't Altenatuurtje 121

't ALTENATUURTJE

’t ALTENATUURTJE

42e jaargang nr. 2, januari 2023.

Uitgave van natuurbeschermingsvereniging Altenatuur. Opgericht 5-11-1980, ingeschreven KvK 15-10-1981.

REDACTIE

Wouter van Rijsbergen, Merwededijk 31A 4285 WC Woudrichem wjvanrijsbergen@online.nl, 0183-512165.

VORMGEVING

Jan van Haaften, Sleeuwijk. 06-49904862

DRUKWERK

RAD-drukkerij, Dordrecht.

BESTUUR Voorzitter Jaap van Diggelen, Almkerk. 0183-402034

Secretaris

Margo van Beem, Hillsestraat 12, 4269 VG Babyloniënbroek. 06-55772591

Penningmeester Erik Gouw, Woudrichem. 06-52728142

Leden

INTERNET

Jan Willem den Besten, Woudrichem. 06-81498173

Len Bruining, Dussen. 0416-392373

Marga Oerlemans, Wijk en Aalburg. 06-20548893

Wouter van Rijsbergen, Woudrichem. 0183-512165

Goof van Vliet, Woudrichem. 06-28703838

Roel Wigman, Sleeuwijk. 06-20753888

www.altenatuur.nl

Facebook: Facebook.com/altenatuur

Twitter: @altenatuur

E-MAIL altenatuur@gmail.com altenatuurgastlessen@gmail.com

LIDMAATSCHAP Ledenadministratie Altenatuur, Weth. Kentiestraat 2a, 4285 CL Woudrichem. Keuze uit: gewoon lid €15,-- of gezinslidmaatschap €20,-- per jaar. Triodosbank NL02 TRIO 0320 0045 54 t.n.v. penningmeester Altenatuur.

Aanmeldingen, adreswijzigingen en opzeggingen opsturen naar de ledenadministratie of e-mail Altenatuur. Beëindiging van het lidmaatschap kan schriftelijk voor 1 december van het lopende jaar.

Altenatuur heeft sinds 1-1-2011 de ANBI-status, het dossiernummer is: 77688 en het fiscaal nummer: 810362454.

✒ Wouter van Rijsbergen

De winter is ingevallen, alles is bevroren. Vorige week kon ik nog een ligusterhaag langs de garage aanplanten, mooi op tijd dus. Een roodborst vergezelde me bij alle werkzaamheden, zittend op spa of kruiwagen, alert aanwezig, om insecten snel op te pikken. De haag heb ik aangeplant voor een andere vogelsoort. Hopelijk zorgt die haag er straks voor dat de huismussen het hier bij ons nog meer naar de zin zullen hebben. Ik kijk nu al uit naar hun voorjaarsgekwetter. Als ik hier in de buurt over de Oudendijk loop, dan valt me altijd op dat je op veel plaatsen huismussen treft ín of óp ligusterhagen. Ik kan me er wel iets bij voorstellen, ik denk dat ze zich daarin heel veilig voelen. Liguster vormt vaak een wat lossere haag, het lijkt me dat je van binnenuit goed kunt overzien of de kust veilig is om een uitstapje te wagen op zoek naar een zaadje of een ander hapje. Verder zijn de bessen voor veel vogels een lekker hapje en trekt een bloeiende ligusterhaag talloze insecten. Ook een nieuwe pruimenboom kreeg een plaats, luisterend naar de naam ‘Czar’. Nou ja, het is ook maar een naam. Hij staat in de buurt van de Russische dragon en samen passen ze dan weer goed bij de koronaaardbeien, ook zo’n onheilspellende naam (maar een heel lekkere aardbei). Tuinieren, vogelen, natuur… het heeft voor mij altijd ook met ‘taal en woorden’ te maken. Huismussengekwetter en aardbeien… was het maar alvast zover! Het zal nog even duren, want voorlopig zijn we zelf noodgedwongen wat meer huismus dan we soms zouden willen, nu het buiten koud is en is de enige aardbei die ik zie er eentje is in de jam, want we kopen natuurlijk geen aardbeien buiten het seizoen. Voor alles een tijd, eten met het seizoen is juist fijn, er is altijd iets om je op te verheugen of iets wat er ‘net weer is’. Dit Altenatuurtje nummer 121 is ook een seizoensproduct, een winternummer. En een streekproduct, want alle kopij is geleverd door eigen Altenatuurders, iets waar we heel trots op zijn. Alle schrijvers dan ook weer heel h l k dank voor hun bijdrage en u veel plezier met het lezen van d winternummer!

Kopij voor nummer 122 ontvang ik graag uiterlijk zaterdag

1 april. Denkt u ook aan foto’s bij uw tekst (voorzien van de naam van de fotograaf!). Email: wjvanrijsbergen@online.

Heerlijke soep uit de Struikwaard! 12

Wie doet er mee met de Strokenteelt in 2023?

de uitslag!

F t van het jaar

1. Redactioneel

2. In nummer 121

4. Van het bestuur

11. Op de voorkant - speenkruid -

12. Strokenteelt Struikwaard

16. Popsongs over milieuproblemen (3)

18. Foto van het jaar

20. Torenvalkenkastenclubsucces

22. 'Vissenbos' Pompveld

23. Flora

24. Ecologische sloten bij Duyls Bos

28. Een toekomstdroom

32. Stoepplantjes

33. Uitnodiging ledenvergadering

34. Linda's Jeugdrubriek: d

38. Keepvogel

42. 'Ik heb het nog nooit g denk dat ik het wel ka

49. Eb en vloed in de Bies

52. Fotopuzzel

54. 'Stille aarde' door Dav Deel 2: mooie metafor

58. Waarnemingen van 7

2 december 2022

60. De activiteitenagenda

64. Advertentie - Altena N

65. Advertentie - Kringloo

Colofon; ◆ Agnes van Beem Blommet blz. 55 ◆ depositphotos.com, blz. 33 ◆ directplant.nl, blz. 29 ◆ Duylsbos.nl, blz. 25 ◆ forten.nl, blz. 44 ◆ Jan van Haaften, blz. 3, 4, 23, 24, 29, 52, 53, 62, 63 ◆ Wendy van der Hart, blz. 3, 34, 36, 37 ◆ i.discog.com, blz. 17 ◆ kaartje2go.nl, blz. 2 ◆ Hennie Kant, blz.

18 ◆ Henk Kraaijkamp, blz. 19 ◆ linda.nl, blz. 42 ◆ Elly de Munnik, blz.

19 ◆ news.stanford.edu, blz. 55 ◆ pixabay.com, blz. 35 ◆

pxhere.com, blz. 2, 10, 30, 31, 49, 54, 57, 60, 61 ◆ radiox.co.uk, blz.

17 ◆ Kim Renders, blz. 58 ◆ Perry de Ronde, blz. 20, 21 ◆

Saxifraga/Rudger Barendse, André Biemans, KU Leuven, voorkant,

11, 32, ◆ Kees Schuitmaker, blz. 50, 51 ◆ Corrie Smulders, blz. 40 ◆

thedailymilk.nl, blz. 29 ◆ Goof van Vliet, blz. 12, 13, 14, 15, 22, 46,

47, 48 ◆ Gonnie Vijge, blz. 19 ◆ vbh-bedrijfshistorie, blz. 29

◆ waarneming.nl, blz. 22 ◆ wilde-planten.nl, blz. 32 ◆ youtube.com, blz. 16, 17 ◆

Het keurmerk voor verantwoord bosbeheer

Van het bestuur

Afgelopen week, het is eind november dat ik d schrijf, fietste ik op een prachtige zonnige dag door de polder van Babyloniënbroek naar mijn studio in Woudrichem. Op de Duylweg zag ik het molentje draaien dat b het Duyls bos is gezet. Een vrolijk gezicht en het geeft mij altijd een goed gevoel dat het opwekken van energie met behulp van wind zo eenvoudig kan zijn.

De wetenschap dat er bij dat molentje weer een stukje

nieuwe natuur wordt ontwikkeld in samenwerking met Waterschap Rivierenland stemt mij optimistisch. De vrienden van het Duyls bos ondersteunen we financieel vanuit

Altenatuur. Het sluit prachtig aan op de EVZ (Ecologische Verbindingszone) waar we vanuit Altenatuur het beheer

aansturen voor de gemeente. Zo langzamerhand wordt de ecologische dooradering in de polder steeds uitgebreider en daarmee robuuster.

✒ Margo van Beem

Met de wind in de rug kost het mij deze keer ook weinig energie om in Woudrichem te komen. Onderweg zie ik de zonnepanelen op de Bloemplaathoeve liggen. Het enthousiaste verhaal tijdens de avond ‘het nieuwe boeren’ van Christian van Winden over zijn inmiddels biologische boerderij klinkt nog na. Tegenwoordig stop ik er graag even en haal er boter, kaas, eieren, melk, yoghurt en karnemelk (het assortiment zuivel wordt steeds groter). Behalve dat het mij een goed gevoel geeft vers, lokaal en biologisch te kopen, is het ook nog heel erg lekker!

Ook voor de jaarlijkse Nationale Natuurwerkdag op 5 november haalde ik er de zuivel voor bij de lunch. De ingrediënten voor de geserveerde soep kwamen grotendeels van het strokenteelt-project uit de Struikwaard. Het was ook weer een prachtige zonnige dag om met de jaarlijkse grote ‘takkenklus’ in de griend aan de gang te gaan. De opkomst was deze keer goed, we telden wel 33 deelnemers. Veel bekenden, maar ook nieuwe gezichten. Heel leuk dat ook de nieuwe beheerder van het Pompveld; Kelly van Gils met haar partner kwam helpen. Zo is het ook altijd goed om

tijdens zo’n evenement elkaar een beetje te leren kennen. Omstreeks 13.30 waren alle geknotte takken bijeengebonden tot handzame bossen die gemakkelijk door Jan Pruijssen uit de griend gehaald worden met knijper, kar en trekker. De komende weken gaan de vrijwilligers van Altenatuur hier mee door, op maandagochtenden helpen de Liniewerkers mee, waarvoor dank! Wat is het toch ontzettend fijn dat we sinds de zomer weer van alles kunnen organiseren! Daar lijkt iedereen ook wel weer aan toe te zijn gezien de opkomst bij de verschillende activiteiten.

Op donderdag 29 september begon ons lezingenseizoen weer en we trapten af met een lezing van dominee A.J. Molenaar uit Woudrichem met de titel 'Is geloven groen?een Christelijk perspectief op natuurbescherming'. Deze lezing ging in op wat er vanuit het christelijk geloof te zeggen is over de omgang met onze planeet. De grote vraag is of de Bijbel, geschreven in een tijd dat de natuur een bedreiging was voor de mens, ook iets te zeggen heeft voor deze tijd waarin de mens een bedreiging is voor de natuur. Het begrip 'rentmeesterschap' wordt hierbij vaak gebruikt als opdracht om goed voor onze planeet te zorgen.

Gezien de huidige milieuproblemen kun je je afvragen of het rentmeesterschap door de eeuwen heen wel juist is ingevuld. Een boeiende avond die je zeker aan het denken zet.

Op 11 oktober, tijdens Altena Dutch Food Week, organiseerden ANV, ZLTO en Altenatuur gezamenlijk een interessante avond met als onderwerp 'het nieuwe boeren' in Altena. Een mooie opkomst van zo’n negentig boeren, burgers en buitenlui in het Wapen van Emmickhoven te Almkerk. Voorafgaand op 6 oktober, hadden we met de besturen van de ANV en ZLTO al een keer om de tafel gezeten. Het doel was om elkaar wat beter te leren kennen. Wat ieders standpunten zijn en waar we elkaar mogelijk kunnen helpen. Zo zaten we op 11 september ook om de tafel met de nieuwe wethouder voor Natuur en Landschap

Anneloes van Hunnik en wethouder Roland van Vugt van Duurzaamheid. Alweer zo’n zonnige dag waarop we buiten op het fort de lunch met biologische en lokale producten

wordt voortgezet bij het tot stand brengen van de Gebieds

Gerichte Aanpak voor ons eiland Altena. De gemeente heeft hiervoor opdracht gegeven. Doel is flinke stappen te zetten

richting een Circulaire Landbouw in Altena. We hebben

hiervoor input geleverd in een overleg met Bram Derikx, die de GGA coördineert. Hij gaf aan blij te zijn met de constructieve samenwerking tussen landbouw en natuurbeschermers in onze regio. Begin volgend jaar komt er een rapport waarin de plannen en doelen voor de toekomst uiteen worden gezet.

En wat Goof in het vorige Altenatuurtje al zei: “Om te kunnen doen moeten we eerst praten, maar niet te lang!” We moeten ook doen en dat begint met het genieten van de d k d h l l k

Geregeld even een uitleg van Jaap

De laatste excursie was in maart 2019 naar Neerijnen. Deze keer gingen we naar de Kampina-heide. We waren 29 oktober blij verrast dat we met 25 mensen op pad konden! Het was een niet al te zonnige, maar wel droge ochtend. Het leverde goede gesprekken en veel verstilde vergezichten op de heide op. Volgend voorjaar zetten we weer een excursie op de agenda. Mocht u een idee hebben, breng het vooral in en stuur een e-mail naar altenatuur@gmail.com.

Maar liefst 53 toehoorders waren er die avond, het paste net. Toen ik op de terugweg door de nachtelijke polder naar huis fietste hoopte ik nog een mooie uil te spotten. Het zou niet de eerste keer zijn dat ik samen met een kerkuil naast me op sloothoogte over de Mosterdweg fietste. Helaas deze keer niet, maar wel genoten van de stilte.

Met elkaar kijken en praten over natuur en de ontwikkeling van voedselbossen wordt ook volop gedaan in de nieuwe werkgroep ‘landjes en voedselbossen’. Er ontstaat al een mooi kennisnetwerk, waarbij de nadruk tot nu toe vooral ligt op het bezoeken van elkaars projecten, waarbij natuurlijk heel veel kennis wordt uitgewisseld!

Met Plan Boom heb ik voor drie locaties in Altena een aanvraag ingediend om plantgoed te regelen om verschillende struweelhagen, vogelbosjes en houtsingels te gaan planten. Het zou erg leuk zijn als het bosplantsoen toegekend wordt vanuit dit landelijke project. Op het moment van schrijven moet ik daar nog reactie op krijgen,

Vooraf een introductie van Dirk door Jaap

...........

spannend! In ieder geval zijn de plantacties die we afgelopen jaar konden doen heel goed gegaan. Ondanks de droge zomer is zo goed als alles aangeslagen, mede door de goede voorbereiding en verzorging van de ontvangers van het bosplantsoen natuurlijk. ✤

De ingrediënten voor de geserveerde soep kwamen grotendeels van het strokenteelt-project uit de Struikwaard ..........

600 g pompoenvruchtvlees

150 g winterwortel

300 g aardappels

1 courgette

1 ui

stukje gemberwortel (1cm)

25 g boter

1 liter kruidenbouillon

2 tl ketoembar (gemalen koriander)

Speenkruid

✒ Jan van Haaf . . . omdat het plantje het voorjaar aankondigt.

Op de foto zijn de dorre winter en het frisse voorjaa mooi te zien. In maart is het gewoon speenkruid een eerste plantjes dat bloeit. Dikwijls in grote groepen in een slootkant of onder heggen en bosschages. Lekker in de voorjaarszon. Dat zonnetje is wel belangrijk want dat lokt de bloemen en bladeren naar boven vanonder het soms wat dorre oppervlak en koude bodem.

Als voorbijganger kun je genieten van de glinsterende goudgele bloemen. Ze lijken veel op die van een boterbloem of dotter. Geen wonder want ze komen alle drie uit dezelfde ranonkelfamilie.

Wanneer de zon niet schijnt of het is slecht weer dan blijven de bloemen gesloten. Opvallend aan het speenkruid zijn de ronde knolletjes in de oksels van de bladsteeltjes. Na de bloei blijft er niet veel over van de plantjes behalve de knolletjes die vallen tussen het groen en zorgen voor de verspreiding van de soort. In het nieuwe jaar komen daar weer plantjes uit tevoorschijn. In Altena is gewoon speenkruid vrij algemeen en komt overal wel voor. Heel gewoon dus . . . .

Strokenteelt Struikwaard

✒ Goof van Vliet wie doet mee in 2023?

Als je in 2023 ook mee wilt doen, graag zo snel mogelijk inschrijven op strokenteeltaltena@gmail.com. We willen namelijk weten voor hoeveel mensen er gezaaid, gepoot en geplant zal moeten orden. Er zijn al 30 huishoudens die mee willen doen, er kunnen er nog 20 bij. De sten zijn € 50,- per abonnement. Geteeld worden vroege, middellate en late ardappels. Alle soorten kool. Kroten, uien, peen, sperziebonen en pompoenen. leurrijke veldbloemen om mooie boeketten maken maar ook van nut voor de insecten.

Strokenteelt Struikwaard is in 2020 begonnen. Strokenteelt is een vorm van natuurinclusieve landbouw. Er worden geen kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt. De grond wordt licht bewerkt, met lichte machines. Gewassen worden in stroken geplant waardoor er een grotere diversiteit en minder ziekten zijn. Er worden veel groenbemesters geplant.

Altenatuur en Brabants Landschap werken samen in Strokenteelt Struikwaard. Een kopgroep bestaande uit vrijwilligers van Altenatuur maakt de plannen. De Liniewerkers, een groep vrijwilligers van Brabants Landschap, doen het grove werk. De deelnemers werken hierbij mee en oogsten de gewassen. Maximaal 50 huishoudens kunnen per jaar meedoen. Ongeveer 3.000 m2 van het perceel wordt gebruikt voor de teelt van gewassen, bloemen en groenbemesters. Het gehele perceel is omringd door een veldhaag met daarin oogstbaar fruit als hondsroos, framboos, vlier, aalbes en kruisbes. De bodem bestaat uit minstens een meter rivierklei.

Teeltplan 2021

In het Altenatuurtje 118 van januari 2022 is een uitgebreid verhaal over het wel

Aardappels poten

Twee deelnemers, Anja Groothuis en Ronald Kroon hebben hun ervaringen beschreven. Het geeft een goede indruk van wat het project behelst.

Ervaringen van Anja Groothuis

Lente:

we ontmoeten elkaar op het land, we krijgen uitleg over de gewassen en gaan poten en zaaien. Grond die zichzelf organisch voedt. Biologische zaden en pootgoed. Ontmoetingen tijdens het poten, uitwisseling van verschillende ervaringen. Allen overtuigd van duurzaamheid en biodiversiteit.

Zomer:

en weer. Hoe kunnen we nog meer varieëren met bijvoorbeeld de kroten of de pompoenen?

Herfst:

we zijn uitgeweken naar de zaterdagochtend, ’s avond wordt het te vroeg donker voor de werkzaamheden. Onder de klei, fietstassen volgeladen met herfstgroente trotseren we kou, wind en regen. Het is genieten, we ervaren alle elementen van de natuur.

Verdelen van de oogst in de zomer

Winter:

bedekt met witte klaver is er een rustperiode voor herstel van de Struikwaard. De kopgroep van de Struikwaard, vrijwilligers vanuit Altenatuur en Brabants landschap verzetten achter de schermen met het maken van een teeltplan, de inkoop, de grondbewerking en de coördinatie enorm veel werk om dit project te doen slagen. Als deelnemers willen we jullie hier hartelijk voor bedanken.

Ervaringen van Ronald Kroon

Toen ik hoorde van de Struikwaard via Altenatuur hebben we ons direct aangemeld. Groene vingers en een leuk stel mensen bij elkaar, dat moet toch goedkomen? Een moestuin hadden we al jaren gehad maar dat is best een werk, maar dit project doe je met elkaar, superfijn. Met elkaar zaaien, poten en het land bewerken onder begeleiding van de mensen met verstand van hoe je een

De laatste koude oogst van 2022 in december, peen, prei, bloemkool, witte kolen en knolselderij

Popsongs over milieuproblemen (3)

Jaap van Digelen

Fake Plastic Trees

Her green plastic watering can for her fake Chinese rubber plant in the fake plastic earth. That she bought from a rubber man in a town full of rubber plans to get rid of itself.

It wears her out, it wears her out

She lives with a broken man a cracked polystyrene man who just crumbles and burns. He used to do surgery for girls in the eighties but gravity always wins.

It wears him out, it wears him out

She looks like the real thing she tastes like the real thing my fake plastic love. But I can’t help the feeling I could blow through the ceiling if I just turn and run.

It wears me out, it wears me out

If I could be who you wanted

If I could be who you wanted all the time

All the time…

All the time…

Nep plastic bomen*

Haar groene plastic watergieter voor haar Chinese kunst-rubber-plant in een nep-plastic bodem.

Ze kocht hem van een rubberen man in een stad vol van nep plannen om zichzelf kwijt te raken.

Ze wordt er doodmoe van 4x

Ze leeft met een gebroken man van gebarsten-piepschuim die verkruimelt en opbrandt. Hij was ooit chirurg voor meiden in de jaren tachtig maar zwaartekracht wint toch altijd.

Hij wordt er doodmoe van 4x

Ze ziet er uit als de enige echte en zo smaakt ze ook mijn nep plastic liefje, maar ik kan het gevoel niet helpen dat ik uit m’n dak ga als ik omdraai en hard wegren.

Ik word er doodmoe van 4x

Kon ik maar altijd zijn wie jij wil Kon ik maar altijd zijn wie jij wil, altijd altijd altijd

✒

Radiohead 1995: Thom Yorke, Phil Selway, Ed O’Brien, Jonny Greenwood and Colin Greenwood Vert J van Diggelen

Sinds ik een keer bij het luisteren naar de top 2000 geraakt werd door de openingsklanken van het nummer Street Spirit van de Engelse groep Radiohead ben ik fan. Ik kende alleen hun nummer Creep, een hit die ik niet kon waarderen. Na het betoverende angstaanjagende Street Spirit ontdekte ik andere mooie nummers als Karma Police, Paranoid Android en meer recent Fake plastic trees. Dat was allemaal ver in de nieuwe eeuw. De actualiteit van Radiohead was me in de jaren ’90 volledig ontgaan. Toch beleefden ze juist in het laatste decennium van de twintigste eeuw hun grootste successen. Door hun alternatieve sound en teksten worden ze vergeleken met Pink Floyd. Ik citeer (hertaald) een Engelse bron die in mijn ogen de betekenis van bovenstaand nummer treffend weergeeft:

“Fake plastic trees’ gaat over hoe moeilijk het is om als mens in een wereld waarin alles ‘kunst’, ‘nep’ en ‘fake’ is, een relatie aan te gaan. De eerste twee verzen gaan over een stel dat leeft in een afstompende huiselijkheid, de vrouw omringd door niets dat echt is, de man zodanig gefrustreerd dat hij opbrandt en uiteenvalt. De man wordt geschetst als een of andere plastisch chirurg. Ironisch wordt opgemerkt dat je kunt ‘liften’ wat je wilt maar dat je uiteindelijk altijd verliest van de zwaartekracht.”

In het laatste couplet blijkt de ik-persoon net zo besmet met het jargon van de fake-reclamewereld als hij zijn geliefde, als ‘the real thing’, het enige echte, omschrijft, waar ze bij nader inzien ook fake-plastic is. Hij kan alleen maar wegvluchten, uit deze artificiële werkelijkheid. ✤

P.S. Excuses voor het Engels, dat als kruipolie onze moedertaal in toenemende mate vervuilt.

Ft van het jaar

Hannie Kant uit Sleeuwijk heeft de fotowedstrijd van 2022 gewonnen.

Er werden flink wat foto’s ingestuurd en de jury heeft gewikt en gewogen en lang getwijfeld, maar koos uiteindelijk voor de foto van Hannie. “De foto werd tijdens zonsopkomst in de Biesbosch genomen,” schrijft Hannie, “deze boom is een van de meest gefotografeerde bomen in de Witboomkil. De sfeer straalt rust uit en dat zoeken veel mensen op. Rust, stilte en de natuur, te vinden in de vroege of late uurtjes als de toerist onze Biesbosch heeft verlaten.”

De foto werd afgedrukt op de kerstkaart die Altenatuur jaarlijks stuurt naar honderden personen en instanties waar de vereniging mee samenwerkt.

1

De molens in het Partridgegebied blijken fotogeniek te zijn, want zowel de foto’s van de tweede als de derde prijs zijn van deze molen genomen.

✒ Len Bruining

Hannie Kant, Witboomkil Biesbosch

3

Elly de Munnik, de Uitwijkse Molen in het Partridgegebied nabij Sleeuwijk

Gonnie Vijge, dezelfde Uitwijkse Molen, maar dan vanaf de andere kant genomen

2 ev

Een eervolle vermelding is er voor Henk

Kraaijkamp die in zijn tuin een grappige en kleurrijke foto van zijn kleinzoon maakte met een klein geaderd witje

We bedanken alle inzenders weer heel hartelijk voor hun prachtige foto’s en hopen dat zij volgend jaar weer mee willen doen! ✤

Torenvalkenkastenclubsucces

✒ Herman van Krieken

Zoals verwoord in het vorige Altenatuurtje heeft

een aantal leden van de Vogelwerkgroep vorig jaar de Torenvalkenkastenclub in het leven geroepen: Michel de Hart, Herman van Krieken, Rinus Punt, Perry de Ronde, Linda van Zwet en Jos Quirijnen. In dit artikel wil ik verslag doen van de resultaten in afgelopen broedseizoen. Hierbij ligt de nadruk op de kast in onze tuin omdat we die natuurlijk elke dag in de gaten kunnen houden.

Tijdens het schoonmaken van de kast begin van dit jaar vonden Amy Furster en ik een dode vogel met de vleugels uitgespreid op de bodem van de kast. Het beest was nagenoeg volgroeid en het is een raadsel wat de dood van deze jonge vogel heeft veroorzaakt. Ziekte of vergiftiging achten wij een plausibele verklaring. We hadden vorig jaar dus twee jongen waarvan helaas slechts 1 is uitgevlogen.

Al vroeg in het voorjaar kwam een paartje torenvalken onze kast weer bezoeken. Er werd regelmatig gepaard en de torenvalken hadden vaste plaatsen op de akker achter ons huis waar ze uren konden zitten. Ook zaten ze veel op de top van onze woning en hoorde we hun kenmerkende roep. In mei zagen we de torenvalken steeds minder en soms dachten we zelfs dat ze waren verdwenen. Eind juni werden we aangenaam verrast door het kopje van een jonge vogel die

ik ook al eerder dacht te horen als ik langs de kast liep. Enige dagen later werd een tweede jonge vogel zichtbaar en nummer drie volgde nog wat later.

De drie jonge torenvalken groeiden blijkbaar goed want half juli zagen we de vogels duidelijk in de kast zitten. Als de ouders een prooi brachten waren ze niet meer zichtbaar en vloog ma of pa bijna meteen weer verder voor de volgende prooi. Als het een slecht muizenjaar is, dan is het hard werken voor de ouders. Eind juli zaten de jonge torenvalken gezamenlijk op de stok van de invliegopening en werden de vleugels regelmatig gebruikt voor de noodzakelijke vliegoefeningen. Al snel zochten ze het luchtruim en verhuisden ze naar de grote treurwilg bij de buren. Op de avond van 30 juli zagen wij, Leida, Amy en ik, rond 22.00 uur 5 torenvalken bidden boven d kk ht h i

Van Perry en Linda ontving ik in juli een mooie foto van 5 jonge valken in de kast op hun ´landje´ in Drongelen vlak bij het gemaal. De kast was bij het plaatsen 4x neergestort doch dat heeft blijkbaar geen nadelige gevolgen gehad. Vorig jaar is daar een torenvalk gesneuveld door waarschijnlijk een havik en was er geen broedsucces. Dit jaar is alles goed gekomen en waren er prooien genoeg om maar liefst 5 jongen groot te brengen.

Van Casper van Veldhoven ontving ik torenvalken rond zijn boerderij vlogen. Hier hangt eenzelfde kast als bij ons thuis, gemaakt door Jos. Hemelsbreed hangt deze kast niet ver bij de onze vandaan. Blijkbaar zijn in de omgeving van de Ruttensteeg prooien genoeg om 3 of 4 jongen groot te brengen.

Op 13 juli kregen we ook de melding van Jos dat bij Van de Wetering 5 jongen waren uitgevlogen. In de Struikwaard was geen broedsucces, waarschijnlijk door concurrentie van slechtvalken in Munnikenland, dacht Jos. Het resultaat bij Fort Giessen is vooralsnog onbekend.

Het plaatsen van torenvalkenkasten voorziet blijkbaar in een behoefte. We kunnen spreken van een mooi succes om torenvalken te helpen bij hun pogingen om jongen groot te brengen. Alle betrokkenen hebben eer van hun werk en kunnen net als Leida, Amy en ik genieten van de vele jonge torenvalken. Een waar torenvalkenkastenclubsucces! ✤

'Vissenbos' Pompveld

✒ Goof van Vliet

Bij het Pompveld langs de Lage Oldersdijk is enkele jaren geleden een waterbergingsplas gegraven. De natuur er omheen begint langzaam te groeien. In het water wil Brabants Landschap ook graag de biodiversiteit bevorderen. Vooral de bittervoorn. Omdat aan de oevers het riet en de wilgen nog niet voldoende massa hebben, kunnen kleine en jonge vissen zich niet verschuilen tegen rovers als snoek, snoekbaars en vissende vogels.

Daarom hebben de Liniewerkers – vrijwilligers bij Brabants Landschap – met gevlochten wilgentenen en paaltjes een vissenbos aangelegd. Hier in de vorm van een grote ‘A’ met de opening naar het zuiden. De visjes kunnen vluchten tussen de takken en in het open ondiepe gedeelte kan het water door de zon ook wat warmer worden. De koppen van de paaltjes worden afgezaagd tot net boven de waterspiegel. Anders is het een mooie duikplek voor de aalscholver. Visverenigingen leggen in viswaters om dezelfde reden ook ‘vissenbossen’ aan ✤

F L O R A

Het is winter, ‘ s nachts vriest het licht. ’ s Morgens zit er rijp op de planten. Ook op de bloemen. Dat heb

je als je ook ’ s winters bloeit. De bloemen staan op dunne ste

Ze zijn w midden ee

je die sam bijzondere verstuikin

voor spier

We kenne inheemse als madeli (Bellis per

✒ Jan van H

Ecologische sloten bij Duyls Bos

✒ Agnes Advocaat (webmiss en PR Duyls Bos)

Wil je een stukje schrijven over jullie ecologische sloten voor het Altenatuurtje werd me gevraagd. Als webmiss van het Bos hou ik via de website van het Bos de lezers op de hoogte van waar we mee bezig zijn. Momenteel is dat ons slotenplan, een plan waar intensief voorwerk voor gedaan is. Het is een onderdeel van ons beleidsplan waarvoor Jan van Mersbergen tekeningen maakte. Het betreft 630 meter sloot waarvoor ca. 1440 m³ grondontgraving nodig is wat een berging van ca. 940 m³ oplevert.

Slotenplan 1

Onderzoeken

Dat was nog maar het begin, we belandden van het een in het ander. Er kwamen onderzoeken om de hoek kijken die verplicht waren, bijvoorbeeld naar beschermde flora en fauna, zoals de bij Altenatuurmensen welbekende modderkruiper. Daarna een onderzoek naar explosieven, ook verplicht omdat de gemeente geen zekerheid had over wel of geen kans op oorlogsrestanten. Dit soort onderzoeken zorgde wel voor wat hartkloppingen qua prijs, maar we konden er niet onderuit.

Financiën

Daarna volgen verzoeken aan allerlei instanties om een financiële bijdrage, onder andere waterschap Rivierenland, gemeente Altena, Altenatuur en Staatsbosbeheer. Die brieven moeten worden voorzien van tekst en uitleg over waarom, waarvoor en wanneer en waar blijft de grond. Ook dat nam geruime tijd in beslag.

Waarom

Het waarom en waarvoor is duidelijk: verbetering van de waterhuishouding en de flora en fauna evenals waterberging. De grond wordt gebruikt om lager gelegen stukken op te hogen, zodat we droge voeten houden bij overvloedige regenval. Een deel wordt op de dammetjes in jullie plas- drasgebied gereden om ze iets op te hogen nu ons De Hertogmolentje het zo goed doet. Het baggerslib wordt aan de rand daarvan gestort zodat meegekomen waterdieren naar het water konden komen. Wanneer was nog een puntje want er kwamen tegenstrijdige mails van het waterschap.

Van start

Uiteindelijk kon het werk half november beginnen. De grond was nog goed te berijden door de kraan en tractor. Jan had alles uitgezet met piketpaaltjes en had een meetinstrument getimmerd om de gewenste schuinte aan te geven. Na een dag precisiegraven werd al duidelijk dat dit echt mooi gaat worden. Een sloot zoals vroeger met een zacht glooiend talud en golvende lijnen en met verdiepte stukken waar waterdieren kunnen overwinteren. We hopen op een rijkdom aan planten en dieren komende zomer, want wat zal het mooi worden. Aan onze (en jullie) kant dan, want de buurman aan de overkant van de sloot wil er niet aan beginnen.

De foto's hiernaast geven een impressie van de werkzaamheden en hoe het eruit gaat zien. Op de website van Duyls Bos staat een artikel met filmpje over de ecologische sloten: https://duylsbos.nl/ecologische-sloten. ✤

De schuinte moet volgens de driehoek

Het eerste stuk op zuid is klaar

De sloot op noord is klaar

Een toekomstdroom

✒ Jopke van Merbergen, lid van Altenatuur

Vanwege mijn generaties lange boerenafkomst heb ik een affiniteit met voedsel en landbouw.

In de tweede helft van de jaren vijftig werd ik geboren en wij leefden op onze boerderij nagenoeg zelfvoorzienend.

Nu laat ik mijn gedachten vaak gaan over de gang van zaken op het platteland en het verdriet wat het mijn vader gedaan zou hebben als hij in deze dagen nog landbouw en veeteelt had bedreven…

De problemen

waar onze boeren mee kampen staan niet zomaar op zichzelf. Zij zijn geworteld in de angst voor honger na de Tweede Wereldoorlog en het idee dat dit in ons land nooit meer mocht gebeuren. Er werd geruilverkaveld en methodes bedacht om zoveel mogelijk opbrengst van het land te halen. Kunstmest deed z’n intrede en de kwaliteit schoof naar de achtergrond. Het ging om opbrengst voor een vergelijkbaar inkomen waar de rest van Nederland zich inmiddels via de vaart der volkeren in kon verheugen. De boeren bleven achter met hun inkomen en dat gevoel van ongelijkheid zorgde ervoor dat het boerenleven efficiënter moest worden. Onder toejuiching van de meeste boeren uiteraard. Zij zagen hun levensstandaard verbeteren en wie wenste dat niet in die dagen na de schaarste van de oorlog. Er werd een Coöperatieve Raiffeisenbank opgericht en de boeren konden met steun van de overheid veel geld lenen om hun plannen te realiseren. Er moesten groenten, fruit, granen, zuivel en vlees op de markt gebracht. Binnen afzienbare tijd waren er boterbergen en doorgedraaide tomaten; er werd geproduceerd dat het een lieve lust was. De oplossing was de export. Al die

overschotten zouden in het buitenland welkom zijn en zo konden de boeren toch nog een goed bestaan opbouwen. Hard werken was het wel, maar er was voldaan aan de eis van de politiek dat er voedsel en nog eens voedsel moest worden geproduceerd. Nu heeft de wal het schip gekeerd en da Groei is niet eindeloos en heeft een prijs. iets. Die van bodemverarming bijvoorbee zonder kunstmest en mesttoevoegingen ni een gewas kan voortbrengen. Of van stik overschreden worden. Dat valt natuurlijk conto van de landbouw en veeteelt te sch aandeel is niet gering. Er wordt aan mon die de biodiversiteit heeft aangetast. De heeft verjaagd of erger nog, de overlevi nihil heeft gereduceerd. Het is niet de sch boeren, niet de schuld van de overheden 50 jaar. Zij wisten immers beiden nog Wel kan er een vermanende opmerk worden richting de overheid omdat d jaren ‘80 al signalen heeft genegeer de eindigheid van de groei. Ook het klimaatdrama was toen al in de maa er is vanuit verschillende hoeken al vo gewaarschuwd. Waarschuwingen zijn er kennelijk om in de wind te worden geslagen in dit landje van ons waar de economische wetten er zowaar wel voor zorgen dat de rest vanzelf in orde komt. Eerst de banen en de fabrieken en de consumenten en de aandeelhouders. Dan komt alles vanzelf wel goed. Tot de wal wederom het schip gaat keren.

Ik stel mij nu zo voor dat er in de toekomst voor de boeren een mogelijkheid zou kunnen bestaan om in een soort kleine enclaves naast een groep woningen in een wijk ook een aantal hectares grond te reserveren voor het verbouwen van voedsel.

toekomstdroom

Eén kleinschalige biologische boerderij met groenten, fruit en andere dagelijkse benodigdheden aan de rand van die wijk die zich bezighoudt met het verbouwen en voorzien van voeding aan de huishoudens in die wijk. Zuivel en een weinig vlees van enkele koeien en geiten en een kleinschalige opzet van kaasmakerij, boter en yoghurt bijvoorbeeld. De mensen uit de wijk kopen hun biologische producten bij de boer die dan een eerlijke prijs krijgt voor al zijn arbeid en de mensen waarderen zijn inzet. Hij produceert lokaal zodat er geen logistiek aan t hoeft te komen. (De boerderij ligt op loop- of fietsafstand.) De prijzen van gezond en verantw voedsel zonder BTW en de boer kan er goed v krijgt de waardering waar het nu aan ontbreek komen op die manier veel dichter bij de natuurl van hun voedsel en zien ook dat er geproduceerd kan worden in het tempo van Moeder Aarde en niet in het tempo van ons mensen. Wij kunnen de natuur een handje helpen door gunstige omstandigheden te creëren, maar zijn verder volledig afhankelijk van wat de natuur ons biedt. Elke wijk zou zo ’ n boerderij ‘ om de hoek’ verdienen en ook de steden zouden zo moeten worden ingericht. Hoeveel hectare bij welke hoeveelheid huishoudens zouden passen zou moeten worden uitgezocht, maar het idee is om Nederland zo in te richten dat er overal van zulke kleinschalige biologische en ecologisch verantwoorde boerderijen zijn die elke wijk kunnen voorzien van dagelijkse verse producten. De goodwill voor de boer, de gezondheid van de bevolking, het groen tussen alle wijken waardoor iedereen zich weer verbonden kan voelen met de natuur, het aanleggen van bossen om CO2 af te vangen op percelen hier tussenin die zich niet zo goed lenen voor voedselproductie. Die dan op hun beurt weer verbonden kunnen worden door ecologische verbindingsstructuren zoals in Natura 2000 al is

biologische producten

voorgesteld. Er kunnen brede houtsingels langs de verbindende wegen worden aangelegd bijvoorbeeld.

Zo wordt Nederland weer een leefbaar land en kunnen er nieuwe huizen worden gebouwd met daar tussen nieuwe boeren met duurzame ideeën. De supermarkten redden zichzelf toch wel en de logistiek spaart dan heel wat fossiele brandstof uit.

CO2 woningen bouwen biodiversiteit

Een win-win situatie voor het land, voor de boeren en alle mensen die elke dag eten. De algehele gezondheid gaat erop vooruit, wat weer gunstig is om de zorgkosten in de hand te houden en het probleem van het beschikbare zorgpersoneel te reduceren. Ook de natuur vaart er wel bij. Het stikstofprobleem is aangepakt en opgelost. Het aantal woningen wat nodig is kan worden gebouwd en iedereen leeft tussen de natuur en daardoor meer relaxed wat ook het algehele welbevinden weer ten goede komt. De steden zouden kunnen de oudste wijken plat te gooien, daar de grond en te reinigen en met een biologische boerderij e CO2 wordt gereduceerd en de mensen voelen onderdeel van de natuur. De boer kan zich n op een breed assortiment om zo ook het risico ukte oogsten te vermijden. In principe kan er wd worden waar nu nog landbouw wordt even, als er maar voldoende hectare overblijft r die biologische en breed-georiënteerde boer e voedsel voor de omgeving levert. Zo kan het landschap van Nederland opnieuw worden ingedeeld en de natuur gewoon tussen de mensen bestaan door middel van een ecologische structuur die in voedsel voorziet, de natuur ontziet en er mee samenwerkt zoals biologische boeren doen. Groen is dan overal en het levert ook nog voedsel op. Gaat verdroging tegen en neemt water op bij felle buien en kan door middel van ecologische verbindingszones tussen die wijken ook de biodiversiteit bevorderen omdat dieren gemakkelijk kunnen uitwisselen; dat houdt de soorten gezond.”

groen regen

Stoepplantjes

Het is m ’ n plan om ook dit jaar weer een aantal stoepplantjes te laten zien. Eén van de eerste lentebloeiers is, hoe kan het ook anders, vroegeling. Een nietig plantje met een kleine rozet dat je soms al in februari ziet bloeien. Uit de rozet ontspringen dunne steeltjes met daarop bloemknopjes, bloemen en hauwtjes. Staan ze op je tuinpad laat ze dan alsjeblieft staan want na een maand zijn ze weg en ondertussen kun je genieten van de mooie bloempjes Volgend jaar is een

Zie je ook wel eens vroegeling (Draba verna) bloeien geef het dan door aan:

https://www verspreidingsatlas nl/projecten/floron/stoepplantjes/

Uitnodiging

Ledenvergadering 2023

Fort Giessen, donderdag 23 februari aanvang 20.00 u. Het bestuur van Altenatuur nodigt u uit voor de jaarlijkse ledenvergadering, waarvoor de AGENDA als volgt is:

1. Opening.

2. Notulen ledenvergadering van 12 april 2022 (Zie 't Altenatuurtje nr. 120, november 2022, pag. 23 - 29).

3. Jaarverslag secretaris.

4. Financieel jaaroverzicht 2022/begroting 2023 door de penningmeester. Stukken liggen vanaf 19.40 uur ter inzage op de bestuurstafel.

5. Verslag kascontrolecommissie.

6. Bestuursverkiezing.

Aftredend en herkiesbaar: Wouter van Rijsbergen en Jaap van Diggelen. Aftredend en niet herkiesbaar: Jan Willem den Besten.

7. Rondvraag.

8. Pauze.

9. Na de pauze: korte presentatie over Voedselbossen door Wijnand Veth.

10. Sluiting.

Het winterkoninkje

Een heel klein vogeltje, maar oh zo trots en luidruchtig, dat is het winterkoninkje! Dit knappe vogeltje valt op door het korte staartje dat bijna altijd recht overeind staat. Het winterkoninkje heeft een prachtig onopvallend bruin pak met streepjes en een puntige snavel die gebruikt wordt als een soort pincet. Uit allerlei hoekjes en kieren, uit boomschors en uit holle stengels kan de winterkoning daarmee insecten peuteren.

Het winterkoninkje is echt een gezellig tuinvogeltje. Hij is dol op rommelhoekjes in de tuin en zit vooral bij takkenrillen, dit zijn tussen paaltjes gestapelde dode takken. Je ziet het winterkoninkje bijna altijd laag over de grond vliegen, van tak naar tak. Soms lijkt het wel een grote hommel!

Het winterkoninkje is ongeveer zo zwaar als een 2 euromunt: 8 tot 13 gram. Dat is weinig hè! Maar ook al is hij licht en klein, maar zo’n 10 centimeter, het winterkoninkje kan zingen als de beste. En dat doet hij ook vaak en luid, juist in de winter als de meeste vogels stil zijn, hoor je hem goed!

8,5 gram

In het voorjaar maakt meneer winterkoning een paar prachtige en knusse nestjes. Mevrouw winterkoning mag dan kiezen welk nest het beste is. Als ze gekozen heeft maakt zij het nest af met zachte veertjes en mos aan de binnenkant. Dan legt ze 5 tot 7 witte eitjes met rode stippeltjes en gaat ze broeden. Als de kleintjes groot zijn, gaan de winterkoninkjes nog een keer broeden.

Dat worden dan dus bij elkaar 10 tot 14 nieuwe, jonge winterkoninkjes! Dat lijkt heel veel, maar zeker in de winter gaan er veel winterkoninkjes dood.

Ondanks hun naam doen ze het niet zo goed in de winter. Ze hebben vaak moeite om voldoende eten bij elkaar te vinden omdat er maar weinig insecten zijn in de winter. Gelukkig zijn er dan dus genoeg jonge winterkoninkjes die de plek van de dode winterkoninkjes in kunnen nemen.

Mocht je de winterkoninkjes in de winter willen helpen, vraag dan of je vogelvoer met insecten zoals

meelwormen en vlokreeftjes mag strooien. Doe d voedertafel, ma

grond en onder scharrelt het w liefst! ✤

ja lekker, meelwormen

✒ Linda van Zwet

✒ Herman van Krieken

Als Keepvogel een idee heeft, gaat-ie er 150 procent voor. Hij leest graag in zijn grote boek waar alle uitvindingen in staan. Keepvogel de doodgewone superheld doet alles altijd zelf. Bijvoorbeeld vlierbessen plukken. Of dingen aan elkaar lijmen. Of iets heel erg handigs uitvinden dat nog niet bestond. Zijn vriend Lupus Wolfram Tungsten houdt vooral van pannenkoeken en luieren, maar noemt zichzelf een ‘Hond Van Avontuur’. De VPRO serie is bekroond met de Eerste Prijs Animated Shorts van het Chicago International Film Festival 2002. De handgemaakte computeranimaties zijn gemaakt door Wouter van Reek. Blijkbaar worden meer mensen geïntrigeerd door kepen die je alleen in de winter ziet als je een beetje geluk hebt en weet waar ze te vinden zijn…

K e e p v o g e l

Elke winter speur ik tussen de vele vinken in onze tuin naar deze wintergasten. Meestal zie ik er in het koude seizoen één of twee, een enkele keer een paar meer. Afgelopen winter was het heel anders. Op 24 oktober 2021 zag ik al zeven kepen in onze tuin rondscharrelen tussen de vinken. Vlak voor het raam op de voedertafel van mijn veel te jong overleden jeugdvriend Jan Klok uit Gorinchem konden Leida en ik ze vanuit de kamer goed volgen. Rustige vogeltjes die last hadden van de agressieve groenlingen die ook vaak onderling knokken voor het beste plaatsje op de voedertafels in onze wilde tuin.

Kepen zijn volgens de Vogelbescherming de noordelijke tegenhangers van ' onze gewone ' vink. In Nederland broeden jaarlijks enkele kepen, maar om meer dan drie tot vijf paren lijkt het niet te gaan. Hoe anders is het in Fenno-Scandinavië, waar de keep een van de talrijkste broedvogels is. In de winter verblijven grote aantallen Scandinavische kepen in Nederland. Vinken en kepen houden zich ' s winters vaak op in gemengde groepen. Ze kunnen gemakkelijk worden waargenomen in beukenbossen, waar ze de afgevallen beukennootjes eten. Duizenden kepen onder beuken is een normale waarneming in de winter. Vinken broeden én overwinteren vaak in Nederland, dus we zien ze het hele jaar in de tuin. Kepen niet. Die broeden in Scandinavië en Rusland en ze overwinteren waar de beukennoten zijn: soms in Griekenland, soms in Slovenië, soms bij ons, ze zien wel. Echte zwervers. Vanaf

september begint hun najaarstrek en in oktober en november zien we ze ieder jaar het meest. En in een goed beukennotenjaar (zoals nu) kunnen we echt enorme aantallen zien. Zeker weet je het nooit.

Kepen zijn net zo groot als vinken, maar vallen vooral op door de combinatie van witte buik en oranje borst en vleugeldekveren. Daarnaast zitten er ronde donkere vlekken op de flanken en heeft hij een gele snavel met een zwart puntje (behalve in broedkleed). Bij het opvliegen is de witte stuit opvallend. In zomerkleed hebben mannetjes een ongetekende oranje keel en borst en een glanzend blauwzwarte kop en mantel. Vrouwtjes hebben slechts een oranje tint op de borst en hebben een bruingrijze kop. In de winter hebben mannetjes lichte, roestbeige zomen aan de zwarte veren waardoor ze een nogal bont uiterlijk krijgen.

Afgelopen winter zag ik ze veel meer dan in andere winters en in maart was het helemaal een bonte verzameling. Op 17 maart 2022 zag ik veel meer kepen dan vinken in onze tuin. Waarschijnlijk ruim twintig kepen zaten op en rond de voedertafels en ook in de bosjes zaten kepen. Op waarneming.nl heb ik er 17 ingevoerd als aantal. Een paar dagen lang zag ik vele kepen in onze tuin rondscharrelen, ineens waren ze verdwenen. Waarschijnlijk op weg naar het hoge noorden om daar te gaan broeden.

kepen

Op de Kringloop in Almkerk sprak ik met vogelliefhebber Corrie Smulders over kepen en de sperwers in haar tuin die het hebben voorzien op de Mozambique-sijs in het kooitje aan de buitenmuur van haar huis. Regelmatig heeft een sperwer het voorzien op de volièrevogel. De Mozambique-sijs is een bijzonder sierlijke vogel die voornamelijk in MiddenAfrika voorkomt. Ze leven daar op de Afrikaanse savanne en in struiken op het grasland. Het is een vogel uit de familie van de vinkachtigen. De overleden man van Corrie heeft de, waarschijnlijk uit een volière ontsnapte, vogel ongeveer 25 jaar geleden gevangen in de tuin bij het huis.

In haar prachtige tuintje bij het pittoreske huisje aan de Vissersdijk midden in Werkendam zaten afgelopen winter veertien kepen waarvan ze prachtige foto’s maakte. Ook Corrie ziet meestal enkele kepen in de winter, nu was het ook bij haar in de tuin een influx van kepen. De kepen bleven bij haar langer hangen dan bij ons in Babyloniënbroek. Waarom is me een beetje een raadsel. Hoewel, ik realiseer me wel dat in haar door muren beschermde tuin de winterse omstandigheden minder heftig zijn dan in onze open tuin in de polder, waar de wind flink kan huishouden. Deze winter heb ik nog geen keep gezien begin december 2022. Ik denk dat ik het voor de zekerheid toch maar eens ga vragen aan de doodgewone superheld Keepvogel en zijn vriend beroeps luiaard Lupus Wolfram Tungsten hoe de vork in de steel zit... ✤

Gebruikte bronnen: site Vogelbescherming en VPRO

dus ik kan het wel proberen"

De noodzaak om woningen beter te isoleren en schone in plaats van fossiele energie te gebruiken wordt steeds groter. Helemaal nu de prijzen voor gas en elektriciteit de pan uit rijzen. De Rijksoverheid helpt een jaar om de kosten voor bewoners en bedrijfsleven te temperen door het instellen van een energie prijsplafond. Dat gaat 7 - 13 miljard euro kosten aan de staat en dus aan ons belastingbetalers. Jammer dat het niet als investeringsgeld wordt gebruikt voor de woningen die het slechtst geïsoleerd zijn. Dan kunnen mensen er al in 2024 van profiteren wanneer er geen beschermend prijsplafond meer mogelijk zal zijn.

✒ Goof van Vliet

"Ik heb het nog nooit gedaan

Aan het einde van de zomervakantie beraadt het bestuur van Altenatuur zich over de aandachtspunten voor het komende jaar. Naast het behoud en de versterking van de natuur, de weg naar de nieuwe landbouw en het beschermen van de weidevogels is de energietransitie natuurlijk ook een belangrijk speerpunt. Het wordt steeds warmer en er vinden steeds meer natuurrampen plaats. Volgens Gretha Thunberg slaapwandelen we naar de afgrond. Een andere Zweedse

‘filosoof’ - Pippi Langkous – spreekt mij meer aan: "Ik heb het nog nooit gedaan dus ik kan het wel proberen".

Als we als mensen de leefbaarheid op

Aarde kapotmaken kunnen we haar natuurlijk ook weer beter maken. Actie dus. Het is crisis en dat vraagt een crisisaanpak. Als eerste de vraag aan de gemeente Altena of zij zich extra gaat inspannen om sneller en ingrijpender de uitstoot van broeikasgassen te stoppen. Dat zit er niet in. Dat is balen en het betekent dat Altenatuur en Altena Nieuwe

Energie er nog steviger tegen aan moeten gaan. Wij geloven in een aanpak per kern. Dat bewoners en bedrijven elkaar kunnen helpen om op energie te besparen en de schone opwek voor elkaar te krijgen. Zowel voor het eiland Altena als per kern weten we wat de opgave is. Dit hebben we in 2016 al berekend.

Naast de heel grote windmolen (12 MW) op zee en voor elk huishouden een e-auto als mogelijke opslag van energie zijn er 5 windmolens, 200 hectare zonnevelden en 15 zonnepanelen per woningdak nodig. Inclusief bedrijfsleven is er een dubbel aantal nodig. Hiermee is de energiebehoefte voor 90% gedekt. Ongeveer 3 weken per jaar is er de zogenaamde ‘dunkelflaute’, dan is er geen zon en geen wind. Daarvoor kunnen op korte termijn gascentrales worden gebruikt. Op langere termijn centrales die biomassa stoken. Elke kern kan zo uitrekenen wanneer zij ‘klaar’ is met de energietransitie. Hectares zonneveld kunnen gezocht worden in de buurt van de kern. Voor windmolens zal er opgeteld moeten worden tot er één kan worden gebouwd.

Als voorbeeld van een ‘kernenaanpak’ de vesting Woudrichem met 300 woningen.

Warme deken Woudrichem vesting als voorbeeld:

In de vesting Woudrichem is het nog ingewikkelder dan in andere bebouwing omdat de woningen zeer dicht op elkaar staan en omdat er eisen gelden vanwege het beschermde stadsgezicht. Daardoor mogen er bijvoorbeeld bijna geen zonnepanelen op eigen daken worden gelegd. In de vesting zou misschien wel aquathermie kunnen (verwarming uit rivierwater met behulp van een grote warmtepomp en een warmtenet). Tot grote verbazing van energie-expert Jan Derk Stegeman en mij besloot het college van burgemeester en wethouders binnen twee weken om de mogelijkheden te willen onderzoeken. Zij wilde met 7

bewoners, gemeente-ambtenaren, de woningcorporatie, de energiecoöperatie en een adviesbureau in een workshop de mogelijkheden onderzoeken. Als het kansrijk is, zal het worden voorgelegd aan alle bewoners. De workshop is op 8 december geweest en er wordt verder onderzocht of het gerealiseerd zou kunnen worden. Omdat dit lang kan gaan duren en de nood hoog is, hebben wij ook, onder het motto ‘Warme deken Woudrichem’, een bijeenkomst voor alle bewoners georganiseerd. Samen met energiecoach Job Duyvendak hebben we dit opgepakt. De gemeente was namelijk niet van plan om met de energietransitie in de vesting te beginnen. Ook woningcorporatie Bazalt niet.

Wat kan wel en wat kan niet Mensen hebben de temperatuurstijging veroorzaakt door het gebruik van fossiele brandstoffen als steenkool, olie en gas. Zij moeten daar ook een einde aan kunnen maken door gebruik te gaan maken van schone energie. Daar kunnen vestingbewoners ook hun bijdrage aan leveren.

Vandaar de onderwerpen ‘wat is waar en niet waar’, hoe kan een energiecoach helpen, neem een aandeel in zonnepanelen op het Rondeel en onze actie om meer zelf te mogen doen binnen beschermd stadsgezicht. Jan Derk Stegeman vertelde aan de hand van de laatste inzichten waarop we het beste in kunnen zetten om zo snel mogelijk de opwarming van de aarde te stoppen.

Geen waterstof: om huizen te verwarmen of auto’s op te laten rijden, Het is 3x zo duur als direct elektriciteit gebruiken. Beschikbare waterstof is hard nodig voor de industrie.

- Geen kernenergie: dit is duurder en het duurt 10 –15 jaar voordat een centrale is gebouwd. De opslag van het kernafval is nog steeds niet opgelost.

- Geen thoriumenergie: er kunnen geen centrales worden gebouwd die langer dan 2 jaar kunnen werken. Omdat er met zout wordt gewerkt ‘roesten’ alle metalen zeer snel waardoor opwekking niet lonend wordt. Dit lijkt onoplosbaar.

- Geen gas: dit stoot ook broeikasgassen uit. Groningen kan niet meer leveren. Van Rusland willen we het niet meer afnemen. LNG is ook nog eens duurder.

- Geen biomassa: daar is simpelweg niet genoeg van om alle energie te leveren. Hout valt hier ook onder. Dat geeft hoe dan ook overlast aan mensen met longproblemen in het bebouwde gebied.

Het is van groot belang om energie te besparen. Wat je niet gebruikt hoef je niet op te wekken.

Zonne- en windenergie en aquathermie blijven dus over om te gebruiken. Het betekent dat alles elektrisch zal worden. Koken, auto en fiets opladen, verwarming en warm water. Water opwarmen gebeurt met kleine individuele warmtepompen die lucht gebruiken of met een grote collectieve die water gebruikt. In bijvoorbeeld Scandinavische landen, Schotland en Japan worden warmtepompen al tientallen jaren succesvol gebruikt. Bedenk wel dat kleinere woningen minder energie nodig hebben, dat geldt ook voor schone energie. Met de e-auto of de e-fiets boodschappen doen maakt ook een groot verschil. De fiets heeft door het veel lagere gewicht en het licht meetrappen 30x minder elektriciteit nodig! Wandelen kost nog minder elektriciteit.

Op eigen daken mogen in de vesting nog bijna geen zonnepanelen worden gelegd terwijl in een berekening van de benodigde energie er 15 zonnepanelen gemiddeld per woning zouden moeten worden gelegd. Bewoners hebben besloten te onderzoeken hoe er toch meer panelen gelegd kunnen worden. Voor de 300 woningen in de vesting is ongeveer anderhalve hectare zonneveld nodig en 1/10 van een windmolen.

Praktische tips van de energiecoach De energiecoach kan aangevraagd worden bij ‘Altena woont slim’. Hij of zij geeft in 1 à 2 uur in jouw woning praktisch advies hoe energie te besparen en hoe mogelijk energie op te wekken. Het belangrijkste is de schil van de woning (vloer, muren, dak) d t i l D i l i t t

behalen. De energiecoach werkt volledig onafhankelijk. Je moet dus zelf offertes aanvragen bij installateurs of aannemers om de werkzaamheden te verrichten. Er kan een grove schatting van de kosten worden gegeven.

Zonnepanelen op ‘t Rondeel door Altena Nieuwe Energie

Omdat vestingbewoners weinig mogelijkheden hebben om zelf zonnepanelen op hun dak te leggen is er een mogelijkheid een aandeel in zonnepanelen op het Rondeel te nemen. Zo kunnen door een investering de kosten van de energierekening gedrukt worden. In andere kernen is er soms de mogelijkheid dit op daken van boerderijen of andere bedrijven te doen.

Zelf leggen van zonnepanelen

Omdat er een enorm tekort is aan vakmensen bij de installateurs kunnen er ook slimme afspraken worden gemaakt. Installatiebedrijf Aquarius in Sleeuwijk geeft bijvoorbeeld cursussen hoe je zelf zonnepanelen kunt leggen. De aansluiting in de meterkast wordt dan door het installatiebedrijf gedaan.

De kernen van Altena in actie

Net als in de vesting van Woudrichem kunnen bewoners ook elkaar

opzoeken om snel en goed op schone energie over te stappen. Door gebruik te maken van de kennis van een energiecoach en van mensen die al eerder maatregelen hebben getroffen

kunnen bewoners dit makkelijker doen. ‘Handige handjes’ kunnen bewoners helpen die er zelf niet zo handig in zijn. In de buurt van een kern is er altijd wel een stuk grond te vinden bij een boer of eigenaar waarop een zonneveld aangelegd kan worden. Als bewoners daar zelf in investeren zullen zij het ook veel logischer vinden dat het er komt en dat het goed in het landschap geplaatst wordt met groen en mogelijk een ‘ommetje’. De energiebehoefte kan niet alleen met zonnepanelen op daken en velden opgelost worden. Daar horen ook windmolens bij. Die kunnen niet dicht bij bebouwing staan en de meeste kernen hebben maar een deel van een molen nodig. Dat betekent dus samenwerken en samen investeren met andere kernen. Voor de hand ligt het om de molens of langs de A27 te plaatsen en/of bij de bedrijventerreinen van Veen, Giessen en Werkendam.

Duurzame woning in Genderen

Aandachtspunten

Omdat het elektriciteitsnetwerk op ons eiland overbelast is, kunnen er nu geen zonnevelden en windmolens geplaatst worden. Zelfs op grote daken mogen er niet meer dan 200 panelen worden geplaatst. De gemeente zal ervoor moeten knokken om snel verzwaring van het net te krijgen. Enexis zal het aan moeten leggen. Omdat we nu in een crisis zitten zullen de procedures snel gevoerd moeten worden.

- Het omschakelen naar volledig elektrisch en volledig duurzaam maken van jouw huis vraagt een forse investering. Veel mensen hebben dat geld niet op de plank liggen. Het zou goed zijn als er een gemeentelijk fonds wordt opgericht waar je het benodigde geld kunt lenen en het per

maand af kunt betalen. Dat is dan het bedrag van je ‘oude gas & licht rekening’. Voor huurders van de woningcorporaties wordt de schilisolatie gezien als onderhoud en betaald door de corporatie. Voor extra zonnepanelen zal de huur niet meer verhoogd worden dan de besparing op de elektriciteitsrekening.

- Alle nieuwe woningen moeten BENG worden gebouwd. Dat betekent Bijna Energie Neutraal. Beter zou zijn om gelijk volledig energieneutraal te bouwen. De bestaande woningen vormen de grootste opgave in verduurzaming. Verbouwen is ook duurder dan de verduurzaming gelijk in de nieuwbouw mee te nemen. De grootste opgave is alle woningen van het gas afhalen. ✤

Houten woning met stro als isolatiemateriaal in Uppel

Eb en vloed in de Biesbosch

✒ Kees Schuitmaker

Als kind hebben we vast al dit verschijnsel ervaren. Bij vakanties aan zee bouwden we bij laag water een zandkasteel en dat werd dan door de vloed weer opgegeten.

In groter verband houdt Rijkswaterstaat tot op de centimeter bij hoeveel water zich waar dan ook in Nederland aandient. Niet alleen hoog water kan bedreigend worden, maar te weinig water in onze rivieren is ook weer zorgelijk. Tot ver in het binnenland is eb en vloed merkbaar. De zee duwt in onze riviermonden bij hoog water een enorme hoeveelheid zout water Nederland in. Gevoegd bij een hoge rivierstand in onze rivieren, kan het af en toe flink spannend worden. ‘Zeeland veilig’ betekent dat die delta’s daar grotendeels zijn afgesloten, maar de Maasmond staat wagenwijd open.

De Biesbosch kent daarom ook een eb en vloed en het getijdeverschil is ongeveer 30 centimeter. Dat verschil wordt veroorzaakt door de stuwing via de Maasmond, de Oude Maas en de Dordtse Kil en verhoogt of verlaagt het water in de Biesbosch. Het zout komt uiteraard niet zover. Het bijzondere daarom is, dat dit Nationale Park een zoetwatergetijdengebied is. Dat komt in Europa niet zoveel voor en ik durf zelfs te beweren dat de Biesbosch het grootste zoetwatergetijdengebied van Europa heeft.

Die 30 centimeter niveauverschil is een gemiddelde, want de werkelijkheid is anders. Als er bijvoorbeeld weinig regen valt, met name in de bovenloop van de Rijn en de Maas en als er dan ook nog eens een harde oostenwind staat, waait dit gebied aardig leeg. Afgelopen zomer kenden we zo’n periode, waarbij de verdamping ook nog eens aanzette tot een minimale waterstand. Andersom kan ook. Vooral een NW-wind kan het water flink opstuwen en dat is allemaal afleesbaar op de peilschal

Nu is de beroepsvaart niet afhankelijk van deze waterstanden, want de Biesbosch is een Nationaal Park en er zijn geen commerci le activiteiten. De recreanten mogen er gebruik van maken, maar bij gebrek aan kennis van die wisselende waterstanden, bestaat het risico dat boten vastvaren. Dat gebeurt dan ook regelmatig, maar er is altijd weer één troost: het wordt vanzelf weer vloed.

Nu zijn er meer factoren die de waterhoogte beïnvloeden en de Haringvlietdam speelt daarin een belangrijke rol. Die dam ligt zo’n 60 kilometer westelijker van de Biesbosch en daarachter ligt de zee. Na de ramp van 1953 besloten we onze delta’s af te sluiten en de Haringvliet kwam in 1970 klaar. Het getijdengebied van toen was ruim 2 meter en liep terug naar die 30 cm van nu. Dat was een gigantische verandering voor de Biesbosch en eigenlijk geen fijne. In die tijd werden de rivieren als afvoerputjes gebruikt met name door de industrie. Daardoor nam de stroomsnelheid af en al die zware metalen zakten daardoor naar de bodem en die liggen daar nog. Gelukkig inmiddels onder een laag slib, maar toch…

Verder verdween de uit dit gebied. Al die geultjes die volstroom weer leegliepen. Je m voor 1970 de weg ke op tijd aan te komen wilde zijn. Tenzij je na romantische motieven strandde in een kreek water. Na sluiting van Haringvliet moest je e andere smoes verzinn je zolang wegbleef.

Die Haringvlietdam kent schuiven en die gingen standaard dicht bij hoog water en open bij laag water. We wilden geen zout water in onze delta’s en het zoete rivierwater moest haar weg naar de zee blijven vinden. Inmiddels kennen we het kierbesluit, waarbij we gedurende de vloed zout water gecontroleerd naar binnen laten tot ongeveer 15 kilometer het binnenland in. Bij eb gaat de Haringvliet gecontroleerd weer dicht om een zoetwaterbekken in het achterland te creëren en dat is allemaal merkbaar tot in de Biesbosch. Die uitwisseling van zout en zoet water in het Haringvliet verbetert de waterkwaliteit aanzienlijk en voorkomt overmatige algvorming. Bovendien zwemmen er allerlei vissen het achterland in om er te paaien en zelfs een zeehond liet zich zien.

Iedere aanpassing en ieder ingrijpen in natuurlijke processen heeft een goede reden, maar de consequenties zijn niet altijd helemaal te overzien. Bovendien veranderen we in de loop van de tijd van mening. Laten we daarom waakzaam en alert blijven en koesteren wat we hebben en… je mag er ook van genieten! ✤

FOTOPUZZEL

✒ Jan van Haaften

Op deze bladzijden staan 10 foto's van een vogel of een onderdeel van een vogel. Ze komen allemaal in Altena voor.

De nummers bij de foto's corresponderen met de nummers voor het invulschema. De kleine nummers die in het schema staan komen weer overeen met de nummers in de invulbalk onder het schema. Door die in te vullen ontstaat vanzelf de oplossing. Veel plezier!

Deel 2: mooie metaforen

✒ Jaap van Diggelen

Het begrip ‘Shifting baseline syndrome’ dat Dave Goulson in zijn boek ‘Stille aarde’ noemt, heb ik in Altenatuurtje nummer 119 besproken. Er zijn nog een paar beelden die Goulson gebruikt die tot nadenken stemmen. Daar ga ik hier graag nader op in, als vervolg op mijn bespreking van Goulsons boek ‘Stille aarde’ in het vorige nummer.

Goulson haalt in zijn boek Aldo Leopold aan, een invloedrijk ecoloog uit de eerste helft van de vorige eeuw. Leopold zei: ‘De eerste regel van intelligent aanmodderen is dat we alle onderdelen bewaren’. Ik zie mezelf een achterwiel van een fiets eruit halen om er een nieuwe band om te leggen. Zorgvuldig leg ik alle onderdelen die ik loshaal apart, omdat ik weet dat ik ze niet kan missen als ik de boel weer in elkaar zet. Zoiets wordt hier

bedoeld, denk ik. Goulson licht toe: ‘We begrijpen nog maar heel weinig van het grote aantal interacties tussen de duizenden organismen waaruit de m bestaan. Vandaar dat we welke insecten we ‘nodig niet. Hij illustreert dit aan bestuiving. Enkele soorten hoofdrol te spelen, maar wijzigen (het weer van ja langere termijn het klimaa soorten een grotere rol kr hadden. Vervolgens haalt Ehrlich (tweede helft vorig vergelijking maakt tussen soorten in een ecosysteem verwijderen van klinknage vliegtuigvleugel*). ‘Haal e het vliegtuig redt het nog weg, of twintig, of vijftig, moment, dat met geen mo voorspellen, doet zich een het vliegtuig neer.’ En dan ‘Insecten zijn de klinknage bij elkaar houden.’ Het be goed gekozen: het laat n te wensen over. Het verlie Goulson vervolgens stelt d ‘klinknagels’ zijn. Een orni de vogels aanwijzen, een zoogdieren of schimmels. waarin hij werkzaam is. Z gelijk.

De stabiliteit van ecosyste eeuw onderwerp van stud van het verdwijnen van so complexiteit zijn ecosystem Allerlei mechanismen van leiden automatisch tot rem hiervoor. Het systeem ligt stabiel als een balletje in een dal

Paul Ehrlich

Klinknagels in vleugel

tussen twee ‘heuvels’ (zie plaatje). Problemen ontstaan als er een kantelpunt optreedt, als het balletje uit zijn evenwicht in het dal over één van de twee ‘heuvels’ gaat.

C

A

B

Systemen A en B zijn stabiel, C bereikt kantelpunt

Zo’n kantelpunt heet in het jargon ‘tipping point’ en met name in de klimaatdiscussie wordt hier heel veel over geschreven. Het gaat over het bereiken van een punt van onomkeerbaarheid. Dat is niet nieuw in de geschiedenis van het leven op aarde waarin allerlei catastrofen tot gigantische golven van uitsterving hebben geleid. Nieuw is wel de rol van één soort, de mens, hierin en de uiterst korte tijd (in vergelijking tot geologische tijdschalen van tienduizenden, miljoenen jaren) waarin het zich voltrekt. Voor zover wij weten is de mens de eerste soort die nadenkt over de geschiedenis van het leven op aarde. Gelukkig kunnen we ook nadenken over onze rol hierin en er is hoop dat we zaken ten goede kunnen bijsturen. We zullen wel moeten, want niets doen is nog teeds sturen, het is aansturen op het kantelpunt!

*) Het is niet toevallig dat een vliegtuig wordt gebruikt in deze metafoor. Rond hetzelfde jaar dat Ehrlich zijn beeld publiceerde (1981), gebruikte de Britse kosmoloog Fred Hoyle een vliegtuig in een argument tegen de theorie over het spontaan ontstaan van leven op aarde. De

Fred Hoyle

kans dat leven ontstaat uit levenloze materie is volgens Hoyle vergelijkbaar met de kans dat door een tornado die over een schroothoop raast, per toeval een Boeing 747 in elkaar wordt gezet. Het gaat mij nu niet om de argumentatie maar over de positie van vliegtuig beeldvorming. In de 18e eeuw wer als beeld voor de Schepping (met Horlogemaker) gebruikt. Later we stoommachine en wie weet welke m uitvindingen nog meer in de mode om als beeld te gebruiken. Zo was vliegtuig populair in de tweede he vorige eeuw. Inmiddels is dat beeld lijkt het vliegtuig vervangen door het beeld van ons brein als een com populair, hoe onjuist het ook is. Ve ook beelden gaan meestal mank m niets weg van de kracht die er van beeld en daarmee ons begrip van de werkelijkheid kan alleen maar een abstractie ervan zijn, hield ik mijn leer werkelijkheid is te complex doorgronden, dus stamelen atomen, zwaartekracht, che ontstaan van leven en de ev waarmee we een tipje van d is absolute hoogmoed (of h lege handen staan) om wat (horloges, vliegtuigen, rake afbeelding te laten zijn van werkelijkheid. Het vergroot maar het aantal onderdelen eindig (en hun constructie is beschreven) waar de werke ✤

Dave Goulson (2021): Stille aa kunnen redden. Uitgeverij Atlas Contact. Zie boekbespreking in nummer 120 van dit blad

Waarnemingen van 7 september t/m 2 december 2022

✒ doorgegeven aan Rinus

In deze rubriek staan alle waarnemingen in Altena gedaan door oplettende natuurliefhebbers. Doet u ook een bijzondere waarneming?

Geef die dan door aan Rinus via 06-48638377 of mlpunt@hetnet.nl.

Datum Waarneming Plaats en waarnemer

7 sept. 7 patrijzen Eethen, Oude Weidesteeg, Rinus Punt

16 patrijzen Wijk en Aalburg, Lange Pad, Hans Thur

8 sept. 12 patrijzen Genderen, kaasboerderij, Meeuwis Millenaar

7 patrijzen Wijk en Aalburg, Dodesteeg, Rinus Punt

9 sept. 10 patrijzen Wijk en Aalburg, Polstraat 101, A.T. Caro 12 patrijzen Dussen, op ’t erf, Meeuwis Millenaar

20 sept. 15 patrijzen Wijk en Aalburg, Lange Pad, laanboomkwekerij, Rinus Punt

21 sept. 2 grauwe

vliegenvangers Giessen, in de tuin, Wim Smits

26 sept. 17 patrijzen Wijk en Aalburg, Lange Pad, laanboomkwekerij, Huib vd Mooren

7 okt. 5 patrijzen Wijk en Aalburg, laanboomkwekerij, in de tuin, Jan vd Beek

5 patrijzen

Dussen, Loswal, Groeneveld

9 okt. 6 wulpen Almkerk, Duylweg, Greet en Gert Jan Boer

12 okt. 3000 gr. ganzen

13 okt. 1 kuifeend (m)

17 okt. 1 ijsvogel

Andel, Middenweg, Kees van Andel

Uppel, in de plas achter het huis, Ieta Verschoor

Uppel, sloot achter het huis, Ieta Verschoor

23 okt. 1 geelbrauwgors Drongelen, de Langen Bruggert, Gijsbert Vos

24 okt. 8 patrijzen

Drongelen, Tol, Henk Vos

26 okt. 3 dodaarzen Wijk en Aalburg, in de tuin, Hestia Kamphuis

Veel grote bonte en groene spechten

2 visarenden

Nederhemert, cirkelend in de lucht, Hestia Kamphuis

Datum Waarneming Plaats en waarnemer

26 okt. 14 patrijzen Peerenboomsesteeg, Dussen, Groeneveld

27 okt. 1 ijsvogel Uppel, op het balkon achter het huis, Ieta Verschoor

9 patrijzen Genderen, in de tuin, Hans Brouwers

28 okt. d, Silvia Blommetje

6 nov. us Punt

8 nov. 7 ransuilen Giessen, Wim Smits

11 nov. 1 steenuil Almkerk, Hoekje, Sjaak Schreuders

3 staartmezen

ijsvogel Dussen, regelmatig in de tuin, Karin Kastelijns

6 patrijzen Drongelen, Waarderweg, Rinus Punt

Veel kramsvogels Dussen, Kornsche Boezem, Silvia Blommetje

5 patrijzen Wijk en Aalburg, Polstraat (overvliegend), Irene de Graaff

17 nov. 8 patrijzen Genderen, Buitenstraat, Hans Thur

21 nov. 6 patrijzen Genderen, Buitenstraat, Rinus Punt

10 patrijzen Genderen, Kerkstraat, Henk Kraaijkamp en Rinus Punt

10 patrijzen Eethen, Oude Weidesteeg, achter de boerderij, Peter Slagboom

24 nov. 10 patrijzen Genderen, Hoofdstraat, Hans Thur

26 nov. 6 patrijzen Giessen, Hoofdgraaf, Wim Smits

2 dec. 5 patrijzen Waardhuizen, Hoge Oldersdijk, Jeanette Pollema en Rinus Punt

Bedankt voor het melden, ik blijf op mijn post om nieuwe waarnemingen te noteren!

Met vriendelijke groet, Rinus. ✤

PROGRAMMA WINTER/VOORJAAR 2023

Activiteiten worden vooraf aangekondigd in de streekbladen. Let ook op de website en op Facebook voor eventuele wijzigingen: www.altenatuur.nl.

Noteer de data alvast in uw agenda!

Een lezing voor maart is nog in voorbereiding, hierover wordt u nog nader geinformeerd.

Dinsdag 24 januari:

Plaats: Fort Giessen, aanvang: 20.00 uur.

Lezing: Bossen als oplossing voor klimaatprobleem?

Klimaatproblematiek staat hoog op de politieke agenda in Nederland en wereldwijd. Biodiversiteit krijgt ook steeds meer aandacht. In hoeverre kunnen oplossingen voor klimaat en natuur hand in hand gaan? De lezing wordt verzorgd door ons bestuurslid Jan Willem den Besten die werkzaam is bij het Ministerie van LNV en bij de Nederlandse tak van de IUCN (International Union for Conservation of Nature). In zijn werk richt hij zich op mondiale oplossingen voor klimaat en biodiversiteit met een speciale focus op bossen. Hij heeft in december deelgenomen aan de VN-top over Biodiversiteit in Montreal. Hij vertelt op deze avond over de manier waarop natuur en bossen wereldwijd beter ingezet kunnen

Donderdag 23 februari:

Plaats: Fort Giessen, zaal open 19.30 uur, aanvang 20.00 uur.

Ledenvergadering 2023

Het bestuur nodigt u uit voor de jaarlijkse ledenvergadering. De agenda vindt u op blz. 33.

Zaterdag 25 maart:

Plaats: Fort Giessen waar we verzamelen, we vertrekken om 8.00 uur.

Wandeling: Op zoek naar stinsenflora Nederhemert-Zuid

In de prachtige loofbossen rond landhuizen en kastelen ontwikkelde zich in de loop der eeuwen een bijzondere flora, deels inheems, deels aangevoerd. Om deze zogeheten stinsenflora te bewonderen hoef je niet ver te reizen. In NederhemertZuid, staan veel plantensoorten uit deze categorie: o.a. winterakoniet, bosanemoon, sneeuwklokjes. Kenmerkend is dat ze de bosbodem in bloei zetten, voordat het bladerdek het licht wegneemt: heel vroeg in het voorjaar dus. De focus voor deze wandeling ligt op planten maar uiteraard letten we ook op vogels en vroege insecten.

Wandelt u met ons mee?

Voor vragen: altenatuur@gmail.com.

Zaterdag 20 mei:

Plaats: Fort Giessen waar we verzamelen, we vertrekken om 6.00 uur.

Vroege vogelwandeling rond Fort Giessen en Almbos

Het voorjaar kun je in heel Altena ‘proeven’: buitelende kieviten boven de akkers, slootkanten vol speenkruid, natte grasveldjes met pinksterbloem en kikkerdril in de slootjes. In mei is het hartje voorjaar: alle zomervogels zijn terug en de wilde flora is op zijn mooist. We gaan heel vroeg op pad want in de ochtendschemer breekt er een kakofonie aan vogelzang los in het Almbos en als dat voorbij is gaat de aandacht uit naar wat er groeit en bloeit. Kom dit meebeleven!

Verzamelen om 6.00 uur op parkeerterrein bij Fort Giessen. Rond 10.00 uur eindigt de wandeling. Bepaal zelf aan de hand van de weersverwachting uw kleding en schoeisel.

WERKOCHTENDEN BEHEERCOMMISSIE WINTERSEIZOEN 2022-2023

De komende periode zoeken we weer vrijwilligers voor het onderhoud van de natuurgebieden. Op 1 of 2 ochtenden per maand wordt gewerkt van 8.30 –12.00 uur (of tot 13.30 uur op natuurwerkdag)

De Altenatuur-werkochtenden zijn gepland op:

Zaterdag 21 janu i

Opruimen van wi Waardhuizen), g

Zaterdag 18 febr

Uitdunnen houtop

begin Fietspad la

Fietspad

Wijde Alm

Zaterdag 18 maa

Uitdunnen/opruim

Midgraaf, vanaf

Materiaal is aanw handig om dat m

aanbevolen. Meer informatie: altenatuur@gamil.com.

Alle activiteiten staan ook op onze website: www.altenatuur.nl.

✓ Al 3 jaar de groenste energieleverancier

Kies de groenste energie!

✓ Zónder winstoogmerk

Ga mee om!

Ga

Opgewekt

✔ Al 3 jaar de energieleverancier

de groenste energie! Ga mee om!

Kies

Het doel van Altenatuur

• De mooie flora en fauna in het rijkgescharkeerde landschap van Altena in beeld, en onder de aandacht van de inwoners te brengen.

• De bestaande milieukwaliteit en voorkomende biodiversiteit in Altena te behouden en waar mogelijk te verbeteren.

• Bijdragen aan besef dat wij als inwoners verantwoordelijk zijn voor een gezonde leefomgeveng en rijke biodiversiteit, voor nu en de toekomst.

Werkgroepen Voor contact:

• Beheercommissie Jaap van Diggelen, Almkerk. 0183-402034 natuurgebieden

• Gastlessen op basisscholen Henk van Diest, Sleeuwijk. altenatuurgastlessen@gmail.com

• Natuurinclusief Altena Roel Wigman, Sleeuwijk. natuurinclusiefaltena@gmail.com

• Milieu en Klimaat Goof van Vliet, Woudrichem. 06-28703838

• Plantenwerkgroep Margo van Beem, Babyloniënbroek. 06-55772591

• Voedselbossen Altena Wijnand Veth, Nieuwendijk. 06-83083579 of voedselbossenaltena@gmail.com

• Vogelwerkgroep Arie van den Herik, Woudrichem. 0183-304193

• Weidevogelbescherming Len Bruining, Dussen. 0416-392373

• Zoogdierwerkgroep Jan van Haaften, Sleeuwijk. 06-49904862

Altenatuur is betrokken bij:

• Altena Nieuwe Energie www.altenanieuweenergie.nl

• Kringloopcentrum Altena www kringloopcentrumaltena nl