Art movements

THỜI ĐẠI PHỤC HƯNG K

hoảng từ 1400 - 1600, giữa thời ỳ Trung cổ và Hiện đại, diễn ra ở Ý, châu Âu.

“Phục Hưng” được dịch từ tiếng Ý Rinascita - chỉ sự khôi phục nền văn minh Hy Lạp. Quá khứ vinh quang ấy thoạt tiên được thể hiện qua văn học, rồi các di tích, những sáng tạo nghệ thuật dường như là chuẩn mực cho xã hội mới, coi khinh những quy tắc thời Trung Cổ trước đó.

Masaccio mở đầu vào năm 1425, ở Firenze và nhanh chóng lan truyền ra các thành phố khác ở Ý (cao trào ở Firenze, Roma và Venezia).

Pietà, 1499 - Michelangelo

1

Renaissance | THẾ KỶ XV - XVII

Các nghệ sĩ thời kỳ này được đặt vào tâm thế di chuyển không ngừng giữa các quốc gia để tranh thủ các khoản chi từ nhà bảo trợ của mình, và để hoàn thiện tri thức lẫn kỹ thuật hội họa. Sự phát triển ở thời kỳ này là nền tảng của hội họa phương Tây cho tới thế kỷ XX. Tranh ở thế kỷ XV thường được vẽ bằng màu thủy noãn. Sự tôn sùng con người biểu hiện ở tranh chân dung, các đề tài phúng dụ bác học và lịch sử. Nghệ thuật tôn giáo trở nên phong phú hơn nhờ những chủ đề mới trong đó các họa sĩ phô diễn óc tưởng tượng của mình. Hình ảnh Thượng đế được nhân cách hóa, từ những Hóa thân, những hoạt động đến sự hy sinh của Chúa Giê-su; hay Đức Mẹ Đồng Trinh âu yếm ôm chặt Chúa Hài đồng.

Giotto di Bondone (1266 - 1337), người được coi là họa sĩ Phục hưng đầu tiên, đã bỏ đi những tính chất uy nghi của tôn giáo Trung cổ, thay vào đó là quan sát thiên nhiên. Bắt đầu từ một điểm tụ đặt ở chân trời, họa sĩ kẻ những đường tụ, thường được thể hiện trong những công trình kiến trúc hay đường xá. Thêm vào đó, bằng kiến thức toán học về tỷ lệ, các họa sĩ đặt nhân vật và nền cảnh đúng tỉ lệ theo luật xa gần.

Bố cục, thoạt đầu có tính tĩnh và thường là hình tam giác, sau dần phức tạp hơn trong thế kỷ XVI. Ánh sáng đều và rõ ràng, thể hiện không gian trừu tường, nguồn sáng nhân tạo thường di chuyển từ phái bên phải và nổi khối bằng kỹ thuật chiaroscuro. Với Leonardo da Vinci là kỹ thuật sfumato (khói sương mờ ảo).

Kỹ thuật sơn dầu cho phép gợi cảm giác về chiều sâu bằng cách giảm dần sắc độ và đường nét (phối cảnh không gian). Những sự cách tân này diễn ra liên tiếp trong thế kỷ XV. THẾ KỶ XV - XVII | Renaissance

2

Tuy nhiên, cái mà các nghệ sĩ Phục hưng thực sự tìm kiếm là vẻ đẹp và sự câ bằng hơn là tính hiện thực. Họ sáng tạo từ những quan sát thiên nhiên, chứ không phải sao chép thiên nhiên. Kế thừa văn minh Hy Lạp, các nghệ sĩ hướng tới một lỹ tưởng hoàn mỹ.

Triết học cho biết hình mẫu con người lý tưởng gồm có vóc dáng, hệ thống cơ nhục, gương mặt trái xoan, mũi thẳng, trán hình tam giác, nét mặt điềm đạm và trạng

thái cân bằng của cơ thể qua những cử động uốn éo. Hình mẫu này đạt tới sự thuần khiết cổ điển trong các tác phẩm của Raphael vào thế kỷ XVI. Sách của kiến trúc sư người La Mã Vitrurius (thế kỷ I TCN) cho rằng hình thể con người có thể là phần nội tiếp được tạo nên từ những hình học hoàn hảo như hình vuông, hình tròn. Các họa sĩ Phục Hưng đã thêm phần phong phú bằng những suy tư triết học của riêng

họ. Thí dụ như Albrecht Duret lấy một yếu tố của cơ thể làm mẫu chuẩn, từ đó suy ra các tỉ lệ khac, vẻ đẹp của hình thể được sinh ra chính từ sự tác động qua lại của chúng. Hay Marsilio Ficino, triết gia và nhà Hy Lạp học phục vụ gia tộc Medici ở Firenze, dung hòa tư tưởng Platon với triết lý Kitô giáo. Và học thuyết Tân Platon này đã là nguồn cảm hứng cho Michelangelo.

The Repatriation of the English Ambassadors, 1500 - Vittore Carpaccio 3

Renaissance | THẾ KỶ XV - XVII

Madonna of the Meadow, 1505 Giovanni Bellini (1430 - 1516) sinh trưởng trong một gia đình hội họa. Kỹ thuật điều sắc của ông có ảnh hưởng rõ rệt với nhiều họa sĩ lớn ở Venezia tể kỷ XVI.

The Annunciation, 1420 Paolo Uccello (1397 - 1475) có niềm say mê với những kỹ thuật phối cảnh phức tạp và cách điệu hóa cơ thể theo dạng hình học.

The Tribute Money, 1425 Massacio (1401 - 1428) là người đầu tiên áp dụng vào hội họa phép phối cảnh của kiến trúc Brunelleschi. Ông thường đặt nhân vật vào một không gian chân thực, với vẻ mặt nghiêm nghị, các nhân vật giao tiếp với nhau bằng cử chỉ và ánh mắt.

THẾ KỶ XV - XVII | Renaissance

4

The Creation of Adam, 1510 Michelangelo Buonarroti (1475 - 1564) có thiên hướng về điêu khắc nhiều hơn so với hội họa. Những hình thể trong tác phẩm của ông càng về những năm sau càng biểu lộ những cảm xúc giày vò hơn (dễ thấy qua sự căng thẳng ở cơ bắp, tư thế vặn vẹo của nhân vật và những mảng màu gay gắt).

Leda and the Swan, 1510 Leonardo da Vinci (1452 - 1519) là biểu tượng của tinh thần Phục Hưng. Ông tham gia hầu hết mọi lĩnh vực: điêu khắc, kiến trúc, quang học, cơ học, giải phẫu học, thực vật học, ...

Nhưng hội họa là trên hết bởi ông quan niệm rằng, nó cho phép sáng tạo ngang bằng Thượng đế.

Madonna in the Meadow Raphael (1483 - 1520) chịu ảnh hưởng sâu sắc từ Leonardo, ông đã vẽ một loạt bức tranh Đức Mẹ với sự dịu dàng tuyệt mỹ.

5

Renaissance | THẾ KỶ XV - XVII

Minerva Chasing the Vices from the Garden of Virtue, 1502 Andrea Mantegna, sơn dầu trên vải, 160x192cm, viện bảo tàng Louvre, Paris.

THẾ KỶ XV - XVII | Renaissance

Bức tranh này, cùng với nhiều bức họa khác, đã tô điểm cho thư phòng của nữ hầu tước Isabella d’Este ở dinh quận vương Mantova. Trong hình dạng của nữ thần Minerva, nữ hầu tước đuổi dồn vào miệng cống ngu dân những tội lỗi chống đối sự phát triển của trí tuệ: Lười biếng, Nhàn rỗi và Dốt nát.

Khu vườn Đức hạnh bao gồm Công bằng, Nghị lực và Tiết độ đồng hành trong cuộc truy tầm trí tuệ. Ngoài chủ đề bức họa, cần phải chú ý đến cách phối cảnh đường nét nổi bật nhờ cảnh quan kiến trúc bằng thảo mộc, hình họa vững vàng và bố cục hình tam giác xếp chồng tạo nên đặc trưng của thời kỳ Phục hưng Ý.

6

Raphael đã hiện thực hóa chủ đề Thi Sơn vay mượn từ văn học thần thoại cổ đại. Ông quy tụ các Nữ thần nghệ thuật, các vị thần, các nhà thơ cổ đại và đương đại trong một phong cảnh hết sức thanh bình. Bố cục đạt tới sự cần bằng hoàn hảo bằng cách phân bố các nhóm trong không gian, những nhân vật bất động xen kẽ giữa những nhân vật chuyển động.

Dễ thấy được cử chỉ tinh tế, phong thái thanh tao và những biểu cảm qua nét mặt, ánh mắt. Được đặt tại Phòng Chỹ ký, nơi biểu hiện quan trọng nhất trong hội họa thời kỳ Phục hưng, đây là tác phẩm tiêu biểu nhất cho bút pháp Raphael ở khoảng thời gian đỉnh cao trong sự nghiệp của ông.

The Parnassus, 1511 Raphael, bích họa, đáy 670cm, Phòng Chữ ký, điện Vatican.

7

Renaissance | THẾ KỶ XV - XVII

PHONG TRÀO KIỂU CÁCH R

a đời ở Roma và phát triển trên toàn nước Ý, lan tràn ở châu Âu kể từ 1530 và kéo dài tới 1610. Các họa sĩ Ý tôn sùng Maniera Moderna (phong cách hiện đại) của các danh họa thời Phục hưng. Họ sao chép các tác phẩm của Leonardo, Michelangelo và Raphael.

Trong khi các họa sĩ Phục hưng chú trọng vào tỉ lệ, sự cân bằng và vẻ đẹp lý tưởng thì phong trào Kiểu cách lấy cảm hứng từ đó, tuy nhiên theo một cách quá đà, dẫn đến nhiều tác phẩm trông không cân đối, tao nhã một cách kém tự nhiên.

Madonna with the Long Neck, 1534 - 1540 Parmigianino, Viện bảo tàng Uffizi, Firenze THẾ KỶ XV - XVII | Mannerism

8

Các đề tài phàm tục chiếm ưu thế hơn hết. Bố cục lộn xộn và chật chội. Các lớp cảnh chồng chất lên nhau trong các bức tranh. Họa pháp chuyên chú vào việc cách điệu hóa một cách cầu kỳ các chi tiết vụn vặt.

Cảm hứng từ thời đại Phục hưng đem lại một kho những tư liệu và hình thể và cử chỉ mà dường như trở thành một công thức cho thế hệ Kiểu cách. Hình họa giữ vai trò chính yếu và không chú trọng vào thực tế. Dáng contrapposto tăng quá mức, các hình thể được kéo dài ra và thêm vào cái vẻ mềm mại uể oải (morbidezza). Các nhân vật nữ có đầu nhỏ, gượng mặt tròn chĩnh và lạnh lùng.

Thân thể thường là khỏa thân hoặc mặc quần áo bó sát lộ rõ hình thể. Tư tưởng thể hiện qua điệu bộ, nét mặt nhăn nhó hay cơ nhục căng thẳng.

Laocoon, 1600 El Greco, National Gallery, Washington

9

Mannerism | THẾ KỶ XV - XVII

TRƯỜNG PHÁI CỔ ĐIỂN V

ào đầu thế kỷ XVII, họa sĩ người Ý Annibale Carracci cùng với hai người anh đề xuất một phong cách cổ điển mới đối đầu với những sự phóng túng giả tạo của trường phái Kiểu cách và phổ biến phong cách đó ở học viện hội họa.

Khi đó Học viện Accademia degli Incamminicati bắt đầu đào tạo với những bài văn của Aristoteles và nghiên cứu các danh họa Ý: Raphael, Michelangelo, Tiziano. Họ quan sát thiên nhiên bằng việc thực hành hình họa, vẽ theo mẫu thật. Thêm vào kỹ thuật vẽ đúng tỉ lệ, phối cảnh, kiến thức toán học, tạo khối nổi bằng bóng.

Trường phái Cổ điển phát triển các đề tài thanh cao với mục đích tôn vinh loài người. Tranh lịch sử được lấy cảm hứng từ thời Thượng cổ, Thánh kinh, thần thoại, thi ca, điễn dã La Tinh và văn học đương thời.

Chiếm vị trí quan trọng trong đề tài thời kỳ này còn có các cuộc diễu hành khải hohoanfcasc chủ đề ca tụng tình cảm, như Dido bị Aeneas bỏ rơi, vụ tàn sát trẻ vô tội ở Ai Cập

THẾ KỶ XVII | Classicism

và phán quyết của Salomon (biểu thị đức minh triết đương đầu với dục vọng con người).

Họa sĩ nghiên cứu thiên nhiên tại chỗ, vẽ phác thảo, ký họa, ghi chú rồi vẽ lại trong xưởng vẽ phong cảnh ấy với cơ sở từ luật phối cảnh. Những bố cục gây ấn tượng nhất thường áp dụng sơ đồ hình tháp.

Hình họa thống trị màu sắc. Các họa sĩ vay mượn đường nét tinh tế từ Raphael, họ xác định hình thể và tạo khối nổi rõ rệt, đôi khi như điêu khắc nhân vật. Tượng Hy La có ảnh hưởng lớn thể hiện qua những bức vẽ với nếp áo oai vê, hình khỏa thân hùng dũng, cử chỉ uốn lượn linh hoạt và cách tu chính nét mặt theo hình mẫu lý tưởng: trán tam giác, mũi thẳng. Tuy nhiên, sự tôn trọng tự nhiên đem tới cách thể hiện hình ảnh con người chân thực và có cá tính. Ánh sáng nóng và thơ mộng, soi sáng đều, nguồn sáng nhân tạo đi từ trên cao qua bên trái. Màu sắc trung thực, kỹ thuật sử dụng ngòi bút thành thạo.

10

Bức tranh thể hiện niềm khát vọng của Poussin “Bản chất của tôi buộc tôi tìm kiếm và yêu mến những sự vật có trật tự, tránh xa cái trạng thái mơ hồ, lộn xộn, trái ngược và thù địch với tôi như bóng tối thù nghịch và trái ngược với ánh sáng”.

Trong tranh, các nhân vật đang đọc bi văn “Et in Arcadia ego” được khắc trên một ngôi mộ cổ. Bi văn có trích dẫn với chú giải rằng “Ngay ở Arcadie, ta đây, Tử thần, cũng có mặt” đã trình bày một suy tư triết học sầu bi bằng cách nhắc tới một xứ sở tưởng tượng, hình ảnh của hạnh phúc và thứ ảo tưởng của thời Thượng cổ.

Et in Arcadia ego, 1640 Nicolas Poussin, sơn dầu trên vải, 85x121cm, viện bảo tàng Louvre, Paris.

11

Classicism | THẾ KỶ XVII

PHONG TRÀO BA-RỐC

Messina Returning to Spain, 1678 Luca Giordano, sơn dầu trên vải, 272x443cm, bảo tàng Prado, Tây Ban Nha.

R

a đời ở Roma khoảng năm 1630 và phát triển ở các nước châu Âu theo Công giáo cho tới năm 1710 - 1720.

Từ “ba-rốc” có nguồn gốc từ từ “barroco” trong tiếng Bồ Đào Nha (nghĩa là “viên ngọc trai méo mó”?) nhưng được dùng như từ “kỳ dị” vào đầu thế kỷ XVIII. Từ năm 1860, các sử gia nghệ thuật đã dùng từ này để chỉ một trong những phong trào chính yếu của thế kỷ XVII - đối lập với trường phái cổ điển.

THẾ KỶ XVII | Baroque

Ra đời trong bối cảnh tôn giáo có nhiều sóng gió, các tác phẩm của phong trào Ba-rốc chủ yếu có chủ đề chống cải cách, ưu ái các đề tài thần thoại có tình tiết sôi nổi.

Nghệ thuật Ba-rốc chứa đựng sự khoa trương, bay bổng, biến động và những yếu tố trang trí có vẻ thừa mứa. Bố cục thường có hình đường xoắn ốc quay cuồng và một đường chéo xiên lên.

Các họa tiết và hình diện lôi cuốn vào chuyển động, đặt nổi bật trên nền sáng.

Nếp áo nhân vật phấp phới trong trạng thái vô trật tự, tuy nhiên chính thái độ, cử chỉ, ánh mắt của nhân vật tạo nên sự thống nhất cho bố cục.

Không gian biến động, phối cảnh ảo ảnh mở rộng. Ảo ảnh quang học hay kĩ thuật “trông như thật” xóa đi ranh giới giữa hội họa, điêu khắc và kiến trúc. Các hình thể thâm nhập lẫn nhau như vẽ lên những đường cung và đường cong ngược.

Trong lĩnh vực hội họa, ta dễ nhận thấy phong cách Barốc nhờ màu sắc và chất liệu, thường là những màu nóng, tươi sáng. Những vệt màu đặt kế nhau tạo thành khối, nét màu dày, rộng.

12

Rape of the Daughters of Leucippus, 1616

Perter Paul Rubens (15771640), sơn dầu trên vải 224x210cm, Alte Pinakothek, Munich.

Peter là một họa sĩ gốc Hà Lan. Ông đã chuyển tải cảm xúc Baroc mạnh mẽ và vui tươi vào tranh vẽ một cách tài tình.. Với phong cách này, ông trở thành một hân vật quan trọng nhất của trường phái Anvers và gây ảnh hướng lớn ở châu Âu.

Trong khoảng thời gian ở Ý, Rubens ảnh hưởng bởi nghệ thuật của Tiziano. Ông học giữ sắc độ óng ả và cách thể hiện điệu luyện từ họa sĩ này. Đặc điểm của tranh ông là hình diện dày đặc và gợi cảm, màu sắc rực rỡ, bóng rọi khéo léo (da thịt như xà

13

cừ, chất vải lấp lánh). Các đường chéo cắt nhau kết hợp cái các mảng tạo nên sự chuyển động trong tranh. Chân trời thấp làm nổi bật cảnh quan mang tính thần thoại trên bầu trời sáng và các hình diện phơi phới.

Baroque | THẾ KỶ XVII

The Landing at Marseilles, 1621 - 1625 Peter Paul Rubens, sơn dầu trên vải, viện bảo tàng Lourve, Paris.

THẾ KỶ XVII | Baroque

14

Gia tộc Barberini đã yêu cầu Cortana vẽ bức họa biểu dương triều đại giáo hoàng Urbain VIII (Maffeo Barberini) ở trên trần đại sảng dinh thự của họ. Bức bích họa đồ sộ này về sau trở thành khuôn mẫu cho bất kỳ công trình trang trí Ba-rốc lớn nào. Hệ hình tượng, do Francesco Bracciolini ấn định, pha trộn các biểu tượng Công giáo chiến thắng với biểu tượng của thần thoại xưa. Ở phần trung tâm, Chúa Quan Phòng ngự vị trên những đám mâ phía trên Cronos (hay Saturne) và phô bày huy hiệu của gia tộc Barberini.

Các hình thể chuyển động tự do và vượt ra khỏi khuôn khổ kiến trúc dưới hình thức ảo ảnh thị giác trông như thật. Vị trí trông thẳng lên trời, luồng gió thổi tung nếp áo và các hình diện nhìn từ dưới lên được thu hẹp khoảng cách táo bạo khiến người ta có ảo giác mọi thứ rất thực. Ánh sáng óng ả lung linh phù hợp với cảnh vật, màu sắc theo ảnh hưởng của trường phái Venezia nhấn mạnh vào trung tâm và liên kết giữa các mảng.

Allegory of Divine Providence and Barberini Power, 1633 - 1639 Pietro da Cortana, bích họa, lâu đài Barberini, Roma

15

Baroque | THẾ KỶ XVII