Ouderen Jaarlijkse uitgave in het kader van
'de seniorenmaand’ Jaargang 13
INHOUD
4 6 8 10
De kracht van positief denken
Patiënt aan het woord
Rouw of depressie?
Nieuwsupdate
12 14 16 18
Hoe omgaan met verlies? Hoe verbeter je zelf je mentaal welzijn?
Opkikkertjes voor je mentaal welzijn
Vroegtijdig je zorg plannen, geeft rust
2
20 22 24 27
Budget versus zorgvraag
Even bezinnen
Receptjes die bijdragen aan je welzijn Puzzel
VOORWOORD Naar aanleiding van de seniorenweek stellen we met genoegen de dertiende editie van ons magazine ‘Ouderen met flair!’ voor. Onze medewerkers van de afdelingen geriatrie stellen dit magazine zelf samen, met veel enthousiasme en inzet. Het is in de eerste plaats bestemd voor alle oudere patiënten die tijdens de seniorenweek op één van de afdelingen in ons ziekenhuis verblijven. Op onze geriatrische afdelingen genieten de senioren tijdens de seniorenweek traditioneel van diverse leuke initiatieven en verwenmomenten. Voor onze medewerkers (over alle afdelingen in het ziekenhuis heen) is er dit jaar een ludiek opdrachtenspel ‘Het Rad der Wijsheid’. Hiermee kunnen ze hun kennis over topics in de geriatrie testen en verder aanscherpen. Want ook op onze niet-geriatrische afdelingen verblijven uiteraard heel wat oudere patiënten. Het centrale thema van dit nummer is psychisch welbevinden. Als zorgverleners in een geriatrische setting vinden we het onze taak om mee te zorgen voor dat mentaal welzijn en mogelijke taboes te doorbreken. Ons uiteindelijke doel? De kwaliteit van leven van zowel ouderen als mantelzorgers verbeteren. In dit nummer van ‘Ouderen met flair’ proberen we dat te doen door vanuit onze expertise inzichten, oplossingen en praktische handvaten aan te reiken aan ouderen en hun omgeving. We wensen je veel leesplezier!
dr. Charlotte De Clercq, medisch diensthoofd geriatrie
Karolien Quintiens, zorgmanager
REDACTIE: Sarah Chavatte en Hanne Sourbron HOOFD- EN EINDREDACTIE: Karolien Quintiens en Brigitte Celis VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: vzw Jessa Ziekenhuis, Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt VORMGEVING: Sigrid Beunckens FOTOGRAFIE: Rudi Van Beek, ©Shutterstock
3
De kracht van positief denken Je hoort wel eens over ‘de kracht van positief denken’. Maar wat is positief denken? En hoe doe je dat als het leven je al heel wat harde lessen heeft geleerd? Psychologe Sofie Vanstraelen helpt je op weg. Wat betekent ‘positief denken’? Sofie: “Het betekent alleszins NIET: je gevoelens wegduwen. Je mág verdriet, angst of boosheid voelen. Bewust je emoties onder ogen zien, helpt net om ze te verwerken. Maar onze gedachten gaan vaak met ons op de loop. We gaan die emoties dan voeden, blijven hangen in negatief denken of zelfmedelijden en zien doemscenario’s die niet op feiten berusten. Je daarvan bewust zijn en er afstand van nemen door te focussen op het positieve, geeft kracht. Positief denken betekent dus: je leven niet volledig laten bepalen door wat er gebeurt, zelf je gemoedstoestand en geluk mee in handen nemen.”
Sofie Vanstraelen
4
Wat zijn de lichamelijke effecten van positief
4. Focus op wat goed gaat. Je hoeft niet altijd
denken?
blij of vrolijk te zijn. Wat je wel kan doen, is
“Je lichaam herstelt sneller van ziektes of aan-
kiezen om te focussen op wat wel goed gaat
doeningen, je versterkt je immuunsysteem en je
in plaats van wat niet goed gaat. 5. Relativeer. Stel jezelf de vraag: is dit echt zo
loopt minder kans op een hoge bloeddruk of hartfalen. Daarnaast verhoogt je veerkracht en ben je
erg? Vaak vergroten we negatieve gebeurtenis-
minder vatbaar voor stress en depressie.”
sen uit. Neem jezelf niet te serieus. Humor kan hierbij helpen. 6. Zie negatieve momenten als een leer-
Positief denken kan je leren. Niet opgeven. Vaak oefenen is de boodschap.
moment. Positief ingestelde mensen hebben de kunst om te leren uit moeilijke situaties. Ze halen er een voordeel uit, hoe klein ook. 7. Wees mild voor jezelf en anderen. Wees minder perfectionistisch, luister minder naar je innerlijke criticus. Geef jezelf regelmatig complimenten en doe dat ook met de mensen rondom je. Loopt iets niet zo goed? Straf jezelf niet, maar beslis om het volgende keer anders te doen. 8. Doe de dingen die je graag doet. Zoek naar
Kan je leren om positief te denken?
dingen waar je gelukkig van wordt of die je goed
“Absoluut. Je kan je hersenen – ongeacht je leeftijd
kan: bakken, handwerken, wandelen, tekenen,
– trainen zoals je spieren traint. Vaak oefenen is
iets doen voor iemand anders, … Ideaal zijn de
de boodschap!”
bezigheden waarbij je in een ‘flow’ komt: je gaat met je hele wezen op in wat je doet, de tijd vliegt
Hoe doe je dat?
en je krijgt er energie van.
1. “Wees dankbaar. Start of eindig je dag met te
9. Versterk je eigen veerkracht. Zoek bijvoor-
benoemen waarvoor je dankbaar bent. Denk
beeld steun in je religie, gebruik humor, doe aan
daarbij ook aan kleine gelukjes: een fijn bad,
meditatie of mindfulness, … 10. Streef naar je ikigai; het Japanse geheim
een kleine ontmoeting, de zon die schijnt, … 2. Omring je met de juiste mensen. Ga om met
voor een vreugdevol leven. In een notendop
mensen die jou energie geven en positief inge-
betekent dit: je passie vinden. Ga op zoek naar
steld zijn. Positiviteit werkt besmettelijk.
5
datgene dat betekenis geeft aan je leven, waar-
3. Stel je eigen overtuigingen in vraag. Wees
voor je ‘s morgen je bed uit komt. Op pagina 11
je bewust van je negatieve gedachten. Door je
vind je enkele tips om op zoek te gaan naar je
ervan bewust te zijn, kan je ze ombuigen naar
ikigai.”
het positieve.
Veel succes!
5
“Ik heb nog altijd mijn vechtersmentaliteit.”
6
Gespaard door het leven is ze allerminst. Toch
Niet als enige op de pechstrook
staat Maria Henderix (90) – roepnaam Mieke
“Toen mijn man indertijd ziek geworden is, was
– met een bijzonder positieve ingesteldheid
ik nog een stuk jonger. Ik heb voor hem gedaan
in het leven. “In een hoekje gaan zitten
wat ik kon en ook na zijn overlijden ben ik niet in
treuren, haalt niets uit. Ook al heb ik niet
een hoekje gaan zitten. Je zit echt niet als enige
altijd goesting, ik zet door. Ik heb het gevoel
op de ‘pechstrook’, dat besef je pas als je er ook
dat ik net kracht gekregen heb door veel mee
bent. Fijn is die tegenspoed absoluut niet en je
te maken.”
wenst het niemand toe. Maar mij gaf het wel troost om te weten dat ik niet alleen in zo’n
Vier jaar geleden verloor Mieke één van haar
moeilijke situatie zat. Ik putte er kracht uit. Al
beide zonen. Ze was toen al weduwe en had zelf
moet ik ook wel zeggen: ik heb het geluk dat
een niet vaak voorkomende kanker overwonnen.
ik altijd goed omringd ben geweest door mijn
Op het ogenblik van het interview, verblijft ze in
zonen – nu mijn zoon – mijn drie kleinkinderen,
het ziekenhuis na een val. “Ik heb mijn schaam- en
een fijne schoondochter en een fijne vrienden-
heiligbeen gebroken en een indeukingsfractuur.
kring.”
Gelukkig hoef ik geen operatie te ondergaan.” Genieten Spierziekte
Wat houdt Mieke vooral recht? “Aan mezelf
De val gebeurde in Miekes serviceflat. “Hoe
werken, mezelf goed verzorgen. En genieten.
precies, weet ik eigenlijk niet. Ik heb polyneuropa-
100 jaar hoef ik niet te worden, maar ik kan
thie. Dat is een spierziekte waarbij de uiteinden
echt wel genieten van wat ik heb: een goed
van de zenuwen in mijn voeten aangetast zijn.
programma op Canvas, mijn dagelijkse portie
Ik krijg veel kinébehandelingen om het tegen te
‘Thuis’, mijn Humo, krant en goede boeken, wat
houden, maar heb wel evenwichtsstoornissen
breien, luisteren naar muziek,… Soms heb ik even
en stap met de rollator. De ene dag gaat het beter
helemaal geen goesting, maar toch zet ik door.
dan de andere. Misschien dat ik daardoor wel
Ik wil actief blijven, positief in het leven staan.
gevallen ben. Ik voelde meteen dat het niet goed
Mijn geheugen is gelukkig nog heel goed. Toen
zat en ben met veel pijn tot aan de telefoon
ik 80 jaar werd, heb ik een tablet cadeau gekregen.
gekropen om mijn zoon te bellen en ben later
Ik vond het eerst maar niks, maar nu ben ik er wel
kruipend de voordeur van het slot gaan doen.
blij mee. Wel jammer: de maatschappij houdt
Mijn zoon heeft nochtans een sleutel. Hij heeft
minder rekening met oudere mensen. Het wordt
dan de ambulance gebeld. Na 14 dagen in het
bijvoorbeeld heel moeilijk om je bankzaken en
ziekenhuis mag ik terug naar huis. Jammer dat
dergelijke te regelen. Maar dat betekent niet
er geen plaats op de revalidatieafdeling of in
dat je jezelf moet laten gaan. Ik sta nog altijd
kortverblijf in een rusthuis is. Ik zie er wat
op mijn strepen en heb nog altijd mijn vechters-
tegenop om nu ’s nachts alleen te zijn.”
mentaliteit. Dat heb je nodig in het leven.”
7
Rouw of depressie?
Mantelzorgers maken zich soms zorgen over een ouder die kort daarvoor zijn of haar partner verloren heeft en vrezen voor een depressie. Toch is dat meestal niet nodig. “Een rouwproces kan lange tijd duren maar de meeste mensen komen er doorheen. Lukt dat toch niet? Dan kan je altijd hulp inroepen,” vertelt ouderenpsychiater dr. Vincent Schreurs. Wat is het verschil tussen rouw en depressie? Dr. Schreurs: “Vanuit psychiatrische invalshoek zien we dat er bij rouw nog een concreet voorwerp van verlangen is, namelijk de gedachte aan en de wens om bij iemand te zijn die er niet meer is. Je denkt dan heel vaak aan de overledene, afgewisseld met momenten dat je je wel beter voelt. Wie depressief is daarentegen verlangt nergens meer naar of naar niemand en
dr. Vincent Schreurs
8
kampt continu met gevoelens van leegte, verdriet,
afhankelijkheid aan de overledene, steunde je
passiviteit, minderwaardigheid, schaamte,…”
sterk op de overledene,.. Na het overlijden van een dierbare gaat het leven wel verder, maar rouwen kan een jarenlange arbeid
Iedereen rouwt op zijn manier. Iemand verliezen is echt erg. Toch zien we dat ongeveer 90% van de mensen ‘door’ zo’n rouwproces komt.
zijn. De steun van familie en vrienden is dan belangrijk. Meer informatie over rouwverwerking vind je op pagina 13).” Wat als rouwverwerking niet lukt? Hoe kan je dat merken als mantelzorger of familielid? “Rouwen is een delicaat maar inherent menselijk proces dat echter heel soms kan mislopen. De rouwende kan een posttraumatische stressstoornis (angst) of rouwstoornis oplopen of een depressie ontwikkelen. Signalen dat er meer aan de hand is, kunnen zijn: de rouwende heeft geen enkele plezierbeleving meer, bij het ophalen van herinneringen is er geen enkele verandering in de mimiek, na weken reageert de rouwende nog altijd op niets,
Hoe verloopt een rouwproces?
is in niets geïnteresseerd. Ook blijvend slecht
“Iedereen rouwt op zijn manier. Rouwen is een
slapen, eetlustvermindering en uiteraard gedachten
normale menselijke reactie. Iemand verliezen is echt
aan de dood zijn signalen. Schakel in deze gevallen
erg. Toch zien we dat ongeveer 90% van de mensen
de huisarts in. Hij of zij is het best geplaatst om in
‘door’ zo’n rouwproces komt. Hoe lang het duurt,
te schatten of er verdere stappen nodig zijn en zo ja,
hangt van diverse factoren af, zoals:
welke. Afhankelijk van de symptomen kan samen
- wie is overleden: was dat je kind, partner, broer, …
bekeken worden of verwijzingen naar een psycho-
- wat waren de omstandigheden van het overlijden:
loog, therapeut of zelfhulpgroepen zinvol kunnen
was het bijvoorbeeld een plots overlijden zonder
zijn of bijvoorbeeld medicatie indien het niet meer
gelegenheid om afscheid te nemen
om een ‘normaal rouwproces’ gaat. Maar ook in een
- ben je een vrouw (we zien dat vrouwen een
klassiek rouwproces kan een bezoek aan een
grotere kans hebben om een zwaar rouwproces te
psycholoog betekenisvol zijn om de rouwende te
ervaren dan mannen), heb je ooit een stemmings-
begeleiden in zijn of haar rouwproces.”
stoornis gehad of zelf een moeizaam hechtingsproces ervaren in je kindertijd, of was er op het ogenblik van overlijden sprake van een zekere
9
Update
Patiënten beslissen mee in Jessa geriatriepanel In Jessa willen we sterk inzetten op een ‘ouderenvriendelijk’ ziekenhuis. Het Jessa geriatriepanel
Ik word gehoord en heb mee impact.
is een patiëntpanel dat ontstaan is vanuit die visie. Mark Saen, liaisongeriatrie: “Het panel komt een 6-tal keer per jaar samen en bestaat uit (ex)zorgverleners, (geriatrische) (ex)patiënten, mantelzorgers, vrijwilligers … allemaal mensen
Birgit, patiënte
die ervaring hebben met ons ziekenhuis. Samen buigen we ons over zorgthema’s of ‘problemen’, ieder vanuit zijn of haar eigen kennis. En samen formuleren we adviezen om de zorg voor onze patiënten te verbeteren en de kwaliteit te verhogen. Door de inbreng van (ex)patiënten, mantelzorgers en vrijwilligers kunnen we de ouderenzorg nog patiëntgerichter maken.” Voorbeelden van gerealiseerde projecten zijn onder meer: een aangepaste, uniforme onthaalbrochure voor alle geriatrische diensten, evaluatie van de maaltijden (maaltijdbevraging en smaak), mantelzorg in het ziekenhuis, bereikbaarheid en toegankelijkheid van het ziekenhuis, …
Door warme zorg wordt ziek zijn een stuk draaglijker. Inge, verpleegkundig consulent team liaisongeriatrie
10
Kwetsbaarheid ouderen snel detecteren
Ikigai voor een vreugdevol leven
Snel de kwetsbaarheid van oudere patiënten in
Ikigai is het Japanse geheim voor een
het ziekenhuis detecteren is bijzonder belangrijk
vreugdevol leven. Het is datgene dat
om hen van het allereerste moment de best mo-
richting en betekenis aan je leven geeft.
gelijke zorg te kunnen bieden. Inge Goeyvaerts,
Kortom: datgene waarvoor je ’s morgens
liaisongeriatrie: “Daarom gebruiken onze Jessa-
uit bed komt.
zorgverleners nu de Clinical Frailty Scale. Dit instrument brengt heel snel in beeld of de
Je kan je passie of ikigai vinden door na
patiënt kwetsbaar is of risico op kwetsbaarheid
te gaan:
loopt. De zorgverleners bevragen de patiënt (en
- waar je van houdt. Ik voel me gelukkig
familie) daarbij via korte vragen zoals: Lukt alles
als ….
thuis nog of hebt u hulp nodig? Gebruikt u loop-
- wat de ‘wereld’ nodig heeft. De wereld
hulpmiddelen? Zo kunnen we beter ‘zorg op maat’
kan je partner zijn, je kinderen,
bieden. Blijkt bij opname op de spoedafdeling
je omgeving, …
dat de patiënt risico op doorligwonden loopt?
- waarvoor je betaald kan worden
Dan wordt er op de afdeling al een antidecubitus-
(voor actieve bevolking)
matras voorzien. Heeft de patiënt een vermin-
- waar je goed in bent. Ik ben goed in ….
derde mobiliteit? Dan start er al meteen kinesi-
Het gaat daarbij om wat je zelf denkt,
therapie op om te vermijden dat de spieren
niet wat anderen vinden.
verder verzwakken. Loopt de patiënt risico op delier (verwardheid)? Dan besteden we daar de
Waar deze segmenten van je leven elkaar
nodige aandacht aan … Door aan de hand van de
overlappen, bevindt zich je ikigai. Heb je
schaal bepaalde zorgen meteen al op te starten,
ontdekt wat je ikigai is? Onderneem dan
maken onze Jessamedewerkers samen een
actie om je ikigai een grotere rol te laten
‘ouderenvriendelijk ziekenhuis’ waar.”
spelen in je leven. Je mentale en fysieke gezondheid varen er wel bij!
In het geriatriepanel leer ik als zorgverlener met een andere bril naar de zorg te kijken. Mark, verpleegkundig specialist/verpleegkundig consulent team liaisongeriatrie
11
Els Vuerstaek
12
Hoe omgaan met verlies? Bij rouwverwerking denken we meteen aan het
Wat kan helpen bij het verlies van een dierbare?
overlijden van een geliefd persoon. Toch gaat
“De belangrijkste tip: doe waar jij je goed bij voelt,
rouwen breder. Wat is het nog? En hoe kan je
wat bij jou past. Pas je niet aan uit angst voor
omgaan met verlies? Psychologe Els Vuerstaek
reacties van de buitenwereld. Deze tips kunnen
geeft enkele inzichten mee.
helpen: - Bewaar de structuur van je dag: opstaan, ontbijten,
Wanneer spreken we over rouwverwerking?
krant lezen, …
Els: “Uiteraard bij een overlijden, maar je kan ook
- Ben je gelovig? Zoek steun in je geloof.
rouwen om je eigen ziekteproces of dat van een
- Kan je over je verlies praten? Haal samen met je
geliefde, om het verlies aan mobiliteit, zelfstandig-
naasten fijne herinneringen op aan de overledene.
heid, lichaamsfuncties, … Je rouwt dan omdat je het
- Vind je het moeilijk erover te praten? Weet dan dat
gevoel hebt een stukje van je identiteit te verliezen,
praten niet hoeft, stil zijn is oké.
de persoon die je was, de rol die je vervulde. Ook
- Heb je een hobby of ben je bij een vereniging? Blijf
mantelzorgers kunnen rouwen als er stukjes zelf-
dat doen.
standigheid, mobiliteit of lichaamsfuncties wegval-
- Laat goede momenten toe, voel je niet schuldig,
len bij één van de ouders. Je geraakt dan een stukje
wees mild voor jezelf.
kind-ouderrelatie kwijt.”
- Aanvaard dat je rouwproces een slingerbeweging maakt: de ene dag of week lukt het misschien
Wat als je omgeving je verdriet niet erkent?
goed om met je verlies om te gaan, de andere voel
“Bij een overlijden is onze maatschappij er gelukkig
je verdriet, boosheid, onrechtvaardigheid, …
op gericht om rouw wel te erkennen. Er wordt een
- Laat je emoties toe, probeer ze niet weg te duwen
begrafenis, crematie of ander ritueel gehouden,
anders komen ze des te heviger terug.
mensen komen samen om afscheid te nemen, … Bij
- Gun jezelf tijd om het verlies te verwerken. Ook
andere vormen van rouw – bijvoorbeeld de rouw om
jaren later mag je nog verdriet voelen.
iemand die je aan dementie aan het verliezen bent
- Bezoek gerust een psycholoog, ook als je het
– kan je het gevoel hebben geen erkenning te
gevoel hebt dat je het alleen wel aankan.
krijgen. Stel jezelf eerst de vraag of je jezelf wel
- Besef je dat je bepaalde (levensverlengende)
erkenning durft geven. Vaak vinden mensen dat ze
behandelingen zelf niet wenst? Spreek met je
zich sterk moeten houden omdat de geliefde er nog
huisarts en omgeving. We noemen dat vroegtijdige
steeds is. Durf te rouwen, stop je verdriet niet weg.”
zorgplanning. Zie ook pagina18. - Besef dat rouwen om een geliefde betekent dat jullie een mooie, waardevolle band hadden.”
13
Hoe verbeter je zelf je
mentaal welzijn? Je mentaal goed voelen is net zo belangrijk
buitenlucht beter. Kan je echt niet meer naar
als je fysieke welzijn. Het goede nieuws? “Je
buiten? Ga dan voor het raam zitten – liefst met
kan zelf je mentaal welzijn verbeteren”, zegt
zicht op groen - en beweeg vanuit je zetel.” Op
ergotherapeute An Dendas. Hoe je dat doet?
de volgende pagina vind je oefeningen.
An geeft tips én praktische oefeningen. “Een juiste ademhaling is de basis om je goed te voelen”, vertelt An. “Door rustig en juist te ademen, kalmeer je jouw zenuwstelsel en hou je stress onder controle. Je ademhaling is als het
Je ademhaling is je ‘rempedaal’ om tot rust te komen.
ware je ‘rempedaal’ om tot rust te komen.” Hoe? Doe de ademhalingoefening op pagina 16. Zin Bewegen, liefst in de natuur
“Ook sociale contacten en zingeving of zelfont-
“Een tweede belangrijke factor is elke dag
plooiing zijn belangrijk voor je mentaal welzijn.
minstens een half uur bewegen! Ga wandelen,
Doe dingen die je altijd al graag deed. Tekenen,
fiets op een pédalo (stoelfiets) of hometrainer,
breien, wandelen maar ook tuinieren of poetsen
poets of doe licht tuinierswerk. Beweeg met je
kan zin geven. Probeer eens iets nieuws of sluit
hele lichaam en plan vaste bewegingstijdstip-
je (terug) aan bij een vereniging. Want sociale
pen in. Schrik om te vallen bij het wandelen?
contacten hebben absoluut een positief effect.
Gebruik een rollator en schaam je er niet voor.
Zelfs een korte dagelijkse wandeling in je buurt
Werk ook aan je spierkracht, dan val je minder
kan zin geven aan je dag én zorgen voor
snel. Na wat beweging voel je je zoveel beter!
contact met je buren. Kijk dus naar wat je nog
Vooral bewegen in de buitenlucht zorgt voor
kan en wat je graag doet en onderneem actie,
een mentale opkikker. Vroeger leefden mensen
eventueel met hulp van anderen. Piekergedach-
continu buiten. Groene natuur, geuren, vitamine
ten krijgen zo veel minder kans om de kop op te
D uit zonnestralen; we hebben dat nog steeds
steken!”
nodig. Bovendien slaap je na beweging in de
14
In een notendop 1. Je ademhaling is je ‘rempedaal’. Met een gemakkelijke oefening kan je jezelf rustig maken.
2. Beweeg iedere dag minstens een half uur op een manier die voor jou kan. Werk ook aan je spierkracht. Hoe minder spierkracht (door weinig bewegen), hoe groter het risico om te vallen. 3. Zoek de natuur op. Geniet van kleuren, geuren, licht, zonnestralen, …
4. Doe iets wat je altijd al graag deed – alleen of met anderen - ook al kan het niet meer op de oude manier. Of doe aan ‘zelfontwikkeling’ door iets nieuws uit te proberen, te lezen, … Je leven krijgt zo meer zin.
5. Kies voor gezonde voeding: volkorenproducten, veel groenten en fruit, weinig suikers, …. Een gezonde darmflora heeft invloed op je mentaal welzijn.
6. Slaap voldoende. Beweging en stresscontrole overdag zorgen voor een betere nachtrust.
7. Piekergedachten zijn alleen maar gedachten, geen feiten. Wees je daarvan bewust en oefen om piekergedachten onder controle te krijgen (zie pagina 16). Lees ook het artikel over positief denken (pagina 4-5).
8. Zorg voor sociale contacten, spreek af met anderen, kom buiten.
An Dendas
15
Eenvoudige opkikkertjes voor je mentaal welzijn Juiste ademhaling = rust en kalmte Deze ademhalingsoefening kan iedereen toepassen. Ze kalmeert je zenuwstelsel en geeft rust. - Adem 4 tellen in door je neus
Piekergedachten? Stop!
- Adem 6 tellen uit door je mond.
Merk je dat je piekert? Doe dan één van
Doe dit 3 minuten heel bewust en
de volgende dingen:
geconcentreerd.
- Doe iets actief om je gedachten af te leiden (bewegen, handwerken, tekenen, …) OF
6000 8000
- Schrijf je piekergedachten van je af OF - Las iedere dag een piekerkwartier in
tot
waarin je mag piekeren. Pieker je op een ander moment van de dag (of nacht)? Denk dan: dat is voor het piekerkwartier morgen,
Dat is het aantal stappen dat je als
dat van vandaag is al achter de rug.
65-plusser best per dag zet. Meer is
Lees ook het artikel over positief denken
natuurlijk nog beter.
op pagina 4.
16
Tuinieren op hoogte
Beweging vanuit je stoel!
Tuinieren is bewegen in de natuur én
Ben je aan je (rol)stoel gekluisterd? Ook
je houdt er kruiden, groenten of bloemen
dan is beweging belangrijk! Deze oefe-
aan over. Driedubbele winst! Moeite met
ningen zijn trouwens ook een aanrader
tuinieren? Koop bakken op armhoogte
voor wie wel nog mobiel is.
(of laat ze maken door je handige (klein)
Oefening 1: nekrol
kinderen of een kennis).
- Ga zitten en draai rondjes met je hoofd door je oren via je schouders te laten passeren.
20
Voel de ‘rekking’ en verzacht je spieren.
Zit je vaak? Sta dan elke 20 minuten even op en beweeg enkele minuten.
Wissel van richting. - Draai je hoofd naar links terwijl je inademt - Draai je hoofd verder naar rechts terwijl je uitademt. - 1 minuut naar links en 1 minuut naar rechts.
Slaapwel!
Oefening 2: armlift
Lig je wakker in je bed? Herhaal een
- Ga zitten en plaats je handen op je knieën
aantal keren de ademhalingsoefening
- Beweeg je armen naar voor tot boven je
op de pagina hiernaast. Ook overdag
hoofd terwijl je inademt.
bewegen in de gezonde buitenlucht
- Rek je uit met je armen boven je hoofd.
zorgt voor een betere nachtrust.
- Beweeg je armen terug naar beneden
Wat NIET doen? Alcohol als slaapmutsje
terwijl je uitademt.
is geen goed idee. Het tast je slaap-
Herhaal dit 5 keer, adem bewust en laat
kwaliteit aan.
de spanning van de dag los terwijl je uitademt.
Dankbaar
Oefening 3: schouderlift
Bedenk elke dag 3 dingen waar je dankbaar
- Til je schouders op tot aan je oren terwijl je
voor bent. Het is bewezen dat een dagelijkse
inademt.
dankbaarheidsoefening bijdraagt aan je
- Laat je schouders terug zakken terwijl je
mentaal welzijn. Je legt zo de nadruk op
uitademt.
wat je wel hebt in plaats van wat je niet
Herhaal dit 10 keer, zucht uit bij het
meer hebt of niet meer kan. Doe de oefe-
uitademen.
- Ga zitten en plaats je handen op je knieën.
ning ’s morgens om de dag positief te
Deze oefening verlicht spanning in je schouders en nek en maakt de zwaarte of druk van het leven los.
starten of ’s avonds voor het slapengaan.
krijgt rimpels op de juiste plaats. Oplossing woordzoeker: Wie veel lacht
17
Vroegtijdig je zorg plannen,
geeft rust
Hoe staan families of naasten hier tegenover? “De meeste families zijn blij als zo’n gesprek gevoerd kan worden. Ook hen geeft het rust en duidelijkheid om te weten wat vader of moeder aan zorgen wenst. Bovendien kan het behandeltraject dan ook beter georganiseerd worden. Wil de patiënt niet meer naar het ziekenhuis, dan kan de huisarts hier rekening mee houden op het ogenblik dat er iets gebeurt. Zo hoeft de patiënt geen onnodige onderzoeken meer te ondergaan.
Uitspreken welke zorg je wel of niet meer
Belandt de patiënt toch in het ziekenhuis, dan
wenst, is niet altijd gemakkelijk. “Toch voelt
kan de zorg afgestemd worden op een zo snel
het vaak als een opluchting”, merkt coördina-
mogelijke terugkeer naar huis. Bekijk in dat geval
tor palliatief support team Ellen Van der Gucht
als familie best wel op voorhand hoe de zorg
tijdens haar gesprekken met ouderen. Ze
thuis kan georganiseerd worden.”
geeft graag enkele tips.
In een notendop
Wat is vroegtijdige zorgplanning?
- Heb je een wilsverklaring of andere docu-
“Vroegtijdige zorgplanning is nu al nadenken
menten? Breng ze bij opname mee naar het
over de zorg die je in de toekomst wel of niet
ziekenhuis. We voegen een exemplaar toe aan
wenst. Dat kan gaan om zware thema’s als
je dossier. In het gesprek bij opname komt dit
euthanasie of een wilsverklaring, maar even-
sowieso aan bod.
zeer alleen om ‘kleine’ wensen.”
- Geef duidelijk bij je huisarts en bij je geriater of een andere zorgverlener aan welke zorgen
Waarom zou je aan vroegtijdige zorgplan-
je nu en in de toekomst nog wenst en
ning doen?
welke niet. In het ziekenhuis worden al je wensen in je patiëntdossier geregistreerd.
“Zelf op voorhand kunnen beslissen wat je wel
- Bespreek dit ook met je omgeving.
of niet wil, geeft vaak gemoedsrust, het lucht
- Van mening veranderd? Geef het door aan een
op. Heel wat mensen hebben het gevoel ‘ik zou
zorgverlener, wij passen het in je dossier aan.
niet graag hebben dat ze dit of dat nog bij mij
- Je hebt altijd het recht om een behandeling
doen’. Toch volgen patiënten vaak wat de arts
te weigeren die de arts voorstelt. Doe dit best
als behandeling voorstelt. Weet dat je altijd het
in samenspraak met je behandelende arts.
recht hebt om een behandeling te weigeren.
- Voor familie: heeft je naaste de wens om niet
Doe dit best in samenspraak met je arts. En wil
meer in het ziekenhuis opgenomen te worden?
je bijvoorbeeld niet meer naar het ziekenhuis
Contacteer tijdig huisarts, thuisverpleging,
als er thuis iets gebeurt? Ook dat kan je
Pallion, … om thuis een goede comfortzorg te
aangeven.”
voorzien.
18
Vroegtijdige zorgplanning hoeft niet altijd te gaan om zware thema’s. Het kan ook gaan om ‘kleine’ wensen. Ellen Van der Gucht
19
3 tips - De sociale dienst van het ziekenhuis, je mutualiteit en je OCMW kunnen je wegwijs maken in de sociale en fiscale voordelen. Aarzel niet hen te contacteren om een rechtenonderzoek aan te vragen. - Bespaar zeker niet op voeding of dokterskosten. Dat heeft immers negatieve gevolgen voor je gezondheid en het verhoogt je kans op een ziekenhuisopname. - Laat je als thuiswonende oudere preventief op een 3-tal wachtlijsten van WZC (woonzorgcentra) plaatsen. Zo heb je een veiligheidsnet indien thuis wonen plots niet meer mogelijk is. Belt het WZC dat er een plaats vrij is, dan ben je niet verplicht deze te nemen. Zeg gerust dat je de plaats nu nog niet nodig hebt!
20
Budget versus zorgvraag Vind je het als thuiswonende oudere moeilijk
inkomensvoorwaarden, kunnen de premie aan-
om financieel rond te komen nu je (meer)
vragen bij Agentschap Wonen Vlaanderen.”
zorghulp nodig hebt? Er bestaan financiële tussenkomsten waar je misschien recht op hebt.
Welke ondersteuning aan huis bestaat er?
Sociaal werkers Vera Notredame en Isabelle
Vera: “Je kan gratis beroep doen op een thuisver-
Beunckens zetten alles op een rijtje.
pleegkundige. Je hebt hiervoor wel een voorschrift van je huisarts of specialist nodig. Je huisarts kan
Hoe weet je of je recht hebt op een sociaal of
je hierin adviseren. Voor gezinszorg betaal je een
fiscaal voordeel?
bijdrage die afhankelijk is van je inkomen. De
Vera: “Het recht op een financiële tussenkomst
gezinshulp kan voor je wassen, strijken, koken,
hangt af van je inkomen en/of je zorgbehoefte.
poetsen, mag mee naar de dokter of het zieken-
Bespreek dit best met de sociale dienst van je
huis en helpt mee in de verzorging. Heb je een
mutualiteit of het OCMW van je gemeente. Zij kun-
hoog inkomen en is je bijdrage hierdoor hoog, dan
nen de nodige tussenkomsten voor je aanvragen.”
kan je gebruikmaken van dienstencheques voor de inschakeling van hulp.”
Welke financiële tussenkomsten zijn er? Isabelle: “Belangrijke financiële tussenkomsten zijn:
Wat als je naar een WZC moet en het niet kan
- De inkomensgarantie voor ouderen (IGO). Heb je
betalen?
als 65-plusser een laag pensioen? Dan kan je bij
Isabelle: “Indien je inkomen niet volstaat, kan het
de pensioendienst van je gemeente navragen of
OCMW zich borg stellen om tussen te komen in de
je hier recht op hebt. Heb je recht op een IGO?
verblijfskosten. Ze doen dan eerst een sociaal en
Dan heb je ook recht op het sociaal tarief voor
financieel onderzoek om te bepalen of je recht
gas en elektriciteit.
hebt op deze borgstelling. Ze gaan na of er
- Het zorgbudget voor ouderen met een zorgnood.
voldoende middelen zijn (spaargelden, onroerende
Dit is een zorgbudget voor 65-plussers met een
goederen) die eerst gebruikt moeten worden en of
beperkt inkomen én zorgafhankelijkheid. De
er kinderen zijn die onderhoudsplichtig zijn. Komt
tussenkomst is afhankelijk van je inkomen en je
het OCMW tussen in de kosten maar is er nog een
zorgafhankelijkheid. Je kan deze tussenkomst
huis, dan neemt het OCMW een hypotheek op dit
aanvragen via je OCMW of mutualiteit. Een arts
onroerend goed om nadien de gemaakte kosten
van de FOD bepaalt je zorgafhankelijkheid.
te recupereren. We zien vaak dat ouderen geen
- Het zorgbudget voor zwaar zorgbehoevenden
hypotheek op hun huis willen omdat ze willen dat
(de vroegere zorgverzekering). Dit is uitsluitend
dit later integraal naar hun kinderen gaat. Anderen
bestemd voor zwaar zorgbehoevenden (thuis of
vrezen dat hun kinderen financieel moeten
in een woon- en zorgcentrum) en bedraagt € 135
bijspringen. Hebben je kinderen zelf een klein
per maand. De aanvraag kan je doen bij je
inkomen? Laat hen dan eens bij het OCMW navra-
mutualiteit of zorgkas.
gen hoeveel de onderhoudsplicht voor hen be-
- De Vlaamse aanpassingspremie. 65-plussers die
draagt. Wie een zeer laag inkomen heeft, kan
aanpassingswerken uitvoeren om hun woning
vrijgesteld worden van de onderhoudsplicht.”
toegankelijk te maken en die voldoen aan de
21
Ouder worden is wijzer worden grijzer worden maar vooral ook leren van de tijd die je krijgt Je begeven over de eb en vloed van het leven neem de golven zoals ze komen neem de golven zoals ze zijn Ouder worden is jaren in lentes tellen vruchten dragen om ze dan later liefdevol te delen met elkaar. Ilona Ghijsens medewerker schoonmaak Jessa
22
23
voeding & welzijn Goede voeding speelt een cruciale rol in het welzijn van ouderen en draagt bij aan de gezondheid en kwaliteit van leven. Naarmate we ouder worden, ondergaat ons lichaam verschillende veranderingen die voedingsbehoeften kunnen beïnvloeden. Bewuste keuzes in voedsel en vochtinname kunnen bijdragen aan het behoud van een actieve levensstijl, het risico op chronische ziekten verminderen en de fysieke en mentale gezondheid bevorderen. Diëtiste Hanneke Gräbe deelt haar gezonde recepten.
Weetje
eren Een evenwichtig dieet voor oud sding voe le ntië esse moet rijk zijn aan en, eral stoffen zoals vitaminen, min van eiwitten en vezels. Eiwitten zijn rspie van oud lvensbelang voor het beh om massa en kracht, wat cruciaal is mobiliteit en zelfstandigheid te behouden naarmate je ouder wordt.
24
Zoete aardappelsoep
Gegratineerde
Benodigdheden (6 personen)
Benodigdheden (4 personen)
800 g zoete aardappel
100 g broodkruim (vers)
250 g wortel
600 g kabeljauwfilet
1 ui
1 blikje ansjovisfilets
2 teentjes look
2 venkelknollen
1 stukje gember (geraspt)
1 tl venkelzaadjes (gekneusd)
800 ml groentebouillon
1 ui
200 ml kokosmelk
1 glas witte wijn
1 eetlepel garam masala (curry)
olijfolie
1 limoen
zout & peper
kabeljauw met venkel
Bereidingswijze: Schil de zoete aardappel en de wortel en snijd deze in stukken. Snipper de ui
Bereidingswijze:
en snijd de knoflook en gember. Verhit
Verwarm de oven voor op 180 °C.
een pan op het vuur en fruit hierin de
Maak 2 venkelbollen schoon en snijd ze
knoflook, ui en geraspte gember. Voeg
in reepjes. Snijd 1 ui in ringen. Fruit de ui
vervolgens de zoete aardappel en
en venkel in wat olijfolie.
wortel toe en bak even mee.
Breng op smaak met zout, peper en een
Doe de curry erbij en laat ongeveer
theelepel gemalen venkelzaad. Voeg ver-
1 minuut op laag vuur mee bakken.
volgens een glas droge witte wijn toe. Laat
Voeg vervolgens de bouillon toe aan
10 minuten zachtjes koken.
de pot. Laat de soep 20 tot 25 minuten
Beboter een ovenschaal. Leg er de venkel
zachtjes koken totdat de zoete aard-
in en leg er 600 g kabeljauwfilet op.
appel en wortel zacht is.
Dep de ansjovisfilets droog met keuken-
Voeg nu de kokosmelk toe en mix
papier. Mix samen met 100 g vers brood-
de soep glad met behulp van een
kruim in een blender. Voeg er eventueel
staafmixer of een blender. Pers het
wat extra olijfolie aan toe.
sap van 1 limoen uit en voeg dit toe
Strooi de broodkruimel over de vis en bak
aan de soep. Serveer de soep met
35 minuten in een voorverwarmde oven.
verse koriander, bosui en sesamzaad.
25
aardbeienmousse Benodigdheden (2 personen) 2 blaadjes gelatine (2 g/blaadje) 150 g aardbeien 2 eiwitten 140 g volle verse kaas Bereidingswijze: Laat de gelatine weken in koud water. Spoel de aardbeien, verwijder hun kroontje en mix ze tot puree. Houd drie aardbeien over voor de garnering. Verwarm de aardbeienpuree en los er de gelatine in op. Klop de eiwitten stijf. Meng de puree met de verse kaas en spatel het opgeklopte eiwit erdoor. Doe de bereiding in een glas en laat opstijven in de koelkast. Versier met plakjes aardbei.
Weetje
jk om Calcium en vitamine D zijn belangri en het risico op de botgezondheid te behouden elrijke voedingsosteoporose te verminderen. Vez onde spijsvertering middelen dragen bij aan een gez vaatziekten helpen en kunnen het risico op hart- en dingsmiddelen, verminderen. Antioxidantrijke voe bij het bestrijden zoals groenten en fruit, helpen orderen van van oxidatieve stress en het bev een gezonde cognitie.
26
WOORDZOEKER Zoek en doorstreep de volgende woorden in de woordzoeker. De overige letters vormen een quote van ‘Bond zonder naam’. actief, amuseren, bewegen, energie, fit, gelukkig, genieten, gezelschap, gezond, hobby, hoop, hulp, meditatie, moed, muziek, natuur, nobel, ontspanning, positief, psycholoog, rust, senior, veerkrachtig, vitaal, voeding, vriendelijk, welzijn, winnen, wonder, zorg, zorgplanning
A
E
W
I
E
Z
V
A
E
M
U
Z
I
E
K
M
N
H
E
L
O
L
A
C
H
O
B
B
Y
C
U
E
H
O
T
R
R
U
S
T
K
E
R
O
V
S
R
D
W
O
G
N
E
N
N
I
W
D
N
R
E
G
I
I
E
P
O
S
I
T
I
E
F
T
I
R
I
R
J
T
L
A
A
T
I
V
G
F
S
E
E
E
G
O
T
A
Z
O
R
G
R
E
I
P
N
N
M
P
E
I
N
T
I
L
U
S
N
O
A
D
V
O
E
D
I
N
G
I
J
P
U
D
E
N
E
W
J
G
E
N
I
E
T
E
N
U
T
I
N
L
O
G
E
Z
O
N
D
S
S
T
E
F
A
I
I
N
O
B
E
L
G
E
L
U
K
K
I
G
N
J
D
P
V
E
E
R
K
R
A
C
H
T
I
G
K
E
L
A
P
A
H
C
S
L
E
Z
E
G
A
T
R
H
U
L
P
S
Y
C
H
O
L
O
O
G
S
Oplossing pag. 17
27
OTAGO programma voor thuiswonende ouderen Ben je al eens gevallen of heb je het gevoel minder stevig op je benen te staan? Verbeter dan je kracht en evenwicht met het Otago oefenprogramma. In onderzoek is aangetoond dat dit zorgt voor een betere mobiliteit en een daling van het valrisico.
Meer info of inschrijven: 011 33 96 60 of dagziekenhuis.geriatrie@jessazh.be