119067 eigenwijs 17 2017

Eigenwijs jongerenthema’s

SEPTEMBER 2017| JAARGANG 8 | 1

voor ouders

“Als ik maar vragen kan stellen” Gesprek met jongeren over geloofsleer

Persoonlijke momenten met kinderen Het gezin als kleinste kerk

Thema

Huiscatechese

Vooraf Er leek niets van terecht te komen. Wie Aurelius Augustinus in zijn jonge jaren gekend had, zou weinig hoop hebben gekoesterd. Ondanks zijn godvrezende moeder leek het helemaal de verkeerde kant met hem op te gaan. Maar Gods wegen waren hoger…

moet het concreet gemaakt worden. Dat is niet alleen een taak van predikanten, catecheten en leerkrachten.

Vragen over fundamentele dingen als genade en verzoening kunnen kinderen het beste thuis stellen.

Ouders die deze EigenWijs lezen, hebben misschien wel kinderen waar ze over wakker liggen. Die, net als de moeder van Augustinus, niet weten waar het heen moet. En als ze het thema op de cover zien, denken: Huiscatechese… dat is bij ons geen haalbare kaart. Als onze hoop gelegen was in de inspanningen van ouders, zag het er inderdaad niet hoopgevend uit. Maar daar ligt onze hoop niet. Die ligt in de genade en trouw van de drie-enige God in Wiens Naam de kinderen gedoopt zijn. Daarover vertellen ouders in dit magazine. Lees ook de tips die de jongeren geven. Je mag als ouder aan je kind laten zien waar je mee worstelt. Om samen met hen – of als ouder voor hen – Gods genadetroon te zoeken.

In dit reformatiejaar is er veel aandacht voor de kerkgeschiedenis. Wie de grote figuren in de kerkhistorie nagaat, komt nogal wat mannen tegen die als jongere hun eigen weg gingen, in de godsdienst of in de wereld. Paulus, Augustinus, Maarten Luther, John Bunyan, John Newton… ze werden door God krachtdadig stilgezet. Na hun bekering zetten ze hun vurige persoonlijkheid in voor de Heere en Zijn dienst.

Het zijn de mannen van de (Nadere) Reformatie die steeds hebben benadrukt hoe belangrijk huiscatechese is. Daarom vond de redactie het goed om dit thema onder de aandacht te brengen. Geloofsbegrippen zijn vaak moeilijk, niet alleen voor jongeren maar ook voor volwassenen. Dat komt omdat de inhoud van zo’n begrip meestal abstract is. Om het goed te begrijpen,

Gertrude de Regt, eindredacteur

6 Persoonlijke momenten met kinderen

3

Drie gezinnen over huisgodsdienst Petra Jacobse-Weststrate

2 Vooraf

Als een priester voor het aangezicht van God Redactie EigenWijs

4 12 ik maar vragen ‘Als kan stellen’

Gesprek met jongeren over geloofsleer Jaco Pons en Aline van de Maat

Gertrude de Regt

‘Zij brachten de kinderen tot Hem’

Bijbelstudie Raymond Warnaar

10

Cognitieve ontwikkeling en geloofsleer Uitleggen van geloofsleer vraagt investering van ouders

Elisabeth van Woudenbergh-Steenstra

16

Een klein woord met grote consequenties

Albert-Jan Regterschot

18 Het gezin als kleinste kerk

20

Luther: ‘Kinderen moet je kinderlijk behandelen’

Jolanda Biemond-Van Bergeijk

23

2

De Doop als vaste grond onder de opvoeding Mettie de Braal-Prins en Albert-Jan Regterschot Meer informatie

‘Als een priester voor het

aangezicht van God’ In de tijd van de Reformatie en de Nadere Reformatie is veel geschreven over de christelijke opvoeding. Er werd ook aandacht gevraagd voor huiscatechese. We leven nu in een andere tijd, maar we zijn ten diepste geen andere mensen.

Als introductie op het thema een bloemlezing uit verschillende bronnen.

Priester

“Zelf kunnen wij onze kinderen geen geestelijk leven schenken. Maar God wil ons gebruiken om hen uit hun geestelijke dood op te wekken tot nieuw leven in Jezus Christus. (…)

Wij moeten hun geestelijke dode toestand aanvoelen, alsof het onze toestand was. Wij moeten voelen, dat wanneer het kind in de zonde blijft, dit even erg zou zijn als wanneer wij er in zouden blijven. Wij moeten de zonden van het kind als onze eigen zonden belijden en als een priester voor het aangezicht van God staan en voor hen bidden.”

C.H. Spurgeon in ‘De geestelijke vernieuwing van onze kinderen’ (brochure uitgegeven door IKEG)

Houd vol

“Wees in alle onderwijs voor en opvoeding van uw kinderen niet verdrietig en ook niet moedeloos, maar houd aan totdat de Heere hen zal zegenen. Meng uw tranen met uw onderwijs en uw waarschuwingen.

Houd deze inspanning vol, niet alleen tot hun achtste of tiende jaar, maar ook daarna, tot hun achttiende jaar.”

Jacobus Koelman in ‘De plichten der ouders’, hoofdstuk 9

Werkelijk gezegend

“Het volgende kan ons troosten en bemoedigen, als onze kinderen lijden onder lichamelijke zwakheid en kwalen, als zij niet gezond zijn en hun dikwijls iets mankeert. Dat doet natuurlijk afbreuk aan uw vreugde om hen. Bedenkt dan dat daartegenover staat: als zij bij Christus horen en door Hem gezegend worden,

zijn zij ook werkelijk gezegend. Geen van die kwalijke dingen zal hun gezegend-zijn schaden of er iets van afdoen, veeleer zal de tegenspoed hun heil ten goede komen. Velen zijn des te wijzer en beter geweest, des te nederiger van hart, omdat zij het juk van ziekte en leed in hun jeugd hebben gedragen.”

Matthew Henry in ‘Christus en de kinderen’ (preek, uitgegeven door De Groot Goudriaan, 1986)

Gehoorzaamheid

“Het pad der gehoorzaamheid is de weg waarin Hij Zijn zegen geeft. Wij moeten alleen maar doen als de dienstknechten op het bruiloftsfeest in Kana: de watervaten met water vullen en wij kunnen het met een gerust hart aan de Heere overlaten om het water in wijn te veranderen.”

J.C. Ryle in ‘De plichten der ouders’ (Romijn & Van der Hoff, 1986)

Muziek

Muziek is een bijzondere gave van God, die het dichtst bij de theologie staat. Ik zou mijn geringe muziek voor geen geld willen prijsgeven. We moeten de jeugd onderwijzen in deze kunst: ze maakt mooie, bekwame mensen.

Maarten Luther, geciteerd in ‘Tot dienst aan God. Teksten over opvoeding en onderwijs’ (uitg. De Banier 2017) Redactie EigenWijs

3

En zij brachten

de kinderen B I J B E L S T U DI E

TOT HEM

Bijbelstudie ‘En zij brachten ook de kinderkens tot Hem, opdat Hij die zou aanraken; en de discipelen, dat ziende, bestraften dezelve. Maar Jezus riep dezelve kinderkens tot Zich, en zeide: Laat de kinderkens tot Mij komen, en verhindert hen niet; want derzulken is het Koninkrijk Gods. Voorwaar, zeg Ik u: Zo wie het Koninkrijk Gods niet zal ontvangen als een kindeken, die zal geenszins in hetzelve komen’ (Lukas 18:15-17).

4

Onderwijs

Deze ouders zullen vast en zeker, als goede Joden, elke dag geprobeerd hebben om de geboden, rechten en inzettingen van Mozes te onderhouden en door te geven aan hun kinderen. Om ‘de HEERE uw God lief te hebben met uw ganse hart en met uw ganse ziel en met al uw vermogen (Deuteronomium 6).’

In het houden van Gods inzettingen ligt een groot loon. Er komt ook liefde in mee, omdat de Heere er Zijn zegen over wil geven!

Hoe is dat bij ons? Wat een voorrecht als we onze kinderen dichtbij de inzettingen van de Heere mogen brengen. Als het Woord van God thuis, in de kerk of op school een stempel op ons gezinsleven zet. Als we onze kinderen onderweg, achter het stuur van onze auto, tijdens de koffie, of onder het eten, onderwijzen wie God is. Wat Hij van ons vraagt, maar boven alles wat Hij ons geeft. Want alle onmogelijkheid en zwakheid van onze kant, om de Heere dagelijks met een volkomen hart te dienen, wordt door Hem Zelf vervuld. ‘Doe uw mond wijd open en Ik zal hem vervullen.’ Zo groot en goed is Hij!

Verlangen

De ouders uit Lukas 18 mogen echt dicht bij God komen. Want ze ontmoeten hier op een dag de Zoon van God, de Heere Jezus. Hij, Die Zijn Hemelse Vader in alles volkomen gehoorzaam is en vol liefde en bewogenheid het Koninkrijk van Zijn Vader verkondigt. Er ontstaat een groot verlangen bij deze ouders om hun kinderen door Hem aan te laten raken en te laten zegenen. Precies zoals die bloedvloeiende vrouw die al twaalf jaren ziek was en tegen zichzelf zei: ‘Indien ik maar Zijn klederen mag aanraken, ik zal gezond worden’ (Markus 5:28).

‘leringen wekken, maar voorbeelden trekken.’

Wat is het ook voor ons belangrijk om dichtbij de Heere Jezus te leven met onze kinderen. Dat we vanuit het onderwijs, door de woorden van de Bijbel, een leven mogen leiden waarin de Heere dagelijks aanwezig is. In de dingen die we doen, door het gebed aan tafel, in onze houding, door de liefde die we mogen uitdelen, in onze bewogenheid met anderen zullen onze kinderen het merken als de liefde en genade van de Heere Jezus aanwezig is. Een oud spreekwoord zegt: ‘leringen wekken, maar voorbeelden trekken.’ Niet omdat wijzelf zo voorbeeldig zijn, maar omdat de Heere Zelf Zijn genade en liefde wil uitdelen!

Persoonlijke hindernissen

De Heere Jezus roept ons op om persoonlijke hindernissen weg te nemen. Hij zei het ook tegen Zijn discipelen: ‘Laat de kinderkens tot Mij komen, en verhindert hen niet; want derzulken is het Koninkrijk Gods.’ En Hij moedigt ons aan om door het geloof alles van Hem te verwachten. We lezen het in de woorden van de Heere Jezus tot de vrouw uit Markus 5: ‘Dochter, uw geloof heeft u behouden; ga heen in vrede en zijt genezen van deze uw kwaal.’ En ook in Hebreeën 11:6 lezen we: ‘Maar zonder geloof is het onmogelijk Gode te behagen. Want die tot God komt, moet geloven, dat Hij is, en een Beloner is dergenen, die Hem zoeken.’

Het persoonlijk deel hebben aan dit geloof kan voor ouders een worsteling zijn. Dan is deze tekst een aansporing om het juist bij Hem te zoeken en te zeggen: ‘Heere, ik geloof. Kom mijn ongeloof te hulp.’

Andere werkelijkheid

De werkelijkheid kan weerbarstig zijn. Wanneer we door Gods genade de Heere proberen te volgen en te dienen, maar er in het leven van onze kinderen zo weinig van merken. Ze lijken niet geraakt te worden door de woorden uit de Bijbel. Ook lijken ze niet getrokken te worden door onze voorbeelden, maar veel meer door de voorbeelden die ze vanuit de sociale media opgedrongen krijgen. Wat kunnen we dan moedeloos worden en zonder verwachting.

Wat kan dat zelfs een invloed hebben op ons eigen geloofsleven. Bestaat U nu wel echt Heere en hoort U mij wel? Waarom gaat het dan zo anders in het leven van mijn kind, als hoe ik hen onderwezen en tot God gebeden heb?

Maar ook dit is de Heere Jezus niet onbekend! Zijn eigen broers geloofden Hem eerst ook niet, terwijl we weten dat verschillenden van hen later betrokken waren bij de verkondiging van het Evangelie. Zo zullen er vaak raadsels in ons leven blijven, die we niet direct kunnen oplossen of verklaren. Omdat we niet zien, wat God wel ziet. Maar God vraagt ons niet om de moeilijke en onzienlijke dingen te onderzoeken, maar te vertrouwen op Hem. Daar verbindt Hij Zijn eigen woorden aan. Daar heeft Hij Zijn eigen Zoon niet voor gespaard. Die God mogen wij volgen. Daar mogen wij onze kinderen brengen en achterlaten!

Om over na te denken: • • •

Op welke manier probeer je de dienst van de Heere door te geven aan je kinderen?

Vind je het moeilijk om hen dicht bij de Heere Jezus te brengen?

Hoe breng en laat je je kinderen bij Hem als ze zich van God afkeren? Ervaar je daarbij bemoediging of troost uit Gods Woord?

Raymond Warnaar

5

Persoonlijke momenten met kinderen

INTERVIEW

Hoe leg je aan je kinderen uit wat wij geloven? Geen gezin is hetzelfde en er is daarom ook niet één bepaalde goede manier.

Drie gezinnen over huisgodsdienst

In dit artikel vertellen drie ouderparen hoe zij met hun kinderen praten over de Bijbel en het geloof.

‘Gesprekken leggen basis voor de toekomst’ WAT? In gesprek gaan met de kinderen, waarbij de kinderen elkaar helpen door uitleg te geven.

UIT DE PRAKTIJK

Als de oudste kinderen (5 en 7 jaar) aan hun jongere broertje uitleggen wat het Heilig Avondmaal inhoudt, denken ze er zelf heel goed over na. Ze vertellen in hun eigen woorden wat ze zien, wat ze ervaren, wat ze horen. Wij zitten erbij om aan te kunnen vullen of verder te verduidelijken. Door wat ze zeggen, hoor je ook wat ze nog

6

WIE? Ruben en Lydia Dingemanse uit Dordrecht, ouders van vier kinderen in de leeftijd van 1 tot 7 jaar.

WAAROM? We laten de kinderen zelf vertellen aan een jonger broertje of zusje wat ze gehoord en gezien hebben tijdens de kerkdienst. Het zo gegroeid dat we het gesprek vaak op deze manier voeren. niet weten. Het is verrassend hoeveel ze begrijpen van de geestelijke zaken achter de gebeurtenis. In juni was het bediening van het Heilig

Avondmaal in de gemeente.

Onze zoon (3) zou dat voor het eerst mee gaan maken.

We vroegen onze dochters om hem uit te leggen wat er dan

gebeurt en wat dat allemaal betekent. Samen vertelden ze hem helemaal hoe zo’n dienst verloopt. De één vertelde de feiten, in welke volgorde het gaat, over het formulier wat gelezen wordt en ook over de formuleringen die aan de tafel gebruikt worden.

De ander vulde iedere keer aan met meer uitleg van de symbolische zaken. Bij de formulering ‘dit is Mijn bloed’ legde ze uit dat er geen bloed in de beker zit, maar dat er wijn in zit en dat de mensen die het drinken daarbij denken aan het bloed van de Heere Jezus. Daarna ging het gesprek over de vergeving van de zonden en hadden de oudste twee een gesprek over hoe je nu kunt weten of je zonden vergeven zijn.

ALS IEDEREEN KAN MEEPRATEN, IS ER OOK LATER RUIMTE EN OPENHEID VOOR VRAGEN. Daarover hadden ze vragen die ze vervolgens aan ons stelden.

Een heerlijk gezinsmoment dus, waar we iets mochten terug zien van wat we tot nog toe met hen hebben besproken en uitgelegd. We ervaren dit als een grote zegen. Als we zelf aan het woord waren gebleven, zou deze mate van openheid er waarschijnlijk niet zijn geweest. Deze gesprekken leggen een belangrijke basis voor de toekomst. Als iedereen kan meepraten, is er ook later ruimte en openheid voor vragen.

MOEILIJK?

Tijd, dat is wel een grote factor.

Bij ons zijn de kinderen nog

‘Structuur is belangrijk voor de kinderen en voor ons’ WAT? Verdieping door het gebruiken van verschillende boekjes naast het Bijbellezen.

UIT DE PRAKTIJK

Bij het Bijbellezen na het eten proberen we de lijn

klein. Vaak zijn de jongsten al zo moe rond etenstijd, dat het moeilijk is om er een rustige, gezellige maaltijd van te maken. Door activiteiten als zwemles en kinderkoor schiet het zingen er nogal eens bij in.

Ook de zondag is eerlijk gezegd niet altijd echt een dag van rust met ons gezin. We proberen altijd twee keer met z’n allen naar de kerk te gaan, maar dat zorgt er voor dat er naast de maaltijden weinig tijd meer overblijft. Verder is het voor één van de kinderen lastig om twee keer lang stil te zitten. Er is daarom geen concentratie meer om nog een keer rustig te zitten voor een gesprek, een werkje of iets anders.

WIE? Marco en Else-Marie Verheij uit Boskoop, ouders van vier kinderen in de leeftijd van 2 tot 12 jaar.

WAAROM? We zochten naast het gebruik van de kinderbijbel ook wat meer verdieping op een andere manier. Vooral ook omdat de kinderen wat ouder werden. Ook het langere tijd bezig zijn rond één thema sprak ons erg aan.

in de geschiedenis vast te houden. Soms lezen we maar korte stukjes en dan ben je snel de lijn kwijt. Herhaling helpt daarbij, maar ook een overzichtskaart van Israël of een tijdslijn, zoals in de Studieatlas bij de Bijbel. Als voorbereiding in de periode voor Kerst, Pasen en Pinksteren gebruiken we de boeken ‘Op

weg naar…’ van Andrea van Hartingsveldt-Moree. Dit geeft meer verdieping. Het is niet ‘ineens’ Pinksteren, we zijn er dan al vijftig dagen over aan het lezen. Ook de oorsprong van het feest en moeilijke begrippen, zoals bijvoorbeeld de ‘Heilige Geest’ worden veel duidelijker. Daardoor kunnen ze het in de kerk of op school

7

beter begrijpen. Het gaat veel dieper dan alleen de verhalen uit de kinderbijbel.

Verder levert het soms een mooi gesprek op aan tafel.

In de vakantie proberen we bewust tijd vrij te maken om bezig te zijn met het geloof.

We merken dat we allemaal meer ontspannen zijn en dat er daardoor ruimte ontstaat voor open gesprekjes. Daarbij gebruiken we bij voorkeur een boekje gericht op kinderen, dan hebben we een handvat om in gesprek te gaan. In de vakantie hebben we weleens het boekje ‘Denkstof’ van Jaco Pons gebruikt.

Dit is een mooi klein en handzaam boekje met 52 overdenkingen voor kinderen. Hierdoor ontstonden

8

soms gesprekjes over de begrippen die hierin behandeld werden, zoals wat het verschil is tussen geloof en hoop. Je hebt dan eens op een andere manier samen een bezinnend moment.

We merken dat de onbevangenheid van kinderen afneemt naarmate de leeftijd vordert. Daarom proberen we zo lang mogelijk het samen lezen en bidden met onze kinderen bij het slapen gaan vast te houden. Onze ervaring is dat dit hele mooie persoonlijke momenten met de kinderen oplevert.

MOEILIJK

Soms zakken goede gewoontes een beetje af. Jaren terug zongen we ook iedere zondagavond, maar dat is

WE ZIJN ALS OUDERS OOK NIET VOLMAAKT. GELUKKIG GAAT DE HEERE DOOR MET ZIJN WERK, ONDANKS ONS. op een gegeven moment opgehouden. Ruim een jaar geleden hebben we het weer opgepakt, voor de kinderen hoort er nu weer helemaal bij. Het heeft ons geleerd dat structuur belangrijk is en houvast geeft aan de kinderen, maar ook aan ons als ouders. Omdat één van ons onregelmatig werkt, is dit soms lastig. Structuur is ook voor onszelf een aansporing voor als we eens wat minder ‘zin’ hebben. We zijn als ouders ook niet volmaakt. Gelukkig gaat de Heere door met Zijn werk, ondanks ons.

‘Het leren van de psalmen vinden we belangrijk’ WAT? Het gebruik van een dagboek en psalmen leren en uitleggen.

UIT DE PRAKTIJK

’s Morgens aan tafel gebruiken we het dagboek Elke dag nieuw (auteur Gertrude de Regt e.a.). Per week is er een thema dat uitgewerkt wordt.

Het is een kort stukje tekst en een paar verzen uit de Bijbel.

Zoals in de meeste dagboeken wordt eerst het stukje uit de Bijbel aangegeven en daarna het dagboek. Wij doen dat bewust andersom. Eerst het dagboekstukje, zodat de kinderen al begrijpen waar het over gaat. Daarna lezen we uit de Bijbel. We proberen dan in onze eigen woorden de verzen uit de Bijbel aan de kinderen duidelijk te maken.

De ene keer is dat een heel vers en de andere keer zomaar een paar woorden. Er staan ook vragen bij. Die gebruiken we wisselend. Regelmatig zijn ze te moeilijk, maar het is ook een mooie aanleiding om verder te praten.

WAAROM? Omdat we de tijd willen nemen om met de kinderen bezig te zijn rondom de Bijbel. Als ze jong zijn, zijn ze nog zo ontvankelijk voor de Bijbelse boodschap en leren ze relatief gemakkelijk. Het leren van de psalmen vinden we belangrijk. Het heeft duidelijk meerwaarde voor de kinderen dat ze al vroeg wat psalmen kennen om in de kerk mee te kunnen zingen. Dan zijn ze toch meer betrokken bij de dienst.

de week kent de oudste die meestal wel uit het hoofd. Die psalm proberen we aan het begin van de week ook uit te leggen. Dat is best moeilijk.

Voor onszelf zijn het bekende klanken, maar het uitleggen in voor kinderen begrijpelijke taal valt niet altijd mee. Als het erbij past, verzin ik als moeder er soms ook wat gebaren bij.

We merken dat ze het dan beter onthouden. We zingen ook uit een liedbundel die gemaakt is voor kinderevangelisatie. Het is een bundel met eenvoudige bijbelliederen en bekende psalmen. Bij ieder lied staat een passende illustratie, waardoor onze kinderen ze ook zelf kunnen kiezen.

Maarten Luther zei het al: zingen is twee keer bidden.

Mede daarom vinden we zingen en weten wat je zingt heel belangrijk. We zouden het persoonlijk erg mooi vinden als er iedere kerkdienst een of twee bekende psalmen zouden worden, om zo de betrokkenheid van jonge kinderen te vergroten.

MOEILIJK?

Het is niet makkelijk om de eenvoud van de Bijbel te laten staan en tegelijk je kind niets aan te praten. Hoe breng je je kinderen werkelijk bij de Heere Jezus? Tegelijkertijd voel je ook zo duidelijk dat je ze geen nieuw hart kunt geven.

WIE? Bas en Elli Verloop uit Waddinxveen, ouders van twee kinderen van 4 en 6 jaar.

Ook zingen we elke morgen de psalm die bij het weekthema hoort en aan het einde van

9

Cognitieve ontwikkeling en Geloofsleer I NRTTEI K A RE VLI E W

Uitleggen van geloofsleer vraagt investering van ouders

Als je gevraagd wordt de begrippen ‘een nieuw hart’ of ‘bekering’ in drie zinnen uit te leggen, ervaar je dat mogelijk als een moeilijke opdracht. Nog moeilijker is het om deze begrippen aan je kind of jongere uit te leggen.

Bij het uitleggen van de geloofsleer moet je rekening houden met de leeftijd en het intelligentieniveau van je kind. In dit artikel wordt uitgegaan van een gemiddelde ontwikkeling. Het kan zijn dat jullie kind dingen wat sneller of juist minder snel begrijpt. Maak je dan geen zorgen, maar pas de informatie die je geeft aan het niveau van je kind aan.

10

0-2 jaar

Kleine baby’s en kinderen hebben nog geen besef van God en Wie Hij is. In deze leeftijdsfase ontwikkelen de hersenen van een kind zich snel en leert een kind veel nieuwe dingen. Ouders zijn heel belangrijk voor baby’s en peuters, omdat ze vertrouwd voor hen zijn. Voor het juiste begrip van de Heere is het belangrijk dat een kind zich veilig voelt bij zijn ouders.

2-4 jaar

Rond het tweede levensjaar ontwikkelen peuters steeds meer taal en gaan daardoor meer begrijpen.

Voor een peuter is structuur en herhaling in het bidden, Bijbellezen en zingen belangrijk. Hierdoor gaat een kind begrijpen dat dat bij de Heere hoort. Een peuter is met name gevoelig voor de manier waarop dit gebeurt.

Zijn papa en mama eerbiedig als er gebeden wordt? Is er ontzag voor de Bijbel? Het begrip eerbied en ontzag kennen ze dan nog niet, maar ze ervaren wel vanuit de praktijk hoe belangrijk ouders het vinden.

Met name Bijbelse geschiedenissen kunnen kinderen in deze leeftijd begrijpen. Het helpt als een geschiedenis vaker voorgelezen wordt. In deze fase is het belangrijk om na te gaan of je kind het echt goed heeft begrepen, door vragen te stellen. Corrigeer eventueel verkeerde voorstellingen. Ook kunnen peuters begrippen letterlijk opvatten. Het kan bijvoorbeeld gebeuren dat een peuter denkt dat de dokter kan zien of je een nieuw hartje hebt of niet.

4-8 jaar

In deze jaren gaat een kleuter naar school. Ze vinden het nog steeds moeilijk om abstract te denken, ze zijn nog niet in staat om moeilijke begrippen, zoals gerechtigheid en heiligheid, te begrijpen. Ze snappen wel eenvoudige dingen, zoals dat de Heere zorgt (voor mensen, planten en dieren) en dat Hij alles weet en ziet. In deze leeftijdsfase gaat een kleuter steeds meer nadenken over de Heere en vragen stellen. Bijvoorbeeld waar de Heere is en hoe je in de hemel kunt komen.

Probeer zo eenvoudig en concreet mogelijk te antwoorden. Als je het zelf ook niet helemaal weet, vertel dat dan maar. Een kind leert zo dat niet altijd alles van de Heere te begrijpen is. Zingen van psalmen en Bijbelse liederen is ook een middel voor een peuter om steeds meer van de Heere te begrijpen.

8-10 jaar

Een achtjarig kind denkt nog steeds vooral concreet.

Het geheugen ontwikkelt zich snel, waardoor een kind steeds beter dingen gaat onthouden. Begrippen kunnen in deze leeftijdsfase op een eenvoudige manier uitgelegd worden. Het begrip ‘De Heere is getrouw’ kun je verduidelijken met ‘De Heere doet wat Hij zegt’.

Op deze leeftijd kunnen de Tien Geboden één voor één uitgelegd worden. Ook is een achtjarige in staat om dingen uit het hoofd te leren, zoals een Bijbeltekst of een gebed als het ‘Onze Vader’. Gebruik deze manieren nooit zonder uit te leggen wat een Bijbeltekst inhoudt of wat precies gebeden wordt.

10-12 jaar

Vanaf tien jaar gaat een kind steeds meer op een abstracte manier denken en snapt het beter de tijdslijn in de Bijbel van schepping tot wederkomst. Abstracte, moeilijkere begrippen (zoals rechtvaardig en heilig) vragen nu om een duidelijke en eenvoudige uitleg.

De meeste kinderen van deze leeftijd zullen op school de catechismusvragen leren. Dat kan best moeilijk voor hen zijn. Voor ouders is dit een gelegenheid om de inhoud van de catechismusvraag (nogmaals) te bespreken. Het helpt je kind om de inhoud te

begrijpen en voorkomt dat het leren alleen stampwerk wordt. Je kunt hierbij gebruik maken van boeken die vragenderwijs de inhoud van de catechismusvraag bespreken. Zie ook de boekentips op pagina 23.

12-18 jaar

Vanaf twaalf jaar begint het abstracte denkniveau meer te ontwikkelen. Een jongere is steeds beter in staat om moeilijke begrippen uit de Bijbel en de geloofsleer te begrijpen. Het is belangrijk dat je in deze leeftijdsfase het gesprek aangaat over deze begrippen. Je kunt dan nagaan of je kinderen begrippen als zonde, heiligmaking en rechtvaardigmaking begrijpen. Het helpt als je probeert uit te leggen wat begrippen betekenen.

Bespreek bijvoorbeeld een begrip of onderdeel van de geloofsleer dat in de preek aan bod is gekomen.

Je kunt ook aansluiten bij wat op catechisatie wordt geleerd. Bied jongeren daarnaast boeken aan waarin de geloofsleer op een eenvoudige manier aan de orde komt (bijvoorbeeld de boeken van Evert Barten).

Het uitleggen van de geloofsleer is belangrijk, omdat een kind of jongere daardoor verstandelijk gaat begrijpen Wie God is. Het helpt kinderen en jongeren ook om de preek beter te begrijpen. Het vraagt wel investering van ouders. Het is niet zo makkelijk om op een eenvoudige manier, in je eigen woorden, iets aan je kind uit te leggen. Dat kan ook niet zonder het gebed, waarin je de hulp van de Heere vraagt. Je hebt de Heere bij de doop beloofd dat je je kind zult onderwijzen. Leg deze belofte niet naast je neer maar neem, al biddend, deze verantwoordelijke taak op je.

Elisabeth van Woudenbergh-Steenstra

Bronnen

Brons- Vander Wekken, S. (2016). Bruggen slaan. Kinderen in ontwikkeling. In: Kinderen voor de Koning. Geloofwaardig opvoeden in gezin, kerk en op school. Apeldoorn: Uitgeverij De Banier Passer, M., & Vliek, M. (2009). Psychologie. The Science of Mind and Behaviour. Berkshire: McGraw-Hill Higher Education Stolk, J. (2011). Handboek Christelijke opvoeding: De opvoeding van kinderen van 4 tot 12 jaar. Heerenveen: Uitgeverij Jongbloed Tripp, T. (2014). De weg naar het kinderhart. Bijbelse opvoeding in de praktijk. Kampen: De Groot Goudriaan

11

Als ik maar kan stellen

INTERVIEW

vragen

GESPREK MET JONGEREN OVER GELOOFSLEER

Kinderen worden onderwezen in de geloofsleer.

Maar wat blijft ervan hangen? Hoe kijken jongeren tegen de geloofsleer aan? Hoe ervaren zij het onderwijs in de geloofsleer? Op een warme zomeravond gingen Anne-Marie Kortleven, Martijn van Waaij, Judith Weerheim, Jeff Huurman en Mirthe van Westerhuis (allemaal 16 jaar) in de kantine van een kwekerij in Waddinxveen het gesprek aan.

Om duidelijk te hebben waar het gesprek over gaat, proberen de jongeren met elkaar het begrip geloofsleer te omschrijven. “Ik denk dan aan wat we geloven in de kerk. Dat is het meest logisch, toch?” Al snel worden ook de drie formulieren en de geloofsbelijdenis

12

genoemd. “Het zijn soort regels van het geloof. De samenvatting daarvan staat in de apostolische geloofsbelijdenis.

“Dat is wat wij geloven,” zegt Martijn. Dat de geloofsleer gebaseerd is op de Bijbel, daar zijn de jongeren het wel

over eens. Daar moet je de geloofsleer ook aan toetsen.

Drie-eenheid

De geloofsleer heeft waarde voor de jongeren. “Je bent er mee opgegroeid.” Maar klakkeloos overnemen, hoeft ook niet. “Je moet het niet

“JE MOET DE WOORDEN JUIST GEBRUIKEN, OMDAT ZE UIT DE BIJBEL KOMEN” alleen doen uit gewoonte, maar ook kijken of dat je het zelf er ook mee eens bent.”

Op de vraag hoe ze dat doen, komt een aarzelend antwoord: “Ik kijk wat mijn ouders zeggen en denk er zelf ook over na of het klopt wat ze zeggen. Meestal is dat wel zo.” Ook vrienden zijn belangrijk. Mirthe vertelt dat ze vriendinnen heeft die soms anders denken. “Zij hebben een andere opvoeding gehad.

Door er met hen over te praten, kun je de meningen naast elkaar leggen.” Dat zorgt wel eens voor verschillen.

“Ik had pas nog een gesprek.

Het ging alleen maar over dankbaarheid en de ellende bleef weg. Dan is het wel eenzijdig. De drie stukken horen bij elkaar.” Anne-Marie haakt daarop in: “Ik zou dan vragen waarom ze niet over zonde praat en dan uitleggen dat ik geloof dat ellende er bij hoort. Zo kom je in gesprek met elkaar.”

Om het gesprek aan te gaan, heb je kennis nodig. Soms lopen de jongeren er tegen

aan dat ze niet precies weten hoe je iets moet uitleggen.

Judith geeft een voorbeeld: “Ik had het met iemand over de drie-eenheid. Dat vond hij onzin. Hij had van een andere christen het voorbeeld gehoord dat de drie-eenheid hetzelfde is als koffie met suiker en melk.

Drie verschillende dingen, maar toch een eenheid. Ik weet dan niet zo goed of het een goede vergelijking is. Ik heb toen gezegd dat ik de drie-eenheid ook niet kan begrijpen. Daarom geloof je er toch in? Je kunt niet alles begrijpen.”

De geloofsleer is soms lastig, maar wel belangrijk volgens de jongeren. “Je krijgt meer kennis over waarom we leven, zoals we leven.” Mirthe zegt eerlijk: “Als ik alleen de Bijbel zou hebben, zou ik heel veel dingen niet begrijpen.”

Gesprekken

Ouders hebben de grootste rol in de geloofsopvoeding.

“Zij hebben de meeste invloed en hebben je er mee groot gebracht.” Voor Martijn zijn dit vooral de Bijbelverhalen die zijn ouders vroeger vertelden.

“Daarna neemt de school het over; of misschien is het beter om te zeggen dat het onderwijs thuis doorgaat en dat ze er op school verder op doorgaan.”

Hoe doen de ouders dat nu?

Bij Martijn thuis lezen ze regelmatig een verhaal uit de kerkgeschiedenis en aan tafel lezen ze uit een dagboek. Jeff vertelt dat bij hem thuis de gesprekken vaak spontaan

ontstaan. “Bijvoorbeeld als je uit de kerk komt en je hebt een preek gehoord. Dan kan ik aan mijn ouders vragen: Wat betekent dat? Zij leggen het dan uit.” Op het gesprek na de preek haakt Anne-Marie nog even in: “Soms gaan ouders allemaal vragen stellen over de preek. Dan wordt het zo’n geforceerd gesprek. Mijn ouders doen dat niet. Bij ons ontstaat er na het eten bijvoorbeeld een gesprek. Dat vind ik zelf beter.” In vrijwel

13

alle gezinnen is er ruimte om over de preek te praten.

“Maar,” zegt Judith nog, “het is niet standaard dat we lang na praten over de preek hoor.”

De geloofsleer wordt in de kerk ook overgedragen tijdens de catechisatie. Hoe dat gebeurt, verschilt per ouderling. Jeff merkt op dat er ouderlingen zijn die heel vrij omgaan met de leerstof en er zelf een les van maken.

Anderen lezen voor uit een boekje. “Dan denk ik: Wat heb ik nu geleerd? Ik heb een paar teksten uit mijn hoofd geleerd, maar daar kan ik dan niks mee.” Judith vindt het vooral belangrijk dat de catecheet ruimte geeft om vragen te stellen. Anne-Marie is het daar mee eens. “Afgelopen jaar kon je tussendoor vragen stellen en ontstond er een gesprek.

Dan behandelde je niet altijd wat je moest behandelen, maar ik vond het wel fijn.”

De kernbegrippen uit de geloofsleer zijn belangrijk voor de jongeren. Een voorbeeld hiervan is het begrip ‘genade’.

“Het hele geloof gaat om de genade. Door genade kun je

“PROBEER MEE TE DENKEN MET JONGEREN” 14

alleen geloven. Of…” Even is het stil. “Zeg ik het wel goed? Door te geloven krijg je genade.” Dat het lastig is, verwoordt Judith: “Soms denk ik: stel dat er een vreemd iemand in de kerk komt. Die zou van deze begrippen weinig begrijpen.”

Van krom naar recht Met elkaar proberen we het woord rechtvaardigmaking te omschrijven. Dat blijkt nog niet zo makkelijk. Mirthe probeert: “Je kan het heel letterlijk nemen. Iets wat krom is, moet weer recht worden.” Gelijk vult ze zich zelf aan: “Maar het is wel lastig als je daar geen beeld bij hebt. Wat moet er dan recht gemaakt worden? Daar kun je mee in de knoop komen.”

De jongeren ontdekken dat aan het ene begrip andere begrippen vastzitten. “Je moet dan ook uitleggen dat het niet recht is door de zondeval. Dat het recht kan worden door genade.” Om een geloofsbegrip uit te leggen, hebben we veel woorden nodig. Toch willen de jongeren vasthouden aan de begrippen.

Het zou voor meer verwarring zorgen, als die woorden allemaal vervangen werden.

“Je moet de woorden juist gebruiken, omdat ze uit de Bijbel komen,” vindt Judith.

De geloofsleer is niet makkelijk. “Het is zo breed.

Je hebt zoveel verschillende onderwerpen. Je kunt het van allerlei kanten bekijken,” zegt Jeff. De ene kerk legt nadruk op het ene, een andere kerk op het andere. Wat is nu de waarheid? Martijn vindt het lastig hoe hij met andere

ideeën om moet gaan. “Pas hadden we het bij godsdienst over een bijeenkomst waarbij je je hand moest opsteken als je van Jezus hield. Ik vind dat meer groepsdruk dan dat je het meent. Er wordt gezegd dat Jezus je Vriend is, maar er wordt helemaal niet gezegd dat we zonde hebben gedaan.”

Jeff ziet wel de waarde van zulke bijeenkomsten. “Je kunt daar open over God praten.

Bij ons in de kerk zit je vaak in een kringetje en hoor je dat je slecht bent. Dan vraag ik me af: Kan ik wel bekeerd worden? De open sfeer op zo’n bijeenkomst vind ik juist heel mooi.”

Meedenken met jongeren

Het blijkt wel dat de jongeren zoeken naar gesprekken over God en het geloof. Dat missen ze soms in de gemeente. De drempel om met vragen naar een ambtsdrager toe te gaan, is hoog. “Je stapt uit de kerk niet op een ouderling af en zegt: Ik snap dit of dat even niet.” Op catechisatie is er wel ruimte voor gesprek, maar toch vertellen ze niet zo maar alles tegen een ouderling. Dat doe je eerder tegen iemand die qua leeftijd dicht bij je staat. “Daarom vind ik het juist mooi om naar de vereniging te gaan. Daar heb ik wel die open sfeer en gesprekken over het geloof,” vertelt Judith. Jeff vult haar aan: “Inderdaad, op het kamp was er een open sfeer.

Dat was echt mooi. Dus het kan wel.”

Wat houdt de jongeren dan tegen om naar een ouderling te stappen met hun vragen?

Er komt een heel eerlijk

antwoord: “Ze hebben gelijk een antwoord klaar, zonder goed te luisteren. Ik voel het dan soms als veroordelend.”

Welke tip hebben de jongeren voor ambtsdragers? Jeff: “Probeer mee te denken met jongeren. Ik heb niet zoveel aan een antwoord dat alleen zegt of iets goed of fout is.” Alle jongeren zijn het er over eens: luisteren en meedenken geeft hen het gevoel dat ze serieus genomen worden.

Tips voor ouders

Het gesprek is bijna ten einde.

Welke tip hebben de jongeren nog voor ouders en opvoeders ?

Anne-Marie: “Ga niet een geforceerd gesprek aan. Ik heb liever een spontaan gesprek.

Een gesprek waarbij ik een

vraag kan stellen en waar mijn ouders dan op ingaan. Als het op dat moment niet uit komt, zeg dat dan en kom er later op terug.” Mirthe vult aan: “Betrek ook je eigen leven erbij. Een ouder kan zeggen: ‘Ik vind dit heel lastig. Hoe denk jij er over?’ Het klinkt misschien raar, maar laat ze mogen laten zien dat ze ook met dingen worstelen.” Martijn vindt het belangrijk dat ouders kijken naar de leeftijd van een kind.

“Je kunt niet aan een kind van 2 of 3 allerlei moeilijke begrippen uit gaan leggen.

Vertel gewoon hoe groot God is en dat Hij voor ons zorgt.

Hoe ouder het kind is, hoe meer je kan vertellen.”

Wie is wie, vlnr: • • • • •

Judith Weerheim Martijn van Waaij Mirthe van Westerhuis Anne-Marie Kortleven Jeff Huurman

Jaco Pons en Aline van de Maat

15

met grote consequenties Een klein woordje

Je hebt er bij de doop ‘ja’ op gezegd dat •

•

ARTIKEL

•

… je kinderen in zonden ontvangen en geboren zijn en daarom aan allerhande ellendigheid onderworpen, maar tevens in Christus geheiligd zijn. … je erkent dat het Oude en Nieuwe Testament en de geloofsbelijdenissen de volkomen leer tot de zaligheid bevatten. … je je kinderen naar deze leer, naar je vermogen, zult onderwijzen en laten onderwijzen.

JA…

dat heb ik van harte beloofd en ik doe mijn best om de doopbelofte na te komen.

•

Wie schiet niet in geestelijk opzicht tekort, persoonlijk en als opvoeder? Onze kinderen zijn net als wij in zonden ontvangen en geboren. Toch staat dat de eis om kinderen op te voeden in de leer die naar de Schrift is, niet in de weg. ”Voed hen op in de lering en vermaning des Heeren,” (Efeze 6:4b). Dat betekent ook: geregeld aan de slag gaan met huisgodsdienst: Bijbellezen, bidden, zingen en spreken.

gebedswerkzaamheden. David kon zeggen: ”Op U ben ik geworpen van de baarmoeder af,” (Psalm 22:3).

•

“Kinderen zijn een erfdeel des Heeren,” (Psalm 127:3). We hebben ze uit Zijn hand ontvangen, het zijn geleende panden. We moeten ze leren en vermanen, zoals Paulus schrijft, maar het voldoen aan de doopbelofte moet gericht zijn op de eer en de verheerlijking van Gods Naam.

We mogen een middel daarin zijn, maar er niet zelf tussenin staan.

•

Het voorleven van onze kinderen betekent niet dat we onze eigen tekortkomingen aan hen niet mogen laten merken. Het kan juist goed zijn dat de kinderen zien en ervaren dat dat ons uitdrijft naar de Heere.

maar…

…in de praktijk schiet ik zo vaak te kort • •

•

16

Zijn uw kinderen kinderen van gebed?

Opvoeding begint al voor de geboorte met

Leg deze vragen in het gebed aan de Heere voor.

Hij weet wat van Zijn maaksel is te verwachten!

Er is verschil tussen het ervaren dat je je kinderen niet kunt bekeren (dat kan de Heere alleen) en de ervaring in geestelijk opzicht tekort te

schieten in het leiding geven aan je gezin. Waar komt het gevoel tekort te schieten vandaan?

Ervaren de andere gezinsleden het ook zo? Het kan goed zijn om dit samen te bespreken.

•

Laat merken dat je geeft om je kind. Niet alleen persoonlijk, maar ook hoe belangrijk je het vindt dat je kind ziet wie hij is voor de Heere en Wie de Heere wil zijn voor hem.

•

Praat er eens over met anderen, of vraag advies aan een ouderling of predikant.

•

•

Er zijn meer gelegenheden om ankertjes uit te werpen voor geloofsopvoeding dan het op het eerste gezicht misschien lijkt. Wat te denken van het samen zingen na het eten, het lezen van de Bijbel in combinatie een dagboekje voor het slapengaan en hierover samen met je kind praten? Geef bijvoorbeeld op nieuwjaarsdag een nieuw dagboek, laat merken dat je het belangrijk vindt dat je kind hieruit leest. Vraag ernaar wat hij of zij gelezen heeft en wat hij daarvan vond.

Praat over: wat bid je als je ’s avonds gaat slapen?

Hoe wil de Heere dat wij bidden?

Psalm 72: “Zijn Naam zal voortgeplant worden van geslacht tot geslacht." De Heere gaat door met Zijn werk. Daar mogen we Hem biddend om vragen en we mogen wijzen op deze belofte, ook voor onze eigen kinderen.

•

Laat het geen reden zijn om er dan maar mee te stoppen. Hoe zou het ook kunnen als we zien Wie de Heere wil zijn voor zondige mensen?

Bovendien: We zijn niet beter dan onze kinderen, hooguit wéten we beter omdat we willen leven bij het Woord. Psalm 78 zegt dat we ‘de loffelijkheden des Heeren, Zijn sterkheid en Zijn wonderen aan het navolgende geslacht moeten vertellen’.

•

Het kan zijn dat we op zoveel weerstand stuiten dat we alleen nog maar voor onze kinderen kunnen bidden. Dat betekent niet dat we tegenover kinderen meegaand hoeven te zijn als zij afstand nemen van de dienst van de Heere.

Laat het net als bij Jozua duidelijk worden: ”Maar aangaande mij, en mijn huis, wij zullen den HEERE dienen!” (Jozua 24:15b).

•

Denk er tijdig over na hoe in het gezin om te gaan met tijdsbesteding en het afbakenen van het gebruik van mobiele telefoons en internet.

En over hoe we kunnen meebewegen met ouder wordende jongeren die regels op dit punt kritiseren. Laat merken dat het niet in de eerste plaats gaat om de regels zelf, maar om de redenen waarom je als ouders bepaalde regels stelt. Bovendien: Regels in het gezin kunnen afhankelijk van de leeftijd van het kind verschillen, of anders worden toegepast.

•

Geef kinderen bij verjaardagen ook een ‘goed boek’, aansluitend bij zijn of haar niveau, dat aandacht schenkt aan het leven met de Heere.

maar…

…mijn inspanningen stuiten op weerstand bij de kinderen •

•

Deuteronomium 6:20 toont dat jongeren kritische vragen kunnen stellen: ”Wat zijn dat voor getuigenissen en inzettingen en rechten die de Heere onze God ulieden geboden heeft?”

Een kritische opstelling van een jongere kan juist betekenen dat ze meer willen horen. Misschien wil je zoon of dochter wel in je hart kijken. Hoe staat het met je leven met de Heere? Dat kan een basis vormen voor een gesprek, dat zich met het ouder worden van kinderen steeds meer op gelijkwaardig niveau kan afspelen.

Spreek goed over de Heere. Ook als er weerstand is, ook als je eigen hart vol vragen zit. Lees de berijmde Psalm 147:6 eens voor jezelf.

Godsdienstige opvoeding is niet in de eerste plaats de taak van kerk en school, de eerste verantwoordelijkheid ligt in het gezin. Denk er biddend over na hoe je deze verantwoordelijkheid vormgeeft.

Albert-Jan Regterschot

17

Het gezin

als kleinste kerk ARTIKEL

‘Kinderen moet je kinderlijk behandelen’ Dit jaar herdenken we 500 jaar reformatie. De CGO (Cursus Godsdienstonderwijs) besteedde daarom dit voorjaar een leergang van vijf avonden aan de reformatie. Een van deze avonden had als thema ‘De reformatie en huisgodsdienst’.

Of zoals lector Ds. W.A. Zondag het verwoordde: de reformatie en de kleine kerk. Het gezin is de kleinste kerk, een samenkomst van mensen die de Heere willen eren en dienen.

De praktijk van de huisgodsdienst wordt ingevuld door de mannen van de Nadere Reformatie.

Zo beschrijft Willem Teellinck het in zijn ‘Huysboeck’ en Jacobus Koelman in zijn boek: ‘De plichten der ouders in kinderen voor God op te voeden’. Maar ook de mannen van het eerste uur, Luther en Calvijn, hadden aandacht voor de godsdienstige vorming van hun kinderen.

18

De mooie tuin

Luther vond dat je kinderen op een kinderlijke manier moet behandelen en benaderen. Dat zie je terug in deze brief die hij zijn 4-jarige zoon Hansje stuurde

Voor het hele huis

Ik heb een gesprek met een van de CGO-bezoekers, Corine Kuijt-de Bruin. Corine is getrouwd met Hennie en moeder van twee kinderen van

zes en zeven jaar oud. Wat haar vooral aanspreekt, is dat het hele huis bij de huisgodsdienst betrokken werd.

Zo ging dat in Engeland. Voor Bijbellezen, gezamenlijk bidden en zingen werd tijd vrijgemaakt.

Corine maakte dit ook zelf mee toen zij op bezoek was bij christenen in Engeland. “Voordat wij ’s avonds naar huis gingen, werd er eerst gezamenlijk gebeden. Het Evangelie

gaat iedereen aan. Dat wil de Heere ook zegenen.”

Buigen onder het Woord

Corine vindt het positief dat de christenen in de tijd van Calvijn in Geneve vaak samen kwamen.

“Het bezoeken van de zondagse samenkomst was het minimale. Ze hadden de behoefte om gevoed te worden door het Woord. Sommige dingen waren hetzelfde als in onze tijd.

Ook toen moesten mensen vermaand worden en hadden ze onderwijs nodig.

Je moet zo’n tijd als de reformatie ook niet idealiseren, het hart van de mensen is hetzelfde gebleven.”

Het viel haar ook op dat het voor de mensen in die tijd een grote overgang was van de roomse naar de protestantse godsdienst. “Ze moesten leren niet hun eigen wil te volgen, maar te buigen onder het Woord. Ze waren niet gewend om de Bijbel te betrekken bij hun dagelijkse leven. Dat is ook voor ons belangrijk: wat betekent de Bijbel voor mij, voor ons gezin, voor ons leven? Je moet buigen onder het gezag van het Woord.”

Bijbelteksten leren

Voor zichzelf neemt Corine mee dat het gebed een grote plaats moet krijgen. “Ik wil alles in gebed bij de Heere brengen.” Luther noemde daar concrete aandachtspunten voor, zoals bidden aan de hand van de opbouw van het ‘Onze Vader’. Dan is je bidden meer op de Heere gericht, in plaats van het alleen maar opsommen van onze gebeds- en dankpunten. Het hebben van parate kennis noemt Corine als aandachtspunt voor haar gezin: “Dus niet ‘ik zoek het wel even op’, maar teksten uit het hoofd leren.” Ze merkt dat kinderen in de schoolperiode veel moeten leren, onder andere de psalmversjes. “In de vakantieperiode wil ik daarom met de kinderen Bijbelteksten gaan leren.”

Jolanda Biemond-Van Bergeijk

Aan mijn geliefde zoon Hansje Luther te Wittenberg,

Genade en vrede in Christus! Min geliefde zoon, het doet me plezier te vernemen dat je goed je best doet bij je leren en dat je ijverig bidt. Ga zo door, mijn zoon, en als ik thuiskom, zal ik een leuk cadeautje voor je meebrengen van de markt.

Ik weet een aardige, mooie en vrolijke tuin waar veel kinderen zijn, die gouden jasjes dragen. Zij rapen lekkere appels, peren, kersen, en gele en blauwe pruimen onder de bomen; ze zingen, springen en zijn gelukkig. Zij hebben ook leuke paardjes met gouden teugels en zilveren zadels. Ik vroeg de eigenaar van de tuin van wie die kinderen waren. Hij antwoordde: “Dit zijn de kinderen die graag bidden, studeren en niet ondeugend zijn.” Toen zei ik: “Beste man, ik heb ook een zoon, hij heet Hansje Luther. Mag hij ook in de tuin komen, zodat hij ook die lekkere appels en peren kan eten, en op deze leuke paardjes rijden, en spelen met deze kinderen?” De man antwoordde: “Als hij ook graag bidt, leert en niet ondeugend is, mag hij ook de tuin ingaan, en Lippus en Jost ook. En als ze allemaal samen hier zijn, krijgen ze ook fluiten, trommels, luiten en allerlei snaarinstrumenten. Ze mogen ook spelen en schieten met kleine kruisbogen.” En hij liet me daar een schitterend grasveld zien in de tuin, helemaal klaargemaakt om op te stoeien, waar veel gouden fluiten en trommels en mooie zilveren kruisbogen hingen. Maar het was nog zo vroeg in de morgen dat de kinderen nog niet gegeten hadden, daarom kon ik niet wachten op hun spel. Ik zei dus tegen de man: “Beste man, ik zal vlug weggaan en mijn lieve zoon Hansje hierover schrijven, dan zal hij zeker flink leren, ijverig bidden en lief zijn, zodat hij ook in deze tuin kan komen. Maar hij heeft een tante Lena, die moet hij meebrengen.” “Dat zeker,” zei de man, “ga maar en schrijf hem dat.”

Daarom, lieve zoon Hansje, leer en bid ijverig, en zeg tegen Lippus en Jost dat zij ook moeten leren en bidden; dan zullen jullie samen in de tuin komen. Hiermee beveel ik je aan in de bewaring van de lieve Heere. Groet tante Lena, en geef haar een kusje van mij.

Je liefhebbende vader, Martin Luther

19

De Doop als vaste grond onder de opvoeding

De laatste vraag in het doopformulier kan een pijnlijke zijn: “Ten derde, of gij niet belooft en voor u neemt, dit kind als het tot zijn verstand zal gekomen zijn…” Wat moet je met zo’n vraag wanneer je weet dat je kind een verstandelijke beperking heeft?

Leen en Wilma Walhout vertellen als ouders van de dertienjarige Michel met het Syndroom van Down hoe zij dat ervaren.

Paspoort van Michel Walhout Woont in:

Gapinge

Heeft:

twee broers, drie zussen en vier oomzeggertjes

Houdt van: lekker stoeien, crossen op

de BMX

20

Kan:

grasmaaien, kantjes knippen, snoeien, tafel dekken, eitje bakken

Doet:

alles samen met gezin

Vindt:

wij zijn een team

Zegen van God

Moeder Wilma begint met te zeggen dat zij Michel een geschenk van de Heere ziet. “Bij de Doop gaf de Heere hem een apart plaatsje. Hij heeft beloofd dat Hij zorg zal dragen voor gedoopte kinderen. Het water van de doop zegt dat er vergeving mogelijk is bij God. Alle kinderen moeten zalig worden. Dat geldt ook voor Michel. Daarin is hij niet anders dan de anderen. Op het moment dat we hoorden dat onze jongste een kind met het Syndroom van Down was, kwam Psalm 139 in mijn gedachten.

Ook hij is op een wonderbaarlijke wijze door God gemaakt. Al onze kinderen zijn dol op hem en vinden het een speciale zegen van God om Michel als broer te mogen zien opgroeien. De Heere had Michel bij de geboorte ook weg kunnen nemen.”

Vader Leen vult aan: “Er staat niet voor niets in de Bijbel dat God het onedele der wereld heeft uitverkoren. We moeten worden als een kind. Het koninkrijk is voor wijzen en verstandigen verborgen en wordt aan kinderen geopenbaard.”

Verstand en geloof

Michel gaat op zondag meestal twee keer mee naar de kerk. Hij kan lang niet alles bijhouden wat de dominee zegt. Hij schrijft met hulp van zijn vader of moeder de te zingen psalmen, de tekst en de aandachtspunten van de preek op. En wat hem verder opvalt. Vader Leen: “Het is soms beschamend hoe Michel de kern van de preek kan weergeven. Eenvoudig, maar raak. Hij weet dat het water van de Doop en de wijn van het Heilig Avondmaal wijst op het bloed van Christus. En dat Zijn bloed het allerbelangrijkste is in het leven. Dat wast de zonden af. We vertellen hem eenvoudig wat de Doop betekent. De Heere zegt: ‘je behoort Mij toe.’ Psalm

Ondersteuning 81:12 (berijmd) geeft zoveel troost.

God heeft beloofd dat Hij zal horen als mensen, ook Michel, tot Hem roepen. Vanwege Zijn verbond. Gods verbond is de enige vastigheid in het leven en in de opvoeding. Daarvan is de Doop een teken. God is in de Doop de eerste. Ons verstand kan ons zo in de weg staan om te geloven dat God doet wat Hij belooft.

Niemand kan beter zorgen dan Hij. Ook in de boze buien die Michel soms heeft. Wanneer vind ik het moeilijk om daarmee om te gaan? Als ik niet eerst bij God ben geweest.”

Moeder geeft aan dat zij veel van kinderen als Michel leert. Zij hebben geen verborgen agenda. Ze zijn trouw in wat hen geleerd is te doen.

Zo zal Michel niet gaan slapen voordat hij zijn vaste ritueel van Bijbellezen en het zingen van een psalm gedaan heeft.

Helpende Handen biedt als belangenorganisatie ondersteuning aan mensen met een (verstandelijke) beperking en hun ouders.

• De contactgroep Downsyndroom is bedoeld voor ouders van kinderen met Downsyndroom in alle leeftijden • Op de website is te vinden waar en wanneer er een aangepaste kerkdienst wordt gehouden

Michel hoort erbij

Eerder in het gesprek gaf Michel aan dat hij in de kerk veel vrienden heeft. Hij gaat naar de aangepaste catechisatie. De behandelde stof van de gewone catechisatie is voor hem teveel. Moeder Wilma: “Eerder lieten we hem naar een club voor kinderen met een beperking gaan.

Daar voelde Michel zich niet thuis.

Hij zit nu gewoon op de J.V. Dat gaat prima. Hij ontmoet daar weer zijn oud-klasgenoten van de basisschool.

Michel heeft tot halverwege groep 7 op een reguliere basisschool gezeten.

Daarna ging hij naar de school voor zeer moeilijk lerende kinderen.

We vinden het belangrijk dat hij een plaatsje mag innemen in de kerkelijke gemeente. Hij hoort erbij.”

Toekomst

Als het gaat over de toekomst met betrekking tot hun jongste zoon, zijn de ouders Walhout nuchter.

“Niemand weet wat de toekomst

brengen zal. Natuurlijk proberen we zijn zelfredzaamheid te vergroten en hopen we dat hij een veilige werkplek krijgt. Aan de andere kant geldt voor ons allemaal dat we alleen veilig zijn achter het bloed van het Lam. Wat verwacht je van het leven? Kunnen we staande blijven in de maatschappij? Misschien is Michel wat dat betreft minder kwetsbaar dan kinderen zonder een verstandelijke beperking. Hij zal in een kantine gerust eerst bidden voor zijn eten. Dat is hij gewend. Met de hulp van de Heere komt hij en komen wij door het leven. Hij geeft kracht en wijsheid. Uiteindelijk is het genadeverbond de basis van het bestaan en de doop een vaste grond onder de opvoeding.”

Mettie de Braal-Prins

21

leengoed’ ‘Kinderen zijn

”Bij de opvoeding van de kinderen is het is heel belangrijk hoe je zelf in het leven staat.” Dat zegt Gerard Leusink, vader van zeven kinderen, in leeftijd variërend van de basisschoolleeftijd tot jongvolwassen Gerard en zijn vrouw Annemarie stonden ruim twintig jaar geleden voor het eerst aan het doopvont.

Dat was een moment waarop het echtpaar bewust ‘ja’ zei op de vraag of ze hun kinderen wilden opvoeden in de leer die naar de Schrift is. ”De Bijbel zegt in Spreuken: ”De vreze des Heeren is het beginsel der wijsheid.”

Als ouder heb je dat onmisbaar nodig in de opvoeding van de kinderen.

In principe probeer je de lijn aan te houden die je ouders aanhielden bij je eigen opvoeding. Dat kun je doen uit gewoonte, maar ook omdat de Heere dat van je vraagt. Dat besef leefde bij ons wel. Je legt voor de Heere een eed af, daar heb je heel getrouw mee om te gaan.”

en het bespreken van wat de Bijbel leert een plaats in ons gezin. En we proberen het onderwijs op de school en zondagsschool te ondersteunen.”

Gerard merkt dat er tussen het ene kind en het andere grote verschillen bestaan in de reactie op geloofsthema’s. ”Dat merk je als je iets terugvraagt over de preek. De een kan meteen de kern weergeven, de ander komt pas na drie of vier keer doorvragen met een reactie. Dat heeft overigens ook te maken met wat je vraagt. Als ouder stel je soms wel eens vragen die dogmatisch best moeilijk zijn. Al sta je er dan soms versteld van welke mooie antwoorden er dan kunnen komen, vaak van de jongste kinderen.”

Verschillen

Gewaarschuwd

Het echtpaar poogde vanaf het begin de kinderen bij Gods Woord op te voeden. ”We proberen als ouders een voorbeeld te zijn, maar geven de doopbelofte op andere manieren praktisch vorm. Met de jonge kinderen lezen we bij het naar bed brengen een stukje uit de Bijbel en een gedeelte uit een dagboek.

Geleidelijk worden de kinderen zo oud dat ze dat zelf gaan doen.

Daarnaast hebben het lezen uit de kinderbijbel, de Bijbelse geschiedenis

22

De kinderen in het gezin Leusink staan open voor onderwijs uit de Bijbel, zegt de vader. ”Dat zie ik als een zegen van de Heere. We hebben tot nu toe geen sterke weerstand ervaren. Al zijn er ook bij ons situaties geweest waarin we de oudere kinderen moesten waarschuwen tegen bepaalde dingen. Het is best ingrijpend als je voor het eerst moet zeggen tegen je kind: ”We hebben je gewaarschuwd.” Het dienen van de Heere is een liefdedienst, maar dat

betekent niet dat je soms niet scherp moet zijn richting je kinderen.”

Gerard vindt het wel eens aangrijpend te beseffen dat hij als ouder in geestelijk opzicht niet in staat is om zijn kinderen op te voeden zoals de Heere het eist in Zijn Woord. ”Maar het is ook tot troost dat de Heere ook daar vanaf weet. Er ligt niets buiten Zijn macht.” Gerard onderstreept het besef van belang dat kinderen ‘leengoed’ zijn. ”De Heere zorgt Zelf voor Zijn eer. Dat grijpt je wel eens aan. Je bidt of je kinderen behouden worden, maar als dat niet zo is, kun je dan de Heere daarin vrij laten?”

Gerard en Annemarie volgden verschillende leergangen van de Cursus Godsdienstonderwijs (CGO). Ze kunnen het iedere ouder aanraden. ”Je kunt kennis vergaderen uit het Woord van God en het lezen van goede boeken. Maar voor ons zijn zowel de A- en de B-cursussen als de meer op opvoeding gerichte P-cursussen van groot belang geweest. Daarin krijg je zoveel wat je kunt gebruiken in de opvoeding of met je kinderen kunt delen.”

Albert-Jan Regterschot

Meer Boekentips

Andrea van Hartingsveldt-Moree, Leert van Mij (Apeldoorn, De Banier 2009); ISBN 9789033605444; 71 blz.; €13,95 ‘Leert van Mij!’ is het eerste deel in de serie ‘Komt Kinderen!’ De boeken in deze serie helpen ouders bij de godsdienstige opvoeding van kinderen in de basisschoolleeftijd. De gespreksvragen moedigen kinderen aan om over het onderwerp na te denken en te praten. Woorden als heilig, rechtvaardig, genade en wedergeboorte zijn voor hen moeilijk te omschrijven. In dit boek worden ze uitgelegd. Ieder hoofdstuk bevat een Bijbelgedeelte, een psalmversje en een paar vragen.

Evert Barten, Op leven en dood.

Bostons Viervoudige Staat uitgelegd (Houten, Den Hertog 2012); ISBN 9789033125157; 161 blz.; €19,90 Nog altijd wordt De viervoudige staat van Thomas Boston (1676-1732) gewaardeerd als een van de belangrijkste theologische werken. Het is een bijzonder leerzaam boek over de staten van de mens: in het paradijs, in de val, in de wedergeboorte en in de hemel of de hel. Voor iedereen die op een eigentijdse manier en aan de hand van herkenbare vragen de rijkdom van De viervoudige staat wil leren kennen, is er dit boek. Ook goed te gebruiken om een Bijbels antwoord te vinden op de meest uiteenlopende geloofsvragen.

Andrea van Hartingsveldt-Moree, Lerenderwijs – Lees en leerboek.

Heidelbergse Catechismus voor kinderen (Apeldoorn, De Banier 2013); ISBN: 9789033606540; 170 blz.; €16,95 Lerenderwijs maakt de Heidelbergse Catechismus - die oorspronkelijk was geschreven als leerboek van de kerk voor kinderen en jongeren - (weer) toegankelijk voor deze doelgroep. Lerenderwijs kan in het gezin, op school of bij het catechetisch onderwijs worden gebruikt en omvat een lees- en leerboek, een werkboek en een tekstboek.

Dagboeken rondom de geloofsleer Ds. D.W. Tuinier, Jouw enige troost (Houten, Den Hertog 2013); €14,90 In dit dagboek wordt de Heidelbergse Catechismus voor kinderen (+10) eenvoudig en toepasselijk uitgelegd.

Ds. G.J. van Aalst e.a., Vast geloof (Houten, Den Hertog 2016) € 15,90 Dit dagboek volgt de Nederlandse geloofsbelijdenis.

Je begint steeds met een stukje uit de Geloofsbelijdenis. Dan volgt er een korte uitleg. Dit is tegelijk een inleiding op het Bijbelgedeelte dat je gaat lezen.

Ds. G.J. van Aalst e.a., Houvast (Houten, Den Hertog 2014) € 15,50 Dagboek bij de Heidelbergse Catechismus voor jongeren van 16-20 jaar. In één jaar wordt de Catechismus helder en concreet op basis van de Bijbel uitgelegd.

Colofon Uitgever: Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten Houttuinlaan 7 3447 GM Woerden Postbus 79 3440 AB Woerden T (0348) 48 99 48 F (0348) 48 34 66 E info@jbgg.nl I www.jbgg.nl

Jaargang 7 (2016), nummer 2 en G.M. de Regt EigenWijs is een vrijwilligersblad. Medewerkers ontvangen dus geen vergoeding.

Fotografie in dit nummer: Indien u rechten denkt te kunnen ontlenen aan (foto) materiaal in deze EigenWijs, kunt u contact opnemen met de eindredacteur.

Advertenties: Giften: Prijzen op aanvraag; plaatsing 3642.79.095 t.n.v. Jeugdbond in overleg.

Ger. Gem., Woerden o.v.v. ‘gift’.

E daniel@jbgg.nl Directeur: Abonnementen L.A. Kroon en adreswijzigingen: EigenWijs is een gratis bijlage Eindredacteur: bij Daniël en verschijnt twee G.M. de Regt keer per jaar.

T (0348) 48 99 48 E info@jbgg.nl Voor alle aankondigingen geldt: Deo volente Commissie EigenWijs: J. Biemond-Van Bergeijk Vormgeving en druk: M.R. de Braal-Prins Verloop drukkerij, P.M. Jacobse-Weststrate, Alblasserdam A.J. Regterschot, R.H. Warnaar

Indien u rechten denkt te kunnen ontlenen aan (foto)materiaal in deze EigenWijs, kunt u contact opnemen met de eindredacteur.

informatie

23

Help ons jongeren te verbinden met het Woord! ur ate don rd wo Onze jongeren komen steeds meer alleen te staan.

Hun leeftijdsgenoten hebben steeds minder met het christelijk geloof. Hoe steunen wij onze jongeren om staande te blijven en Bijbelse keuzes te maken? Hoe bieden we jongeren houvast en perspectief?

De Jeugdbond zet zich in om hen via het jeugdwerk, ouders, ambtsdragers en de gemeenten te verbinden met het Woord. Wilt u het Jeugdwerk ook steunen?

Word donateur of geef een gift!

Uw giften aan de Jeugdbond zijn aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. www.jbgg.nl/steun-ons

v e r b i n d t j o ng e r e n

Mijn Bijbel heeft een rode draad

Serie ‘Komt kinderen!’

- Leert van Mij - Bidt tot Mij - Hoort naar Mij - Komt tot Mij

Peter van Olst Dit boekje wil je helpen de 66 Bijbelboeken te bestuderen en er de rode draad in te 164 pagina’s ontdekken. De rode draad van Jezus Christus.

Andrea van Hartingsveldt-Moree De boeken in deze serie helpen ouders bij de geloofsopvoeding van kinderen in de basisschoolleeftijd.

De gespreksvragen moedigen kinderen aan om over het onderwerp na te denken en te praten. Ieder hoofdstuk bevat een Bijbelgedeelte, en psalmversje en een paar vragen.

E-book € 9,99

12,95

In mijn gemeente ben ik thuis Peter van Olst

E-book € 10,99 per deel Per deel

13,95

Dit boekje wil je helpen na te denken over je gemeente als je thuis. Het bevat gespreks104 pagina’s vragen om er met vrienden of met je ouders over door 95 te praten.

12,

E-book € 9,99

Bestel nu op www.debanier.nl, ga naar de boekhandel of bel 055 - 539 06 50