylemlerinde aydınların önemli bir bö­ lümü de aktif olarak mevcuttur. Ve bu mücade1eye sınıf mücadelesi pers­ pektifi damgasını vurmuştur. Ve en önemli gelişmelerden biri de, bur­ juvaziye, köylülüğe ve ezilen uluslara yönelik örgütlerunelerle beraber, Rusya'nın geleceğinin temellerini atan sınıf bilinçli proletarya önder­ liğinde örgütlenmelere de gidilmiş ve giderek de gelişmiştir.

Kapitalizmle birlikte yeni sınıflar ve sınıf çelişkileri, Rusya'nın mer­ kezinde ve ezilen ulusların önemli bir bölümünün de kendi toprakların­ da tarih sahnesine çıkmaya başlamıştı. Dolayısıyla sınıf çelişkisi hızla bu topraklarda yer alan çeşitli uluslara ve milliyedere mensup işçileri ve köy­ lüleri ortak zeminde birleştirmiş, ortak düşmana karşı bütüne hitap eden 31

örgütlenmenin objektif ve subjektif koşullarını oluştuıınuştu. Ama Os­ manlı İmparatorluğu'ndaki süreç bu koşulları henüz barındırmıyordu. İm­ paratorluğun doğusunda ve batısındaki parçalar uluslaşma sürecine gi­ rerken, imparatorluğun bütünü henüz kapitalizme ve uluslaşma süreci­ ne ginneınişti . . . Ortak mücadelenin ve ortak örgütlenmenin koşullan hala oluşmamıştı . . . Dolayısıyla Osmanlı İmparatorluğu'nun henüz kapita­ listleşme sürecine giremediği 1 900' lerin başlarına kadar, "Asya des­ potluğu"na karşı parçanın mücadelesi gündemdeydi. İlkel de olsa, Ermeni topraklannda kapitalizmin nüvelerinin gelişme­ ye ve ulusal karakterin oluşmaya başladığı 1 850 ve 60' larda Osmanlı İm­ paratorluğu'nun merkezi henüz bu sürece girmemiş, ezen ulusun milli­ yetçiliği, soykınının arifesinde henüz devlet kademesinde bazı aydmlar­ la sınırlı kalmıştır. Kitleselleşemediği gibi eski feodal ideolojiyi de hedef alamanuştır. Tersine egemen devletin bünyesindeki bütün ilc parça arasındaki eskiyi temsil eden feodal duvar, pckişerek varlığını devam ettiımiştir. Bal­ kanlarda ayrılığın tamamlandığı ve Ermeni Soykırımının planlandığı ko­ şullarda, emperyalizmin denetiminde, dışandan daha yeni giren kapitalizm, feodal yapıyla uzlaşan, daha henüz kitleselleşcmemiş, ve toplumu oıiak bir zeminde birleştiren bir yapıya da henüz kavuşmaınıştı.

Sonuçta jcnositle sonuçlanan bir süreç, aynı zamanda tarihin derin çe­ lişkilerini de bağrında barındırınaktaydı. Her mücadelenin ve her örgüt­ lenmenin maddi temelleri vardır. Osmanlı sınırlarındaki Ermeni !erin ka­ pitalistleşme sürecine girmeleri ilc sınıf çelişkileri yok olmamıştır. Yeni bir rotaya girerek varlığını devam ettirıniştir. U lusal çelişkiyle bütünleşmiş­ tir. Osmanlı sınırlarındaki Em1enilerle, Rusya sınırlanndaki Ermenilerin soruna ilişkin perspektifleri farklılık içermiştir. Rusya sınırlarındaki Enneni sorununa proletaryanın sınıf perspektifine bağlı bir şekilde müdahale edi­ lirken, Osmanlı sınırlannda burjuvazinin önderlik ettiği perspektif öne çık­ mıştır. Sonuçta iki parçaya bölümnüş bir ulusun akıbeti bilindiği gibi bir­ birinden çok farklı evrelerden geçmiştir. Biri günümüze değin varlığını de­ vam ettirirken, diğeri jcnositle yok edilme düzeyine getirilmiştir.

32

ERMENiLERiN iLK DiRENiŞi NASIL BiR HAT iZLEMiŞTiR? Ulusal niteliğe kavuşan Ermeniler sahip oldukları kimlikle yeni bir sürece de girmişlerdir. Geçmişte gördükleri feodal baskılar varlığını devam ettirdiği gibi, girdikleri yeni toplumsal süreç beraberinde yeni baskı türlerini de getirmiştir. Yeni oluşan bir ulus, ulusal baskıya tabi tu­ tularak, sanki yeni bir kimliğe ulaşmanın bedelini ödemiştir. Tüm ulus­ lar gibi, Ermeniler de ulusal kimliklerini, bir kere sahip olduktan sonra tüm haskılara rağmen korumuşlar, bunun bedeli ise soykırıma kadar giden acılı bir yol olmuştur.

Ulusal Baskıya Karşı Direniş Jcnositle yok edilen Ermenileri n ulusal tarihi 19. yüzyılın ikinci ya­ rısından sonra tarihe yansımıştır. Sosyal karakterleri ve ilişkileri ilc kül­ türel yapılarında oluşan farklılıklar ve değişiklikler giderek Ermeniler içerisinde yayılıyordu . Ulusal karakter de alan Ermeniler bu doğrul­ tuda özgürce hareket edemiyorlardı . Farklı dillerinden ve farklı kültür­ lerinden dolayı resmi olarak milli baskı ve yaptırıma tabi tutuluyorlardı.

Osmanlı devleti Ermcnilerin ulusal varlıklarını rcddediyor ve kendile­ rini özgürce ifade etmelerine müsaade etmiyordu. Ulusal baskıyla bağ­ lantılı olarak dini baskıya da mamz kalıyorlardı .

Ermenilcrin girdiği baskı süreci beraberinde örgütlenme girişimle­ rini de getiriyordu. Kendilerini hissettikleri gibi özgürce ifade ederneme ve yansıtamama baskının sosyal pratiğe yansımasıydı. Bu sosyal pra­ tik, baskı karşıtı örgütlenme ve mücadeleyi de ortaya çıkardı. Ermeni­ ler Ortaçağ'dan kalma bir devletin baskıları karşısında belli örgütsel adımlar atmaya başlayarak mücadele yürüttüler. İlk başlarda bu mücadelenin başını istanbul' daki Ermeniler çek­ mişlerdir. Avrupa 'da öğrenim gören Ermeniler burjuva siyaset ve kül-

33

tütünün etkisi altında kalarak, Enneniler hakkında anayasal taleplerde bulunurlar. Yine İstanbul'da bulunan Ermeni ticaret burjuvazisi de eko­ nomik güçlerini yaptırım uııswu olarak kullanarak bu doğrultuda bir­ likte hareket etmeye başladılar. Dönemin konjonktürü bu taleplerine uygun da düşmekteydi. Batı kapitalizminin geliştiği ve ekonomik-po­ litik-diplomatik yollarla hızla dünyanın çeşitli alanlarına nüfuz ettiği koşullarda, Osmanlı İmparatorluğu da gerileme sürecine girmişti.

Bunun sonucu olarak

yunu" gibi

"Tanzimat Fermanı", "Gülhane Hatt-ı Hüma­

batıya bağlı olarak gerçekleştirilen "reform"larla beraber,

Ermeniler yaptıkları dayatmalar sonucu bir takım anayasal haklarını kazandılar. Hemen sonrasında kurulan meclisin içerisinde de yer aldı­ lar. Tüm bu gelişmeler, gerileyen ve Avrupa'ya bağlanan imparatorlu­ ğun

yönetim

kademelerinden

bazı

tavizler

koparılmasının,

imparatorluğun gerilemesi ve Avrupa 'ya bağlanmasıyla beraber, İstan­ bul'daki Ermeni aydınlarla, Enneni burjuvazisinin de gelişmesi ve eko­ nomik gücüyle baskı unsuru oluşturmasının rolü olmuştur.

Devlet kadernelerindeki örgütlenmeyle beraber, Ermeniler sosyal yaşamın diğer alanlarında da örgütlenmeye gitmeye başladılar. Erme­ nilerin ilk örgütlenmeleri eski tarzda cemiyetler şeklinde olmuştur. Ka­ pitalizmin ilk nüvelerinin atıldığı dönem ve hissedilen ulusal duygular örgütlenmenin koşullarını da yaratmıştır. Enneniler sayı olarak çok ol­ dukları şehirler başta olmak üzere, demek ve benzeri türden örgütlen­ meler oluşturmuşlardır. Eski dildeki deyimiyle cemiyetler denilen demek örgütlenmesi, bugüne kıyasla, Ermenistan koşullarında çok daha kitlesel boyutlarda olmuş ve kitlelerin radikal kesimlerinin önemli bö­ lümünü de mücadele içine çekmiştir. Ama ilk etapta gidilen örgütlenme, yine de tarihsel deney ve tecrübe yoksuniuğu ve merkezi bir iradeye dayalı radikal örgütlenmeden de kopukluk içermiştir.

Ulusal baskı ve saldırıya karşı verilen mücadelenin beraberinde ge­ tirdiği ilk örgütlenme, 1 860 yılında İstanbul'da oluşur. Ermeniler Baş­ kent İstanbul' da çoğunlukta olmadıkları halde, 34

"Hayırsever Cemiyeti''

adıyla ilk Ermeni c emiyetini kurmuşlardır. Çoğunlukta olmadıkları halde İstanbul gibi bir şehirde ilk derneğin açılmasında, bu şehirde ya­ şamakta olan Ermeni aydınlarının ve Ermeni kökenli burjuvazinin önemli rolü olmuştur. Ticaret burjuvazisi ve aydınlar imparatorluğun başkentinde azınlıkta olmalarına rağmen, girdikleri burj uvazileşme sü­ reciyle öne çılanışlar, bu doğnıltuda da örgütlenmenin ilk adımlarını İstanbul' da atmışlardır. Aydın kesimin başlattığı örgütlenme, ulusal bi­ lincin hızla gelişmesi üzerine kitleleri de bu örgütlenme içine çeker. İ lk dönemler şehirlerde oluşan örgütlenme legal düzeydedir. Tüm bunlara bağlı olarak devletin en güçlü olduğu şehirde dönem dönem gösteriler ve eylemler de yapmışlardır.

Ermenilerin ulusal duyguları çoğunlukta oldukları şehir ve bölge­ lerde de hızla gelişmiştir. Bu şekilde birçok şehirde gidilen örgütlenme yaygınlaşmıştır. Bu örgütleıune üzerinden Ermeniler birçok ilde der­ nekler kurarlar.

Van, Erzurum, Bitlis, Muş, Zeytun ve Sasun vb. yerler

başta olmale üzere 1 860 ve 1 870'lerde artan sayıda cemiyetler kurulur.

Bu demekler üzerinden milli baskıya karşı mücadele yürütülür. Bu faa­ l iyet ve örgütlenmeye katılım hayli kalabalık da olmuştur. Bu demek­ ler daha sonra 1 880'de

"Ermeni/erin Birleşik Cemiyeti"

çatısı altında

birleşmişlerdir.

Bu örgütlenmelerin kurulması ve yaygınlaşmasında Ermeni kö­ kenli zenginlerin önemli bir bölümünün batıda Avrupa, doğuda Rusya üzerinden ticarete girişmeleri de etkili olmuştur. Osmanlı ve Rusya sı­ nırlarındaki Ermeni asıllı tüccar sermayesinin önemli bir bölümü gi­ derek daha da öne çıkmıştır. İstanbul, A dana, Erzurum, Van, Erivan, Tiflis ve Bakü gibi şehirlerde yapılan ticaret giderek birleşmiş ve ge­ nişlemiş pazarlara kaymıştır. Tarihsel olarak bu rotaya giren ticaretin üretimde değişimi daha öne çıkarması ile pre-kapitalist tüccar serma­ yesinin giderek, ticaret burjuvazisine dönüşmüştür. Ticaret burjuva­ zisi çeşitli illerde yaptıkları acentelik(ticarethane) ile etkisini giderek daha da geliştirmiştir.

35

Ermeni burjuvazisinin ve aydınların gelişmesi ulusal burjuvazi gü­ zergahında milli baskıya karşı direnişi içeren mücadele koşullarını da olgunlaştırmıştır. Yerel alanlarda kitlelerin geniş katılımıyla kendili­ ğinden yürütülen mücadele döneme damgasını vurmuştur. Bu dönem kendiliğinden oluşan yerel örgütlenmeler önemli boyutlarda kendini göstermiştir. Bu örgütlenmelerin önemli bölümünü yasal zeminde ha­ reket eden demek vb. örgütler oluşturmuştur. Bununla birlikte yasadışı olarak faaliyet gösteren örgütlenmeler de kurulmuştur. Van ve Erzurum başta olmak üzere çeşitli illerde bu tarzdan örgütlenmelere gidilir.

1878'de Van' da "Anavatan

savunucuları" ile 1882' de kurulan "Kara­ haç Cemi yeti" ve "Fedakarlar Cemiyeti'' gibi örgütler bunlara örnek o larak verilebilir. Ve Erzurum'da da o tarihlerde "Silahlı/ar", "Milliyet Perver Kadınlar", "Ermenistan 'a Doğru", "Müdaji Vatandaşlar" ad­ larıyla örgütler oluşturulur. Ayrıca Zeytıın(Maraş), Ağrı, Sason, (Muş, Bitlis civarı) Klikya (Adana ve civarı) vb. alanlarda da kırda ve şehirde Ermeni halkı haskılara karşı direnerek Osmanlı devletine karşı haklı bir zeminde mücadele vermiştir. Ermeniler düzenledikleri gösteri ve benzeri eylemlerle Osmanlı İmparatorluğu'nun haskılarına karşı dire­ nişle yanıt vermişlerdir.

Osmanlı İmparatorluğu'na karşı verilen bu mücadele 1870'in son­ larına kadar, şehirde ve kırda daha çok cemiyetler düzeyinde olmuştur.

Bu mücadeleler sonucu artan baskılar Ermeni ulusunun mücadelesini de geliştirir. Şehirde ve kırda mücadele daha kitleselleşir ve daha radi­ kal boyutlara tırmanır. 1890' ların başlarında şehirlerde ve kırsal alan­ larda ayaklanmalara gidilir.

1890'lı yıllarda Erzurum , Van, Muş, Bitlis (Sason), Zeytun (Maraş), Bayburt, Palu, Erzincan, Siirt, Diyarbakır, Kayseri, Adana, Mersin vb. illerde ve bölgelerde, irili ufaklı Ermeni ayaklanmaları olmuştur. Bu tarihlerde mücadele daha da gelişmiştir. Ermeniler Çoğunlukta olduk­ ları illerle beraber, Kürt ve Türklerin çoğunlukta oldukları bölge ve il­ lerde 36

de

ayaklanmalara

gitmişlerdir. 1877- 1878

Osmanlı-Rus

savaşından sonra, Rusya sınırlarına dahil edilen Kars, Ardahan, Doğu Beyazıt gibi illerde, o tarihlerde Ermeni isyanları görülmez.

Ayrıca yine o tarihlerde, kırsal alanda bazı bölgelerde de Ermeniler

fedai savaşı

denilen gerilla tarzı çatışmalara girişerek Osmanlı İmpa­

ratorluğu'na karşı savaşmışlardır. O dönem Ermeni fedailerin verdiği gerilla savaşları, çağımızdaki proletaryanın çizgisi önderliğinde veri­ len savaşlardan farklı içerik taşımıştır. Ulusal baskıya ve yaptırırnlara karşı, kırsal kökenli köylülerin kitle temelini oluşturduğu gerilla sa­ vaşları, ezilen ulus perspektifiyle verilmiştir. Ulusal baskı sonucu çıkan ve merkezi politik hattan yoksun, bölgesel tarzda kendiliğindenciliğe te­ kabül eden bir zeminde yaşanmıştır bu savaşlar. Ve fedai denilen Er­ meni gerillalar ulusal haskılara karşı dağa çıkarak, ezilen ulus çizgisi doğrultusunda savaşmışlardır. Ama verilen mücadele merkezi önder­ likten yoksundur.

Ermenilerin Ortaçağ devletinin azgın saldırılarına karşı, şehirde ve kırda ı890'ların ortalarına kadar verdikleri direniş ve mücadele kitle­ sel tarzda olmuştur. Ama bu haklı mücadelenin ciddi eksiklikleri de vardı.Ayaklanma ve fedai savaşı şeklinde direnişi içeren mücadelenin en karakteristik özelliği, merkezi bir önderlikten yoksun olması ve bir­ birinden kopuk bir tarzda verilmesidir. ı 860'lardan ve ı880 'lere kadar kitle örgütleri düzeyinde verilen mücadele bazı alanlarda başkaldırı ve Ermeni fedailerin gerilla savaşiarına kadar tırmanmıştır. Özellikle ı872, ı879, ı884 yıllarında Zeytıın'da, ı863-64 yıllannda Muş ve Van'da si­ lahlı direnişler verilmiştir.

Ayaklanmalar ve kırlardaki gerilla savaşları, var olan önderlik boş­ luğu ve kopukluk nedeniyle, direniş için gerekli olan irade birliğinden de yoksun kalmıştır. Böylesi bir yoksunluk haklı bir mücadeleyi de köklü başanya ulaştın11az. Güçlü bir önderlikten yoksun hareket eninde sonunda bastırılır.

ı890 sonrasında Hınçak ve Taşnaklar da mücadele içerisinde yer alırlar. Ama daha yeni kurulan ve tüm bölgelerde aynı faaliyet içeri37

sinde yer alamamışlardır. Bu tarihlerde en aktif oldukları bölgeler Sason ve Zeytun bölgeleridir. Bu yörenin halkları en yoksul Ermeni köylülerini oluşturuyorlardı. Sason köylüleri devlet sömürüsü ile be­ raberinde yörenin büyük toprak ağalarının katmerli sömürüsüyle de karşı karşıyaydılar. Bu yoksulluk beraberinde aktif direnişin maddi ko­ şullarını oluşturmuştur. Ve yöre halkı bu doğrultuda direnişe geçmiş­ tir. Ama hareket 1 894-96 tarihinde bastırılmıştır. IL Abdülhamit baş edemediği isyanların bastırılması için Hamidiye Alaylarına ihtiyaç duymuştur. Feodal bir devletin ihtiyaç duyduğu feodal-askeri bu kurum o dönemin, feodal karakter taşıyan Kürt toprak ağalarının ve dini liderlerin yönetimindeki Kürt aşiretleri üzerinden oluşturulmuştur.

Ermeni isyanlarını tek başına bastıramayan Osmanlı devleti, ı 89 ı yı­ lında oluşturulan Hamidiye Alaylan ile birlikte Ermeni isyanlarını bas­ tırabilmiştir. Dönemin bu katliamı henüz bir soykırım değildir. Ama ilk kitlesel Ermeni katliamıdır. Katliamda ölenlerin sayısı çeşitli kaynak­ lara göre ı 00 bin ila 300 bin arasında değişmektedir.

Zeytun yöresinin halkı da aynı koşullarda mücadele vermişlerdir.

Mevcut devlete karşı en fazla mücadele bu yöre halkı tarafından veril­ miştir. Ayrıca ulusal baskıdan evvel, 1 800 ' lü yıllarda sınıf baskısı ve sömürüye dayalı mücadele daha öne çıkmıştır. Daha sonra oluşan ulu­ sal baskı, yöre halkının gördüğü sınıfsal baskıyla birleşmiştir. Zeytunlu Ermeniterin gösterdiği direniş Osmanlı devletince bastırılamaz. Hatta bazı resmi kurumlara ait binalar Zeytunlu Ermeniler tarafından ele de geçirilir. Bunun üzerine gelen askeri güçlere rağmen devlet hareketi bastıramaz. Araya diğer ülkelerin resmi kurumlarının girmesi üzerine ateşkese gidilir. Konuyla ilgili araştırma yapan yazar Recep Maraştı ı 895 tarihli Zeytun direnişini şöyle anlatmaktadır: "Zeytun Ermeni/erin Kilikya 'daki en yoğun yerleşim merkezlerin­ den biriydi. Zeytun 'daA-i ayaklanma ve direnişler süreklilik kazanmıştı:

1 850 yılına

kadar sekiz kez . . . Zeytun direnmelerinin ulusal olduğu

kadar sım/çelişkilerinin Sasun 'a benzer biçimde keskin zıtlıklar gös38

!ermesi, Zeytun halkının savaşçı karakteri ile öne çıkmaktadır. Köylü­ lerden ağır vergiler toplamakla olan Ermeni aristo"--ratları (işhan adı verilen prens/er) ile köylülük arasında derin bir çelişme ve çatışma ya­ şanmakta olan Zeytun 'da, 1850 'den sonra direnme/erin ulusal karak­ ter almaya başladığına, Osmanlı merkezi otoritesinin Zeytun 'u ele geçirme çabalarına karşı direnişe dönüştü.

Osmanlı hükümeti bölgeye müdahale etmek için çelişmeleri bahane etmeye çalışıyordu. Fakat 'düzenleme 'adı altındaki baskı politikası di­ renmeyle karşılık buldu. Dört bini silahlı olmak üzere, altı bine yakın Ermeni Zeytun 'daki kışla, hükümet binası vb. yerleri basarak teslim al­ dılar; ayaklanma çevreye yayıldı.

Hükümet, ordu birlikleriyle Zeytun 'u kuşattıysa da şiddetli çarpış­ malar meydana geldi, jandarmalar büyük kayrp verdiler. Üç ay süren kuşatmada taraflar birbirlerine karşı üstünlük sağlayamayınca, araya giren Büyükelçilikterin girişimleriyle Ermeniler/e ateşkes imzalandı.

15 maddelik anlaşmayla hü/,_'iimet, Hınçakyan Partisi üyesi beş eylem­ cinin yurt dışına çıkarılması, geçmiş vergilerin affı, miri verginin azal­ tılması, genel af çıkarılması şartlarını kabul ederken Ermeniler de silahlarını bırakmayı kabul ettiler."( l l ) 1 890'1ı yıllarda Sason ve Maraş 'ta fedai savaşı öne çıkarken, Erzu­ rum, Van, Erzincan, İstanbul vb. illerde ise şehir içi kitlesel eylemler öne çıkmıştır. Yukanda belirtildiği gibi 1 894-96 tarihindeki direniş, dev­ letin takviye güçlerini daha da artırarak saldırıya geçmesi sonucu bas­ tırılmıştır.

Ermeni hareketleri, bastırılmış olsa da baskılar sona ermemiş, hatta daha da artırılmıştır. Yapılan baskılarla Ermeniler göçe zorlanmıştır.

Abdülhamit döneminde artan göç politikası ile nispi olarak sayılan az­ altılmaya çalışılmıştır. ll. Abdülhamit, zorladığı göç sonucu Ermeniler tarafından boşaltılan yerlere, Pan-İslamizm kisvesi altında Müslüman dinine mensup halkları yerleştirmiştir. Amacı Ermenileri dağıtarak güç­ lerini azaltmaktı.. Ermenileri n yoğunlukta olduğu bazı alanlar tümden 39

değil, ama kısmen zoraki göçle boşaltılmış ve yerlerine yerleştirilen Müslüman halklada denetim sağlanmaya çalışılmıştır. Amaç işgal ettiği topraklar üzerinde dini otoriteyi güçlendirerek iktidarlarını da sağlama almaktır. Osmanlı İmparatorluğu' nun temelleri üzerine oluştuğu İ sla­ mizm doktrini, İ slam dinine sahip halkların yönetimini daha kolay kıl­ mıştır. Dini kisveyle devamlı suni çelişkiler yaratılmış, halklar karşı karşıya getirilmiştir. Bu klasik pan- İ slamİst politika, Osmanlı Devleti tarafından giderek daha da katmerli bir tarzda uygulanmış ve Ermeni­ ler yer yer başka bölgelere göçe zorlanmıştır. Ancak Ermeniler, yo­ ğunlaştıkları alanlarda ulusal varlıklarını yine de korumuşlardır.

Örgütlenmenin Zayıf Olduğu Yerde Hareket Kendiliğindencidir Tarihsel olarak nesnel gelişme sonucu değişim sürecine giren bir toplum, gelişmenin önünde engel teşkil eden stati.ikoyla ve yansıması olan güçlerle çatışmaya girer. Nesnel durumun bu yasası sonucu deği­ şim sürecine giren Ermeniler ile gelişmenin önünde engel teşkil eden Osmanlı Devleti de çatışma sürecine girmişlerdir. Kaçınılmaz olan bu durum tarihi gelişmenin objektif yasasıdır. Ama objektif olarak birbir­ lerini hedef alan ve çatışan güçlerin çıkarları doğrultusunda birbirle­ rine karşı örgütlenmeleri de subjektif durumun ifadesidir. Subjektif durum, birbirlerini hedef alan güçlerin, birbirlerine karşı örgütlenmesini ifade eder. Dolayısıyla objektif olarak çatışmaya girilen rakibin sub­ jektif olarak alt edilmesini hedefler. Belirleyici olan objektif durumdur.

Ama objektif duruma uygun düşen subj ektif müdahaleye gidilcmezse, hedefe de ulaşılamaz. Bu da hedefe yönelik örgütlü mücadeleden geçer.

1 890'lara kadar Ortaçağ' ın gericiliğine, haklı bir zeminde, ilerici taleplerle verilen mücadele ile belli darbeler de vurulmuştur. Lakin Er­ menilerin verdikleri mücadelede, objektif duruma uygun düşen örgüt­ lemne eksikliği kendisini hissettirmiştir. Ermenilcrin verdiği mücadele tüm eksikliklerine karşın ulusal mücadeleydi. Önderlik boşluğuna rağ­ men mücadelenin öne çıkan lmsuru ulusal çelişkiydi. Ulusal düzeyde 40

yerel örgütlenme oluşmuşsa da, genelde merkezi önderlikten yoksun bir hat izlenmiştir. Mücadeleye iktidar perspektifiyle önderlik eden mer­ kezi önderliğin olmayışı gerekli olan irade birliğinin oluşmasının önünde engel teşkil etmiştir. Kırda ve şehirde Osmanlı Devletinin has­ kılarına karşı yürütülen mücadele, daha çok birbirinden kopuk bir tarzda verilmiştir. Oluşan örgütlenmeler de yerel düzeyde hareket et­ mişlerdir. Yerel düzeyde oluşan örgütlenme verilen mücadeleyi kolek­ tif önderlikten yoksun kılmıştır.

Ciddi eksikliklerlc beraber, dönemin feodal-fetilıçi devletine ve ulusal zulmüne karşı da, önceleri bir tepki gösterilmiş ve giderek haklı zeminde bir direniş ve mücadele de yürütülmüştür. Ortaçağ ' dan o güne sarkan, çağın en baskıcı devletlerinden birine karşı, ulusal bir di renişle tavır alınmıştır. Kırda ve şehirde Ermeni halkı verdiği mücadeleyle ulusal kimliğinde ısrar etmiştir. Devletin baskı ve katliamları karşı­ sında yılmamışlardır. Ama kitlelerin haklı ve onurlu direnişi objektif bir önderlikten yoksun olduğu için kendiliğindenci bir çizgiye tekabül etmiştir.

Ermcniler, verdikleri mücadele sonucu, karşılarında 1 870' lerdcn sonra gericikşen kapitalist devletleri de bulmuşlardır. O günün şartla­ rında kapitalizmin gcricileşmesi ile bir dönemler ulusal sorunun çözü­ münde ilerici adımlar atan burjuvazi artık gcricileştiğindcn ulusal sorunun ve ulusal hareketlerin önünde gerici rol oynamaya başlamıştır.

Dolayısıyla gericikşen İ ngiliz ve Fransız kapitalistleri Osmanlılarla kurdukları ilişkide bu niteliklerini göstermişlerdir. Bu güçler, Ortaçağ'ın gerici, feodal fetihçi devletinin tüm baskılarını, dolayısıyla Ermcnilcre yönelik ulusal baskılarını da destekiemiş ve ortak olmuşlardır. Ermc­ niler, verdikleri mücadele sonucu Osmanlı devletiyle beraber, girdikleri süreçle giderek emperyalisticşen burjuvaziyi de karşılarında bulmuş­ tur. Dünya çapında pazarların paylaşımının ve tekelleşme sürecinin ta­ mamlanması ilc dünyaya doğrudan hükmeder duruma gelmesi ulusal sorunu daha özgün bir rotaya sokmuştur.

41

ULUSAL SORUNUN ÇAGIMIZDAKi MUHTEVASI Ermenilerin soykırım öncesindeki ulusal tarihlerinin 1 890'ların ortalarına kadar olan bu bölümü, yukarıda belirttiğimiz gibi önderlik boşluğu içermektedir. Bu dönemin, özellikle ilk başlarında Hınçak ve Taşnak örgütlenmeleri henüz oluşmamıştır. Yeni oluşmaya başladığı dönemlerde ise bir süre yeterli etkinliği sağlayamamışlardır. Hmçak­ lar ve Taşnakların giderek aktif olduğu 19. yüzyılın sonları ve 20. yüz­ yılın başları ve sonrası, aynı zamanda emperyalizmin de Ermeni so­ rununa artık doğrudan müdahale ettiği süreci kapsamaktadır. Sorunun daha iyi kavranması açısından ulusal sürecin, aynı zamanda özgün dö­ nemler şeklinde ele alınmasında fayda vardır. Zira yakın zamana ka­ dar tabu olan ve on yıllarca gizlenen ve çarpıtılan bir sorunun bu pers­ pektifle ele alınması sorunun daha iyi kavranmasına hizmet eder.

1 9. yüzyılın son çeyreğinde, uluslararası kapitalizmin gerici rotaya giımesi ile ulusal sorun, giderek bir iç mcsele olmaktan çıkıp, uluslar­ arası bir soruna dönüşmüştür. Kapitalizmin ilerici olduğu ilk ortaya çı­ kış sürecinde, u lusal sorun feodalizmin tasfiyesi ve mutlakıyetin alt edilmesini hedef alan burjuva demokratik devriminin genel hedefinin bir parçasını oluşturuyordu. Burjuvazinin önderliğindeki demokratik dev­ rimin sınırları içerisinde yer alan ulusal sorun, Ortaçağ'dan kalan siste­ min ve devletin alt edilmesiyle çözüme ulaşacaktı. Dolayısıyla ulusal so­ run o tarihsel koşullarda, Ortaçağ sistemini hedef alan bir devrimci mücadelenin iç sorununu oluşturmaktaydı. Buıjuvazinin ilerici olduğu o tarihsel koşullarda devrimin perspektifi buıjuva demokrasisiydi. Bu ta­ rihsel dönem ı 789 ile ı 8 7 1 tarihleri arasındaki süreci kapsar.

1 87 1 yılına kadar tasfiye ettiği iktisadi ve sosyal yapıyla birlikte, burjuva devletlerinin kuruluşunu da tamamlayan burjuvazi, böylelikle 42

tarihsel olarak taşıdığı ilerici misyonu yitirerek, gerici güzergaha kay­ mıştır. ilerici olduğu süreçte Ortaçağ sistemini ve Ortaçağ devletini he­ def alan ve o doğrultuda verilen mücadeleleri destekleyen burjuvazi, artık tarihsel olarak uğradığı nitel değişiklikle, kapitalizm öncesinin tüm gerici karakteriyle uzlaşma ve işbirliği sürecine girmiştir. Burjuvazi o süreçte tarihsel materyalizmin kaçınılmaz dönüşümüyle gericileşmiş­ tir artık. Dolayısıyla ekonomik temelini pazar sorununun oluşturduğu ulusal sorunun siyasi özü, mevcut çağda uğradığı değişimle iç sorun ol­ maktan çıkmış, uluslararası emperyalizm karşısındaki tutumla, ulus­ lararası bir sorun halini almıştır.

Dolayısıyla emperyalizme bağımlı ülkelerde, proletarya önderli­ ğindeki devrimler iktidar perspektifiyle hedefine ulaşır. Çağımızda hala, devrimin hedefi salt içteki egemen sınıflada sınırlı değildir. Aynı zamanda gericiliğin merkezini oluşturan uluslararası emperyalizm de bağımlı yerli gericilikle beraber, birbirleriyle bağlantılı olarak devrimin başlıca hedefleri içerisinde yer alır. Tüm dünyaya hükmeden emper­ yalist haydutların hedef alınması zorunludur ve başarının önkoşuludur.

Bu önkoşul salt proletarya önderliğinde devrimle sınırlı değildir. Ulu­ sal kurtuluş mücadelelerinin de önkoşulu anti-emperyalizmdir. El­ bette ki proleter hareket ile ulusal kurtuluş hareketlerinin politik or­ taklıklarına karşın, ideolojik güzergahları farklılık içerir. Ama Lenin yoldaşın tahliliyi e, emperyalizm ve proleter devrimleri çağında ulusal sorun, ezilen ulus ve milliyetlerin ve sömürgelerin, ulusal baskıyı uy­ gulayan yerli egemen sınıflara karşı mücadelesiyle beraber, emperya­ lizme karşı mücadelesini de içermektedir. Ve ulusal hareketlerin de­ mokratik muhtevası desteklenmek durumundadır. İbrahim Yoldaşın bu konuya ilişkin belirlemeleri gayet net ve açıktır. Yoldaştan yapılan biraz uzun olan aşağıdaki alıntı soruna ga­ yet net bir şekilde açıklık getirmektedir. Kürt ulusu nezdinde yapılan alıntı, genel bir doğruyu içermektedir. Dolayısıyla Ermeni sorunu için de geçerlidir.

43

"Biz burada İngiliz emperyaLizminin parmağı olup olmadığını tartışmayacağız. Böyle bir iddiayla milli baskı politikasınm savunulup savunu/mayacağını tartışacağız. Şey/ı Sait isyanının arkasinda İngiliz emperyalizminin parmağının olduğunu varsayalım. Bu şartlarda bir komünist hareketin tutumunun nasıl olması gerekir? Birinci olarak, Türk halcim smıjlarınzn Kürt milli hareketini zorla bastırma ve ezme po­ litikasına karşı çıkmak, buna karşı aktifbir şekilde mücadele etmek, Kürt milletinin kendi kaderini kendisinin tayin etmesini istemek, yani ayrı bir devlet kurup kurmamaya bizzat Kürt milletinin karar verme­ sini istemek. Bu, pratikte dışandan müdahale edilnıeksizin, Kürt böl­ gesinde genel oylama yapılması, ayrılma veya ayrılmanıa kararı mn bu yolla veya buna benzer bir yolla bizzat Kürt milleti tarafindan veril­ mesi anlamına geli1� Kürt hareketini bastırmak için yollanan bütün as­ keri birliklerin geri çel..ilmesi, her türlü müdahalenin kesinlikle ön­ lenmesi, Kürt milletinin kendi geleceği hakkında kendisinin karar vermesi, komünist hareket birinci olarak bunun için mücadele eder ve Türk hakim sınıflarının bastırma, ezme, müdahale politikasını kitlelere teşhir eder, ona karşı aktif olarak savaşırdı. İkincisi, İngiliz emperya­ lizminin milliyetleri birbirine düşürme politikasını, bunu her milliyet­ ten emekçi halka, bunların birliğine verdiği zararı kitlelere teşhis eder, İngiliz emperyalizminin müdahale, içişlere burnwzu sokma politikasıyla aktif olarak savaşırdı. Üçüncüsü, Kürt ulusunun ayrrlmasmı, 'bir bü­ tün olarak sosyal gelişmenin ve sosyalizm için proletaryanın sınıfmü­ cadelesinin menfaalleri açısmdan yargılar ', bizzat ayrılmayı destek­ leme veya desteklemenıe yolunda bir karara varırdı. Eğer ayrıimanıayı proletmyamn sınifnıelzjaat/erine uygun buluyorsa, Kürt işçileri ve köy­ lüleri arasmda bunun propagandasiili yapardı; özellikle Kürt komü­ nist/eri, kendi halkı arasmda birleşmenin propagandasm ı yapardı ve m illi baskıZara karşı mücadeleyi toprak ağalarmın, molla/arın, şeyh­ /erin, vb. durumunun güçlenmesiyle bağdaştırma çabasmda olanlara karşı mücadele ederdi. Buna rağmen Kürt ulusu ayrılma yönünde ka-

44

rar verirse, Tiirk komünistleri buna razı olur, ayrılma isteğinin karşı­ sına zor çtkarma eğilimleriyle kesinlikle mücadele ederdi. Kürt ko­ münist/eri ise Kürt işçi ve emekçileri arasmda 'birleşme 'nin propa­ gandasını yapmaya, emperyalist müdahaleyle mücadeleye; Kürtfeodal beyleriyle, şeyhlerle, mollalarla, burjuvazinin milliyetçi amaçlarıyla mücadeleye devam ederdi.

Eğer komünist hareket, Kürt ulusunun ayrılmasının proletaryanın menfaalleri açısından faydalı olacağına karar verirse, mesela ay­ rılma halinde Kürt bölgesinde devrim imkanı artacaksa, o takdirde biz­ zat ayrılmayı savunurdu; hem Türk işçi ve emekçileri arasında, hem de Kürt işçi ve emekçileri arasında ayrılmanın propagandasını yapardı.

Her iki halde de, Türk işçi ve emekçileriyle Kürt işçi ve emekçileri ara­ smda st cak ve samimi bağlar doğard1. Kürt halkı, Türk halkına ve ko­ münistlere büyük bir güven ve dostluk duygusu bes/erdi. Halkların bir­ liği pekişir, devrimin başarısı daha da kolaylaşırdı." ( 1 2) İbrahim yoldaşın yukarıdaki varsayıma dayalı belirlemeleri, net bir şekilde emperyalizme dayansa da bir ulusal harekete yönelik her türlü ulusal baskıyaa, açıktan karşı çıkmaktadır. Açıktır ki, emperyalizme ba­ ğımlılığı savunulmayan bir ulusal harekete yönelik, her türlü baskı, kat­ liam ve saldırıya karşı da, proletaryanın perspektifiyle aktif tavır ve mü­ cadele gündeme getirilerek net bir tavır alınmaktadır. Ezilen ulusun köklü ulusal kurtuluşunun ise, sınıf bilinçli proletaryanın çizgisi doğ­ rultusunda mümkün olacağı vurgulanmaktadır.

Ulusal sorunda kaçınılmaz ve zorunlu olan UKKTH (Ulusların Kendi Kaderlerini Tayin Hakkı) da savunulmaktadır. Ezen ulusa ve ulu­ sal baskısına karşı kararlı tavır takını lması, UKKTH'nin kayıtsız şart­ sız savunulmasından geçer. Ulusların Kendi Kaderlerini Tayin Hakkını savunmayan anlayış demokratik muhteva taşımaz. Bu hak kayıtsız şart­ sız savunulurken, ayrılıp ayrı devlet kurma proletaryanın çıkarlarına göre belirlenir. Çağımızın ilk soykırımının objektif olarak değerlendirilmesi, sor45

gulanması ve mahkum edilmesi, sınıf bilinçli proletaryanın yukarıda genel hatlarını belirttiğimiz, ulusal soruna ilişkin çizgisiyle mümkün­ dür. Bu nedenle bir önceki bölümde Ermeni ulusal sorununun 19. yüzyılın sonlarına kadar olan bölümünü yukarıda belirttik. Ermeni ulusal hareketinin 20. yüzyıl öncesiyle sonrası dönemlerin ortak nite­ liğine karşın, emperyalizm karşısındaki tavır nedeniyle farklı muhteva içermesi nedeniyle de, sorun bağlantılı olarak ayrı bölümler halinde ele alınmıştır. Aynca Ermeni sorununda esas aldığımız bölüm Osma.nlı İm­ paratorluğu döneminin Ermenistan'ı olmakla birlikte, soykınının dı­ şında Sovyet devrimiyle nitel olarak farklı bir perspektifle hareket eden bir başka Ermeni hareketi de ayrıca ele alınmaktadır.

Devam Eden Ulusal Baskı Batı Avrupa' da ulusal hareketler burjuvazinin ilerici olduğu dönem, demokratik devrime bağlı olarak gündeme gelmiştir. Bu süreç burju­ vazinin henüz ilerici olduğu bir süreçtir. Ama ne zamanki, o dönemin burjuvazisi önderliğindeki ulusal devletler Batı Avrupa'da kuruluş dö­ nemini tamamlamış, artık tarihi konumuyla burjuvazi de ilerici rolünü tamamlamıştır. Ulusal hareketler Doğu Avrupa ve Asya' da ise genel olarak 1 905 yılında başlamıştır. Ermenistan'da ise, bazı ülkelerde ol­ duğu gibi, uluslaşma ve ulusal faaliyetler I 9. yüzyılın ikinci yarısın­ dan sonra başlamış ve ilk büyük isyanlar da 1 890' da olmuştur. Ve daha sonraki tarihlerde devam etmiştir. Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu sı­ nırlarındaki Ermenistan' da uluslaşma ve ulusal hareket Asya' daki bir­ çok toplumdan önce oluşmaya başlamıştır.

Ermeniler fetihçi ve ilhakçı devletlerin işgali altında ayrı toplum­ lar halinde olmalarına karşın, toplumsal yapının üretiminde ve ürün­ lerin giderek geniş alanlara aktanınında etkil i oldular. Ticarette yet­ kinleşen Ermeniler Kafkasya'daki ve Osmanlı sınırlarında ticaret için elverişli şehirlere yerleşerek ve giderek bu ülkelerde ticareti ele geçir­ diler. Kırda ve şehirde, meta üretiminin ve dağılım ve bölüşümün 46

daha geniş alanlara yayılması ve kapalı pazarların yıkılarak genişlemiş ve birleşmiş pazarlara dönüşmesi, uluslaşmanın iktisadi ve sosyal te­ mellerini oluşturmuştur. Üretimin ve dağılımın girdiği değişimle olu­ şan meta üretimi giderek gelişmiştir. Elbette ki bu gelişmenin olduğu süreç ile içinde bulunulan tarihsel dönemin mevcut durumu önemlidir.

Mevcut objektifdumm ile subjektif durumun dayatması sonucu, dö­ nemin Rus Çarlığı 1 86 1 'de rcforına gitmek zonında kaldı. Yapılan re­ form ile Rusya kapitalizmi hızla gelişme sürecine girdi. Ermenistan'ın da içinde bulunduğu Kafkasya'da da bu gelişme kendisini göstermiş­ tir. Gelişen Rus kapitalizmi o alana da açılmıştır. Meta üretimi hızla ge­ lişmiş ve Kafkasya'yı da hızla meta dolaşımı alanına çekerek, fabrikalar için gerekli olan pazar alanlarını da birleştirmiş ve geliştirmiştir. Re­ form öncesinin seyrek nüfuslu ve dünyadan kopuk "dağlı/arın otur­ duğu" Kafkasya, keşfedilen petrolün ve tarım ürünlerinin üretim ve da­ ğılımındaki hızlı değişimle birlikte nüfusun da hızla arttığı bir bölgeye dönüşmüştür. Keşfedilen petrol bu dalda petrol sanayicilerini geliştir­ miş ve tarım alanındaki farklılaşma ve yoğunlaşma da toplumsal üre­ timi ve toplu ticareti geliştirmiştir. Beraberinde -henüz toplumun azın­ lığını oluşturmasına karşın- giderek ücretli emekçilerin de ortaya çıktığı sistemin temelleri atılmıştır. Bu toplumsal yapı üretim tohum­ larıyla birlikte Kafkasya'da da oluşmaya başlamıştır.

Tüm bu gelişmeler birbirinden kopuk pazarların yıkıma uğrama­ sıyla oluşmaya başlar. Yıkıma uğrayan pazarların birleşmesi berabe­ rinde Lenin'in tahliliyle iç pazarı yaratır.

"Basit meta üretiminden kapitalist üretime geçişin işareti olan (ve bu geçişin zorunlu koşulunu oluşturan) doğrudan üreticinin üretim araçlarından ayrılması. yani mü!ksüzleştirilmesi, iç pazarı yara­ tır."( l 3) Saffeodal yapının doğrudan üreticilerinin mülksüzleştirilerek, üre­ tim araçlarından koparılmasıyla ulusal yapının oluşumunu tamamlayan iç pazar, beraberinde dış pazarı da yaratmıştır.

47

"Kapitalist bir ülkenin bir dış pazara sahip olma ihtiyacı hiçbir zaman, toplumsal ürünün (ve özellikle artı-değerin) gerçekleşti­ ri/me yasaları tarafindan belirlenmez, her şeyden önce, kapitalizmin, ancak, devlet sınırları dışına taşan geniş ölçüde gelişmiş meta do­ laşımının bir sonucu olarak ortaya çıkması gerçeği ile belirlenir. Bu yüzden dış ticareti olmayan bir kapitalist ulus düşünülemez, böyle bir ulus da yoktur zaten."( l 4)

Lenin'in de belirttiği gibi iç ve dış pazarların oluşarak, ticaretin bu merkezileşmiş pazarlar üzerinden yürütülmesi ulusal yapının ko­ şuludur. Ulusal yapının diğer koşulları pazar birliğiyle tamamlan­ mıştır. Çünkü iç ve dış pazara tekabül eden üretim, aynı topraklarda oturan ve aynı dili konuşan insanları bir araya getirip toplumsal ola­ rak kültürel ve sosyal ilişkileri geliştirir. Bu gelişıneler kırsal alan­ daki doğrudan üreticinin (köylülüğün) farklılaşmasını da beraberinde getirmiş; çoğunluğu üretim araçlarından koparak mülksüzleşirken, diğer kesimi ise giderek zenginleşmiş ve ürünlerin alıılı satımı top­ luca yapılınaya başlanmıştır. Köylülüğün farklılaşmasına tekabül eden bu gelişim ile zengin köylünün ürünleri pazara toplu halde tüc­ carlar üzerinden sevk edilmiştir. Giderek kır ile köy daha yakınlaş­ mıştır. Kırda ve şehirde köylülüğün ve zanaatkarın çoğunluğu mülk­ süzleşirken, zengin köylülük ve tüccar sennayesi üretimde iç içe girerek daha da zenginleşınişlerdir. Böylece tüccar sermayesi iç pa­ zara egemen olmuştur. Aynı zamanda dış pazardan giren ve çıkan ürünün (metanın) dolaşımı da tüccar sermayesi üzerinden olmuştur.

Tüccar sermayesi de artık giderek ticaret burjuvazisine dönüşmüş­ tür. Pazarların bu işlerliğinin giderek gelişmesi ulusal yapıyı da ge­ liştirmiştir.

Kırsal alandaki farklılaşma ile ticaret burjuvazisine dönüşen tüc­ car sennayesinin diğer bölümü de şehirde giderek doğrudan üretimde de yer alır. T ürkiye ve Rusya Ermenistan'ındaki üretimden kopuk tüccar sermayesi içinde az bir kesim de olsa, ne zaman ki o günün 48

koşullarına göre fabrikalar işletmeye başlamışsa, kapitalist vasıflar taşımaya başlamıştır. O dönüşümle birlikte üretimden kopuk para bi­ rikimi de giderek üretimde yer aldıkça sermayeye dönüşmüştür. El­ bette ki bu henüz kapitalizmi tümden egemen kılmamıştır. Ama saf feodal yapının girdiği çözülme süreciyle, birleşmiş ve merkezileşmiş iç ve dış pazarların oluşumu ile uluslaşma koşulları oluşmuştur. Er­ meniler de bu minvalde, asgari boyutlarda da olsa uluslaşma süre­ cine girmişlerdir.

Rusya'da uygulanan reformlarla birlikte ezen ulus olarak Rusla­ rın girdiği uluslaşma hız kazanmıştır. Ve Rusların dışında ezilen top­ lumlar da sistemin girdiği bu değişim süreciyle birlikte uluslaşma sü­ recine ginnişlerdir. Kafkasya Ennenileri de bu tarihsel süreçte, bu güzergahta yer almışlardır. Reform öncesinde dünya ekonomisinin ve tarihin -dışında yaşayan "dağlı/arın" oturduğu ülkelerden biri olan Ermenistan, Kafkasya'daki diğer ülkelerle beraber refonn son­ rasında girilen süreçle ''petrol sanayicilerinin, şarap tüccarlarının, büyük buğday ve tütün ekicilerinin ülkesi haline" gelmeye başla­ mıştır. Rusya Erınenistan'ının iktisadi ve sosyal yapısındaki değişime ilişkin "Batı Ermenistan (Kürt İlişkileri) Ve Jenosid" adlı kitabında M. Kalınan o dönemi şöyle değerlendirınektedir: "Kapitalistlerin Kafkasya 'da -özellikle Bakü petrollerinin Kara­ deniz 'e açılması için- yaptıkları demiryolları bölgede bir canlılığa yol açtığı gibi önemsiz köy ve kasabalar canlı ticaret merkezleri ol­ maya başladı, kapalı köy ekonomileri yıkı/maya ve çöküntüye uğradı.

Bu arada çeşitli endüstriyel madenler işletilmeye baş/anıldı. Kömür, manganez, bakır, ipek, pamuk, demir üretimi h ız kazandı. Nispeten bir işçi sınıfı ortaya çıktı. Zanaatkar ve dokuma ürünlerini üreten­ ler kapitalistler karşısında hızla geri/emeye başlayınca bölgede yeni ilişkiler gelişti. Ortaya çıkan işçi sın?finın köy/e, evdeki ev inıalatıyla ilişkisi kopmadığı gibi Ermeni işçilerinin oranı diğer milliyet/ere göre sayıca endüstriyel merkezlerde daha fazla arttı. "( l S) 49

Yukarıda belirtildiği gibi, Kafkasya sınırlarındaki Ermenilerin toplumsal yapılannın girdiği süreç, yeni ilişkilerin oluştuğu bir sü­ reci içermektedir. Ama bu henüz feodalizmin tümden tasfiye olduğu ve kapitalizmin de tümden egemen olduğu süreç de değildir. Bu sü­ reç kapitalizmin şafağıdır.

Ermenilerin girdiği bu süreç Ermeni kapitalistlerini de yarat­ mıştı. Kafkasya'da diğer kapitalistlere göre daha çabuk geliştiler. Er­ menistan dışında diğer Kafkasya ülkelerinde bile yatırımları ve ti­ caretleri

oldu.

Reform

sonrası

gelişen

kapitalizm

Ermeni

burjuvazisini de yaratmış ve gelişme sürecine sokmuştu. Enneni bur­ j uvazisi petrol ve diğer hammadde ve doğal kaynakların yoğun ol­ duğu alanlarda giderek geliştiler.

"Ermeni tüccarlarının Rusya 'da, Tiflis, Astrahan, Moskova ve daha sonra da Baku 'de uzun bir geçmişi ve güçlü etkinlikleri vardı.

Osmanlı-Rus, Rus-İran savaşlarında bu tüccarlar Rus ordusuna çeşitli malları pazariadık/arı gibi savaş dışında İran 'a şeker, pamuk ürünleri vs. satar/ar. Tiflis �eki tütün, deri, pamuk üretiminin yanı sıra bankacılıkla ellerindeydi. Büyük servetler biriktirmiş/erdi. Fakat petrolün kullanımı arttıkça Ermeni petrol zenginleri bölgedeki en et­ kili güç haline gelirler. Servetleri sermayeye dönüşmeye başlar."(I 6) Rusya sınırlarmdaki Ermenistan'ın girdiği bu güzergah, bera­ berinde Ermeni ulusunun maddi koşullarını oluşturmuştur. Erme­ niler Ortaçağ'ın kapalı ve kopuk yapısından toplumsal bir yapıya dönüştüler.

Osmanlı sınırlarındaki Enneniler de, Rusya Ermenileriyle bera­ ber bu sürece girmişlerdir. Genelde aşiret ilişkileri olmadığı için, dev­ letin baskısıyla başka bölgelere yerleştiklerinde bile o bölgelere yerleşmekte zorluk çekmiyorlardı. Edindikleri üretim tarzını, sosyal ve kültürel yapılarını da beraberinde gittikleri bölgelere taşıyor­ lardı. Zamanla göç ettirildikleri verimli topraklara da yerleşmişler­ dir. Nitekim Kürtlerin ve Türklerin çoğunlukta oldukları bölgelere

so

kadar açılmışlardır. Tarihsel o larak geniş bölgelere yerleşmeleri ile üretim ve ilişki kapasiteleri de gelişmiştir. Tüccar sermayesi daha da gelişmiş ve zenginleşıniştir. Bu kapasiteleri, Rusya Erınenistan' ının girdiği strrecin onlara yansımasını da beraberinde getirmiştir. Orta­ çağ' ın işgalci devletleri tarafından toprakları işgal edilerek bölün­ ınesine karşın, Osmanlı Ermenistan' ı da feodalizmin çözülme süre­ cine girmiştir. Ve beraberinde kapitalizmin önkoşullarının oluştuğu bir ülkede uluslaşma aşamasına da girilmiştir.

Ermeniterin ulusal baskıya karşı 1 9. yüzyılın sonlarına doğru ver­ dikleri mücadele, örgütsel boşluktan dolayı istikrarlı bir hat izlemedi.

Sorun çözülmediği gibi daha da kemikleşti. Baskıyı ve çelişkiyi he­ def alan merkezi bir örgütlenme boşluğu, sorunun varlığını devam ettirmesini ve daha da gelişmesini beraberinde getirmiştir. Dolayı­ sıyla baskıyı var eden mevcut yapı beraberinde tüm haşmetiyle de­ vam etmiştir. Uygulanan baskı hem Osmanlı, hem Rusya sınırlannda daha katmerli bir boyut izlemiş ve giderek daha da derinleşmiştir.

Gericileşen kapitalizmin uluslararası bir sistem haline gelmesiyle, daha da saldırganlaşan emperyalizmin 20. yüzyılda pazarların pay­ laşımını tamamlaması, ulusal sorun ve sömürgeler sorununu bir iç so­ run olmaktan çıkarmış, mevcut sistemin uluslararası sorunu haline getirmiştir. Bir başka deyişle, emperyalizm her türlü baskı, sömürü ve zulmün statükosundan yana tavır takınmıştır. Bu dönem Ermeni sorunu salt Osmanlı Devletiyle sınırlı kalmamış, devreye giren em­ �eryalist haydutlara kadar yansımıştır. Dolayısıyla Erınenilerin ulu­ s 81'\direnişi salt Osmanlı İmparatorluğu ile sınırlı kalmamalı, bir

bütün olarak, emperyalistleri de hedef almalıydı. Ermeniler bu pers­ pektifle hareket etmeliydi.

51

ERMENiLERiN TARiHiNDE HINÇAKLARIN VE TAŞNAKLARlN YERi Osmanlı İmparatorluğu döneminde başlayan ulusal baskı giderek katmerlenmiştir. Baskıyı uygulayan imparatorluk feodal karakteriyle daha da saldırganlaşmış, hatta yer yer katliamlara da girişmiş ve bu zulüm beraberinde karşıt örgütlenrneyi de getirmiştir. Bunun sonucu­ dur ki, Taşnaklar, Hınçaklar, Ramgavarlar adlı Ermeni örgütleri oluş­ muştur. Oluşan bu örgütler ulusal örgütlerdir. Bu örgütlenmeleri mevcut sürecin yarattığı ulusal çelişkiler oluşturmuştur. Ulusal çeliş­ kileri oluşturan mevcut toplumsal yapı beraberinde bu örgütlerin maddi koşullarını da oluşturmuştur. Özellikle Hınçaklar ve Taşnaklar sosyal pratikte daha aktifbir şekilde yer alarak Ermeni toplumu içeri­ sinde daha fazla örgütlenmeye giderlerken Ramgavarlar o kadar etkili olmamışlardır. Bu nedenle biz daha çok Taşnakları ve Hınçakları gün­ demimize alacağız.

Taşnakların ve Hınçakların İlk Dönemleri Söz konusu bu hareketler devamlı aynı istikrarlı hatta hareket et­ memişlerdir. Doğaları gereği ulusal hareketler ikili karakter taşımıştır.

Mücadeleci ve uzlaşmacı bir yapıyla iç içe geçmiş bir şekilde örgüt­ sel yapılarını oluşturmuşlardır. Bu nedenle de hareketin niteliği ona kurnanda eden hatta göre farklılıklar taşımıştır.

Taşnaklar ve Hınçakların tarihine bakıldığında ilk dönemlerinde mücadeleci yan daha öne çıkmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'na karşı verdikleri mücadele ulusal-devrimci hattaydı. Ortaçağ'ın devletine karşı bu zeminde mücadele yürütüyorlardı. Ancak bununla birlikte bu han::­ ketler ulusalcı karakterleri gereği bağıdarında gerici yanlar da barındı52

rıyorlardı. Ama Çarlık Rusya'sı ve Osmanlı İmparatorluğu'na karşı sis­ tem dışı ulusal mevzide mücadele veriyorlardı. Doğalan gereği emper­ yalizme karşı tutarlı değillerdi. Ama henüz emperyalizmin ratasında da değillerdi. 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın ilk yıllarına değin, gerici güçlerin ve empeıyalizmin güdümü dışında hareket etmişlerdir. Dola­ yısıyla o koşullardaki Ermeni hareketleri ilerici bir hatta yer atıyorlardı.

Enneni örgütleri Rusya ve Osmanlı sınırlarındaki Ermeni aydın­ ları tarafından kurulur. U lusal çelişkiler, ulusal hareketlerin objektif koşullarını oluştuıur. Kendi topraklarındaki ulusal baskılar sonucu örgütlenıneye ihtiyaç duyan Ermeni aydınları, özellikle Çarlık Rus­ ya'sındaki devrimci mücadeleden de etkilenerek ulusal örgütlenme­ lere giderler. Dolayısıyla örgütlenme sürecine tekabül eden dönemin subjektifkoşullarının da son derece uygun olması, ulusal Ermeni ör­ gütlerinin oluşumunda da kendisini gösterir. Bunun sonucu olarak, yurt içi ve yurt dışındaki Ermeni aydınlar tarafından, mensup olduk­ ları toplum iç deki ulusal baskıya karşı örgütlenmeye gidilir.

�

Hınçaklar 880' lerin sonlarında kuıulur. Kuıucuları İsviçre'de bir araya gelir v bu doğıultuda ilk adımlarını atarlar. 1890'da Hın­ çak adlı gazete çıkanrlar, bu Hınçaklar olarak anılırlar. İlk çıkışla­ rından itibaren kendilerini dönemin sosyal-demokrat partisi olarak ilan ederler. O dönemler sosyal- demokrat isimlendirmesi komünist anlamında kullanılıyordu . Yani Bınçaldar ilk olarak komünist parti sıfatıyla oıtaya çıkmıştır. Osmanlı sınırları içerisinde komünist ta­ nımıyla ilk ortaya çıkan parti Hınçakların partisi olmuştur. Osmanlı sınırlarında Enternasyonal marşını ilk söyleyenler de onlar olmuştur.

Hınçaklar dünya görüşü olarak diyalektik materyalizmi savunduk­ larını ve kendilerine temel aldıklarını iddia etmişlerdir. Hınçakların örgütlenmelerini oluşturduktan sonra Plehanov, Vera Zassuliç vb. kişiler üzerinden dönemin Rusyal ı komünistleriyle ilişkileri de ol­ muştur. O dönemler IL Enternasyonal'e katılmak üzere başvuıurlar ve kabul edilirler.

53

Hınçakların kuruculan önceleri sosyalist görüşlerden etkilenmekle beraber, dünya görüşlerine ve sosyal pratiklerine damgasını vuran Er­ meni milliyetçifiği olmuştur. Ermeni sorununu sınıf perspektifinden her zaman kopuk ele almışlardır. Örgütlenmelerine ve sosyal pratikle­ rine kumanda eden çizgi ezilen ulusun milliyetçiliğidir.

Hınçaklar hem Osmanlı, hem de Rusya sınırlarında örgütlenmiş­ lerdir. Kendi içlerinde 1 896'dan sonra yoğun tartışmalar yaşamışlar­ dır. Bu tartışmalar sonucu örgüt içinde kutuplaşmalar oluşur. Daha milliyetçi görüşlerle, sol görüşleri savunanlar tarafından oluşturulan grupların yürüttüğü tartışmalar, dönem dönem ayrılıklara da neden olmuştur.

Taşnakların ilk kurucuları ise Rusya Ermenileridir. 1 892 yılında Tiflis'te yaptıkları ilk kongreleriyle kuruluşlarını ilan ederler ve ilk olarak Rusya Ermenistan'ında örgütlenmeye giderler. 1 894 itibariyle de Osmanlı Ermenistan ' ında da örgütlenmeye başlarlar. Onlar da "sosyalizm"le ilişkili bazı kararlar almışlardır. Hatta 1 896 sonrasında

2. Enternasyonal ' in kongrelerine onlar da katılmışlardır. Ama onla­ rın da niteliğine damgasını vuran ezilen ulus milliyetçiliğidir. Taş­ naklar Hınçaklardan daha katı ve uzlaşmacı bir zeminde hareket etmişlerdir.

1 903- 1 905 yıllarında Rusya Ermenistan'ında, devrimci durumun yüksek olduğu dönemlerde, kendi çizgileri doğrultusunda ciddi bir güç oluştururlar. Odönemde "Kafkasya Projesi" adı altında sosya­ lizmi savunduklarını iddia etmişlerdir. Ama sosyal pratiklerinde, at­ tıkları adım sosyalizm hattında olmamıştır. Rusya' da 1 905 - 1 907 yenilgisiyle girilen koyu gericilik ve baskı dönemi, Bolşevikler dı­ şında tüm diğer hareketleri etkilemiş ve geri mevzilere itmiştir. Taş­ naldar

da

bu

yenilgi

döneminden

etkilenmişler

ve

giderek

sosyalizmden daha uzak milliyetçi güzergahta hareket etmişlerdir.

Taşnaklar ve Hınçaklar ilk dönemlerinde örgütlenmede illegali­ teyi esas almışlardır. Kırda ve şehirde silahlı eylemler de yapmışlar, 54

giderek de kitleselleşmişlerdir. Hatta düzenledikleri bazı eylemler katliamlarla sonuçlanmıştır. Hınçakların 1 890 tarihinde İstanbul Er­ meni Patrikhanesi 'ni ve Osmanlı yönetimindeki Ermeni U lusal Mec­ lisi' ni, Ermeni sorununa karşı kayıtsız kaldıkları gerekçesiyle eleştirerek örgüt!ediği Kumkapı gösterilerine binlerce Ermeni katılır.

Osmanlı devletinin saldırısı sonucu ise binlerce Ermeni katledilir.

Yine Hınçakların önderliğinde l l Mayıs 1 895 tarihinde Bab-i Ali gösterilcrinde de 2000 kişi öldürülür. 1 896 tarihinde Taşnakli mili­ tanlar tarafından Osmanlı Bankası işgal edilir. Avrupalı diplamatla­ rın araya girmesiyle, Taşnaklıların vrupa'ya gönderilmesinin hemen akabinde yapılan katliamla 1 O bin kı� i öldürülür. Sultan l l . Abdülha­ mit, düzenlenen bir suikasttan kurtulmasına rağmen yine binlerce sivil katledilir. Şehirde yapılan eylemler dışında, dönemin Ermeni örgütleri kırsal alandaki direnişiere de katılmışlardır. Hınçaklar ı 89 1 - 1 894 arası Sason direnişine katılırlar. 1 892 'de başlayan Zeytun direnişine de Hınçaklar katılır. ı 895 tarihine kadar süren ayaklanmada yer alırlar. 1 895-96 Van ayaklanmasında da Taşnaklar yer alırlar. Daha sonra bu direnişler ye­ nilgiyle ve kitlesel katliamlarla sonuçlanır. 2. Abdülhamit dönemin­ deki bu isyanlar, Kürt feodal toprak ağalarının desteğiyle oluşturulan Hamidiye Alayları ile birlikte bastırılır.

Hınçaklar, Taşnaklar ve Ramagavarlar katliam sonrası toparianarak Osmanlı sınırları içerisinde örgütlenmelerine devam ederler. 20. yüz­ yıla, bir önceki yüzyıldan devraldıkları baskılarla giren Ermeniler aynı koşullarda varlıklarını devam ettirirken geçmiş yüzyılın sonlarında oluşan Ermeni örgütleri de örgütlenmelerini ve mücadelelerini sürdü­ rürler, giderek daha geniş alanlara açılırlar. Açıldıklan bu alanlarda yoğunlaşırlar. Gittikleri bölgelerde Ermenilerle kurdukları ilişkilerini geliştirirler. Ermeni örgütleri radikal oldukları dönemler aldıkları ye­ nilginin yarattığı tahribatları gidererek, silahlı mücadelenin ve eylem­ lerin esas alındığı hatta yerlerini almışlardır. ss

1 900' lerin başlarından itibaren tekrar Ermeni isyanları başlar. Daha 1 9 0 1 ' in başlarında, Osmanlı İmparatorluğu merkezi yerlere karakol­ lar kurarak bölgeye iyice hakim olmak ister. Üzerlerinde denetimi kay­ betme korkusuyla Ermenilere yönelik baskıların boyutunu daha da artırırlar. Ama yörenin Ermeni halkı da bu durum üzerine tepki göste­ rir. Çeşitli bölgelerde yeniden direnişler başlar. İ lk direniş Sason böl­ gesinde baş gösterir. Taşnaklar ve Hınçakların yer aldığı direniş ve eylemler çeşitli alanlara yayılır. Direniş 1 903 'te d'lha geniş bölgelere yayılır ve yöre halkından katılım da daha fazla olur. Bu direnişler o tarihlerde Muş, Bitlis(Sason), Zeytun(Maraş ve civarı) Van, Erzunım vb . bölgelerde giderek yayılarak verilir. Baskılara rağmen köy, kasaba ve şehirlerdeki Ermeni halkının mücadelesi giderek gelişir. Taşnaklar ve Hınçaklar bu ayaklanmalarda yer alırlar. Hatta verilen mücadele gi­ derek onların önderliğine geçer. Bunun üzerine Osmanlı devleti 1 904'ün Nisan ayında daha kalabalık bir güçle Ermenilere saldırır. Bu saldırı sonucu Ermeni direnişi kırılır. Kayıplar veririler. Bunun üze­ rine direnişin öne çıkmış komutanlarından Antranik Paşa savaşçı Er­ menileri dağa çeker ve fedai(gerilla) savaşıyla direnişi bir müddet daha devam ettirir. Bir müddet mücadele dağda yürütülür. 1 906' da bu ayak­ larunalar devlet tarafından bastırılır, sivil halktan yine kayıplar verilir.

Bu tarihten sonra da Ermeni ulusal örgütleri giderek reformİst hatta kayarlar.

Her ulusal harekette olduğu gibi, Ermeni hareketlerinde de var olan uzlaşmacı yapı o hareketlerin bünyesinde öne çıkar ve politik yapıla­ rına damgasını vurur.

Ermeni ulusal hareketi girdikleri bu süreçle giderek daha da geri­ lemişlerdir. Ermeni ayaklanmalarında yaşanan yenilgide Ermeni ör­ gütlerinin bu yapısının da payı vardır. Çünkü bu örgütler devletin diğer kurumlarıyla giderek uzlaşmışlar ve devrimci saflardan, uzlaşmacı ve düzen içi safiara kaymışlardır. Taşnaklar ve Hınçakların bulundukları alanın politik atmosferinde gerileme sürecine girilmesi, onları gerici 56

bir yapıya büründürmüştür. Artık ulusal hareket baskı ve zulmün kay­ nağını oluşturan gerici güçlerin manyetik alanına girmiştir.

Taşnakların ve Hınçaklann Girdiği Gerici Güzergah Taşnaklar ve Hınçaklar 1 905- 1 907 dönemlerinde giderek uzlaş­ macı bir hatta kayarak sistem içinde hareket eden bir yapıya bürünür­ ler. Rusya' daki 1 905 yenilgisi , B olşevikler dışında tüm akı ları etkilediği gibi, ulusal hareketleri de etkilemiştir. Bu hareketlerin içi de yer alan Rusya'daki ulusal Ermeni hareketleri de süreçten etkitenını ve uzlaşmacı bir hatta doğru kaymışlardır. Önceleri siyasi olarak gündemlerine aldıkları sosyalizme ilişkin bazı tezleri, bu süreç sonrasında ciddi anlamda terk etmişlerdir. Er­ menilerin hem Rusya' da, hem de Osmanlı İ mparatorluğu sınırlarında gördükleri baskıları teşhir etmekle beraber, bu ulusal baskının gerçek kaynağını ve baskıyı yok edecek sistem dışı perspektifi yansıtmaktan çok uzak, sistem içine tekabül eden, uzlaşmacı bir politik hatta hare­ ket etmişlerdir. Ermeni ulusal hareketindeki bu gerileme önce Rus­ ya'dan başlamış, ama akabinde Osmanlı sınırlarına da kaymıştır.

Her politik hareketin olduğu gibi, ulusal hareketin sosyal pratiği de bir çizgiye tekabül eder. Her hareketin olduğu gibi, ulusal hareke­ tin politik niteliğini de, içinde bulunduğumuz çağda, gelişmenin önünde engel teşkil eden gericiliğe karşı takınılan tavır önemli bir be­ lirleyendir.

"Bağımlı ve sömürge ülkelerdeki ezilen halklarm emperyalizme karşı devrimci mücadelesi, onların baskıdan ve sömürüden l,:urtulma­ larının biricik yoludur."( 1 7) Hınçakların ve Taşnakların sosyal-pratiklerine Stalin yoldaşın pers­ pektifiyle bakıldığında, Osmanlı İ mparatorluğu, Çarlık Rusya'sı ve emperyalist güçlerle uzlaşma ve işbirliğine gittikleri görülmektedir.

Tüm bu dönemler IL Abdülhamit'in istibdat rejiminin en bağnaz şe­ kilde uygulandığı dönemlerdir aynı zamanda. Mevcut devletin tüm 57

baskılarında göze çarpan figür, l l . Abdülhamit'tir. Ancak Osmanlı dev­ letinin diğer kurumları olan Osmanlı ordusunun ve U lema 'nın da bu baskılardaki rolü görülmelidir. Ulusal hareketler dar bakış açısıyla so­ runa yaklaşmakta ve padişahlığa karşı Osmanl ı ordusuyla giderek ya­ kınlaşmaktadır. Oysa dünya çapında emperyalistler arası pazar rekabeti ve kutuplaşma oluşmaktadır. Uluslararası alandaki bu saflaşma pazar durumundaki bağımlı ülkelere de yansımaktadır. Dolayısıyla Osmanlı İmparatorluğu 'nda İngiliz ve Fransız emperyalizminin denetimindeki saray kliği ile sonradan Alman emperyalizminin askeri eğitimi altına aldığı ordu kliği arasında da klik safiaşması ve çatışması oluşmuştur.

Osmanlı devletindeki oluşan kutuplaşma dünya çapında empeıyalist­ ler arası rekabetin tek tek pazarlara yansıniasıdır. Ermeni örgütleri olan Taşnak ve Hınçaklar sistem içine tekabül eden dar bakış açılarıyla baskı aygıtını oluşturan Osmanlı devletini bir bütün o larak hedef al­ mamışlardır. Tersine, l l . Meşrutiyetlc birlikte düzen içinde kalarak soy­ kırımı yapacak olan kurumla, soykınının arifesine kadar birlikte hareket etmişlerdir.

Taşnaklar 1 905 sonrası, i ttihat ve Terakki Cemiyeti ile ilişki kurar ve bu ilişkiyi geliştirirler. Bu ilişkinin temelini Padişah Abdülhamit karşıtlığı oluşturur. Hatta Taşnaklar tarafından padişah Abdülhamit' e Yıldız semtinde suikast girişiminde bulunulur. Abdülhamit son anda kurtulmuştur. Padişah karşıtlığına karşın henüz gerçek yüzü görülme­ yen ve ileride soykırımı örgütleyecek askeri kanada da ittifaka gidil­ mektedir. Yurtiçinde ve yurtdışında ittihat ve Terakki Cemiyeti ile görüşmeler yapılır. Taşnakların giderek böylesi bir ilişki içine girme­ lerinin nedeni girdikleri uzlaşmacı hattır. İttihat ve Terakki Cemiye­ ti 'nin ilişkiye girmesinin bir nedeni ise, Ermeni isyanlarını Taşnakl ar üzerinden pasifize ederek denetimleri altına almak ve o duruma bağlı olarak iktidar kavgasında II. Abdülhamit' e karşı da muhalifgüçleri çı­ karları doğrultusunda kullanmaktır. i ttihat ve Terakki'nin, Balkanla­ rın dışında diğer alanlarda kitle destckleri de yoktur. Bundan dolayı 58

da ll. Abdülhamit' e karşı örgütlerımiş Ermeni, Rum ve Balkan kökenli örgütleri kullanma ihtiyacı duymuştur. Fakat Balkan kökenli örgütle­ rin çoğunluğum:i daha sonra Balkan savaşlan nedeniyle saflarında tu­ tamamışlardır...

Hınçaklar ise 1 906 tarihinde İttihat ve Terakki Cemiyeti'nden ay­ rılan Prens Sabahattin ile ilişkiye geçerler. Onların ilişkileri de padi­ şahlığa karşıtlığı içermektedir. Ama ilişki kurdukları Prens Sabahattin 2. Meşrutiyet sonrası padişah yanlılarının da yer aldığı Ahrar Fırkası içinde yer alır.

Artık Ermeni örgütleri padişahlık döneminde diğer örgütlerle iliş­ kilerini iyice geliştirmişlerdir. "Anti-padişahlık" onların ortak nokta­ sını oluşturmuştur. Ama dönemin konjonktürünün öne çıkarttığı diğer kurumların da etkisi altına girmişlerdir. Artık bu doğrultudaki kararla­ rını yaptıkları parti kongreleriyle resmilcştirmiş ve o hatta hareket et­ mişlerdir. Taşnaklar 1 907 tarihinde Viyana'da IV. Kongrelerini yaparlar.

"Jöntürkler Taşnaksutyun ile bir antlaşmaya varma işinde çok daha başarılı oldular. 1907 yılında Viyana 'da yapılan Taşnaksutyun IV. Kongresi 'nde Jöntürklerle ilişkiler sorunu özel bir oturumda tartışıl­ mıştı. Kongrede alınan karar gereğince parti komite/erine, 'kanlı pa­ dişahın rejimi ile mücadelelerinde Türk muhalif güçlerinin her anlamda desteklenmesi " görevini vermişti."(abç), ( 1 8) Görüldüğü gibi alınan resmi kararla "kanlı padişaha karşı Türk mu­ halif güçlerinin" desteklenmesi kararıyla İTC'ye verilen destek res­ mileştirilerek daha da netleştirilmiştir. Hınçaklar ise İTC dışındaki partilerle işbirliği yapma kararı alırlar. O dönem Prens Sabahaddin'e yakınlaşırlar.

"Bu dönemde Devrimci Hınçak Partisi ile Prens Sahahaddin 'in Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti arasında bir yakın­ laşma gözlenir. Ancak dış etmenler, 1909 yılı için öngörülmüş olan genel isyan sürecini hızlandırılmıştır."( l 9) 59

Hınçaklar da, Taşnaklar gibi teslimiyetçi rataya kaymışlardır. Uz­ laştıkları iki parti de düzen partileridir. Aralarındaki fark kendi çıkar­ larına tekabül etmektedir. iTC aşırı merkezci örgüttür. Dönemin sivil aydınlarının da içinde yer almasına karşın askeri kesimin de ciddi et­ kinliği vardır. Özellikle Balkan kökenli subaylar iTC'ye giderek ege­ men olurlar. Kendi içlerinde asker ve sivil kesimle örgüt işleyişinde oluşan çelişki

1 906 tarihinde ayrıl ıkla

sonuçlanır. Ademi merkeziyet­

çiliği savunan Prens Sahahaddin ayrılır ve ayrı örgütlenmeye gider.

Aşırı merkeziyctçiliği savunan İTC ' nin o dönemki lideri de Ahmet Rı­ za'dır. Bu bölünme ittihat ve Terakki Cemiycti içinde asker ile sivil kesimin bölünmesidir. Önceleri ayrı hareket eden Prens Sabahattin 2.

Meşrutiyet sonrası padişah yanlısı Ahrar Fırkası içinde yer alır. Artık devlet bünyesindeki bu bölünme beraberinde ayrı ö rgüdemneyi de oluşturur. Emperyalistler arası saflaşma Osmanlı sarayına da yansı­ mıştır. İngiltere ve Fransa saflarında yer alan saray çevresi ile Almanya saflarında yer alan İttihat ve Terakki Cemiyeti devletin kendi içindeki çıkar çatışması sonucu ayrı örgütlenmeye gitmişlerdir. Saray çevresi­ nin doktrini Abdülhamit döneminde oluşturulan Pan-İslamizm, asker kesiminin ise Pan-Türkizm' dir. Devlet bünyesinde bu resmi doktrin halka karşı birleşmiştir. Halk yığınları ve ezilen milliyetler bu resmi doktrin üzerinden hedef alınmıştır. Ama kendi içlerindeki çıkar ve ik­ tidar kavgasında askeri çevre Pan-Türkizm'e, saray çevresi ise Pan­ İslamizm'e sarılmış, günümüzdeki devletin resmi ideoloj ik hattı olarak günümüze değin varlığını devam cttirmiştir.

İkinci Meşrutiyet (Darbe Süreci) Ve Sonrası Feodal fetil1çi devlet girdiği bu dönemeç! e son sürecine girerken bir dönemler birbirleriyle daha uyumlu ve daha istikrarlı bir zeminde ha­ reket eden devlet, kendi içinde yeni çelişkilerin oluştuğu bir sürece de girmiştir. Bu sürecin en karakteristik özelliklerinden biri, içteki saflaş­ manın dıştaki uluslararası tekelci buıjuvazinin saflaşmasına paralel bir

60

seyir izlemesidir. Lenin 'in tahliliyle

"emperyalizm ve proleter devrim­

leri çağı" buıjuva demokratik devrimini gerçekleştiremeyen geri ülke­ leri, artık emperyalizme bağımlı kılmıştı. Dolayısıyla bu geri ve bağımlı ülkeler emperyalist sistemin pazarı durumundaydılar. Ve pazarların pay­ laşımı uluslararası mali sermaye tarafından tüm dünyada tamamlanmış olduğundan, pazar durumundaki bağımlı ülkelerdeki egemenler ara­ sındaki iç çelişkiler emperyalistler arası çelişkilerden kopuk değildir.

Nitekim bu mevcut durum sonucu, emperyalistler arası pazar kav­ gası içte de sömüren ve zulmeden egemen sınıfları karşı kaşıya getir­ miştir. Padişah ve ordu kurumu, uzantıları oldukları emperyalistlerin saflaşmasına göre karşı karşıya gelmişlerdir. İkinci Meşrutiyet bu ça­ tışmanın tezahürüdür. Daha açık bir ifadeyle askeri kanadın, padişah ve saray çevresine karşı giriştiği darbe girişimidir. Nitekim İttihat ve Te­ rakki Cemiyeti bu darbe ile alt ettiği padişahlık denetimindeki devleti, kendi denetimine almıştır. Egemen sınıflar her zaman böylesi girişim­ lerini politik terimlerle kamuile ederler. Yalan mayalarında vardır. Ni­ tekim o dönemin darbesi ile iktidardaki konumlarını güçlendiren ordu, efendileri Almanya ve Avusturya'nın çıkarları doğrultusunda savaşa da hazırlanmışlardır. İkinci Meşrutiyetin(darbenin) bir işlevi bu olmuştur.

Diğer bir işlevi de sınırları içindeki ezilen ve baskı altında tutulan ulusların ulusal çelişkilerini kendi çıkarları doğrultusunda "çözüme" ulaştırmaktır. Ermeni sorununu da bu minvalde "çözüme" ulaştırmak istemişlerdir! Nitekim İttihat ve Terakki Cemiyeti, sunduğu vaatlerle Ermeni Taşnak örgütünü kendi denetimi altına almıştır. Böylece ulu­ sal hareketi tasfiye etmiştir. Ve sonrasında da bilinen soykırımı ger­ çekleştirmiştir. ll. Meşrutiyet 'in ilanıyla beraber tekrar eski anayasa yürürlüğe ko­ nulur. Bu anayasa Abdülhamit' in işbaşma geldiğinde kaldırdığı Kanun-i Esasi denilen eski anayasadır. Bu anayasanın ilanı daha çok Hıristiyan kökenli halklar tarafından hoşnutlukla karşılanır. Düzenle­ nen mitinge de daha çok onlar katılır. Müslüman kökenli halkların ilan

61

edilen Meşrutiyete ve anayasaya henüz ilgileri yoktur. ll. Meşrutiyet'in ilanından hemen sonra devlet bünyesinde daha fazla sorumluluk üst­ lenen askeri kanadın, meşrutiyet yaftasıyla yaptığı değişiklik, Sicilyalı prens Lampedusa'nın deyimiyle

pılan değişikliktir."

"Hiçbir şeyi değiştirmernek için ya­

İTC'nin yaptığı "değişiklikler" de sistemi muha­

faza etmek için sistem içinde yapılan bağnaz baskıların daha da artırıldığı değişikliklerdir. İTC çıkardığı yasalarla Taşnak ve Hınçak'ı kendi düzeni içerisinde hareket eden yasal partilere dönüştürür. Ve on­ ları kendi denetimleri altına alır. Meşrutiyet'in ilanından evvel tasfiyeci sürece giren Taşnaklar ve Hınçaklar, Meşrutiyetin ilanından hemen sonra o süreci tamamlarlar. Dolayısıyla, illegaliteyi terk edip yasal bir örgüt haline dönüşürler, silahlı mücadeleyi de bırakırlar. İTC nezdinde Osmanlı İmparatorluğu ile uzlaşırlar. Düzen sınırlan içerisinde hare­ ket eden bir yapıya dönüşürler.

"EDF'nin (Ermeni Devrimci Federasyonu-Taşnak -YN ) iTC 'nin baskısı altında savaşçı/ardan silahlarını bırakmalarını istemesinden itibaren devrimci dönem sona erer ve savaşçıların yeni koşullara uyumu gibi sorunlar ortaya çıkar. Fedai/er evlerine dönerler ama çoğu sefa/ete, hatta suçluluğa gömülür ya da aşağılanmaya uğrar.

Yakınları tarafindan köyünden kovulan Manuk Mampreyan gibi fe­ dailer ahalinin kendilerine gösterdiği saygısızlıktan incinnıişken, Rupen gibilerinin örgütün bir kitle partisine dönüşmesine ilişkin te­ reddüt/erine rağmen kapılar yeni üye/ere açılır. Rupen 'in sözünü et­ tiği 'metamorfoz ' 1908-1909 'da safları arasında bir tasfiye kampanyası yürüten EDF 'nin yüksek merciierinin dikkatini çeka Troşag 'ın(Taşnak 'ın gazetesi) Ağustos 1908 sayısında istanbul ko­ m itesi taşra şubelerini örgüt ağlarını tekrar canlandırmaya, hapis­ ten salıverilmiş militanları yeniden göreve almaya ve partiye girmek isteyenleri dikkatlice seçmeye çağırır. Gerçekten de çok sayıda Er­ meni ağa, toprak sahibi o sıralarda EDF 'yle el altından ilişki kurar ve kuşkusuz inançtan çok oportünizmden dolayı yardımda bulunur.

62

Bu durum, parti yönetimini, saygınlık sağlamak için EDF adını kul­ lanan ve şantaj, iftira gibi 'her türlü su üstimalde bulunan ' kimselere karşı bir uyarı metni yayınlamaya sevk eder."(20) Görüldüğü gibi Ermeni örgütleri uzlaşmacı bir güzergaha girerek Ermeni halkının tepkisiyle de karşılaşmışlardır. Önderlik etmek id­ diasında olduğu ezilen bir ulusun halkına yapılması gereken önderlik misyonunun yerine getirilmemesi ve alınan uzlaşmacı kararlar onlar tarafından tasvip edilmez. Bir başka deyişle, önderlik etmekle yü­ kümlü olduklan halkın gerisine düşerler. . .

Ermeni sorununun hep düzen içi v e uzlaşmacı bir perspektifle gün­ demlerinde tutulması ve Ermeni sorununu yaratan nesnel koşulların hedef alınmaması, o koşulların manyetik alanında hareket edilmesini beraberinde getirmiştir. Oysa sorunun köklü çözümü sorunu üreten maddi koşulların tasfiyesiyle mümkündür.

Ermenilerin tarihine bakıldığında Meşrutiyet döneminde, Taşnak ve Hınçakların etki alanındaki mücadele, kültürel özerkiiiele sınırlı kal­ mıştır. Kültürel özerklik, baskının kaynağını teşkil eden düzen ve dev­ let sınırları içinde devletten istenen haklardır. Ama mevcut devletin ve düzenin devamını da onaylamaktır. Böylesi bir çizgi, ulusal baskının nedenini oluşturan sistemin ve devletin hedef alınmadan, onun inisi­ yatifinde kültürel hakların "savunulması"dır. Dar bir milliyetçilikle halkların birbirinden koparılmasıdır. Bu da ezen ve sömüren sınıf ve devletin inisiyatifinde, uluslar arasında Lenin yoldaşın deyimiyle "sağ­ lam ve güçlü çitler kurmaktır." " U lusal Kültürel Özerklik" tezinin Avusturyalı teorisyeni Otto Bauer Springer ile Yahudi Bund partisini Lenin şöyle eleştirmiştir.

" 'Adil sınırlar 'içinde milliyetçiliği desteklemek, milliyetçifiği 'kur­ mak ', özel devlet organizması m·acıyla bütün uluslar arasında sağlam ve güçlü çitler kurmak; işte ulusal kültür özerkliğinin ideolojik temel ve içeriği budur. Bu fikir, baştanaşağı burjuvaca ve baştanaşağı yan­ lıştır. Proletarya, milliyetçiliğin gelişmesine destek olamaz, tersine, o, 63

ulusal farkların silinmesine ve uluslararası engellerin yıkılmasına, milliyetler arasındaki bağları sağlamlaştıran her şeye, ulusların bir­ birleriyle kaynaşmasına hizmet eden her şeye, destek olur. Başka türlü davranmak, gerici burjuvazinin yanında yer almak olur. "(2 1 ) Ulusal haskılara karşı olan v e mücadele eden sınıf bilinçli prole­ tarya tüm baskılarla beraber, ulusal baskıları da uygulayan statükocu bir devletten ulusal sorunun çözümünü beklemez. Gerici devlet do­ ğası gereği mevcut düzenin ve yarattığı çelişkilerin devamından ya­ nadır. Düzene karşı oluşan başkaldırılar da devlet tarafından hep bastırılır. Tarih hep bu minvalde örneklerle doludur. Buna rağmen bunda ısrar etmek gafletten öte ihaıiettir. İTC ı 908 darbesiyle Osmanlı İmparatorluğu'ndaki iktidarı ele ge­ çirmişti. Ama sonraki süreçlerde de, iktidar kavgası tüm keskinliğiyle devam etmiştir. Bu iktidar kavgasında izlenen yöntem darbe yöntemi olmuştur. Son süreçlerinde ll. Meşrutiyet yaftasıyla "seçim", "hükü­ met" yöntemlerini gündemlerine almışlarsa da, her hükümetin olu­ şumu o malum darbeden de kopuk olmamıştır. ı . Paylaşım Savaşına kadar ı 908 Meşrutiyet'in ilanı ve sonrasındaki ı 909' da padişahın tas­ fiyesi, ı 9 ı 2 seçimleri sonrasında kurulan hükümet ve ı 9 ı 3 'te hükü­ metin devrilmesi . . . Ve darbe-komplo, bu tarzın devamı olan günümüz cumhuriyetinde de devam etmiş/etmektedir. Demokratik devrimini yapmamış devletin tarzıdır bu ...

2. Meşrutiyet' in ilanıyla padişahın yetkilerini büyük ölçüde dev­ ralan İTC mevcut durumuyla da yetinmemiştir. Padişah ve onun kli­ ğiyle

iktidar mücadelesi

daha

keskin

bir rataya girmiştir.

Abdülhamit'in devrilmesiyle son bulan ı 909 yılındaki 3 ı Mart Vaka­ sını askeri kesim başlatmış, daha sonra dini isyan olarak devam et­ miştir. Nisan ' ın sonunda bastırılan isyan sonucu Abdülhamit devrilmiş, İTC devlet inisiyatifini tümden ele geçirmiştir. Ama bu isyandan kalan o dönemin şaibeleri günümüzde bile hala açığa çıkmamıştır.

"işte 31 Mart Vak 'ası böyle bir ortamın ürünüydü. ilginç olan 64

husus, ilk ayaklananlamı Makedonya 'dan bizzat ittihat Terakki tara­ findan İstanbul 'a getirilen Avcı Taburlarının askerleri olmasıydı. Sul­ tan Abdiilhamid, Il. Tümen Komutanının duruma müdahale etmesini istiyor; ama tümen komutanı, ordu komutanının böyle bir emri olma­ dığuıı ileri sürerek, padişalı emrine uymuy01: . Hem isyaııın Avcı Ta­ bur/arında patlak vermesi, hem de tümen komutanınlll padişahın emrine itaat etmeyişine bakılırsa, isyanın doğrudan doğruya İttihat­ çıların bir komplosu olduğu şüphesi artıyor." (abç)(22) Görüldüğü gibi ayaklanma İTC denetiminde İ stanbul'a getirilen .

bir tabunın askerleri tarafından başlatılıyor. Daha açık bir deyimle pro­ vokatif bir ayaklanmayla başlatılan eylem, daha sonra dini-irticai bir görünüm verilerek dini kesimin içine çekildiği bir dini isyan tarzına dönüştürülüyor. Şeriatla yönetilen Müslüman bir ülkede provokatif ey­ lemde zorlanılmıyor. Nitekim toplumun uyuştunılmasında afyon olan dinin kullanılması ile istedikleri hedeflere ulaşıyorlar. Dini isyan ge­ rekçe gösterilerek Abdülhamit tümden alaşağı ediliyor. 1 909 ' da yapı­ lan darbeyle hedefine ulaşan İ TC, böylece devlet kademesini rakipsiz ele geçiriyor. Ordu kesimi iktidarda böylece en öne çıkan kurum olu­ yor. Pikret Başkaya'nın ima ettiği gibi isyan bastırılıyor ve padişahlık sembolik bir kuruma dönüştürülüyor. "isyan ın başlamasının on beşinci giinii (2 7 Nisan 1909), 'Hareket Ordusu 'nun istanbul 'a gelip dımuna hakim olduğu ikinci gün, Meclis­ i Mebusan Padişahın /ıalline, yerine de 'VMehmet ' ünvanıyla Meh­

met Reşat Efendi 'nin 'getirilmesine ' oy birliğiyle karar veriliyor. . .

Harbiye Nezaretine gelen V Mehmet Reşat, Meşrutiyet ilkelerine bağlı kalacağına dair and içerken, eşlik eden banda şu 'şarkıyı ' söylüyor: Biz ne idik ne olduk/Şimdi Hürriyeti Bulduk/Saye-i Cenıiyette/Esa­ retten kurtulduk/Yaşasın Niyazi/er, En verler/Varolsıın lıamiyetli as­ kerler. . . Mahmut Şevket Paşa sıkıyönetim ilan ediyor ve sıkıyönetim ilan ettiğini Milli Meclis 'e (Mebusan ve Ayan meclislerinin ortak adı) bildiriyor. . . Mahmut Şevket Paşa 'nın sıkı yönetimi, 25 Nisan 1909 'dan 65

15 Temmuz 1912 ye kadar, yaklaşık üç yıl üç ay devam edecekti... Artık ittihatçı/arın her dediğini yapacak bir Padişah ve İttihatçı/arın sö­ zünden çıkmayacak Hüseyin Hilmi Paşa Hükümeti göreve başlayabi­ lirdi. . . Bundan sonra Manisa 'nın Arnavutluk'ta olduğunu sanacak kadar dünyadan habersiz V. Sultan Mehmet Reşat, İttihatçzlarla uyum içinde 'çalışacaktı '. . . Asimda 31 Mart 1325 (1 4 Nisan 1 909) ayak­ Imimasının bastırılmasıyla, yak/aşı/.; yüzyıldır süregelen yenilikçi-ba­ tıcı-Kampradar eliıle gelenekçi kanat arasındaki mücadele yeni bir aşamaya gelmiş bulunuyordu . . "(23) .

1 909 darbesiyle Abdülhamit'in tahttan tümüyle indirilmesi, sömü­ ren ve wirneden imparatorluğun egeme�eri açısından, mevcut durum İTC için üstünlük sağlamıştır. Ama diğer taraftan atanan kukla padi­ şahlarla oluşan görünüm, bir zamanların feodal-fetilıçi devletinin içine girdiği durumun da aynası, uluslararası mali sermayenin damgasını vurduğu tarihsel süreç tarafından nasıl da dışlandığının göstergesidir. "imparatorluk", kendisini dışlayan mevcut çağa karşı Ortaçağ'ın nite­ liğini muhafaza etmekte ne kadar diretmişse de, başarılı olamamıştır...

Dolayısıyla sınırları içerisindeki son pre pazarları kaybetmiş ve girilen süreç içerisinde devamını teşkil eden devlet artık iyice pazar duru­ munu almıştır. Hem de her geçen gün geçmişten sarkan sorunların gi­ derek derinleştiği bir pazar olarak, bu statüye iyice hapsolmuştur.

Ermeni örgütleri darbe döneminde de niteliklerine uygun tarzda padişaha karşı "tavır" almışlardır, ama bu tavır diğer iktidar kanadıyla uzlaşmayı ve desteklerneyi içeren bir tavırdır. Dolayısıyla bu minvalde Ermeni sorununu hep düzen içine tekabül eden bir perspektifle gün­ demlerinde tutmuşlardır. Ermeni ulusal sorunu bağımsız bir güzer­ gahta yer almamıştır. Bu uzlaşmacia Hınçaklar örgütsel ilişkilerin oluşturulmasında, Taşnaklardan ayrı hareket etmişlerdir. Ama onların da kurduğu ilişkiler Prens Sab ahattin örneğinde olduğu gibi İTC'den çıkan muhalifkesimlerle olmuştur. Ama sistem içi Abdülhamit karşıt­ lığında Taşnaklada aynı zeminde hareket etmişlerdir. Hatta onlardan 66

geri kalmamışlardır. 3 1 Mart sonrasının iktidar kavgasında onlar da İ TC 'nin yanında yer almışlardır. Gerekirse Hınçak gönüllülerinden bölükler oluşturabileceklerini ve birlikte mücadele edeceklerini öne­ riyorlardı. Getirdikleri öneri kumandanlık tarafından gerektiğinde ken­ dilerine iletileceği sözüyle geri çevrilmiştir. Ama onlar yine de saflarda yer alınışlar ve Hınçaklı doktorlardan yaralılada ilgilenen ekip de oluş­ turmuşlardır.

Meşrutiyet Dönemindeki İlk Ermeni Katliamı : 1 909 Kilikya(Adana) Katlİarnı Il. Abdülhamit'in tahttan indirildiği dönem yeni bir sürece giril­

mesini de beraberinde getirmiştir. i mparatorluk içerisindeki askeri kap­ asitesi bakımından Osmanlı İ mparatorluğu'nun temel kurumunu oluşturan ordu, İTC ile birlikte, padişahın yüzyıllardır süren siyasi alandaki yerini de almıştır. Kapitalizm öncesinin egemen olan saf-feo­ dal otoritenin, yerini dünya çapmda kapitalizmin egemenliğine dev­ retmesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun yönetim kademesindeki kurumların yer değiştirmesine de neden olmuş, emperyalizme tam. ba­ ğımlılığı içeren değişimler yaşanmıştır. Ve tarihsel olarak onların çı­ karları doğrultusunda hareket edilen bir sürece girilmiştir. Böylesi bir sistem ürettiği tüm baskıları, tüm bağnazlığıyla devam ettirıniştir.

Osmanlı İmparatorluğu'nun bu katınerli zulmü padişahlık kuru­ munu teşhir ederken ulusal hareketler, sistemin karaktcrini üstlendiği misyon gereği en açık şekilde yansıtan padişaha karşı gösterdikleri "tepki"yi, devletin diğer kurumlarına aynı ölçekte gösterememişler­ dir. Orduya ve egemen olduğu kuruma aynı tavrı takınmamışlardır.

Nitekim Taşnaldar 1 908

ve

1 909 tarihlerinde Abdülhamit' in tas­

fiyesiyle açıktan Jön Türklerin yanında yer almışlardır. Meşruti­ yet'ın i lanı sonrasında da padişahın alt edilmesine açıktan destek vennişler, İTC saflarında aktif olarak yer almışlardır. O tarihte şu kararı almışlardır: 67

"1. Osmanlı Meşrutiyetini, elde olan bütün olanaklarla savunmak ve onun içeriğini, rejim, demokrasi ve halkların eşitliği çerçevesinde halkı aydınlatmak ve bu fikirleri halk arasında yaymak.

2. Bu kaçmılmaz görevler üzerinde bütün dikkatimizi toplarken, bi­ zimle ilişki halinde olan herkese çağrıda bulunarak onların ulusal ve uluslararası sorunlar yaratabilecek her türlü hareketlerden kaçınma­ larını tavsiye etmek 3. Yapılması gerekli ve önemli olan pratik işler üzerine özel bir dik­ katle eğitmek ve bu işler sayesinde bir tarafian Meşrutiyet rejiminin olum/uluğunu Osmanlı halklarına anlatmak ve öte yandan da farklı ulusların emekçi sınıfları arasındaki çıkarların aym olduğunu belirt­ mek yoluyla, yakın bağlar kurma olanakları yaratmak.

4. Örgütümüzün yetenekli organları, Meşrutiyet rejimini olabile­ cek herhangi bir darbeye karşı korumak için gerekli olduğu zaman her yolla savaşmak zorunluluğundadır."(24) Görüldüğü gibi uzlaşmacı ve reformİst çizgileriyle Padişaha karşı Ermeni hareketler "kararlı" bir tavırla hareket etmişler, Meşrutiyet'i alternatif olarak görmüşlerdir.

Ama destck verdikleri ve birlikte aynı mevzide yer aldıkları İttihat ve Terakki Cemiyeti 'nin tam da iktidarda olduğu koşullarda, Adana ilindeki Ermenilcre yönelik bir katliam gerçekleştirilmiştir. Bu katliam İttihat ve Terakki işbaşma geldikten sonra gerçekleştirilen ilk Ermeni katliamıdır. Bu katliamın diğer bir özelliği de, Abdülhamit' in tahttan in dirildiği aynı tarihlerde olmasıdır. Bir tarafta, 31 Mart Vakasıyla baş­ layan ve Nisan sonuna kadar süren Abdülhamit'in tahttan indirilmesi, diğer taraftan da, l 909 'un Nisan ayında Adana(Kilikya) ilindeki Er­ meni katliamı... Aynı tarihi paylaşmaianna karşın, iki eylemin içerdiği farklılık ibret verici dir. Öyle ki, Ermeni örgütler 3 ı Mart ı 909 'da baş­ layan eylemde İttihat ve Terakki'yle aynı saflarda yer alırken, Ada­ na'da(Kilikya) ise Meşrutiyet' in ilanından sonraki ilk Ermeni katlİarnı gerçekleştiriliyordu. Daha açık bir deyimle iktidar mücadelesinde des68

tek verilen bir parti, aynı tarihte bir başka yörede o ulusa yönelik bir katliamda yer alıyordu . . . İTC, Abdülhamit iktidarının tüm baskı, katliam v e sömürü gelene­ ğini devralmıştı. Buna elbette Ermenilere yönelik baskı ve katliamlar da dahildi.

Kilikya bölgesi o katlİama değin, Ermeni ticaret burjuvazisinin en hızlı geliştiği bölgelerden biri olarak öne çıkmaktaydı. Bölgenin ticari yapısı Ermenilerin egemcnliğindeydi. Bölge aynı zamanda bulunduğu konumuyla bir liman kentiydi. Ve Liman da Ermeni burjuvazi::-inin et­ kinliğindeydi. Ticaretin gelişmesi üretim tarzının daha da geliştiril­ mesiyle mümkün olmuştur. Gelişen üretim ile üretilen ürünlerin satışı, hatta liman üzeri ihracatı, Ermeni kökenli ticaret burjuvazisi üzerinden oluyordu. İktisadi alandaki etkinliğin Ermenilerin elinde olması, be­ raberinde sosyal ilişkilerdeki etkinliği de getirmiştir. Ama bu etkinlik mevcut siyasal yapıyla bırakalım paralelliği aksine zıtlık teşkil edi­ yordu. Onların bu durumu bölge yöneticilerinin de dikkatini çekmiş, artan boyutlarda rahatsız etmişti.

Bu çelişkinin giderek derinleşmesi sonucu Ermenilere yönelik bir saldırı furyası başlatıldı. Nisan başlarında Ermenilerle Türkler birbir­ lerine karşı kışkırtılırlar. Resmi görevliler tarafından Türklerin evleri işaretlenerek ayırt edilir. 14 Nisan 1 909'da Ermenilere yönelik ger­ çekleştirilen ilk saldırı püskürtülür. Bunun üzerine, Şam ve Beyrut'tan askeri güçler getirilir. Ve onlar tarafmdan tekrar gerçekleştirilen saldırı, Adana'dan Çukurova bölgesinin diğer alanlarına kadar yansır. Bu sal­ dırı furyasıyla katliam gerçekleştirilir. Şehrin merkezindeki Ermeni iş­ yerleri ve Ermeni evler�yle birlikte, 200 civarında Ermeni köyü yakılır, yıkılır. On binlerce Ermeni katl edilir. Katliam sonrasında bölgeye ata­ nan Celal Paşa sıkıyönetim ilan eder. Onun verdiği rakamlara göre ölen Ermeni sayısı 17 .000, ölen Müslüman sayısı ise 1.850' dir. Er­ meni Patrikhanesinin verdiği rakama göre ise, bu katiianıda ölen Er­ meni sayısı 30.000'dir. Genelde katliamı yapanla, katlİama uğrayanın 69

rakamları birbirine uymaz. Buna rağmen resmi rakamın verdiği sayı da az değildir. Ve bu minvalde verdikleri rakam bile bir itiraftır...

Bu olayla birlikte İttihat ve Terakki Cemiyeti iktidara geldiği bir sü­ recin hemen akabinde, desteğini aldığı u lusu n katledilmesinde de yer almıştır. İktisadi ve sosyal alandaki pazar kavgası, bu gerici bir gücü, öyle saldırgan kılmıştır ki, pazarlara sahip olma dürtüsü ile desteğini aldığı bir ulusun katliamında da yer almıştır. İktisadi alandaki pazar kavgası kitlesel boyut kazanmış ve ulusal baskıya dönüşmüştür: Ancak İTC, Ermenilerin desteğini almak için, katliamda oynadığı rolü red­ dederken, inandırıcı olmak açısmdan, katliamda yer ala'� 47 kişiyi de idam etmiştir. Ama o idam edilenler katliamda yer alınış maşalardır, katliaının esas sorumlusu ise devletin ta kendisidir.

Taşnakların sitemkar tavrına karşın İttihat ve Terakki saldırıyı ve katlİarnı reddetmiştir. Ermeni ınebusların ısrarlı talebi üzerine İttihat ve Terakki Cemiyeti Çukurova'da katliaım inceleyecek bir komisyonun oluşturulmasını kendilerine aktif destek sunan Taşnaklara dönem içer­ sinde duydukları ihtiyaç nedeniyle kabul eder. Fuat Bey, Hagop Ba­ bikyan ve Yusuf Kemal'den oluşan komisyon Adana'da incelemeler yapar. Komisyonun iki üyesi katliamı kabul ederken, Yusuf Kemal kabul etmez ve Ermenileri suçlar. Ayrıca hazırlanan rapor mecliste de okunınaz. Ardından komisyon üyesi Hagop Babilcyan kuşkulu b ir şe­ kilde ölür. Sonuçta Adana katliamıyla ilgili araştırma da yapılmasına karşın, resmi bir sonuç çıkmaz. Adana katliamı Taşnakları da etkile­ miştir. İTC'yc karşı bu tavırlarını, sitemkar bir ruh haliyle, resmi yayın organlarında şöyle yansıtırlar.

"Cemiyet 'in bu dokuz aylık yönetimi, başka halkların en temel is­ teklerine derin ilgisizlik olarak nitelenebilir ancak. Ermeni halkı esld rejimin en biiyük kurbanların dan du� buna karşın biz komitenin siya­ setinde de açık hiçbir önlem alın dığını göremedilc Bu halkın yardı­ mına koşmak, kanlı yaralarını sarmak için hiçbir gerçek ve sağlam girişimleri olmadı. Değişen bir şey yok, her şey eskisi gibi. Zafer ka70

zanmış ittihat ve Terakki partisi Ermen i halkının ve partisinin ya­ kın lığını kazanmak için .hiç bir şey yapmadı, tersine, bizi itmek için elinden geleni yaptı."(25) Taşnaklar İTC'nin tavrını eleştirnıelerine karşın onlardan nitel bir zeminde kopamamışlar, onlarla aynı güzergahta bir müddet daha ha­ reket etmişlerdir. Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarında yapılan seçimlere de birlikte ortak platform oluşturarak katılmışlardır. Adana katlİarnı nedeniyle yukarıda eleştirilen İTC'ye, aynı örgüt tarafından duyulan güven de, yakm zamanda oluşturulan programlarında şöyle ifade edilmiştir:

"Osmanlı Ermenistanı 'nın geniş özerkliğini ancak Osmanlı Dev­ leti 'yle kurulacak itt{fak gerçekleştirebilir."(26) Ermeni yazardan aktanldığı gibi, böylesi bir tespitin ne kadar sub­ jektif olduğu daha ileride göriilmüştür. . . Hınçaklar ise Taşnaklara mu­ halif parti lerle birlikte hareket etmişlerdir. Onların birlikte hareket ettikleri cemiyetler de nitel olarak birb irlerinden farklılık i çermez.

Farklılıkları sadece çıkara ve birbirlerine karşı oluşan nefrcte dayalıdır.

"Hükümetler" Dönemi İttihat ve Terakki Cemiycti yer aldığı iktidarı iyice pekiştirmiştir.

Padişahlık kurumu eski yetki lerini iyice kaybetmiş, İ TC'ye bağımlı sembolik bir kurum haline dönüşmüştür. Darbe sonrası Meşrutiyet yaf­ tasıyla oluştumlan hükümetler ve gidilen seçimler ise onları iktidardan alt edemediği gibi konumlarını daha da pekiştirmiştir. Ancak onların gittiği seçimler ve oluşturdukları hükümetler dönemin Avrupa'sıyla kıyaslandığında burjuva tarzda bile derin farklılıklar içermiştir. Os­ manlı Devletinde seçimler ve oluşan hükümetler 1 908 sonrasına denk gelmektedir. Ve bu seçimler ve hükümetler burjuva karakterle bile kı­ yaslandığında bile meşnıiyet içermcmektcdir. Çünkü oluşturulan her hükümet, darbeye tekabül eden ve daha çok ordu dayanaklı hükümct­ lerdir. Osmanlı İ mparatorluğu iktisadi, sosyal, siyasal, kültürel vb. nitel 71

ve köklü değişimleri içeren devrimleri gerçekleştirmeden, böylesi gi­ rişimlere gidilmck istenmiştir. Girilen yeni süreçle beraber emperya­ lizme bağımlılığı içeren mevcut tarihsel konjonktürün dayatınası sonucu devlet kademelerinde gündeme gcleıı bu müdahaleler, sonuçta mevcut statükonun dışına çıkmamış, bağnaz bir tarzda aynı sınırlar içinde kalmıştır.

Osmanlı tarihinde bu adımlar daha l 876'da I. Meşrutiyet' le ilk defa atılmak istenınişse de, eski sistemin bağrında kalmıştır. l. Meşruti­ yet'in ilanıyla Osmanlı İmparatorluğu tarihinde oluşturulan ilk ve tek anayasa olan Kanun-i Esasi ile M eclis-i Mebusan' ın (meclis) kurul­ muştur. Bu meclisin bileşimi seçim yoluyla oluşan bölüm ve atama yoluyla oluşan Ayan Meclisi bölümünden oluşuyordu. Ancak tepeden inme oluştumlan meclis, özünde padişahlık sisteminin varlığını ve ini­ siyatifini muhafaza ediyordu. Meclis padişaha bağlıydı. Nitekim esası teşkil eden padişah in isiyatifiyle Abdülhamit, Meclis-i Mebusan' ı 1 877 'nin Haziran ayında durdurmuş, 1 3 Şubat 1 878'de ise feshetmiş­ tir. Kanun-i Esasi de rafa kaldırılmıştır. İlan edilen Meşrutiyet' in, daha sonra askıya alınmasının nedeni olarak da, 1 877-78'deki Rusya Sa­ vaşı ve alınan yenilgi gösterilmiştir. Ama esas neden mevcut devletin ve sistemin niteliğidir. Bilindiği gibi bu durum 1 908'de ilan edilen ll.

Meşrutiyet' c kadar devam etmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu 'nun 600 yılı aşkın tarihinde, I. Meşruti­ yet'le oluşan ilk ve tck anayasa, Il. Meşnıtiyet'le tekrar yürürlüğe ko­ nulmuştur. Osmanlı Devleti asırlara tekabül eden tarihinde oluşturabildiği tck anayasayı, ömrünün sonlarında uygulama girişi­ minde bulunmuş ise de yürürlükte tutamamıştır. ll. Meşrutiyet'in ilanı ile birlikte, Abdülhamit tarafından askıya alı­ nan Kanun-i Esasi, bu kez aynı padişah tarafından yürürlüğe konmuş­ tur. Ve yine kendisi tarafından kapatılan meclisin açılışını da o yapmıştır. Meşnıtiyct' i İTC ilan etmiştir. Ama yasama ve yüriitme or­ ganlarının tekrar devreye sokulmasını padişaha kaptırmışlardır. Bu ne72

denle iktidar kavgasında önemli tavizler elde etseler de, yeni kurum­ ların padişah tarafından devreye sokulması ile padişahı tümden tas­ fiye edememişlerdir. Abdülhamit ise eskiye kıyasla elinde bulundurduğu inisiyatifin önemli bölümünü kaptırmışsa da, yaptığı hamleyle yandaşlarının önemli bir bölümünü de devletin önemli ka­ demelerinde tutabilmiştir. Dolayısıyla, ll. Meşrutiyet ' in en belirgin özelliklerinden biri devletin öne çıkan padişah ve ordu kurumları ara­ sındaki iktidar kavgasıdır. l l . Meşrutiyet'i n ilanı 23 Temmuz l 908'de gerçekleştirilmiştir.

1 <)OX ' in Kasım ayında yapılan seçime İTC dışında, Ahrar Fırkası da katılır. SC'çimi İttihat ve Terakki Cemiyeti kazanır. Meclis-i Mebusan 4 Aralık l 908'de açılır. 3 1 Mart 1 909 'da IL Abdülhamit'in alt edil­ ınesi üzerine, İTC inisiyatifi iyice ele geçirir. Meşrutiyctin anayasa­ sını oluşturan Kamın-i Esasİ ' de Mayıs 1 909 'da ciddi değişikliklere gidilir ve padişahın yetkisi iyice sınırlandırılır. Atamasını padişahın yaptığı Ayan Meclisi 'nin inisiyatifi de daraltılır. Böylece İTC iktidarda olmanın avantaj ıyla devlet bünyesinde kendi lehine değişikiilere gider.

Devlet nczdindcki değişimler egemen güçlerin kendi aralarındaki çıkar çatışmasının kaçınılmaz sonuçlarıdır. Ama bu değişimler maddi te­ mellerini teşkil eden sistemin sınırları içerisinde kalan dcğişimlerJir. Dolayısıyla tümden mevcut sistemin muhafazasını içerir. Doğal olarak böylesi bir saflaşmada, sistemi nitcl olarak hedef alan yapıl anmalar, aralarındaki çelişkiden yararlanırlar ama gerici güçlerden birine karşı diğerinin yanında yer almazlar. İTC yaptığı müdahaleler ilc iktidardaki konumunu yasama ve yü­ rütme merciinde iyice sağlama almıştır. Ayrıca kendi alanında bulun­ durduğu orduyu daha da öne çıkartarak konumlarını iyice pckiştirirler.

Nitekim iktidar kavgasınm doruğunu teşkil eden günlerde "3 1 Mart ayaklanmasını" da ordu üzerinden bastırarak, iktidardaki mevcut du­ rumunu daha da sağlamlaştırır. Mahmut Şevket Paşa komutasına ve­ rilen 2. ve 3. ordu "3 1 Mart isyanı"nı bastırıp, akabinde Abdülhamit' i 73

de tahtından indirmişlerdir. Hemen sonrasında Mahmut Şevket Paşa sı­ layönetim ilan etmiştir. ilan edilen sıkıyönetim 25 Nisan 1 909 'dan 1 5 Temmuz 1 9 12 'ye kadar sürmüştür. Bu süre içerisinde İTC konumunu daha da sağlama almıştır. Kendilerini merkeze koyarken kendi inisi­ yatiflerinde atadıkları padişah ve oluşturdukları hükümet ile diğer ku­ rumları da kendilerine tabi kılmışlardır. Atadıkları padişah V. Mehmet Reşat ile Eylül 1 9 1 0 ile Temmuz 1 9 1 2 tarihleri arasında görev yapan Hüseyin Hilmi Paşa başkanlığındaki h ükümet hep onların etkisi al­ tında hareket etmişlerdir.

Burada dikkati çeken nokta, Abdülhamit'in devrilmesinde kulla­ nılan 2. ve 3. orduların, Jön Türklerin en güçlü olduğu alan olan Bal­ kan kökenli oluşlarıdır. Balkanlardan gelen ordu şaibeli hareketi bastırmış ve dönemin başkentinde kuruıniaşarak İTC için askeri bir potansiyel oluşturmuştur. Ayrıca İTC'nin politik olarak başını çeken­ ler de ağırlıklı olarak Balkan kökenl idir. O tarihlerde Balkanlardaki uluslaşmanın öne çıkması, Türk ulusalcılığının da Anadolu 'dan önce Balkanlarda oluşumunu beraberinde getirmiştir.

O nedenle, o dönemler İ TC ' nin başını çekenler ve desteğini al­ dıkları kitle temeli ağırlıklı olarak Balkan kökeni idir. Ve 1 908 Meş­ rutiyeti'nde, Türklerin dışında Ermeniler, Rumlar ve Balkanlardaki diğer uluslara mensup kitlelerden aldıkları destck bi ;e, Anadolu'daki dini kimliğin daha öne çıktığı toplumdan daha fazla olmuştur. Öyle ki ilan edilen 2. Meşrutiyet' i uluslaşma sürecine giren Ruınlar, Erme­ niler, Balkanlardaki Türkler ve diğer uluslar sevinç gösterileriyle l<ar­ şılamışlardır. Ama statükocu ve ezen ulus milliyetçiliği iktidara yer!eştikçe, giderek tck yanlı çıkarlarla, pazarlara rakipsiz sahip olma dürtüsüyle, saldırgan ve katiianıcı yapısı daha da öne çıkmıştır. Son­ rasında da o uluslarla çatışmaya girmiş, onları kendi hükmü altında tutmak istemiş, bazılarını tutamamış, bazılarını da katliama, soykı­ rıma tabi tutmuştur. . .

Burada İbret verici olan durum , bir dönemler desteğini aldığı maz74

lum uluslara yönelik saldırgan bir hatta girilmesidir. Burj uva demo­ kratik devrimden kopuk, yukarıdan aşağıya doğru oluşan ve emper­ yalizmin etki alanında hareket eden süreç, oluşturduğu ezen ulus milliyetçiliğini gerici ve saldırgan bir karaktere büründürmüştür . . . İTC hasımiarına karşı belli bir üstünlük sağlamış, inisiyatifi ele ge­ çirmişti. Ama bu üstünlük sadece hasımiarına karşıydı. Devamını üst­ lendiği Ortaçağ İmparatorluğu'nun muhafazası ve devamı, girilen süreç ile keskin bir çatışma içindeydi. Sistemin saf feodal-fetihçi ka­ rakteri, girilen tarihsel süreç tarafından iyice zorlanıyordu. Askeri ba­ kımdan ilhak eden ve haraç toplayan devlet, toplumsal gelişmenin gerisinde kaldığından artık o, mevcut sistemin yarattığı kendisinden üstün emperyalist devletlere bağlanmıştı. Ele geçirdiği ve koruduğu sistemin ve devlet aygıtının üzerinde yükseldiği temeller tarihsel süreç açısından hiç de sağlam değildi. Girdiği süreç sistemi sarsıyor ve aleyhteki gidişadar da iç çelişkileri canlı tutuyordu. Köhnemiş ve ınİa­ dını tamamlamış bu sistem iç ve dış sorunları çözemediği gibi, doğası gereği daha da edilgen bir yapıya bürünüyordu. Dolayısıyla İttihat ve Terakki Cemiyeti ' nin devlet bünyesinde istibdat rej imiyle halkiara karşı oluşturduğu üstünlük göreliydi. Şubat 1 9 1 2' de seçimler tam da bu minvalde yapılmıştır. İTC tara­ fından yönlendirilen şiddet ve yolsuzluk olayları hızla gelişmiştir. Se­ çimin tümünü İTC adayları kazanmıştır. Ama diğer parti adayları ve muhalifkesimler bu seçimi meşru görmemiştir. "Sopalı seçim" olarak değerlendirilen seçime itiraz edilmiştir. Yapılan itirazları kabul etme­ yen İTC, seçimin ardından hükümeti oluşturmuştur. Seçimin meşru­ luğunun tartışıldığı dönemde, Balkan halklarının hoşnutsuzluğu da artmıştır. Daha seçimler öncesinde milliyetçilik temelinde Balkan hal­ kalarına yönelik ulusal baskıların artması, beraberinde tepkileri de ge­ tirmiştir. Özellikle Arnavutluk'taki tepkilerin daha da gelişınesi İTC açısından kaygı oluşturmuştur.

Seçimin yapılınasmdan sonra Halaskar Zapitan (Kurtarıcı Su75

baylar) adında bir askeri grup İ TC 'ye ve denetimindeki hükümete verdiği muhtırayla seçimleri tanımadığını iletir. 16 Temmuz 1 9 I 2' de verdiği muhtıra üzeri .. e Sait Paşa başkanlığındaki kabine istifa eder. i stifa eden kabine İTC 'nin uzantısı olduğundan, muhtıra esasta İTC'ye yöneliktir. Halaskar Zapitan desteğinde yeni bir hükümet ku­ rulur. Yeni kabinenin kurulmasını üstlenen parti Hürriyet Fe ltila[Ftr­

kası 'dır. Bu parti 30 Ocak 1 9 1 0 ' da kapatılan Ahrar Fı rk as ı ' nı n devamı o lup, 2 1 Kasım 1 9 1 1 'de k uru lmuştur. iTC, Balkanların karmaşı k ve s ıcak olduğu bir d ön em bir a s ker i ,

biriminden muhtıraya tabi t utu l m uş tur. Aralıklarla süren ve her sefe­ rinde t<Lvizler koparan Balkan u luslarının bir bölümü ayrılarak ayrı devletler kurmuşlar, bir bölümü de kendi içinde özerkliğe kavuşmuş­ tur. 1 9 1 2'de Balkanlar yine kaynıyordu. İ TC sonıniarı çözemiyor ve gi derek bağnaz ve saldırgan b ir nı il liyctçiliğe doğru da kayıyordu.

Tüm bu gelişmeler İTC 'yi yıpratmıştı. İşbaşına geldiği ilk döneme kıyasla otoritesi gerilemişti. Arnavut isyanı sonucu Halaskar Zapitan Balkanlardan İstanbtı l ' a mt.htıra çckmişti. Yıpranmış İ TC'yc yönelik muhtırayı veren Balkan askerleri, hükümet bünyesinde olan istifa son­ rası oluşturulan hükümete onay vermişlerd i. Bu kez darbe İTC 'nin dışında, rakipleri tarafından yapı l m ıştı . Darbe bir el i re niş l e karşılaş­ mamıştı. Ama yine de devletin ark<ısında csils güç İ ttihat ve Terakki Cemiyeti ' dir.

N itekim oluşturulan hükümet başarıl ı olamaz. 8 Ekim 1 9 1 2'dc çıkan Balkan savaşında Osmanlı ordusu b ozgu na uğrar. 8 Kas ım 'da Se l anik Yunanlılar tarafından kendi sınırlarına dahil edilir. Diğer ül­ keler de bugünkü statükolarına o d ö n em kavuşurlar. İ ttilıiltç ı lar bu sü­ reci kendi çıkarları doğru l tusunda kul lanırlar. Buıj uvazinin ve her türden sömüri.icü s ınıfın karaktcrinde vardır bu . . . Kendi çıkarları doğ­ ,

n.ıltusunda birbirlerinin zaaflarını ve gatlarını yerine göre b i rbirl erin e karşı kullanırlar. Nitekim savaşm hemen a rdınd an Hürriyet ve İtilaf Fırkası mevcut süreci İTC 'yc karşı nasıl kullanmışsa, İTC de Balk an -

76

kaybını hasımları olan HiF 'e karş ı kullanmıştır. O günün kon­ j onktürü tam da tüm g e ri c i güç lerin birbirleriyle olan çelişki lerinin daha da keskinlcştiği 1 . P a y l a ş ım Savaşı a r ifes i dir. Dünya çapında em­ p erya l is tl e r ve uzan tı l ar ı birbirlerine karşı ku tuplaşmış lardır. ittihat ve Terakki A l manya 'nın, HlF ise i ng i l tere Fransa ve Çarlık Rusya'sının mü t te fi k idir. Emperyalistlerin saflaşmasına göre onlar da kendi ülke­ lerinde birbirlerine karşı saflaşmı şl ardır. ların

,

Bu dönemeçte Ahmet Muhtar Paşa üzerinden kunılan kabine Temmu z ilc 29 Ekim arasında işbaşı yapar. B alkan sa­ vaşlarındaki yenilgi onun istifasına da neden teşkil eder. Onun yerini 29 Ekim 1 9 1 2 ' dc Kam i l Paşa Hükümeti devralır. Ancak o hükümet de işbaşında uzun süre kalamaz. 2 3 Ocak 1 9 1 3 'te darbe sonucu alaşağı ed i l i r. i ttihat ve Terakki 23 Oca k I 9 1 3 ' te Enver Paşa'nın öncülüğünde Babta l i ' ndeki Bakanlar Kurulu top lantısını b a sar. Baskın sırasmda Harbiye N a zırı Nazım Paşa ile sacirazanı yaverlerinden Nafız Bey ve Tevfi k Bey ö l dürül ür. Başbakan Kamil P a şa da istifa ettirilir. Kabine böylece darbe sonucu dü ş ürülü r ve yeniden kendi örgütlenmelerine giderler.

1 9 1 2 ' de, 22

,

İTC elinde tuttuğu devleti yeniden kendi çıkarları doğrultusunda ihtiyacı duyar. Öldürü len sadrazaının yerine Mahmut Şev­ ket Paşa getirilir. Onun başkanlığında kabine örgütlenmesine gidilir.

Ayrıca M aliye ve Dahiliye nazıriarı da tutuklanır. Hürriyet ve itilaf F ı rkas ı yanlısı gazeteler kapatılır. Ayrıca Sabahaddin Bey' e yakın ki­ şiler tarafından darbe tcşcbbüsüni.in açığa çıkması üzerine, Sahahaddin Bey ve yakın dostu Nihat Reşat (Bclger) de yu ıtdışına kaçarlar. Tam da bu s ı ra dönemin sadrazaını Mahmut Şevket Paşa l l H aziran 1 9 1 3 'tc bir saldırı sonucu öldürülür. A sl ında bu saldırı şaibeli bir sa l­ dırıdır. Nitekim onun öldürülmesi sonrası saldırılar daha da artmıştır.

Daha açık bir deyimle onun öldürü lmesi sal dırı la rın daha da artırıl­ ması için gerekçe teşkil etmiştir. Bir dönemler devletin en üst kade­ m esinde yer alan birçok kişi haklarında çıkanlan tutuklama kararları örgütleme

,

77

üzerine yurtdışına kaçarlar. Gitrnek zorunda kaldıkları ülkelerden 1 9 1 8'e kadar geri dönernezler. Ancak 1. Paylaşım Savaşı'nda uğrarran yenilgi sonrası ülkelerine geri dönebilirler. Ayrıca yakalanan yüzlerce kişi cezaevine konulur. Verilen rakamlara göre sadece Sinop'a sürü­ lenler 322 ila 60 1 kişi arasındadır.

Babıali baskınıyla birlikte, Türkçülük tezleri daha da geliştirilerek şovenist bir akım haline getirildi. Devletin bu ideoloj ik hattının oluş­ turulmasında başrolü Ziya Gökalp üstlendi. Böylece ideolojik-politik­ pratik hattında iyice saldırganlaşan devlet, doğal olarak da bu doğrultuda hareket etmiştir. İTC, böylece iyice denetimi altına aldığı devleti, yer alacağı emperyalistler arası paylaşım savaşının atmosferine göre yeniden düzenlemiştir. İmparatorluğu paylaşım savaşına hazırla­ mış, savaş için yaptığı askeri hazırlıkların dışında, rahatsız olduğu ke­ simlere karşı da iyice saldırganlaşmış, yaptığı darbeyle onları etkisiz hale getirmiştir. Tüm bunların dışında, o girişimlerden nitel olarak farklılık içeren Ermeni Soykırımı da tam da savaş konjonktüründe ya­ pılmıştır. İyice azgınlaşan Osmanlı İmparatorluğu bir paylaşım sava­ şında yer almasına rağmen Ermenileri yok etmekten çekinrnerniştir.

Taşnaklar bu süreçte İTC ile kurdukları ilişkileri 1 . Paylaşım Savaşı öncesine kadar devarn ettirmişlerdir. Padişahlıkla olan saflaşmalarında İTC ile aynı rnevzidc yer aldıklarından seçimlere onlarla birlikte katı­ lırlar. Seçimden önce anlaşmalar yapsalar da, esas kararlar İttihat ve Terakki denetiminde alınırdı. Nitekim ll. Meşrutiyet sonrası 1 908'deki seçimden sonra, 1 9 1 2 'nin Aralık ayındaki Meclis-i M ebusan seçimleri ve kabİnelerin oluşturulmasında da İ ttihat ve Terakki ile birlikte hare­ ket etmişlerdir.

"Antlaşma imza/andıktan sonra Taşnaksutyun iTC 'nin seçimi ka­

zanması için elden ne gelirse yaptı. Dönemin tanıkları, Taşnaksut­ yun 'un seçim kampanyası sırasında ne denli etkin çalışmış olduğunu teyit etmektedir. O sıralarda bulunan A. Tırkova: 'Seçim toplantıları öncelikle ittihatçılar ve Taşnaksutyun tarafindan düzenleniyordu.

78

Seçim yerlerinde sürekli ajitasyon yapıyorlardı, 'diye yazar. Ancak İt­ tilıatçılar dalıa seçimler bitmeden zafere ulaştıklarmı anlar anlamaz Taşnaklara söz verdikleri on {/okıız mebuslııktan sadece dokuzunu verdi. Oysa bir önceki parlamentoda Ermeniler on dört sandalyeye sahiptiler. Üstelik Jöntürkler bu dokuz mebusu kendileri belirleye­ ceklerdi. Bu da biiyük bir lıoşnutsuzluğa yol açmıştı." (abç)(27) Bu seçimler Taşnakl ar ın yine tep kisin e neden olmuş tur İttihatçılar mebus lukl a i lgi li önceden belirledi kleri anlaşmaya uymamış, kendi deneti mlerindeki M eclis-i Mebusan'da Taşnaklara vaat ettikleri on sanda lyey i vcrmemişlerdir. Vermed ikleri gibi, önceki seçimlere kıyasla seçilen Ermeni mebus sayısı da daha düşük olmuştur. Bu durum Taş­ naklar 'da İTC'ye karşı tepki ve gü vens iz lik oluşturur. Nitekim son­ raki süreçte onlardan koparlar. .

·

Taşnakların İTC' den ilişkilerini koparına girişiminin bir nedeni 1 .

Paylaşım Savaşı arifesinde İTC'nin giderek saldırganlaşmasıdır. Bu nedene bağlı olarak diğer neden de savaş arifesinde Çarlık Rusya'sı ta­ rafından saflarına çekilme girişi midir. Nitekim bu durumun sonucu ola­ rak Taşnaklar artık İTC ile aynı saflarda yer almaktan kaçınrnışlardır.

Ve Bağların Kopması Os m an l ı İmparatorluğu, içteki ulusal çclişkilerin oluşumu ve gi­ derek gelişt iği dönemler, gerici ve saldırgan tutumunu sürdüıürken diğer taraftan da, girdiği ilişkil e ric o hareketleri kendine bağımlı kıl­ mış ve kendi denetiminde tutmuştur. Böylece onların nezdinde ulusal sorun Osmanlı Devletinin etkisi a l tınd a k al m ı ştır. Ermeni sorununda da oluşan ulusal hareketler gördük l eri baskıyı, uğradıkları haksızlık­ lan, demokratik hak ve talepleri d i l e getirmi şlerdir Ama tüm bu ta­ lepleri milli zulmün uygulayıcısı olan Ortaçağ' ın devletinden talep e tmişle rdi r Taşnaklar, Hınçaklar ve daha sonra onlardan ayrılan Ve­ ragazmyal Hınçak Partisi ve Ramgavarlar baskının iktisadi, sosyal ve politik temelini oluşturan sistemi ve devlet yönetimini hedef alma.

.

79

mışlardır. Dolayısıyla baskının varlık koşullarıyla uzlaşmışlardır. Os­ manlı Devletiyle uzlaşma onların bağımlı olduğu emperyalizmle de uzlaşmayı kaçınılmaz kılmıştır. Ulusal baskı yapan bir devlet aynı za­ manda onlara bağımlıdır. Dolayısıyla bir dünya sistemi olan emper­ yalizmi hedef almayan ulusal hareketler gerçek ulusal özgürlüklerine de kavuşamazlar.

Paylaşım savaşının konjonktürüne giren İTC, 23 Ocak 1 9 1 3 'teki Babıali darbesiyle daha da saldırgan bir rotaya girmiş, 1 9 1 2 seçimle­ rinde verdiği sözü tutmamış, çıkarttıkları yasalarla daha da saldırgan bir tavır içine girmiştir. Bu dönemde Ermeni sorunu artık bir iç sorun olmaktan çıkmış, paylaşım savaşının arifesinde Çarlık Rusya'sı, ra­ kibi olan Osmanlı Devletinin denetimindeki Ermeni hareketlerini kendi denetimi altına çekerek kullanmak istemiştir. Bu nedenle 8 Şubat 1 9 14'de Rusya ilc Osmanlı Devleti arasında imzalanan ve reform de­ nilen antlaşmaya göre, Ermeni vilayetleri büyük devletlerin atayacağı valiler tarafından idare edilecek iki bölgeden oluşacaktı. Ruslar böy­ lece Ermenilerin durumunu savaşın arifesinde, rakiplerine karşı yap­ tırım olarak kullanmayı planlıyorlardı. Dolayısıyla bu göstermelik bir girişimdi. Ve müttefikleri Almanya 'nın desteği altında hareket edi­ yorlardı. Dolayısıyla Ermeni sorunu gerçekte emperyalist haydutların çıkarları doğrultusunda gündeme geliyordu. Nitekim Osmanlı İmpa­ ratorluğu atılan imzaya karşın böyle bir girişimde bulunmadı. Bunun sonucu olarak Osmanlı İmparatorluğu ve emperyalist müttefikleri soy­ kırımın planlarını yapmışlardı. ll. Meşrutiyetle birlikte Ermeni örgütleri uzlaşmacı ve düzen sı­ nırları içinde hareket eden yapılara dönüşmüştü. O dönemler Taşnak­ lar, Anayasal Ramgavarlar, ve Veragazrnyal Hınçaklar İTC'yi desteklerierken Sosyal Demokrat Hınçak Partisi ise Adem-i Merkezi­ yet Ccmiyeti ve devamı olan Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile hareket et­ mişti. Ancak emperyalist kutuplaşma ile birlikte değişen konjonktür sonucu reformİst ulusal hareketler saf değiştirdiler. Ancak bu saf de80

ğişiıni nitel bir saf değişimi değildi. Almanya'nın müttetiki Osmanlı İmparatorluğu saflarından, İngiltere, Rusya, Fransa ve ABD vb. em­ peryalistlerden oluşan İtilaf güçlerinin saflarına kaymışlardı.

Bu saf değişimi doğal olarak onları sistem içi girdikleri edilgen gü­ zergahtan çıkaramazdı. Mevcut hatlarıyla legal ve sistem içi hareket eden bu yapıların, artık, bulundukları mevzide bir ulusun kurtuluşu uğruna mücadele etmeleri mümkün değildi. Çünkü kendilerini hedef alınma�· gereken güçlere emanet etmişlerdi. Böylesi bir hat, kurtuluş uğruna verilmesi gereken bir mücadelenin doğasına aykırıydı. Böyle­ likle ulusal baskıya maruz kalan bir toplum yalnız kalmıştı . . .

Taşnaklar bu dö:ıemlerde üst üste kongreler yapmışlardır. 1 7 Ağus­ tos 1 9 1 3 'te Cenevre'de yaptıkları VII. Kongreleriyle, İTC ile ilgili iliş­ kilerİ!1e dair su kararı almışlardır: "İttihatçılar ile işbirliğini sona erdinneyi ve onun milliyetçi politi­ kasına karşı mücadeleyi desteklemişlerdi. Bunun sonucu olarak, VII. Taşnaksutyun Kongresi İTC ile kopuş konusımda bir süre önce or­ tııya çıkan bir olgunun resmen teyit edildiği yer olarak görülebilir.

Ancak siyasi olarak bu kopuşım artık önemi kalnıadığmm altı çizil­ melidir." (abç )(28) Taşnaklar alınan bu kararla İTC ilc ilişkilerini dondururlar. Ama bu ilişkilerin dondurulması bir taraftan, "iş işten geçmiştir" misaline te­ kabül eder, diğer taraftan, bulundukları mevzi hala sistem dışında de­ ği ldir. Dönemin atmosferi uzlaşmacı ulusal hareketleri değişikliğe zorlar. Ama bu değişiklik sadece ittifaklarda yaşanır. Taşnaksutyun Partisi önceki kongrede aldığı kararla bir dönem beraber hareket ettiği devletle bağlarını kesme kararı alırken, birlikte hareket edeceği em­ peryalist kampı da belirlemiştir. Bu konuları gündemlerine bir kez daha aldıkları son kongrenin en ilginç yanı, bu kongreye İttihat ve Te­ rakki adına da delegelerin katılmasıdır. "İttihat ve Terakki ile iyi ilişkiler içerisinde olan Taşnak Partisi, 214 Ağustos 1914 tarihleri arasmda Erzurum 'da kongre yapw: İttihat 81

ve Terakki kongreye, Ermeni katliamı ile ilişkili olarak adı sıkça geçen Bahattin Şalı:ir başkanlığında bir delege yollar ve Ermeni/ere Rusya ile olası bir savaş durumunda beraber çalışma teklifinde bulunur. Eğer Taşnak Partisi Rus Erme1iilerini ayaklanmaya teşvik ederlerse, işgal edilecek yeni toprakları da içine alan otonam bir Ermeni idaresine izin verilecektir. Ermeni önderleri bu öneriyi reddederler ve tarafsız­ lık politikasını savunurlar. Eğer savaş çıkarsa, zaten Osmanlı vatan­ daşı olan Ermeniterin devlete sadık kalacaklarını söylerler."(29) İttihat ve Terakki yaptıkları teklifle Ermeni örgütlerini bir kez daha denetimlerinde tutmak isterler. Taşnaklar kendilerine yönelik teklife "tarafsız" olduklarını ifade ederek, savaş çıktığında da "devlete sadık kalacakları" şeklinde diplomatik bir tarzda yanıt verirler. Legal ve sis­ tem içinde hareket eden bir parti olarak açık bir tavır takınamaz ama "Rusya'ya karşı isyan durumunda Ermenilere otonom verecekleri" teklifini ise verdikleri yanıtla açıktan reddederler artık. .. Bu pazarlık aynı zamanda· Ermeni örgütlerinin Osmanlı Devleti tarafından yok­ lanmasıdır. Gözü dönmüş imparatorluk artık Ermeni örgütleriyle ara­ larına kalın bir çizgi çeker... Baskının türediği sistemi altyapısı ve üst yapısıyla hedef almayan örgütsel yapı önderlik vasfını iyice kaybeder.

Taşnakların ve Hınçakların tarihi de maalesef böylesi bir hattın dışına çıkamamıştır.

Direnişte Önderlik Önkoşuldur Devletin artan saldırıları "tarafsız" Ermeni örgütleri tarafından göğüslenemez. Mevcut durumlarıyla artık iyice edilgen bir konum­ dadırlar. Dolayısıyla mevcut yasal konumuyla ve düzen içi mücadele biçimiyle hareket eden politik yapı, soykınının arifesinde hiçbir rol oynayamamıştır. Oysa iktidar hedefiyle hareket eden bir önderlikle, ezilen bir ulusun potansiyel gücü örgüdenebilir ve kendilerine saldı­ ran ezen bir devlet geri püskürtülebilirdi . . . Oysa önderliğin olmadığı bir durumda potansiyel gücü oluşturan kitlelerin örgütlenmesi, sevk 82

ve idare edilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla her mücadele ve di­ reniş sağlam bir önderlikle hareket etmelidir.

Osmanlı sınırlarındaki Ermeni partilerin misyonlarını oynaya­ mamalarına karşın, ezilen, zulmedilen, saldırı ve katliamlara tabi tu­ tulan Ermeniler ulusal kimliklerinde ısrar etmişlerdir. Subjektif durumun boşluğuna karşın, Ermeniler haskılara ve saldırılara karşı mücadelede yer almıştır. Çünkü bilincine varılan ulusal kimlik, onu var eden tarihsel sürece girilmesiyle artık terk edilmez. Ermeniler de her türlü baskılara, katliamlara ve soykırıma rağmen, artık sahip ol­ dukları ulusal b ilinçlerini terk etmedikleri için yok edildiler. . . Bu, soykırımla sonuçlanan ulusal bir sürecin direnişidir ayni zamanda. . .

Zaten tarihe bakıldığında, doğru bir önderlikten kopuk her hareket sonuçta yenilgiye uğramıştır, ama aynı zamanda bağrında kitlelerin direnişini de taşı mıştır. . .

Ermeniterin 1 896 'ya kadar olan i lk ayaklanması sonuçta bastırıl­ mıştır. Ama bastırılan bu hareket bir direnişi de içermektedir. Ve yine yenilgiyle sonuçlanan 1 900'ler sonrasındaki harekette de direniş var­ dır. İttihat ve Terakki tarafından soykırım kararı 24 N isan 1 9 1 5 'te İs­ tanbul' da alınır. I 5 Haziran 1 9 1 5 'tc İstanbul ' da 20 Enneni asılarak idam edilir. Bağımsız Ermenistan kunna iddiasıyla, anarşist olarak suçlanan Hınçakyan Partisinin taraftarları idama giderken önderle­ rinden daha ileridirler. İ dam edilen Partizanlardan Matcos Sarkizyan son sözleriyle inancını şöyle haykırıyordu:

"Siz bizim ancak vücudumuzu öldürebilirsiniz, ama .fikirlerinıizi asla! O yarın doğu uji1ğunda belirecek Ermeniler sosyalist Erme­ nistan 'ı selamlayacaklm: İdam sehpalarının kurulduğu yerde özgür­ lük dolaşmakta, ölülerin yattığı yerde diriliş yakınlaşmaktadır." (30) Yukarıdan alınan idam kararlarıyla soykırım İstanbul' da başlatı­ lır. Ve birçok yerde kitlesel idamlara ve kathamiara gidilir. Buna kar­ şın direnişler de olur, ama bunlar, devrim perspektifinden ve önderlikten yoksun, stratej ik güzergahtan bihaber, kendiliğinden di83

renişlerdir. Dolayısıyla tüm gericiliği güçlü bir irade birliği teme­ linde hedef alınaktan uzak bir harekettir. Yapılan saldırı karşısında tepkiyi içeren anlık bir hamledir. Bununla birlikte kendiliğindenci Enneni hareketi, bir tepkiyi, bir karşı koyuşu, bir direnişi içerir. Hatta yer yer ve birbirinden kopuk da olsa dağda fedai örgütlenınesine de giderler, lakin önderlikten yoksun olan direniş sonuçta kaçınılmaz yenilgi ile de karşılaşır. . .

B u dönemler L Paylaşım Savaşı d a başlamıştır. Baz;_ yörelerde başlayan Ermeni isyanları, Osmanlı İ mparatorluğu ' nun ve emper­ yalist müttefiklerinin yayılınacı emellerine de engel teşkil etmiştir.

Emperyalist savaşın başlangıcı, soykırıınla aynı sürece denk gelir. Ö nderlikten kopuk da olsa Ermeni hareketi Paylaşım Savaşı için engel teşkil eder. Taner Akçaın ' ın belirttiği gibi, savaşın başlaması ile birlikte ordudan kaçan askerler içerisinde Ermeni askerleri de vardır.

"Savaşın çıkması ile birlikte. Osmanlı ordusundan son derece yaygm olan askerden kaçmalar tabii ki Ermeniler arasında da gô­ rülül� Ermeni/erin askerden kaçtıkları ve dağlarda çeteler oluştura­ rak güvenliği tehlikeye soktukları. Osmanlı-Türk tezlerinde sürgün ün önemli bir gerekçesi olarak sıkça ileri süriiliilc Oysa askerden kaçma Birinci Dünya Savaşı 'ında o denli yaygın bir pratiktir ki, Liman Von Sanders anı/arında, 'A nadolu dağ/arında, köylerinde 300 bin asker kaçağı dolaşır. Bunlar silah altındaki orduya eşittir ' da Ayrıca aralarında tanınmış bazı önderlerin bulunduğu Ermeni/er, sınırı geçerek Rusya 'da gönüllü biriikiere katılır/m: Yine, Ana­ dolu 'nun çeşitli yerlerinde Ermeni çeteler o luşur. Bunlarla gerek hü­ kümet kuvvetleri gerekse Kürt aşiretleri arasında çeşitli çatışmalar meydana gelir. Taşnak partisi önde gelen liderlerinden ve bağımsız Ermenistan Cumhuriyeti 'nin ilk başbakanlarından Hovhannes Ka­ çaznuni, bu gelişmelerin Erzurum Kong! e kararlarına rağmen ol­ duğunu söyle�: '1914 sonbaharında Ermeni gönüllü grupları kuruldu 84

ve Türklere karşı dövüştüler. Bunun aksi olamazdı. Zira yaklaşık çey­ rek asırdan bu yana Ermeni toplumu belli ve kaçınılmaz bir psikolo­ jiyle beslennıişti. Bu haleti ruhiyenin tezahürü gerekliydi ve gereken oldu. "(3 1 ) Burada iki şey dikkati çekiyor: Askerden kaçanların d a dahil ol­ duğu yeni çeteler(fedailer) oluşur. Ve bu çeteler, Erzurum Kongre­ sinde

"devlete sadık kalacakları" kararı

alan Taşnak Partisi' nden ve

onların kongre kararlarından bağımsız ve daha ileri konumdadırlar.

Uzlaşmacı hatta yer alan ve İttihat Terakki ile onun kulvarında ortak hareket eden Taşnaklar artık iyice pasifize olmuş, legal b ir hareket halini alarak savaş ortamının gerektirdiği askeri yapısını ve Ermeni kitleler üzerinde güvenlerini de büyük ölçüde yitirmiş bir harekete dönüştüklerinden, soykınının yapıldığı bir sürecin radikal örgütlen­ ınesini oluştunılaınaınıştır. Taşnaklar ve Hınçaklar tasfiye edilmiş­ lerdir. Dolayısıyla yukarıdaki konumlarıyla tasfiye edilmiş hareketler artık o konjonktürde, askerden kaçan Ennenileri kendi saflarına çe­ keıneınişlerdir. Ve askerden kaçan Ermeniler de birbirinden kopuk ve siyasi önderlikten ve irade birliğinden yoksun çeteler halinde dağa çıktıkları için devamını getiremeınişlerdir.

Sonuç olarak; objektif dunıın, subjektif durumun dayattığı sü­ reçte aynı direnci beraberinde getinneıniştir. Ermeni örgütleri tutarlı bir mevzi de yer alamaınış ve her türlü baskının ve katliaının türediği maddi yapıyı tasfiye edemem iş, sonuçta, girdikleri uzlaşmacı ve tes­ liıniyetçi güzergahın içine iyice hapsolınuşlardır. Dolayısıyla örgüt­ sel yönüyle kopuk objektif direniş kendiliğindenciliğe tekabül etmiş ve yenilgiyle sonuçlamnıştır. Ve bu yenilgi sonrasında bir toplum kit­ lesel olarak yok edilir.

85

SOYKlRlM ÖNCED EN ÖRGÜTLENMiŞTiR . . .

Ermenilerin sorunu giderek kronik bir sorun haline gelmiştir. Bu sorun imparatorluk tarafından çözülmedİğİ gibi daha sancılı bir boyut kazanmıştır. Aslında sorunu çözmeleri mümkün de değildi... Çünkü sorunu var eden yapı bizzat dayandıkları yapıydı.

Dolayısıyla Ermeni sorununun varlık nedenini oluşturan Osmanlı İmparatorluğu, çözüm rolü oynayaınazdı. Tersine çözümün önünde -diğer halkiara olduğu gibi- Erınenilere karşı da engel teşkil etmiş­ tir. B öylesi bir karaktere ve işlerliğe sahip olması sonucu, bir ulusu bir bütün olarak yok etmekten çekinmemiştir. Ve ihtiyaç duyulan soykırım önceden planlanmış, örgütlenmiş ve ardından da gerçek­ leştirilmiştir.

Panislamizm-Pantürkizm Ve Ermeni Sorunu 1 500' lerin başlarından itibaren Ermeni topraklarının önemli bir bö­ lümü, işgaller sonucu Osmanlı İmparatorluğu'nun sınırlarına dahil edi­ lir. O süreçler İmparatorluğun en hızlı geliştiği dönemlerdir. İ leride kendisi için engel teşkil edecek kapitalizm ve burjuva devletler henüz oluşmamıştır. Dolayısıyla sistem olarak onun alternatifini teşkil eden ileri toplum henüz tarih sahnesine çıkmamıştır.

Bu dönemlerde Osmanlı İmparatorluğu'nun sosyo-ekonomik ve devlet yapısı saf karaktcrini koruyordu. Dolayısıyla saf şeriatla idare ediliyor ve Hilafet ve Saltanat Devleti kisvesiyle, İslamiyet'in mer­ kezi temsilcisi olarak lanse ediliyordu. Dönemin toplumu henüz ulus­ laşmamıştı. Osmanlı İ mparatorluğu dini kisve üzerine oluşturulınuştu.

Yani Osmanlı toplumu ümmet toplumuydu ve bu nedenle Osmanlı İm­ paratorluğu' nun tarihi boyunca din faktörü öne çıkmıştır. Kısacası top86

lumun, devletin, bireyin kimliği dini esasla yansıtılır, toplumun yöne­ timi, işleyişi, hukuki durumu hep bu minval içinde olurdu.

Osmanlı İmparatorluğu, batıda kapitalizmin gelişmeye başlama­ sıyla gerileme sürecine girmiştir. Kapitalizmin ekonomisi, siyaseti, as­ keri gücü ile sağladığı üstünlük Osmanlı Devletini rahatsız ediyordu.

Artık yeni alanlara açılarak kapitalizm öncesi ülkeleri sömürgeleşti­ ren ve kendilerine bağımlı kılan kapitalist devletlerin bu üstünlüğü karşısında; Osmanlı İmparatorluğu da hızla gerileme ve sınırlannın da hızla daraldığı tarihsel bir dönem içerisinde kalmıştır. Bu toplumsal gerçekliği sindiremeyen Osmanlı Devletinin başı II. Abdülhamit,

1 9.

yüzyılın ikinci yarısından itibaren, mevcut daralmayı engellemek için Panislamizm yaftasıyla Müslümanlığın liderliğine soyunur. Amacı hükmü altındaki toprakları sınırları içerisinde tutmaktır. Hilafet ve sal­ tanat devleti hala kapitalizmin gerçekliğini görememektedir. Bu ne­ denle de kapitalizmin sosyo-ekonomik ve siyasal üstünlüğüyle baş edemezler. Panislamizm şiarı ilc hiçbir mesafe kat edemezler.

Girdiği gerici süreçten bir türlü çıkamayan Osmanlı İmparatorluğu kazandığı mevzileri kaybettikçc daha da saldırganlaşmış, bu süreçte batıdan, doğuya sapmak zorunda kalmıştır. Kaybettikleri alanları, açıl­ mayı planladıkları Asya tarafındaki yeni ülkelerin işgaliyle karşıla­ mayı hedeflerine koymuşlardır. Artık devleti ele geçiren İttihat ve Terakki ilkel de olsa ulusal bir kimliğe de kavuşmuştur. Ama İttihat­ çıların oluşturduğu milliyetçilik, Ziya Gökalp' in başını çektiği, sığ, ırkçı ve saldırgan bir milliyetçiliktir. Kaybettikleri toprakları karşıla­ mak için Asya ülkelerinin, askeri olarak işgalini içeren, bağnaz ve fe­ tihçiliği savunan bir milliyetçiliktir. Sahip oldukları milliyetçiliğin tezleri, dış politikada işgalciliğe dayanmaktadır. Ülkelerin fethedilmesini savunan bu tezler Pantürkizm'dir. Pan­ türkizm ile fethetmeyi planladıkları ülkelerin "Türk kökenli ataların­ dan oluştuğu" teorisini yaparak, işgalciliğin teorisini geliştirmişlerdir.

"Ata toprakları" kisvesiyle, ülkelerin işgalini içeren bu görüşün teorisi 87

Pantürkizm 'c dayanır. Diğer ifadesiyle Turanİzın denilen bu politika, ittihat ve Terakki dönemindeki resmi görüştür.

Temelleri Abdülhamit döneminde atılan Panislamizm ile ittihat ve Terakki döneminde atılan

Pantürkizm bileştirilmiş

ve Osmanlı impa­

ratoı·Iuğu 'nun resmi doktrini olmuştur. Bu doktrinin amacı, Kafkasya ve Orta Asya üzerinden gerçekleştirilmesi planlanan işgallerin gerek­ çelcndirilınesidir. Panislamizm ve Pantürkizm yaftasıyla, Kafkasya ve Orta Asya ' n ın işgali hedeflenmektedir. Her gerici politika pratikte uy­ gulanmadan evvel siyasete, teoriye, doktrine vb. gericiliğe tekabül eden tezlerle oluşturulur. Ondan sonra sosyal pratiğe yansıtılır.

Bu gerici doktrin, Kafkasya ve Orta Asya'nın Müslüman ve "aynı ulusa mensup oldukları" iddiasıyla, kendileri tarafından işgal edilmesini meşru göstenneye çalışmaktadır. Oysa binlerce yıldır aynı ulustan olma­ larını gerektirecek hiçbir ortak yanları yoktur. U lusal yapının uluslaşma sürecinin tarihi, kapitalizmin şafağında oluşur. Asya toplumunda,

19. yüz­

yılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında oluşan uluslaşmanın kriterleri, onlar açısından da farklı ulusların oluşumunu içerir. Dolayısıyla ulusal kriterlerle oluşan toplumlar farklı uluslardır. Topraklanmızdaki Türklerle, Kafkasya'nın ve Orta Asya'nın toplumları farklı ulusal yapılardan oluşur.

Binlerce yıl önce "atalarıyla aynı topraklarda yaşadıkları" ve "aynı ulusa mensup oldukları" tezi Turancılığa tekabül etmektedir ve bilimsellikten ve nesnel gerçeklikten tümden uzaktır. Her ulusun, ulusal koşulları bir­ birinden farklıdır. Ulusal koşulları içeren toprak birliği, dil birliği, ruhi şekillenme(kültür birliği) birliği ve iktisadi yaşam birliği her ulusun bün­ yesinde farklılıklar içerir. Bu ulusal farklılıklar "görülmeyerek" farklı ulusal toplumları tek bir ulusla sınırlamak, diğer ulusların inkarı ve red­ didir. Pantürkizm ile yapılan da bu inkarcılıktır. Bu aynı zamanda şove­ nizındir. . . Pantürkizm'in esas hedefi, bağnaz ve inkarcı şovenizmle, farklı uluslara mensup halkiann topraklarını işgal etınekti. Panislaınizm'le bir­ leşen Pantürkizm bu emelleri içermiştir, lakin bu gerici tez nesnel ger­ çeklik tarafından reddedilmiş ve mahkum edilmiştir.

88

Osmanlı İmparatorluğu'nun son aşamasında oluşturulan doktrin yaşam hakkı bulmaınıştır. Buna rağmen mevcut

TC

devletinin hala

resmi ideolojisidir de . . . Bölge ile ilgili aldıkları tüm kararlar, Kafkas ve Oıia Asya uluslarının tümden inkarını içermektedir. Örneğin Çin' deki Sincan olaylarıyla takınılan resmi tavırla, ulusal baskı ve kat­ liamlara karşı çıkmadan ziyade, o toplum da Türk ulusundan gösteri­ Ierek gerçek ulusal yapısı inkar edilmektedir. Çin burjuvazisi hızla gelişen kapitalist yapısıyla kendi milliyetçiliğini egemen kılmak iste­ mektedir. Bu nedenle azınlık konumundaki milliyet! ere karşı inkarcı ve zoraki asimilasyona dayalı tavır gericiliktir. Önemli olan, her ulusal baskıya karşı gerçekçi tarzda karşı çıkılabilmesidir. Ezen bir milliyet­ çiliğin alternatifi, aynı kertedeki bir başka milliyetçilik değildir. Karşı çıkış kisvesi, eğer bir ulusun objektifkimliğinin reddini içeriyorsa, ta­ kınılan tavır inkarcı ve ırkçılığa tekabül eden bir tavırdır.

Sonuç olarak Osmanlı Devletinin müttefikleriyle yaptığı işbölü­ münde onlar daha çok Kafkasya ve Orta Asya'nın işgalini üstlenmiş­ l erdir. Panislamizm-Pantürkizm şiarlarıyla savaşa hazırlanan devlet tüm hazırlıklarını yapmış ise de, rakipleri olan itilaf devletlerinin dı­ şında başka bir engelle daha karşı karşıyadırlar. Ermeni ulusal sorunu.

Bu sorun artık emperyalist emeller için yapılan katliamcı, yayılınacı ve işgalci bir savaşın içinde yer alan Osmanlı İmparatorluğu 'nun gerici emellerinin önünde sorun oluşturmaya başlamıştır. Zıtların b irliği ve mücadelesi yasası, baskıyı yapan Osmanlı Devleti ile baskıya maruz kalan Ermenilerin birliği, beraberinde mücadeleyi de getirmiştir. Ve Osmanlı devleti böyle bir sorun karşısında aıiık, soykırımın örgütlen­ ınesini gündemine alır.

Ermeni sorunu bir günde oluşan bir sorun değildir. Dolayısıyla soy­ kırım da anlık bir olay değildir. Artık kendi kontrollerinden çıkan bu sorun paylaşım savaşının da gündeme gelmesiyle, soykınının örgüt­ lenmesini gündemlerine getirir. O dönemin mevcut politik atmosferi Ortaçağ devletini soykınının örgütlenınesine iter. . .

89

Soykınının Örgütlenmesi Her pratik adım bir örgütlenmcyi içerir. Alınan her karar örgüt­ lenmeden gerçekleştirilemez. Artık Enncni j enosidi de onların gün­ demlerinde yer almaktadır. Bu doğrultuda pratik adımlar atılmaktadır. Amaçları Ermenilerin soykırımını örgütlemektir. Gün­ deme alınan kararın sosyal pratiğe yansıtılması, alınan o karar doğ­ rultusunda örgütlenmenin oluşturulmasıyla mümkündür. N itekim İTC tarafından bu doğrultuda kararlar alınmış ve beraberinde pratik adımlar atmışlardır. Soykınının örgütlenınesi aşağıdaki üç başlık al­ tında ele alınabilir.

1 ) Teşkilat-ı Mahsusa'nın doğuya çekilmesi 2) Teşkilat-ı Mahsusa' nın askeri bileşimi 3 ) Erınenilerin Amele Taburlarında toplanması

1) Teşkilat-ı Mahsusa 2. Meşrutiyet sonrası oluşturulmuş bir teş­ kilattı. Daha çok askeri yönü öne çıkan ve illegal konuında askeri ey­ lemler yapan, Osmanlı devl eti ne bağlı bir örgüttü. Kurucusu Enver Paşa' dır. O örgüt üzerinden Osmanlı sınırları içinde ve dışında as­ keri eylemler yapılmıştır. İllcgal döneminde 30 bin elemanı vardı. 23 Ocak 1 9 1 3 'deki Babıa.li darbesinde de aktif olarak yer almıştır. Daha sonra darbe sonrası, 1 7 Kasım 1 9 1 3 'te İttihat ve Terakki Ceıniyeti ta­ rafından yasal örgüte dönüştüıiilmi.iştür. İ lk yasal başkanı Süleyman Askeri Bey' dir.

Teşkilat-ı Mahsusa 'ya 1 9 1 3 darbe öncesi ile sonrası dönemde yüklenen misyonlar farklılıklar içermiştir. İ lk dönemler yeraltı ör­ gütüdür ve merkezi yapısı ile saldırıya geçtiği alanlar batı bölgeleri ile sınır dışındaki başka ülkelcrdir. Balkanlar 'da Bulgarlara, Sırp­ lara, Yunanlılara karşı askeri saldırılarda bulunmuştur. Ayrıca Trab­ lusgarp 'ta İtalyanlara karşı da bu örgüt kullanılmıştır. Alman emperyalizminin rakibi olan İngi lizlerin Mısır, Irak gibi işgal ettiği ülkelerde de benzeri eylemler gerçcklcştirıniştir.

90

1 9 1 2 sonrasında bu örgütün saldırı alanı, saldırıya geçtiği he­ defler ve yasal konumunda değişikiilere gidilmiştir. Önce 23 Ocak 1 9 1 3 'te onların da içinde yer aldığı yönetici klik tarafından darbe yapılmış ve devlet kadeınesi ele geçirilıniştir. Darbe sonrası devlet İTC tarafından yeniden düzenlendiğinde, Teşkilat-ı Mahsusa sürecin mevcut durumuna göre konumlandırılınıştır. İllegal örgüt 1 7 Kasım 1 9 1 3 'te legalleşıniş ve 1 9 14 'te de örgütün merkezi yapısı doğuya kaydınlarak Erzurum yapılmıştır. Dönemin illegal askeri kurumu olan Teşkilat-ı Mahsusa artık devletin legal kurumu haline getirilir ve Osmanlı sınırlarındaki Ermenistan'da örgütlenmeye başlar. Teş­ kilat-ı Mahsusa'ya Ermeni soykırımının örgütlenınesi misyonu yük­ lenir. Amaçları ulusal baskı altında olan Ennenilerin yok edilmesidir.

Bundan dolayı da Teşkilat-ı Mahsusa üzerinden özel örgütlenmeye gidilmiştir. O teşkilatın üstlendiği rol bir halkın planlı ve programlı bir tarzda j enoside uğratılmasıdır.

Dönem 1 . Paylaşım Savaşının arifesindedir. Osmanlı İmparator­ luğu savaşa ginne kararı almıştır. Tüm politikasını da girme kararı aldığı paylaşım savaşına göre oluşturmaktadır. Devlet kurumlarını da yukarıdan aşağıya doğru yeniden bu doğrultuda oluşturmakta ve düzenlemektedir. Askeri bir devlet olan Osmanlı İmparatorluğu, tüm askeri gücünü yer alacağı paylaşım savaşına sokacaktır. Ordunun üstlendiği misyon savaş konj onktüründe sınır ötesi alanlardır. Dış politikasında izleycceği strateji bu doğrultııdadır.

Paylaşım Savaşının eşiğindeki dış politikasına karşın, Osmanlı Devletinin içte de Ermeni sorunu vardır. Ve bu sorun Osmanlı Dev­ leti açısından, ginne kararı aldığı gerici paylaşım savaşının önünde de engel teşkil etmektedir. Bu nedenle devlet, savaşta birlikte yer alacakları müttefikleri Almanya'nın da talimatı dahilinde soykırım kararı alır. Çünkü Almanya içinde yer aldıkları ittifak devletlerinin lideri dir. Osmanlı Ordusu, Almanya ve diğer müttefikleriyle birlikte emperyalist paylaşım savaşına katılacağından, soykınının örgütlen91

mesi görevi ordu dışındaki bir başka askeri kuruma, Teşkilat-ı Mah­ susa'ya verilir. Teşkilat-ı Mahsusa bundan dolayı Ermenilerin yoğun olduğu alana kaydırılmıştır. O örgüt soykırımın örgütlenmesi ro­ lüyle, Osmanlı devletinin resmi bir kurumu olarak aktif rol almıştır. Örgütün sorumluluğunu da İ TC ' n i n önde gelen lerin den Bahattin Şakir üstlenmiştir.

2) İ htiyaç duyulması sonucu esk i ye kıyas l a fark l ı bir rol yükle­ nen Teşkikat-ı Mahsusa merkezi ol arak Erzurum i line yerleşir. Ona yüklenen rol gereği askeri bir güç o luşturması gerekmektedir. B ili­ nen askeri vasıfları o l an kesim ordu içerisinde yer almıştır. Ve bu ordu Rusya, İngiltere, Fransa gibi devletlerin ordularına karşı sava­ şaeaktır. Yani onların yer alacağı savaş sınır dışındaki alanları kap­ samaktadır. Oysa Ermeni sorunu sınır içi bir sorundur. Bundan dolayı da baskı altındaki Ermcni lere karşı içte askeri bir örgütlen­ meye gidi lmiştir. Bunun sonucu devlet tarafından Ermeni l erc karşı oluşturulan askeri birliklerin b i l eşimi i se, Taner Akçaın ' ın belirttiği üç sosyal kesimden oluşturulur:

"Bölgede Teşkilat-ı Mahsusa birliklerinin o luşturulmasına Ağustos 'un ikinci yarzsmdan itibaren başlanmıştu: Çete/erin oluş­ turulmasında üç önemli kaynak kul/anı!nııştır: Kiirt aşiret/eri, lıa­ pislıanelerdeki malıkumlar ile Kafkas ve Rumeli göçmen­ leri. (abç) Erzurum bölgesinde parti miif'ettişi Hilmi, bölgedeki çete/erin örgütlenmesi işiyle gôrevlidil: Onun bir aşiret reisine yazdığı mektupta şunları okuyoruz: 'Erzincan 'da görüştüğümüz meselenin zamanı gelmek üzeredi1: . . Sizden 50 yiğit isteyeceğim. . .

Burada kendilerinin her tı'irlii istira/ıatlarım hazırlayacağuıı . . . Se­ çeceğin adamların gençliğine orta yaşlı olmasına bakma, nıemle­ keti ve milleti için seve seve ölecek kadar metin ve azim/i olsunlar bu eşhası tefrik eda Ve bizden gelecek ilk haber üzerine yola çı­ karırsınız. . . Yalnız sen hazırla ve /ıaztrladığını Bahattin Şakir Bey­ efendi Hazret/erine haber va Şimdilik arz-ı ihtiram ile gözlerin92

den öperim. Kardeşim Bahattin Beyefendi Hazretleri de selam-ı mahsus ederle1: ' Teşkilat-ı Mahsusa birliklerinin ikinci kaynağı olan mahkumla­ rın serbest bu·akt!ması Ağustos ayrnda planlanmıştı. Bu ayda böl­ geye giden ittihat ve Terakki sekreterleri i.�tanbu/ 'a yolladıkları raporlarda, ' Trabzon hapishanesinde bulunan mahpuslardan isti­ fade etmek, mahpusları hapishaneden çıkarmak, zabitlerin kuman­ dası altında bunlarda çeteler teşkil etmek ve bilhassa çetecilik/e şöhret kazanmış olanlarını elebaşı yapmak 'gerektiğini yazarlw� . . . Çeteler için iiçiincii insan kaynağı Balkanlar v e Kafkaslardan Anadolu 'ya gef,niş olan muhacirlerdil: İstanbul Divan-ı Hm-bi Örfi yargılamalamıda bunu belgeleyen birçok telgraf örneğine yer ve­ rilir: Bahkesir parti nıiifetti�·i Musa :va ve Bursa İttihat ve Terakki şubesine ait telgraflardan, Merkez-i Umumi 'nin bölgelere, 1 5 Ey/ii! 1 9 1 5 tarihinde, mahkumlardan v e nıuhacirlerden olmak iizere çete/erin oluşturulnıasL iç in 'mahrem emir ' gönderdiği an­ fctşt lmaktadır. "(32) ·

Yu karıdaki uzunca alıntıdan belirtildiği gibi soykırım bizzat devlet tarafından hazırlanmış ve bu doğrultuda da adımlar atıl­ mıştır. G�çmişte illegal olan ve bombalı eylemler yapan resıTıi bir terör örgütü, devlet açısından yüklenen misyonla yasal durumunu ve görevlendi rildiği alan ve bileşiminde girdiği değişimlerle üst­ lendiği bu rolünü yerine getirmiştir. Teşki lat-ı Mahsusa kitlelerin sistem tarafından yaratılan çe lişkilerinden, dini ve ulusal yapıla­ rından oluşan önyargıları, birb i rleri 'le karşı kullanmıştır. Ermeni­ lere karş ı gerçekleştirdikleri soykınmda diğer kesimlerin geri yanlarını istismar ederek kendi çıkarlarına alet etmiştir. Böylesi bir soykırımın örgütlenmesinde Osmanlı Devletinin yaptığı hazırlık­ lar ve üstlendiği rol açıktır. Dolayısıyla bu gerçeklerin inkan artık mümkün değildir.

3) Fcodal-fetihçi tarih i olan imparatorluğun geçmişine bakıldı93

ğında Ermenilere askerlik yaptınlmadığı görülmektedir. Dini dev­ let, Hıristiyan asıllıları kendi dini karakterine uygun bulmamıştır.

Onlara askerlik yaptınlmamasının nedeni devletin şeriatla yöneti­ len İslami bir devlet oluşudur. Yaptınlmayan askerlik karşılığında onlardan vergi alınmıştır. Ta ki son dönemlerinde uluslaşma süreç­ lerine girene kadar. . . Ermeniler ve Rumlarda ulusal yapının oluşu­ muyla Hıristiyan kökenlileri de askere almışlardır. Ulusal zeminde duyguların ve çelişkiterin oluşmaya başladığı dönemle askere alı­ nan Ermeniler ve Rumlar bu şekilde denetim altında tutulmaktay­ dılar. Son dönemde ise, önce 1 9 14 'ün başında toplananlar ve daha sonra ikinci yarısı sonrası, Enneniler ve Rumlar seferberlik statü­ süyle askeri kamplarda toplanırlar. Ama bu kez bu askeri toplanma çok farklıdır. . . " Yukarıda anlatılan köylere yönelik baskın v e yağmalardan başka, Ermeni halkına yönelik sistemli bir baskı biçimi ise, askere gitmemiş olanların toplanarak, yük taşımacılığında toplanılmasıdır.

20-45 yaş grubu arasındaki Ermeniler seferberlik ile birlikte zaten askere alınmış bulunuyorlardı. Bunu askerde taşımacılık işlerinde kullanılmak üzere 15-20 ve 45-60 yaş gruplarının askere alınmalarz takip edecektir. Enver Paşa 'nın kurmay heyetinde görevli Hans Humman, askere alınan Rum ve Ermeni/erden, işçi taburlarının oluşturulmasına, Ekim 1 9 1 4 �en itibaren başlanılmış olduğunu rapor eder."(33) Yazarın yaptığı araştırma ile görülen şudur: 1 9 1 4 ' lü tarihlerde 1 5 ile 60 yaş arasındaki Ermeni erkekleri, Osmanlı devleti tarafın­ dan, seferberlik kisvesiyle gönderilclikleri askeri kamplarda denc­ tim altında tutulurlar. Arnele taburları denilerek yol ve yapım işlerinde çalıştırılırlar. Onlara silah verilmez. Dikkat çekici olan, amale taburları olarak kendi askeri kamplarında topladıkları Er­ meni ve Rumların yaş oranlarıdır. Böylelikle hedef çocuk yaştaki­ lerin dışında, bir toplumun tüm erkeklerinin toplanabildiği 94

kadarıyla kamplarda toplanarak, direnişin örgütlenmesini engelle­ mektir. Aınele Taburları resmi olarak inkar edilmemekle birlikte, kamplarda toplananların sayısıyla i lgili resmi rakam verilmekten de kaçınılmaktadır. Ama oluşan aınele taburları ileride katiedilecek gayrı Müslimlerden oluşturulmuştur. Böylelikle yüz binler denetim altına alınarak, ileride soykınını planl anan bir ulusal topluluğun erkek nüfusu mümkün mertebe kendi toplumundan arındırılmakta ve koparılmaktadır.

600 yıl lık talancı, yağmacı bir geçmişi olan bir imparatorluğun yaptığı plan, erkeklerin önemli bir bölümünü kendi yaptırımı altına alarak, kadın ağırlıklı ve 6 0 ' ın üstündeki yaşlı erkekler ve çocuk­ lardan oluşan bir toplumu yok etmektir. Bu doğrultuda attıkları adımlarla soykırımı örgütledikleri tarih 1 9 I 4 'ün aylarıdır henüz . . .

1 9 1 4 'te arnele taburlarında top lanan Ermeni ve Rum kökenli in­ sanlar, 1 9 1 5 'ten itibaren katiedilmeye başlanırlar. Günümüze değin bu gerçeklerin gizlenmeye çalışılmasına inat, eninde sonunda ger­ çeklerin açığa çıkınası önemlidir. Konuyla ilgili ciddi araştırmaları olan araştırınacı yazar Taner Akçaın' dan, biraz uzun da olsa konuyla ilgili gerçeklerin teşhirine hizmet eden bir alıntı daha yapıyoruz:

"Silahsızlandırma emriyle birlikte askeri birliklerdeki Ermeni­ /erin imhalarının başladığı haberleri de gelmeye başlar. Urfa Mis­ yoner Hastanesi 'nde sağlık görevlisi olarak çalışan A lman Jakob Kiinzleı; Mart 1 915 ile birlikte Anıele Taburlarına alınan Ermenite­ rin imha edildiklerini aktarır. Künzler, katliam/arda, 'çoğunlukla bıçak kullanıldı, mermilere, dış düşmana karşı kullanmak için daha fazla ihtiyaç vardı ', da Künzler 'e benzer bilgileri Morgenthau 'da da aktarır; 'Hemen her durumda işleyiş aynıydı. Oradan buradan 50-100 kişilik gruplar alınır, dörderli sıraya soku lur ve kısa bir me­ safe uzaklıkta olan seçilmiş bir yere götürülürdü. Aniden patlayan tüfek sesleri havayı daldururdu ve eşlik eden Türk askerleri kasvetli bir yüzle kampa döner/erdi. Am ele Taburları 'nın imhasının Sarıka95

mış yenilgisi sonrası başladığı ve sistematik olarak siirdürüldiiğü, bölgede görev yapan başka yabancı gözlemcilerin raporlarından da anlaşılmaktadu: Arnele Taburlarının imhası tehcir emrinin uygulanması ile bir­ likte hızlanır ve 1 91 6 yılında da devam eder. Avusturya 'mn Trabzon Konsolasıt D1: Ernst Kwiatkowski, bir Türk subayının kendisine, Temmuz 'un (I 9 1 5) ilk günlerinde, Hamzaköy 'de 132 Ermeni aske­ rin öldüriiidüğünü söylediğini aktarır. Jakob Kü1ızler Ağustos 1 91 5 'te U1ja 'da bin Ermeni akerin öldiiriildüğiinü yazar. A lman konso/osluk raporlarında da bu konuda bolca bilgi bulmak miinı­ kiindür. Ha/ep konsolosu Rössler, bir AlrııQ/1 subayının, Diyarbakır Urfa arasında, A mele Taburları 'nda çalışan gençlerin boğazları ke­ silmiş cesetlerini gördüğünü aktaru: Yine 3 Eyliil 1 915 tarihli rapo­ runda, kendi bölgesinde, yol yapımında çalıştırılan yüzlerce Ermeni 'nin öldiiriildiiğünii bi/diril: 3. Ordu Komutanı olan Ve hip Paşa 'n m bölgesinde yol yapımında çalışan ve 4. Ordu ya sevki ge­ reken Ermeni askerlerin tümü, Sivas 'tan yola çıkanlarak imha edi­ lirleJ: Olayı derhal soruştııran Velıip Paşa olayın sorumlusu Yüzbaşı Nuri Efendi 'yi Divan-ı Harp 'te yargılar ve idam ettirİ!: A merika n konso/osluk raporlarına dayanan Morgenthau, Harput 'tan Diyar­ bakır 'a sevk sırasında Am ele Taburları 'nda görev yapan 2 bin Er­ meni 'nin öldiiriildiiğiinii aktarır ve bunun gibi birçok başka olaya ilişkin raporlarm da bulunduğunu söyler."(34)

Yukarıdaki al ıntı l ada verilen detaylı bi lgilerin de gösterdiği gibi j enosit özel bir örgütlenmenin sonucudur. Ermenilcrin erkek nüfusu askerlik kisvesi altında amcle taburları olarak mensup olduğu top­ lumdan kopartılmıştır. Böylelikle Ermeni toplumu ağırlıklı olarak kadınlar, çocuklar ve yaşlılardan ibaret bırakılmıştır. Böylesi bir cin­ siyet ayrımının oluşturulmasıyla da soykırıma gidilmiştir. B ir dev­ let, kendi denetimi altındaki amele taburlarını -bırakın düşmana karşı korumayı- bizzat kendisi yok etmiştir. D i ğer taraftan da, Er96

meni toplumunun kalan diğer fertlerini kadınları, çocukları, yaşlı­ ları kendi kurduğu çeteler tarafından katlettinniştir. Erkeklerle, ka­ dınlar ve çocuklar birbirlerinden koparılarak öldürülmüştür.

Erkek nüfusun önemli bir bölümü Amele Taburlarında toplan­ mıştır. Ama bir bölümü de Amele Taburlarına gitmemiştir. Onların baskısı ve denetimi altına girmemişlerdir. Daha sonra gidenlerin içinde isyan ederek safları terk edenler de olmuş, bu kaçan Ermeni­ terin bir kısmı direniş için dağlara çıkmıştır. Lakin önderlikten yok­ sun hareket ettikleri için birbirlerinden de kopuk bir mücadele sergilemişlerdir. En önemlisi bu koşullarda askeri örgütlenmenin oluşturulamaması ruh hallerini de iyice bozmuştur. Tüm bunlara kar­ şın, devletin denetiminde tutulanların sayısından ziyade böyle bir baskı mekanizmasının oluşturulmasıdır. Ve böylesi bir planlama ve örgütlemeyle bir toplumun tümden yok edilme girişimidir.

Erkeklerin toplumun geri kalan kısmından ayrıştırılınasıyla, fi­ ziki olarak birbirinden koparılan toplumun halet-i ruhiyesi de za­ yıflatılmak istenmiştir. Kendi askeri yaptırımları altına aldıkları toplumun fiziki gücü bölünürken, diğer taraftan da toplumsal psi­ koloj ileri zayıflatılarak onları katietmenin ince hesapları da yapıl­ mıştır. B ir direnişte halkın direncinde psikolojik yapısının da rolü vardır. Bir halkın yok edilme planları İttihat ve Terakki Ceıniyeti ta­ rafından böyle yapılırken, Teşkilat-ı Mahsusa tarafından da pratikte bu doğrultuda örgütlenmiş ve gerçekleştirilmiştir.

Sarıkamış Yenilgisi Sarıkamış yenilgisindeki kayıp diğer emperyalist rakipierin fiili saldırısı sonucu yaşanmamıştır. Aksine Osmanlı Devletinin zaafı so­ nucudur. Osmanlı L .::v leti, Alınanya ve Avusturya- Macaristan aynı saflarda yer almışlardır. Yaptıkları plan dahilinde Osmanlı Devleti, Rusya sınırlarından girip Kafkasya ve Orta Asya'ya açılarak bu böl­ geyi kendi sınırları içine katınayı planlamıştır. Rus birliklerinin he97

defı ise, Osmanlı topraklarına girip işgal edeceği topraklada birlikte, İstanbul Boğazı'nı ele geçirmektir. İki gerici devlet gerici ve em­ peryalist ernellerin hükmettiği bir savaşta Erzurum-Sarıkamış gü­ zergahında karşı karşıya gelecektir. Kafkasya ve ardından Orta Asya'ya açılmak isteyen Enver Paşa bu planıyla, bu alanda Rusya'yı yenilgiye uğratmayı düşünür. Bu amaçla komutasındaki 3. Osmanlı ordusu ile Sarıkamış'a gelir. Ancak 22 Aralık 1 9 1 4 tarihinde, çok soğuk kış şartlarında yapmak istediği saldırı hiç de planladığı gibi gerçekleşmez. Tersine, Osmanlı ordusu soğuk kış ve doğa karşısında yenilgiye uğrar. 90 bin kişilik Osmanlı ordusunun ezici çoğunluğu soğuktan ölür. Geriye kalan 1 5 bin kişiden I 2 bin kişi de Ruslara esir düşer. Doğa karşısında o kadar ağır kayıp veren ordunun ko­ mutanı Enver Paşa askeri karİyeri ile kurtulur. Ve yine o karİyeri ile İ stanbul'a döner.

Yenilgiyle sonuçlanan bu savaş Osmanlı Devleti açısından ağır bir kayıptır. Asya seferleri planladıkları gibi başlamamıştır. Dışarı­ daki yenilgi içte devleti daha da saldırgan kılmıştır. Ermenilerle il­ gili alınan karar doğrultusunda yapılan hazırlıklar gelen yenilgi ile daha da hızlandırılır. Sarıkamış yenilgisi İttihat ve Terakki ' yi daha da saldırgan kılar ve önceden planlanan soykınının örgütlenınesi ön plana çıkartılır. Ve bu doğrultuda atılan adııniara hız kazandırılır.

9/l

VE SOYKlRlM Osmanlı Devletinin Ermeniler üzerindeki basktlar giderek gelişir ve şiddetlenir. Dört bir yandan saldırıya geçilir. Kırsal alandaki doğ­ rudan tutuklamalar bir müddet sonra İ stanbu l ' da da gerçekleştirilir.

Artık İ stanbul' daki bu tutuklamalar kişisel boyutları aşmış, kitlesel bo­ yutlara tırmanmıştır. Yapılan operasyonlarla kalabalık gruplar halinde yap ılan tutuklamalarla büyük bir Ermeni kitlesi hapishanelere doldu­ rulur. Tutuklamaların o dönemki adli b oyutta b ile yasal g erekçeleri yoktur. Tek gerekçe, tutuklanan kişilerin milliyeti, yani Ermeni ve Rum milliyetine mensup oluşlarıdır. İttihat ve Terakki Cemiyeti 'nin iktidarda olduğu dönemde başlatı­ lan tutuklamalar,

1915

yılının

24-25

Nisan tarihiyle birlikte kitlesel

katliamlam dönüşür. Ermeniler İ stanbul'daki tutuklamaların ilk günü olan

24 Nisan ' ı, daha sonra soykırım ve anma günü olarak ilan eder­ 1 35 0 Ermeni birkaç gün içinde, Osmanlı Dev­

ler. İl k gün tutuklanan

leti tarafından topluca yok edilir. Bazı vilayetlerde soykırım önce veya sonra başlatılmışsa da, dönemin başkentindeki bu resmi tarih, ülkenin tümünde soykınının başlangıç tarihi olarak kabul edilmiştir.

Ama soykırım Osmanlı sınırındaki tüm topraklarda yapılmıştır.

Azınlıkta ve çoğunlukta oldukları tüm bölgelerde Ermeniler hunharca katledilmiştir. Bu katliam İ TC ve Teşkilat-ı Mahsusa tarafından ör­ gütlenmiş ve onlar tarafından gerçekleştirilmiştir. . . Ama esas öne çık­ tığı alanlar doğu bölgeleri olmuştur.

Soykırım Van Direnişiyle Başlar Ermenilerin yaşadığı alanlarda baskılar giderek daha katmerli hal 99

almıştır. Devletin baskı ve yaptırımları giderek artmaktadır. Diğer böl­ gelerden arnele taburlarına alınan genç ve erkek nüfus Van ' dan da is­ tenmiştir. Ermenilerden askerlik için istenen arnele sayısı ilk etapta 3 bindir. Van Ermenileri evlatlarını askere vem1ez. Bunun üzerine Enver Paşa'nın kayınbiraderi Van Valisi Cevdet Bey komutasındaki Osmanlı askerleri ve Kürt çeteleri saldırıya geçerler. Bu saldırılar sonucu 20 bin Ermeni katledilir. Bunun üzerine Van ve çevresindeki Ermeniler di­ renişe geçer. O saldırıları yapan ordu içindeki 1 .000 Ermeni genci de bulundukları arnele taburlarından kaçarlar ve Ermenilerin başlattığı direnişte yer alırlar. Van valisi hem Ermenilerin direnişine katılan as­ kerleri geri ister, hem de başlatılan direnişin durdurulmasını . . . Van Er­ menileri kendilerinden istenilenleri kabul etmezler ve başlattıkları direnişi devam ettirirler. Bunun üzerine Osmanlı Valisi Cevdet Bey,

7

Nisan 1 9 1 5 'te kumandasındaki askerlerle saldırıya geçer.

Bu saldırı üzerine:

"Direniş, tüm aile fertlerini kapsar: Çocuklar, kadınlar, yaşiılarta birlikte oluşturulan 40. 000 kişilik bir halk ordusu kısa zamanda or­ taya çıkartılır.

Ermeni/er, Osmanlıları geri püskürtürler. Evleri birbirine tünel­ ler/e birleştirerek güçlü bir savunma hattı oluştururlar. Halk, evinde mermi ve bomba yapar. Balardan havan toplarını yaparlar. Bu topla­ rın 2. 000 metreye kadar atış mesajesi vardı." (35) Ermeniler bir müddet saldırıya karşı direnirler. Hatta geri de püs­ kürtürler. Ama Osmanlı askerleri tekrar saldırıya geçer. Ermeniler Mayıs başına kadar direnirler, ama Osmanlı ordusunun saldırısını daha fazla durdurmaya güçleri yetmez. Artık giderek zorlanmaya başla­ mışlardır ve büyük kayıplar da vermişlerdir. Ermenilerin diğer bir so­ runu da gıda sıkıntısı çekmeleriydi. Tüm bu sorunlar onları Ruslardan yardım istemeye itmiştir.

Osmanlı Devletinin rakibi olan Çarlık Rusya'sı zaten saldırıya geçme hazırlığı içindedir. Rus ordusunun 3 Mayıs 1 9 1 5 'teki saldırısı 100

-------

üzerine Osmanlı ordusu geri çekilir. Bu tarihlerden itibaren Ermeniler de rahatlarlar. Lakin epeyi de kayıp vermişler, öldürülenlerin cesetle­ rini toplamakta dahi güçlük çekrnektedirler.

Rus ordusunun saldırısıyla Osmanlıların püskürtülmesi sonucu, Er­ meniler Temmuz sonuna kadar rahatlarlar. Ama Osmanlı Ordusu daha donanımlı olarak tekrar saldırıya geçer. Malazgirt'e kadar gelmiş olan Rus ordusu Osmanlıların saldırısı sonucu geri çekilmeye başlar. 3 ı Temmuz'da Van'ı da terk eden Ruslar kendi sınırlarına kadar çekilir­ ler. Rusların geri çekilmesi sonucu Osmanlı Devletinin saldırıları Er­ ınenileri hedef alır. Artık Ermen iler bu saldırıları göğüsleyemezler. Bu saldırılar karşısında artık tutunamayan Ermeni halkı yaşadıkları top­ rakları terk ederek Rusya Ermenistanı 'na doğru kaçarlar. O yörelere doğru 250-300 bin civarında Ermeni yola koyulur. Bunlardan 40 bini açlık nedeniyle ve uğradıkları saldırılar sonucu öldürülür. Ayrıca Er­ zurum' dan da ı 00 bin Ermeni, topraklarını terk etmiştir.

Gördükleri baskı üzerine direnişe geçen Van Ermenileri yapılan saldırıya karşı direniş hattı kuımuşsa da, bu saldırıyı püskürtememiş­ tir. Onlara yönelik saldırı artık savaş tarzı saldırı değildir. Gerici savaş tarzlarının da ötesinde, savaş dışında yer alan çocukların, kadınların, yaşlıların tümden hedef alındığı bir saldırıdır artık . . . Toplum tüm kat­ ınanlarıyla topyekun hedef alınır. Ardından Van'da başlayan katliam giderek tüm Ennenileri hedef alarak hızla diğer alanlara yayılır. Öyle ki bu saldırılar artık katliaının da ötesinde seyir izlemiş, giderek açık bir soykı rıma dönüşmüştür.

Soykınrum Gerçekleştirilmesi Ermeni örgütlerin mevcut hatalarma değinmek, jenosidin ardın­ daki soykırımcı devleti ve ona karşı verilcn ulusal direnişleri kanmfle edemez. Tersine devamlı gündemde tutar. 20. yüzyılın ilk jenosidinin ardındaki devlet ve savunucuları mahkum edilecek, soykınmda yok edilen ulus ise sürekli anılacaktır. O ulus, soykırımla yok edilme pa-------

101

hasına da olsa, toplumsal gelişmenin doğal yasası sonucu, sahip ol­ duğu ulusal kimliğini günümüze dek de taşımıştır. Ezilen, baskı gören, zulmedilen bir ulusa, ulusal kimliğe sahip olmanın bedeli soykırımla ödettirilmiştir. O soykınının bizzat uygulayıcısı olan devlet ve günü­ müzdeki uzantısı ve etki alanında hareket ettikleri egemen sınıflar, ala­ şağı edilecekleri yarınlarda halklar tarafından yargılanıp mahkum edileceklerdir. Tarihsel materyalizmin yasasıdır bu . . .

Birinci Emperyalist Paylaşım Savaşının başlamasıyla, Osmanlı Devleti, müttefikleri Alman ve Avusturya emperyalistleriyle birlikte daha da saldırganlaşır. Birbirlerine karşı rakip olarak ayrı mevzilerde örgütlenen emperyalist devletler ve şürekiUarı, aynı zamanda yaptık­ ları saldırılarda uluslararası işçi sınıfına, dünya halklarına, sömürge!ere ve mazlum uluslara karşı da yoğun bir saldırı furyası başlatmışlardır.

Ermeni ulusu da, emperyalist haydutların yürüttüğü bu savaş kon­ jonktüründe, Osmanlı Devletinin soykınruma maruz kalır.

Soykınının bizzat devlet tarafından örgütlendiği aşikardır. Bunun inkar edilmesi gerçekleri ortadan kaldıramaz. Ordu dışındaki suç çe­ teleri ve ulusal ve dini çelişkilerle oluşturulan güçlerin soykınmda kul­ lanılması da bu gerçeği gizleyemez. Öyle ki, önceleri başkaldırı ve direnişierin olduğu alanlara yönelik saldırılar akabinde, doğrudan tüm bir ulusun olduğu alanlara yönelik topyekun saldırılara dönüşmüştür. Zaten soykırım kitlelerin yaşını, cin­ sel konumunu, sağlık durumunu dikkate almayan,

toptan imhaya

da­

yalı bir saldırıdır. Bundan dolayıdır ki, yapılan saldırılarla Ermeniler çocuk, kadın, yaşlı ayrımı yapılmadan katiedilmeye başlanmıştır. Ve yapılan bu saldırılar çoğunlukta oldukları bölgelerk de sınırlı kalma­ mış, azınlıkta oldukları yerlerde de topluca hedef alınmışlardır. irili, ufaklı, kalabalık, azınlık köy, şehir vb. ayrımlar gözetilmeksizin, tüm ülke çapında, Ermenilere yönelik topluca yapılan saldırı ve katliamlar, kısa bir dönem sonra sınırlarını daha da genişletmiştir.

Erınenilerin ilk başta yerleşim alanındaki katliamları, kısa süre

102

-------

sonra topraklarından toplanarak zorla tabi tutulduktan göçle devam eder. Göçe zorlanan Ermeniler yollarda katiedilmeye başlanırlar. Erkek nüfusun bir bölümü de devletin topladığı Hamidiye alaylarında kati e­ dilmiştir. Kısacası, Teşkilat-ı Mahsusa'nın önderliğinde yapılan teh­ cir denilen zoraki göçlerle, Ermeniler kalabalık yığınlar halinde yollarda, dağlarda katliamlara tabi tutulurlar. Topluca kurşunlanarak, idam sehpalarında sallandırılarak, dağlardan atılarak, aç bırakılarak, hastalıklara maruz bırakılarak vb. Ermenilerin yok edilmesi artık kat­ liam boyutlarını da aşmıştır.

Osmanlı Devletinin yaptığı soykırım onun devamını teşkil eden TC devletince de inkar edilmiştir. Günümüze değin resmi ideoloji hala soykırımı reddetmektedir. Soykırım tehcir kisvesiyle çarpıtıl­ makta ve inkar edilmektedir. Bir soykırıma sahip çıkan Türk hakim sı­ nıfları "zoraki göç" anlamına gelen "tehcir" terimiyle soykırımı reddediyorlar, anlamını ve içeriğini çarpıtıyorlar. Ermenilerle ilgili soykırım kararı alınmadığı, "isyan nedeniyle tehcir" kararı alındığı iddia edilir. "Ermeni/erin ölümlerinin soykırzmla ilgili olmadığı, teh­ cir sırasında olduğu" iddia edilerek kendilerini aklamaya çalışıyorlar.

Kaldı ki, "tehcir" kisvesiyle "bir ulusun zoraki göç ettirilmesi" ve göç esnasında "dağda eşkıyaların saldırısı," "coğrafi olumsuzluklar," "iklime dayalı olumsuzluklar", "hastalık" gibi gerekçelerle yok edil­ mesi bile suçtur. Gerçekleşen soykırımı çarpıtarak inkar etmeye kal­ kışsalar da, getirdikleri gerekçeyle bile, işlenen bir insanlık suçunu gizleyemiyorlar.

TC devletinin "tehcir" yaftasıyla da olsa Ermenilerin yok edilme­ sinde gösterdiği gerekçe Ermenilerin başkaldırısıdır. Kendi ifadele­ riyle Ermeniterin isyamdır! Ermeniler ulusal baskıya karşı ulusal özgürlük istemişlerdir. "isyan" gerekçesi ile yapılan soykırım çarpı­ tılmakta ve inkar edilmektedir. Hatta kendilerini "haklı" da göster­ mektedirler... İyi de, Ermeniler niçin isyan etmiştir? Çünkü, Ermeniler köhnemiş bir devletin ulusal zulmü altındaydılar. Bu zulme karşı di------

103

renmişlerdir. Maruz kaldıkları baskı ve katliamlar, direnişin diyalek­ tik gerekçesini oluşturmuştur. Bir toplum bir baskıya maruz kalmışsa, beraberinde baskıya karşı direniş de olur. Bu direniş de haklı ve meş­ rudur. Tüm ezilen ulus ve halkların baskı, sömürü ve her türlü saldı­ rıya karşı gösterdiği direniş ve verdiği mücadele demokratik bir muhteva da taşır.

Ermenilcrin tavırlarındaki demokratik muhteva, ezilen ve baskıya tabi tutulan b ir ulus olmaları nedeniyle, gördükleri ulusal baskıya karşı dile getirdikleri demokratik talep ve haklı çıkışlarında yatmak­ tadır. Baskısı altında hissettikleri Osmanlı Devletinin uyguladığı ulu­ sal yaptırımlara, getirdiği yasaklara, yaptığı katliamlara ve uyguladığı her türden zorbalıkianna karşı çıkışları ilerici ve haklıdır. Tavırların­ daki demokratik muhteva gördükleri milli baskıya karşı gösterdikleri direniştedir. Ermenilerin haklı ve demokratik tavırları buradadır. Do­ layısıyla desteklenen yanları da burasıdır. Lakin bu haklı ve meşru yanlarına karşın, önderliklerinin uzlaşmacı ve teslimiyetçi bir güzer­ gahta hareket etmeleri de gerici yanlarını oluşturmuştur. Nitekim bu tavır, ulusal hareketi Taşnaklar ve Hınçaklar nezdinde, Osmanlı İm­ paratorluğu, çarlık Rusya 'sı ve emperyalistlerle uzlaşmayı içeren bir mevziye itmiştir. Bu doğrultudaki harekete de gerici bir nitelik ver­ miştir. Dolayısıyla bu gerici yönleri desteklenmez.

Görüldüğü gibi ulusal hareketin ilerici ve gericiliği içeren ikili bir karakteri vardır. Bu ikili karakter, haklı ve ilerici yanını oluşturan de­ mokratik muhtevasının yanında, her türden uzlaşmacılığı ve gericiliği içeren tavrı da bünyesinde barındırır. Ezilen ulus burjuvazisi ulusal baskıya karşı çıkarken ilerici bir zcınindedir. Ama kendi ulusal yapısı içinde kendi emekçilerini sömürme ve sınıfsal baskı altına almayı içe­ ren emeller de gericidir ve desteklenmez. Bu ikili karakterin günü­ müzdeki kriterini belirleyen ise, ulusal baskıyı yapan devlet ve hükmü altındaki emperyalist sisteme karşı takınılan tavırdır.

Kaldı ki, ezilen ulusun hareketi desteklenmediği durumda dahi, 104

-------

ezen ulus tarafından yapılan tüm saldırılara da karşı çıkılır ve tavır alınır. Do layısıyla ulusal baskının hiçbir haklı gerekçesi yoktur. So­ runa bu minvalde yaklaşıldığında, soykınının da hiçbir haklı gerek­ çesi olamaz. H içbir soykırım ve katliam haklı görülemez. Resmi ideolojinin getirdiği "gerekçe"ler de Ermeni j enosidi için neden teş­ kil edemez. Ermenilerin tümden yok edilmesi, tarihsel olarak emper­ yalizm ve proleter devrimleri çağma tekabül eden gericiliğin suçudur.

U lusal baskının tüm boyutlarına, ulusal kathamiara ve soykırımiara kayıtsız ve şartsız karşı olmak ve mücadele etmek, sınıf bilinçli pro­ leter, devrimci ve tutarlı demokrat olmanın ön koşuludur.

Ermeniler Osmanlı İmparatorluğu 'nun tahakkümü altında kendi iradeleriyle yer almamışlardır. Topraklarının işgali sonucu onların baskısı altında tutulmuşlardır. Her türlü baskının amansız düşmanı olan sınıf bilinçli proletarya, Ermenileri n de zorla Osmanlı Devleti­ nin tahakkümü altında tutulmasına ve soykırımına karşıdır.

Ermenilerin bu haskılara karşı tutarlı ve istikrarlı bir örgütlenme eksikliğine rağmen, yine de karşı çıkışları olmuştur. Hissettikleri bas­ kılar onları baskıya karşı tavır almaya itmiştir. Bu doğrultuda eylem­ ler ve başkaldırıları da olmuştur. Ama, ulusal baskıya karşı oluşan Ermeni kitlelerin bu direnişleri, Ermeni ulusal burjuvazisinin iktidar perspektifiyle önderlik rolünü oynayamaması üzerine, ı.ı!ı.ısal kurtu­ luşu getiren güzergaha kanalize edi lememiştir. Sonuçta azgınlaşan imparatorluk azgınca yaptığı saldırılar sonucu soykırıma gitmiştir.

Geçmiş yüzyılın ilk soykırımında Ermeniler büyük ölçüde yok edil­ miş, kalan azınlık ise tchcirle yurtlarından kovulmuştur.

Ermeni soykırımı sonucu yaşamını yitiren Ermeniterin sayısına dair ileri sürülen rakamlar farklılıklar içerse de, dünya kamuoyunun nezdinde benimsenen rakam 1

,5

mi lyondur. Soykınında katiedilen­

lerin rakamıdır bu . . . Ayrıca soykırım esnasında asırlardır yaşadıkları toprakları terk ederek, başta Rusya Ermenistan'ı olmak üzere çeşitli ülkelere göç eden binlerce Ermeni vardır. Göç en fazla Van'dan Doğu -------

105

Ermenistan' a 250-300 bin kişi i le olur. Bu göç esnasında yolda 40 bin kişi ölür. İkinci büyük göç ise Erzurum ' dan yine Rusya Ermenis­ tan'ına olan 90- 1 00 bin kişiden oluşan göçtür. Ayrıc a Mavi Kitap' ın yaptığı tespite göre diğer ülkelere olan göçler ile göç sayısının 600 bini bulduğu tespiti yapılmıştır. Ayrıca Lübnan'a devlet tarafından gönderilen Vali Abdülahad Nuri 1 9 1 6 Mart'ında İstanbul'a çektiği telgrafta, soykırıma bağlı olarak tehcir sonucu gönderilen Ermenite­ rin bölgeye nasıl dağıtıldığını aşağıdaki rakamlarla bildirir.

" Vali Abdülahad Nuri 1916 Mart 'mda istanbul 'a çektiği telgrafta El-Bab ve Mesken de 35 bin, Halep 'te 1 O bin, Dipsi, Abu Herrera ve Hamman da 20 bin, Ras-ul Ain 'da 35 bin olmak üzere toplam 100 bin kişinin öldüğünü bildirir. Ger�ye ise 200 bin, -konsolos Ja ckso n 'a göre300 bin kişi- Şam ve Derizor 'da kalmıştı. Verilen rakamlar ara ­ sında çelişkiler vw; ama kalanlannda ne olacakları belirsizdi."(36) '

'

Ayrıca ülkede kalan Ermenilerden b i r kesim de Türkleştirilmiştir.

Olan Türkleşme gönüllü değildir. Devletin soykırımla sonuçlanan baskıları sonucu zoraki asimilasyon sonucu olan Türkleşmedir. Türk­ leştirme daha çok doğu illerinde yapılmıştır.

Bu rakamlar tümden doğru olmayabilir. Eksik ya da fazla olabilir. Özellikle soykınmda katiedilenlerin sayısı ve zoraki göç rakamları, dünya çapında kamuoyunun genel olarak benimsediği ortalama ra­ kamlardır. Rakamlar arasındaki farklılık nice! farklılıktır. Nitel durum olarak burada önemli olan, maddi bir yapı olan ulusal bir toplumun hunharca katiedilerek yok edilmesidir. Demagoji, çarpıtma ve inkar ile bu gerçeklik gizlenemez.

Soykırımın Hiçbir Gerekçesi Olamaz Geçen yüzyıl yapılan bir katliam günümüzde hala savunuluyor.

Hem de resmi olarak. .. Yapılan soykırıma içeriği çarpıtılarak ve haklı gösterilerek sahip çıkılıyor. TC, "alternatifi" olduğunu söylediği dev­ letin soykırımını savunurken, gerçekte, niteliğini iyice deşifre ediyor.

106

-------'--

Eğer bir devlet geçmiş bir toplumun ve devletin alternatifi olarak oluş­ muşsa, bağrından çıktığı eski devletin ve sistemin tarihine sahip çıka­ maz. Alternatifolarak oluşan bir devlet, oir önceki sistemin ve devletin yapısından nitel olarak farklıdır. Ve bu devletler birbirlerini de yadsır­ lar. Çünkü "ihtilal" sonucu oluşan devlet, önceki devleti ve üzerinde yükseldiği sistemin iktisadi, sosyal, siyasal, kültürel vb. yapısını cebir ve kuvvet kullanarak tasfiye eden ve nitel olarak farklılık içeren dev­ lettir. Oysa sosyal TC devletinin pratiğine bakıldığında "ihtilal"in sa­ dece lafzmm yapılmakta olduğunu görürüz, zira bu devlet bir öncekinin günümüz koşullarındaki devamıdır.

Oysa burjuvazinin önderliğinde demokratik devrimini yapan Fran­ sız burjuva devleti ile önceki feodal devlet birbirinin devamı değildir.

Aynı durum Sovyetler Birliği'nin oluşumu açısında da geçerlidir. Sov­ yetler Birliği ile çatışma sonucu bağrından çıktığı Çarlık Rusya 'sı da tarihsel ve ni tel olarak birbirinden taban tabana zıttır. Dolayısıyla bir­ birlerini de tarihsel olarak reddederler. Birbirlerini yadsıyan sistemler, devletler ve savunucuları birbirlerine sahip çıkmazlar.

Ancak bağıdanndan yadsıma ve çatışma sonucu değil de, birbiri­ nin devamı olarak ortaya çıkmış olan sistem ve devletler geçmişin ge­ ' riciliğini savunur. Bundan dolayıdır ki, bugünkü TC devleti dünün Osmanlı İmparatorluğu'nu yadsımıyor ve tarihine sahip çıkıyor.

Bunu yaparken doğal olarak Ermeni soykınroma da sahip çıkıyor.

Gerçekleştirilen soykırım tanırnma itiraz ediliyor ve tehcir tanımıyla tümden çarpıtılarak yansıtılıyor. Ermeni tehcirinin soykırım tanırnma uymadığı ileri sürülmektedir. Oysa Birleşmiş Milletler'in soykırım ta­ nımı Ermeniterin tarihsel olarak yok edilme eylemini açık bir şekilde içermektedir: "Ulusal, etnik, ırksal ve dinsel bir grubun bütününün ya

da bir bölümünün yok edilmesi niyetiyle girişilen şu hareketlerden her­ hangi biridir: grubun üyelerinin öldürülmesi; grubun üyelerine ciddi bedensel ya da zihinsel hasar verilmesi; grubun yaşam koşullarının bunun grubun bütününe ya da bir kısmına getireceğifiziksel yıkım he-------

107

saplanarak kasti olarak bozulması; grup içinde doğumları engelteye­ cek yöntemlerin uygulanması; [ve} çocukların zorla bir gruptan alınıp bir diğerine verilmesi. " Ermenileri n ulusal ve dinsel olarak nüfusları­ nın önemli bir bölümü kasten yok edilmiş, sağ kalan kesim de zoraki tehcirle yerleşmiş oldukları topraklarından tecrit edilmişlerdir.

Bir toplum olarak Ermeniler yok edildikleri g i bi, tarihi olarak da uzun bir süre yaşadıklar topnıkları ve yarattıkları her türlü değer de gasp edilmiştir. Soykınının anıaçiarı nci an birielir ve hiçbir soykırımın haklı bir gerekçesi olamaz! Ve lıiçbi r soykırım savunulamaz! Soykırım karşısındaki tavır gericiliğe karşı i le ri c ilik kriteridir._Dolayısıyla, Er­ ınenilerin de yok edilmesini "haklı kı lacak" hiçbir gerekçe mümkün değildir. İçeriği çarpıtılmaya çalışılan tehcir tanımı bile soykırımı giz­ leyemiyor.

Bir ulusun gördüğü baskıla ra karşı direnişi toplumsal yasadır. Kar­ şıtların birliği ve mücadelesi yasası baskıyla birlikte karşıt tavrı da be­ raberinde getirir. Bu sosyal çel işki pratikten kopuk değildir. Ermeniler de bu yasa sonucu doğal ve haklı b i r tepki göstermişler, sonuçta ise katiedilerek yok edilmişlerdir. Bu nedenle Ermeni soykırımı ve tüm soykırımlar ve her türden katliam ların hiçbir gerekçesi olamaz.

Soykırım sonrası bölgede Müslüman kökenli insanlar da öldü­ rülınüştür. Fransa ve Rusya, soykırı mı ve tekabül ettiği ulusal çelişki­ leri kullanarak, Ermenikrc de askeri ün iformalarını giydirmişler ve çıkarları doğrultusunda kul l a nm ı ş l c.ı rd ı r. Bi rinci Paylaşım Savaşındc.ı, Çarlık Rusya 'sı savaş halinde olduğu Osmanlı İ mparatorluğu toprak­ larını işgal etmiştir. Ermeni jenosidi gerçek l cştiktcıı s o n ra , 1 9 1 6 ve 19 l 7 yıllarındaki bu i şgal d ö n e m i n d e Rus ordusu tarafı ndan 1 60 bin civarında Ermeni de hem savc.ışmak, hem yerleşmek amacıyla get i r i l ­ miştir. Bu süreç içerisinde Ernıcn i l crin de yer aldıkları Rus birlikleri tarafından 3 bin sivil halk öldürülıııüştür. Bu sayı daha fazla da olabi­ lir. İşgal edilen Kars, Erzurum , Erzincan, Bitlis gibi illerde Türk ve Kürt kökenli sivil halkın öldürülmesi katliamdır. Gerici emperyalist 108

-------

emellerle her şart altında sivil halk ların öldürülmesi katliamdır. Sivil halkiara yönelik her saldırı ve katlİama karşı tavır alınır ve lanetlenir.

Ama bir katl iamın, bir başka katl iamı meşru ve haklı gösterme psi­ kozu da doğru değildir. Bu nedenle içinde Erınenilerin de yer aldığı Çarlık Rusya 'sı birliklerince katiedi !en si vii halkı gösterip, yapılan Er­ meni soykırımını inkar etmek de doğru değildir.

Ayrıca, soykırım sürecinde Lübnan' a yerleştirilen Ermenikrc de, "Kurtuluş Savaşı" sırasında Fransızlar tarafından üniformaları giydi­ rilir ve bölgede yerel halka karşı saldırılarda bulunulur.

"Özellikle 191 7 sonrası, intikam amacıyla öldüriilen Türk köylü­ lerinin sayısınm 40. 000 dolayuıda olduğu tahmin edilmektedir."(37) Yazarın beliı1tiği gibi Fransız üniforması giydirilen Ermeniler ta­ rafından öldürülcnlcr, Fransa tarafından işgal edilen Maraş, Antep ve U ıfa bölgelerindeki yerel halktan insanlardır. Soykırıma uğrayan, yı.ııt­ ların ı , toprakları n ı ve tüm mül k lerini kaybeden Ermenilerin ruh halini kullanan Fransızlar, onları kend i çı karları doğıultusunda askeri işgalde

kul lanııı ı şlardır. . . Diğer taraftan, soykırım sonrası Ermenilerin toprak­ l a rına ve mal varlıklarına el koyan yörenin eşrafı , Fransız işgaline bu

nedenle karşıt tavır almışlardır. Gerici zemindeki bir savaş içinde farklı ulus ve dinden insanlar, yaratılan önyargılar sonucu birbirlerine karşı saldırıya kışkırtılmışlardır. Geçmişte ve günümüzde ezilen ve sömü­ rülen halklar, kendi önderliklerini o luşturamadıkları koşullarda, yeri geldiğinde gericiler tarafından kendi çıkarları doğrultusunda kullanıl­ mışlardır ve kullanılırlar da . . . Mazlum halklar, haklı ve meşru ko­ numları na karşın kendi önderli klerinden yoksun oldukları için, ezen ve sömürenler tarafından onların manyetik alanlarına çekilirler. Soy­ kırım döneminde de farklı uluslar ve halk yığınları da birbirlerine karşı kullanılmışlardır. 1 . Paylaşım Savaşının damgasını vurduğu politik at­ nıosferde de, birbirlerine rakip olan emperyalist ittifaklar da, rakipleri tarafından sömürülen ve her türlü baskıya maruz bırakılan halklan, birbirleriyle karşı karşıya geti rmişlerdir.

-------

109

Tarih tarafından soykırımla suçlanan Türk hakim sınıfları tepki ola­ rak, "kendisini suçlayan" bazı devletlerin tarihini, aynı suçlada ken­ dileri "suçlamak"tadırlar. Ama bu "suçlama" soykırım suçu psikolojisi ile yapılan suçlamadır ve hakim sınıfların birbirlerini teşhiridir bu...

Kendi tarihindeki suçunu görmeyen, kabul etmeyen bir devlet başka devletin teşhirinde samimi olamaz. Başka katliam ve soykırımıara karşı samimi ve gerçekçi olmanın önkoşulu kendi tarihindeki suçları görmektir. Elbette ki gerici devletlerden ve gerici mevzideki örgüt­ lenmelerden de böyle bir tavır beklenemez.

Soykırım ile her türden katlİama karşı alınan tavrın mazereti ola­ maz. Soykırım bir toplumun en azından çoğunluğunun toplu bir şe­ kilde yok edilmesidir. Tümden veya önemli bir bölümünün imha edilmesidir. Azınlık olarak sağ kalan olsa da onların da ezici çoğunlu­ ğunun topraklarından tecrit edilerek, sonuçta bir toplumun maddi bir yapı olmaktan çıkartılmasıdır. Soykırımı yapan o ülkeyi gasp eden devletin ta kendisidir.

Devrim ile karşı devrim güçlerinin Ermeni soykırımı karşısında ta­ kındıkları tavır, nitel olarak tümden farklıdır. Gerici kesim soykırımı reddeder ve dönemin devletini haklı görür. Mevcut gericiliğin sömü­ rüsüne, baskısına, katliamına karşı tavır alan devrimci yapı, politik ka­ rakteri gereği Ermeni soykırımının karşısındadır. Verdiği mücadele ulusal baskıya karşı mücadeleyi de içerir. Hedef aldığı sistemin üret­ tiği tüm çelişkiler ve sorunlarda olduğu gibi, ulusal baskı karşısında tavır da bunu gerektirir.

110

---

--

UWSLARIN KENDi KADERLERiNi TAYi N HAKKI Günümüzde ulusal sorunun var o lduğu topluıniara bakıldığında geri kalmışlığın da damgasını vurduğu görülür. Henüz kapitalizmi tümden egemen kılamayan bu toplumların en karakteristik özelliği pre-kapitalist ilişkilerin hala belli boyutlarda varlığını devam ettir­ ınesidir. U lusal sorunun varlık nedeni bu nedenle sistem içine teka­ bül eder. Mevcut sistemin ürünüdür. Köklü çözümü de sistemin köklü tasfiy esiyle mümkündür. Ancak bu süreç içerisinde taktik hatta veri­ lecek özgün mücadeleler olmadan da köklü çözüm gerçekleşemez.

Bu sorun ulusal sorun açısından da geçerlidir. Bu bakış açısıyla ba­ kıldığında konunun kendi içindeki en özgün sorunlarından biri de Ulusların Kendi Kaderlerini Tayin Hakkı sorunudur. Bu bakış açısı olmadan obj ektifbakış açısı olamayacağı gibi, soıunun çözümü doğ­ rultusunda pratik bir hat izlenemez.

Ulusların Kendi Kaderini Tayin Hakkı Kayıtsız Şartsız Desteldenir U l usal sorunun demokratik b i r tarzda ele al ınınası proleter dev­ riıncilerin sınıf karakterine uygun düşer. U lusal soıunun doğru bir tarzda çözümü sadece sorunun varlığını görmek ve kabul etmekle mümkün değildir. Bu nedenle sadeec ulusal baskının varlığının gö­ rülmesiyle ulusal sorunun çözümü bckleneınez. Sorunun çözümü aynı zamanda pratikte tavrı da zorunlu kılar. Bu pratik tavır sorunu yaratan maddi koşulları da hedef almalıdır. Reformizmin güçlendiği bugünkü koşullar bu gerçekliği daha da önemli kılmaktadır.

111

Ulusal sorunun politik gündemde daha öne çıkmasını zorunlu kılan neden, soruna bakış açısındaki uzlaşmacı bakış açısmın daha kök salınasıdır. Bu kök salma ona karşı mücadeleyi de öne çıkaıtır.

Burada sınıf bilinçli bakış açısınm ulusal soruna dair yaklaşımında ısrar edilmelidir. Bunun için de ezen ulus milliyetçiliğine karşı tu­ tarlı tavır alınmalıdır. Bu tutarlılık ezilen ulus milliyetçiliğindeki uz­ laşmacılığa karşı ideolojik mücadeleyi de içermektedir. "Barışçıl" kisveyle öne çıkan çizginin kök salmasıyla gelişen uzlaşmacılığa karşı, ideoloj i k mücadelenin de daha da öne çıkartılınası gerekmek­ tedir.

Ulusal sorun ve baskılara karşı mücadelenin çözümünde takını­ lacak tavır, onu var eden maddi koşullara karşı nesnel tavrıo takınıl­ ınasını içerir. Günümüzde daha da öne çıkan bu sorun, beraberinde ezilen ve/ya sömürgeleştirilen ulusun kendi kaderini tayin hakkını da öne çıkartmaktadır. Bu hak, bu sorun karşısında takınılan politik tav­ rıo belirlemnesinde temel kritcrdir.

Bu hak, ezilen ulusun ayrılıp ayrı devlet kurma hakkını içerir. Bir ulusun bir devletin sınırları içerisinde zorla tutulmasına karşı olmak, bu hakkın tanınınasıdır. Lenin ' in ifadesiyle böylesi bir hak açıkça bunu içerir.

"Demek ki, eğer biz, uluslarm kendi kaderlerini tayin etmesi kav­ ramının anlamını, hukuksal tanımlamalarla cambazlıklar yaparak ya da soyut tanımlamalar 'icat ederek ' değil de, ulusal hareketlerin tarihsel ve iktisadi koşul/arım inceleyerek öğrenmek istiyorsak, va­ racağımız sonuç kaçımlmaz olarak, ulusların kendi kaderlerini tayin etmesinin o ulusların yabancı ulusal bütünlerden siyasal bakımdan ayrılma ve bağımsız bir ulusal devlet oluşturmaları anlamına gel­ diği sonucudur.

Daha aşağıda, uluslarm kendi kaderlerini tayin etme hakkını, devlet olarak ayrı varlık hakkından başka bir anlamda kullanmamn niçin yanlış olacağının başka nedenlerini de göreceğiz. (abç) (38) "

112

'

Lenin ' in de yukarıda beliıttiği gib Ulusların Kendi Kaderlerini Tayin Hakkı, toprakları işgal edilerek ulusal özgürlükleri gasp edilen ve ulusal baskı altında tutulan ve ezilen tüm ulusların ayrılıp, ayrı dev­ let kurma hakkını içerir. Hiçbir ulus, ulusal baskı altında kendi isteği ile kaJmaz. Ulusal baskı karşısında da kendi isteği ile mağdur durwna düşmez. U lusal baskı ve sömürgeci ilhak güçlü olan devletlerin zoraki baskılarını içerir. Zora dayalı her hareket gericiliğe tekabül eder. Halk­ lar ve ezilen uluslar zorla baskı altına alınırlar. Dolayısıyla halkların geçmişte ve günümüzde zora, baskıya, katlİama karşı verdiği müca­ dele haklıdır. Günümüzde de gerici devletlerin ve emperyalist güçle­ rin ulusal haskılarına karşı maruz kalan ezilen ulusların, kendi kaderlerini tayin hakkı her zaman geçerli olan bir haktır.

Her zaman geçerli olan bu hak kayıtsız şartsız desteklenir. Her türlü ulusal baskıya maruz kalan her mazlum ulusun böyle bir hakkı vardır. Mazlum ulusların bu haklarını kullanınalarına karşı olmak ve engel teşkil etmek, ulusal baskıyı meşru görmek anlamına gelir ve de sınıfbilinçli devrimcilerin nitelikleriyle bağdaşmaz. Proleter dev­ rimciler bu hakkı her koşulda ve her şart altında destcklemişler­ dir/desteklerler. Bu destek ideoloj ik-politik hatlarının gereğidir.

"Kendi Kaderini Tayin Hakkı" İle "Kendi Kaderini Tayin" Arasındaki Fark Yukarıda belirtildiği gibi her ezilen ulusun sahip olduğu "Kendi kaderini tayin hakkı" ayrı lma hakkını, devlet kurma hakkını içerir.

Ve bu hak kayıtsız şaıtsız savunulur/desteldenir. Bir ulusun "kendi kaderini tayin etmesi" ise farklı bir anlam taşır. Pratikte gerçekleşen ayrılmayı, b izzat ayrılıp ayrı bir devlet kurma (ya da kurmama) an­ lamını içerir. Dolayısıyla "ayrı bir devlet kurma haklo" ile "ayrı bir devlet kurma" farklı içerikler taşır ve birbirleriyle de asla karıştırıl­ mamalıdır. İbrahim Kaypaklcaya'nın da belirttiği gibi " 'kendi kaderini tayin 113

hakkı ' ile 'kendi kaderini tayin ' veya başka bir deyişle 'ayrı bir dev­ let kurma hakkı ' ile 'ayrı bir devlet kurma ' asla birbirine karıştırıl­ mamalıdır. Komünistler birincisini her şart altında savunduk/arı halde ikincisini şartlara bağlı olarak sa vwıur!ar."(39) Görüldüğü gibi, bir ulusun

"kendi kaderini tayin hakkı"

ile

"ay­ rılma hak/a'' koşulsuz savunulurken, pratikte gerçekleşen her "kendi kaderini tayin etme" ile her "ayrılığın" savunulması ise şartlara göre değişir. Pratikte olan her ayrılık bir ve aynı değildir. Her ayrılık ve her ayrı devlet kurmanın desteklenmesindeki kriter, devrimin ve sınıf mücadelesinin çıkarlarına hizmet edip etmediğidir. Baskıyı yapan devleti ve bağlı olduğu empeıyalist sistemi hedef alarak, devrime ve sını f mücadelesinin çıkarlarına hizmet eden ayrı devlet kurma hare­ keti desteklenir. Ama kurulan ayrı devlet ve hareketi, devrime ve sınıf mücadelesine hizmet etmiyor ve gericilerin yöıiingesinde hareket ediyorsa desteklenınez.

Buna rağmen gerici zemindeki bir ayrılma talebi politik olarak desteklenmezse de, ayrılma hakkı önünrle engel de teşkil edilmez.

Konuyla ilgili Lenin Yoldaşın kendi dönemlerine ilişkin verdiği örnek kavratıcıdır.

"Finlandiya :ya bakın; demokratik bir iilkedir, bizden daha ge­ lişmiştiT; daha kültür/iidiil� Finlandiya 'da proletaryamn ayrılması, farklı/aşması, bizde olduğunda daha acılı bir yol izliyor. Finlandi­ yalılar, Almanya 'nın diktatörlüğün ii tatmış/ardır; şimdi müttefik dev­ letlerin diktatörlüğünden geçiyor/w: Ama biz, uluslarm kendi kaderlerini tayin hakkını tamdığınıız için, proletaryanın ayrılması, farklılaşması orada biraz daha ko!ay!aştmlnııştır. Sm o/ni 'de, ya­ sayı, bir cellat gibi davranmış olan, Fin burjuvazisinin temsilcisi Svinhufvud 'a -ki 'domuz kafalı ' demektir- verdiğim sıradaki salı­ neyi çok iyi anımsıyorum. Dostça elimi sıktı, karşılıklı ilt(fat ettik birbirimize. Ne kadar tatsız bir şeydi! Ama yapılması gerekiyordu, çünkü o günlerde burjuvazi, Moskojların, şovenist/erin, Büyük-Rus114

ların, Pinleri ezmek istediğini öne sürerek emekçi sm�fz. halkı alda­ tıyo rdu. Yapılması gerekti."( 40) Yukarıda verilen örnekte göıiildüğü gibi Finlandiya ayrı bir dev­ let kurma kararı alarak, bu yönde kendi kaderini tayin ediyor. O ül­ kenin, dönemin komünistleri olan Bolşevikler, Fin ulusunun ayrılıp ayrı bir devlet kurmalarını dcstek l emiyorlar. Çünkü temsilcisi ol­ dukları proletaryanın sınıf çıkarlarına hizmet etmiyor. Ama o ulusun sahip olduğu

"kendi kaderini tayin

hakkı"nı kullanmasına da engel

olmuyorlar. Her ulusun sahip olduğu gibi, Finlandiyalıların da sahip o l duğu

"ayrı devlet kurma hakkı"

önünde engel teşkil etmiyorlar.

Burjuvazisinin etkisi altında kalan Finlandiya toplumu, kapitalizmin sınırları içerisinde yer alan bir sistem içinde yerlerini alırken, ulusal özgürlüklerine de sosyalist sistemde kendi kaderini tayin hakkının işletilmesi sonucu ulaşıyorl ar.

Soykırım Aynı Zamanda Kendi Kaderini Tayin Hakkının Çiğnenmesidir U lusal sanınun olduğu ve varlığını hala devam ettirdiği ülkeler ­ İngiltere ile İ rlanda arasındaki sorun dışında- esas olarak, tarihsel sü­ reciyle henüz demokratik devrim ini tamamlamayan ülkclcrdir.

Osmanlı İ mparatorluğu sınırları içerisinde

19.

ve

20.

yüzyıl başla­

rında oluşan uluslaşma ilc yer alan uluslar içerisinde, iktidardaki ege­ men sınıfların da yer aldığı Türkler dışında, mevcut uluslar B alkan ulusları ve Arap, Kürt, Rum ve Ermenilerden o luşuyordu. İktisadi, sosyal ve siyasal karakteriyle uyguladığı feodal baskı ilc beraber ulu­ sal baskı da ortaya çıkmıştır. Feodal ve işgalci yapısıyla, demokratik devrimini yapınayan Osmanlı İ m paratorluğu bünyesinde o luşan ulu­ sal baskı ile ulusal sorun oluşmuştur.

Osmanlı İmparatorluğu, tarihi boyunca demokratik devrimden muaf kaldı;;,ı için ulusal sorunu halletmediği gibi, aynı zamanda so­ runun varlık nedenini oluşturmuştur. Bu yapısıyla ulusal zulmü uy115

gulayan Osmanlı imparatorluğu Ermenileri de baskı altında tutmuş­ tur. Bu baskı beraberinde, diğer ulusların olduğu gibi Ennenilerin de kendi kaderlerini tayin hakkını yansıtmaları açısından engel teşkil et­ miştir. Ermeni ulusu ve diğer ulusal toplumların gördükleri ulusal baskı aynı zamanda, bu hakkın çiğnemnesini de beraberinde getir­ miştir. Mevcut devletin baskı ve zulınü ulusal çelişkiyi ortadan kal­ dırmamış, tersine daha da derinleştinniştir. Ulusal baskı, beraberinde kendi kaderini tayin hakkının yansıtılınasına ve kullanımına da engel oluşturmuştur.

O dönemin Ermenileri ulusal yapıya sahip olmalarına karşın, gör­ dükleri ulusal baskıyla beraber kendi kaderlerini tayin hakkını ser­ bestçe ifade etmeleri de engellemniştir. Bu hakkı kullanamamışlardır.

Asya toplumlarının iç yapısında oluşan kapitalizm bu toplumları uykularından uyandırınıştır. Kapitalizmle tanışan Asya toplumları ulusal hareketleri de yaratmıştır. Ermeni ulusal hareketi de bu koşul­ larda tarihsel yerini almıştır. Ulusal bir yapıya sahip olan Erıneniler, feodal devletin sınıfsal baskılarıyla beraber, ulusal baskılarıyla da ta­ nışmışlardır. Soykırıınla yok edilen Ermeniler UKKTH ' na (Kendi Kaderlerini Tayin Hakkı) sahip olamamıştır. B ir başka deyişle bu hakkı pratikte yansıtmaları ve kullanmalarına müsaade edilmemiş­ tir. O hakkı ifade etmeleri tümden çiğnenmiştir. Bu haktan muaf tu­ tulan Ermeniler soykırımla yok edilmişlerdir.

116

KURTULUŞ SAVAŞlYLA SOYKIRIMIN TAMAMLANMASI Ermeni soykırımını yapan Osmanlı İmparatorluğu, 1 . Paylaşım Savaşıyla uğradığı yenilgi sonrası iktidarı kaybetmiş ve yıkıma uğ­ ramıştır. Savaşın sonunda galip gelen emperyalist devletler 30 Ekim 1 9 1 8'de yapılan Mondros Mütarekesi ile yenilgiye uğrayan Osmanlı İmparatorluğu'nun topraklarını işgal etmişler, i işgal edilen topraklan kendi aralannda paylaşuna gitmişlerdir. Ve daha sonra yapılan Sevr Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu 'na karşı yaptının unsuru olarak kullanılır. Ama daha sonra galip gelen İtilaf devletleri ile Kemalist­ lerin uzlaşması sonucu Enneni soykırımı bu dönemde sonuçlandırı­ lır, Rumlar da uğradıkları saldırılada katiedilerek yaşadıkları topraklardan zorla uzaklaştırılırlar. Kürt ulusuna söz verilen "ulusal özerklik" yerine getirilmez ve ulusal baskı devam ettirilir. . .

Kurtuluş Savaşı v e Kemalist önderlik İttihat v e Terakki 'nin de­ vamıdır. Devamı oldukları İttihat ve Terakki, dönemin emperyalist paylaşım savaşında yer almış ve onların gerici emelleri doğrultu­ sunda, geçmiş yüzyılın bu gündemden düşmeyen soykırımında baş­ rolü oynamışlardır. Ragıp Zarakolu' nun aşağıda belirttiği gibi, onlar bu konumlarıyla gerici eınellerle yapılan emperyalist savaşta Enne­ nilerle beraber, Anadolu halkının katliamından da soııunludurlar.

"Ermeni/eri katleden aygıtın, aym zamanda Anadolu 'da yaşayan bütün halklarm da canım yitirmesine yol açtığım hatırlamak gerekir.

O sadece Ermeni/erin katili değildir ayrıca ittihat ve Terakki hükü­ meti empe1yalist bir savaşta Almanya gibi emperyalist bir gücün uşak­ lığım kabul ederek onun çıkarları uğruna bütün Anadolu köylülerinin de, bir kitle halinde savaş cephelerinde ölmesinin, sa/gm hastalıkla­ rmdan ölmesinin, yine o dönemde tehcire tabi tutulan Rum, Süryani -------

117

nüfusunun hatta Yezidilerin ve Kürtlerin de /u, . /masma n eden olan bir

iktidardn: Şimdi böyle hir iktidara nasıl sahip çıkılabilir? Bu tür po­ litikaları uygulayan bir politikacı nasıl kahraman ilan edifebiliyor?

Anma toplantt/arı düzen leniym; gerçekten kabul etmek çok zor. Bugün kimse ikinci Diinya

Savaşı 'nda 50 milyon insanın ölümünden sorumlu

olan Hitler 'i ya da Göbels 'i anmayı

düşiinemez."(4 1 )

Ama devl etin resmi doktrini, İ ttihat ve Terakki ' ye ve Kemalist iktidara sahip çıkarken, gerici emeller doğrultusunda yok edilen halk­ ların katliamını da onaylıyor. Kurtuluş Savaşı ve sonrası kurulan TC, halkların kırımının devam ettiği bir süreçtir.

Kurtuluş Savaşının Örgütlenmesi Alınan empeıyalizıninin güdümünde katıldığı

1.

Paylaşım Sava­

şı ' ndan yenik çıkan Osmanl ı İ mparatorl uğu toprakları, rakiplerini o l uşturan İtilaf Devletlerince işgal edilmiştir. Bu işgalle savaş önce­ sindeki ü l kenin sosyo-ekonomik yapısı savaş sonrasında sömürge, yarı-sömürgcye dönüştüıiilmüştür. İ şgalin nedenini Osmanlı Devle­ tinin. savaştan yenik ç ıkan diğer empeıyalist kampı oluşturan İttifak Devletleri saflarında yer alması oluşturmaktadır. . . Gerici bir savaşta yer alan devlet savaştan yenik ç ı kınası sonucu, rakip emperyalistle­ rin fiili işgaline maruz kalmıştır.

Osmanlı İ mparatorluğu 'nun savaştan yenik çıkması sonucu, galip devletler tarafından ülkeye girilmesi Türk ticaret buıjuvazisi ve Ana­ dolu eşrafı başta olmak üzere, büyük toprak ağaları, tefeciler ve henüz cılız o lan sanayici kesimin ç ıkarları için de engel teşkil etmiş­ tir. G a l i p gelen empcıyalist devletler tarafından sınırların yeniden be­ lirlenmesi , kendi inisiyatiflerinden kopuk tarzda pazarların yeniden payl aşımı ve sömüıiiden alınan payın tek taraflı belirlenınesini bera­ berinde getirecektir. Eınpcıyalistlerin fii l i işgalinden uşak sımfların ve siyasi temsil c i l erinin rahat� ızl ığı, pazar dürtüsü ve alınan payın hacminin dara l ınasıdır. Bu çclişki lcrin siyasi alana yansıması, !<Om118

prador Türk Ticaret burjuvazisi önderl iğindeki Kemalist hareketin mücadelesidir. Perspektifleri ise bağımsızlık değil, yarı-sömürgecilik o lmuştur. Bundan do layı söınürgeciliğe tekabül eden fiili işgale karşı çıkış olurken, yan-söınürgeci hattın da dışına çıkılmaınıştır. Bu ra­ hatsızlığın diğer b ir nedeni de soykırıın, katliam ve saldırı sonucu katledilen ve yaşadıkları topraklardan kovulan Ermenilerin ve Rum­ ların, gasp edilen topraklarının ve diğer mallarının tekrar el değişti­ rerek onların mülkiyetine geçirileceği korkusu olmuştur. İç içe geçen bu yönleri ile Kemalizm, emperyalizm ile uzlaşan ve onların etki ala­ nında hareket eden gerici bir yapı olarak hareket etmiştir.

Kurtuluş Savaşına önderlik eden Kuvayi Milliye' dir. Bu örgüte bağlı olan örgütlenme ile Kurtuluş S avaşına önderlik edilmiştir. Bu örgüt ise Osmanlı İmparatorluğu' nun devlet kademesindeki en üst or­ ganı oluştııran İttihat ve Terakki'nin devaınıdır.

1 . Paylaşım S avaşı'yla

gelen yenilgi sonrası, İ ttihat ve Terakki içinde yer alanlar tarafından oluştunılmuştıır. Ö rgütün deşifre olmaması için Kuvayi Milliye is­ mini kullanınışlardır. Osmanlı döneminin milli istihbarat teşkilatı Teş­ kilat-ı Mahsusa ise Kuvayi Milliye'nin bileşimini oluştunır. Teşkilat-ı Mahsusa saflarında yer alan askeri kesim, Kuvayi Milliye saflarında da yer almış ve Kurtuluş Savaşına katılmıştır. Osmanlı döneminin bu en üst ve yetkili kunımlarında yer alanlar, savaş sonrasında yeniden örgütlenıneye gitmişlerdir. Emperyalizmin işgali şartlarında oluştur­ dukları örgütlenmede kullandıkları önceki isimleri değiştirerek, ken­ dilerini kamufle etmeye çalışınışlar, ama eski örgütse l yapının politik muhtevasını ve misyonunu devam ettirmişlerdir. Osmanlı döneminin resmi kunımlarındaki resmi ve askeri görevliler, Kurtuluş Savaşın­ daki örgütlenmede yer almışlardır. Kurtuluş Savaşına önderlik eden 1 90 8 ' deki İkinci Meşnıtiyet' in ardıllarıdır.

Ayrıca üst kumıniara bağımlı altta da Müdafaa-i Hukuk adıyla ör­ gütlenme hareketine gidildi. Bu hareket de padişahlık döneminin Mü­ dafaa-i Milliye Ceıniyeti 'nin devamını teşkil ediyordu. O dönemin 119

Müdafaa-i Hukuk örgütlenmesinin içeriğine ve aldığı kararlara ba­ kıldığında, Rumları ve Ennenileri hedef alan örgütlenıneler olduğu görülür. Öyle ki Osmanlı İmparatorluğu 'nun yenilgisiyle sonuçlanan I . Paylaşım Savaşının bitiminde, 30 Ekim 1 9 1 8 'de galip devletlerle yapılan Mondros Antiaşması sonrasında, aynı yılın sonlarında Müda­ faa-i Hukuk'a bağlı dernekler kurulmuştur. Kurulan bu demeklerden ilk üçü Ermenilere, ikisi ise Rumiara karşı kurulan derneklerdir. Gi­ derek yayılan bu örgütlenme hareketiyle altta kitle tabanı oluşturul­ maya çalışılmıştır. Kısaca değindiğimiz, eski Osmanlı si steminde resmi olarak yer alanlar tarafından oluşturulan örgütlenme ile önceki sistemin devaını hedeflenmektedir. Mustafa Kemal bile bizzat önder­ lik yaptığı Kurtuluş Savaşının esasta kimi hedef aldığını belirtmiştir.

"Mübarek vatanı ve milleti parçalanıak tehlikesinden kurtarmak Yunan ve Ermeni amaline kurban etmemek için açılan milli müca­ dele uğrunda milletle beraber serbest surette çalışmaya resmi ve as­ keri sıfatını artık mani olmaya başladı."(42) Mustafa Kemal 8 Temmuz 1 9 1 9 tarihinde, Osmanlı Ordusundan istifa gerekçesini açıklarken, başında yer alacağı Kurtuluş Savaşının muhtevasını da açıkça böyle belirtmiştir. İttihat ve Terakki' nin devamını oluşturan Kemalistler önlerine ikili bir görev koymuşlardı. . .

1 ) Kemalistler fiili işgale karşıydı. Mücadeleleri yarı-sömürge sta­ tüsü içindi . . .

2) Rum v e Ennenilerin ulusal varlığına d a karşıydılar. Hedefleri Anadolu'nun Türkleştirilmesi ve Müslümanlaştırılmasıydı . . .

O günkü konjonktürde Kemalistlerin hedefi ikili bir karakter ta­ şıyordu. Emperyalistlerin denetimindeki fiili işgale karşı tutarsız ve uzlaşmacı da olsa, bir tavır vardı. Çünkü fiili işgal kendi pazarlarını tümden kendi denetimlerinden çıkarıyordu ve gelir alanlarını daral­ tıyordu. Bu nedenle karşı çıkışları fiili işgali oluşturan "sömürgeci­ liğe" karşı çıkışı içeriyordu. Çünkü bu statüyle sömürüden pay 120

------

alamazlardı. Ama yan-sömürge statüsüne karşı değillerdi. Çünkü ül­ kenin yan-sömürge karakterinden onlar da pay alacaklardı. Onlar da işçi ve köylü ağırlıklı çeşitli milliyetlerden emekçi halkın sömürü­ sünden kendilerine düşen payın sahibi olacaklardı. Beraberinde de empeıyalizme bağımlı olarak kalacaklardı. Bu yönüyle emperyalist­ lerin işgaline karşı Kemalistlerin aldığı tavır politik niteliklerini yan­ sıtan nitel bir tavır değildi. Taktiğe tekabül eden nice! bir tavırdı.

Kemalistlerin tavrı emperyalizmi sistem olarak hedef alan nitel bir tutum içermiyordu. Empeıyalistlerin salt fiili işgaline karşı ama uz­ laşmacı ve sallantılı bir tavırdır. Bir bütün olarak bu tavır, nitel ve bütüne de tekabül etmeyen bir karakter taşır. Soykırım ve katliam su­ çuyla da iç içe geçmiş bir tavırdır. Rum ve Ermeni uluslarını katliam, soykırım ve saldırı sonucu topraklarından kopararak, Anadolu'nun Türkleştirilmesini hedef alan bir tavırdır. Empeıyalizmin işgaline karşı verilen mücadelede güdük kalan Kemalistler, savaşın ortala­ rında emperyalistlcrle tümden uzlaşarak, tümden de karakterlerine uygun düşen gerici güzergaha kaymışlardır. Ve giderek taktik hatta da bu yönleri öne çıkmış ve bir bütün o larak uzlaşmacı ve gerici bir ze­ minde yer almışlardır.

"Kurtuluş Savaşı" ve Çerkez Ethem Direnişi "Kurtuluş Savaşı" I . Paylaşım Savaşının sonrasında olduğu için, savaşın başlarındaki saflaşma bu savaşa göre olmuştur. Dolayısıyla ilk başlarda

1.

Dünya Savaşının galip gelen devletleri İngiltere,

Fransa ve İtalya tarafından işgal edilen Türkiye, sömürge ve yan-sö­ mürge yapıya dönüştü. İtilaf devletleri çıkarttıkları askeri güç ilc Os­ manlı İmparatorluğu'nun büyük bölümünü işgal etmişlerdi. Sınırları içinde yer alan Arap toprakları tümden koparılarak empeıyalizıne ba­ ğımlı devletler oluşturulmuştu. Tüm bu müdahaleler ilc Osmanlı İm­ paratorluğu yıkılmıştır. Paylaşım savaşı sonucu, Osmanlı devletinin sınırları galip empcıyalistler tarafından yeniden belirleniyordu . . .

-------

121

Antant devletlerince işgal edilen Türkiye'de Enncni soykırımıyla i l­ gili dava da açılır. Açılan bu dava i l c İ ttihat ve Terakki'nin başını çe­ kenler ve saflarında yer alanlara i l işki n tutuklama kararı çıkarılır. Hatta bizzat başı çeken Talat Paşa, Enver Paşa, Cemal Paşa, Doktor

N azım

Bey hakkında mahkeme tarafından idam kararı alınır. Alınan karar oy birliğiyle alınmıştır. Ayrıca daha sonra "Kurtuluş Savaşı"nın başını çeken Mustafa kemal ve arkadaşları hakkında da bu karar alınır. Ayrıca birçok kişi hakkında da tutuklama kararı alınır ve bunlar tutuklanarak Malta Yarımadasındaki hapishaneye göndcrilirlcr. Ayrıca tutuklanan­ lardan bazılarına i l işkin alınan idam kararı da yerine getirilir.

Alınan bu kararlar İstanbul Askeri Mahkemesi 'nce alınır. Ama arkasında İ ngilizlerin başını çekt iği Antant devletleri vardır.

1.

Pay­

l aşım Savaşından yenik ayrılan İ tti hat ve Terakki' nin rakipleri İ ngi­ l izler tarafından, işgal ettikl eri ü l kede işb i rlikçilerince oluşturulan mahkemeler üzerinden aldırd ı k l a rı kararlar, aslında yaptırım ama­ cıyla alınan kararlardır. Amaçları savaştan yenik ayrılan rakipleri ne yönelik bazı mahkeme kararlarını uygulayarak, oluşturacakları baskı unsurlarıyla onları yıldırmak ve etkisiz hale getinnektir. B u tarz yap­ tırım unsurlarını her zaman kullanan devletler bu savaş sonrasında da aynı tavra başvunnuşlardır. Zaten uzlaştıklarında emperyalistlerin denetimindeki mahkemeler tarafı ndan alınan kararlar bir kenara i t i l­ miş ve emperyalistler ilc Kemal istler el sıkışarak bir araya gelmişler ve anlaşma iınzalaınışlardır. Bu yakınlaşma sonrası, Malta Hapisha­ nesindeki tutuklular da İngilizler tarafından serbest b ı rakılırlar.

Emperyalist devletlerle beraber Yunanistan da İngi liz emperya­ lizminin desteğinde çıkarttığı askeri güç ilc İ zmir ve çevresini işgal etmiştir. B u işgal üzerine en radikal mücadele Yunanistan ' a karşı ve­ rilmiştir. Ege bölges i n i n Efeleri tarafından yürütülen yerel isyantarla Zcybckler, Çerkes Etheın önderl i ğinde gösterd i k l eri direnişieric Yu­ nanistan'ı geri püskürtmüş lcrdir. Kemal istlerin henüz daha örgütle­ nemediği bir dönemde örgütlenen Çcrkez Ethcm, çarpışmalarda 122

-------

Kemalistlerden evvel yer almıştır. Ve yöre halkı da onlar tarafından örgütlenir. O çatışmalarda yer alanların bir bölümü cezaevinden çıkan suçlulardan da oluşsa da, içinde yer aldıkları çarpışmaların politik ınuhtevasını değiştinnez. O çarpışmalar İngiliz emperyalizminin des­ teğincieki Yunan devletinin işgaline karşıdır. Emperyalizmin tümden hedef alınınası bağrında i lericiliğin ınuhtevasını taşır. Ve bu ilerici ınuhtevayı da Kemalistlerden ziyade Çerkes Ethem komutasındaki çete savaşı taşımıştır. Çerkes Ethem geçmişinde İttihat ve Terakki saflarında yer alınış­ tır. Hatta o dönemin öne çıkan gerici örgütü Teşkilat-ı Mahsusa'da görev yaptığı ve üyesi olduğu da iddia edilir. Bu saflarda yer almak elbette ki gerici nitdiğe tekabül eder. Çerkes Ethem'in geçmişte dev­ let bünyesinde bu saflarda yer aldığı doğrudur. Ancak "Kurtuluş sa­ vaşı"yla

birlikte

emperyalist

devletlerin

işgali

ve

Sovyetler

Birliği ' ni n emperyalist güçlere karşı verdiği mücadele, Çerkes Et­ hcm' i de etkiler. Bu etkilenıne ile bir taraftan tarihin i lk sosyalist dev­ letine giderek sempati duyar, diğer taraftan dönemin TKP'si ilc ilişkiler de kurar. Tüm bu gelişmeler politik olarak Çerkes Ethem'i ve verdikleri mücadeleyi Kemalistlerden daha ileri ve anti-emperyalist bir mevziye de çeker. Değerlendinneyi yaparken Çerkes Ethem saf­ larındaki bu gelişmeleri dikkate almak gerekir.

Ege bölgesindeki çete savaşıyla verilen silahlı mücadele, yuka­ rıda değindiğimiz gibi, başını Çerkes Ethem'in çektiği gruplar tara­ fından verilmiştir. Çerkes Ethem ve kardeşleri dışında Mehmet Efe, Salihli yöresinde Sarı Edip Efe, Balıkesir ve Afyon yöresinde ise Yüzbaşı Arif Bey gibi yerel askeri komutanlar da bölgedeki direniş savaşında yer almışlardır. Tüm o komutanlada birlikte bölgesel ola­ rak mücadeleye önderli k eden Çerkes Ethem olmuştur. Verilen mü­ cadele esas onun kamutasında yürütülmüştür.

Yunan askerlerine karşı Çerkes Ethem 'in kamutasında verilen si­ lahlı mücadele, çete savaşı şeklinde

1919

ile

1 92 1

başlarına kadar

-------

123

sürdürülmüştür. Bu süre içerisinde bölgeyi işgal eden Yunanlılara karşı Çerkes Ethem dışında Kemalistlerin henüz askeri gücü oluş­ mamıştır. Dolayısıyla o sürece onların verd iği mücadele damgasını vurmuştur. Öyle ki, Çerkes Etheın kamutasında verilen gerilla sava­ şında başlarda 3 bin kişi yer alırk en, daha sonra bu sayı 6 bine çık­ mıştı r. Yunan ordusunun askeri gücü ise 30 bin k i ş i d i r. Verdikleri gerilla savaşıyla kendilerinden ni ccl olarak güçlü olan işgalci dev­ lete önemli darbeler vurmuşlardır. Çerkez Ethem kumandasında bu savaşta yer alan yörenin halk katmanlarını oluşturan zeybeklerin ezici çoğunluğuna da Çerkesler oluşturmuştur. Çerkes Ethem kamutasında verilen çete savaşına Çer­ kesler damgasını vurmuştur. Verd ikleri mücadele ile Yunanistan'a karşı direnişi başlatan yöre köylerinin Çerkes asıllı zeybekleri, efe­ leri bölge çapında askeri örgütlenıneye de giderler. Bu mücadele Çer­ kez Ethem tarafından kurulan Kuvva-yi Seyyare adlı örgüt üzerinden yürütülmüştür. "Kurtuluş Savaşı"nın en sıcak mücadele alanında Ke­ malistler 1 92 1 'e kadar askeri olarak yer almamışlardır. Dolayısıyla bu dönem içerisinde yörede inisiyatif, siyasi ve askeri olarak Çerkes Ethem komutasındaki Kuvva-yi Seyyare'nin olmuştur. Bu süreç içe­ risinde henüz o bölgede askeri olarak örgütlenemeyen Kemalistler Çerkes Ethem ' e muhtaç olmuştur. O nların desteğine ihtiyaç duy­ ımışlardır. Onlar da, Kemalistlerin i htiyaç duyduğu bu dönemler on­ lara destcklerini verirler.

Bu dönemeçte Çerkes Ethem ve komutasındaki gerillalar üzerin­ den yürütülen gerilla savaşıyla, bir taraftan Yunan i şgaline karşı sa­ vaşılırken, diğer taraftan da bölgede ç ı kan padi şah yanlısı gerici isyanlara karşı da mücadele edilm iştir. Daha açık b i r deyimle içte ve dışta Çerkes Ethem iki alanda birden askeri mücadele yürütmüş ve bölgede bu süre içerisinde düşmana vuıı.ılan darbeye damgasını vur­ muştur. Öyle ki Batı Anadolu 'nun iç alanlarında çıkan iç isyanların bastırılmasında onlara ihtiyaç duyulmuştur. Dolayısıyla Kemalistler 124

-------

yerel alanlarda çıkan Bolu, Sakaıya, Dü zce, Yozgat vb. dini kökenli gerici isyanların bastırılınasinda Çerkez Ethem' e iyice muhtaç ol­ muşlardır. Yozgat isyanında çağırdı klarında İnönü bunu açıkça be­ lirtmiştir.

"Bizim Yozgat dolaylarındaki ayaklamş ı ne yazık ki kökünden söndürecek bir giiciinıiiz kalmanuştll: Bu gerçeği acı da olsa ara­ nuzda açığa vurnıa!ı_ıJfz. (43) "

Kemalistlerin üstesinden gelemediği bu isyanlar Çerkez Ethem ve komutasındaki zeybekler tarafından bastırılır. Bu süreç içerisinde gerici ve işgalci Antant emperyal istlerinin güdümündeki Padişah hü­ kümeti tarafından "Halifelik Ordusu" oluştuıulur. Amaçları Batı Ana­ dolu'daki toprakları iyice kendi denetimlerine geçirınekti. Denize ve boğazlara önem veren İngilizler b u bölgenin kendi denetimlerinde olmasını istiyorlardı . Verdikleri talimatlar üzerine oluşturulan "Hali­ fel ik Ordusu" i le bu bölgeleri iyice kendi denetimlerine geçirmek için seferler düzen l crlcr. O l uşturulan ordunun başına da bir başka Çerkes a s ı l l ı kom u t a n A h m e d Aznavur getiril ir. Bölgeye doğru sal­ dırıya ge ç e n Aznavur kuvvetlerine karşı Kemalistler bir direnç gös­ teremezler. Gerek iç isyanlar, gerekse Aznavur saldırıları karşısında düştükleri bu durum üzerine Çerkes Ethem ' e duydukları ihtiyaç ve aldıkları destekleri resmi belgelerde pek dile getinnemişlerdir. Ama dönemin öne çıkmış komutanlarından biri olan Ali Fuad Ccbcsoy tut­ tuğu batıralarında hayıflanarak da olsa bu gerçeği dile getirmiştir.

Hatıratarında döneme ilişki n şöyle demektedir:

"Anadolu 'daki i::;yanları Ethem Bey 'in ordulannm dişmda hiç­

bir güç bastıranıazdr. bu nedenle tehlikenin gün be gün büyümekte o lduğu bu tehlikenin Ankara için doğrudan bir tehdit olduğu va r­ sayr ldığmda lı er durumda, Ethem kuvvetlerini bir ordu bünyesinde top la mak ve baş ma iinlü kıımmıdanla rı nuzda n birini getirmek ka­ çınılmaz görünüyordu. Gerçekten de böylelilde birçok so runu aşma olanağımız doğuyordu. Maalesefböyle yap ı lama dı . A nada ,

,

,

-

-------

125

lu 'daki isyanlar, Ethem Bey ve parfizanları tarafindan, başı buy­ ruk ezildi/er."(44) Dönemin Kemalist' inin itiraf ettiği gibi, iç isyanları bastırab ilecek tck güç olan Çerkes Ethem komutasındaki ordular tarafından iç is­ yanlar bastırılmıştır. Dolayısıyla dönemin mücadelesine de damgasını onlar vurmuştur. Bu gerçeği kabul ederken Ethem ve ordusunu kendi denetimlerine alamamalarına da yakınmaktadır. Çerkes Ethem Ke­ malistlerle ittifak oluştunnuşsa da, doğrudan onların inisiyatifinde de hareket etmemiştir.

Kemalistler her ne kadar Çerkes Ethem ' i kendi denetimlerine almak istemişlerse de başaramamışlardır. Hatta Büyük Millet Mec­ lisi 1 920'nin Temmuz ayında ona "Umum Kuvayı Milliye Komu­ tanı" unvanını venniştir. Ama iç ve dış saldırıları göğüsteyen ve püskürten Çerkes Ethem, Kemalistlerin denetimlerine yanaşmamış, giderek daha öne çıkmıştır. Kısacası o süreçteki askeri mücadele esas olarak onlar üzerinden yürütülür. Kemalistler ise o dönem onlarla birlikte hareket etmişlerdir.

Ama bir dönem sonra oluşturulan birliktelik bozulur. Çünkü ül­ keyi işgal eden emperyalistler karşısında Kemalistlerin tavırları ve mücadele anlayışları değişime uğrar. Çerkes Ethem başından beri ül­ kenin İtilaf devletleri tarafından işgal edilmesine karşı tavır almıştır.

Bu tavrını onların tümden kovulmasına kadar devam ettirınek ister. Ü lkeye gelip emperyalist işgale karşı mücadele yüıütme kararı alan Mustafa Suphi önderliğindeki dönemin TKP 'si ile ittifak kurmak ve mücadeleyi birlikte yüıütmck ister. Çerkes Ethem ilk sosyalist ülke olan Sovyetler Birliği tarafından, emperyalist Antant devletlerine karşı verilen mücadeleden giderek etkilcnmiştir. Komünist olmayan bir halk kahramanı, sıcak bir savaş içerisinde, giderek onları tanır ve onlara sempati duyar. Ve mücadeleyi onlarla birlikte yürütmek ister.

Bu ulusal mücadele bir yerden sonra Kemalistleri rahatsız etmiş­ tir. Artık değişen koşullarla birlikte 1 920'nin sonları ve 1 92 1 ' in baş126

-------

larında emperyalistler ittifaklar politikasında değişime giderek, artık Kema li st l e ri kendi sa t1 arın a çekmeye başlarlar. Emperyalistlerle uz­ laşan Kemal istler kendilerinden daha ileri mevzilcı'de çarpışan Çer­ kes

Ethcm

önderliğindeki

mü cadeleyi

ve

isyanları

kendi

deneti mlerine almak istcmişlerdir. Artık Çerkes Ethem'in mücade­ lesi onları rahatsız eder. Ü stelik TKP kadroları da ülkeye gelip Çer­ kes Etheın 'le b i rlikte sıcak savaş içerisinde yerlerini alacaklardır.

Devletin olmadığı o dönemin bu savaş koşullarında otorite boşluğu vardır. H angi grup önderlik ederse, savaş sonrası otorite boşluğu da onlar üzerinden dold uru l a c a k ve

o la s ı

devlet de onlar üzerinden oluş­

turulacaktır. Bu gel i ş ın el e r Kema l i stleri ve güdümünde yer aldıkları

emperyalistleri rahats ız eder. Emperyalistler artık kulvarianna çek­ tikleri Ke ma l i s tl erl e bi rl i k te, ken d i leri n i hedef alan güçlerin gel i şme ihtimaline karşın aıiık onları tasfiye etmek ister. Bu nedenle Antant

devletlerinin desteğiyle ve sağladığı imkaniarta Kemalistler de Batı Anadolu'da askeri örgütlenıneye giderler. Daha çok halk katınanla­ rının dışında oluşan ve i ttihat ve Terakki döneminden kalan Teşkilat­ ı Mahsusa'nın askeri bileşimi üzerinden örgütlenirler. Ve k end ilerine engel teşkil eden güçleri hedef a l ı rl ar. Çerkes Etheın kumandasın­ daki hareket

1 92 1

başlarına doğnı Kemalistler tarafından tasfiye edil­

miştir. Ve dönem in TKP önderleri gelirken

Karadeniz s u l arı nda

de 1 9 2 1 ' in

Ocak ayında ülkeye

katlcd ilirler. Kemalistler böylelikle

"Kuıiul u ş Savaşı " n ı ken d i d ış l a rı ndaki hareketlerin olası önderliğin­ den hertaraf ederler. " Kurtu luş Savaş ı" bu yönüyle de aynı zamanda içte bir iktidar mücadelesidir. Mücadeleyi içinde bulundukları uzlaş­ macı safiara çekmişlerdir. Ve o

rotada h areke t

etmişlerdi r. Çerkes

Etbem ve Mustafa Su ph i Kemal izm' in bu gerici ve çıkarcı bakış açısı üzerine onlar tarafından hedef al ınırl ar.

Ayrıca gördükleri baskı l a r k a ı:� ı s ı nda başkaldıran Alevi Küıilerin,

1 92 1 ' deki

Koçgiri isyanı da Kurtuluş Savaş ı ' nda Kemalistler tara­

fından bastırılmıştı r. İ l e r i de daha ayrıntılı o larak

göreceğimiz gibi

-------

127

Alevi Kürtlerin maruz kaldıklan bu katliam, Rum ve Ennenilcri de hedef alan katliam gibi "Kurtuluş Savaşı" denilen dönemdedir. Bu katliamlarla hedeflenen de toplumun Türkleştirilmesi ve İslamlaştı­ rılmasıdır.

Bu doktrin üzerinden temelleri atılan Kemalist devlet, askeri bir diktatörlüktür. Kemalistler, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döne­ mindeki askeri kanadı olan İTC'nin ardıllandır. Ve devlet tarafmdan ülkemizin Türkleştirilmesine, İslamlaştırılmasına, Sünnileştiri lme­ sine gidilerek tek tip insan yaratılmak istenmiştir. . .

Pazarlara Tek Başına Sahip Olma Dürtüsü Ve Anado­ lu'nun Türkleştirilmesi, İslamlaştırılması, Sünnileştirilmesi Kemalist hareket İngiliz emperyalizmiyle uzlaştıktan sonra onla­ rın onayıyla Yunalılara karşı savaşmıştır. S ovyetler Birliği 'nin yıkı­ mından umudunu kesen emperyalist Antant Devletleri değişen konjonktürle birlikte, Kemalistlerle ittifaka gitmişlerdir. Artık Ke­ malistler Paylaşım Savaşı sonrası Türkiye'yi işgal eden İngiliz, Fran­ sız, İtalyan emperyalistlerinin desteğiyle hareket ederler. Bu nedenle İngilizler daha sonra Yunanlılara karşı Kemalist hareketi destekle­ miştir. Gerçi resmi olarak alınan karar "tarafsızlık" kararıdır, ama sosyal pratikte destek sunulmuştur.

U luslararası mali sennayenin yörüngesinde hareket eden Kema­ list Hareket, onlardan aldığı destekle içte iyice saldırganlaşmıştır.

1 920 sonları ve 1 9 2 1 başlarından itibaren İngilizlerin ve Fransızla­ rın ratasında yer almışlardır. Esas hedefleri olan Rumları ve Ennc­ ni leri bu uzlaşma sonucu, artık emperyalistlerin desteğiyle hedef almışlardır. Obj ektif bakıldığında bu gerçek göıülınektedir. Daha 1 9 1 8 sonlarında kurulan Müdafaa-i Hukuk dernekleri ile Rum ve Ermenilerc karşı oluşan dernek örgütlenmesi, 1 9 1 9 ' u n Yunan işgali ve doğuda "Büyük Ermenistan" kurulacağı söylentileri ilc artık ye­ tersiz görüldüğünden, Rum ve Ermenileri hedef alan silahlı miica128

-------

dcle başlatılınası kararı almışlardır. Fikret Başkaya' nın aşağıda be­ lirttiği gibi Erzurum Kongresi ' nde alınan karar ile "Rumluk ve Er­ menilik" hedef alınıyor.

"Dolayısıyla izmir 'in Yunanlılar tarafindan işgali, Doğu Anado­ lu 'da da 'Biiyiik Ermenistan ' kurulacağı duyum/arı, doğrudan silahlı mücadeleyi gündeme getirmiştir. Bu yüzden Milli Mücadele, Doğuda Ermenile1; Batıda da Yunanlzlarla savaşmak dışında hiçbir amaç ta­ şımamıştn: Nitekim, Milli Mücadelenin siyasi bir hareket olarak res­ men başladığının ilan edildiği Erzurıım Kongresi 'nde alınan karar da bu yöndeydi. Empe1yalist devletlere asla gönderme yapılmıyordu: 'Her türlü işgal ve müdalıale Rumluk ve Ermenilik teşkili gayesine nıatuftelakki edileceğinden müttehiden nıüdafaa ve mukavemet esası kabul edilmiştir."(45) Erzurwn ve Sivas kongrelerinin içeriğini Ermeniler ile Yunanlı­ ların işgali oluşturmuştur. Öyle ki ülkeyi işgal eden İngiltere, Fransa, İtalya emperyalistlerine karşı açık tavır alma bu kongrelerin günde­ mini oluşturmamıştır. Dolayısıyla kongrelerin gündemini doğuda bazı illerin Ermenistan ' a verilme ve batıda ise Rumiara verilme ih­ timalleri oluşturmuştur. Bundan dolayı Ermenilere ve Yunanistan'a karşı savaş kararı alınır. Kongrelerde belirlenen hedefler doğrudan, ülkeyi işgal eden emperyalistler olmamıştır. Kongrelerde a,lınan ka­ rarların muhtevasını ülkenin Rumlar ve Ermenilerden arındırılma­ sını içermektedir. Böylece onların terk ettikleri topraklar gasp edilecektir. Bu pratik hat ile ülkenin Türkleştirilmesi ve Müslüman­ laştırılması hedeflenmektedir. Görüldüğü gibi Kemalistler de dev­ raldıkları önceki devletin Pantürkizm, Panislamizm doktrinine göre hareket etmişlerdir.

Ama Kemalistlerin inşa edeceği devlet önceki konjonktürkrc kı­ yasla artık geniş sınırları içermemektedir. Girilen empeıyalizm ça­ ğında sınırları çizen de emperyalistler olmuştur. Kemalistler, İttihat ve Terakki 'nin, Kafkasya ve Orta-Asya 'ya dek uzanan sınırlarını ge-------

129

nişletme hayallerinin, artık mümkün olmadığını görmüşlerdir. Arap­ lar da emperyalistler tarafından önceki devletin sınırlarından kopa­ rılmış ve emperyalizme bağımlı devletlere dönüştürülmüşlerdir.

Dolayısıyla artık İttihat ve Terakki ' nin ardıllarının, emperyalistler­ den devraldıkları ülke topraklarının sınırları iyice daralmasına karşın, ideolojik dayanaklarını yine Pantürkizm, Panislamizm oluşturmuştur.

Bu doktrin TC koşullarında da Türkçülük ve İslamcılık üzerinden, devletin ideoloj i k hattını oluşturmuştur. Dolayısıyla devletin ideolo­ j ik dayanaklarından olan Türkleştirıne, Kürt ulusunun özgürlüğünü hatta sonrasında varlığını da yadsır. İslamiaştırma ve Sunileştirıne de devlet nezdinde Aleviliğin resmi tanımını yadsır. Devlet doktrinin­ deki bu yadsıma beraberinde ulusal ve dini baskıların ideolojik te­ mellerini oluşturur. Daha açık bir deyimle m illiyetçilik i le din, devletin resmi ideolojisinin temel dayanaklarını teşkil eder. Değişen konj onktürlere göre bazen biri nispeten öne çıksa da, hiçbir zaman birbirinden kopmaz. Tersine, birbirini tamamlarlar.

Kurtuluş Savaşında silahlı çarpışmaların olduğu diğer bir alan da Maraş, Antep ve Urfa şehirleri olmuştur. B u çarpışmaların dikkat çeken yönü şudur: Daha önce 1 9 1 9 yılı sonuna kadar bölgeyi' işgal eden İngilizlerle silahlı tek bir çatışma olmamıştır. Silahlı çatışmalar, bölge İngilizler tarafından 1 9 1 9 sonlarında Fransızlam devredildik­ ten sonra başlamıştır. Osmanlı Devleti 'nin 1 9 1 5 soykırımından sağ kalan ve Lübnan ' a yerleştirilen Ermenilere Fransız ünifonnası giy­ dirilerek, işgal edilen Antep, M araş, Urfa topraklarına yerleştirilmesi sonucu çıkan çatışma, Fransızlardan çok Ermeniterin bölgede yarat­ tığı rahatsızlık sonucudur. Kendi saflarında çarpıştırdığı Ennenilere Fransızlar tarafından topraklarının geri verileceği sözü verilmişti. Bu durum, Erınenilerin topraklarına ve tüm mal varlıklarına el koyan yörenin tüccar ve eşrafkesimi başta olmak üzere, bölgenin önemli bir kesiminde tepki oluşturmuştur.

Silahlı çatışmaların ve katliamların olduğu diğer bölge de, başta 130

-------�

Kars, Ardahan olmak üzere Ennenilerin eskiden yoğun olduğu iç böl­ geler ile S ovyet sınırlarındaki Ermeni toprakları dır. Buralara yapılan saldırı ve işgal girişimleri ile sivil katliamlar olmuştur. 1 920'nin son­ larında başlayan ve 1 923 'e kadar devam eden bu saldırılar sonucunda Ermeniler, Kemalistler tarafından da hedef alınmıştır. Bu saldırılar da, uzlaşılan ve artık birlikte hareket edilen İngiltere ve diğer em­ peryalistlerin onayıyla yapılmıştır. Doğu Komutanı Kazım Karabe­ kir'in komutasındaki "Milli Mücadele" ile böylece Ermeniler doğuda son kez hedef alınarak Ermeni soykınını tamamlanmıştır.

Rumların ve Ermenilerin hedef alındığı bölümleri daha ayrıntılı olarak ileride tekrar ele alacağız. Bu bölümde dikkat çekmek istedi­ ğimiz nokta "Kurtuluş Savaşı"nın gerçek içeriğidir. Gizlenen ger­ çeklerin açığa çıkartılmasıdır.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi "Milli Mücadele" yaftasıyla yürütü­ len "Kurtuluş Savaşı" emperyalistleri tümden hedef alınamıştır. Em­ peryalizm karşısındaki tavır güdük tavırdır. Ve bu yönü de sürece damgasını vurmamıştır. Öyle ki ülkeyi işgal eden İngiliz, Fransız, İtal­ yan emperyalistlerine karşı verilen savaş bir bütün olarak onlara yö­ nelik değildir. Fransa ve Yunanistan 'a karşı verilen savaş da, belirttiğimiz gibi anti-empeıyalist nıhla verilen bir savaş değildir. Yu­

Ç

nanistan ve Fransa'yla olan atışmalar, asıl hedef olan Rum ve Erme­ nilerle olan ilişkilerden dolayıdır. Çatışmalar bu minvalde olmuştur.

Dönemin en güçlü emperyalist devleti İngiltere 'ye ve İtalya'ya tek bir kurşun sıkılınamıştır. Onların işgali onaylanmıştır. Ermeniler ve Rumlada bağları olmayan bu devletlerin Türkiye'yi sömürgeleş­ tinnelerine ticaret burjuvazisi, Anadolu eşrafı, toprak ağaları ve kom­ prador burjuvazisinin hiçbir itirazı olmamıştır. Hatta dönemin sorunlarına onların "çözüm" getirmesi istenmiştir. işgalci güce takı­ nılması gereken tavır onlara takınılmamıştır. Çatışmalar bu doğnıltuda olmuştur. Ve daha ileride uzlaşma so­ nucu emperyalistlerin onayı ve desteğiyle Rum ulusu katiedilmiş ve -------

131

yurtlanndan kovulmuştur. Daha önce soykırıma uğrayan ve ulusal karakteriyle yok edilen Errnenilerin son kalıntılarına da tahammül edilememiştir.

Resmi ideoloj inin dışındaki birçok yazar ve yapı da Kemalizm' in yukarıda belirttiğimiz gerici muhtevasını gönnedikleri gibi; Kema­ lizm'in, bir bütün olarak emperyalizmi hedef aldığını beliıiirler. Böy­ lece Kemalizm ' e ilerici motifler yüklerler. Son dönemlerde ise gündeme gelen Rum ve Ermeniler açısından ise Kemalizm ' in Rum ve Enneni komprador burjuvazisini hedef aldığını belirtirler ve ile­ rici hatta tutarlar. Böylelikle o hareket nitel olarak tümden ilerici mevziye çekilmektc ve ulusal baskı ve katliamları görülmemektedir.

Kemalistler salt Rum ve Enneni koınpradorlarıyla, toprak ağalarını hedef almamışlardır. Bir bütün olarak bağrıodaki sosyal sınıflarıyla birlikte, ulusal yapılarını tümden hedef alarak, onları ka tl ederek, yok ederek, topraklarından uzaklaştırarak ve onların değerlerine tümden el koyarak hareket etmişlerdir. Her toplumsal yapıda olduğu gibi Er­ meni ve Rumların esas çoğunluğun u da halk katmanları oluşturmuş­ tur. Dolayısıyla gasp edilen yurt halk yığınlarınındır, içinde yer aldıkları toplumlarındır. Bir bütün olarak u lusal yapılar ile o ulusun parçasını oluşturan salt egemen sınıflarının devrilmesi, kovulması ve yok edilmesi bir ve aynı gelişmeler değildir. Nitel olarak birbirinden farklı olup birbiriyle özdeşlcştirilemez.

Kemalist Hareket Ermeni ve Rum komprador burjuvazisini hedef almıştır. Ama hangi perspektifle hedef almıştır? Ezilen ve sömürülen ülke perspektifiyle hedef almamıştır. Halk yığınlarını temsil eden bir güzergahta yer almamıştır. İbrahim Yoldaşın da belirttiği gibi, pa­ zarlara sahip olma dürtüsüyle gerici bir güzergahta yer almıştır. " Türkiye 'nin çeşitli bölgelerinde yaptığımız soruşturmalardan öğreniyoruz ki, ağaların ve biiyük toprak sahiplerinin bir kzsmı da, aynı şekilde yani boşalan Ermeni ve Rum taraklarına el koyarak or­ taya çıkmışlardzr. Demek oluyor ki, eski kampradar burjuvazisinin

132

-------

bir kısmının (ki bunlar çoğunlukla azınlık burjuvazisi idi) ve toprak ağalarının bir kısmının hakimiyeti yerine, kampradar bw:fuvazinin ve toprak ağafarznın başka bir kesimin in hakimiyeti geçmiştir."(46) Kaypakkaya' nın yaptığı bu tespide görüldüğü gibi Ennenilerin ve Rumların toprakları gasp edilerek, yeni ağalar ve toprak sahipleri oluştuıulınuştur. Bu duıum komprador burj uvazi açısından da ge­ çerlidir. Kurtuluş Savaşı sonrası, Ermeni ve Rum kökenli burjuvazi­ nin yerini esas olarak Türk kökenli burjuvazi almıştır.

Her yerde ulusal soıunun ekonomik temelini pazar sorunu oluş­ turur. İktidardaki egemen sınıflar kendi pazarlarının dışında, sınırları içinde yer alan diğer ulus veya ulusların pazarlarına da kendileri ra­ kipsiz sahip olmak isterler. Hakim uluslin kampradar burj uvazisi, toprak ağaları ve bürokrat burjuvazisi ezilen ulus üzerine oluştur­ duğu katmerli baskıyla ezilen ulusun topraklarını kendi tahakkümleri altında tutarlar. Pazarlara rakipsiz sahip olma emelleri ile hareket ederler ve kendi tahakkümleri altına aldıkları ulusa karşı, her türlü siyasi baskıyı da mubah görürler.

N itekim Kemalistler kendi dışlarındaki Enneni ve Rum burjuva­ zisinin denetimindeki pazarları, kendi denetimlerine geçinnek hede­ fiyle hareket etmişlerdir. Bu emellerine sahip olmak için de Ermeni ve Rum burjuvazisini tasfiye etmişlerdir. Onların yerini de Türk bur­ juvazisi a lmıştır. iktidarı toprak ağalarıyla paylaşmışlardır. Oluşan devlet bu iktidarı giderek daha da pckiştirmiştir.

Ama tüm bunlar ulusal katl i a m l arı beraberinde getirmiştir. Yer değiştirme sadece burjuvaziyle sın ırlı değildir. Rumlar ve Ermeniler ulcsal yapılarıyla toplumsal olarak hedef alınmıştır. Katiedilenlerin ve ülkelerini terk edenlerin ezici çoğunluğunu halk katınanları oluş­ tunnuştur. Yakın zamanlarda hükümette yer alan bir bakanın da iti­ raf ettiği gibi,

"Kurtuluş Sa vaşı öncesi ni!fıısun yüzde 30 'unu oluşturan Rum ve Ermeniler bugün de olsaydı ülkeye Türkiye diye­ mezdik" içeriğindeki dem eç gaf sonucu da olsa, Türk hakim sınıfları

-------

133

açısından bir itiraftır. "Kurtuluş Savaşı"nın niteliğini ve oynadığı rolü açıktan ifade etmektedir. Katliamla, soykırımla ve zoraki göçle Rum­ lar ve Ermeniler tasfiye edilerek toprakları ve yarattıkları tüm de­ ğerlcrler gasp edilmiştir. Böylece pazarlara sahip olma dürtüsüyle Anadolu Türldeştirilmiştir...

Kurtuluş Savaşının hedefi Anadolu'nun Türkleştirilmesidir. Rum ve Ermenilerin ulusal varlıklarına tümden son verilerek bu hedefe ulaşılmak istenmiştir. Egemen sınıfların ruh haletiyle kendi dışların­ daki ulusal yapıların varlıklarına tahammül edilememiş ve onların yarattıkları değerlere tek başına sahip olmak dürtüsüyle bu Türkleş­ tione operasyonuna gidilmiştir. Bu mevcut durum burjuvazinin ve tüm egemen sınıfların sınıfkarakterinin yansımasıdır. Pantürkizm ile bu halet-i ruhiye egemen kılınmak istenmiştir.

Tüm bunlar "Milli Mücadele" kisvesiyle yüıiitülmüştür. O "Milli Mücadele"yle Rum ve Ermeniterin bulunduklan topraklardan yok edil­ mesi, beraberinde onların topraklarına cl konulmasını getirmiştir. Ta­ rihsel aşamasıyla İttihat ve Terakki önderliğinde başlatılan bu hareket, onların takipçileri olan Kemalistler tarafından devam ettirilerek, Rum ve Ermenilerden boşalan topraklara ve mal varlıklarına el konularak tüm­ den kendi denetimlerine geçirilmiştir. Soykırım ve katliamların ardın­ daki esas nedeni bu pazarların gasp ı oluşturmuştur. Bu pazar kavgasının sonucu oluşan ulusal tahribat, yaratılan suni ulusal duygulada gizlen­ mek istenmiştir. "Kurtuluş Savaşı"yla sonuçlanan pazarlara tek başına sahip olma dürtüsünün temelleri,

I915

soykırımıyla atılmıştır. Bu soy­

kırım daha o dönemler çıkanlan yasal işlemlerle de gizlenmeye çalışıl­ mıştır. Başlatılan soykırım yasa

"

26

Eylül

1915

tarihinde çıkarılan "Geçici

adı altında yasal görünüm de verilerek çarpıtılmış ve tüm şidde­

tiyle sonuçlandırılmıştır. Yasaya karşı çıkan dönemin tek senatörü Alunet Rıza'nın itirazım, Recep Maraşl ı aşağıda şöyle yansıtır.

"Kanunun bahsettiği em vali de En vali-i metruke diye tavsifetmek de kanuni bir şey değil. Çünkü, bu emvalin sahibi olan Ermeni/er,

134

------

mallarını isteyerek terk etmemişler, onlar yerlerinden teb 'id edilmiş, zorla, cebirle çıkarılmış. Hükümet onların mallarını memurları va­ sıtasıyla sattınyar ... Ben malımı satmaya razı olmazsam kimse ceb­ ren bana sattıramaz. Kanun-u Esasinin 21. maddesi buna manidir.

Eğer bu mem lekette Kanun-u esasi ve Meşrutiyet varsa bu olamaz, bu bir zulümdiir. Beni kolumdan tut, köyümden dışarı at, malımı ve mülkümü de sonra sat; bu hiçbir vakit de caiz değildir. (abç) Bunu ne Osmanlı vicdanı kabul eder, ne de kanun."(4 7) İttihat ve Terakki döneminde çıkarılan bu yasayla gerçekleştirilen soykırım, Kemalizm döneminde tümden sonuçlandırılmıştır. Bera­ berinde Rumlar ve Süryaniler de hedef alınarak pazarları gasp edil­ miştir. Onların da

"kollarından tutulup, köylerinden dışarı atılmış, malları ve mülkleri de sonradan satılmış"tır. Bu ernellerin egemen kı­ lınması için de ideoloj ik temelleri ile tek tip insan yaratılmak isten­ miştir. Pantürkizm ile milliyet olarak herkes Türk, Panislamizm ile din olarak herkes İslam ve mezhep olarak da herkes Sünni olarak gösterilmiştir. Devlet tarafından belirlenen ve dayatılan bu tek tip dı­ şında hiçbir ulusal, dini ve mezhep kimlikleri yasal olarak tanınma­ mış ve katınerli baskı altında tutulmuşlardır. Hatta TC devleti kurulduktan sonra bu baskılar direniş gösterdiğinde kathamiara dö­ nüşmüştür. Savaş ortamında kökten yok edilen Ermeni, Rum, Sür­ yani ve Ezidi Kürtler dışında, Kemalist TC devletinin kurulması ile birlikte Kürtler ve Alevilere Türkleştinne ve Sünnileştinne dayatıl­ ınış, gösterdikleri direnişler de kanla bastırılmıştır. Ayrıca Balkan­ lardan ve Kafkasya'dan gelen Bosna-Hersekli, Amavut asıllı, Çerkez, Gürcü, Azeri vb. milliyetlerden küçümsenmeyecek sayıda insan da önemli ölçüde Türkleştirilmiştir. Devletin bu resmi doktrini günü­ ınüze değin devam ettirilmiştir. Ama iyice çüıüyen ve temelleri sar­ sılan sistem i le Pantürkizm, Panislamizın, Pansünnizm doktrini de iyice sarsılmıştır. Bunun sonucu tüm çelişkiler giderek derinleşmiş ve uç boyutlara kadar tırmanmıştır.

-------

135

Rumların Katliamı Ve Topraklarından Zorla Kovulmaları "Kurtuluş Savaşı" daha tamamlarunadan ülke İngiltere ve Fran­ sa' nın kontrolüne iyice ginniştir. 1 . Paylaşım Savaşının saflaşmasına göre Kemalistler "hasım" oldukları rakip emperyalistlerle, uluslar­ arası konj onktürün değişimiyle birlikte, ideolojik-politik olarak yer aldıkları aynı kulvardaki yerlerinde buluşmuşlardır. İngil izler ve Fransızlar Yunanistan ' a verdikleri desteklerini çekerler. Bu destek­ lerini artık iyice yörüngelerine çektikleri Kemalistlere verirler. Ke­ malistlerin Yunanistan ' a karşı bundan sonraki verdikleri savaş, emperyalistlerden aldıkları destck sonrasıdır.

Nitekim 1 920'nin sonlarıyla ve 1 92 1 ' in oı1alarına doğru Güney bölgesinde Fransızlada ve Doğu bölgesinde Kars, Ardahan ve civa­ rında, İngilizlerin denetimindeki Taşnaklada g idilen uzlaşmalar so­ nucu anlaşmaya gidilmiştir. Ege B ölgesinde de Yunanlılara karşı verilen muharebeler de böylesi bir sürece tekabül eder. Kemalistle­ rin önderliğinde Yunanlılara karşı ımıharebe başlatılırken, aynı za­ manda

İngiliz

emperyalistleri

ile

de

uzlaşmaya

gidilmiştir.

Kemalistler ile Yunanlıları rı çarpıştığı bu dönem İngilizler artık des­ teklerini Keınalistlere vermişlerdir. Hatta l 922 ' nin başlarından iti­ baren, İngilizler tarafından Yunanlı lara verilen para yardımı da kes ilmiştir.

Ege bölgesinde belirttiğimiz koşullarda, 1 92 1 ve 1 922 tarihlerin­ deki Yunanlılada olan ımıharebeler Kemalistler tarafından kazanı lmış ve 9 Eylül 1 922 'de İzmir' e girilerek 1 2 Eylü l ' de Yunan işgaline son verilmiştir. Resmi görüşe göre "Kurtuluş Savaşı" 1 9 1 9 ' da başlatıl­ mış, ama pratikte Yunanltiara karşı ilk kurşun yaklaşık iki yıl sonra sıkılmıştır. O tarihlerde de Fransızlada ve İ ngilizlerle anlaşmaya gi­ dildikten sonra Yunanlılara karşı savaşılınıştır.

Yunan savaşının dışında Rumiara yönelik kitlesel saldırılara da girişilıniştir. 1 3 Ekim 1 92 2 tarihinde Kemalistlerin girdiği İzmir ya136

-------

kılmıştır. Özellikle Rum nüfusun kaldığı mahalleler ateş altına alın­ mıştır. Basınane semtinden başlatılan yangın hızla diğer mahallere yayılmıştır. Çıkarılan bu yangın sonucu

2.

600. 000. metrekare yan­

mıştır. 20 binden fazla ev ve işyeri yakılmış ve tahrip edilmiştir. İz­ m ir ' in yarıdan fazlası yakılmış ve yağmalanmıştır. Böylelikle Rum ulusuna mensup toplumun sivil kesimi hedef alınarak hem kitlesel katlİama gidilmiştir, hem de yaşadıkları topraklardan zorla göç etti­ rilmi şlerdir. İzmi r ' in ele geçirilmesinden sonra İzmir ve diğer çevre i llerdeki bu uygulama, "Mi l l i Mücadele" yaftası yla gizlenmek is­ tense de, bu gerçek günümüzde daha da açığa çı kmıştır.

Rumları hedef alan saldırılar esas olarak yoğun oldukları Ege Böl­ gesinde olmuştur. Ayrıca diğer bölgelerde de saldırılara uğranı ışlar­ dır. Başta istanbul ve çevresinde olmak üzere diğer bölgelerde de Rumlar göçe zorlanmışlardır. Karadeniz'deki Rumlar da bu baskı ve saldırılardan "nasiplerini" almışlardır.

1 92 1

yılının saldırılarını bölge

valisi ilk dönem b i zzat gizlemeye çalışmıştır. Ama Cumhuriyet ' in ilanı sonrasında, kamuoyuna yansıtılmasa da, dönemin Genelkurmay raporlarında resmi görüş olarak da yer almıştır.

"Yazarın bahsedemeyeceği şey, Pontus ve Koçgiri isyanları ola­ rak bilinen ve Karadeniz 'den Rum ların telıcirini de kapsayan olay­ lar sırasmdaki kat/iamlardu: Resmi rakamlara göre. Nurettin Paşa 1nm kamutası altındaki Merkez Ordusu 'nun katiettiği Rum sa­ yısı 11 h in -181 'dil: Bir o kadarı mn da zararsız hale getirildiği. ayrıca kıy1 köylerinde yaşayan Rum erkek niifusunun iç bölgelere tehcir edil­ diği bilinmektedir."(48) Bu katlİama bazı m i lletvekilleri itiraz ederler. Yaptıkları gizli top­ lantıda İzmir yangınının b izzat uygul ayıcısı olan Nurettin Paşa ' nın yargılanması kararını alırlar. Bazı milletvekilleri Nurettin Paşa'nın ida­ mını dahi ister, ama devreye giren Mustafa Kemal yaptığı müdaha­ leyle mahkeme kararını kaldırtır. Rumları hedef alan bu baskılar daha önce başlatılmıştır. İttihat ve Terakki döneminde başlatılan bu baskı-------

137

lar "Kurtuluş Savaşı"yla daha da hızlandırılmıştır. Zaten "Kurtuluş Sa­ vaşı"nın asli görevlerinden biri Rumların zor, baskı ve şiddetle asır­ larca yaşadıkları topraklardan göç ettirilmesidir. Bu doğrultuda atılan pratik adımlarla zorla terk ettirilen topraklarına el konulmuştur.

1 928

yılı tarihinde yayımlanan Genelkurmay raporu bile döneme ilişkin ver­ diği bilgilerle Rum katliamını kerhen de olsa üstlenir.

"1928 yılında Genelkurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Sava­ şı 'nda kayıplar üzerine Fransızca 'dan çeviri bir kitap yayım/m: Yar­ bay Niha t tarafından yayımlanan eserde, Türkiye 'yi ilgilendiren rakamlar, değiştiriferek ve düze/tilerek verili1: Genelkurmay 'ın ver­ diği sayılara göre, 1. Dünya Savaşı sırasznda '800 bin Ermeni ve 200 bin Rum kati ve tehcir yüzünden veya anıele taburlarında ölmüştür ' denir. Bu bilgileri aktaran Y.H. Bayur, bu sayıları, 'bizim resmi kay­ naklara göre de doğru saymak gerekir ' der."(49) Cumhuriyet'in kuruluşunun akabinde verilen resmi bilgiler Rum­ ların gördüğü baskı ve katlİamın itirafıdır. Onların yurtlarından zorla uzaklaştırılmasının kerhen de olsa kabul edilmesidir. Devletin resmi askeri kurumunca verilen rakama göre bi le

200

bin Rum öldürülm­

üştür. Ayrıca o döneme kadar göçe zorlanan Rumların sayısı da

1 ,5

milyonu bulmuştur. İlk dönemler bu göçler zoraki baskı ve katliaını içerir. Ve bunun sonucu olarak da üzerinde yaşadıkları arazileri ve yarattıkları değerleri terk etmeye zorlanmışlardır. Tüm bunlar ezilen ulusa yapılan baskıları içerir.

Bu göçün bir bölümü de Türkiye ve Yunanistan ' ı n savaş sonra­ sında yaptıkları Lozan Antiaşması dönemine tekabül eder. muz

1 923

24

Tem­

tarihinde imzalanan Lozan Antıaşması ile Rum ve

Türklerin karşılıklı mübadele edilmesi kararı alınır. Kurulan Muhte­ lif Mübadele Komisyonu ile Türkiye'ye göç eder.

400-500 bin Türk de Yunanistan' dan 1 923-'24 yıllarında olan bu mübadele nispeten

"demokratik" bir göç olarak yansıtılsa da, iki devletin de gerici ve şoven emellerini teşkil eden Türkleşmc ve Yunanlaşınaya hizmet

138

-------

eden uygulamalardır. Diğer taraftan ise bunun sonucu olarak boşalan yerler de karşı lıklı olarak doldurulmuştur. .. Rumlardan boşalan İz­ mir' e Balkanlardan gelen Türk ve Müslümanlar yerleştirilir. İhtiyaç duydukları nüfus, bu zoraki göçler üzerinden karşılanır. Türkler ve Müslümanlar artık çoğunluğu o luşturduktan sonra, referandum da bu yerleşirnden beş sene sonra yapılır...

Zoraki göçle kendi topraklarından uzaklaştırılarak ortak toplum­ sal karakterlerini yitiren Rurnlar, merkezi ideolojinin hedefini de oluş­ turmuşlardır. Resmi ideoloj inin dayanaklarından biri, geçmişin anti-Enneni, anti-Rum propagandası üzerinden oluşmuştur. Bu ne­ denle devletin resmi ideolojik hattını oluşturan bağnaz Türk ınilliyet­ çiliği, topluında Ermeniler ve Rumlar aleyhine önyargılar oluşturmuştur. Nitekim bazı yazarlar Rumların ve Ennenilerin sayı­ larının milyonları bulması gerekirken, mevcut sayının on yıllar sonra on binlere, binlere düştüğünü belirtiyorlar. Bir devletin devamlı canlı tutulan resmi önyargıları ve yaptırımı altında kalan miiliyetlerin sayısı elbette ki giderek azalır. Ve sayıları da bugünkü mevcut dunnnda gö­ rüldüğü gibi, günümüzün sembolik rakamları olan on binlere, binlere düşer. "Kurtuluş Savaşı" ve akabinde Rumiara ve Ermenilere yönelik baskılar günümüze değin devam eder. Hatta dönem dönem bu baskı­ lar daha uç boyutlara tırmandırılınış ve kampanyaları andıran düzey­ lerde sürdürülmüştür. Bir Ermeni yazar bunu şöyle karikatiirize eder: "Ermenileriiı bir inancı vardır; Türkiye 'de yaşıyorsan her I O se­ nede bir sapayı yiyeceksin kafana."(SO) Rumlar artık iyice azalana kadar bu tarz haskılara maruz kal­ mıştır. Ü lkede kalan Rumların sayısı b ir mahalle nüfusundan azdır artık. Ü lkedeki toplam sayıları 3 bin civarındadır. Diğer azınlıklara olduğu gibi Rumlar üzerindeki baskılar "Kurtuluş Savaşı" sonra­ sında da devam etmiştir. İkinci Paylaşım Savaşı çıktıktan sonra, azınlıklar için çıkarılan " Yirmi Kur 'a Nafıa Askerleri" yasasıyla N isan 1 94 1 ile Temmuz 1 942 tarihi arasında, 27 ile 40 yaş arasın----

139

daki Rumlar da askere al ınır. Ama onlar da Aınele Taburları gibi muameleye maruz kalırlar.

Ayrıca bunun sonuçlandırı lmas ı n ın hemen aleabinde 5 Ağustos 1 942 tarih inde ç ı k arılan Varlık Verıisi d e Rumları hedef a l ı r. H ükü­ met tarafından belirlenen vergi mi ktarını ödeyemeyen Rumlar yine o bilinen Amele

Taburları

adı al t ında Aşkale Çalrşnıa Kanıp1'na gön­

derilir. Bu uygulama "olağaniistii savaş koş u /la rı m n yarattığı yük­

sek k[ırz vergi/emek" gerekçes iyle gündeme getiri lse de, gerçek neden çok daha fark l ı d ır. Dönemin başbaka n ı C H P ' l i Şükıii Saraçoğlu ta­ rafından, basma kapalı o larak ya p t ı k l arı b i r grup toplantısı nda getir­ dikleri gerekçe çok daha farklıdır.

"Bu

kanun aynı zamanda b ir devrim kanunudw: Bize ekonomik bağzmsızlzğımzzı kazandıracak birfırsat karşzsmdayız. Piyasamıza egemen olan yabancıları böylece ortadmı kaldırarak, Türk piyasa­ sını böylece Türklerin eline vereceğiz. "( abç)

(5 I )

Görüldüğü ve dönemin başbaka nı tarafından d a i tiraf edi ldiği gibi, Rumlar ve diğer azınlıkların baskı altında tutulmasının perde a rka­ sını, egemen ulusa mensup bu rj uvazinin p azarlara rak ipsiz sahip

olma hedefi o luşturmaktadır.

1 95 5 yılının 6-7 Eylül saldırı ları, bağnaz kesim üzerinden yapılan saldırı ilc esas ol arak Rumları hedef alır. Provokc edilen bu kesi m üzerinden g erçekle ş tir i l en b u sa l d ı rı da b i zzat devlet tarafından ör­ gütl c ni r. Devletin bizzat örgü t l c d i ğ i sal d ı n lar sonucu 1 6 Ruın ö l ü r,

o n l a rca kişi yaralanır. Çok sayı d cı

R ı.ıııı k a d ı n a

da tecavüz ed i l ir. Yu­

nanistan ' da M. Kemal ' in do ğ d u ğu cv de bombalan ı r. Ama bu res mi güçler tarafından gcrç�ldeştirilcn provakati f b ir bo m b a l a m ad ır. Amaç Rumiara karşı planlanan saldırıyı kışkırtmaktır. Ayrıca 73 kilise, 8 ayazma, 2 ınanastır, 1 fabrika sal d ı rı ya u ğrar. Ayrıca 5 . 5 3 8 ev ve dük­ kan da saldırıya uğrar. B u n l ar ı n 3 .5 84 ' ü Rum iara aittir. Tüm bu sal­

d ır ı l a r bizzat devletin askeri kuruımı o l an Ö zel Harp Dairesi tarafından tcıiiplcnmiştir. Bu saldır ı n ın amacı da başta Rum buıju140

-------

vazisi olmak üzere, Rumların b i r bLitün hedef alınarak ülkeyi terk et­ meye zorlanmasıdır. Böylece, TC tarafından pazarın ele geçirilerek tek başına Türk buıjuvazisinc sunu lınasıdır. Bu amaçla yap ılan sal­ dırılar üzerinden, bir m i l l iyet olarak hedef alınan Rumlar, yaşadıkları topraklardan göç etmeye zorlanınışlardır. Nitekim bu tarz saldırılada hedef alınan Rumlar uzun bir süre yaşadıkları ülke topraklarını ve yarattıkları ve sahip oldukları değerleri de kitleler halinde terk et­ mişlerdir.

B u baskı ve saldırı l ar Kı brı s S avaşı ' nın çıkmasının akabinde devam etmiştir. ı 6 Mart ı 964 tarihinde yapılan saldırılar sonucu ı 2 bin 562 Rum göç etmiştir. Dönem in hükümeti de çıkarttığı yasalarla para ve mal varlıklarına el koymuştur. Çıkarılan yasayla Türkiye ' yi terk edenlere l bavul ile

200

l i raya müsaade edilmiştir.

Yuşadıkları ülkemizde Rumlar bir toplumsal yapı oluşturmuşlardı.

Gördükleri katmerli m i l l i baskı onları bu niteliklerini kaybetmele­ rine neden o l d u . Bunun sonucu ülkelerini terk etmeye zorlandılar ve bir bütün o l arak yarattıkları değerler de gasp edildi. Tabii ki bu sorun bir sistem sorunuydu. Ki günümüzde bu sorun hala varlığını devam ettiriyor. Elbette ki demokratik hak lar için mücadele zorunludur. Ama

�

bu müca ele tüm bu baskı l arı yaratan sistemi ve yönetim tarzını hedef alan mücadeleyle de birlcştirilınclidir.

Ermeni Soyktrıml "Kurtuluş Savaş•"yla Tamamlanmiştir Kurtuluş Savaşı batı bölgesinde devlet olarak Yunan devletini hedef alırken, toplum olarak da Rumları hedef almıştır. Nitekim Rum ulusuna mensup Rum halkı yapılan saldırılar sonucu yaşadıkları top­ raklardan iyice tecrit edilmiş ve terk ettikleri topraklar gasp edilmiş­ tir. Yukarıda değindiğimiz gibi "Kurtuluş Savaşı" ilc Rumlada beraber Ermeniler de hedef alınmıştır. Kuıiuluş Savaşı başlıca üç bölgede ol­ muştur. Rumların hedef alındığı Ege ve İç Anadolu dışında, Fransız­ ların işgali altındaki Güney Doğu Anadol u'da ve Doğu Bölgesinde 141

de Ermeniler hedef alınmıştır. İngiltere ve İtalya' nın işgali altındaki topraklarda çarpışma olmamıştır. Bu savaşın karakteristik özelliği, ül­ keyi işgal edenlerden ziyade bölgenin yerleşik halk katınanlarının ulu­ sal o larak hedef alımnasıdır. Rumlar somutun da belirttiğimiz gibi Ege ve çevresinde Rum halkı ulusal olarak hedef alınıp topraklarından ko­ vulurken, Anadolu'nun Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde de soykı­ rımdan arta kalan Enneniler hedef alınmıştır. Gerçi Ermeniler

1915

soykırımıyla ulus olma vasıflarını kaybetmişlerdir. Dar b ir milliyet durumuna düşmelerine karşın yine de "Milli Mücadcle"nin hedefi ol­ muşlardır. Böylece Ermeni soykırımı "Kurtuluş Savaşı"yla tamam­ lamnıştır. Ancak tüm bu saldırılar emperyalistlerden bağımsız değildir.

Hatta "onların güdüınünde gerçekleştirilmiştir" tespiti önemli bir ger­ çeğin altını çizer Resmi görüşün "Kurtuluş Savaşı"na yüklediği içerik ise farklıdır ve gerçeği yansıtmaktan uzaktır. Gericiliğe tekabül eden her resmi gö­ rüşte olduğu gibi, "Kurtuluş Savaşı"nın resmi tezleri ile de inşa edilen gerici devletin ideolojik temelleri oluşturulmuştur. Ü retilen o tezler devletin bugünkü resmi hattıdır. Mevcut devletin ayakta durabilmesi için her devlet gibi, Türkiye Cumhuriyeti de ideolojik dayanağını de­ vamlı canlı tutmak zorundadır. Böylelikle hükmettiği kitleleri bir ta­ raftan baskı aygıtı ile diğer taraftan da kendi ideolojik hattıyla kendi kulvarında ve denetimi altında tutmaya çalışmaktadır. Bundan dolayı "Kurtuluş Savaşı" kamuoyuna yansıtılırken, o topraklar üzerinde var olan uiusai toplumların köklü bir şekilde hedef alınmaları gerçeği çar­ pıtılır ve geçiştirilir. Ü lkeyi işgal eden emperyalistlerle ilk dönem var olan,

1 . Paylaşım Savaşının emperyalistler arası kutuplaşmasına teka­

bül eden gerici konj onktüründen kalan çelişkiler saptırılarak, devamlı öne çıkarılır ve içinde bulundukları bağımlılık pozisyonu da görmez­ den gelinir. Ermeni sorununda da Kemalizm 'in oynadığı gerici rol hep gizlenmiştir. Emperyalistler kendi çıkarlarını yansıtan konjonktürü oluşturduktan sonra, Ermeni soykınının tamamlanmasında Kema142

-------

lizm' i teşvik etmiş ve desteklemişlerdir. 1 9 1 5 soykırımı "Milli Müca­ dele" sürecinde sonuçlandırılmıştır.

Fransız Emperyalizminin rolü 1 . Paylaşım Savaşının sonuçlanınasıyla birlikte -yukarıda değin­ diğimiz Yunan işgalinin dışında- savaşın galipleri olan İngiltere, Fransa, İtalya tarafından Türkiye toprakları işgal edilir. Paylaşım Sa­ vaşı sonrası 30 Ekim

1918

tarihli M ondros Mütarekesi ile üstünlük­

lerini ilan eden galip devletler, ülke topraklarını kendi aralarında bölüşerek işgal ederler. Ege ve Mannara Bölgesi dışında, İngilizler 23 Şubat 1 9 1 9 tarihinde Maraş, İskenderun, Kilis, Antep, Urfa şehirle­ rine asker çıkartırlar. Aynı tarihlerde Fransızların i şgal ettiği şehirler Adana, Mersin ve Osmaniye' dir. İtalya'nın işgali altında olan yerler ise Antalya, Fethiye, Kuşadası, Konya şehirleridir. Bu tarihlerde bu bölgelerde çatışma çıkmamıştır. Daha sonra 30 Ekim 1 9 1 9 ' da İngil­ tere ve Fransa ile yapılan görüşmeler sonucu işgal edilen topraklar el değiştirir. İngiltere ' nin çekildiği Maraş, Antep ve Urfa ' n ı n bulun­ duğu bölgeyi Fransız emperyalistleri devralır.

Ege bölgesindeki Yunanistan ' a karşı veri !en savaşın dışında İn­

İ

giltere ve talya' ya karşı savaş olmamıştır. Fransa tarafından işgal edilen topraklarda ise yerel çatışmalar Ôlmuştur. 1 920 yılının Ocak ve Mart aylarında Maraş ' ta Fransa'ya karşı yerel çatışma o lur. Urfa 'da da aynı çatışma 1 920 yılı Şubat-N isan aylannda olur. Antep 'te i se daha uzun süren çatışmalar 1 92 0 ' nin Mart ayında başlar ve 1 92 1 ' i n oıtalarına kadar sürer.

Pazar kavgası sonucu katledilen ve karşı karşıya getirilen yöre halklarının çelişkilerini istismar eden emperyalistler, yeri geldiğince halkları birbirlerine karşı kullanmışlardır. Fransa'ya karşı bölgede verilen savaşın ardındaki gerçek göıiilmclidir. Geniş yer verdiğimiz aşağıdaki alıntıyla, peşlerinden sürüklenen Erınenilerin, Fransa tara­ fından nasıl ölüme de terk edildiğini gösteriyor.

-------

143

"Fransa, Kilikya 'nın boşaltı/nıasma ilk adım olarak, 1 920 yılı­ mn 12 Şubat 'ında gece yarısından sonra saat 2 'de Maraş ian atla­ rznm nal/arına çapıtt/ar bağlayarak sessiz bir şekilde geri çekilmiş/erdi. Siivarilerin bu şekilde sessizlik içerisinde şehirden çe­ kilme/eri Ermeni/erin haberdar olmaması içindi. Böyle yapmakla, asil Fransızlar Maraş 'm yirmiyedi bin Ermenisini ölüme terk edi­ yordu. 1 92 0 ytlının Ocak ayındaki Türk-Fransız çatışmaları sıra­ sında, Maraş Ermenilerinden üç bini Türklere teslim olmuş ve bunların hepsi Ulu Camiye götiiriilerek, acımasızca öldüriilmiiş!ef: Fransızlar gizli geri çekilişleri lıakkmda kendi dostları Katalik­ Fransızsever Khirlakyanlara dahi haber vermemiş/erdi. Klw·lak­ yanların düzenledikleri zengin ziyafet/erde, çok defa General Geret, Albay Edouvar Bremon, Albay Rober Narman ve A lbay Fly Saint­ Mari hazır bulunmuşlardı.

Fransızların gizlice geri çekilişi Ermeni malıailelerinde panik ve kızgınlığa sebep olmuştu. Onlar kendi koruyucularının arkasından yetişmek için birbirlerine girnıişken pusuda bekleyen neyar tarafin­ dan acımasızca kılıçtan geçirildi. Osmanlı parlamentosu üyesi Hagop Ağa Khzrlıkyan 'ın başını da kesip, o kesik başı bir kazzğa ge­ çif·erek Maraş sokaklarında dolaşmış/ardı.

Geri çekilme öncesinde Fransız A lbaylar, Ermeni gönüliiileri Kut­ sal Astvatzatzin ve Karaswı Mankants kiliselerinde diri-diri yakılan kendi ikibin kız ve erkek kardeşlerine yardıma gitmelerini de engel­ /emiş/erdi. Bunların hepsi de Fransa 'mn koruma sözlerine güvene­ rek Kilikya ya gelmiş, Büyük kırım sırasındaki tehcirden kurtulan yüzelli bin Ermeni arasmda yer alıyorlardz."(52) Yukarıdaki uzun alıntı bir Ermeni yazara ait. Sorunun daha iyi anlaşılabilmesi açısmdan akademik açıdan bu alıntıya yer verdik. Bu­ rada, Fransa nezdinde emperyalistlerin bir soykınmda nasıl rol al­ dıklarını ve emperyalist çıkarları doğıultusunda nasıl hareket ettiklerini görüyoruz. Soykırıma uğramış ve yaşadığı topraklarda bu144

-------

harlaştırılarak yok edilmiş bir toplumun, arta kalanlarının da durum­ larını istismar ederek kendi menfaatleri için nasıl da kullanmışlardır.

Yeri geldi mi, halkları kendi gerici emelleri için kullanmaları onların sınıfsal doğalannda vardır. Onlar, gerici çıkarları doğrultusunda, ezi­ len mazlum ulus ve halkları karşı karşıya da getirirler. Yeri geldi mi de onları yüzüstü de bırakırlar. Emperyalist haydutların mayalarında bu vardır. Onlar açısından tek kriter empeıyalist emelleridir. Soru­ nun daha iyi kavramlabilmesi açısından aynı soruna ilişkin bu sefer, Türkiyeli bir yazarın da görüşleıini aktaralım. Fikret Başkaya'nın gö­ rüşleri ise şöyle.

"Milli Mücadele 'nin yedi düvelle savaş, anti-emperyalist bir mü­ cadele olduğuna dair iddialar sonradan uyduru!muş safsatalardır.

'Mili mücadele ', Ermeni kat!iamı ve Anadolu 'nun Rumlardan temiz­ lenmesi sürecinde katiedilip-sürgün edilenlerin varlıklarına el koyan­ tarla, devletsiz /mlma telaşma düşen İttihatçtiarın (devletlu/arın densin) ittifalana dayalı bir hareketli. Bu iki kesimin 'ortak anıacı ', el koyduk/an Ermeni ve Rum maliarımn elden gitmesini engellemek, ne palıasma olursa olsun (manda yönetimi de dahil) devleti elde tutmaktı. Önemli olan 'nasıl bir devlet 'değil, mutlaka bir devlete salı ip olmaktı.

Bir kere 'M�Ili Mücadele ' döneminde, Doğuda emperyalist devletlerle bir çatışma yaşanmıyor; Güneyde Fransızlarla Urfa, Mal'(lş, ve An­ tep 'te çatışma olmuştu; ama bıı çatışma, Frtmstzlarm bölgedeki var­ lığma tepkinin so1ıııcu değil, Fransızlarm Ermeni/ere arka çıkmasma duyulan öfkenin smıııcııydu... Zira Fransızlar 1916 yı­ lım/an başlayarak, Ermenilerden oluşan birlikler kurmuş/ardı.

Zaten biHgetıüı İngilizler tarafindan işgal edildiği 1919 sonutıa kadar lı içbir çattşmamn olmay1ş1 da, yukarıda söyleneuleri doğrular niteliktedb� (abç) Batıda savaşın asıl nedeni de, bölgenin yabancılar tarafindan işgal edilmesi değil, işgalcinin Yunanlılar oluşudw: İz­ mir 'in Yunanlılar tarafindan işgali, 'hakaret ve zulüm ' sayı lmıştn: Bunu bir bakıma Millet-i hakime sendromu saymak gerçek duruma

-------

145

uygun düşüyor. .. Oysa kimsenin bir ingiliz işgaline itirazı yoktu. Eğer mutlaka bir işgal 'gerekiyorsa ', bunun ingilizler olması istenmek­ teydi. . . Öyleyse 'anti-emperyalizm ' bunun neresindedir. . . "(53) Yazarın da açık bir şekilde belirttiği gibi, Ermeniler ve Rumlar Kemalistlerin hedefini oluştunnuşlardır. Kemalistlerin bu hedefi de emperyalistler tarafından desteklenmiştir. Soykırımdan sağ çıkmış Ermeniler de emperyalistlerin emelleri doğrultusunda trajik bir şe­ kilde kullanılmışlardır. Kemalistlerle Fransa'nın anlaşması sonucu kendi emelleri doğrultusunda askeri üniformasım giydirdiği Erme­ niler sessizce terk edilmişlerdir. "Milli Mücadele"nin oynadığı rol pazara tek başına sahip olmaktan öteye gidememiştir. Emperyalist­ lerle savaşın ilk dönemlerindeki çeliŞkilerin yerini uzlaşmacı bir hatta bırakınası sonucu, güclük tavır yerini tümden gerici hatta bı­ rakmıştır. N itekim Fransa ve İngiltere yaptırımlarıyla daha savaşın ortalarında Kemalistleri kendi kulvarianna çekerler. Fransızlada bir kaç ay süren "savaş" yerini daha çok diplomasiye bırakır. I 920 son­ rası bu sürece girilir.

"1920 sonrası Ulusal Hareket ile anlaşmak artık Kırım suçlula­ rının yargılanması arzusunun önüne geçmiştir. 3 O Mart 1 921 yılı ile birlikte Müttefikler Türk-Yunan savaşında tarafsız olduklarını ilan ederler. Ekim 1921 'de Fransa-Ankara Antiaşması ile Fransa, Türk direnişini resmen tamr. 1 922 yılı boyunca ise italya ve Fransa, An­ kara ya önemli miktarda uçak da dahil silah yardımında bulunurla�� Müttefik güçlerin Ankara ile anlaşma arzuları o denli güçlüdür ki, önlerinde en biiyük engel olarak gördükleri, Ermeni kırım suçlularını yargılamak ve Ulusal Hareket 'e düşmanlık konusunda kararlı tutumu ile bilinen Sadrazam Damat Ferit Paşa yı zorla istifa ettirmekten dahi çekinmezler. Ulusal Hareket 'le uz/aşabilmek için Damat Fe­ rit 'in düşürülmesi planları Eylü/ 1920 'de başlar. 25 Eylül 'de Sadra­ zam 'dan kurtulma kararı alınır. 7 Ekim 1 920 'de Damat Ferit 'e çekilmesi için nota verilir. Ekim 13 �e padişah ziyaret edilerek bu 146

-------

dilek resmen iletilir. Sadrazam 1 7 Ekim 'de istifa etmek zorunda kalır, yerine Ankara ile iyi ilişkiler içinde olan Tevfik Paşa getirilir. İlginç olan bu konuda başı ingiltere 'nin çekiyor olnıasıdır."(54) Yukarıda belirtildiği gibi Paylaşım Savaşı döneminde karşıt ku­ tuplarda yer alan Kemalistler ile emperyalistler, daha sonra uzlaştık­ ları ve birlikte hareket ettikleri ortak kutupta yer alırlar. Bunun sonucu olarak İngiltere ve Fransa başlarda destekledikleri Yunanis­ tan'a desteklerini geri çekerler. Desteklerini bu sefer Yunanistan' a karşı savaşan Kemalistlere verirler. Onlara siyasi v e askeri destekle­ rini sunarlar. Ermeni kırım suçlularını "yargılamak"la görevlendiri­ len Damat Ferit Paşa, bu sefer, İngiltere ve Fransa tarafından verilen nota üzerinden istifa ettirilir. Onun yerine Ankara' daki Kemalistlerle iyi ilişkiler içinde olan Tevfik Paşa getirilir. Artık Antant devletleri Kemalistlerle ittifak içindedirler. Savaşın ilk dönemecindeki gerici­ lerin karşıtlığı, ı . Emperyalist Paylaşım Savaşındaki karşıtlığın yan­ sımasıydı. Ama doğaları gereği hızla koşullara uyam sağlayarak karşı oldukları emperyalistlerle aynı kulvara kaymışlardır. Onların man­ yetik alanında yer alırlar. Giderek onların pazarlan haline gelirler.

Uzlaşmacılığı ve bağımlılıgı içeren bu adımlar Batıda, Yunanlı lara karşı ı 920 yılı ikinci yarısından itibaren, Doğu ' da ise ı 92 1 ' de atılan adımlarla resmiyet kazamr. İngiltere ve Fransa üzerinden antlaşma­ lar imzaıanır ve giderek o doğrultuda hareket edilir.

Kemalistler ile Fransa arasındaki görüşmeler, Ankara Antlaşma­ s ından daha önce başlamıştır. Antlaşma imzalamnadan evvel Fransa ile Ankara arasında oluşan yakınlaşma, yerini gizli ama resmi gö­ rüşmelere bırakır. 9 Haziran ı 92 1 tarihinde yapılan görüşmelere Fransız bakan Henry Franklin katılırken, Ankara' yı ise M. Kemal temsil eder. Bu antlaşma nihayetinde Ekim 1 92 1 'de resmiyet kaza­ nır. Artık Kemalistler bir dönemler "çarpıştıkları" Fransa, İtalya ve İngiltere ile müttefik haline gelirler. Artık her alanda Kemalistler desteklenir.

-------

147

Bunun sonucudur ki, ilk ba�larda Kemalistkrc karşı desteklenen Yunanistan ' a verilen destek geri çekilir. Ermeni soykırıınına ilişkin yapılan yargılamalar durdurulur. Emperyalistler ve Kemalistler aynı mevzide yer aldıktan sonra, Enneniler ve Rıunların katliamına gidil­ miştir. İlk dönem kendilerinin atadığı ve kendilerini temsil eden Damat Ferit Paşa'ya, uzlaşma sürecinde nota verilerek görevden alın­ mıştır. İlk başlarda olan Sevr Antlaşınası, yerini Lozan Antlaşmasına bırakır. Tüm bunlar ilk başlarda kendilerini kabul ettim1ek için, Ke­ malistlere yapılan baskı ve yaptırıındır. Emperyalistlerin kendilerini dayatmasıdır. Ve akabinde de, Kemalistlerin kendi saflarına kayma­ sıyla, onlara yapılan baskı ve yaptırımların kaldırılması ve desteklen­ mesidir. N itekim daha da ileri gidilerek, emperyalistler Kemalistlere sağladıkları bu desteklere, uçak ve silahı içeren askeri desteklerini de eklerler. Böylece ilişkiler siyasi ve ekonomik alanda giderek gelişir.

Geliştiği gibi harekete damgasını vunır. Kemalizm bu karakteri ve özellikleriyle, Osmanlı İmparatorluğu'nda temelleri atılan İttihat ve Terakki 'nin de devamını oluşturan bir hareket olmuştur.

İngiliz Emperyalizminin Rolü Fransız emperyalizminin

1 . Paylaşım Savaşı' ndaki

müttefiki İn­

giltere Türkiye sınırları dışında, farklı kıta ve ülkelere olduğu gibi Sovyetler Birliği 'ne de asker çıkaıtmıştır. Asker çıkarttığı alanlardan biri de Kafkasya bölgesidir. Kafkasya sınırları içinde yer alan Kars ve Ardahan, iki fetihçi devlet olan Çarlık Rusya'sı ile Osmanlı İmpara­ torluğu arasında son dönemlerde sık sık el dcğiştirıniştir. Osmanlı İmparatorluğu'nu yenilgiye uğratan Çarlık Rusya'sı, 1 877-78 tari­ hinde imzalanan Ayastefanos Antıaşması ile Kars, Ardahan ve Artvin illerini kendi sınırlarına katmıştı. Bundan dolayı da, bu illerin Erme­ nileri 1 9 1 5 soykırımında henüz katledilmemiştir. Soykırım sonra­ sında 1 9 1 8 ' in Mart ayında yapılan Brest-Litovsk Antiaşması i l c Osmanlı Devleti, b u İlleri tekrar kendi sınırlarına katmışsa da, aynı 148

-------

yılın Ekim ayında yapılan Mondros Mütarekesi ile tekrar rakipleri olan İtilaf Devletleri denetiminde, Taşnak Ennenileri ve Menşevik Gürcülerin sınırlarına dahil edilmiştir. Görüldüğü gibi devamlı el de­ ğiştiren Kars ve çevresi, bu sefer de "Kurtuluş Savaşı" ile tekrar sınır değiştirmiş ve I 920 yılının sonlarına doğru Kemalistlerin deneti­ mindeki Türkiye sınırlarına dahil olmuştur.

Paylaşım Savaşında, İtilaf devletleriyle rakip olan Osmanlı İm­ paratorluğu ' nun ardıllarını oluşturan Kemalistler, Kurtuluş Sa­ vaşı'nda bu safiaşmayı bir dönem devam ettirmişlerdir. Sovyet Devrimi 'nin hemen akabinde Bolşevikler bu çeli�kiden yararlana­ rak, Kemalistlerle belli bir dönem taktik muhtevada yanlarına çek­ mek için çaba sarf etmişlerdir. Mevcut koşulların dayatınası sonucu devrim ile karşı -devrime tekabül eden tarafların gittiği eylem birliği, göreli ve özgün bir ittifaktı. Değişen konj onktür ile birlikte daha sonra ayrı kutupta hareket etmişlerdir. Nitekim daha savaşın ortala­ nnda saftaşınada değişim olmuştur. Kemalistler Fransa ile işbirliğine gittikleri gibi, İngiltere ile de gitmişlerdir. Emperyalist efendilerini değiştirerek aıtık onların kulvannda hareket etmişlerdir.

Sovyet Devrimi karşısında geri adam atan emperyalistler işgal et­ tikleri mevzileri artık kaybettiklerini görünce, Ermenistan sınırlan içerisinde kalan son toprakların da, Taşnaklar tarafından Kemalist­ lere devredilmesini dayatmışlardır. İngilizlerin başını çektiği Antant devletlerinin bu dayatması beraberinde Kemalistlerle ittifakı getir­ miştir. İngiliz emperyalistleri de müttefikleri Fransız emperyalistleri gibi askeri ve siyasi olarak, aynı yerde yer almışlardır. Kemalistlerin doğal karakterleri nitel olarak onları mevzi değişimine itmiştir.

Bir Enneni yazar olan Hayk Kazaryan sorunla ilgili Taşnakların zaafını öne çıkarırken, İngilizlerin, Kemalistlerle olan ittifak niyet­ lerine de vurgu yapıyor.

"Kurban dolu Türk-Ermeni savaşı, Ermeni halkı için ülkede du­ rumu çekilmez halde ağırlaştırıyordu. Savaşa devam etmenin artık ---

149

mümkün olmadığını gören Cumhuriyet Hükümeti, 18-20 Kasım 1920 'de, Kemalistlerin yaptığı ateşkese ilişlan barış müzakerelerine başlama teklifini kabul etmek zorundaydı.

Karabekir kendisi için bu elverişli durumdan faydalanarak, bir ültimatomla, Ermenistan Cumhuriyet 'inden, sadece Eleşkirt ve Pasin havalisinden değil, Türkiye için elverişsiz Sevr Antiaşmasın­ dan da vazgeçmesini istiyordu. Türklerin teklifini

19 Kasım 1920 'de

zorunlu olarak kabul eden Hamo Ohancanyan Hükümeti, aynı za­ manda Aleksandr Hadisyan 'ı T!flis 'e Antant Devletleri 'nden yardım istemeye yolluyordu. 'Sadece bir şey önemliydi, diplomatik veya si­ yasi yardım almak -diye yazıyor Aleksandr Hadisyan-fakat ne biri ne de ötekisi oldu. ' Stocks 'un sorusuna Cerzon, Ermeni/ere şu tav­ siyeyi yaparak yanıtlamıştı; 'Türklerle anlaşmak Sovyetlerle an­

laşmaktan daha iyidir. ' (abç) Ermenistan Cumhuriyeti Hükümeti, ki yetkilerini kaybetmişti, An­ tanı devletlerinin 'tavsiyesini ' üstün tutarak ülkeyi Sovyetleştirmek­ tense 'Türkiye ye köleleşmeyi ' kabul etmişti. Anlaşmayı imzalayan Hadisyan, Giillıandaryan ve Korğanyan Sovyet Rusya 'yla

1 9 Ka­

sım 'da yapılan anlaşma gereği, benzer yetkilerden arındırılmışlardı.

Fakat onlar 2 Aralık 'ta A leksandrapal 'de( Gümrii, sosyalizm döne­ mindeki adı Leninagan -bn) Ermeni halkına sadece Erivan ve Se­ van

'

t

bırakan o aşağılayıcı anlaşmayı imza/adı/ar. Anlaşma

2 gün 1 921

sonra iptal olmuş ilan edildi, fakat Türkler bu durumu sadece Ekim ayında tanıdılar. "(55)

Yukarıda belirtildiği gibi artık saflaşma değişimine gidilmiştir.

Sovyet güçleri karşısında geri adım atan Antant devletlerinin başını çeken İngiltere, ittifak politikasında değişime giderek, Kemalistlerin Kafkas işgalinin de önünü açmıştır. Önce Ermenistan ' da Taşnak Hü­ kümetini destekleyen İngilizler giderek Kemalistlerle aynı saflarda yer almıştır. Sovyet sınırları içerisinde yer alan çeşitli ulus ve milli­ yedere mensup emekçilerin bileşiminden oluşan Kızılordu, diğer 150

-------

alanlarda olduğu gibi, Kafkasya'da da emperyalistleri ve desteğin­ deki gerici güçleri püskürtmüşlerdir. Kurtarılan toprakları Sovyet ik­ tidarları devralmıştır. İngilizlerin başını çektiği İtilaf devletleri artık Sovyet topraklarından geri çekilmeye başlamıştır.

1 920 yılının ikinci

yarısından itibaren Kafkasya ' dan da geri çekilmeye başlarlar. En son Tiflis ve çevresinde kalan ingiliz emperyalistleri, Taşnakların kendi­ lerinden istediği desteği artık kesmiş ve Kazım Karabekir komuta­ sındaki Kemalistlerin Kafkasya işgalini onaylamıştır. Kemalistlerin,

1 920 yılı Eylül ayı sonrası Ermenistan ve Gürcistan' a yönelik saldı­ rıları İngilizlerin onayı ile gerçekleşmiştir. Artık Antant devletleri açı­ sından da konjonktür değişmiştir. Kendi denetimlerinde kurulan kukla "Transkafkasya Cumhuriyetleri"nden umutlarını kesen İngiliz emperyalistleri, artık politikalarını değiştirmiş ve Kemalistlere göz kırpmışlardır. Böylesi desteğe ihtiyaç duyan Kemalistler de artık on­ ların kulvannda hareket etmişlerdir. Böylece Antant devletleri Ke­ malistlerin

önünü

açmışlardır.

Tüm

bu

gelişmeler

sonucu

emperyalistler ve kukla yönetimler geri çekilirken, ellerindeki son mevzileri de devretmişlerdir. Devredilen mevziler Sovyet sınırları içerisinde kalacağına, İngilizlerin dircktifiyle Kemalistlerin sınırla­ rına dahil edilmiştir.

Dönemin politik atmosferinde "Kurtuluş Savaşı"nın ortalarında, İngilizler ile Kemalistler arasındaki yakınlaşma hızla gelişmiştir. Bu yakınlaşma ve uzlaşma sonucu, daha önce Kafkasya'daki Ermenis­ tan Cumhuriyeti sınırlarına dahil edilen Kars, Sarıkamış ile Gürcis­ tan sınırlarına dahil edilen Ardahan ve Artvin, daha sonra İngilizlerin talimatıyla Kemalistlere terk edilmiştir. Emperyalistlerin güdüınün­ deki Ermeni Taşnak Hükümeti, Gürcü Menşev ik Hükümeti ve Azeri Musavvat Hükümeti karşı devrim saflarında yer alıp Azeri, Gürcü ve Erıneni Bolşevikleri karşısında yer almışlardır. Ve devamlı Antant emperyalistlerin yanında saftutmuşlardır. Dolayısıyla sürekli onlarla hareket etmişlerdir. Taşnaksutyun örgütü, denetiminde kalan toprak151

ları emperyalist efendilerinin talimatı üzerine direniş göstenncden Kemalistlere teslim etmişlerdir. Bu tesliıniyeti de resmi yayın or­ ganları "Haraç"(İleri) ile şöyle yansıtmışlardır.

"Eğer Ermeni /ıalkı yaşamak, devletini ve varlığını güvence al­ tına almak istiyorsa, yönünü Ruslara değil Türklere çevirnıelidir. " (Altını çizen yazar) Devaınında "Haraç" gazetesi konuyla ilgili şöyle devam eder:

"Eğer biz, ulusal politik çıkarlarımızı ileri sürmenin imkansız ol­ duğunu bilince çıkarmış politikacılar olarak bunu zamanında algı­ lamış; bunu kendi öz güçlerilnizle değil, yabancı güçlere dayanarak olacağını kavramış; zamanında kendi güçlerimizin gerçekliğini ob­ jektif olarak iyi tahlil etmiş ve bu toprakların bakılmasınm güç ve savunu/masmın da bir o kadar imkansız olacağını bilince çıkarmış olsaydık, durum böyle olunca biiyük bir Ermenistan kurmak için bu kadar çaba sarf etmiş olmayacaktık Biz şimdi çoktan düşmaniarı­ mızla barış yapmış olmalıydık." (5 6)_ Artık İngilizlerin desteğini alamayan Hamo Ohancanyan Hükü­ meti, onların direktilleri doğrultusunda yönlerini "Ruslara değil

Türklere çevirmişlerdir." 29 Eylül l 92 0 ' de Sarıkamış ' ı, 30 Ekim 1 920'de de Kars ' ı, İngilizlerin talimatıyla Kazıın Karabekir komu­ tasındaki Keınalistlere devretmişlerdir. Artık İngilizlerin desteğini alan Kemalistler saf değiştirerek Kazım Karabckir komutasında, Sov­ yet Ennenistan' ına karşı saldırıya geçmişlerdir. Bu saldırı sonucu yu­ karıdaki iller dışında, ayrıca Sovyet Ermenistan 'ı sınırlarında yer alan Gümrü ve Zangczur şehirleri de Kemalistler tarafından işgal edil­ miştir. Ermenistan dışında Gürcistan' da da Batum, Ahısta, Ahılkalık da Kemalistler tarafından işgal ediliyor.

Görüldüğü gibi Sovyetler Birliği ile Kemalistler tarafından, ilk başlarda mevcut koşul! ann dayatınası sonucu oluştumlan birliktelik, savaşın sonuna kadar devam etmemiştir. Bolşevikler o sürecin ko­ şullannda ve devrimin hemen akabinde, dünya savaşını yürüten ulus-

152

-------

lararası tckelci burjuvazinin i şgale yönelik saldırıları karşısında, Ke­ malistlerin başlangıçtaki güdük durumlarından oluşan çelişkilerin­ den yararlanarak onlara destck de vermişlerdir. Askeri güçlerini taparlayana kadar mevcut durumdan yararlanınışlardır. Bolşevikler bu ittifaka uzun süreli bakmamışlardır. Nitekim değ işen koşullar üze­ rine emperyalistlerin verdiği mesaj ile Kemalistler, emperyalist! ere el uzatınış ve onların güdümündc hareket etmiştir.

Kemalistler Kars ve Ardahan' ın dışında 1 8 Kasım 1 920'de işgal ettikleri Gümri.i (Aicksandrapol), Zangezur ve Batum i llerini kendi sı­ mrlarına dahil etmek isterler. Amaçları İngilizlerin başını çektiği An­ tant devletlerinin deste ğ iyle Kafkasya içine iyice girmek ve i şgal ettikleri toprakları kendi kontrolleri altına almaktır. Rusya Komünist Partisi (Bo lşcvik)[RKP(B)] Merkez Komitesi-Siyasi Büro durumu iyice değcrlendirir ve Aleksandrapot işgaliyle ilgili alınan karar, Si­ yasi Büro adına bizzat Lenin tarafından, 30 Kasım l 920'de Kafkas temsilcisi Orjonikidzc' yc iletilir.

"Kemalistlerle Kars yüzünden savaşmak gereksiz ama her so­ runda onlara taviz vermek asla hoş görüyle karşılanamaz. Sovyetle­ şen Ermenistan için Aleksandrapal Kemalistlerden geri alınmalıdır.

Eğer Sovyetler Ermenistan 'ı Rus ordularının Ermenistan 'da kalma­ sını istemiyorsa, bu durumda onların Sovyetler iktidarı kurmalarz­ nın önünde engel olmayız.

Sizlerden, Karabekir 'in ordularını Ermenistan 'a sokacaklanlll ve Türk ordusunun batı cephesinden doğuya taşınacağma dair yaptığı açıklanıamn, gerçek olup olmadığı konusunda elde ettiğiniz somut verileri bize aktarmanızı rica ediyoruz. Ayrıca, Karabekir 'in ordula­ rımızı Ermenistan 'a sokmakta/d amacımızı bilmediğini ve Antant dev­ /etlerinin, Batum 'a kolayca bir çıkartma yapmalarına bir zemin hazırlamadığmı ve bizi Antant devletleriyle bir an evvel siirtüşmeler içine çekmeyeceği yanılgısına düşmemek için, bu konuda kapsamlı ve derinlemesine bir araştırma yapılması gerektiği unutulmmna!tdir. Ve 153

dahası lıerfırsatta kendilerinin de anti emperyalist olduğunu defa­ larca belirten iki yüzlü Kemalistlerin giderek bizlerden uzaklaşaca­ ğmı, yönünü Antant devletlerine doğru çevireceğini hiçbir zammı aklınızdan çıkartmaym. (abç) _Şimdi Türkiye 'de ve özellikle de Ke­ malist ordu içerisinde, bütün dikkatierinizi ve ağırlığımzı Sovyetlerin propagandası üzerine yoğunlaştzrın. Kemalistlerin iki yüzlü politika­ larını, emperyalistler/e olan entrikalarını açığa çıkartarak mahkum edin ve bu konuda Türkiyeli komünist/ere geniş kapsamlı kampanya başlatma/arını, Rusya ile Türkiye halklarının An tant devletlerine karşı ortak mücadele anlayışım ön plana çıkartacakpropaganda çalışma­ larına her türlü maddi manevi desteği esirgemeyin ."(57) Lenin ' in yukarıda vurguladığı Kemalistlerin Kazım Karabekir kamutasında Aleksandrapal' e( Gü mrü) gerçekleştirdiği saldırı üzeri­ nedir. Ve onların gerçekleştirdiği saldırı üzerine ayrıntılı bilgi ister­ ken,

onların

gerçek

karşı-devriınci

kimlikl erine

de

vurgu

yapmaktadır. Ve onların gerçek niteliklerinden yola çıkarak emper­ yalist Antant devletlerine do ğnı yöneleceği noktasında uyarır ve on­ lara karşı mücadelenin gerekliliğini bir kez daha öne çıkarır. N i teki m onların emperyalisdere yönelerek, özellikle İngiltere ile ilişkilerini geliştirerek onların kumandasında hareket ederek ve bu do ğnıltuda da sal dırgan bir pratik sergilemelcri, Sovyetler Birliği'nin aıtık onl arla ittifak koşullarını da oıtadan kaldırınıştır.

Kemalistler gerçekleştirdikleri i şgalleri biran önce kendi lchlc­ rine sonuçlandırmak isterler. İşgal ettikleri Gümrü ve Zangezur'u kendi sınırlarına dahil etmek için

2 Aralık 1 920 tarihinde Taşnaklara

zoraki antlaşma dayatırlar. işgale, zora, katlİama dayalı Gümrü An­ tlaşması ile hem Ermenistan'm sınıriarım daraltmışlar hem de ken­ dilerine bağımlı kılmışlardır. Güınrü Antiaşması ile siyasi ve ekonomik dayatmaların dışında aşağıda belirtildiği gibi askeri yaptı­ rımlar da dayatırlar. Amaçları Erınenistan ' ı Sovyetler B irliği' nden kopannak ve kendi denetimleri altında tutınaktır.

154

-------

"Erivan (Ermenistan) Cumhuriyeti iç güvenliği korumaya yete­ cek, düzeyde hafifsilahlıjandarma kuvveti ve ülkeyi savunmaya sekiz dağ ya da salıra topu ile yirmi makine/i tüfeğe sahip ücretle tutula­ cak bin beş yüz askerden oluşan bir birlikten fazla bir askersel ku­ ruluşa izin vermemeyi yükümlenir."(58) Dayatılan Gümrü Antiaşmasında belirtildiği gibi, Ermenistan'ın asker sayısı da Kemalistler tarafından belirlenmekte ve onların de­ netimi dışında hareket etmeme yükümlülüğü vurgulanmaktadır. Da­ yatma sonucu zorla kabul ettirilen askeri hükümlerle de, Ermenistan Cumhuriyeti Sovyetler Birliği 'nden kopuk bir tarzda Kemalistlere iyice bağımlı kılınmak istenmiştir. Ama böylesi bir saldırı ile Taş­ naklara dayatılan Gümrü Antlaşması, Bolşevikler tarafından kabu l gönnez v e tanınmaz. B i r gün içinde Gümrü'yü v e Zangezur ' u kendi sınırlarına dahil ederler. Bolşevikler tarafından 3 Aralık ı 920 tari­ hinde gerçekleştirilen hareket ile Kemalistlerin önü kesilir. Böyle­ likle

Sovyetler Birliği içinde yer alan Sosyalist Ermenistan

Cumhuriyeti ilan edilir. Böylelikle Gümrü Antiaşması bir gün sonra lağvedilir ve kendilerinin belirlediği sınırlar üzerinden yeni antlaş­ mayı gündeme getirirler. Ancak Kemalistleri temsil eden Kazım Ka­ rabekir antlaşmayı hemen imzalaınaz. Ama Bolşevikleri n kararlı tavrı karşısında Kemalistler geri adım atar ve 22 Nisan 1 92 1 ' de imzala­ dıkları Moskova ön antlaşmasıyla belirlenen sınırları kabul ederler.

ı3

Ekim 1 92 1 tarihinde imzalanan Kars Antlaşmasıyla da, belirle­

nen bugünkü sınırlar resmiyet kazanır.

Ayrıca Kazım Karabekir kamutasında Kemalistler tarafından işgal edilen, Gürcistan sınırlarındaki B atum ili de Bolşevikler tara­ fından geri alınır. Kızılordu kararlı tavrıyla Kemalistleri işgal ettik­ leri topraklan terk ettirir. ı 6 Mart ı 92 1 tarihinde geri alınan Batum ili de imzalanan Moskova Anlaşmasıyla, tekrar Sovyet Gürcistan'ı sınırlarına dahil edilir.

Antant devletleri adı altında emperyalistlerin desteğiyle Kazım -------

155

Karabekir tarafından Sovyetler B irliği'ne yönelik sald ırı lar, Komü­ nist Partisi önderliğindeki Kızılordu tarafından geri püskü rtülmüş­ tür. S ınıf mücadelesine tabi olarak yürütülen bu müca de le ülkeyi işgal eden emperyalistler ve gerici işbirlikçilcre karşı çeşiti i ulus ve milliyetlerden işçi ve köylü kökenli emekçilerin mücadelesi olarak yürütülmüştür. Bu mücadele iç i n de Kafkas bölges in in gericiliğine karşı , emekçileri ve i lericileri de yer almışl ardır. Kafkas bölgesin­ deki Gürcü, Azeri ve Ermeni emekçileri, emperyalistlerin önderli­ ğindeki gerıcı örgütlenmelere karşı çeşitli milliyetlerden Bolşeviklcrin önderliğindeki mevzi lerde birlikte hareket etmişlerdir.

Gerici saldırılar karşısında kayıplar da verınişlerdir. Tarihe bakı ldı­ ğında her özgürlük karşılığında bedel de ödenmiştir. Kafkas Erme­ nileri de sosyal ve u lusal kurtuluşianna bedel ödeyerek sonuçta ula şmı şlardır ,

.

Türkiye sınırlarındaki Ermeniler ise daha ö nc e de vurguladığımız gib i doğru bir önderlikten yoksun olduklarından soykın ına maruz kalmışlardır. Osmanlı döneminde gerçekleştiri len soykınmla, Os­ manlı sınırlarındaki ulusal n i tel i kler in i kaybetmişlcrdir. Kalan ardıl­ ları da Kemalizm dönemindeki " Milli Mücadele" ile yok edilmiştir.

Kemalistler ne zaman ki önce ingiltere ve sonrasında da Fransa i l e aynı kutupta yer almışlar, son Er m en i katli amları da o dönem so­ nuçlanmıştır. Öyle k i , o süreçte salt Kafkasya'da katledi len Erıneıı i lcrin sayısı resmi Sovyet rakamlarına göre 60 bindir. Ye yine resmi Sovyet Er­ menistan ' ı rakamlarına göre, Türk iye sınırlarına yönel indiğinde ölen Ermeni sayısı 1 98 bini bulmaktadır. Konuyla ilgili Taner Akçam' ın verdiği bi lgi şöyledir: "Tüm bu dönem boyunca. Gz'imrü, Kars, Iğdır bölgesinde öldü­ rülen Ermeni sayısı bazı kaynaklara göre 1 98 bin 'dil: 'Eksik veri ne­ deniyle, Türk-Ermeni savaşımn sonucu olarak, Türklerin işgal ettiği bölgelerde/d kurban sayzsımn 1 98 bin 'e yakm (ve) Türklerce tahrip 156

-------

edilen emiakın de.�eri /8 milı··on altın Ruble olarak tahmin cdi!iy01: ' (Sovyet Tarih Ansiklopeclisi) Soı�\'et Ermenistanı Halk Ko­ miserleri Konseyi Başkum Alexander Miassnigian 'm Sovyet Drşişleri Bakanı Çiçerin 'e, Haziran 1 92 / yilında yolladığı bir tele göre, sa­ dece 1921 yılında öldürülen Ermeni sayıst 60 bin dolayında tahmin edilmektedir."(59) l't:J'LI ga.\p

Görüldüğü gibi

1 9 1 5 'tc

Rusya sınırlarında yer alan Kars ve çev­

res i , ne zaman ki "Kumıluş Savaşı"nda

1 920

sonlanndan itibaren

Kemali stlerin sınırları içinde yer alıyor, o bölgede yaşayan Ermeni­

ler de onlar tarafından katlcdil iyorlar. Daha açık bir ifadeyle bir ulu­ sun, bir halkın bir devlet ve ardılları tarafından her koşulda toplumsal katliaını o devletin resmi politikası haline gelmiştir. Ermenilerin yok edilmesi ve onlara yaşam hakkı tanınmaması devletin siyasi hedefini oluşturmuştur. Daha açık bir ifadeyle Kemal ist devlet kurulduğunda, oluşturulan ulusal po l iti k a n ı n bir parçasını Ermeni aleyhtarlığı oluş­ turmuştur. Bu n e d e n l e "K urtu l u ş S avaşı" i l e Rumlar ve Ermen iler yok edi lerek ü l k e tümden Türlqriril mcye gidilmiştir.

Bundan dolayı da Ermeni sorunu m ümkün mcıtebc gündem dışı tutulmuştur. Tarihsel gerçeğin ı s rarı sonucu gündeme gelen bir soy­

kırımı poli·tik hat haline getiren devletin onu kabullenmesi düşünü­

lemez. N itekim reddedilen soykırını çarpıtılıyor ve başka katliamlarla kamuile edilmeye çal ışı l ıyor. Geçmi�tc emperyalistler ve uşakları ta­ rafı ndan katledilen M üslümanlar ve Türkler de vardır. Ö zellikle

1.

Paylaşım Savaşı atmosferinde, K atkas ve Balkanlarda katledilen yı­ ğınl ar olmuştur. Bu katliam ların dışında, ayrıca, e mperyalistler ve gerici devletler kendi gerici çıkarları doğrultusunda halkları birbirle­ rine düşürmüşlerdir. Kendi geri emelleri için, halkları ve ezilen u lus­ ları yara ttıkları suni çelişkilerle karşı karşıya getirmişlerdir. Böylesi savaşlarda emperya l i stler E rm en il e ri de kullanmışlardıı . Ermeni soy­

kınını sonrası 1 . Paylaşım Savaş ında Ruslar girdikleri Türkiye top­ raklarında Erınenilcre Rus üniforın asını, "Kurtuluş Savaşı"nda ise

-------

157

Fransa soykırıma uğramış Ermenilere kendi üniformasım giydirmiş­ tir. Hatta Osmanlı ordusu da önceleri askere almadığı Ennenileri son dönem kendi gerici emelleri doğrultusunda askere almıştır. Görül­ düğü gibi halklar aynı zamanda emperyalistler ve uzantıları tarafın­ dan birbirlerine yönelik saldırılarda kullandırılmışlardır. Elbette ki bu tür saldırıları da kınıyoruz, lanetliyoruz. Ama tüm bunlar soykı­ rım gerçeğini de göz ardı ve inkar edemez. Herhangi bir katliamın, soykınının ya da bir zulmün reddi ve inkarı ile başka katliaınlara ve haskılara karşı da tavır alınamaz. Bu katliamları bir soykırımı inkar etmek ya da gizleınek amacıyla kullanmak, gerçekte suçlu psiko­ zuyla yaşanan katliamları istismar etmektir. Dolayısıyla gerici saf­ larda yer alanlar, böylesi istismarlada hiçbir saldırı karşısında tavır takınaınazlar. Çünkü gerici güçlerin gericiliğe karşı tavır takınması onun doğasına aykırıdır. Ve onlardan doğalarına aykırı bir tavır bek­ lemek de gaftır. Daha açık bir ifadeyle ancak mevcut gerici, bağnaz ve sömürücü sisteme karşı olanlar, obj ektif olarak tüm katliaınlara doğru tavrı alırlar. Ve aldıkları tavrı sosyal pratiklerine de yansıtırlar.

Burjuvazinin tarihine bakıldığında henüz daha iktidarda olma­ dıkları tarihi süreçte, taşıdıkları ilerici-devriınci karakterle feoda­ lizmi ve ürettiği tüm çelişkileri tasfiye eden, dolayısıyla ulusal çelişkileri de çözen bir sınıf karakterine sahiptirler. Lakin iktidara geldikten sonra, artık, deviren-yıkan karakter, yerini, muhafaza eden, gelişmenin önünde engel teşkil eden ve bu doğrultuda da her şeyi ınubah gören bir karaktere bıraktı. Ve artık dünyaya hükıneden bir sistem olduktan sonra da, sınıf karakterleri ulusal sorunların ve çe­ lişkilerin çözümünün önünde engel teşkil etmiştir. 1 870 'lerden sonra girilen bu rota, ulusal hareketler açısından bir şansızlıktır. Çünkü ulusal hareketler karşılarında sadece pre-kapitalist sınıfları ve ikti­ darlarını değil, beraberinde, bir dönemin kurulan ulusal devletlerini de bulınuşlardır.

Kemalist hareketin devamcısı olduğu İttihat ve Terakki tam da bu 158

-------

zeminde oluşmuştur.Sınıfsal, ulusal, dini baskıları içeren düzen kar­ şısında daha tutucu ve daha bağnaz yapıyla iyice saldırgan bir pra­ tik scrgilemiştir. Dolayısıyla onların üstlendiği rolü sonraki süreçte de Kemalistler üstlenmiştir. B askı ve katliamlar günümüze değin devam etmiştir.

Bu süreç emperyalizmden kopuk olmamıştır. Hatta onlar tarafın­ dan yönlendirilmiştir. Ama resmi ideoloji "Milli Mücadele" yafta­ sıyla Kemalizm 'in tahl ilini hep çarpıtmıştır. Kusursuz bir hareket olarak gösterilmiştir. Dolayısıyla toplumu doğal olarak da etkilemiş­ tir. Hatta devrimci, demokrat hareketlerin ve kişilerin önemli bir bö­ lümünü de etkilemiştir. Her şeye rağmen hayatın gerçekliği kamufle edilmek istense de diyalektiğin yasası gereği de yok edilemiyor. Ve giderek köhneyen sistemin mevcut çelişkilerinin derinleşınesi, resmi ideolojik hattın tahribatını ve teşhirini de beraberinde getiriyor. Ke­ malizm'in gerçek yüzü de bir devletin tüm çabalarına karşın gizle­ nemiyor.

Sevr ve Lozan Antiaşması Ve Katliamların Onayı Yukarıda değindiğimiz gibi soykırımı oluşturan çelişkiler yumağı, bir yüzyılın sonlarında oluşmuş ve giderek derinleşerek bir yüzyılın başlarında da soykırıınla sonuçlanmıştır.Soykınının son evresini Ke­ malizm oluşturmuştur. Ayrıca Rumların katledilmesi ve toprakları­ nın boşaltı larak gasp edilmesi de bu sürece tekabül etmiştir.

Katliamları yapan daha sonra yerel bir devlet oluşturan Kemalistler­ dir. Ama onay veren de emperyalistlerdir. Onların onayı ile katliam­ lar sonuçlandırılmış ve resmi bir görünüm verilerek de onaylanmıştır.

Bilindiği gibi "Kurtuluş Savaşı" denilen bu süreçte iki antlaşma vardır.Sevr ve Lozan Antlaşınaları. Bu antlaşmalar bizzat başını İn­ giliz ve Fransız emperyalistlerinin çektiği Antant devletleri tarafından örgütlenıniştir.

Sevr Antlaşması , Antant emperyalistleri ile Kemalist hareketin -------

159

henüz ayrı kamplarda olduğu sürece tekabül etmektedir. Bu antlaşma empeıyal istler tarafından hazırlanın ış ve Kemalistlere dayatılınıştır.

Eınpeıyalistler hazırladıkları antlaşmayı yaptırım unsuıu olarak kul­ lanmışlardır. j şgal ettikleri andan itibaren çıkarları açısmdan yaptık­ lan baskı, hazırladıkları Sevr Antiaşması 1 O Ağustos 1 920 tarihinde resmileştirilerek daha da artırılır.

Bilindiği gibi Sevr Antiaşması'nın içeriği "bağımsız Ermenistan" ve "bağımsız Kürdistan"ı içerir. Böylece bağımsız devletler kisve­ siyle, emperyalistler tarafından gündeme getirilen Sevr Antiaşması i le Kemalistler için bir baskı unsuru oluşturulur. Dolayısıyla Sevr ile Kürdistan ve Ermenistan için getirilen bağımsızlık kararı ile Kema­ listler kendi saflarına çekilmek istenmiştir. Ve belli bir evre sonra­ sında,

giderek

de

artan

diplomatik

görüşmeler

üzerinden

Kemalistlerle anlaşmalara gidilmiştir. Ardından gidilen anlaşma so­ nucu Sevr Antiaşması feshcdilmiş, yerini Kürtler ve Ermenilcrin tck­ rar reddedildiği Lozan Antlaşmasına bırakmıştır. Gerçi Ermeniler jenositle ulus olma özelliklerini büyük ölçüde yitirmişlerdir ve ka­ lanlar soykmm sonrası aıta kalan bir azınlıktır. Dolayısıyla onlar üze­ rinden Türkiye sınırlarında ulusal devlet kurulması zordur. Ama Kürtler o tarihte yaşadıkları topraklarda sahip oldukları ulusal vasıf­ ları muhafaza ediyordu. Kuıtuluş Savaşı döneminde Kemalistler on­ lara ulusal konumların tanıyacağına dair söz vermişti. Lakin, 20 Kasım 1 922 tarihli Lozan Antiaşması ile Küıtlerin varlığı reddedil­ miştir. Gerek Kürtler, gerekse Ennenilcr ve diğer azınlıklar üzerin­ deki ulusal baskının bugünkü statükosu, bizzat o dönemin Lozan Antlaşmasıyla belirlenmiştir. Lozan Antlaşmasına son şekil de bizzat o antlaşmayı hazırlayan empeıyalistler tarafından verilmiştir.

Sevr sonrasındaki Lozan süreci katliamların ve her türlü baskı­ nın onayı ve devamıdır. İtil � f devletlerince oluşan dış güçlere karşı, giderek uzlaşmacı bir hatta kayan ve onların saflarında yer alan Ke­ malizm, içte de diğer uluslara ve halka yönelik katliam ve baskılarla 160

-------

onları hedef alan bir harekettir. Kemalizm ' i n devraldığı iktidar itti­ hat ve Terakki 'nin devamıdır. Ama devraldığı i ktidarın sınırları ken­ dilerinden ziyade emperyalistler tarafından belirlenmiş ve Osmanlı dönemine kıyasla da iyice daralmıştır. Bundan dolayı da geçmişin özlemini yüreklerinden ataınamışlar. Resmi ideoloj i geçmişin sınır­ larına hala özlem duymaktadır. Panturanİzın ile, hiç ilgileri olmayan Oıta Asya'ya kadar uzanan toprakları hayal etmişlerdir. D iğer taraf­ tan da kendi dışlarındaki ulusal yapıların varlığına tahammül edil­ ıneyerek yok edilmiştir, kovulmuştur ve zoraki asimilasyona tabi tutulmuştur. Her şovenizmin olduğu gibi Turancılığın da ikili bir tavrı vardır. Biri, salt egemen ulusun nesnel yaşamdan kopuk, soyut ve gerçeküstü varlığını s·avunarak şovenizm ile işçileri ve yoksul köylü ağırlıklı tüm emekçileri sömürmek ve onlara baskı uygulamak; di­ ğeri ise, sınırları içerisinde olan diğer ulus ve ınilliyetlerin varlığmı tümden reddeden, zoraki olarak asimile eden ve onlara karşı her türlü baskıyı da mubah gören tavırdır.

Kemalist iktidar döneminde de Turancılığa son şekil verilerek, herkes tek bir millete ve tek-bir dini mezhebe indirgcniyor ve bera­ berinde geçmişin tarihine sahip çıkılıyor, ama sahip çıkılan bu geç­

;

miş feoda -fetihçi bir devletin geçmişidir. Oysa halklar açısından sahip çıkılacak tarih mazlum halkların Babai, Köroğlu, Celali, Ka­ rayazıcı, Şeyh Bedrettin, Pir Sultan, Alevi, Küıt, Balkan ve daha nice tarihsel isyanlarını içeren sınıfsal ve ulusal mücadeleleri tarihidir. Bu tarihin karşısında gerici geçmişin ruh haliyle donanmış devlet, gele­ ceği alternatif alamaz ve önünde de engel teşkil eder. . . Ama tarihsel materyalizmin yasasına göre de haklı ve meşru mücadelenin önünde boyun eğmesi de kaçınılmazdır. . .

Kemalist hareket oluştuğundan beri hep bu minvalde hareket et­ miştir. Daha önce de belirttiğimiz gibi , çeşitli milliyetlerden ülkemiz halkı daha "Kuıtuluş Savaşı"ndan itibaren, sosyal ve ulusal baskıla­ rın ve katliamların hedefi olmuştur. Savaş sonrasında da bizzat daha 161

M Kemal ' in başında bulunduğu devletin baskıları katınerli bir şe­ kilde varlığını devam ettirmiştir. Döneminde uygulanan tek paıtili rejim burjuvazinin normlarına göre bile gericiliğe tekabül eder. Ta­ rihsel olarak aıtık, burjuva demokratik devrimlerini yapamayan ül­ kelerdeki ınonarşizmin sınırları içerisinde yer alan Kemalist diktatörlük de, sınıfsal, siyasal, ulusal, mezhepsel baskıları ile çeşitli milliyetlerden Türkiye halkını hedef almıştır. Mevcut sistemin gide­ rek yoğunlaşan sömürüsüne ve uygulanan diktatörlüğün baskısına maruz kalan emekçiler, halklar kendilerini hedef alan saldırılar kar­ şısında ciddi kayıplar vermişlerdir.

Enneni soykırımı nezdinde esas konumuzu oluşturan ulusal bas­ kılar olduğu için bu doğrultudaki baskıları öne çıkarttık. Ama so­ runa sınıfbilinçli proletarya perspektifiyle bakıtdığı için, sistemden de ayrı ele alınamaz. Demokratik devrimini yapınayan Türkiye, komprador kapitalizmle iç içe geçmiş feodal kalıntıları o dönemde tasfiye etmediğinden, beraberinde ulusal sorunu da halkdememiş ve Alevi sorununu da çözememiştir. O günün mevcut statükosu gü­ nümüze kadar devam etmiştir. Sosyo-ekonomik yapının türettiği bu baskılar da günümüze değin varlığını sürdürmüştür. Hem de daha kronikleşerek bugünlere sarkınıştır. Kemalizm böylesi bir sistemin üst yapıdaki yansımasıdır ve oynadığı rolle de sistemi tümüyle mu­ hafaza etme misyonu üstlenmiştir. Bu obj ektif durumun sonucudur ki, "Kuıtuluş Savaşı"na aktif olarak katılan Kürt ulusu, "Kurtuluş Savaşı" sonrası kendilerine özgürlük verilmediği gibi baskıların devam etmesi sonucu isyan çıkartmıştır. 1 925 tarihinde Şeyh Sait İsyanı, 1 927 Ağrı İsyanı, 1 93 0 Zi lan İsyanı, ll. Ve lll. Ağrı İsyanı, Pülümür İsyanı vb. isyanlar sonucu Kürt ulusu ayaklanmıştır. Ay­ rıca Kürt ulusuna mensup Alevi Kürtler de 1 92 1 Koçgiri isyanı ve 1 93 8 Dersim İsyanı ile ayaklanmışlardır. Bu ayaklanmalar değer­ lendirilirken diyalektiğe tekabül eden materyalist yasaya göre ya­ pılmalıdır. Mevcut devletin şikayet ettiği ayaklanmalar olmuşsa, o 162

-------

ayaklanmaların varlık temelini oluşturan baskılar vardır. Var olduğu müddetçe de ayaklanmaların olması kaçınılmazdır. Top l umsal ge­ lişmenin yasasıdır bu durum . . .

"Kuıtuluş S avaşı" sonrası Kemalist hareket devraldığı i ktidarda aynı baskıları devam ettirmiştir. Sınıfsal ve ulusal baskıyı tüm şid­ detiyle uygulamıştır. U lusal baskı artık kitlesel ol arak varlıklarını kaybeden Ermenilerden ve Rumlardan daha çok Kürtler üzerine yo­ ğunlaştırılmıştır. Dolayısıyla Kemalizm her türlü demokrasi lerden uzak faşizme tekabül eden bağnaz bir diktatörlükti.ir. Ve bu d i ktatör­ lük var olduğu müddetçe u l usal baskı da devam edecektir.

Kısacası Kemalizm ulusal buıjuvazinin bağımsız kanadına teka­ bül eden bir akım değildir. Daha açık bir şekilde Stal in ' in deyimiyle aynı lcefeye de lconamaz.

"Kemalistlerin partisi ve Vuhan 'daki sol Guomindang 'm partisi aynı kefeye konamaz, tıpkı Türkiye ve Çin 'in aynı kefeye konamaya­ cağı gibi. Türf..:iye 'de Şanghay, Vııhan, Nanking, Tienzin vb. gibi mer­ kezleryoktw: Ankara nasıl Vuhan 'la boy ölçiişemezse, Kemalistlerin partisi de hiçbir zaman sol Guomindang 'la boy ölçiişemez."(60) Stalin "Kuıtuluş Savaşı" sonrasında yaptığı bu dcğcrlcndimıeyle Çin' deki nlusal burjuvazinin &ol kanadıyla, Kemalizm arasına bir hat çckmektedir. Dolayisıyla bir ve aynı kefcye koymamaktadır.

Türkiye ' deki devrimci hareketlerden bir bölümü Kemalizm ' i hala "ilerici" bir hatta görüyorlar. Böyle bir tespit devrimci düşün­ celerin oluştuğu ' 6 0 ' l ı yıllarda ve sonrasında devrimci hareketlerin oluştuğu

'70' li

yıllarda nispeten anlaşılab i l ir. Devri mci hareketin

uzun bir sessizlik sonrası ortaya çıktığı bir süreçte geçmişten kalma fazla bir birikim yoktur henüz. Devrimci düşünceler yen i oluşmak­ tadır. O dönem bugüne kıyasla çok daha fazla tabu o l an Kema­ lizm' i n

devrimci

h areket

üzerinde

etkisi

daha

faz l adır.

Ve

Kemalizm' i cleştiren, mahkum eden fazla kaynak da yoktur. Dola­ yısıyla o düşüncenin devrim safiarını etkilcmcsi anlaşılab i lir. Elbette -------

163

ki yanlışın anlaşılması, yanlışın meşru görülmesi ve kayıtsız kalın­ ması anlamına da gelmez. Diyalcktiğin yasası gereği her doğru kendi zıddıyla vardır ve felsefi olarak da doğru ilc yanlış çatışma içindedir. Kaldı ki, artık günümüzdeki bilgi birikimi ve yılların deney ve tecrübesi geçmişten günümüze sarkan yanlışın daha net göıiilmesine hizmet eder. Dolayısıyla bu gerçeklik Kemalizm'in ger­ çek yüzünün görülmesi açısından da geçerlidir. Devrimci mücadele ve örgütlemne devletin resmi görüşünün mahkum edilmesini daya­ tır. İktidar mücadelesi bunu da zorunlu kılıyor.

Yukarıda Çin Devrimi 'nin saflarında yer alan Guoınindang ilc ilgili değerlendirmede Kemalistler ile aynı saflarda görülmemekte­ dir. Stalin aşağıdaki alıntı da da Sovyet Devrimi sonrasında, taktik d e olsa eylem birliğine gidilen Keınalizm ' i mahkum eder v e bazı yol­ daşlarının Guoınindang ' l a aynılaştırmalarına da katılmaz.

" Ya da örnek olarak Zinovyev 'i alalım. Bu yılın Nisan 'mda SBKP(B) Merkez Komitesinin Genel Toplantısında dağıtılan tezle­ rinde Zinovyev, Vuhan Guonıindcmg'mı 1 920 döneminin Kema­ list hükümeti olarak lleğerlendiriym: Ama Kemalist hükümet, işçi ve köylü/ere karşı mücadele hiikümetidir; içinde komünist/erin yer almadığı ve almasmm da mümkün olmadığı bir hükümet­ tir. (abç) Vuhan böyle nitelendirildikten sonra bundan sadece bir tek sonuç çıkartılabilil: Vuhan 'a karşı kararlılıkla m ücadele etmek.

Vuhan hükümetini devirmek.

Gelgelelim ancak sıradan insan mantığına sahip sıradan insan­ lar böyle diişiinebilir. ( 6 1 ) "

Önceki bölümlerde çok daha kapsamlı değindiğimiz Kcmalizın ' e ilişkin kısaca b i r kez daha vurgu yaparken, süreci sıcağı sıcağına ya­ şayan Stalin ' in yaptığı tahlillcre dikkat çekmek istedik. Öyle ki sü­ reci bizzat yaşayan Stalin yaptığı tahlille, Çin ulusal hareketinin sol kanadına mensup anti-emperyalist Vuhan Guoınindang ile Kema­ list hareketi aynı kaba koymuyor. Daha açık bir ifadeyle Guomin-

164

-------

dang'ı devriınci saflarda görürken, Kemalizm' i karşı-devrim safla­ rında görüyor. Kemalizm'le aynı olması durumunda Vuhan'a karşı mücadele verilerek, devrilmesi gerektiğini belirtiyor. Ama böylesi bir düşüncenin de "sıradan insanlara" has olduğunu vurguluyor.

Ermeni soıununu işlerken resmi ideoloj iye de ayrıntılı olarak yer verdik. Ele aldığımız soıunlarda emperyalistlerin rolü göz ardı edil­ memelidir. Bu rol nedeniyled i r ki emperyalistler, sorunu on yıllarca gündemden uzak tu tımış lardır. "Yunanlıları denize döktüğünü" ve "Vatan, millet, Sakarya" şiarlarını dilinden düşürmeyen devlet, bir başka konuyu ise resmi olarak hep gündem dışı tutmuştur. O soıun hep toplumdan muaf tutulmuştur. Oysa kendi normlarına uygun düş­ tüğüne inanılan bir tavır, bir icraat, bir tutum çarpıtılarak da olsa bu denli gizemli tutulamaz. Ama gizlenınişse bu i craat çağın gerici norınlarına göre bile ağır geldiği içindir. . . Gerici temeller üzerinde inşa edilen bir devlet için böylesi gizlenıneler suçluluk psikozuyla yapılır. Nitekim geçmiş tarihini hep gizleyen ve çarpıtan devletin ıuh halidir bu . . . Sonuçta gündeme gelen konu artık sır olmaktan çıkmıştır.

Resmi tarih artık iyice ağarmıştır. Ulusal baskı, katl iam ve yap­ tırunlar ilc tekabül ettiği sistemin gelinen aşaması, sınıfsal ve siya­ sal baskıların iyice keınikleştiği bir döncmdir artık . . . M. Kemal'in savaş sonrası yaşadığı dcincm olan 1 920' li ve ' 3 0 'lu yıllar bile Kürt­ lere ve A l evilere yönelik kitlesel katliamlar dönemidir. Siyasal ve sınıfsal baskılarla işçilerin, köylülerin, mevcut düzeni eleştİren aydın kesimin de baskı ve yaptı rı mlar altına alındığı bir süreç olarak var­ lığını devam ettirmiş ve bu güne değin gelinmi ştir.

------

16.)

EMPERYALiZMiN TiMSAH GÖlYAŞLARI Ö nceki bölümlerde i şl e diğ imi z Ermeni sorunun a değinirken em­ peıyal istlerin rolüne de değindik. Sorunu onlardan kopuk ele almadık.

Onların oynadığı rolle birlikte ele aldık. Ki t oplum sal gerçeklik bunu gerektiriyor.

Bu bölümde uluslararası mali sermayenin Ermeni sorunuyla bağ­ lantısını daha bir bütünlük içerisinde ele alacağ ı z. Onların gerici ro­ lünü daha öne çıkaracağız. Çünkü çağıınızda her gerici pol itika, do­ layısıyla ulusal sorunla i l g i l i geric i politika da son tahlilde

emp er yali stle r tarafından belirlenir. Çünkü günümüzün sistemi hala emperyalizmin sömürüsü ve baskısı altındadır. Dünya çapında eko­ nomik, siyasi , sosyal, askeri, kültürel vb. alanda dünyanın en ücra alan­ l arına kadar yayılan uluslararası fınans kapital aynı zamanda o alan­ larda daha da yoğunlaşmıştır. Hatta onl arla olan ilişki ve bağ ve onların her tür! ü baskısı ve sömüıiisü günümüzde daha da kroniklcş­ miştir. Kat l iam lan, i şgalleri, saldırılarıyla varl ığın ı devam ettiren em­ peryalizme ka rş ı istikrarlı bir hat izlenmeli . Dolayısıyla gerçek yüz­

leri daha da net göıiilmeli ve daha net tavır alınmalı. Mevcut koşullar onlara karşı daha tut arl ı mevzi lerde mücadeleyi zorunlu kılmaktadır.

Lakin günümüz koşullarında gerçeklik yeterince görülcıniyor.

Başta sınıf ç eli şki leri ve m evcut sistemin doğal sömürüsü daha da ge­ lişmesine karşın üzeri hep örtülmek istenmiştir. Bu durum, sosyalizm maskesini yakın bir geçmişte atan modern revizyonizmle, klasik bur­

juvazinin topyekun birlikte yürüttükleri uluslararası katmerli ideolo­ j ik saldırıların oluşturduğu k onj onktürdür. Bu konj onktürden yarar­ lanarak subj ektif duruma tekabül eden s i steme yöneli k muhalif

gelişme le ri nispeten kendi kontrollerinde tutmuşlardır. Lakin diğer ta,

166

-------

raftan hayatın nesnel gerçekliği ve yarattığı çelişkiler de giderek de­ rinleşmiştir. Nitekim dünya çapındaki kriz de uluslararası alanda bur­ juvazinin kontrolünden çıkmıştır. Artık girilen kriz süreci rantiye ka­ rakteri çok daha öne çıkmış, çok daha asalak ve çok daha çürüyen sisteme tekabül etmektedir. Bu mevcut dunun uluslararası alanda po­ litik gericiliği de öne çıkannaktadır. Bugünün bu göreli dunıınu yerini, yarınlarda daha uç boyutlara tınnan an süreçlere de bırakacaktır.

Dünya çapındaki bu konjonktürü ile can çekişen emperyalizm, sis­ tem içi akım olan reformizme daha da ihtiyaç duymaktadır. Refonnizm devrim perspektifini kamufle eden bir akımdır. Çelişkilerin daha de­ rinleştiği bir dönemeçte daha da öne çıkarılan reformizm ile işçi sınıfı ve diğer tüm emekçi sınıflar, burjuvazi tarafından düzen sınırları içinde tutulmak istenir. Sınıf baskıları, ulusal baskılar ve diğer tüm baskı ve çelişkiler reformizm ile sistem içine hapscdilir. Reformizm sistemin manyetik alanındadır ve onun dışına çıkamaz. Bu nedenle günümüzde nispeten öne çıkan bu mevcut durumun etkisiyle, emperyalistlerin ger­ çek yüzünü göremeyenler çoğalnııştır. Her türlü baskının çözümü sis­ tem içinde aranmıştır. Öyle ki, mevcut sistemin ürettiği sorunların çö­ zümünü emperyalistlerde gören akımlar artmış ve daha öne çıkmıştır.

Emperyalistler elbette ki bu durumdan yararlanmak ve bizzat kendile­ rinin yarattığı her türlü baskı ve sömürüden kaynaklanan sorunları kendi denetimlerinde tutmak isterler. Böylelikle ileride kendilerini he­ def alabilecek kitlelerin potansiyel gücünü kontrollerinde tutarak, mev­ cut düzen içine hapsetmek isterler. Onların sözcüleri ve kalemşörleri her sonınun ve her türlü barışın emperyalistlerin inisiyatifinde mümkün ola­ cağını gündeme getirerek, gericiliğin kendilerine yüklediği rolü oynarlar.

Mcydanı boş bulan bu demagoglar her gün, her saat içinde bulunduk­ ları basın, yayın ve her türlü kurumlarında, onların sözcülüğünü yerine getirirler. Oysa uluslararası empeıyalist sistem giderek artan yoksullu­ ğun, açlığın, işsizliğin, faşist baskıların, katliamların ve gerici saldırı­ ların alternatifi değildir. Tersine, varlık sebebidir. Dolayısıyla insanlığı -------

167

günümüzde aıtık iyice lağveden emperyalizm ve tüm uzantıları iktisadi, sosyal ve siyasal karakteriyle sorunları yaratan sistemin alternatifi ola­ maz. Tersine, hedefi olur.

Tüm bu gerçekliğe karşın tüm sonıniarda olduğu gibi, dünyayı pay­ laşmış emperyalist devletlerin Enneni jenosidinde de başrolleri var­ dır. Dolayısıyla geçmiş yüzyılın ilk soykırımının arkasındaki güç de emperyalistlerdir. Bu soykırımı kendilerini soyutlayarak gündeme getiriyorlar. Kendilerini dışladıkları bir gündemde tutmak istiyorl ar.

Daha açık bir deyimle, kendi emperyalist emelleri doğrultusunda soykırımı istismar ediyorlar. Yeri gel ince, kendi rollerinin de olduğu soykınını yaptının unsun.ı olarak kull anıyorlar.

Emperyalist burjuvazinin bu tavrını açıktan eleştİren Fransız ya­ zar Enneni soykırımı tavrında da aynı tavrı gösterir. Fransız emper­ yalizminin katliam ve saldırılarına açıktan ve net tavır alan Fransız ga­ zeteci ve yazar Henri Alleg, bu tutarlı tavrı nedeniyle Fransa'nın fiili işgaline karşı Cezayir özgürlük mücadelesini desteklediği için 1 957' de tutuklanmış ve hapishaneye konmuştur. Yazar, emperyalistlerin yeri geldiğinde kendi çıkarları doğnıltusunda "ipleri ellerinde bulundur­ mak amacıyla" bu gibi sorunları temkinli tarzda gündeme getirdikle­ rini ifade eder.

"Bu kişiler, halkların çıkarlarıy/a hiçbir ilgisi olmayan, ekonomik, politik ve stratejik çıkarlar söz konusu olduğunda, iplerini ellerinde bulundurmak istedilderi şu ya da bu yabancı hükümetin işlediği suç­ lan malıkum etme konusunda, yine aym şekilde temkinli ve çekin­ gendirla Ülkemizin başmdaki/erin duraksamalı, muğlak ve cesaret kırıcı tutumunun nedenlerini araştırmaya lıiç girişmeyelim. Bu yöne­ tici/el� yurttaşlarınıızm ezici çoğwıluğımwı, Fransa 'nın Ermeni/erin soykırıma uğratıldığımn açıkça kabulü ve resmen malıkum etmesi ta­ lebine cevap vermemişler ve vermemektedirler."(62) Enneni soykırımında emperyalistler günümüzde nasıl da "gözyaşı" döküyorlar! Ama onların döktüğü "gözyaşı" timsah gözyaşları dır. . .

168

-------

Ermeni Soykırımında Alman Emperyalizminin Rolü Ulusal sonın ve ulusal çelişkiler kapitalizmin serbest rekabetçi dö­ neminde ortaya çıkmıştır. Uluslaşmanın önünde engel teşkil eden pre-kapitalist sistemin köklü tasfiyesiyle, bu ülkelerde ulusal çelişki­ ler genelde çözüme ul aşmıştır. Avnıpa kıtası başta olmak üzere kapi­ talizmin i l k oluştuğu ülkelerde, toplumdaki sınıfsal saflaşmanın ka­ pitalizme tekabül etmesi ile sistemin girdiği yeni süreç beraberinde ulusal yapıları da oluşturmuştur. iktidarda yer alan egemen sınıfı oluşturan btıı::juvazinin önderliğindeki ulusal sonın da, beraberinde bu ülkelerde çözüme ulaşmıştır. Ulusal sorunun çözüme ulaştığı o süre­ cin buı:juvazisi, tarihin ilerici misyon yüklcdiği bir süreçtir. Tarihin, dö­ nemin buıjuvazisine yüklediği ilerici misyon, artık eski ve köhnemiş bir sistem olan feodalizmin tasfiyesini içeren ve kapitalizmin temsil­ cisi olarak yerlerini almalarıdır. O tarihi aşamada, burjuva demokra­ ti k devrimle ulusal sorun da tamamlanmıştır.

Ama kendi sistemini egemen kılan burjuvazi aıtık ne zaman ki, es­ kiyi tasfiye eden ve geleceği temsil eden sınıf o lmaktan çıkmışsa; ikti­ sadi, sosyal , siyasal, kültürel vb. alanlarda egemen kıldığı mevcut ya­ pıyı muhafaza eden bir sınıfa dönüşmüştür. Tarihsel materyalizmin işleyişi ,sohucu buıjuvazinin karaktcrindeki kaçınılmaz ve doğal deği­ şimdir bu . . . Bunun sonucu olarak da, ilk başlarda çözülme sürecine sok­ tuğu feodalizmin, sonrasında oluşturduğu ilkel komprador kapitalizmle iç içe girmesi sonucu oluşan, yarı-feodal yapıyı muhafaza eden bir sı­ nıfa dönüşmüştür. Aıtık statükocu bir karakter kazanmıştır. Dolayısıyla her türlü toplumsal gelişmenin önünde de engel teşkil etmiştir.

Ancak kapitalizmin dengesiz gel işınesi bu süreci başta Batı Avnıpa, Kuzey Amerika olmak üzere biıtakıın ülkelerde tamamlarken, dün­ yanın önemli bir bölümünü oluşturan ülkelerde ise taınaınlamaınıştır.

Avnıpa 'da kendi iç dinamiğiyle aıtaya çıkan kapitalizm, ne zaman ki kendi sınırları dışına açılmış ise, söınürgclcştirdiği ve bağımlı dunıına getirdiği ülkelere de ginniştir. Dışarıdan girilen ülkenin saffeodal ya-------

169

pısı ve doğal ekonomisi yıkıl ınıştır. Geçmişi n işgalci

ve

fctilıçi dev­

letleri statükolarını sürdüıiirkcn. h enüz i ! kcl de olsa sisteme yansıyan kapital izmle b irlikte oluşan ulusl aşma, ulusa l bas k ı l arı da berabe­ rinde getirmiştir. Köhnemiş devlet tarafından diğer ulusların varlığı yadsınmış ve baskı altında tutulmuştur. Artık uygulanan sınıfsal , sos­ yal, siyasal baskılarla b eraber ulusal baskılam da gidilmiştir. Kapita­ lizmin serbest rekabetinde oluşan u lusal baskı i lk dönem ler bir iç so­ nın olarak devam etmiştir. İ şgal ettiği ülke topraklarını kendi egemenliği altında tutmak isteyen egemen devlet bunu ulusal yaptı­ rımlada gerçeklcştirmeye çalışmıştır. O luşan baskı hakim sınıfların ezen devleti ile ezilen ulus arasındaki çel işkinin sonucudur. Dolayısıyla o dönemi n muhtevasıyla bir iç sorun olan ulusal çelişki, ezen sınıfla­ rın devleti ilc ezilen ulusları karşı karşıya geti rmiştir. N i tekim Ermeni sorunu da

19.

yüzyılın sonlarına dek daha çok b i r iç sorun olmuştur.

O döne min Enneni isyanları daha çok Osmanl ı İ nıparatorluğu'mın ini­ siyatifi altında bastırılmıştır. Çarlık Rusya'sı i l e Batılı devletler kendi dışlarındaki ülkelere, kı­ talara aı1ık tckelci burjuvazinin emelleri doğrultusunda açıldıkça, di­ ğer u lusal çelişkileri olduğu gibi, Ermeni sorununu da artık doğrudan gündemlerine almaya başlamış lard ı r.

Artık bu devletler girdikleri tüm ülkelerle i l işkilerini daha da ge­

l i ştirmiş, kendilerine iyice bağını l ı kılmış ve sermaye ihracını da öne çıkarmışlardır. Oluşan i lişkiler emperyalizmle pazar durumunda olan yarı-sömürgenin i lişkisine dönüşmüştür. Dolayısıyla emperyal izme bağlanan bu devletler, geri de olsa bağımsız devlet vasfını yitirınişler­ dir. Giderek gelişen bu ilişki ile onlara olan bağımlılık da gelişmiş ve onların varlık nedenini olu ştu rmuş tur. Bu bağımlılığın işleyişi sonucu onların politikaları da emperyali stler tarafından bel i rlenmiştir. Kriteri de emperyalistlerin çıkarı oluşturmuştur. Artık o bağımlı devletler em­ peryalistlerden bağımsız hareket edemez duruma gel m i ş l erdir. Onla­ rın politikaları esasta emperya l istler tarafından oluşturulmuştur.

170

-------

Empeıyalist si stem giderek dünya çapında en ücra pazarlara kadar girmiştir. Geçmiş yüzyılın başlarında pazarların paylaşımı tamam­ lanmış ve tümü onlara bağımlı k ılınmıştır. Aıiık mevcut sistem ulus­ lararası bir sistem haline gelmiştir.

Emperyalizmin hegemonyası ilc sömürgeler ve yarı-söınürgclerin paylaşımının tamamlanması, ulusal sorunu da bir iç s o nın olmaktan çıkarmış ve uluslararası bir sonın haline getirmiştir. Çünkü ulusal bas­ kıları uygulayan dev' �tler, aynı zamanda emperyalizme de bağımlı­ dırlar. Dolayısıyla uygulanan baskı ve saldırılar mevcut emperyalist sistemden kopuk değildir. Tersine onları da kapsar. Emperyalizme ba­ ğımlılık sonucu uluslararası b i r sonın haline gelen ulusal mücadele, baskıyı yapan devletle b eraber, bağımlı olduğu cınpeıyalist yapıyı da hedef almalıdır. Ulusal hareketin empeıyalizın karşısındaki bu tavrı de­ mokratik bir ımıhteva taşır. Bu tavrı da ulusal harekete ulusal devrimci b ir nitelik verir.

Genel hatlarıyla ele aldığımız sorunu, Enneni soykırımmda daha so­ muta indirgediğimizdc I . Paylaşım Savaşı'ndan kopuk ele alamayız.

Soykırımlll olduğu sürece bakıldığında emperyalistler arası savaşın bağlantısı görülür. Ermen i ulusal sorunu bu savaşın çıktığı koşullarda gündemde olan bir sorundu. Soykırımı gerçekleştiren Osmanlı İ mpa­ ratorluğu, aynı zamanda

1.

Paylaşım Savaşı içerisinde de yer alıyordu.

Müttefikleri de başta Alman emperyalistleri ilc Avusturya-Macaristan devletleri idi. İ ttifak Devletleri adıyla savaşın taraflarından birini oluş­ turuyor! ardı. İ ttifak Devletlerinin başını Alman emperyalizmi oluştu­ ruyordu. Dönemin öne çıkan güçlerinden biriydi. Hem askeri, hem de politik olarak yer aldığı kampı n lideriydi. Dolayısıyla hiçbir müttefıki ondan bağımsız, ondan kopuk hareket edemezdi. Savaş döneminde oluşturdukları askeri ve politik hatlar Alman emperyalizminden ayrı ol­ madığı gibi, onun liderliğinde oluştunılmuştur.

Bilindiği gibi, Ermeni soykırımı emperyalist emellerle gerçekleş­ tirilen l . Paylaşım Savaşı döneminde gerçekleştirilmiştir. Dolayısıyla

-------

171

Osmanlı sınırlarındaki Ermeni sorunu artık emperyalist paylaşım sa­ vaşının sorunudur. On yıllardan beri var o lan Ermen iler üzerindeki bas­ kının

1.

Paylaşım Savaşı koşu llarmda devanı etmesi, Ermeni leri em­

peryalistlerin hedefi haline de getirm i şti i. Osman! ı lmparcıtorluğu ' nun baş müttefiki Almanya açısından da Erıneıı ileriıı varl ığı en ge l teşki l ct­ miştir. Görüldüğü gibi Ermeni u lusal sorunu salt Os ınan l ı i nıparator­ luğu ' nun bir iç sorı.mu ol maktan ç ı k mış müttefi k l eri o l a n A lmanya, ,

Avusturya gibi emperyalistlerin de sorumı lıa l inc gel m iş ti r M<ızluın bir .

ulusa yapılan katmerli baskı artık u lusl ararası bir boyut kazanmıştır. Os­ manl ı İmparatorluğu'nun diğer a l a n lanı açı lması önünde Ermeni lerin mevcut durumu, Almanya açısından da engel teşki l etmiştir. Bunun so­ nucu olarak da Almanya emperya list emelleriyle ters düştüğünde, bir ulusun katledilmesinin direkt planlayıcısı o l muştur.

Almanya, soykınının gcrçcklcştiri ldiği dönem Osmanl ı i m para

­

torluğu 'nun stratej i k müttefıkidir. Dolayısıyla Osma n l ı imparatorlu­

ğu ' nun

gerçekleştirdiği soykı rım Almanya' dan bağ ı msız değildir.

Hatta A lınanya o kampın lideri dir. Dolayısıyla Osmanl ı devleti ilc Al­ manya arasındaki ilişkilerde belirleyici rolü oynayan A l ınanya ' dan ha­ bersiz h içbir politika izlcncıncz. D o l ayısıyla o savaş koşullarında o kamp ın yürüttüğü stratej i ve takti k hat Almanya' dan bağımsız olma­ mıştır. Hatta o kamp ın siyasi ve askeri tüm hatlarında alınan kararlarda belirleyici rolü Almanya oynam ıştır. Dolayı sıyla emperyal i st emeller sonucu çıkan bir savaş oıtam ı n d a müttefi k leri o l an Osman l ı devleti ,

sınırlarındaki ezilen ve mazl u m bir ulusun yok edi lmesi ka rarı, o konj onktürde, hiç de o kaınpın l ideri nden bağım s ı z a l ın ın n m ı ş ve on­ dan habersiz uygulanmamı ştır. N itekim soyk ı rı ma ilişkin A l ınanya ' n ı n resmi tavrı soykırıının kamutıc ed il mesi yönünde o l muştur.

N itekim bundan dolayı A lman asıllı bir din adamının, soykırım kar­ şısında gösterdiği karş ı t tav ı r Alınanya tara fın d a n engellenmiştir. Dö­ nemin Evangelik Protestan Cemiyeti ' nde görevl i bir papaz olan Lcp­ s ius, Enneni katliaınıyla i lgili b i lgi edinmek i ç in görevlendiri ldiği

1 72

-------

Erınenistan' a gi tmek istemişt i r. Ancak b i zzat Alman resmi makamlar Erıncnistan' a gitmesini cngcllcrlcr. Ermeni sorunuyla ilgili bilgi edi­ nilmesini istemeyen A lına n resm i görevl i ler Lepsiı.ıs ' a müsaade et­ mezler. lsrarı sonucu sadece İstanbul 'a kadar gidebili r. " Vize için uzun siire uğraş veren Lepsius sonunda istanbul 'a ka­ dar gitmeyi başardı. istmıbul 'dan önce Sofya 'daki Taşnak merke­ zinde görüşmeleryaparak bir hayli belge edindi. Durum gerçekten va­ Izim görünüyordu. Orada olup bitenlerin iç yüziinii öğrenmek için mutlaka doğuya gitmek için yollar amdı. istanbul 'da Ermeni Patrik­ /ıanesi 'yle, A lman ve Amerikan elçilikleriyle göriiştiiğii gibi Talat Paşa ile de görüştü. Lepsius 'u Anadolu )1a gitmekten alıkoymak için O 'nu nazikane karşılayan Talat Paşa, Lepsius 'un gitmekteki ısrarı üze­ rine çareyi onun istanbul 'dan çt!aşun yasaklama/aa buldu. Lepsius bu çaresizlik üzerine, özellikle Amerikan Biiyükelçisi Margentlıau 'ya gönderilen konso/osluk raporlarını, Patri/dıaneye ulaşan ve göriiştii6>ii kişilerden ald1ğı bilgileri der/eyerek bir rapor hazrrlad1. Biraz olsun katliamlan önleyebilmek için Osmanlı hükümeti üzerine baskı yapıl­ nıasrm sağlamak gerektiğini diişiindii.

A lmanya �va döner dönmez korkunç olaylar hakkmda kamuoyunu harekete ger;irmek için 7 Ekim 1 9 1 5 'te Berlin 'deki gazeteciler birli­ ğinde katliam ile ilgili araştırmalarım anlatan bir toplantı düzenledi.

Fakat A lman hükümeti buna sansür koydu. A lman hiilı:iimeti Berlin 'e gelen bilgilere ve istanbul 'daki A lman Biiyükelçilikleri 'nin ve konso­ losluk raporlannın açıklanmasına da sansür uygu/amaktaydı.

Lepsiu.\' hemen ardından 'Osmwılı imparatorluğu 'ndaki Ermeni Halkın Durumu Hakkında Rapor ' isimli çalışmasım Potselanı 'da ya­ yınladi. Ne var ki bu kez de A lman Silahlt Kuvvetleri bu dakiimanın dağr t11111111 yasak/adı. "(63) Ernıenilcre yönelik soykırımdan etkilenen Lepsius saldırıyı en­ gellemek istese de başaramaz. Bir dini görevli olarak dön em i n dev­ letlerince gerçek leştirilen b i r soykırı m ı engellemesi de mümkün de----

173

ğildi. Engelleyemediği gibi vatandaşı olduğu devlet tarafından da baskı altına alınır. Savaş boyunca Lepsius 'a uygulanan bu baskı sonma duyarlı olan b aşka Almanlara da uygulanır. Osmanlı İmparatorluğu ile birlikte soykınmda rol oynayan Alınan devleti, bu nedenle soykırımı kamuile etmek istemiştir. Sorunun toplmna yansıtılmasını engelle­ miştir. Lepsius ve diğer duyarlı Alman araştırmacılar, uygulanan ya­ saklar nedeniyle soykırıma i lişkin yaptıkları araştırmaları ve edindik­ leri bilgileri, yasal zeminde kamuoyuna yansıtamazlar. Böylece sorun bizzat A l manya'da da gizlenir. Lepsius yazdıklarını savaş sona er­ dikten sonra yayımlayabilir. O ve diğer yazarlar tarafından yayıınıa­ nan yazılar soykırımı sıcağı sıcağına yansıtan yazılardır.

Fiili olarak soykırım Osmanlığı İmparatorluğu tarafından gerçek­ leştirilmiştir. Ancak sorun soykınının gerçekleştirildiği sürecin kon­ j onktüıünden kopuk ele alınamaz. Gerçekleştirilen soykırım bir yerde sonuçtur. Ve bu sonuç, o sonucu yaratan nedenlerden soyut değildir.

Nitekim soruna o minvalde bakıldığında, yukarıda değindiğimiz gibi soykınının ardındaki nedenleri de görebiliriz. Emperyalist hedeflerin iyice keskinleştiği ortaında ezilen bir ulusun varlığı soykırımı gündeme getirmiştir. Bu soykınının sorumlusu Osmanlı İmparatorluğu ve müt­ tefikleri Alınan emperyalist! eridir. Ö yle ki, ilişkilerinde Alınanya ' nın ekonomik ve siyasi alandaki yönlendiriciliği, askeri alanda da kendi­ sini göstermiştir.

1 . Paylaşım Savaşı ve soykınının olduğu dönem Os­

manlı ordularının Genelkurmay Başkanlığını Alman asıllı Haans

von

Seeekı yapmaktadır. Diğer bölgelerde de Osmanlı orduları Alman ko­ ımıtanlarının koınutası altında hareket etmişlerdir.

1.

Paylaşım Savaşı döneminde Osmanlı sınırları içinde gerçekleş­

tirilen soykırım dışında da Ermeniler saldırılara uğramıştır.

1.

Payla­

şım Savaşının rakipleri olan İttifak ve İtilafDevletleri ne zaman ki 1 7 Ekim Devrimi gerçekleşmiş, Sovyetler Birliği ' ne karşı saldırıya geç­ ınişlerdir. Sovyet sınırları içerisindeki Ermenistan da bu saldırılara ma­ ıuz kalmıştır. Paylaşım Savaşının rakipleri, tarihi o larak ilk defa olu1 74

-------

şan sosyalist bir topluma karşı, saldırıya geçme noktasında birleştiler.

Birbirlerine rakip olan güçlerin saldırı l arı belki birbirinden kopuktu, ama ilk defa tarih sahnesine çıkan sosyalist bir ülkeye farklı mevzi­ ' lerde de olsa, gerçekleştirilen sal dırının ortak hedefi sosyalizındi. Ay­ rıştıkları yan da mensup o ldukları emperya list kampın çıkarl arıydı.

Sovyet Devriminin hemen akab i n dc Almanya ve Osmanlı İ mpa­ ratorluğu' nun gerçekleştirdiği saldınlar sonucu birçok yer işgal edil­ miştir. Gerçekleştiri len bu saldırılarla henüz ordu laşaınayan Sovyet­ ler B irliği, İttifak Devletleriyle geç i c i bir antlaşmaya gitmiştir. Yap ılan antlaşınayla birtakım bölgeler on lara devred ilmiştir. Kafkasya bölge­ sinde de Kars ve A rdahan Osmanlı Dev letine bırakılmıştır.

23

Ş ubat 1 9 1 8 'de Sovyetler Birliği, Alınan emperyalistleriyle

Brest-Litovsk Antlaşmasını imzal amıştır. Bu antlaşma sonucu Sov­ yetler Birl iği, Almanya ve müttetiklcrine bazı toprakları vermek zo­ nında kalmıştır. Amaçları bir an önce ordulaşmaya gidip olası gerici eınell ere ve saldırılara karşı ü l kelerini konımaktır. Ama A l manya ve müttefikleri Osmanlı İmparatorluğu bu antlaşınayla da yetinmcmiş, saldırılarını devam ettirerek b i rtakım ülke topraklarını daha işgal et­ mişlerdir. Kafkasya işgali Osmanlı devleti üzerinden yapı lmıştır.

Amaç Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan' ı Sovyetler Birliği 'nden ayırmak, kendi s ı nırlarına ve etki alanlarına dahi l etmektir. Ermeni ya­ zar Aııtran ik Çclcbyan bu gel işmeyi a�ağıda şöyle bcliıimiştir:

"28 Ma.v1s sabalu saat 1 O. 00 'da kendi toplantı yerinde bir araya gelen Erm eni partileri temsilcileri kendilerinin 'bağunsızlzktan yana ' o/duk/anm açık/adi/w: Bir tasan redakte edildi ve öğle saat oniki de Ermenistan Cwnhuriyeti 'nin bac�unsclığı ilan edildi.

Hüküm etin oluşturulmc/SI ertelendi. Çünkü Ermeni delegelerinin Batımı 'a geri dönerek Türklere kendi koşulların ı kabul edip,

Erme­

nistan 'zn ilan ettikleri haberini ulaştzrnıası gerekiyordu. Bağmısızlıkla ilgili Türklerin u ttimatomu ertesi gün yani

29 Mayıs akşam saat yir­

mi 'de sona eriyordu.

175

Batum 'a ulaşan Ermeni delegeleri Halil Bey 'e bir mektup yazdı­ lar. Mektup, Osmanlı delegasyonu başkanmm eline ultinıatonıwı bit­ mesine bir saat kala, akyanı saat ondokuz 'da ulaştı.

Kaçaznıuıi, Khadisyan ve M. Babacanyan 'dan oluşan Ermeni de­ legeleri barış mıtlaşnıasuu düzenleme ve ayrm tılarla ilgifenmek için 5 Haziran 'a kadar Batıını 'da kaldı/m: İlk oturunıda Vehip Paşa 'nın kendisinin çizdiği Ermenistan 'ın sı­ nır/arım haritada Klıadisyan 'a gösterdi. Bu sonm hakkında Ermeni delegasyonunun söyleyecek ya da yapacak bir şeyi yoktu, /ıer şey Os­ ma u/ı devletiilin dayatmalamuı göre gerçekleşiyordu. ( abç )( 64) Yukarıdaki gelişme 1 9 1 8 yılının 28-29 Mayıs tarihlerinde gerçek­ leşmiştir. Bu tarihte oluşturulan Ermenistan bağımsız değildir. 17 Ekim "

Devrimi sonrasının kukla devletidir. Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanlı İmparatorluğu'ndan oluşan İttifak Devletleri, imzalanan Brest­ Litovsk antlaşmasıyla yctinmemiştir. Empeıyalist ve işgalci emelleri o kadar ağır basmıştır ki, işgalleri devam ettirerek kendi sınırlarını daha da genişletmek isteınişlcrdir. Kafkas ülkelerini de Osmanlı İmparator­ luğu üzerinden sosyalist saflardan kopararak kendi nüfuz alanlarına da­ hil etmek istemişlerdir. Nitekim Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan Osmanlı İmparatorluğu tarafında işgal edilmiş ve zorla Batum Antıaş­ ması imzalatılmıştır. Bu ülkeler zorla Sovyet sınırlarından koparıldığı gibi, toprakların ezici bölümü Osmanlı sınırlarında gösterilmiştir.

1 9 1 8 ' in ortasındaki

bu koparına Bakü şehri dışında gerçekleştirilmiş­

tir. İngilizler de Bakü'ye asker ç ıkartmışlardır. Ye Bakü'nün Almanya ve Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına dahil edilmesine müsaade etme­ mişlerdir. Bakü' de Alman ve Osmanlı askerleri bir tarafta iken, İngiliz askerleri de diğer tarafta konumlanmışlardır. Görüldüğü gibi sahip ol­ duğu petrol ile Bakü, bölgenin en zengin şehri olduğundan, emperya­ listler arasında pazar kavgası ve paylaşımında en fazla "rağbet" gören şehir olmuştur. Böylece Bakü dışındaki Transkafka�ya tümden ve zo� raki Sovyet sınırlarından koparılınış ve ilhak edilmiştir.

176

-------

Osmanlı İmparatorluğu tarafından Ermenikrc verilen toprak

9

bin kilometrekaredir. Erivan ve çevresi dışında kalan tüm Ennenistan topraklarını Osı . _anlı İmparatorluğu kendi sınırlarına dahil etmiştir.

Daha sonraki sosyalizm sınırlarındaki Ermenistan' ın yüzölçümü

29

bin kilometrekare olmuştur. Göıiildüğü gibi Almanya ve Osmanlı devletinin Ermenistan' la yaptığı anlaşma tck taraflı o lmaktan öteye git­ ınemiştir. Anlaşmanın muhtevası işgal eden güçler tarafından belir­ lenmiş ve işgal edilen ülkenin kukla partilerine dayatılmış, onlar ta­ rafından da imzalanmıştır. Dolayısıyla Kafkas ülkeleriyle yapılan anlaşma fctihçi emeller doğrultusunda yapılan sembolik anlaşma ol­ maktan öteye gitmemiştir.

Dönemin Kafkasya sorumlusu Stcpan Şahumyan, Alınan ve Os­ manlı ordularının "bağımsızlık" kisvesiyle Kafkasya işgalini dayat­ masının ardında onlara bağımlı k1 lınmasının yattığını vurgular. Aslında bu saldırının Brcst-Litovsk'tan önce planlandığını da belirtir.

"Bu politika çoktandır sinsice planiamyordu ve Seym toplantısında Oniaşvili Ruslarm politikalarımn gerici olduğunu ve artık başka po­ litikaların aranması gerektiğini lc!f olsun diye belirtrnezken, Çheit­ ze 'nin de onun tüm söylediklerini onayfareasma Bolşevik/erin bo­ yıınduruğu.altında yaşamaktansa Türklerin kanatları altma sığınmayz tercih ettiğini !lade ederek ona destek vermesi tesadi!f'değildir . . . Böy­ lesine iğrenç bir açıklamada bulunan insan için, Brest-Litovsk an­ tlaşmasznzn ne önemi olabilir ki."(65) Çoktan planlanan Osmanlı ordusunun saldırıları sonucu halktan ço1 • kişi ö ldürülür. Katkas Bolşeviklerine ve halklarına saldıran ve katleden dönemin İttihat ve Terakki ordusuna kukla konumundaki partiler d irenç göstermezler. Bu saldırılar sonucu sadece Bakü so­ kaklarında öldürülen proleter sayısı

30 bini bulur. Ayrıca sağ kalan Er­

menilerin büyük çoğunluğu da Bakü'yü terk ederler. Böylelikle Ba­ kü ' de hayli kalabalık olan Erıncnilerin sayısı katliam ve baskı sonucu iyice azalır.

------

177

Alınanya'nın ve Osmanlı İmparatorluğu 'nun bu saldırıları payla­ şım savaşının sonuna kadar devam eder. Sovyet topraklarının önemli bir bölümünü işgal altında bulundururlar. Ancak savaşta rakiplerine ye­ ni !ince işgal ettikleri toprakları terk ederler. Osmanlı İmparatorluğu da

30 Ekim I 9 1 8 tarihli iınzaladığı Mondros Mütarekesi sonucu, işgal et­ tiği toprakları rakiplerine bırakır ve geri çekilir. Sovyetler Birliği'nden koparılan ve kendi sınırlarına ve etki alanlarına aktarılan Kafkasya böl­ gesini de terk ederler. Ama onların terk ettiği topraklar emperyalist haydutlar arasında el değiştirir.

29

Mayıs

1918

tarihinde "kurulan"

kukla hükümetler ve Azerbaycan, Gürcistan ve Ennenistan toprakları Antant devletleri tarafından devralınır. Sosyalist sisteme yönelik em­ peryalistlerin işgal ve saldırılan sonuçlanmamış ve devam etmiştir. Sa­ dece işgal edilen topraklar el değiştinniştir.

Antant Devletlerinin Rolü Sovyetler Birliği 'ne yönelik saldırı furyası tüm şiddetiyle devam etmiştir. Hatta daha fazla devletin yönelttiği saldırı daha azgın bo­ yutlarda sürdürülmüştür. Daha açık bir ifadeyle, dünyayı kendi arala­ rında paylaşmış emperyalist devletler tarafından topyekun hedef alın­ mışlardır. Antant devletleri adı altında Alınanya dışındaki en "güçlü" devletlerin de bu saldırısının ardında, dünya pazarlarına egemen olma dürti.isüyle beraber, ilk defa sosyalist bir ülkenin tarih sahnesinde yer alması yatar.

Sovyetler B irliği'nin saldırıya uğradığı dönem sistem olarak, daha tam kurumsallaşmadığı ve ordu kurumunu tam oluşturamadığı bir dö­ nemdir. İttifak devletlerinin paylaşım savaşındaki yenilgisi sonrası Sovyetleri terk etmesi ve Brest-Litovsk antiaşması sonrası aldığı bir dizi önlemler sonucu önünün daha da açılması, Antant devletlerinde panik de yaratmıştır. Paylaşım savaşı sonrası oluşacak barış ortaını Sovyetler B irliği'nin önünü daha da açacak, daha da geliştirecek ve güçlendirecektir. Ayrıca ilk defa kurulan bir sosyalist ülkenin, diğer ka-

1 78

-------

pitalist ülkelerde iş ç i l er ve tüm emekçiler üzerinde yaratacağı olumlu etkiler de, emperyalistler açısından diğer bir rahatsızlık nedeni oluş­ tunnuştur. Kendi ülke işçilerinin de, Sovyet işçi ve köylülerinden esinlenerek kendilerini hedef alacaklarından çekindiler. Tüm bu ola­ sılıklar galip emperyalist devletleri iyice ürkütmüştü. Bundan dolayı da galip çıktıkları bir empeıyalist savaş sonrasında, emperyalistler bu sefer sosyalizmi hedef alan saldırılara geçtiler.

Askeri üstünlüklerine ve dünyaya hükmetmc dürtülerine güvenen emperyalistler bu savaştan da kolayca üstlin çıkacaklarına inanıyorlardı.

Bu "üstünlük"leri dışmda zayıf oldukları en önemli yanı göremiyor­ lardı. Belirleyici olan emekçi kitlelcrdi. Saldırmayı düşündükleri Sov­ yetler Birliği'nin işçi ve köylü yığınları sosyalizm sa fl arındaydı. Ni­ tekim emperyalist saldırılar karşısında Sovyetler B i rl iği 'n deki çeşitli ulus ve milliyedere mensup emekçi kitleler oluşturulan Kızılordu saf­ larında yerlerini aldılar. Sosyalist ülkelerini emperyalist emellerle he­ def alan saldırılar emekçi kitleler tarafından geri püskürtülmüştür.

Dünyanın en "güçlü" devletleri böylece yenilgiye uğratılmış ve emek­ çilerin kurduğu sosyalist sistemin önü açılmıştır.

Tam da bu koşullarda başlayan saldırılar tüm Sovyetler' de yaşama geçirilmiştir. Emperyalistlerin başlattığı saldırı furyasına, Çarlık Rus­ ya'sının gericilerini oluşturan gene ra ller kulaklar ve onlar tarafından ,

yönlendirilcn Kazaklar ve bazı geri c i kesimler katılmıştır. Onun dı­ şında işçiler, köylüler Bolşevik saflarında yerlerini alarak, artık, askeri örgütlenınenin subjektifkoşull arını da yaratarak ülkelerini korudular.

O süreci sıcağı sıcağına yaşayan Stalin şöyle değerlendirmiştir:

"ingiltere, Fransa, Japonya ve Amerika 'nın emperyalist/eri, askeri müdahaleye, bu müdahale Ru.�ya 'ya karşı bir savaş, hem de en kötü türden bir savaş olmasma rağmen, savaş ilan etmeksizin başladı/m� Bu 'uygar ' çapu/cular gizlice ve sinsice Rusya kıyılarımı yaklaştılar ve Rusya topraklarına asker çıkardılm: ingiltere ve Fransa, Kuzey Ru.sya 'ya asker çıkardılm; Arhangelsk ----

1 79

ve Murmansk 'ı işgal ettile1; oradaki Beyaz Muhafiz ayaklanmasını des­ tekledi/el; Sovyet iktidarını devirdiler ve bir beyaz muhafiz 'Kuzey Rusya Hükümeti ' kurdıtl(ll: Japonlar Vladivostok 'a asker çıkardı/m: kıyı bölgesini ilhak etti­ ler, Sovyetleri dağıttılar ve daha sonra burjuva düzenini restore ede­ cek olan Beyaz Mulıa.fiz asilerini desteklediler.

Kuzey Kafkasya 'da General Kornilov, General A lekseyev, ve Ge­ neral Denikin, ingilizierin ve Fransızların desteği ile Beyaz Mulıcifız 'Gönüllü Ordusu 'nu kurdulm; Kazak üst sınıfiarım ayaktandırdı/ar ve Sovyet/ere karşı sefer açtılm:"(66) Göriildüğü gibi emperyalistler tarafından saldınlar örgütlenerek sis­ tem hedef alınmıştır. Hatta ilk etapta çıkanlan asker ve örgütlenen ge­ rici saldırılar ile bazı bölgelerde ''iktidarı" da ele geçirerek yerel yö­ netimler de oluşturdular. Böylesi dummlarda bazı üstünlükler önceleri elde edilebi lir. Ama bu saldırı beraberinde haklı ve meşru zemindeki örgütlenme ve mücadele koşullarını da geliştirir ve daha olgunlaştırır. Çünkü bu mücadeleyi yüİ·üten geleceği temsil eden sat1ar yeniyi tem­ sil edenierdi ve pörsümüş eskinin alternatifini teşkil ediyordu.

Bu saldırı sadece Rusların yaşadığı alanlarla sınırlı kalmamıştır.

Dünyanın en geniş yüzölçümüne sahip bu ülkenin her yerinde devam etmiştir. Orta Asya topraklarında da devrim, karşı-devrim safiaşması ve mücadelesi yürütülmüştür. Emperyalistler bu alanlarda da örgüt­ lenıneye gitmişlerdir. Yerel alanlarda, yerli gericileric kendilerine hiz­ met eden örgütlenıneler oluşturmuşlardır. Bu alandaki mücadelenin önemli özelliklerinden biri karşı-devrim saflarında yer alan örgütlen­ menin öne çıkan unsurlanndan biri, İttihat ve Terakki 'nin başını çe­ ken l iderlerinden olan Enver Paşa'nın olmasıdır. Ayrıca Cemal Paşa da Kafkasya ve Orta Asya bölgelerinde Sovyet Devrimine karşıt ör­ gütlenmelerde yer almıştır.

1 . Paylaşım

Savaşı 'nda İtilaf devletlerine

karşı blokta yer alan Osmanlı İmparatorluğu'nun liderleri olan Enver Paşa ve Cemal Paşa,

180

bu defa onların kumandasında hareket etmişler-

-------

dir. Sovyet karşıtlığı, onları bu sefer aynı askeri safiara çekmiştir.

1 . Paylaşım Savaşı 'ndan yenik çıkan Osmanlı İmparatorluğu'nun 2 Kasım 1 9 1 8 'de Alınan de­

liderleri Talat, Enver ve Cemal Paşalar

nizatlısıyla Alınanya'ya gitmişlerdir. Daha sonra Enver Paşa ve Cemal Paşa gittikleri Sovyetler B irliği 'nde ingiliz emperyalistleri tarafından Sovyet güçlerine karşı örgütlenirlcr. Örgütlenmelerini Turancı ideo­ loj i leriyle yaparlar. Oıta-Asya' m n Müslüman ülkelerini

"Türkçülük"

teziyle koparmak ve tck bir devlet çatısı altında birleştinnek kisvesiyle hareket ederler. İngilizlerin isti hbarat Servisi tarafından yönlendiri­ lirler. Enternasyonal zeminde hareket eden Bolşevikler karşısında

4 1 922 tarihinde, Tacikistan' da Agop Melkonian komutasındaki Bolşeviklerle giriştikleri çatışmada öldürülür. Cemal Paşa ise 2 1 Tem­ muz 1 922 'de Tiflis 'te Karekin Lalayan ve Se go Vartanyan adlı Er­ geri adım atarlar ve onlar karşısında yenilgiye uğrarlar. Enver Paşa, Ağustos

meniler tarafından öldürülür.

Emperyalistlerin amacı Sovyetler Birliği ' ni yıkıma uğratınak ve denetimlerine geçirerek kendi yapılarına uygun bir sistem oluştur­ ınaktır. Bu nedenle de Antant Devletleri adı altında dört bir yandan as­ ker çıkarmışlardır. Bu amaçla Kafkasya'ya da asker çıkarırlar. Yerli ge­ ricilerle i lişkiye geçerek kendi çıkarları doğrultusunda onları örgütlerler. Onlar üzerinden kukla hükümetler kurarlar. Gürcistan ' da Menşevikler, Azerbaycan ' da Musavatlar, Ennenistan'da Taşnaklar üzerinden kurdukları hükümetlerle, o bölgeyi de ekonomik ve siyasi olarak kendi kontrollerine geçirmek isterler. Böylece kendi alanlarına dahil ettikleri yerleri rahatça söınürebi leeeklerdi. Bu emellerine ulaş­ mak için o bölgede askeri bir üs oluşturmayı da düşünmüşlcrdir. Böy­ lece işgal ettikleri bölgeyi deneti mlerine alabilecek ve çıkarları doğ­ rultusunda kullanacaklardı. Hedefledikleri söınürüyü de öylece gcrçekleştirebileceklerdi . . .

Kafkasya bölgesine asker çıkaran Antant emperyalistleri açısından Bakü merkezdir. Burada çıkan petrol içteki burjuvaziyi oraya çek-

-------

181

mişti. Bu şehir bölgede yatırımın ve sermayenin en fazla yoğunlaştığı, Kat1<asya' da kapitalizmin en çok geliştiği alandı. Orada yoğunlaşan iş­ çiler sadece Azeri işçilerle sınırlı değildi. Gürcü ve Ermeni kökenli iş­ çiler de Bakü'ye göç etmişti. Bu yönüyle çeşitli milliyetlerden işçile­ rin en yoğunlaştığı ve sınıfmücadelesinde de birlikte en fazla mücadele ettiği alandı. Aynı zamanda bölgedeki zenginliği nedeniyle emperya­ listlerin de en fazla ilgi gösterdiği alandı. Bu nedenle bölgeye çıkartma yapan burjuvazi ekonomik alanda olduğu gib i , siyasi ve askeri alanda da merkezi o larak o bölgeye yoğunlaşmıştır. Ve bölgede askeri üs de oluşturmuşlardır. Emperyalistler Bakü'yü Kafkasya' nı n merkezi olarak ele almışlardır. Böylece Kafkasya bölgesindeki emperyalistlerin saldı­ rıları ve politikaları o bölgeden yürütülmüştür. Dönemin İngiliz gene­ rali Denstervil kendi açılarından izledikleri hattı şöyle dcğerlendirir:

"Planzmız Hazar Denizi 'ni tamamen kendi hakim�yetimiz altına alarak bunun güvenliğini sağlamakti. Ama bu amacımtza ulaşmak için de öna Bakü 'yü işgal etmemiz gerekiyordu ve bu stratejik olarak bi­ zim için çok önemliydi. Bu aynı zamanda şehrin düşmanlardan arzn­ dırı/ması ve savunulması denıekti. Tiim bunlar göz önünde bulundu­ rulursa Bakü 'nün stratejik önemi bizler için çok daha ön plandadır ve bundan dolayıdır ki bu alana hakim olmak her türlü zorluk ve ris/dn üstesinden gelmekle ancak mümkün olacaktu� Bunun yolu da ağır be­ del ödemekten geçmektedil� "(67) İngiliz birliklerinin başındaki orgeneral in kendi çıkarları açısından belirttikleri açıktır. Ç ıkarları doğrultusunda en zengin ve en stratejik alanda yoğunlaşmak ve oradan da, di ğer alanlara açılmak ve ülkeye tümden hükmetmek ve sömürmcktir. Emperyalistler için önemli olan Bakü, sınıf mücadelesi açısından da önemlidir. Sovyet Devriminde Kafkasya bölgesinin merkezini oluşturmuştur.

17

Ekim Devrimi son­

rasında oluşturulan Komünal örgütlenmeye Kafkasya' da da gidil­ miştir. Kat1<asya'daki mücadele Bakü Komünü üzerinden örgütlen­ rniştir. Çünkü Bakü Kaficas proletaıyasının en yoğunlaştığı alandır.

182

-------

"Bakü emperyalistler-kapitalistler için ne kadar önenıliyse Kaf­ kasya proletmyası ve Sovyet iktidarı için de önemlidir. Bakü, prole­ taryanın kalesidil" Bu kale hem Kafkas devrimi açısından hem de Le­ nin önderliğinde kurulan yeni Sovyet iktidarının yaşatılması, güvence altına alınıp güneyden gelecek emperyalist saldırılardan korunması açısından da önemlidir. Kafkas cephesinden gelebilecek saldırıları ön­ lemenin temel koşulu devrimi büyütmek ve geliştirmektir. Kafkaslar cephesinden gelebilecek emperyalist saldırıları önlemek, devrimi gü­ vence altına almak açısından Bakü komününün korunup yaşatılması büyük önem taşımaktadır."(68)

I 7 Ekim Devrimi sonrasında Antant emperyalistlerinin henüz gir­ ınediği dönem Şahumyan'ın önderliğinde B akü Sovyetleri oluşturu­ lur. Koınünistlerle beraber Taşnaklar, Menşevikler, Sosyalist Dev­ riınciler ve Musavvatlar da Bakü merkezli Kafkasya Sovyetlerinde yer alırlar. Hatta burjuva partilerini temsil eden vekillerin toplaını komü­ nistlerden fazladır. Ama oluşturulan bu Sovyetlere Bolşevikler önderlik ederler. Nice! olarak azınlıkta olmalarına karşın, nitel olarak yönetime damgalarını vunırlar. Bakü Sovyetlerinin önderi Stepan Şahtımyan kit­ leler üzerindeki otoritesi ile başta burjuva parti kitlelerinin önemli bir bölümünün de desteğini almıştır. Bu nedenle oluşturulan Komün'e Bolşevikler inisiyatiflerini koyarlar ve önderlik rolünü oynarlar. Oluş­ ttınılan Demokratik Halk Koıniserleri Sovyetleri önderliği Stepan Şahuınyan' a verilir. Aşağıda aktarılan demeçle görevi kabul eder ve bölgenin sorumlusu olarak Bakü'ye gider.

"Demokratik Halk Komiserleri Sovyetleri tarafından bana, nerede Sovyetler yoksa orada oluşturmam, var olup olmamak arasında dire­ nen zayif ve güçsüz olan komünlerin de güçlendirilmesini sağlamak görevi verilmiştir. Benim en başlıca görevim Kafkasya 'daki Sovyetler iktidarznı güçlendirmektir. Rusya 'daki Demokratik Halk Komiserleri Konseyi 'nin belirttiği gibi, bu iç savaşta Bakü Sovyet/eri, Kafkasya 'nın en güçlü kalelerinin merkezi olarak çeşitli milliyetlerden Kafkasya

-------

183

emekçi halk/arım, entenıasyonalizm bayrağı altmda kan emici sınıf­ Iara karşı proleterleri zafere götürecek sımfının önder gücü olduğunu kanıtlanıalıdır."(69) Ancak birkaç ay sonra tüm Sovyetlerc yönelik fiili işgaller yuka­ rıda belirtildiği gibi Kafkasya'yı da hedef almıştır. Brest-Litovsk An­ tlaşmasının ardından Alınanya ve Osmanlı Devleti Bakü dışında tüm Kafkasya'yı Sovyet s ınırlarından koparmışlardır. Bakü'de bu Komün ilk başlarda devam etmişse de, l 9 1 8 ' in Ağustos başında İngiliz em­ peryalizminin de Bakü'ye asker çıkartması, bu Sovyetlerin yıkımını da beraberinde getirir. Göıiildüğü gibi tüm emperyalistlerin Kafkasya saldırısı sonucu Bakü Halk Komiscrleri işlevini yitirir. İngiliz emper­ yalistlerinin Taşnakları, Menşevikleri, Musavatları artık kendi man­ yetik alanına çekmesiyle kendi çıkarlan doğrultusunda kullanır. On­ lar Bolşevikl ere karşı yönlendirilir. Politik nitelikleri sonucu emperyalistler tarafından yönlcndirildikleri an Bolşeviklerden kopar­ lar ve karşısında yer alırlar. Burjuva paı1ileri bunun sonucu olarak da, Bakü Sovyetlerini tümden kendi denetimlerine almak için hazırla­ dıkları taslağı, sunduklan oy lamada 236'ya karşı 259 oyla kabul etti­ rerek üstünlük sağlar!ar. Bakü Sovyetleri artık dağılmıştır.

Birbirlerine karşı "düşman" olan A lmanya ve Osmanlı İmpara­ torluğu ile Antant emperyalistlcri, S ovyetler Birliği'ne karşı geçtikleri saldırıda esasta birleşmişlerdir. Farklı emperyalist kutupların farklı mevzilerden yönelttikleri saldırıların ardında yatan "birliktelik" em­ peryalist karakterlerine dayanmaktadır.

Karşı-devrimin tüm bu saldırıları ilk dönemler Bolşeviklerin bir­ birleriyle bölgesel bağlarını da koparır. Antant eınpeıyalistleri ve yerli gericilik Kafkasya 'nın Gürcü, Azeri ve Enneni Bolşeviklerine karşı geçtikleri saldırıyla onları etkisiz hale getirmek isterler. Onların oluş­ turduğu örgütlenmeyi dağıtarak eınpeıyalist çıkarların önünü açmak isterler. Empeıyalistler yerli uşaklarıyla böylesi bir saldırı fuıyasma ge­ çerler. Amaçları Bolşeviklerin örgütlenmesini dağıtmak ve kendi sö184

-------

müıii, zulüm ve katliamlara dayalı emellerinin önünü açmaktır. Tüm bu saldırılar karşısında Bolşevikler, Çarlığı yıktıkları ülkede yeniden illegaliteye çekilirlcr.

Kafkasya bölgesinin Bolşevik önderleri artık onların hedefi duru­ mundadırlar. Onların saldırısını püskürtmek ve kamufle olmak için bu­ lundukları alanı değiştİnneye ihtiyaç duyarlar. Bu arada tutı.ıklanırlar, ama tüm suçlamalan rcddedcrler.

1

Eylül ' deki sorgusunda Şahuın­

yan ' ın, tüm yoldaşları adına verdiği ifade çok kısadır:

"Sizin gibi, böylesine alçak ve dalkavuk eski çarlık rejimi ajanla­ rıyla, Şubat Devrimi arifesine kadar defalarca konuşma olanağını oldu, dolayısıyla şimdi sizinle konuşmak istemiyorum. Sizler tarafin­ dan yürütiilen bu soruşturma ve yargılama bir komedidil: Ben ve ar­ kadaş!aı·un bu oyunda yer almayacağız."(70) Bunun üzerine Şahumyan ve yoldaşları serbest bırak ı lırlar. Ama onların gözetiminden de çıkmak için bölgeden uzaklaşmak isterler. Bu nedenle yer değiştirmek için bindikl eri Türkmen gemisiyle yerleri n i değiştirmek isterler. Ama İngiliz emperyalistleri B olşeviklerin örgüt­ sel gücünü en baştan yıkmak ve kendi denetimlerindeki işbirlikçi ya­ pıyı egemen kılmak isteınektedirler. Bu nedenle bölgedeki Bolşevik önderlerin tutuklanması talimatını verirler. Bunun sonucu ol arak bin­ dikleri gemide Krasnovodsk sahilinde yakalanırlar.

1 6 Eylül 1 9 1 8 ta­

rihinde İngiliz Albay komutasındaki Musavatlar tarafından Bolşevik­ ler tutsak o larak ele geçiril ir. İngiliz emperyalistlerinin amacı Bolşeviklcre darbe vurmak, örgütsel yapılarını dağıtmak ve işgal et­ tikleri toprakları yerli işbirlikçiler üzerinden tümden kendi denetim­ lerine geçirmektir. Bu nedenle yakalanan Bolşevikler idam edilirler.

Bu idam İngilizlerin talimatı üzerine Musavatlar tarafından yapılır. 1 7 Ekim Devrimi 'ne önderlik eden Komünist Partisi Merkez Komitesi üyesi ve Kafkasya sonıınlusu Şahuınyan ' la beraber

26

Komünist

idam edilir. Ama takındıkları tavırla teslim olmadıklarını gösterirler.

Azerbaycanlı, Gürcistanlı, Enncnistanlı Bolşevikler bu idam sonucu

-------

185

belki katledilirler, ama b oyun eğıneyen tavırlarıyla ve haykırdıkları sl ogan la d a ideo loj ik hatta düşmana karşı üstünlük sağlarlar. Şahumyan yaşadığı ve mücadele ettiği dönem Kafkasya bölgesi­ nin yerel önderi olmuştur. Nitekim onun devrimci kişiliğini anlatan M. V. Arzumany an bu devrimci karakterini şöy l e yansıtmıştır.

"Şahumyan; çelik iradeli, inisiyat!fli, yaratıcı ve davasına bağlı yeni tipte devrimci bir kişi/ikti. Devrimci düriistliiğe, doğruluğa, sa­ deliğe, incefiğe ve aynı zamanda yoldaşlığa çok önem veren bir özel­ liğe sahipti. Bu özellikleri yoldaş/anna cesaret ve ilham kaynağı olurken teorik bilgisiyle düşmanlannın korkulu riiyasıydı. S. Yaku­ bov onun için: 'Şahumyan 'm duru. sakin ve coşkulu anlatım tarzı sa­ dece yığınfarz değil, farklı görüşten politik akımfarz da etkiliyordu.

Onun bu ideolojik duruşu karşısında, onlar söz hakkı alıp kendi gö­ rüşlerini savunma cesareti dahi gösteremeyecek kadar ciiceleşiyor­ lardı ' diyecekti. Şalıumyan emekçi !dtlelere komünist partisinin propagandasım ya­ yarken doğru ve bilimsel olanı yalın hir şekilde ac.;ık!ardı. Kitlenin nı/ı halini çok iyi bilirdi ve emekçi kitlelere güveni sonsuzdu . O. Şadu­ novskaya bir yazısmda: 'Şahunıyan, BaUi proletwyasımn en değer verdiği önder kişi/ikti, halk demokrasisi için çarpan bir yürekti. Onun bir tek bakışı, bir tek sözü ve bir tek gülümseyişi içimizden her biri­ nıizin ölüme gitmesi için yeterliydi ' diye yazacakt1. Bu abartı değil ger­ çeğin ta kendis(vdi. O, eşine ender rastlanan devrimci politikacı, pro­ letaryanm ve ezilen yzğmların özgürlük için çarpan yiireğiydi. Bakü proletaryası Şahımıyan 'a sonsuz inamyor ve güveniyor, kendilerini onda görüyor/ardı. Onun düşüncesiyle adeta biitiinleşiyorlardı."(7 1 ) Antant Devletleri ve yerl i geri c iliğin bu sa ldı r ı ları tüm Rusya'da devam e der. Bu s ald ır ı ları göğüslcyecek ordu kuruımınun başlarda he­ nüz oluşmaması raberinde getirir.

B o lşevi k l er açısından ciddi kayıp ve tahri batları be­ U lu s l arara s ı bu ı:j uvazi nin ve yerli gericiliğin topye­

kun saldırısına karşı, tarihi olarak i l k defa ikt i d ara gelen işçi sınıfı 186

iktidar mücadelesini devam ettirir ve ordu örgütlenınesine gider. Ama burj uvazi çıkarlan gereği saldırı furyasını devam ettirir. Kafkasya'daki karşı devrim örgütlenınesi de bu amaçla oluştunılmuş ve bu doğnıl­ tuda Bolşevikler hedef alınmıştır.

Emperyalistler kendileriyle uzlaşmayan her kesimi hedef almış­ lardır. Çünkü kendi saflarında yer alınayanlar onları rahatsız eder.. Os­ manlı Erınenistan' ında, Osmanlı devletine karşı mücadele veren ve Rusya Ennenistan'ında da ingilizlere ve gericilere karşı ilerici saflarda yer alan ve bir halk kahramanı olan Antranik Paşa da İngilizleri ra­ hatsız eder ve onlar tarafından baskı altına alınır. Şebinkarahisar do­ ğumlu olan Antranik Paşa, Batı Ermenistan ' ında olduğu dönem Os­ man l ı Devletine karşı bulunduğu yören in Ermenilerini örgütler.

1 90 0 ' lerin başlarına kadar tüm Sason bölgesindeki direnişierin önderi olarak öne çıkar. O dönemler Taşnak üyesi olan Antranik Paşa, hem Çarlık Rusya'sında, hem de Osmanlı İmparatorluğu'nda Taşnakların uzlaşmacı bir sürece girmeleri üzerine Taşnak üyeliğinden istifa eder ve yurt dışına çıkar. Balkanlarda Bulgaristan' ın Osmanlı Devletine karşı verdiği mücadelede de yer alır. Soykırım sonrasında Kafkasya Ennenistan' ma yerleşir. 1 7 Ekim Devrimi sonrasında da Taşnaklardan ayrı harekt�t eder. Soykırım sonucu Rusya'ya göç eden Enneniler üzerinden örgütlenmeye gider ve onlara önderlik eder. Ayrıca soykı­ rım sonrası bir kez daha eski Ermenistan topraklarına girer. Ancak git­ tiği Erzunım bölgesinde artık Enneni kitle bırakılınaınıştır. Antranik Paşa 1 7 Şubat 1 9 1 8 tarihlerinde girdiği Erzumın'dan, Mart 1 9 1 8 ' de geri çekilir. Emperyalistlerin gerici emellerini artık iyice görmüştür.

O nedenle geldiği Doğu Ermenistan' da artık eınpeıyalistl erden ba­ ğımsız hareket eder. Erınenistan' a sığınınış Türkiye Ennenileri üze­ rinden askeri güç oluşturur. B eraberinde giderek Bolşeviklere yakın­ taşır ve onlarla bağ kurmak ister. Antran ik Paşa, bu tavrını 14 Temmuz 1 9 1 8 tarihinde Stepan Şahum yan' a gönderdiği telgrafla i letir.

"Brest-Litovski antlaşmasının karariarım tartrşmasız tamdığımı be------

187

lirtiym; bundan böyle askeri birliklerim/e bulunduğum Nahçrvan 'rn Rusya Cum h uriyeti 'nin ayrrlmaz bir parçası o lduğu nu ilan ediyorum .

Ve sizlerden bu konuda kime b aşvurm a m gerektiği kmıusımda yardrnıc ı olnıamzı istiyorum. Bugünden itiba ren de birliklerim/e merkezi Rusya (Sovyet) devletinin hizmetinde ola cağrmı bilmenizi isterim. Bu arada Tiirk ordutarım n Nalı çıva n bölgesine girmesini engellemeye ça/rşaca­ ğrm. Vere c eğin iz kararlantnzm cevahım sabırsızh/da

bekfü,orum."(72)

Antranik Paşa gönderdiği telgrafla artık Bolşeviklerle hareket et­ mek istediğini belirtir. Bolşeviklcrin tavrı onu da etkilemiştir. Dün­ yanın en modem ordularına sahip empeıya l ist devletlerin, Sovyet sistemine yönelik saldırılarının ardında yatan haksızl ığı ve aı1 n iye ti fark etmiştir. Ermen i lerin O s m anl ı s ı n ı rla r ın da ki soykı r ı m ı sonra­ sında, Sovyet sınırlarındaki Ermen istan ' ı n da emperyal ist eınelli, ge­ rici bir saldırıyla karşı karşıya olduğunu göıınüş ve bu saldırı karşı­ sında yer alan B olşevikleri e aynı saflarda hareket etme kararı almış ve bu doğrultuda tavır takınmıştır.

Antranik Paşa'nın gönderdiği telg ra f Şahuınyan tarafından olumlu karşılanır. Bu talebi Merkez Komitesine bildirir. "Bakinski R aboçt ' ga­ zetesi Antranik Paşa'dan gelen telgrafmetniyle beraber Şahumyan ta­ rafından ona iletilen cevabı da yayınlar. Şahumyan' ın yanıtının bir bö­ lümünde şu ifadeler yer almaktad ır: "Bakü proletaryası, biiyük toprak ağalan ve bevlerinin talanet ve çapııleu/arına karşı Sovyetler Rıı.1ya .'l'll ı dan aldığı akt!f'destekle o nlara

karşı kahramanca savaşmaktadu:

E:SJer hi::: Türkleri. toprak ağa/amu

ve bey/erini, Giircii lıiikiimdar/amu

l'e

Ermeni hut:Juvazisini ye nmeyi

başarırsa k, işte o zaman hiitiin Kafka.\ya proleterlerinin ve kö yiiileri­ nin birlikte yapacağı genel kongre. Sovyetler iktidarı m ilan edecek ve böylelikle yeniden Sovyetler Ru.1ya :1·ı Cum h u riyeti �vfe birleşmeleri an­ cak bu şekilde gerçekleşmiş

o lacak.

Sizlere gereken desteği bulma ko­

nusunda yardımcı olabildiysem bundan mutluluk duyarım, bağlan ­ nıamn yo lla rmı siz de bulabilirsiniz."(73)

188

-------

Tüm bu karşılıklı cevap yazı ları M oskova'da merkezi yayın or­ ganında yayımlanır. Bo lşev ikler t ara fı nd a n "köylü demokrasisinin önderi" olarak tanımlanan Antran ik Paşa, Sovyet yanlısı tutumuyla de­

ğerlendirilir ve aynı saf1arda hareket etme kararı alınır.

Ancak Antranilc Paşa'nın B olşeviklcrle i l işki kurması bölgeye yerleşmiş emperyalistleri rahatsız eder. Onun Şahuınyan' l a ilişkilerini geliştirmesi iş lerine gelmez. Zaten devrim güçlerine karşı başlatılan saldırı ilc Şalıunıyan yoldaşlarıyla birlikte katiedilince Antranik Pa­ şa' nın Bo lşevik lerle yeniden i lişki kurması da engellenir, bu yüzelen de onlardan kopuk hareket eder. O bir müddet daha, soykırım esna­ sında sağ kalan Türkiye Enncnilerinden oluşan kendi askerleriyle, em­ peryalizmin uşaklığını yapan gerici güçlere karşı mücadele yüıiitür. Özellikle gerici Musavatların bölgeye yaptığı saldırılara, oluşturduğu askeri güçle yanıt verir.

Antant devletlerinin iyice böl geye yerleştiği dönem onlardan ko­ puk bir mevziele yer alması emperyalistleri rahatsız eder. Antranilc Paşa onlarla aynı ınevzide yer alma tek! itin i de rcddeder. Oluşturduğu beş bin kişi lik askeri gücüyle ilk başlarda yer aldığı Nahçıvan 'dan Kara­ bağ ve Zangczur ' a geçer. Ancak M usavatlara karşı verdiği miica­ clcle, İngilizler tarafından ralıats ızl ıl< la karşılanır. B unun sonucu ken­

disiyle temasa geçen İngilizler m ücadeleyi bırakmasını ve ülkeyi bir an önce terk etmesini isterler.

"Karabağ 'dan Zangezur 'a dône1ı Antranik, Sünik diinyasmdan A rarat ovasına açılan yollan kapsayan Zangezur 'da 1 91 9 Şubat 'ın m sonww kadar kald1. O zamanim; İngilizlerin diretmesi üzerine, An­ tranik Zange::: u r 'dan uzaklaşmaya razı oldu. Antran ik, İngiliz ordu­ sundan subay Gibbons eşliğinde, askerleri ile birlikte Zangezur 'dan Eçnıiyatsin 'e indi. Orada bir s ii re kaldıktan sonra da askerlerin i da­ ğittı. Silah

ve

cephaneyi ise

Pa trik Beşinci Kevork 'a devrederek Ti/

!is üzerinden yurtdışuza çıktı. "(74)

İngilizlerin çıkarları doğrultusunda hareket etmediği için onların

-------

189

baskısı sonucu ülkesinden uzaklaştırılan Antranik Paşa, Avrupa üze­ rinden Amerika 'ya göç ettirilir. Emperyalistlerin saflarında yer alına­ yan Antranik Paşa silahlı güçlerini dağıtır ve Ennenistan' dan uzak­ laştırılır. Fransa'ya ve sonrasında Amerika'ya göç eder ama hiç mutlu değildir . . . Çünkü içinde yer aldığı mücadele koşullarından uzaklaş­ tırılınıştır. Ve yerleştirildiği ülke, davasından koparıldığı ve onun için baskı unsuru oluşturan bir ülkedir. Tüm bu yaptırımtarla daha fazla ya­ şayamayan Antranik Paşa 1 928 ' in Ocak ayında ölür . . .

Antant devletleri emperyalist emellerine ulaşmak için bölgede kendi den.;timlerinde kukla hükümetler oluştururlar. Ermenistan ' daki hükümet de Taşnaklar üzerinden oluşturulur. Diğer taraftan da Bolş­ evikler, kendilerine yönelik saldırılar ile saf dışı b ırakılmak istenmiş­ tir. Ama bu saldırılara karşı direnişle yanıt verilir.

Tüm bu saldırılar karşısında tüm Rusya' da olduğu gibi, Kafkasya' da da Bolşevikler yeniden örgütlenmeye giderek mücadelelerini devam et­ tirirler. Kafkasya'da katledilen Stepan Şahumyan yerine Gürcü asıllı Bolşevik Orjonikidze, Kafkasya sorumluluğuna getirilerek boşluk dol­ dunılmaya çalışılır. Onun önderliğinde yeniden oluşturulan Kafkasya ör­ gütlenmesi ile yerli ve yabancı gericiliğin saldırıları püskürtülmeye ça­ lışılır. Tüm Rusya çapında Bolşevikler önderliğinde Kızılordu oluşturulur. Kızılordu Rusya'daki tüm ulus ve milliyetlerden işçi ve yok­ sul köylülerin bileşiminden oluşur. Böylece verilen mücadele, gerici sal­ dırılara karşı sınıfbilinçli proletarya perspektifiyle askeri alana da kayar.

Antant devletleri askeri saldırılarıyla birlikte çıkarları doğrultusunda Kafkasya 'da yeniden düzenlemelere giderler. Hatta bazı ülkelerin sı­ nırlarını kendi emelleri doğrultusunda oluşturma girişiminde bulunur­ lar. Bu doğrultuda aldıkları kararı pratiğe yansıtmak isterler. İngilizler bazı Ermeni topraklarının Gürcü milliyetçileri tarafından Gürcistan sı­ nırlarına dahil edilmesini ister. Bu hareketi yönlendirmek için Tif­ lis 'te karargah kurarlar. 1 9 1 8 ' in sonlarına doğru İngilizlerin desteğin­ deki Gürcü Menşeviklerin saldırıları sonucu, kararlaştırılan Ermeni 190

-------

köylerini kendi alanlarına katmak ve beraberinde bağnaz milliyetçi ör­ gütler nezdinde Kafkas halkını gerici kulvara çekmek isterler. Bu min­ valde, emperyalistlerin çıkarları doğrultusunda gerçekleştirilen saldı­ rılar sonucu Lori yöresindeki Ermeni köyleri işgal edilmek istenir ve bu amaçla saldırıya geçilir. Gürcistanlı Menşevikler ile Taşnak Erme­ ni ler arasında çatışma yaşanır. Bu ulusal hareketler aynı minvalde ol­ masına karşın pazar sorunu onları karşı karşıya getirir. Ama İngilizler bu çatışmayı durdurur ve onları kendi çıkarları doğnıltusunda kullanır.

Onları kendi güzergahında yönlendirir. Buna mukabil Gürcü ve Ermeni Bolşevikler bu saldırıların ardında yatan emperyalist emelleri teşhir ederek, bu saldırılara karşı sınıf perspektifiyle Gürcü ve Ermeni pro­ Jetaryası ve köylülüğün birlikte mücadelesini savunurlar. Sınıfsal ka­ rakterleri onların birlikteliği doğrultusunda kendi gerici ve uzlaşmacı burjuvazilerine karşı mücadeleyi öne çıkarır. Bu perspektif, emperya­ list haydutlara karşı kendi yurtlarının bağımsızlığı için mücadeleyi de zorunlu kılmıştır. Bu perspektifle harekete geçen Lori köylüleri Ermeni Bolşeviklerin önderliğinde başkaldırırlar ve işgale karşı mücadele ederler. Bu mücadele kendi gerici burj uvazilerini de hedef alır.

Lori yöresindeki Enneni köylülerinin direnişi üzerine, Antant dev­ letleri "Barış Konferansı" yapma kararı a lır. ı 9 ı 9 yılında, Ocak ayı­ nın 9- ı 7 tarihinde yapılan konferans ile işgal edilen ve Gürcistan sı­ nırlarına dahil edilen köyler ve araziler bu kez "tarafsız" bölge i lan edilir. Lori yöresinin Borçal u, A l averc\i, Uzunlar, Vorontsov bölgele­

rindeki 4 1 köy "tarafsız" bülge içinde yer al ır. Ayrıca Borçalu bölge­ sinin sanayi alanları da bu bölgeye dahil edilir, Antant devletlerinin as­ kerleri de bölgeye yerleştirilir. Bir İngiliz general de bölgeden sorumlu vali olarak atanır. "Bağımsız" böl gede yer alacak görevliler de Taşnak ve Menşevik hükümetler tarafından belirlenen komiserlerden oluşa­ caktır. Ama yönetim İ ngilizlerin Valisi tarafından yapılacaktır.

Antant devletlerinin baskısına karşı Güreü asıllı Kafkasya sonım­ lusu Orjonikidze Bolşeviklerin tavrını şöyle belirtmiştir.

191

"Gürcistan ve Ermenistan halkları arasındaki ilişkilerde, tarih boyunca bugüne kadar iki kardeş halklar arasında hiçbir zaman sa­ vaş olmamıştu: -diye yazan G. K. Orjonikidze şöyle devam eder­ Ama maales�f, sözüm ona so:;yalist geçinen Men.yeviklerin ve Taş­ naklarlll iktidara gelmeleriyle birlikte, daha şimdiden iki kardeş halk­ lar arasında ölümcül kavgalar başlamış, bir parça toprak için, ne ya­ zık ki, daha şimdiden yüzlerce Ermeni ve Giircü proletarya.s·nıın ve köyiiilerinin kanlan, İngiliz ticaretçilerini ve sanayicilerini memnun b�rakmak için acımasızca akıtı/mıştır ve bu durumdan yararlanmasım iyi bilen ingiliz emperyalistler, buraltırı tarafSız bölge ilan etmeleri için Menşevik ve Taşnak lıaytlutlarmı buralara sürme başarısun gös­ termiş (abç) kısacası,

kendi ellerine geçirmek istedikleri bölgeleri elde etmiş olmuşlardır." (75) Yöredeki köylüler bu işgal üzerine başlattıkları direnişi daha da

yaygınlaştırırlar. Bu işgal onları yıldırınaınış, aksine daha da aktif kıl­ mıştır. Haklı oldukları inancıyla topraklarına yönelik saldırılara karşı aktif savunma direnciyle hareket etmişlerdir. Bu inanç onların gös­ terdiği direnişin panzehirini oluşturmuştur.

Lori yöresinde gelişen direniş giderek örgütlü bir hatta doğru ka­ yar.

17

Ekim Devrimi sonrasında, merkezi önderliğe bağlı bölgesel

özerkliğe geçilmesi sonucu oluşan, Ermenistan Komünist Partisi(Bolş­ evik), Lori Ermenilerinin mücadelesine önderlik etmeye başlar. 1 920 yılının Aralık ayında giderek gelişen mücadele artık onların önderli­ ğinde verilir. Lori köylülerinin bu direnişi hızla Ermenistan ilc Gür­ cistan' ın birçok alanına doğru yayılır. Ennenilerle beraber Gürcü emekçiler de kendi burjuvazilerine karşı ortak tavır alırlar. Bu dönem artık İngilizler yöreden çekilmiş, onların yerini Gürcü Menşevilder al­ mıştır. Artık mücadele doğrudan Menşeviklere yöncltilmiştir. Yöre halkı parti önderliğinde oluşan kızıl ordu saflarında yerlerini alırlar. Ve sonuçta bu mücadele ı 92 ı yılının Şubat başında tam bir patlamaya dö­ nüşür ve aynı ayın 1 4 ' i.inde onların zaferiyle sonuçlandırılır. Geri çe-

192

-------

kilen İngilizlerle birlikte Menşevikler de yenilgiye uğratılmıştır. Böy­ lece emperyalistler tarafından nötrleştirilen bölgede hıtulan Lori yö­ resi de Sovyetler Birliği'ne bağlı özerk Ermenistan Cwnhuriyeti içe­ risinde yer almıştır.

Sovyet devriminin önderi Lenin'in konuyla ilgili değerlendirmesi de bu doğrulhıdadır. Bu nedenle alıntı uzun olmasına rağmen, önemi ve bizzat sorunun yaşandığı ülke devriminin önderine ait olması ne­ deniyle aktarıyonız: " Üçüncü uluslararası sorun, Kafkasya 'daki olay/ardır. Orada son zamanlarda büyük gelişmeler olmuştur. Gerçi henüz ayrıntıları bil­ miyonlz ama, bu olaylar büyük bir savaşın içinde olduğumuzu göste­ riyor. Kuşkusuz, Ermenistan 'la Gürcistan arasındaki çatışmadan ra­ hatsız/ık duyduk. Çünkü bu olaylar l}rmeni-Giircii savaşını, bir grup Rus askerin de katıldığı bir ayaklanmaya dönüştürdü. Bütün bunların sonucu şu oldu: Bize karşı do/ap çeviren Ermeni burjuvazisi, henüz doğru/anmayan son haberlere göre, şimdi/d halde, allak-bullak oldu, Tiflis 'te Sovyet iktidarı kuruldu (Al/aşlar.) Ayaklanmanın, Gürcis­ tan 'la Ermenistan arasında bulunan ve Ermenistan 'a ait olan, an­ cak Antant emperyalistlerinin rızasıyla Gürcistan tarafindan işgal edilen nötr bölgede olduğunu biliyoruz.(abç) Menşevikler, özellikle Gürcü Menşevikler, Batılı devletlerden uzak düşmenin zararlarından söz ederken, genellikle, başka herhangi bir devletten daha güçlü olan Antant emperyalistlerini kasteder/er. Ama bazı beyaz muhafizlar, ileri kapitalistlerin, başka herhangi bir devletten daha hilekar olduğunu unutuyorlar ve kendi kendilerine şöyle diyorlar: Ermenistan, Ermeni köylü/eri, vb., ya da harabedilen Sovyet Cumhuriyetiyle dünyamn birleşik empeıyalist devletleri hiç bir olur mu? ileri kapitalist ülkelere dönelim. Dünyanın uygar güçleri onlm·du: işte Gürcü Menşevikler, ka­ pitalistleri savunma/arını, bu çirkin savunmayı böyle haklı göstermeye çalışıyorlar. Üstelik tek demilyolwıu, Ermeni köylülerin gıdatarım sağ­ ladıkları bu yolu da Güreii/er denetimleri altmda bulunduruyor/ar.

-------

193

Bu sorun üzerinde Gürcistan 'la bizim aramızda/d telgrafları, de­ meçleri, protestoları okumaya "-'imsenin sabrı yetmez. Eğer Gürcis­ tan 'la aramrzda bir barış anlaşması olsaydı, siyasetimiz, işleri ola­ bildiği ölçüde sürüncemede bırakmak olurdu. Ne var ki, Ermeni köylüle1; anlaşma sorununu böyle görmediler ve işler korkunç bir ayaklanmaya dönüştü. Ayaklanma Şubat başlarmda patlak verdi, hayret verici bir çabuklukla yayıldı, yalmzca Ermeniler değil Gür­ cüler de katıldt/ar ayaklanmaya."(abç)(76) Giderek gelişen bu ayaklanma Ermeni ve Gürcü Bolşeviklerin ön­ derliği sonucu, hızla yayılmış ve onların zaferiyle sonuçlanmıştır.

Bolşeviklerin önderliğinde empeıyalistlere ve yerli işbirlikçilerine karşı verilen iktidar mücadelesi sonucu gerici güçlere geri adım attı­ rılmıştır. Örgütlenen ayaklanma ile burjuvazi alaşağı edilmiş, ablukası alt edilmiştir. Ayrıca Kızılordu da giderek her yörede emperyalisdere ve yerli işbirlikçilere kar� ı üstünlük sağlamaya başlamıştır. Yöreye de gelen Kızılordu tarafından, Ennenistan 'da da İngiliz emperyalistleri ve Taşnaklar püskürtülmüş, iktidariarına son verilmiştir. Önce Yere­ van ve çevresi ele geçirilmiştir. Daha sonra İngilizlerin onayıyla Ke­ malistler tarafından işgal edilen Gümrü(Aleksandrapol) ve Zangezur yöreleri de K•zılordu tarafından Ermenistan sınırlarına dahil edilmiş­ tir. Ayrıca yine Kemalistlerin işgali altındaki Gürcü şehri Batum da Kı­ zılordu tarafından kurtarı !ır. Bu gelişmeleri daha önce Kemalizm bö­ lümünde

ayrıntılarıyla

işlediğimiz

için

bu

bölümde

tekrar

değinmiyoruz. Yukarıda ise Lori halkının aktif direnişi ve mücadele­ sine değinerek, sonuçta, Ermeni emekçilerinin sosyal kurtuluşa bağlı olarak ulusal özgürlüklerine nasıl ulaştıklarını vurgulamaya çalıştık.

Kafkas halkları, topraklarını işgal eden Antant empeıyalistlerine ve uşaklarına karşı verdikleri mücadeleyle onların istilasından kurtul­ ınuşlardır. Ulusal karaktere bütiindüktcn sonra B olşeviklerin önderli­ ğinde verilen mücadcleyle, sınıfsal kurtuluşla beraber ulusal özgür­ lüklerine de kavuşınuşlardır. Tarihlerinin önemli bölümünde Asya'nın

194

-------

işgalci devletleri tarafından, onların tahakkümü altında tutulan Katkas halkları, ulusal yapıya kavuştuktan sonra bu devletlerin ulusal baskı­ larına, katliamlarına ve soykırımiarına tabi tutulmuşlardır. Ancak Sovyetler Birliği'nin oluşumuyla ulusal özgürlüklerine ilk defa o dö­ nem ulaşabilmiş, dillerini özgürce konuşabilmiş, eğitimlerini kendi dil­ lerinde yapabilmiş, ulusal kültürleıini sosyalist sistem içinde sosyal ya­ şamlarına özgürce yansıtınış ve üretim ve tüketimde bölgesel olarak özerk bir tarzda yer alıp, ulusal yapılarını geliştirerek varlıklarını de­ vam ettim1işlerdir.

Ama Ermeniterin ulusal özgürlükleriyle beraber yazıınızda üze­ rinde daha çok yoğunlaştığımız ve esas aldığımız sorun onların uğra­ dığı soykırımdır. Bir toplum belli topraklarda ulusal ve toplumsal varlığını korurken ve günümüze değin varlığını devam ettirirken, başka bir devletin sınırları içerisindeki aynı ulusal karakteri taşıyan toplum, ulusal ve toplumsal yapısıyla maddi bir varlık olmaktan çı­ karılmış ve yok edilmiştir. Böylesi bir acı olay yaşayan bu toplum dünya kamuoyu tarafından da bu özelliğiyle tanınmıştır.

Em1enilerle aynı akıbeti yaşayan onlarca ulus var o lmuştur ve gü­ nümüzde de hala varlıklarını devam ettiriyorlar. Kafkasya'da ulusal ya­ pıya ulaşmış üç toplum, asırlarca birlikte yan yana varlıklarını devam ettinnişlerdir. Onların ortak karakteri genelde baskı ve tahakküm al­ tında kalmalarıdır. Ortaçağın feodal baskılarını ve sonraki ulusal bas­ kıları birl ikte yaşaınışlardır. Bu ortak yanlarına rağmen belli bir ta­ rihten sonra oluşan uluslaşma düıtüleri sonucu, aralarında çelişkiler de oluşmuştur. Bu çelişkileri buıjuva bakış açısı türetmiştir. Ermeniterin uluslaşma ve beraberindeki yayılına hızı Katkaslarda diğer ulus ve mil­ liyctlere kıyasla daha hızlı olmuştur. Bu dunıın onları daha başka alan­ lara kaydınnış ve yerleştirmiştir. Beraberinde, daha hızlı gelişen Er­ meni burj uvazisi de, yayıldığı o alanlarda Ermeni aleyhtarı milliyetçil iğe de zemin oluşturmuştur. Ama yanı başında yer alan Türkiye'nin saldırıları sonucu da, Türkiye sınırlarında olduğu gibi Kaf----

195

kasya 'da da en fazla katledilen, ycrleştiği topraklardan en fazla dağı­ tılan da Ermeniler olmuştur. Ennenistan 'ın nüfusu ve sınırları bu ne­ denle birçok alanda tam netlik ve belirginlik de kazanınamıştır.

Konuya ilişkin yazar E.H.Carr, Stalin'den de aktarma yaparak şu görüşleri belirtir.

"Başlıca üç milli grubu birbirinden ayıran etnik sınırlar birçok yerde tam belirlenmemişti. Özellikle niifilsu Türkiye tarafindan sık sık zulme uğrayıp dağıtılan Ermenistan, bu bakımdan en çok zarar gö­ rendi. Gürcistan ve Azerbaycan 'da, sonunda bilfiil kurulmuş olan Er­ menistan 'dakinden çok daha fazla Ermeni vardı; Gürcistan 'm baş­ kenti Tiflis 'te başka herhangi bir şehirdeA'ine oranla, daha çok Ermeni yaşıyordu ve Ermeniler Güreiiierden daha çoktu. Bu şartlar altında, milli düşmanlık/ar, nispeten önemsiz Rus iktidara olduğu kadar, ra­ kip milli gruba da yöneltiliyordu çoğu zaman. 1912 'de şöyle yazı­ yordu Stalin: Eğer Gürcistan 'da ciddi bir Rus aleyhtarı milliyetçilik yoksa, her şeyden önce, kitlelerde böyle bir milliyetçifiği körük/eyecek Rus top­ rak beyleri ya da Rus büyük bwjuvazi olmadığı içindi!: Gürcistan 'da Ermeni aleyhtarı milliyetçilik vardu; çünkü orada, küçük ve henüz güç­ lenmemiş Gürcü burjuvaziyi ezerek onu Ermeni aleyhtarı milliyetçi­ fiğe iten bir Ermeni büyük burjuvazisi bulunmaktadır."(77) Görüldüğü gibi kapitalizm koşullarında oluşan ulusal çelişkiterin merkezinde, ezilen statüde de olsa, farklı uluslara mensup burjuvazi­ nin, mevcut pazarlara rakipsiz sahip olma dürtüsü yatmaktadır. Kapi­ talizm koşullarında burj uvazinin bu ideoloj ik hattıyla oluşan milli­ yetçilik, ulusal önyargı ve çelişkileri de ortaya çıkarır. Hatta öyle dunnna da gelinir ki ulusal önyargının damgasını vurduğu milliyet­ çilik, o ulusları birbirlerine karşı karşıya getirir. Bunun nedeni de o ulusların bıujuvazisi arasındaki pazar kavgasıdır. Pazarlara rakipsiz sa­ hip olma dürtüsü sonucu, önce ulusların burjuvazileri birbirlerini yad­ sırlar. Pazarlara tek başına sahip olan veya hükmeden burjuvazi eme-

196

-------

ği n yarattığı değerlere de rakipsiz sahip olacaktır. Bu pazar kavgası so­ nucu farklı burjuva sınıfların birbirlerine karşı milliyetçilik gelişir. Bu minvalde gelişen milliyetçilik, bir yerden sonra burjuvaziyi de aşıp tüm topluma yayıldığında çelişkiler buıjuvazinin dışındaki sınıf ve kat­ ınanları da kapsamaktadır.

Ama ezilen ve sömürge ulusların kendi aralarındaki çelişkiler ile; ezen ulus buıjuvazisiyle ezilen ulus arasındaki çelişki ve çatışma po­ litik ınuhtevasıyla nitel olarak birbirinden de farklıdır. Daha önce de­ ğindiğimiz bu durum ulusal yapılar içerisinde burjuvazinin egemen ol­ duğu ve öne çıktığı dönemdir.

Ama sosyalizm perspektifi öne çıktığında, ulusal önyargılar ve dar ve bağnaz milliyetçilik yerini, ortak sınıfsal ve toplumsal birliktcliğe dayalı bakış açısına bırakır. Nitekim Kafkasya'da ulusal sonın ve ulusal çelişkiler o sürecin pratiğinde hem burjuva perspektif, hem de sınıf bilinçli proleter perspektifiyle gündeme gelmiştir. Burjuvazinin öne çıktığı dönem öne çıkan milliyetçilik ile birbirlerini dışlayan halklar, proletaryanın öne çıktığı koşullarda ise enternasyonal nıh haliyle birbirleriyle kaynaşmış, iç içe geçmiş ve sorunlarını birlikte hal­ ledebilınişlerdir. Nitekim sosyalizm koşullarında Kafkasya'nın Er­ meni, Gürcü ve Azeri halkı birlikte iç içe yaşarken, günümüz koşul­ larında birbirlerini yadsıyan, dışlayan hatta birbirleriyle çatışan dunnna düşınüşlerdir. Onları bu nıh haliyle karşı karşıya getiren burjuva ba­ kış açısıdır.

-------

197

SOYKIRIMI YAPAN, REAYAYI SÖMÜREN DEVLETTi R Gizlenme çabalarına karşın gündeme gelen bu sorunun bugünkü bo­ yutuyla artık gizlenmesi mümkün değildir. Daha önce de belirttiğimiz gibi, önceki devletin gerçekleştirdiği soykırım, Türkiye Cumhuriyeti devleti tarafından sahiplenilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti devleti, kendi­ sinden önceki devletin işgale ve katliamlam dayalı tarihine sahip çıkan bir tutum sergilemiştir. Çünkü tümden tasfiye edemediği önceki devle­ tin mevcut yapısından nitel olarak kopulmamıştır. Dolayısıyla onun ge­ rici tarihine alternatif bir tarih oluştumıamıştır. Tersine o sürecin günü­ müze tekabül eden devamını teşkil etmiştir. Oysa ilerici bir süreçten geçen bir devlet, alternatifi olarak bağrından çıktığı bir önceki devletin gerici tarihine sahip çıkmaz. Çünkü o devletin bağrından, ona karşı verilen bir mücadelenin sonucu olarak doğmuştur. 1 789 buıjuva devrimiyle oluşan Fransız Cumhuriyeti, ı 9 ı 7 Ekim Devrimiyle oluşan Sovyetler Birliği ve

I 949 devrimiyle oluşan

Çin Halk Cumhuriyeti seçenek olarak çıktıkları

Ortaçağ'ın bir önceki devletlerine sahip çıkmamışlardır. Çünkü mevcut yapıları bir öncekini yadsımıştır.

Dolayısıyla burada dikkati çeken nokta, önceki devletin esas icraatı­ nın, kendisine sahip çıkan TC devleti tarafmdan hep kamufle edilmek is­ tenmesidir. Çarpıtılarak gündemde tutulan "Kurtuluş Savaşı"ıun temel ne­ deni hep gündem dışı tutulmuştur. "Yunan'ı denize döktük," "vatan, millet, Sakarya," "Kurtuluş Savaşı" vb. hamaset nutuklarıyla, savaşın perde arkasını oluşturan Rumların ve Ermenilerin katliamı ve toprakla­ rının gaspı hep gizlenmiştir. "Kurtuluş Savaşı" pazara rakipsiz sahip ol­ mak düıtüsünün dışa vurumudur. Çarpıtma ve inkara dayalı yöntemle, hep gizlenen salt Türkleştinne, İslamlaştırma, Sünnileştinne hedefi iyice açığa çıkmıştır. Bu resmi tezler üzerinden ülke emekçilerinin sömüıü ve baskısı da gizleıuneye çalışılmıştır. Ermeni soykırımının tamamlanması ,

198

-------

Rumiann katiedilerek topraklanndan tecrit edilmesi, Alevi ve

Kürt kat­

liamlan ve günümüze değin hala bu baskıların tüm boyutlarıyla sosyal pratikte sistemleşmiş bir tarzda devam etmesine rağmen, aıtık iyice dışa vurmuştur. Yakın döneme kadar resmi tezler üzerinden hep gündem dışı tutulan ve gizlenen Ermeni sorunu, artık deşifre olmuştur. Artık devlet ta­ rafından gizlenmesi mümkün olmayan bir hatta oturmuştur.

Böylesi bir soykmmın uzun bir süreç gündem dışı tutulması, diaspora Ermenileri ile Türkiye halkının önemli bir bölümü arasında önyargılar da yaratmıştır. Soykınmla suçlanan devlet, Türkiye halkını da sömüren, ezen, baskı altında tutan iktidardaki

sömürücü sınıfların devlet yapısıdır. Türk

milliyetine mensup emekçiler ve devrim saflarında yer almış nice Türk, bu devletin baskısı altındadır. Türk milliyetinden nice insan bu

bağnaz

devletin baskısı ve saldırısına uğramıştır. içlerinde katledilenler, hapse­ dilenler, her türlü saldırı ve haskılara karşı mücadeleyi göze alan Türk devrimciler ve tutarlı demokrat kesimlerin varlığı unutulmaınalı ve

saygı

duyulmalıdır. Dolayısıyla Türk devletine takınılacak tavır, Türkiye halkı ve i leri kesimlerin dışındaki gericiliğin hedef alınmasıdır.

Hayatın objektif

gerçekliği bunu zorunlu kılmaktadır.

Tüm toplumlardaki her türlü baskının, katlİamın ve soykırımların so­ rumlusu baskı aygıtını

oluşturan devlet kurumudur.

Çünkü her türlü po­

litik kararlar devlet tarafından alınır ve sonra da sosyal yaşamda uygu­ lamaya sokulur. Kararların alınması ve İcraata yansıtılması için

bu

kuruma ihtiyaç duyulur. İstisnaSIZ tüm sömüıücü devletlerin böyle bir iş­

doğrultuda hareket eder. Lakin devlet tahli­ gerçek i çeriğini tümüyle yansıtmaktan uzaktır. Devlet toplumun tüm katınaniarına mal edilir.

Böylece toplum üstü gösterilerek devlete kutsal bir göıününüm verilir. Bu baskı organı, egemen sınıflar tarafından bu bakış açısıyla otoriter bir güç olarak kitlelere böyle yansıtılır. leyişi vardır. Her devlet bu lini salt

bu bakış

açısıyla sınırlamak, devletin

Oysa devlet denen kurumun tarihine bakıldığında, gelişme aşama­

sındaki toplwn ne zaman ki kendi içinde sınıfların oluşw1ıunu beraberinde getiriyor ve uzlaşmaz karşıtlıklar yaratıyor; beraberinde o koşullar dev----

199

Jet denen kurumWl temellerini de atıyor. Sistem içi oluşan çelişkiler o ku­ rumun maddi temellerini oluşturuyor. Bir önceki sınıfsız, komünal top­ lumun yerini sınıfların oluştuğu ve sınıf çelişkilerinin türediği topluma bı­ rakması, devlet denen organın oluşumunu da beraberinde getiriyor. Her tarihi koşulda oluşan sınıflı toplumlar nitel olarak farklılıklar içerse de, ortak yan sınıfların ve sııııf çelişkilerinin varlığıdır. Devleti var eden uz­ laşmaz sınıf çelişkileridir. Devlet, egemen sınıfın çıkarlarını yansıtan bir kunım olarak oıtaya çıkar. Ve ezen ve sömüren sınıfın ezilen sınıf üze­ rindeki baskı aygıtını oluşturur. Lenin konuyla ilgili Engels'ten şu ak­ tam1ayı yapar.

"Devlet, Sın!fçelişkilerini dizginleme gereksiniminden doğduğu için; ama aym zamanda bu sın!flamı çatışmasmuı ta ortasında doğduğu için, o, kural olarak en güçlü, ilaisaden egemen sınıfın devletidir ve onun sa­ yesinde siyaseten de egemen sınıflıaline gelir ve böylece ezilen suııfi bas­ tırmak ve sönıürmek için yeni araçlar elde eder . . . "(78) Yukarıda belirtildiği gibi iktisacten egemen olan sınıf, siyasi ege­ menliğini de devlet denen kuıuın sayesinde oluşturur. Egemen sı­ nıf(lar), kendi sınıf çıkarlarını savunan devlet üzerinden toplumun ezi­ len sınıf(lar)ı üzerinde tahakküm kurar. Oluşan her devlet her toplumda bu işleyişle hareket eder. Devleti var eden bu iç olgudur. Tarih sahne­ sine içteki sınıf çelişkilerinin oluşmasıyla ortaya çıkan devletin rolü be­ raberinde, dış alanlara kadar yansır. izlenen dış politika iktidardaki sı­ nıfın çıkarları doğrultusunda belirlenir. Bu nedenle çeşitli devletlerin çıkar çatışması beraberinde devletler arası savaşları da getirmiştir. Ama bu dış çatışmalarda da devlet, iktidardaki sınıfların çıkarları doğrultu­ sunda hareket eder. Çağımızın en büyük katliamianna neden olan

1 . ve 2. Paylaşım Savaşlarını başlatan empeıyalist devletler, kendi tekelci bur­

juvazilerinin uluslararası çıkarları için savaşmışlar ve onları temsil et­ mişlerdir. Bu savaşlarda katledilen on milyonlar ise emekçi sınıflara mensup halklardır. Tabi ki bu gerici savaşların gerçek muhtevası hep ka­ mufle edilmiş ve çarpıtılmış, ulusal yaftalada da tüm toplumun çıkarına gösterilmiştir. Kısacası, çıkan gerici savaşlarla, devletin içteki sınıf

200

-------

mücadelesindeki gerici rolü yadsınaınaz.

Ayrıca her çağda olduğu gibi, çağımızda da gerici devletlere karşı al­ ternatif devletler de oluşmuştur. Geçmişin feodal devletine karşı, nasıl ki bir dönemler buıjuva devleti i lerici mevzide yer almışsa; gericikşen buıjuva devletine karşı sosyalist devletler altematif zeminde yer almış­ lardır. Her şeyde olduğu gibi, diyalektiğin işlerliği bir sistemi ve devlet yapısını göreli olarak ilerici kılarken, sürecin tarihsel gelişimi sonucu yük­ lenen rolleri n yer değiştümesini de beraberinde getirir. Artık misyonunu tamamlayan ilerici yapı bu nitel iğini kaybeder ve gerici alana kayar. Ar­ tık statükocudur. Mevcut statükoyu korumak için de giderek saldırgan­ laşır. Ama iradesi dışında kendi zıddını oluşturan geleceğin ilerici pers­ pektifinin oluşumunu ve gelişimini de engelleyemez. Kapitalizm ile sosyalizmin tarihsel süreç içerisinde yer değiştirmesi, tarihsel materya­ lizmin bu yasasıyla açıklanabilir.

Dolayısıyla Osmanlı İmparatorluğu devleti ile günümüz TC devleti iktidardaki hakim sınıfların devleti olmuştur. Emekçi sınıfların sömüıüsü devlet üzerinden baskı oluşturularak yerine getirilmiştir. Emekçi sınıflar üzerinden elde edilen üıün-rant, devlet mekanizması üzerinden sömüıücü sınıflara aktarılır. Bu sömürü toplumdaki her türlü baskının da dayana­ ğını oluşturur. Dolayısıyla baskı altındaki emekçi sınıflar hiçbir baskı ve sömürünün soıumlusu olamaz. Tersine tüm bu baskı ların ınuhatabıdırlar.

Dolayısıyla Türk emekçi sınıfları Em1eni soykırımınm sorumlusu değil­ dirler. Çünkü soykırımı yapan devlet emekçi smıfları temsil eden devlet değildir. O devlet onları sömüren sınıfların çıkarlarını yansıtan ve onlara hizmet eden gerici bir devlettir. Doğası gereği, o sürecin çoğunluğunu oluşturan yoksul Türk köylülerini ve şehirdeki işçileri, meınurları, esnafı da içeren tüm emekçileri de baskı ve yaptırım altmda tutmuştur. Kırsal alanda köylülerin ürettiği artı üriine, haraççı devlet tarafından hep el ko­ nulmuştur. Mevcut sistemin tefeci egemen sınıflarının sömüriisü ve dev­ let giderleri hep bu minvalde karşılanmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu 'nun temsil ettiği egemen sınıflar, bizzat dev­ let bünyesi içeıisinde yer alan sınıflardır. imparatorluk, dönemin egemen --------�--

201

sınıflarını doğıudan yönetici olarak kadim devlette bir araya getirmiştir.

Bizzat içinde yer aldıklan devlet nezdinde, iktidardaki sınıflan padişah ve saray çevresi, ordu kesimi ve ulema kesimleri oluşturuyordu. Bu sı­ nıflar aynı zamanda devleti yöneten kesimi oluşturuyorlardı. Devletin iş­ leyişi, yasaları ve tüm politik hattı bu yönetici sınıflar üzerinden sevk ve idare edilirken, köylülerin ve zanaatkar kesimin ürettiği artı üıüne de, bu devlet bünyesindeki söınürücü sınıflar tarafından el konuluyordu. Dev­ letin yönetimi de bu sınıflar tarafından yapılmıştır. Toplumun çoğunlu­ ğunu oluşturan dönemin rcayası, böylece sömürülüyor ve sosyal ve si­ yasal baskı ve yaptırım altında da tutuluyordu. Fikret Başkaya da köylülüğün durumunu şöyle belirtiyor.

"Reayanm toprağı tasarruf hakla mil·asla babadan oğula geçerdi.

Toprağı bu şefd/de tasamtf etme karşılığında köylii(reaya), devlete daha önce sözünü ettiğimizfarklı adlar altındaki haracı ödemekle yiikiimlüydii.

Devlet, doğrudan üretici olan köylünün (reayanın) sosyal artık ürününe haraç biçiminde el koyuyordu. Devlet, bu şekilde lıaraç alma haklam köy­ liiye sağladığı '/wnmıaya 've 'güvenliğe ' dayandırıyordu. Reaya silah ta­ şryamaz, toprağr terk edemez ve hep reaya olarak kalırdı. Osmanlı yö­ netici sın!fimn adamlan bunu 'reaya oğlu reayadır ' biçiminde ijCıde eder!erdi. Köylü toprağm özel mülkiyetine sahip olmadığı için, 'basit ye­ niden üretim ' aşamasmm ötesine geçmesi mümkün değildi. Bu da gele­ neksel yapmm yeniden üretimini ve devamlılığını sağlıyordu."(79) Yukanda bir kez daha beliıttiğimiz gibi Osmanlı toplumunun ezici ço­ ğunluğunu köylüler oluşturmuştur. Köylülerin topraklarını terk edeme­ mderi ve ürettikleri ürünün önemli bölümüne cl konulması katmerli baskı ve sömürüden başka bir şey değildir. Köylülerin ürettikleri ürün­ lerin gaspı ilc birlikte vergi adı altında haraç da toplanırdı. Var olan dev­ let bunları da sömürü ve tahakküm altında tutmuştur. Dönemin köylüsü çalıştığı toprağın dışına çıkamazdı. Çünkü çalıştığı toprağı belirleme hakkı yoktu. Reayanın çalıştığı toprağın mülkiyeti tümden dönemin dev­ let mülkiyetindeydi. Köylü toprağa bağımlı tarzda çalışır ve haraç kcsi­ lirdi. Sadece babadan oğula toprağın tasarıufhakkı vardı. Dolayısıyla köy-

202

------

!ünün çalıştığı toprağı b elirleme ha k k ı yoktu Kısacası reaya böylesine .

katmerli sömürüyle birlikte sosya l konum uyla da tahald.iim altındaydı.

Dolayısıyla devletin bu tarz baskı ve sömüıiisü altında olan köylü­ l er esnaf ve zaııaatkarlar devleti n baskı ve ka tliam l annın sorumlusu ol a­ ,

mazlar. Çünkü o devlet onları da hedef almıştır. Devletin hedefi duru­ nmnda olan dönemin köylüleri Erme n i soykırımının sorumlusu değildir.

1 9 1 5 soykırımını yapan sürecin egemenleri ve b izzat içinde yer aldık

­

lan devlcttir. Somna sınıfsal pe rspektifle bakıldığında bu gerçeklik açıkça görülmektedir. Gizlenen, inkar edilen, çarpıtılan bir jenosi din ob­ jektif olarak açığa çıkarılması ve mahkum edilmesi bu gerçeğin tüm bo­ yutuyla deşifre edi lmesiyle mümkündür. Bir önceki devletin soykırı­

mına sahip çıkan mevcut devlet, kitleleri devamlı kendi güdümünde tutmak istiyor iktidarda olmanın avantaj ıyla somnu çarpıtırken her za­ .

man olduğu gibi, din ve mi l li ye tç i l ik i le yaratılan önyargıları devamlı canlı tutmaya devam edi yo r. K i tl e d e s teğini almak i çi n bu önyargı lara i htiyaçları vardır. ihti y a ç duyd u k lan bu atmosferi bu nedenle canlı tu­ tuyorlar. Onlar kendi karakterl erini yan s ı ttı kları kitleleri etki lerken, ayn ı zamanda on ları yaba n e ı l aştın yorlar. Böylece onlar ü zeri nde etki yaratab i l i y orlar. Bu k on ud a hala onlar üzerinde etkilidirler. Ama diğer taraftan k itleler i n ileri kesimleri i ç i nde sorunu nispeten daha gerçekçi tarzda g ö renler de vardır. Ç özü l m ey e n sorunlar mevcut düzeni giderek

sarsmaktadır. Sosyal pratiğin ç el i şk i leri giderek keın i kleşiyor ve eskiye kıyasla gizlenmektc zorlan ı l ı y o r. Bu kemiklc ş me beraberinde bir dö­

�

nemin tabularını da artık dc ş it e e di y or. İ leri emekçi kitleleri artık ·

kendi deney ve tecrübelerini daha açıktan görebil ecekleri sürece de so­ kııyor. Kısacası mevcut duıum ol um lu ve olumsuz yansıma la rı yl a iç i çe v a rl ı ğını sürdürüyor. Bura da sorun mevcut sürece müdahale edecek ör­ gütsel durumun daha da gelişti r ilme s i ve mücadelenin dah a ileri alan­ lanı ka y d ır t lm ası sorunudur. Bu sorun başlı b aşına bir konu olduğu için burada daha üız l a ayrıntıya da g i rın iyoruz.

------

203

ERMENi SORUNUNUN BUGÜNKÜ BOYUTU B i r asra yakın geç m i ş i olan Ermen i sonımı yer a l d ığı gündeme iyice yerleşmiştir. Geçmiş yüzyı l ın baş larında yap ı l an soykırım gir­ diğimiz yeni asırda gündemdeki yeri n i konıınuştur. Oysa Ermeni so­ runu uzun bir dönem gündem d ı ş ıycl ı . Ü l kemizde hep gündem dışı tutulan sonın, resmi düzeyde kamuoyuna yansıtılmaktan özenle ka­ çınılmıştır.

Diğer taraftan da Ennenilcr aleyhi ne uç boyutlarda önyargıya da­ yalı değer yargıları türetilmiştir. Alcyhlerinde yaratılan bu önyarg ı ­ larla

toplumdan

giderek

tecrit

edilmişlerdir.

Devlet

suçl uluk

psikozuyla hareket ederek soykırımı mümkün ıncrtebc gündem dışı tutmuştur. Devletin bu tavrı kendisini gizlcyen suçlunun ruh haline tekabül etmektedir. Aksi takdirde tarihsel bir olayı gizleınenin izahı yoktur. Ama açığa çıkan gerçekler bu tarih i deşifre etmektedir. Bu gerçeklik artık iyice açığa çıkmıştır. Ermcnilerin akıbeti artık ortada­ dır. Soykırıma kadar yansıyan en katmerli baskıları içermektedir. N i ­ tekim tüm bu baskılar onları y ı ğ ın lar halinde göçe zorlamıştır. B ir dönemler eledelerinin doğup büyüdüğü, öldüğü topraklarda artık gü­ nümüzde hemen hemen h i ç Ermeni kalmamıştır. İ stanbul' da ise 5060 bin civarında Ermeni kalmıştır. Bu sayı ise j enosit öncesiyle kıyaslandığında artık senıbolik bir rakamdır.

Yine de Anadolu'da ilk dönemler bazı illerde, eski kuşaklar tara­ fından "gerçeğe daha uygun tarzda" Ernı e n i l crin gerçek durumu anımsanırdı. "Ermeni Kırıını," o dönemi yaşayan yaşlı Türk ve Kürt­ lerin nostalj i k batıralarında yer almıştır. Ama resmi ideolojinin inkarcı ve baskıya dayalı atmosferi nedeniyle o "kıyım la i lgili hatıralar" yaşlı kuşağı n kendi içinde sınırlı kalmıştır. Eski kuşak yok oldukça sorıın

204

------

giderek gündemden düşmüştür. Bu doğrultuda yaratılan ruh haliyle resmi ideoloj i giderek egemen kılı nmıştır. Gerçek leştirilen soykırım sonraki kuşakların belleğinden hep gizlenmiştir.

Ama günümüzde sorun artık bu gizemini kaybetmiştir. Bir dö­ nemler gündem dışı olan Ermeni sorunu artık gündemde yer almak­ tadır. Onlarca yıl gizeml i tutulan tarihi gerçeklik artık kendisini dayatmış ve gündeme otummştur. Artık sonın devlet tarafından gün­ dem dışına itilememektedir. Önceleri inkar edilen soykırım, tarihin obj ektif dayatması sonuca daha belirgin olarak açığa çıkmıştır. Artık gizlenemeyen tarihi gerçeklik, bu sefer çarpıtılarak "tehcir" yaftasıyla meşnı gösterilmek istenmiştir. Çizilen Misak-ı Milli sınırları içindeki tarihi haksızlıklar gündemi iyice zorlar olmuştur. Katliam, inkar, çar­ pıtma ve tüm bunları ıneşnı gösterme girişimi artık açığa çıkan ger­ çeklik karşısında eski direncini kaybetmiştir. Bunun sonucu olarak da Ermeni sorunu, sürecin gündemine iyice oturmuştur. Elbette ki bu şoven ve inkarcı bir iktidarın, gündemde alan mevcut gerçekliği ken­ diliğinden kabul edeceği an lamına gelmeınelidir. Egemen sınıflar kit­ lesel boyuttan çıkmış Ermeni soyk ırımından daha çok, Kürt ulusal sonımı ve Alevi sorununu çarpıtacak ve yüklediği kılıflarla kendi de­ netiminde düzen içinde tutmaya çalışacaktır. Gericiliğin mayasında bu vardır. Elbette ki mevcut düzen içinde her türlü baskıya karşı mü­ cadele zorunludur. Düzen içi demokratik haklar bu mücadeleler so­ nucu elde edilebilir. A ma bu mücadele, sorunu üreten sistemin tasfiyesini de hedef almalıdır. Aksi takdirde sistem içine hapsedilen sorunların giderek daha da kronik boyutlara ulaşınası demektir.

B ir önceki yüzyılda Erınenilcrin kitlesel boyutlarda nasıl katledil­ diklerini ve yok edildiklerini gördük. Soykınının inkar edilmesi, so­ runu yok etmediği gibi daha da gündeme yerleşmiştir. Çünkü sonına obj ektif yaklaşılınamıştır. Yaklaşılmadığı müddetçe de tüm çıplaklığı yerini koruyacaktır. Bunun için de soruna devriınci perspektifle bak­ mak gerekir. Geçmişte olan bir soykırıma net tavır takınırken, içinde

-------

205

bulunduğumuz günümüz koşullarından da kopuk olunmaınalıdır.

Geçmişteki her türlü haksızlığa, baskıya, kati iaına, soykırıma takını­ lan tavır, günün obj ektifkoşulları na uygun olmalı ve geleceğe dönük perspektifle verilmelidir. Kısa ve özlü de olsa aşağıda belirttiğimiz görüşler bu minvaldedir.

Soykırımı Lanetliyoruz: Yukarıda müteakip defalar belirttiğim iz gibi soykırımı ve katliamları haklı kılacak h i çbir gerekçe o lama z .

Geçmiş yüzyılın ilk soykırımı için de bu ge ç e rl i dir Ermeni soykırı­ .

mını inkar etmek için hiçbir n e d e n göstcrilcıncz. Böyle b ir g i r işim soykırımı haklı kı lınaktan başka bir anlam taşımaz. Böylesi bir tavır soykırımı onaylamaktır. Ermen i so ykı rı m ı dışında tüm soykırımları ve katliamları da haklı gönnek demektir. Hiçbir mazereti olmaksızın Enneni Soykınmını lanetlİyoruz ve kınıyonız. Yaşad ı ğımız toprak­ larda gerçekleştirilen ve Ermcni lerle beraber Süryan i l cri ve Ezidi Kürtleri de hedef alan bu soykınını kın ıyo ru z Tüm bu saldırı furyası .

içerisinde yer alan, Küıtlcri ve Alevi mezhcbini hedef alan katliam ve saldırıları da lanctliyoruz.

Ermenileri Anıyoruz: Yapı lan soykırımla yaşadıkları topraklar­ dan yok edilen Ermenileri saygıyla anıyoruz. Toplumsal bir yapı ola­ rak yaşadıkları topraklardan katiedilerek tasfiye edilen bu toplumu, insanlığın belleklerinde tarihsel o larak yaşatınalıyız. Tarihsel bir hak­ sızlığa karşı obj ektif ve kararl ı ta vır a l ın a n ı n ön koşulu bunu gerekti­ rir. Kronikleşmiş sorunun gündemde tutu l ması yuka rı da bcl i ıtti ğimiz gibi topraklarından koparılan ve yo k edilen bir topl u mu n anılmasın hizmet etmelidir.

Ülke Ermenilere Açıktır: Soykı rı m ın teşhir edilmesi kınannıası ,

ve mahkum edilmesi zorunludur. Gelecekten yana tavır bunu gerek­ tirir. Ennenilcr soykırım sonucu eski topraklarından yok edilmişler

­

dir. Ama, dünya çapında diaspora oluşturmuşl ardır. Bu diaspora atalarının jenositle yok edi lmesini un utınaın ıştır. Ermen i diasporasını, reddedilen soykırım o l uşturmuştur. Haleti ruhiyesi soykırıma göre 206

------

oluşmuştur. Soykırım olmasaydı enneni diasporası bu ıninvalde oluş­ mazdı. Bunun sonucu soykırım mahkum edilmeli ve ülke toprakları Ermeni dİasporasma kayıtsız, şartsız açık olmalıdır. Ermeniler ülke­ ınize gelebilmeli ve soykınının mahkum edildiği koşullarda özgürce hareket edebilmeli. Halklar arasında o luşturulan önyargılar böylesi enternasyonal bağlarla yıkıma uğratılabilir ve köklü müdahale de bu koşullarda yapılır.

Demokratik Tavır Takınılmalıdır: Ülkenin Erınenilere açıl­ ması, suni dürtülerle yapay u lus oluşturulması anlamına da gelıne­ melidir. Enncniler Türkiye sınırları içerisinde artık Ulusal bir yapı deği ldirler. Soykırımla ulus niteliklerini kaybetmişlerdir. Artık İs­ tanbul i linde azınlığa tekabül eden milliyet konumundadırlar. Eski­ den olduğu gibi, yaşadıkları topraklarda çoğunluğun oluşturulmasına tekabül eden ulusal konumlarını soykırım sonucu yitinniş!erdir. Ulus, yaşanan topraklarda belli bir nüfusun, ulusal karakter taşıyan ve var­ lığını h issettiren toplumsal bir yapı oluşturmasını zorunlu kılar. Er­ meniler artık mevcut durumlarıyla, böylesi bir potansiyel konumdan yoksundurlar.

Dolayısıyla böylesi bir girişim o topraklardaki halkların ulusal ko­ numlarını hedef alır. Nesnel gerçeklikle bağdaşmaz. Ama tüm bu ger­ çeklik yukarıda belirttiğimiz gibi, o toprakların Ermeni diasporasına da kapalı tuhılması anlamına gelınemelidir. Tersine açık olmalıdır. Bu açıklık jenosidin mahkumiyetini içermelidir. Objektif gerçekliğe uygun demokratik tavır takınılmalıdır. Geçmiş bir jenosidin yarattığı nostaljik duygulara sahip Erıncnilcre ülke topraklarının böylesi bir ruh haliyle açık tutulması, onlarm geçmişe ilişkin duygularını da tat­ min edecektir. Halklar arasındaki önyargıların giderilmesine hizmet edecektir. Bundan dolayı diaspora içerisinde yer alan Erınenilere ülke toprakları da kararlı bir şekilde açık tuhılınalıdır.

Resmi Soykırım Günü: Yaşadığımız devlet bilindiği gibi Os­

manlı tarihine olduğu gibi sahip çıkmaktadır. Sahip çıkılan süreç şe-------

207

riatla yönetilen devletin geçmişidir. Dolayısıyla Ermeni soykırımını da bu nedenle kabul etmeyip "tehcir" yaftasıyla değerlendirmektedir.

Bu onun gerici konumundan ileri gelmektedir. Bu nedenle TC ' den soykırım karşısında objektif tavır beklemek mümkün değildir. Dola­ yısıyla bu devlet Ermeni soykırımını resmi olarak kabullenmez ve ta­ nımaz. Ancak ileri ve alternatif bir devlet kuruımı soykırımı resmi olarak mahkum eder ve resmi soykırım günü ilan eder. Ayrıca başta eğitim sistemi olmak üzere, resmi kurumlar üzerinden soykırım ger­ çeği kitlelere iletilerek kavratılabilir. Kitlelere verilen yanlış bilgiler böyle giderilebilir. Her şeye karşın devrimci, demokratik güçler mev­ cut süreç içerisinde, soykırıma karşı da net ve kararlı tavır takınmalı­ dırlar. Soykırım mahkum edilmeli ve etki alanı içerisindeki kitlelere dönük kampanyalar yürütülmelidir.

Yerel Bazı Alanların Ermeni isimlerle Anılması: Ermenilerin katiedildiği veya zorla göç ettirildiği Enneni yerlere, Ennenice isim­ leri geri iade edilmelidir. Ya da soykırımın daha sancılı boyutlar ile gerçekleştirildiği bazı i l ve yerel alanların isimlenin kullanılınası ile de geçmiş Ermeniler anılabilir. Böylece gerici sistemin, Ermeniler ile diğer milliyetlerden ülke halkı arasında yarattığı duvarlar yıkılabilir.

Ve onlar arasında oluştumlan geri değer yargıları tasfiye edilebilir.

Elbette ki bu oluşum da mevcut düzenin köklü ve nitel değişimiyle söz konusu olabilir. Ancak yine de bu süreç içerisinde de, bu hedef doğrultusunda çaba sarf edilebilir.

Yukanda kabaca sıraladıklarımız elbette ki daha da netleştirilerek gündeme gelebilir. Gelen maddeler daha da çoğalabilir. Ayrıca içe­ rikleri daha da genişletilmeli ve tarihsel bir haksızlığa obj ektif bir tarzda müdahaleyi içermelidir. Sonın bugün aldığı boyut çerçevesinde ele alınmalıdır. Alternatif olarak da gericiliğe ve onun her türlü bas­ kıya tekabül eden İcraatları karşısında takınılacak tavır, geleceğe dönük nesnel süreci içermesini zorunlu kılar. Ermeni sorunu da bu mantaliteyle ele alınmalıdır. Yukarıda ayrıntılarıyla değindiğimiz Er-

208

------

menilerin tarihi de bu durumu içermektedir. Ermeni soykırımında ol­ duğu gibi benzeri dunnnlar için de bu geçerlidir. Bunun için de ulu­ sal işgallerin, ulusal katliamların ve hala devam eden bu baskı ve saldırıların tümden ortadan kaldırılması ancak bu şartlarda mümkün olur. Daha açık bir deyimle sonınun köklü çözümü eski rej imin köklü tasfiyesiyle mümkündür. Bununla ilgili de ayrıntılara değindik.

Amacımız gerçekliğin açığa çıkarılınasına hizmet etmeyi içer­ mektedir. Soruna bu minvalde değindik. Bununla bağlantılı olarak farklı milliyetlerden oluşan ülke halkımızın arasında oluştumlan çe­ lişkilerin de yok edilmesidir. Bu çelişkilcrin gündemde tutulması aynı zamanda halka da kavratılınasını içerınelidir. Halk arasındaki çeliş­ kilerin giderilmesi mümkündür. Bunun için gereken önkoşul, dün ve bugün çeşitli milliyetlerden ülke halkı arasında oluşturulan dini ve ulusal kutupların tamamen yıkıma uğratılınasıdır. Ve bu gerici emel­ ler doğrultusunda oluştumlan önyargıların bertaraf edilmesidir. Nes­ nel gerçeklik bunu gerektirmektedir. İktidardaki gerici sınıflar tüm saldırganlığıyla sorunu aksi batiara çekmek isteseler de, onlar de he­ deflerine ulaşaınamaktadırlar.

Dolayısıyla iktidardaki egemen sınıflardan soykınını kendiliğin­ den mahkum etmeleri beklentisi subjektif bir beklentidir. Bugünkü egemen sınıfların ve mevcut devlet aygıtının, soykırımı gerçekleşti­ ren devlet yapısının devamı olduğu gerçeğinin göz ardı edilmesidir.

Bu devlet, ideoloj ik, politik hattı ve devlet kurumlarıyla, soykırımı yapan İTC'nin devaını niteliğindedir. Soykırım temeli üzerine oluş­ muş bir devletten böyle bir beklenti gaftan başka bir şey değildir. Do­ layısıyla bu doğnıltuda mücadele edilmelidir. Her şeyde olduğu gibi bu sorunun köklü çözümü de bu tarzdaki mücadele sonucu olacaktır.

-------

209

Dipnotlar l ) Marks, Kapital l , sf.668 2 ) Stalin ' den aktaran , İbrahim Kaypakkaya, Seçme Yazı lar, sf.259, 3 ) age, sf260 4) age, sf26 1 5) Robert Montron, Osmanlı Tarihi, sf.3 7 6) age, sf.90 7) Lenin, Ulusal Sorun ve U lusal Kurtuluş Savaşları, s f. 60 8) Lenin, U l usların Kaderlerini Tayin Hakkı, sf. 60-6 1 9) age, sf. 52-53

L O) Stalin 'den aktaran, İbrahim Kaypakkaya, Seçme Yazılar, sf 266 l 1) Recep Maraş lı, Ermeni Ulusal Demokratik hareketi ve 1 9 1 S Soykırımı, sf 1 69

1 2) İbrahim Kaypakkaya, Seçme Yazılar, sf.283 1 3 ) Lenin, Rusya'da Kapitalizmin Gelişmesi, sf. 5 l 1 4 ) age, sf.49 ı 5) M,Kalman, Batı Ermenistan ve .Jenosit, sf.65 I 6) age, sf.66

ı 7) Stalin, Leninizm'in Sorunları, sf.73 l 8 ) Arsen Avagyan, Ermeni ler ve İttihat Terakki Cemiyeti, sf.23 1 9) age, sf.26 20) Gaidz F. Minassian, Ermeniler ve ittihat Terakki Cemiyeti, sf. l 5 7 2 1 ) Lenin, Ulusların Kaderlerini Tayin Hakkı, sf. 3 3 2 2 ) Fikret Başkaya, Yediyüz, sf. 2 6 1 2 3 ) age. sf. 263-264 24) M. Kalman, Batı-Ennenistan ve .Jenosid, sf. 83 25) Arsen Avagyan, Ermeniler ve ittihat Terakki Cemiyeti, sf. 6 6 2 6 ) Sasuni ' den aktaran M. Kalman, Batı Ermenistan v e Jenosid, sf. 8 1

210

-------

27) Arsen Avagyan, Ermeniler ve İttihat Terakki Cemiyeti, sf.99 28) age, sf. l l 9

29) Taner Akçam, Türk U lusal Kimliği ve Ermeni Sorunu, sf. l 06 3 0) ATİK Konseyi Bülteni 3 1 ) Taner Akçam, Türk Ulusal Kimliği ve Ermeni Sorunu, sf. I 07 3 2) Taner Akçam, İnsan Hakları ve Ermeni Sorunu, sf.235-237 3 3 ) age, sf.248 34) age, sf25 1 -252 35) M .Kalman, Batı-Ermenistan ve Jenosid, sf. 1 1 6 3 6 ) age, sf l 34 37) Taner Akçam, Türk Ulusal Kimliği ve Ermeni Sorunu, sf.23

3 8) Lenin, Ulusların Kaderlerini Tayin Hakkı, sf. 5 3 3 9 ) İbrahim Kaypakkaya, Seçme Yazılar, sf.306

40) Lenin, Ulusal Sorun ve U l usal Kurtuluş Savaşları, s f.30 1 -302 4 1 ) Der! ey e n Ragıp Zarakolu, Sivil Toplumda Türk-Ermeni Diyalogu, sf. l 75

42) Taner Akçam, Türk Ulusal Kimliği ve Ermeni Sorunu, sf. l 5 l 43) Vikipedi Ansiklopedisinden aktaıma, H . İzzettin Dinamo, c.7, sf.2 1 9 44) Ars�n Avagyan, Çerkes ler, sf. 1 97, A.Fuat C ebes oy' dan aktarımı 45) Fikret Başkaya, Yediyüz, sf.3 02 46) İbrahim Kaypakkaya, Bütün Yazı lar, sf 1 96 4 7) Recep M ara� l ı , Ermeni U! usa! Demokratik

Hareketi ve 1 9 1 5 Soy-

kırımı, sf.265 48) Taner

Akçam, İnsan Hakları ve Ermeni Sorunu, sU 1 5- 5 1 6

49) age, sf309 50) Sarkis Seropyan, Agos Gazetesi Yazarı 5 1 ) Vi kipedi Ansiklopedisi, Varlık Vergisi Bölümü

52) Antranik Çelebyan, Antranik Paşa, sf.349 5 3 ) Fi kret Başkaya, Yediyüz, s f. 3 05 54) Taner Akçam, İnsan Hakları ve Ermeni Sorunu, s f. 5 9 1

-------

211

55) Hayk Kazaıyan, Osmanlı İmparatorluğu ve Ermeni Sorunu, sf. ı 42 56) Sam ve! Digrani Aıihanyan, G.K. Oıj onikidze ve Ermenistan' da Sovyet İktidarının Kuruluşu, sf.5 ı 57) age, sf.56-57, Lenin 'den aktarma 5 8) Vikipedi, Gümrü Antiaşması 59) Taner Akçam, İnsan hakları ve Enneni Sorunu, sf. S ı 8-5 ı 9 60) Stalin, Milli Demokratik Devrim, sf.70 6 ı ) age, sf.90 62) Derleyen Ragıp Zarakolu, Sivil Toplumda Türk-Ermeni Diyaloğu, Henri Alleg'in Açılış Konuşması, sf.34-35 63 )Recep Maraşlı, Ermeni Ulusal Demokratik H areketi ve ı 9 1 5 Soykırımı, sf.247 64) Antranik Çelebyan, Antranik Paşa, sf.27 ı 65) M.V. Arzumanyan, Kafkasların Lenin' i Stepan Şahumyan, sf. 482 66) Stalin, Eserler cilt l 5 , sf. 259 67) Partizan Dergisi, sayı 63, sf. 1 ı 7 68) age, sf.

ı ı7

69) M.V. Arzumanyan, Kafkasların Lenin' i Stepan Şahumyan, sf. 43 1 70) age, sf. 553 7

ı) age, sf. 7

72) Partizan Dergisi, sayı 63, sf. 94 72) age, sf. 95 73) age, sf.

74) Antran ik Çelebyan, Antran i k Paşa, sf.3 ı 2 75) Sam ve! Dikranİ Alihanyan, Orj onokidze ve Ermenistan ' da Sovyet İktidarının Kuruluşu, sf.89 76) Lenin, Ulusal Sorun ve Ulusal Kuıiuluş Savaşları, sf.35 8-359 76) E.H.Carr, Sovyet Rusya Tarihi Bolşevik Devrimi, sf.3 ı 1 7 8 ) Lenin, Seçme Eserler, cilt 7, sf.24 79) Fikret Başkaya, Yediyüz, sf. ı ı 5

212

-------

aeçeY\ y«zyılıYI. başlar/YI.(). tekabü l edeYI. tarihsel bir gerçek lik olarak ErWleYI.i SoykırtWlt .. taUYI. bir döYI.eWl .. soykırımı gerr çekle�tireYI. OsWlaYI.lı imparatorluğu ve soY�.raki takipçisi TC ile emperyalist efeY�.dileri tarafıYI.daY�. geçtiğimi:z. y«zyıfıYI. taUYI.Ca bir süreciY�.de düY�.ya halklarıY�.daY�. gi:z.leY�.miştir.

AYI.cak yakrYI. bir döYI.eme kadar Türkiye toplumuY�.da dft

tabu olaYI. bu SoykırrW\., artık bu boyutUY�. , atŞıYI.a fLKW\1 tl . l<öhY�.eyevı sisteWlirl ve giderek deriYI.Ie�eYI. çelişkilerivı d yo.t ması soY�.ucu bir dövıeWle kadar gi:z.levıeYI. soykırıM artık açık taY�. güY�.demde yer almaktadır. TüWl resmi in.ko.rlo.ro. rağme soykırım gerçeği artık eskisi gibi ko.wıufle edilememektedir.