Kanker in de slaapkamer
Lutathera: uniek in limburg
EMA NU
TH
Diepe hersenstimulatie in Jessa
M
ME
R Rev
tie ida al
JessaLinea
Medisch informatieblad Jessa Ziekenhuis nr. 45 december 2023
GESCAND
Investeringssteun voor het nieuwe ziekenhuis Hilde Crevits, Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, kondigde begin november een jaarlijks strategisch forfait van 14,6 miljoen euro aan voor de bouw van een hypermodern nieuw Jessa Ziekenhuis op de Salvator Plus Site. De 20 hectare grote site en het nieuwe ziekenhuis vormen samen ‘ons zorgpark’. Het gebouw telt 747 bedden (234 minder dan het huidige ziekenhuis), 37 geavanceerde operatiezalen en een 18 verdiepingen tellende toren voor kortstondige verblijven. Er wordt meer ingezet op daghospitalisaties. Het gebouw wordt omringd door een autovrij park. Een nieuwe onderwijscampus biedt diverse opleidingen aan toekomstige zorgprofessionals. De aanvang van de bouwwerkzaamheden staat gepland voor 2026, met als doel een operationeel ziekenhuis te realiseren tegen het einde van 2031.
2 JessaLinea Gescand
De (huis)artsen beschikken bij het inplannen van een
Prof. dr. van Renterghem voorzitter
van Surgical Academy ESSM
onderzoek op de dienst radiologie over een ‘voorrangs-
Sinds kort is prof. dr. Koenraad van Renterghem voor-
lijn’: 011 33 55 66. “Ik wil nog eens benadrukken dat
zitter van de Surgical Academy van de European Society
dit nummer ook openstaat om specifieke vragen van
of Sexual Medicine (ESSM). Dat houdt in dat hij voor heel
artsen te beantwoorden, of om te overleggen welk
Europa verantwoordelijk is voor een hoogkwalitatieve
type onderzoek het beste is voor de patiënt”, zegt
opleiding voor peniele prothesechirurgie.
dr. Geert Souverijns, diensthoofd radiologie.
“Topgeneeskunde is duur“, zegt prof. dr Koenraad van
GESCAND
Toegankelijkheid dienst radiologie
Renterghem. “Daarom moeten we de middelen op de “Tijdens dit telefonisch overleg kan er – ook buiten
meest performante en meest kwalitatieve manier
de kantooruren – besproken worden of de patiënt verder
inzetten. We zien dit als een verplichting voor ons,
geholpen kan worden via de dienst radiologie of dat een
zowel naar de patiënten als naar de maatschappij.”
doorverwijzing naar spoed meer aangewezen is”, aldus
De Surgical Academy van de ESSM bestaat uit een
Geert Souverijns.
state-of-the-art-opleiding, verspreid over twee levels. Die mondt uit in een masterclass met vijftien tot twintig
“Op de dienst radiologie hanteren we ‘ruime openings-
geselecteerde urologen. Uit die groep worden nog vijf
uren’ voor (huis)artsen. Campus Virga Jesse is voor
artsen gekozen die enkele maanden meedraaien in een
de aanvragende artsen beschikbaar tijdens de wacht-
Centre of Excellence in Europa. De Kliniek voor Urologie
diensten, weekends en avonduren. Bij twijfel over de
van het Andreaz-netwerk is een van die centers.
urgentie, kan de beschikbare radioloog mee participeren
“Mijn ambitie is om in België maximaal vijf centra voor
om tot een gedragen en efficiënte dienstverlening voor
peniele prothesechirurgie uit te bouwen”, zegt Koenraad
de patiënten te komen.”
van Renterghem. “Zo blijft een hoge kwaliteit verzekerd.”
dr. Geert Souverijns
prof. dr. Koenraad van Renterghem
JessaLinea Gescand 3
GESCAND
Vrijen mag geen pijn doen Vijf jaar, zolang duurt het gemiddeld voordat een vrouw
voorschrift voor de pil … Want een positieve seksualiteit
met pijn tijdens het vrijen hulp zoekt. Seks en pijn horen
leidt tot een betere mentale en fysieke gezondheid.”
niet samen, al denken heel wat vrouwen jammer genoeg van wel. Met de Vulvakliniek start Jessa een sterke samenwerking tussen gynaecoloog, bekkenbodemtherapeut en seksuoloog om vulvaproblemen te behandelen. “Vijf tot acht procent van de vrouwen heeft vulvodynie, pijn aan de vulva. Maar ook endometriose, infecties of een anatomische vernauwing kunnen pijn veroorzaken”, zegt Vanessa Cluckers, seksuoloog. Samen met gynaecoloog dr. Mieke Vanoppen en bekkenbodemtherapeut Liesbet
Handige adressen
Bekkenbodemtherapeuten in België: www.bicap.be Seksuologen in Vlaanderen: www.seksuologen-vlaanderen.be Lotgenotengroep Vulva Stories: www.instagram.com/vulvastories
Vanhemel zet ze haar schouders onder de Vulvakliniek. Cirkel doorbreken “Wanneer vrijen pijn doet, verhoogt de angst. We spannen onze bekkenbodem aan waardoor de penis nog moeilijker penetreert. Daardoor vermijden we seks. Die vrees-vermijdingsspiraal moeten we doorbreken. Een geïntegreerde aanpak blijkt het efficiëntst. Een voorbeeld? Medicatie die de gevoeligheid van de vulva vermindert, gecombineerd met bekkenbodemtherapie om de spiertonus te verzachten én seksuologische begeleiding. Goede seks draait niet enkel om penetratie, wel om aandacht, lichaamsontspanning, plezier en genot.” Jong en oud “Het komt voor bij alle leeftijden, maar we missen deze patiënten vaak. Wanneer de huisarts ernaar vraagt, durven ze het toch te vertellen, al is het soms enkele bezoeken later. Huisartsen zijn onze grootste bondgenoot. Zij zien hun patiënten vaker en kunnen ernaar peilen bij belangrijke mijlpalen: na de bevalling, bij de menopauze, bij het eerste
4 JessaLinea Gescand
dr. Mieke Vanoppen en Vanessa Cluckers
GESCAND
Alle laboresultaten voortaan beschikbaar voor de huisarts Huisartsen vonden het voorheen ingewikkeld om
de Herkenrode Huisartsenkring, bleek dat álle huisdokters
laboratoriumuitslagen in te kijken van patiënten
vragende partij waren om de resultaten op een andere
die werden opgenomen in het ziekenhuis. Daarom
manier doorgestuurd te krijgen. “Het laboratorium-
is het vanaf nu mogelijk om de analyse digitaal te
informaticasysteem (LIS) werd dus aangepast. Sinds
raadplegen.
enige tijd kunnen huisartsen de resultaten gemakkelijker opvolgen en die eventueel in hun dossier opnemen.”
In het kader van een goede samenwerking met de huisartsen, bezochten de ICT-dienst en vertegenwoordigers van het klinisch laboratorium enkele praktijken. “Uit gesprekken bleek dat de huisartsen graag meteen beschikken over de laboresultaten van hun patiënten, ook wanneer ze zelf niet de aanvrager zijn”, zegt dr. Koen
Vragen of suggesties dr. Koen
dr. Silvie
Magerman
Nickmans
Magerman. “Daarnaast detecteerden we bij het door-
met betrekking tot het klinisch laboratorium?
sturen van de resultaten enkele technische problemen.
Contacteer dr. Silvie Nickmans (klinisch bioloog verant-
Die konden we vrij gemakkelijk oplossen.” Uit een enquête
woordelijk voor ICT) of dr. Koen Magerman (laboratorium-
die nadien werd gestuurd naar alle betrokken artsen van
directeur).
Resultaat radiologie meteen in dossier
1 000 000
Sinds 1 december 2023 stuurt Jessa voor elk radiolo-
Jessa zet al ruim twintig jaar actief in op moleculaire
gisch onderzoek standaard een kopie naar de eHealth-
diagnostiek. Het Laboratorium voor Moleculaire Diagnos-
Box van de huisarts.
tiek van Jessa is zelfs een van de grootste in heel België. Om de vinger aan de pols te houden, investeert het
Radioloog dr. Geert Souverijns: “Zo krijgt de huisarts
ziekenhuis – in vruchtbare samenwerking met AZ Delta
makkelijker een accuraat overzicht van het totale traject
Roeselare – in een gloednieuw NGS-toestel: de NovaSeq
van radiologische onderzoeken dat de patiënt achter de
X Plus. Kostenplaatje: één miljoen euro, gedeeld door de
rug heeft. Alle radiologische resultaten zijn zichtbaar,
twee gezondheidsinstellingen. Het doel is om de hoge
zelfs wanneer de huisarts niet de aanvragende arts is.”
vraag naar sequencing bij te houden én nieuwe toepassingen in te voeren op korte termijn.
JessaLinea Gescand 5
JessaLinea
nr. 45
Colofon VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: vzw Jessa Ziekenhuis, Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt HOOFD- EN EINDREDACTIE: dienst communicatie Jessa Ziekenhuis, Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt tel. 011 33 53 50, jessalinea@jessazh.be in samenwerking met ZINNIG DRUKWERK: Chapo
Inhoud 2 Gescand
hersenstimulatie 21 Diepe in Jessa
7 Edito
23 Het vragenkabinet
8 Dossier: Revalidatie
26 Jessa & Wetenschap
14 Nieuwe artsen
in 29 Innovaties kwaliteitsbeleid
17 Lutathera in Jessa
31 op extra zorgkwaliteit
18 Neuro-endocriene tumoren
32 Uitgelicht: Jessa in beeld
19 Hepatocellulair carcinoom
in de 34 Kanker slaapkamer
Jessa Fonds zet in
Handige afspraak 35 20 radiologische telefoonnummers aanvragen via web Patiënt kan zelf
www.jessazh.be
info@jessazh.be
www.facebook.com/jessaziekenhuis www.twitter.com/jessaziekenhuis
6 JessaLinea Inhoud
Sinds 25 mei 2018 zijn de nieuwe privacyregels van kracht. Je krijgt daarom de mogelijkheid om aan te geven dat je dit magazine enkel nog digitaal wenst te ontvangen. Vraag dit aan via de (gratis) app ‘Quick Scan’. Scan met je smartphone deze QR-code, je komt meteen op de juiste plek terecht.
Netwerk in beweging Het Limburgse ziekenhuislandschap
actie komen.” Het is een citaat van
beweegt. Stevig zelfs. Neem nu
de vader van de filosofie, Socrates
het Andreaz-netwerk. Jessa en het
(469 v.C.-399 v.C.). De actie waarover
Tongerse az Vesalius zijn volop in
hij het heeft, vertalen we naar een
dialoog om een definitieve vorm
gezonde portie beweging. Naast een
van samenwerking af te kloppen.
positieve invloed op de mentale
En ook het Sint-Franciscusziekenhuis
gezondheid, verbetert het ook de
van Heusden-Zolder staat open voor
fysieke toestand. Meer lichaams-
een formeler partnership met Jessa.
beweging kan de levensverwachting
Belangrijke beslissingen om het
met bijna 4,5 jaar verlengen én
netwerk verder te verstevigen.
vermindert de kans op een burn-out, een depressie en stress aanzienlijk.
Een schaalvergroting van die aard kan
Het belang van beweging, sport en
de kwaliteit alleen maar ten goede
fysieke inspanning valt voor zorg-
komen wanneer er een efficiënte
verleners – die een risicogroep
bundeling van expertise, mensen en
vormen binnen deze domeinen –
middelen is. Het is dan ook op die mix
niet te onderschatten. In dat kader
dat we stevig inzetten om ons voor
lanceert Jessa een fietsleasecampagne
te bereiden op alle toekomstige
voor alle medewerkers om hen aan te
uitdagingen binnen de sector.
moedigen met de fiets naar het werk te komen. De beste zorg voor onze
Kwalitatieve zorg vormt het belang-
patiënten? Die komt van gezonde en
rijkste uitgangspunt om de patiënt
fitte medewerkers.
zo goed mogelijk bij te staan. Jessa beschikt daarbij over een van de
Ook de patiënt willen we in de
meest performante diensten fysische
toekomst meer betrekken in zijn of
geneeskunde en revalidatie in
haar eigen fysieke en mentale welzijn.
Vlaanderen. Het zwaartepunt van
Dat doen we onder andere door meer
die expertise ligt op de campus in
in te zetten op het preventieve circuit
Herk-de-Stad, daarover lees je meer
met laagdrempelige educatie en
in het dossier Revalidatie.
gezondheidsgeletterdheid. Onmisbare aspecten binnen het geïntegreerde
“Laat degene die de wereld in
zorgmodel dat we voor ogen hebben.
beweging wil zetten eerst zelf in dr. Jos Vandekerkhof
JessaLinea Edito 7
DOSSIER Revalidatie
Heel wat patiënten moeten langdurig revalideren na een ziekenhuisopname. Omdat het thema zo breed is, besloten we er een volledig dossier over te schrijven. We zetten het 25-jarige ReGo in de kijker, lichten FRAME uit, duiden het AHA BOOST-project, focussen op de voordelen van telerevalidatie en leggen uit hoe bekkenbodemtherapie precies werkt.
Kim Bonné en prof. dr. Paul Dendale
8 JessaLinea Dossier: Revalidatie
bij hart- en vaataandoeningen in Jessa plaats. Toch
25 jaar beweging in ReGo
starten de patiënten van de ziekenhuizen van Heusden,
ReGo, het centrum voor cardiale revalidatie in Jessa,
Sint-Truiden en Tongeren hun revalidatie niet in ReGo.
bestaat 25 jaar. Een team van cardiologen, kinesi-
De netwerkziekenhuizen beschikken namelijk elk over
therapeuten, diëtisten, psychologen en een sociaal
een eigen revalidatiecentrum. Hun werking is wel voor
verpleegkundige houdt patiënten – letterlijk – in
een stuk gebaseerd op de knowhow en ervaring van
beweging.
ReGo.
Sinds 2019 heeft ReGo (Revalidatie- en Gezondsheids-
Behalve patiënten met hart- en vaatproblemen, komen
centrum) een accreditatie van de European Association
ook mensen met COPD bij ReGo over de vloer. Het team
of Preventive Cardiology (EAPC). Deze accreditatie is
werkt hiervoor samen met artsen fysische geneeskunde
sinds kort met vier jaar verlengd. “Dat is belangrijk voor
en pneumologen. ReGo heeft bovendien een diabetes-
ons”, zegt paramedisch diensthoofd Kim Bonné. “De
programma en werkt dan ook samen met de preventie-
accreditatie toont aan dat we zorg van hoge kwaliteit
programma’s voor obesitas in Jessa.
DOSSIER
TH
Binnen het Andreaz-netwerk vinden de meeste ingrepen
v
datie ali
U
M E R Re
EMAN
M
leveren. Veel aandacht in deze erkenning gaat bovendien naar het ‘rekruteren’ van patiënten. Wij gaan tijdens de opname al van start met revalidatie. Patiënten die langere tijd in het ziekenhuis blijven, krijgen dagelijks kine-begeleiding. Patiënten in dagopname, bijvoorbeeld voor een stenting, brengen we op de hoogte van de mogelijkheid om ambulante revalidatie op te starten.”
Beweging is cruciaal. Dat geldt niet alleen voor ‘gezonde’
FRAME: jongste initiatief van de dienst fysische geneeskunde en revalidatie
mensen, maar ook voor patiënten met hart- en vaatpro-
Op de Sint-Ursula-campus van Jessa in Herk-de-Stad
blemen (en tal van andere medische aandoeningen). Kim
is FRAME gevestigd. Revaliderende patiënten,
Bonné: “Herinner je je nog dat de patiënt strikte bedrust
bedrijven, artsen, therapeuten en wetenschap-
voorgeschreven kreeg? Dat is intussen verleden tijd. We
pelijke onderzoekers verkennen er samen inno-
zetten de patiënt zo snel mogelijk in beweging, en het
vatieve mogelijkheden en behandelingen in
liefst voor een langere periode. Zo beperken we het
revalidatie. “Het doel van deze samenwerking? De
risico dat er (opnieuw) problemen opduiken. Prof. dr. Paul
revalidatiezorg optimaliseren”, zegt coördinerend
Dendale, ons medisch diensthoofd, heeft het treffend ver-
arts dr. Maaiken Vander Plaetse.
Beweging als medicijn
woord: ‘Als je beweging in een pilletje zou kunnen stoppen, waren veel problemen meteen opgelost.’ Zo werkt
“FRAME ontstond zo’n twee jaar geleden uit de valo-
het voorlopig niet. Daarom blijven we patiënten aanspo-
risatieresultaten van een Europees project waaraan
ren om te bewegen.” (Zie ook Telerevalidatie op p. 11.)
Jessa meewerkte”, zegt wetenschappelijk onderzoeker
JessaLinea Dossier: Revalidatie 9
Sarah Meyer. “We wilden een klinisch
positieve feedback aan de patiënt
testcentrum op poten zetten. Na
als hij zijn voet goed afrolt. We
Wetenschappelijk onderzoeksproject AHA BOOST
afloop van het project kozen we
bekijken nu of patiënten met een
AHA BOOST is een wetenschap-
ervoor om dit centrum te laten
beroerte baat hebben bij deze
pelijk onderzoeksproject met
voortleven als een nieuwe dienst:
oplossing.”
FWO-financiering, waarbij Jessa samenwerkt met de KU Leuven,
een test- en expertisecentrum voor Op campus Sint-Ursula bevindt zich
de VUB en twee andere Vlaamse
een grote populatie van patiënten in
revalidatiecentra. De uitgebrei-
Een belangrijke poot binnen FRAME
revalidatie. Een aantal van hen wil
de en jarenlange expertise van
is de samenwerking met bedrijven
graag meewerken aan een onder-
Jessa in arm-handrevalidatie is
die actief zijn in de revalidatie. Sinds
zoek of een nieuwigheid testen.
de stuwende motor in dit
de nieuwe, strenge Europese
Maaiken Vander Plaetse: “De
onderzoek.
MDR-regels zijn ondernemingen nog
patiënten kennen de artsen en de
vaker op zoek naar een wetenschap-
therapeuten goed. En wij kennen
AHA BOOST wortelt in een
pelijk onderbouwde ‘toetsing’ voor
hen. Er is wederzijds vertrouwen.
programma dat in Jessa ontwik-
hun product.
Patiënten weten dat we niets
keld is met een gefocuste
voorstellen dat te belastend of
therapie om de arm en hand zo
gevaarlijk voor hen zou zijn.”
snel mogelijk actief te betrekken
revalidatie in de brede zin.”
“We werken bijvoorbeeld samen met Orthobroker, een bedrijf dat op basis van een scan en met 3D-printtech-
Meer info: www.frame.rehab
in het revalidatieproces na een CVA. “De aanname is dat slechts
nologie een orthese voor een hand
één op de vijf patiënten de arm
maakt, op maat van de individuele
nog volledig functioneel zal
patiënt”, zegt Sarah Meyer. “Een
kunnen gebruiken na revalidatie”,
ander voorbeeld is het Limburgse
In 2024 blaast het revalidatiecentrum
zegt Marc Michielsen. “De
Ceriter, dat een zooltje ontwikkelt
op campus Sint-Ursula 20 kaarsjes
belangrijkste reden voor dit
voor personen met neurologische
uit. In een volgende JessaLinea-editie
teleurstellende cijfer? Een te
aandoeningen”, vult paramedisch
gaan we dieper in op de dienst
late start en vaak onvoldoende
diensthoofd Marc Michielsen aan.
fysische geneeskunde en revalidatie.
intensieve revalidatieoefeningen
“Dit zooltje geeft via een sensor een
van de bovenste ledematen. Daarom begonnen we jaren geleden al met het sneller betrekken van arm en hand bij het revalidatieproces. We werkten intensieve behandelprogramma’s uit. In 2019 is daarover een pilootstudie gepubliceerd. Door de jaren heen hebben we een specifiek traject ontwikkeld met extra oefeningen voor arm en hand. Uiteindelijk is met die
10 JessaLinea Dossier: Revalidatie
bovenste ledematen niets mis.
TELEREVALIDATIE
weinig trainde, kreeg aanmoedi-
Het probleem zit in de hersenen.”
Volgens internationale studies
gingen om meer inspanningen te
start ongeveer 30 procent van
leveren. De patiënten vulden tijdens
Het AHA BOOST-project startte
de patiënten met een hart- en
de drie maanden van hun revalidatie
op 1 oktober en duurt 4 jaar.
vaatproblematiek met revalidatie.
ook vragenlijsten in waarin we onder
Sarah Meyer: “Het is een klassieke
“Met 38 procent scoren we in
andere peilden naar hoe ze zich
randomized control trial (RCT)
het Revalidatie- en Gezondheids-
voelden.”
waarbij we 80 patiënten willen
centrum (ReGo) dus bovengemid-
betrekken. Die patiënten komen
deld”, zegt Kim Bonné, parame-
Hogere levenskwaliteit
uit K7, het revalidatiecentrum
disch diensthoofd van het ReGo.
Sevda Ece Kizilkiliç verwerkt nu
van UZ Gent, en uit Revarte, een
“Toch missen we dan nog ruim
de verzamelde data van haar studie
Antwerpse revalidatiekliniek. De
60 procent van de patiënten.
en rondt die binnenkort af. “Het
helft krijgt tijdens de revalidatie
Dat heeft onder andere te maken
primaire eindpunt van het onderzoek
extra oefeningen voor arm en hand.
met werk, leeftijd of logistieke
richt zich op levenskwaliteit. We
De patiënten worden ook na hun
problemen. Via telerevalidatie
verwachten – en hopen – dat die in
therapie verder opgevolgd. Jessa
kun je het aantal revaliderende
de interventiegroep hoger zal liggen
speelt in dit onderzoek vanuit haar
patiënten opkrikken. Daar spitsen
dan in de controlegroep. Verder ben
uitgebreide expertise een begelei-
we ons dan ook op toe.”
ik ook benieuwd naar de secundaire
dende en sturende rol.”
DOSSIER
TH
v
datie ali
U
M E R Re
EMAN
M
eindpunten. Zijn bijvoorbeeld de Intussen loopt in het ReGo een
resultaten van een fietsproef beter
Prof. dr. Geert Verheyden, revalidatie-
wetenschappelijk onderzoek rond
in de interventiegroep? Zetten deze
wetenschapper aan de KU Leuven,
telerevalidatie. Arts en PhD-onder-
patiënten dagelijks ook meer
en VUB-onderzoeker prof. dr. Koen
zoeker dr. Sevda Ece Kizilkiliç startte
stappen? En zijn de patiënten die
Putman werken mee aan AHA
een jaar geleden een studie waarbij
telerevalidatie volgden bovendien
BOOST.
80 patiënten van het ReGo werden
meer gemotiveerd dan die van de
geïncludeerd. De patiënten werden
controlegroep? De studie kan alvast
Dr. Maaiken Vander Plaetse: “We
opgesplitst in een interventie- en
een wetenschappelijk steentje
gaan na of we onze therapie ook in
controlegroep.
bijdragen tot het bewijs van het
andere centra met succes kunnen
nut van telerevalidatie.”
implementeren. Daarnaast controle-
“De interventiegroep kreeg een
ren we of het programma kosten-
Fitbit-smartwatch en een smart-
effectief is, bijvoorbeeld omdat
phone-app om hun fysieke activiteit
patiënten sneller weer actief zijn
bij te houden”, zegt Sevda Ece
en een hoger niveau van functio-
Kizilkiliç. “De studie is boven-
neren bereiken.”
dien gebaseerd op ‘shared decision making’, waarbij we samen met de patiënt een individueel trainingsplan opstelden. Wie te
JessaLinea Dossier: Revalidatie 11
Veel patiënten gebaat met bekkenbodemtherapie Bekkenbodemrevalidatie helpt bij heel wat klachten: bij constipatie en incontinentie, maar ook bij seksuele problemen of na operaties. En dat zowel bij kinderen als bij volwassenen. Daarnaast groeit de interesse van de patiënten zelf. Ze komen bijvoorbeeld sneller naar Jessa met incontinentieklachten. Oorzaak aanpakken “De bekkenbodem is soms te zwak of te strak. Deze spiergroep beter leren controleren, kan veel problemen bij de bron oplossen”, zegt Liesbet Vanhemel, kinesitherapeut. Samen met Cathérine Verbruggen verzorgt ze de bekkenbodemtherapie in Jessa. “Bij incontinentie versterken we de spieren met oefeningen. Is de bekkenbodem te gespannen en plast een kind daarom zijn blaas niet leeg of komt een man daardoor te snel klaar? Dan leren we de patiënt gericht ontspannen. Gewoontes zijn ook belangrijk. Wanneer moet ik mijn bekkenbodem aanspannen en ontspannen? En drink ik wel voldoende of stel ik mijn stoelgang te lang uit? Goede educatie helpt om te begrijpen wat er gebeurt.” Liesbet Vanhemel en Cathérine Verbruggen
12 JessaLinea Dossier: Revalidatie
“Bekkenbodemrevalidatie versnelt het herstel na operaties in de onderbuik: hysterectomie, blaasreconstructie, prostaatverwijdering … Na een prostatectomie bijvoorbeeld, verliezen mannen soms tijdelijk urine. Bekkenbodemtherapie helpt dan goed. Mannen zijn vaak
“De impact van bekkenbodemrevalidatie is groot, ook op psychologisch vlak.”
DOSSIER
Beter herstel na operaties
minder vertrouwd met dit deel van hun lichaam. Tijdens de therapie krijgen ze de juiste info en leren ze deze
Goede analyse
spiergroep bewust te voelen”, vertelt dr. Tom Tuytten,
“Alles start met een correcte diagnose. Daarna kan
uroloog. “We gebruiken het ook preventief, vóór een
bekkenbodemtherapie deel zijn van de behandeling.
prostaatoperatie”, zegt dr. Peter Martens, uroloog. “Zo
Of omgekeerd: de therapie kan ook helpen om de juiste
zijn de spieren beter getraind, wat het urineverlies
diagnose te stellen. Een uitgebreide plastest schept
postoperatief kan verminderen. Bij vrouwen kan een
soms duidelijkheid. Bij zo’n uroflow met residubepaling
incontinentie-operatie soms ook uitgesteld worden door
meten we zowel het blaasreservoir als de ledigings-
een goede bekkenbodemtraining.”
functie. Kinderen hebben soms al lang problemen die dankzij zo’n test eenvoudig worden vastgesteld en
“We starten nu ook een samenwerking met de seksuologen, want de bekkenbodem is een regio waar veel specialismen samenkomen.”
vervolgens behandeld”, zegt Liesbet Vanhemel. Nauw samenwerken “We werken vlot samen met andere afdelingen, waardoor we snel oorzaken kunnen uitsluiten. Elke maand overleggen we met onze kinderuroloog dr. Caroline Jamaer en met de pediaters. En we starten nu ook een samenwerking met de seksuologen. Want de bekkenbodem is een regio waar veel specialismen samen-
Samen klinkers leggen
komen”, besluit Liesbet Vanhemel.
“De impact van bekkenbodemrevalidatie is groot, ook op psychologisch vlak”, gaat Peter Martens verder. “Het heeft vaak een gunstig effect op het zelfvertrouwen.” Liesbet Vanhemel: “We werken met de hele persoon. Een kind met ASS benaderen we anders dan een volwassene.
Bekkenbodemtherapie starten?
En we vertrekken vanuit de realiteit: een man verloor
Verwijs je patiënt gerust door naar een specialist of
bijvoorbeeld urine tijdens het klinkeren van zijn tuinpad.
contacteer Cathérine Verbruggen (011 33 89 16) of
We hebben de situatie nagebootst met kleine gewichtjes
Liesbet Vanhemel (011 33 89 12). Woont je patiënt niet
op de grond om te leren wanneer hij zijn spieren precies
in de buurt? Op www.bicap.be vind je gespecialiseerde
moet aanspannen. Dit wordt echt geapprecieerd. En we
bekkenbodemkinesitherapeuten in de regio.
zien flinke verbeteringen op vrij korte termijn.”
JessaLinea JessaLineaJessa Dossier: & Wetenschap Revalidatie 13
Nieuwe
artsen
Dr. Alja Lammens
Arts palliatieve zorg
Als medeoprichtster en huisarts van huisartsenpraktijk Meditri in Velm, referentiearts palliatieve zorg Limburg en lid van de palliatieve intervisiegroep in Sint-Truiden zit de ervaren dr. Alja Lammens volledig op haar plaats binnen de palliatieve zorg van Jessa. Daarnaast is ze lid van Artsen Alarm Kern Rode Kruis Limburg en neemt ze de functie van stagecoördinator aan de KU Leuven op, waar ze overigens zelf haar diploma tot huisarts behaalde. Dr. Alja Lammens neemt sinds 1 september 2023 een deeltijdse rol op binnen het palliatieve team van Jessa.
14 JessaLinea Nieuwe artsen
Dr. Karlijn De Vocht
Dr. Maayeen Bin Saad
Dr. Lisbeth Leirs
Een bekend gezicht voor Jessa. Als
Met een master in de urgentie-
Na een zijsprong van zes jaar in
student richtte dr. Karlijn De Vocht
geneeskunde rondt dr. Maayeen Bin
de arbeidsgeneeskunde, keert
het TeddyBear Hospital in Jessa op
Saad in 2023 haar volledige
dr. Lisbeth Leirs vol enthousiasme
en enkele jaren later kwam ze terug
opleidingstraject af. Tijdens haar
terug naar een uitdagende rol
voor haar assistentschap gynaeco-
opleiding kruiste ze al meermaals
binnen de klinische geneeskunde.
logie. Haar master Geneeskunde
het pad met het Jessa Ziekenhuis:
Ze behaalde in 2014 haar erken-
aan de KU Leuven rondde ze af in
van jobstudent tot assistent op de
ning als huisarts. Met een gezonde
2018. Tijdens haar opleiding
dienst spoedgevallen, intensieve
dosis interesse in de palliatieve
ontwikkelde ze een sterke interesse
zorgen, pediatrie en heelkunde. Ze
zorg, verdiepte ze in 2018 haar
voor uro- en benigne gynaecologie.
houdt graag een medische vinger
kennis met een basisopleiding
Naast haar job op de afdeling
aan de pols als instructor ETC
palliatieve zorgen voor de UHasselt.
gynaecologie zal Karlijn De Vocht
(European Trauma Care) en ALS
Met een reeks relevante bij-
zich deeltijds bijscholen in Rotter-
(Advanced Life Support). In 2012
komende cursussen en als lid
dam voor vaginale prolapschirurgie.
ontving ze de Diversiteitsprijs van
van de intervisiegroep voor
Haar sociaal ei kan ze kwijt bij vzw
UHasselt als rolmodel voor jongeren
palliatieve artsen in Hasselt,
TADA, die Brusselse kwetsbare
met een buitenlandse origine en in
past Lisbeth Leirs dan ook perfect
jongeren in contact brengt met een
2013 werd ze genomineerd voor de
binnen het palliatieve team van
ondernemend netwerk.
Prijs Paul Meyers.
Jessa.
Dr. Karlijn De Vocht versterkt
Dr. Maayeen Bin Saad vervoegt
Dr. Lisbeth Leirs wordt vanaf
sinds 1 oktober 2023 de afdeling
het team van Jessa vanaf 1
1 januari arts palliatieve zorg
gynaecologie bij Jessa.
februari 2024 als urgentiearts.
bij Jessa.
Gynaecoloog
Urgentiearts
Arts palliatieve zorg
JessaLinea JessaLineaNieuwe Nieuweartsen artsen 15 15
Dr. Caroline Bongers versterkt nko-artsenteam Sinds 1 oktober maakt dr. Caroline Bongers deel uit van het nko-artsenteam van Jessa, waar ze laserchirurgie en ambulante procedures van de larynx onder plaatselijke verdoving introduceert. Dr. Caroline Bongers behaalde in 2017 haar artsendiploma
Lokale verdoving
aan de KU Leuven en specialiseerde zich vervolgens als
Caroline Bongers introduceert bovendien de lokale verdo-
nko-arts aan dezelfde universiteit. Tijdens haar assistent-
ving bij kleinere ingrepen op de stembanden. “Lokale
schappen deed ze ervaring op in ZOL Genk, Sint-Augustinus
verdoving heeft – vergeleken met algemene anesthesie –
Wilrijk en UZ Leuven. Tot voor kort volgde ze een bijko-
een aantal belangrijke voordelen. In de eerste plaats brengt
mende opleiding aan het Radboudumc in Nijmegen. In dit
de patiënt minder tijd door in het ziekenhuis. Deze ingrepen
fellowship verdiepte Caroline Bongers zich in algemene
gebeuren namelijk gewoon tijdens de consultatie, waarna
hoofd- en halschirurgie, oncologie, laserchirurgie van de
de patiënt meteen naar huis kan. Daarnaast kunnen
larynx, ambulante ingrepen aan de larynx onder lokale
patiënten veel sneller geholpen worden, omdat er geen
anesthesie én stemstoornissen.
rekening moet worden gehouden met planning in een operatiezaal. Bij een vermoeden van kanker kan er ook op
Diepgewortelde interesse
heel korte termijn een biopsie genomen worden. Zo krijgt
“De interesse voor hoofd- en halschirurgie is vooral tijdens
de patiënt sneller een diagnose en behandelplan. Het is
mijn nko-specialisatiejaren gegroeid”, zegt Caroline
dus erg zinvol om dit soort ingrepen onder lokale verdo-
Bongers. “Maar ik wilde méér weten dan de algemene
ving in Jessa verder uit te bouwen.”
basis van deze discipline. Daarom heb ik die bijkomende opleiding aan het Radboudumc gevolgd. Tijdens mijn fellowship kon ik me focussen op chirurgische technieken en aandoeningen waarin ik bijzonder geïnteresseerd ben.” Chirurgische versterking Caroline Bongers combineerde haar opleiding in Nijmegen met een halve dag per week ondersteuning in Jessa. Sinds 1 oktober is ze fulltime aan de slag in het team van nkoartsen. “Ik zal in eerste instantie dr. Kristof Deben bijstaan. Hij voert in Jessa al jaren chirurgische ingrepen uit in het hoofdhalsgebied, zoals schildklier- en speekselklieroperaties. Daarnaast introduceer ik hier enkele nieuwe ingrepen. Het gaat dan onder andere over laserchirurgie aan de stembanden, iets wat tot voor kort nog niet gebeurde bij Jessa.”
16 JessaLinea Nieuwe artsen
dr. Caroline Bongers
Lutathera in Jessa
dr. Ciska-Anne Van Keerberghen en dr. Elisabeth Stragier
In Jessa is in september voor het eerst een patiënt met
Uniek in Limburg
Lutathera behandeld. Deze innovatieve radionucliden-
Jessa is momenteel het enige Limburgse ziekenhuis waar
therapie wordt toegepast bij bepaalde neuro-endocriene
een behandeling met Lutathera mogelijk is. Elders in het
tumoren. De therapie vereist de nodige knowhow, een
land lopen de wachttijden op van verscheidene maanden
aangepaste infrastructuur en een gedegen multidisci-
tot zelfs een jaar. De therapie vereist specifieke begeleiding
plinaire aanpak.
vanwege mogelijke acute bijwerkingen en langdurige complicaties.
De behandeling met Lutathera (merknaam van Novartis) richt zich tot patiënten met een uitgezaaide neuro-endocriene
Bovendien moet het ziekenhuis beschikken over een
tumor vanuit de pancreas of maagdarmtractus . Het is een
speciale, afgeschermde kamer met o.a. een diepvriestoilet
zeldzame aandoening die jong en oud kan treffen.
waarbij stoelgang en urine worden ingevroren totdat deze
1
niet meer radioactief zijn. “De patiënt krijgt intraveneus de radionuclide Lutetium-177 toegediend die gekoppeld is aan een molecule die bindt aan
“De beslissing tot behandeling met Lutathera wordt
de somatostatinereceptoren op het tumorceloppervlak”, zegt
genomen door de behandelende arts in overleg met een
dr. Ciska-Anne Van Keerberghen (nucleaire geneeskunde).
groot aantal andere disciplines. Deze bespreking vindt één
“Zo komt de radionuclide in de tumorcel en wordt deze van
keer per maand plaats met alle netwerkcollega’s”, zegt
binnenuit bestraald. Lutathera is een mooi voorbeeld van
dr. Elisabeth Stragier. “We werken als digestieve oncologen
targeted therapy, waarbij alleen de tumor wordt aangevallen
nauw samen met ons oncologisch dagziekenhuis. Door het
en gezonde cellen intact blijven.” Een voorwaarde is wel dat
multidisciplinaire overleg kunnen we problemen of complica-
de somatostatinereceptoren tot expressie komen op de
ties meteen oppikken en adequaat reageren.”
tumorcellen.
(1)
Zogenoemde GEP-NET’s of gastro-enteropancreatische neuro-endocriene tumoren
JessaLinea Lutathera in Jessa 17
ZELDZAME ZIEKTE
Neuro-endocriene tumoren Wat is een neuro-endocriene tumor?
binnen Jessa – waaronder digestieve en medische
De meeste kankers ontstaan uit slijmvliezen. Neuro-
oncologie, algemene en abdominale heelkunde, en
endocriene tumoren ontstaan uit hormoonproducerende
nucleaire geneeskunde – streven naar de officiële
cellen verspreid door het lichaam. Ze worden gecategori-
erkenning als Center of Excellence volgens de Europese
seerd als functioneel of niet-functioneel afhankelijk van
kwaliteitscriteria.
het wel of niet produceren van een bepaald hormoon. Functionele tumoren kunnen heel wat symptomen geven
Dr. Elisabeth Stragier
in functie van het hormoon dat uitgescheiden wordt.
Prof. dr. Jeroen Mebis Prof. dr. Gregory Sergeant
Van chirurgie tot chemotherapie De gradatie (1 tot 3) hangt samen met celdeling, waarbij tumoren in graad 1 en 2 doorgaans traag groeien, maar wel potentieel kunnen uitzaaien. “De eerste behandelingsstap bestaat vaak uit chirurgie, eventueel gevolgd door een onderhoudsbehandeling met een somatostatineanaloog. Dit geneesmiddel is geen chemotherapie, maar zal door te binden aan een eiwit aan het oppervlak van de tumorcellen de groei vertragen”, legt abdominaal chirurg prof. dr. Gregory Sergeant uit. “Slecht gedifferentieerde graad 3-tumoren zijn agressiever en worden als neuro-endocrien carcinoma (NEC) geklasseerd. Deze tumoren vereisen chemotherapie.” Eiwit met radioactieve molecule Sinds dit jaar beschikt Jessa over Peptide Receptor Radionuclide Therapie (PPRT). “Dit behandelingsprotocol omvat het intraveneus toedienen van een op maat gemaakt eiwit, gekoppeld aan een radioactieve molecule. Het eiwit bindt specifiek aan de somatostatine-receptor, waardoor tumoren intern bestraald worden. Dit maakt gerichte of ‘targeted’ therapie mogelijk.” Center of Excellence De gezamenlijke inspanningen van diverse diensten
18 JessaLinea Zeldzame ziekte: neuro-endocriene tumoren
Van MASLD naar HCC Hoe meer ontsteking en verlittekening (fibrose) in de lever, hoe groter het risico op HCC. Vroeger kenden we chronische leverontsteking vooral van virale hepatitiden (HBV, HCV) of alcoholgerelateerde leverziekte. MASLD neemt nu de overhand als oorzaak van chronische leverontsteking met een toegenomen incidentie van MASLD-
MASLD (metabolic dysfunction-associated steatotic liver
gerelateerd HCC tot gevolg. Het cirrotisch stadium van
disease) is onlosmakelijk verbonden met het metabole
leverontsteking is de belangrijkste risicofactor voor het
syndroom (hypercholesterolemie, hypertriglyceridemie,
ontstaan van HCC. Door de exponentiële toename van
hypertensie, hyperglycemie en obesitas). Het is de
MASLD zien we nu ook dat deze tumoren zich kunnen
verzamelnaam van een breed spectrum van aandoeningen:
ontwikkelen zonder dat er sprake is van cirrose.
ZELDZAME ZIEKTE
Hepatocellulair carcinoom (HCC)
van een eenvoudige leververvetting zonder ontsteking tot leververvetting met ontsteking of verlittekening.
Een handige basistool om een inschatting te maken van de aanwezige fibrose om een risicostratificatie door te voeren, is de FIB-4-score op basis van leeftijd, AST, bloedplaatjes en ALT. Bij een afwijkende score dient er altijd een correlatie plaats te vinden met een elastografie van de lever, een niet-invasief onderzoek op de raadpleging gastro-enterologie/hepatologie. Patiënten met een significante fibrose worden best nauwgezet hepatologisch opgevolgd en zullen in de toekomst ook medicamenteus kunnen behandeld worden. Een mediterraans dieet, voldoende beweging en gewichtsverlies blijven de hoekstenen van de preventie en behandeling. Steatose, steatohepatitis en leverfibrose zijn immers deels omkeerbaar. Behandeling Als de diagnose van HCC gesteld is, zal de leverarts samen met de leverchirurg in multidisciplinair overleg bekijken of de patiënt, in functie van het ziektestadium, in aanmerking komt voor een lokale therapie (microwave-ablatie of leverresectie). Andere complexe behandelingen zijn uiteraard ook mogelijk. Prof. dr. Gregory Sergeant - Dr. Filip Janssens
JessaLinea Zeldzame ziekte: hepatocellulair carcinoom
19
Patiënt kan zelf radiologische afspraak aanvragen via web Sinds kort kunnen patiënten via de website van de
geboortedatum en telefoonnummer in. Dan vinken ze één
dienst radiologie makkelijk een radiologische afspraak
of meer geschikte dagen en tijdstippen aan. Ze vermelden
aanvragen. Jessa wil hiermee de huisartsen voor een
bovendien de naam van de arts die het onderzoek heeft
stuk ontzorgen.
aangevraagd. Hebben de patiënten een aanvraag op papier meegekregen? Dan kunnen ze het document fotograferen of
“We kunnen de patiënten niet rechtstreeks een afspraak in
inscannen en vervolgens makkelijk uploaden via dezelfde
onze agenda laten boeken, omdat het niet voor iedereen
webpagina.
duidelijk is welk type onderzoek precies is aangevraagd”, zegt dr. Geert Souverijns, diensthoofd radiologie. “Om een
Geert Souverijns: “Aan de hand van de doorgestuurde
zo correct mogelijke planning te garanderen, houden we
gegevens weten we meteen welk type onderzoek nodig is.
daarom onze planning zoveel mogelijk zelf in de hand
Met deze online aanvraagtool voor patiënten willen we de
wanneer patiënten hun afspraken maken. We hebben
doorverwijzende artsen of hun secretariaat enigszins
wel een bijkomende online mogelijkheid uitgewerkt om
administratief ontzorgen. Ook voor de patiënt is het
afspraken aan te vragen.”
comfortabel. Hij of zij hoeft namelijk niet noodzakelijk te bellen tijdens de openingsuren.”
Hoe vraagt de patiënt een afspraak aan?
Uiteraard kunnen patiënten hun afspraak ook nog steeds
De patiënten geven op de website van de dienst radiologie
telefonisch vastleggen via 011 33 55 55.
aan op welke dag en op welk tijdstip ze bij voorkeur telefonisch gecontacteerd worden om concreet een afspraak in te plannen. Ze klikken op ‘online afspraak aanvragen’ en vullen op het digitale formulier hun voornaam, naam,
20 JessaLinea Patiënt kan zelf radiologische afspraak aanvragen via web
Patiënten vragen online een afspraak aan via www.radiologiejessa.be.
INNOVATIE V.l.n.r.: dr. Kristof Nijs, dr. Karlien Reekmans, dr. Sacha Meeuws
Diepe hersenstimulatie (DBS) in Jessa: een geslaagde procedure In september vond in Jessa met succes een eerste deep brain stimulation (DBS of diepe hersenstimulatie) plaats bij een patiënt met essentiële tremor. “We spitsen ons meer toe op DBS voor patiënten met bewegingsstoornissen om zo hun levenskwaliteit te verbeteren”, zegt neurochirurg dr. Sacha Meeuws.
Bij DBS worden één of twee elektrodes op specifieke
doende onder controle was. De vlotte ingreep, samen
plaatsen in de hersenen geplaatst. Deze geleiden
met een spectaculaire verbetering van de tremor, zorgde
impulsen van een stimulator naar gebieden waar er
voor een geslaagde procedure. Essentiële tremor is
een verstoorde elektrische hersenactiviteit is. Lokalisatie
samen met de ziekte van Parkinson de meest voor-
van de elektrodes gebeurt op basis van een MRI en
komende indicatie voor het plaatsen van een DBS.
peroperatieve stimulatie. Na het plaatsen van de elektrode(s) volgt een korte tweede fase, waarbij de
Draadloze bijsturing
stimulator onderhuids geplaatst wordt in de borst- of
Voor deze procedure wordt het type van anesthesie
buikstreek.
multidisciplinair en in overleg met de patiënt bepaald. In een aantal gevallen krijgen de patiënten lokale verdoving
De DBS in Jessa vond plaats onder begeleiding van de
en zijn ze bewust tijdens de procedure, maar de operatie
gerenommeerde prof. dr. Jan Vesper. Hij leidt in de
kan ook onder volledige narcose plaatsvinden. Het
Neurochirurgische Universitätsklinik Düsseldorf het
implanteren van de onderhuidse stimulator (tweede
centrum voor neuromodulatie. De patiënt in Jessa had
fase), gebeurt altijd onder volledige narcose. Voor deze
een lastige essentiële tremor die met medicatie onvol-
specifieke anesthesieprocedure doen we een beroep op
JessaLinea Diepe hersenstimulatie (DBS) in Jessa: een geslaagde procedure 21
dr. Kristof Nijs, een neuro-anesthesist die aanvullende INNOVATIE
opleiding genoot in Toronto (Canada). “De stimulator wordt na de operatie bijgesteld en verder geoptimaliseerd”, zegt Sacha Meeuws. “Dit gebeurt draadloos door dr. Karlien Reekmans, onze neurologe gespecialiseerd in bewegingsstoornissen. De stimulator bevat een batterij die tot vijf jaar meegaat. Nadien wordt de batterij gewoon vervangen via een minimale ingreep.”
“Patiënten met de ziekte van Parkinson en patiënten met essentiële tremor komen in aanmerking voor DBS.”
Bij DBS is er vrijwel altijd een aanzienlijke verbetering
kunnen we deze techniek op termijn ook gebruiken voor
van de symptomen merkbaar. “Dit willen we meetbaar
andere aandoeningen, zoals dystonie. We beschikken
maken en objectiveren met een eigen app, die tal van
alvast over een toegewijd team dat almaar meer
gegevens verzamelt. Aan de hand van deze info kunnen
expertise verwerft.”
we de behandeling nog verder optimaliseren. Patiënten met de ziekte van Parkinson behoren samen met patiënten met essentiële tremor tot de grootste patiëntengroep die in aanmerking komt voor DBS. Daarnaast
Huisartsen of neurologen kunnen voor DBS doorverwijzen naar dr. Sacha Meeuws (neurochirurgie) of dr. Karlien Reekmans (neurologie).
— Save the date — NIEUWJAARSRECEPTIE zaterdag 20 januari 2024 vanaf 18:30 uur
Jessa i.s.m. HAK Herkenrode
Corda Campus Hasselt (Plaza + Auditorium)
Walking dinner + lezing van prof. Jochen Bergs UHasselt
22 JessaLinea Diepe hersenstimulatie (DBS) in Jessa: een geslaagde procedure
Het Vragenkabinet
V.l.n.r.: Robin Haenen, Joachim Janssen en Julie Vanhove
In elke editie van JessaLinea stelt een huisartsenpraktijk vragen aan onze Jessa-artsen. Aangezien dit magazine een dossier rond revalidatie bevat, trokken we naar TwoMove, een groepspraktijk voor kinesitherapie in Sint-Lambrechts-Herk. Joachim Janssen, Robin Haenen en Julie Vanhove stellen drie pertinente vragen over de communicatie tijdens een revalidatietraject, de wachttijden in de gezondheidszorg en het gebruik van graduele oefentherapie na een COVID-infectie. Revalidatiearts dr. Kristof Kempeneers geeft tekst en uitleg.
JessaLinea Het Vragenkabinet 23
VRAAG 1
VRAAG 2
De optimalisatie van het contact tussen een kinesi-
De meeste artsen hebben het ontzettend druk en de
therapeut en een behandelende arts is cruciaal voor
wachttijden in de zorg lopen op. In welke mate kan de
een effectieve en geïntegreerde patiëntenzorg. Op
kinesitherapeut een verlichtende rol spelen en de druk
welke manier brengen we een arts het best op de
op de gezondheidszorg verminderen? Wat is de visie
hoogte van de huidige status van de patiënt en zijn
van de arts op kine als eerstelijnszorg?
GEÏNTEGREERDE PATIËNTENZORG
WACHTTIJDEN INKORTEN
of haar revalidatietraject? Is een verslag nuttig? Wat wil je daar vooral (niet) in lezen?
“Huisartsen, kinesitherapeuten of andere eerstelijnsmedewerkers kunnen ons altijd telefonisch contacteren voor een patiëntenoverleg. Bijvoorbeeld voor een snellere
Dr. Kristof Kempeneers
raadpleging of voor meer uitleg omtrent het voorgestelde
revalidatiearts
beleid. Zo kunnen we de wachttijden voor de specifieke patiënt inkorten. Bovendien vermijden we op die manier
“Het verslag van de kinesitherapeut
onnodige patiëntencontacten, zodat de wachttijd voor
is zeker nuttig. Het wordt altijd gelezen
andere patiënten niet oploopt. De uitrol van virtuele
door de behandelende revalidatiearts
platformen of applicaties om een snelle verwijzing van
en maakt deel uit van het beslissings-
eerste naar tweede lijn te faciliteren, bleek in het verleden
proces. Er staat concrete informatie in over de inhoud van
niet altijd even makkelijk. Hiervoor zijn we nog op zoek
de behandeling en het verloop van de therapie. Dit is in
naar een goede oplossing.
de meeste gevallen voldoende, maar we staan uiteraard altijd open voor uitgebreidere communicatie.
Kinesitherapeuten zijn voor ons sowieso cruciaal in de eerstelijnszorg om evidencebased oefentherapie over te
Wat we soms missen in zo’n kinesitherapeutisch verslag,
brengen en aan te leren aan de patiënt. Zij kunnen een erg
is heel concrete info over de inhoud van de oefentherapie.
belangrijke rol spelen in de algemene lichaamsbeweging,
Het aantal herhalingen, de manier van uitvoering en de
coaching en begeleiding van de therapie op het vlak van
therapietrouw, bijvoorbeeld. Ook de cognities van de patiënt en eventuele belemmerende factoren (persoonsof omgevingsgebonden) zijn relevant. Dit mag bovendien gerust aangevuld worden met de eigen mening en bevindingen van de kinesitherapeut. Dit gebeurt soms, maar niet altijd.”
24 JessaLinea Het Vragenkabinet
VRAAG 3
VIRALE INFECTIE In welke mate kan het gebruik van graduele oefenalgemene bewegingsdoelen of bepaalde doelen gerela-
therapie of krachttraining het herstel van quality of
teerd aan een specifieke pathologie. Wat betreft die
life versnellen na een virale infectie zoals COVID?
algemene bewegingsdoelen, kunnen kinesitherapeuten trouwens een ontzettend belangrijke rol spelen in de
“Er zijn long COVID-studies die
primaire en secundaire preventie, waardoor de nood aan
aantonen dat ademhalingstraining
artsencontacten minder nodig is.”
een rol speelt in de verbetering van parameters zoals VO2max, dyspnoe en vermoeidheid. De mentale weerslag en levenskwaliteit zijn ook onderzocht, weliswaar in een minder groot aantal studies. In die onderzoeken wordt de impact van een uitgebreider en op maat gemaakt multidisciplinair revalidatieprogramma (inclusief oefentherapie en kracht-
Jouw (groeps)praktijk in de volgende editie? Heb jij als huisdokter specifieke vragen voor de Jessa-artsen? Stuur je vragen door naar
training) vergeleken met standaardzorg. Ook hier is er een voordeel ten opzichte van standaardzorg, zowel fysiek als mentaal, maar eveneens op het vlak van levenskwaliteit.”
lieve.ketelslegers jessazh.be. Wij leggen ze voor aan de geschikte arts en publiceren het antwoord in de Jessa inea van april.
JessaLinea Het Vragenkabinet 25
JESSA, CENTRUM VOOR
WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK!
Telemonitoring met bloeddrukmeter en weegschaal thuis Jessa is zopas een telemonitoringsproject gestart met patiënten die hartfalen hebben meegemaakt. De patiënten krijgen bij het vervroegd verlaten van het ziekenhuis een bloeddrukmeter en een weegschaal mee naar huis. Het voordeel? Wie na hartfalen sneller naar de vertrouwde thuisomgeving kan, heeft een betere outcome. Uit een aantal internationale studies blijkt dat een korter verblijf in het ziekenhuis na hartfalen, in combinatie met telemonitoring achteraf, een nieuwe opname kan voorkomen. Bovendien voelen patiënten zich door een verkorte hospitalisatie thuis ook beter. Het project van Jessa – DEFY-HF genoemd – is een implementatiestudie. Ook het OLV-Ziekenhuis in Aalst en het AZ Sint-Jan in Brugge nemen deel. “We willen, in tegenstelling tot een strikt klinische studie, dat dit specifieke zorgtraject ook verder doorloopt na afronding van het project”, zegt dr. Maarten Falter (PhD-fellow in Jessa). “In een eerste fase streven we naar 400 patiënten, verspreid over de 3 ziekenhuizen. In Jessa zal het om ongeveer 200 patiënten gaan.” Parameters opvolgen De patiënten krijgen bij het vervroegd verlaten van het ziekenhuis een weegschaal en een bloeddrukmeter mee. Beide meetinstrumenten zijn via de smartphone van de patiënt verbonden met een digitaal platform. Zo worden dr. Maarten Falter
de actuele parameters accuraat opgevolgd. Ook patiënten zonder smartphone kunnen deelnemen. Hun monitoring
26 JessaLinea Jessa & Wetenschap
Jessa-symposium
The Art of Science verloopt dan via een apparaatje met een simkaart dat
Nieuwe inzichten uit studies kunnen de zorg en
je in het stopcontact steekt.
de uitkomst voor de patiënt gevoelig verbeteren. Daarom hecht Jessa een groot belang aan weten-
Huisartsen worden actief betrokken bij het project. Ze
schappelijk onderzoek. Dat bleek ook uit het recente
krijgen een bericht dat hun patiënt in een telemonito-
Jessa-symposium The Art of Science.
ringstraject zit en kunnen de parameters mee opvolgen. Maarten Falter: “De studie zal ons leren wat de
Tijdens het symposium kwamen de studiediensten van
facilitators en barrières zijn. Zo kunnen we waar nodig
oncologie, hematologie, pneumologie, revalidatie en de
de aanpak bijsturen. Jessa wil deze telemonitoring ook
digitalisering in de zorg aan bod. “We moesten keuzes
na het onderzoek blijven aanbieden.” Ondanks het
maken, want ook in andere medische domeinen hebben
groeiende wetenschappelijke bewijs, is er nog geen
we onderzoek lopen”, zegt Hilde Kelchtermans, onderzoeks-
tussenkomst van het RIZIV voor deze vorm van
coördinator van Jessa & Wetenschap. “Uiteindelijk streven
telemonitoring, al zijn er op dit moment wel concrete
we ernaar alle disciplines van Jessa bij wetenschappelijk
gesprekken lopende tussen zorgverleners en het RIZIV.
onderzoek te betrekken. Dit past helemaal in ons streven
Jessa financiert de studie vanuit haar medisch investe-
naar continue kwaliteitsverbetering. We ondersteunen
ringsfonds.
onze artsen en onderzoekers dan ook maximaal als ze een studie willen starten.” Tijdens het symposium kreeg je een beeld van de studieflow in oncologie en hematologie. Een
“De studie zal ons leren wat de facilitators en barrières zijn. Zo kunnen we waar nodig de aanpak bijsturen.”
studiecoördinator leidde hierbij alles in goede banen. Samenwerken The Art of Science is in Jessa ook sterk verbonden met de ‘kunst van samenwerken’. “Dat doen we met diverse actoren zoals wetenschappelijke instellingen, universiteiten, hogescholen, overheidsinstellingen en huisartsen. Zo werken we bijvoorbeeld structureel samen met de faculteit Geneeskunde en Levenswetenschappen en de faculteit Revalidatiewetenschappen van de UHasselt. En met FRAME bundelen we de krachten met o.a. innovatieve
JessaLinea Jessa & Wetenschap 27
bedrijven die medische hulpmiddelen ontwikkelen (zie dossier p. 9). Daarnaast zijn er belangrijke commerciële partners die via studies toegang bieden tot de nieuwste geneesmiddelen of medische hulpmiddelen. Zo krijgen patiënten zonder verdere behandelopties in de standaardzorg via studies vaak nog een nieuw perspectief. Klinische studies zijn zo al enkele jaren een integraal onderdeel in de longkankerzorg. Sindsdien zijn de overlevingskansen van longpatiënten in Jessa gestegen.” Patiënt centraal
“In een ideale wereld is er één geïntegreerd en centraal platform, waarin alle medische gegevens van de patiënt opgeslagen zijn,maar waarvan de patiënt eigenaar blijft.”
De patiënt staat in Jessa altijd centraal – ook in wetenschappelijke studies. “Bij het opzetten van studies luisteren we naar de opmerkingen en suggesties van
Eerste lijn
patiëntenverenigingen. Daarnaast zetelen patiënten-
Ondanks de voordelen van telemonitoring, bleek op het
vertegenwoordigers in de ethische toetsingscommissie.
symposium ook dat sommige huisartsen bewust kiezen
Een patient experience officer checkt bovendien of het
voor maximaal face-to-face-contact met hun patiënt.
belang van de patiënt in onze studies voorop staat en
Bovendien rijst de vraag wie de data uit wearables en
kijkt toe of de patiënt niet overbevraagd wordt.”
applicaties zal opvolgen. De patiënt voelt zich beschermd, maar bij wie ligt de verantwoordelijkheid van het bewaken
Digitaal
van die veelheid aan gegevens? Patiënten hebben ook vaak meerdere aandoeningen. Het is niet wenselijk om een
The Art of Science bracht ook een opmerkelijke getuigenis
wearable/app per aandoening te moeten gebruiken. Hilde
van een patiënt. De ondernemer verloor na een cardiaal
Kelchtermans: “Huisartsen melden ook regelmatig dat ze
incident een deel van zijn gezichtsvermogen. Lezen werd
veel verschillende digitale platformen op hun computer
onmogelijk. Door een deelname aan een buitenlandse
moeten openen om toegang te krijgen tot alle data van
studie herwon hij 10% van zijn zicht, waardoor lezen
hun patiënt en dat ze de data vertraagd ter beschikking
opnieuw kan. Dankzij telemonitoring binnen Jessa moet hij
krijgen. Zo missen ze weleens gegevens. In een ideale
minder vaak naar het ziekenhuis voor opvolging en
wereld is er één geïntegreerd en centraal platform, waarin
revalidatie. Hierdoor pikte hij sneller zijn normale, profes-
alle medische gegevens van de patiënt opgeslagen zijn,
sionele leven weer op. Hij is de wetenschap erg dankbaar,
maar waarvan de patiënt eigenaar blijft. Zo ver zijn we nog
maar wijst nog op een aantal uitdagingen zoals de
niet. Maar het Remote Clinical Monitoring Center van de
beschikbaarheid van zijn gezondheidsgegevens voor
UHasselt timmert alvast aan de weg.”
buitenlandse zorgverleners. Met telemonitoring en -revalidatie kiest Jessa voor het digitale pad (lees ook over de studie van dr. Maarten Falter op p. 26 en de studie van dr. Sevda Ece Kizilkiliç op p. 11).
28 JessaLinea Jessa & Wetenschap
www.jessazh.be/web/jessa-ziekenhuis/ jessa-wetenschap www.jessazh.be/symposia-events
V.l.n.r.: Elke De Troy (directeur kwaliteit), Mauro Convalle (directeur zorg) en dr. Jos Vanderkerkhof (hoofdarts)
Innovaties in kwaliteitsbeleid Jessa innoveert voortdurend om de hoogst mogelijke kwaliteit te voorzien voor patiënten én zorgverleners. Met onze meest recente initiatieven onderstrepen we onze toewijding aan persoonlijke en empathische zorg. Pijnmanagement voor kinderen
ontwikkeling van strategieën rond psychologische interven-
Pijn bij kinderen kan tijdens ziekenhuisopnames stress en
ties, pijnbeheersingstechnieken en preventiemaatregelen
angst opwekken, zowel bij het kind als de ouders. Als
om pijn en angst bij kinderen te verminderen tijdens
reactie hierop heeft Jessa een multidisciplinair team
medische procedures en behandelingen.
samengesteld, bestaande uit kinderartsen, verpleegkundigen, pedagogische medewerkers, psychologen, orthopeda-
Ons einddoel is om alle zorgverleners die met kinderen
gogen, diëtisten en kinesitherapeuten. Het doel? Pijn en
werken deze kennis aan te bieden, met de nadruk op het
angst bij kinderen voorkomen, detecteren en verminderen.
opbouwen van positieve relaties met het kind.
Het team volgde een PROSA-cursus en verwierf expertise
Patiëntendagboek op intensive care
op het gebied van procedureel comfort. Dit resulteerde in de
Jessa zet steevast in op een zo persoonlijk en empathisch
JessaLinea Innovaties in kwaliteitsbeleid 29
mogelijke vorm van zorgverlening. In lijn met dit streven
Jessa heeft plannen om dit systeem niet alleen in het
heeft het ziekenhuis patiëntdagboekjes op de ITE-afdelin-
volledige ziekenhuis te implementeren, maar ook op
gen geïntroduceerd, op initiatief van adjunct-hoofdver-
netwerkniveau uit te rollen om de zorgkwaliteit te
pleegkundige Stefanie Billen en haar collega’s.
verhogen. Daarnaast wordt het systeem geïntegreerd in de opleidingen om een vlotte implementatie van het
De boekjes verzamelen informatie over de patiënten – zoals
project te waarborgen.
hun roepnaam, interesses en favoriete muziek – om de zorg beter af te stemmen op individuele behoeften. Daarnaast zijn ze waardevol in het verwerkingsproces voor zowel patiënten als hun naasten. Ze helpen bij het reconstrueren van het individuele verhaal van de patiënt en bieden een manier om complexe gedachten en emoties onder woorden te brengen.
Persoonlijke en empathische zorg dankzij een zorgdagboek op intensive care.
Het snel identificeren van kwetsbaarheden bij oudere patiënten is van groot belang, zeker bij spoedgevallen. Clinical Frailty Scale Het snel identificeren van kwetsbaarheden bij oudere patiënten is van groot belang voor de zorgkwaliteit, zeker bij spoedgevallen. Jessa gebruikte hiervoor het ‘geriatrisch risicoprofiel’, maar dat bleek tijdrovend en arbeidsintensief voor de zorgverleners. We schakelden daarom over op de Clinical Frailty Scale, een
Opmerkelijk is dat de dagboekjes ook een positieve invloed
tool die de kwetsbaarheid bij oudere patiënten snel en
hebben op de ITE-zorgverleners. Zij kunnen namelijk hun
visueel in beeld brengt. Aan de hand van observatie en een
gedachten en gevoelens op papier zetten, wat helpt bij het
korte reeks vragen wordt een ‘score’ van één tot negen
verlichten van de impact van hun werk.
toegekend. Deze benadering stelt zorgverleners in staat om meteen de juiste zorginterventies toe te passen en bij te
Uniformiteit van medicatie-etiketten
dragen aan de realisatie van een ouderenvriendelijk
Jessa voert een uniformisering van de etiketten van
ziekenhuis.
hoogrisicomedicatie door. De doelstelling is helder: de patiëntveiligheid vergroten door zowel de tekst als de kleur van de etiketten duidelijk leesbaar te maken. De kleurcodering per farmacologische klasse is gebaseerd op de ISOnormering 2022.
30 JessaLinea Innovaties in kwaliteitsbeleid
Jessa Fonds zet in
op extra zorgkwaliteit
Els Vuerstaek
Warme zorg zit in kleine dingen. Zoals uitblazen in
rouwkamer geeft ouders van sterrenkindjes de ruimte
een comfortabele zetel na een ingreep. Zonder hulp
om toch even mama of papa te zijn en hun doodgeboren
een vlootje boter openen wanneer je maar één arm
kind nog een moment te knuffelen. Het digitale platform
kunt gebruiken. Of de nodige digitale hulpmiddelen
Boost4AYA wil jonge kankerpatiënten ondersteunen via
tijdens je opname. Het Jessa Fonds faciliteert concrete
interactieve groepssessies en e-learnings, aangepast aan
projecten die het verschil maken voor patiënten en
hun ziekte en leeftijd.”
medewerkers. Investeringen die een verschil maken Extra zorg- en levenskwaliteit
Elke Jessa-medewerker kan een projectvoorstel indienen
“Goede zorg stopt niet bij de somatische behandeling”, vertelt
dat vervolgens wordt geëvalueerd door de stuurgroep,
Els Vuerstaek, coördinator van het Jessa Fonds. “Patiëntbele-
een diverse afvaardiging van artsen en medewerkers van
ving en hulp voor hen die het minder hebben, zijn even be-
verschillende afdelingen. “Wanneer je aan het fonds doneert
langrijk. Het Jessa Fonds verzamelt middelen en ondersteunt
of zelf een actie opzet, kun je ervoor kiezen om een
acties die de zorgkwaliteit verbeteren, maar waarvoor er geen
concreet idee te steunen. Alle middelen gaan dan ook
of onvoldoende geld is. Projecten die net dat tikkeltje extra
volledig naar dat project. We werken hiervoor samen met
bieden, met een rechtstreekse impact op de levenskwaliteit
de Koning Boudewijnstichting, waardoor je ook een fiscaal
van patiënten en de jobtevredenheid van medewerkers.”
attest ontvangt”, besluit Els Vuerstaek.
Rouwkamer en digitale steun “Het zijn telkens mooie acties met een concreet doel. Een
Meer info en een overzicht van alle projecten? Surf naar www.jessafonds.be.
JessaLinea Jessa Fonds zet in op extra zorgkwaliteit 31
Uitgelicht:
Jessa in beeld Prof. dr. Koenraad van Renterghem (uroloog) demonstreert hoe hij een erectieprothese bij een patiënt plaatst. De operatie wordt live getoond tijdens een congres in Istanbul. 1500 urologen kijken mee!
12/10/2023
Na een boeiende informatiesessie over hoe we binnen Jessa permanent werken aan het verbeteren van onze zorg en patiëntveiligheid, mocht dit trio de schaar hanteren om de infomarkt officieel te openen. Tientallen kwaliteitsprojecten uit diverse disciplines maakten zich kenbaar. V.l.n.r.: prof. Kris Vanhaecht (expert Kwaliteit en Patiëntveiligheid KU Leuven), Elke De Troy (directeur Kwaliteit Jessa) en dr. Yves Breysem (algemeen directeur).
21/09/2023
We zijn kei-blij met deze enthousiaste groep van 88 artsen in
Nadine Brialmont (midden), mama van de overleden
opleiding (specialisten, huisartsen en arts-residenten). We wensen
Nicolas Gigot, koos de afdeling intensieve zorgen van
hun alle succes toe tijdens hun traject bij Jessa!
Jessa uit voor haar allereerste schenking van het
1/10/2023
Tobii-toestel. Daarmee kunnen geïntubeerde patiënten via hun ogen een toetsenbord bedienen. Het toestel zet de boodschap om in gesproken taal. Nadine haalt geld op via haar stichting fondation-nicolasgigot.org.
7/11/2023
32 JessaLinea Uitgelicht: Jessa in beeld
Jessa zette op de Dag tegen Kanker
Een dag na de Wereld Diabetes Dag ontving de kinderdiabetes-
naar goede gewoonte weer de Muziek-
conventie van Jessa twintig jonge kunstenaars met Diabetes
kliniek op. Patiënten konden genieten
Type 1 (en hun familie) voor de opening van hun expo ‘Sugar
van rustige live muziek. Er waren
Sugar’. In de tentoongestelde werkjes vertellen de kinderen
ook infosessies, workshops
wat diabetes voor hen betekent.
(make-up) en een infomarktje.
15/11/2023
19/10/2023
Op Wereldprematurendag klinkt er prachtige live-muziek op onze afdeling neonatologie. Het thema dit jaar was namelijk muziek. Twee studenten muziektherapie trakteerden onze prematuurtjes en hun ouders op zachte slaapliedjes!
17/11/2023
Vlaams minister van Economie, Werk, Sociale Economie en Landbouw Jo Brouns op bezoek bij Jessa voor een boeiend gesprek over het belang van re-integratie op de arbeidsmarkt na langdurige ziekte. V.l.n.r.: Kristel Mulders (coördinator Kankerplan), Jo Brouns, dr. Jos Vandekerkhof (hoofdarts Jessa), dr. Yves Breysem (algemeen directeur Jessa) en Cindy Govarts (clustermanager Kankercentrum).
20/11/2023
Sinterklaas brengt goed nieuws in de speelzaal van onze kinderafdeling! Ook bij Jessa waren er dit jaar geen stoute kinderen!
29/11/2023
JessaLinea Uitgelicht: Jessa in beeld 33
Leestip
Kanker in de slaapkamer Over intimiteit en seksualiteit bij kanker Kanker kan een flinke impact hebben tussen de
beïnvloeden de verschillende behandelingen het seksuele
lakens. n haar boek ‘Kanker in de slaapkamer’
functioneren? Minder zin in seks of moeilijker klaarkomen
bespreekt seksuoloog Kristel Mulders de gevolgen
is bijvoorbeeld normaal. Maar ook de beleving verandert.
van kankertherapie en toont ze hoe je een vervul-
Haaruitval of gewichtstoename kan de patiënt onzeker
lende intimiteit en seksualiteit behoudt tijdens en
maken. Of de partner heeft schrik om de andere pijn te
na de behandeling. Want eerlijke info en open commu-
doen. Dit boek bekijkt de seksualiteit van de patiënt én van
nicatie kan koppels steunen en versterken.
de partner, met daarbij ook aandacht voor alleenstaanden.
Alle kankertypes
Ook voor zorgverleners
Wat verandert er precies en hoe komt dat? Dit boek geeft
Seksualiteit bespreken, het blijft onwennig. Maar wel
heldere info en handvaten om hiermee om te gaan. Welke
belangrijk. ‘Kanker in de slaapkamer’ geeft tips om dit als
impact heeft kanker op de seksuele relatie? En hoe
hulpverlener op een comfortabele manier op tafel te leggen. In alle vertrouwen en binnen de grenzen van de patiënt. “Had ik het maar eerder geweten” “Dat hoor ik geregeld van mijn cliënten”, zegt Kristel Mulders. “Daarom is het zo belangrijk dat we hen op tijd vertellen wat er allemaal verandert. En dat het normaal is. Koppels vinden dan vaak zelf een creatief antwoord in bed. Zo voorkomen we extra kopzorgen. Veel dingen gelden trouwens ook voor elke chronische ziekte. Daarom hopen we met dit boek het taboe verder te doorbreken.”
Kanker in de slaapkamer Over intimiteit en seksualiteit in tijden van kanker. Door Kristel Mulders, Jorane Janssens en Ann Bogemans. Vanaf 23 januari te koop in de boekhandel. Adviesprijs: € 24,99.
Kristel Mulders
34 JessaLinea 34 JessaLineaKanker 30 jaarinneurochirurgie de slaapkamerin Jessa
INGEBLIKT
HANDIGE TELEFOONNUMMERS JESSA 011 33 55 66
Medische oncologie, hematologie en radiotherapie
Callcenter (voor afspraken)
011 33 79 79 (algemeen) 011 33 79 66 (enkel artsen,
011 33 55 77
elke weekdag van 8u-17u)
Abdominale heelkunde
Nefrologie
011 33 75 00
011 33 87 00
Cardiologie
Neurochirurgie
011 37 35 65
011 33 75 70
Callcenter medische beeldvorming
Filmpje Zo werkt het Borstcentrum
Patiënten met borstkanker ontvangen voortaan ook visuele informatie over hun behandeltraject. Aan de hand van een
VKF adviescentrum 011 33 70 57 en 011 33 70 59
Neurologie 011 33 78 74
duidelijk filmpje illustreert het
Cardiothoracale en vasculaire heelkunde
Borstcentrum van Jessa de
011 33 71 00
011 33 81 90
Endocrinologie
ORL
diverse fasen die een patiënt doorloopt. Ook het team dat instaat voor de zorg, krijgt een gezicht. Het videofragment is bedoeld voor zowel nieuwe patiënten als patiënten die al langer in behandeling zijn.
Nucleaire geneeskunde
011 33 72 80
011 33 74 20
Fysische geneeskunde
Orthopedie
011 33 88 00
011 33 77 40
Gastro-enterologie
Pneumologie
011 33 76 00
011 24 11 81 (privépraktijk)
Geriatrie
Psychogeriatrie
011 33 78 00
(enkel op maandag tussen
Gynaecologie
12 en 13 u.) 011 33 78 16
011 22 82 19 Scan de QR-code en bekijk de werking van het Borstcentrum.
Infectiologie
Slikcentrum
011 33 76 50
011 33 76 00 en 011 33 74 20 slikcentrum@jessazh.be
Klinisch laboratorium en ambulante bloedafname
Travel Clinic
Campus Virga Jesse: 011 33 82 00 Campus Salvator: 011 33 83 00
Materniteit/Kraamkliniek Balie verpleegafdeling: 011 33 93 20
011 33 83 38 (tussen 9 en 16 u.)
Urologie 011 33 76 70
Specialismen die niet in deze lijst opgenomen zijn, bereik je via het secretariaat raadplegingen: 011 33 55 70
JessaLinea Contactgegevens 35
SYMPOSIA 2024 SYMPOSIUM ‘31e REGIONAAL SYMPOSIUM LIMBURGS ONCOLOGISCH CENTRUM’ DATUM:
20 januari 2024 LOCATIE - UHasselt, Oude Gevangenis MEER INFO EN INSCHRIJVEN: www.loc.be/symposium-2024
SYMPOSIUM ‘THORAXHEELKUNDE VANDAAG EN MORGEN’ DATUM:
24 februari 2024 LOCATIE - UHasselt, campus Diepenbeek MEER INFO VOLGT LATER
SYMPOSIUM ’25 JAAR KINDERENDOCRINOLOGIE IN HET JESSA’ DATUM:
2 maart 2024 LOCATIE - Jessa, campus Salvator, aula schoolgebouw MEER INFO VOLGT LATER
SYMPOSIUM ‘ZOVEEL ZORGVERLENERS, ZOVEEL VISIES, ÉÉN PATIËNT. FRUSTREREND?
OVER DE KRACHT VAN HET SAMENBRENGEN VAN VERSCHILLENDE PERSPECTIEVEN IN PALLIATIEVE ZORG’
DATUM:
9 maart 2024 LOCATIE - Jessa, campus Salvator, aula schoolgebouw MEER INFO VOLGT LATER
Een overzicht van de geplande symposia is ook te vinden via de website: www.jessazh.be/symposia-events 36 JessaLinea Rubriek