ZIENTZIA.EUS / 201 6ko OTSAILA
NATIONAL GEOGRAPHIC Euskeraz
GLAZIARRAK Bizkaia 20.000
ARAGOIKO GLAZIARRAK, ZURITIK BELTZ Gizakiaren erruz?
Aditu askoren ustez, gizakia da glaziarren galera gero eta azkarragoa izatearen erantzulea. Izan ere, giza jardueretan atmosferara isuritako gasek berotegiefektua sortzen dute, eta, horren ondorioz, klima aldatzen ari da, berez aldatuko litzatekeenaz gain. Horrek Pirinioetan tenperaturak ohi baino altuagoak eta prezipitazioak txikiagoak izatea ekarri duela uste dute. Horren eraginez, glaziarrak gero eta azkarrago ari dira galtzen, baina zaila da jakitea zenbaterainokoa den giza jardueraren eragina.
Oraingo joera aldatu ezean, lehenago edo geroago, Aragoiko glaziarrak desagertu egingo dira. Horretan ez dago zalantzarik. Eta argi dago tenperaturak eta prezipitazioek glaziarren bilakaeran eragiten dutela. laziarrak desagertzen hori klimaren faktoreekin hasi zirenetik, galera erlazionatu dute. Azterketa ez da abiadura konstantean horretan azaltzen denez, 1820ko hamarkadatik, gertatu. Hain zuzen, glaziarrak atzera egin du, bai galera-abiadura erabat hedaduran bai lodieran. lotuta ageri da klimak Hasieran, batez ere 1857 eta inguru hartan izan dituen gorabeherei: prezipitazioak 1901 urteen artean, galera oso azkarra izan zen. Garai txikiak eta tenperaturak altuak izan diren sasoietan, hartan, prezipitazioak txikiak glaziarrek azkar egin dute izan ziren, bai neguan bai urte osoan, eta tenperaturak, atzera, eta, tenperatura berriz, ohi baino altuagoak baxuko eta prezipitazio izan ziren. Glaziarrak masa handiko garaietan, aldiz, asko galtzea ekarri zuen glaziarrek masarik galdu horrek. gabe iraun dute.
G
M Askok erlazionatzen dute glaziarren galera klimaaldaketarekin
Klima-aldaketa Pirinioetako glaziarren galera azkartzen ari da, baina galera hori aspaldi hasi zen, Izotz Aro txikiaren amaieran, klimaaldaketa deitzen duguna hasi baino lehenago. Nolabait esateko, glaziarrak egoera klimatiko 'naturalean' galduko luketena baino gehiago ari dira galtzen klimaaldaketagatik.
aladetan, esaterako, glaziarraren bilakaera aztertu dute Chuecak eta haren lantaldeak Izotz Aro Txikiaren amaieratik, eta bilakaera
H
urrengo hamarkadetan, glaziarrak txikitzen jarraitu zuen, baina abiadura motelagoan. 1958-1981 urteen artean, berriz, glaziarra egonkortu egin zen,
Eta, denbora-tarte zabalagoak kontuan glaziarren galera beste era batera hartzen da?
izanda,
Bai. Planetaren historia aintzat hartuta, badakigu glaziazio/glaziazioarteko zikloak izan direla azken bi milioi urteetan, Kuaternario osoan. Beraz, pentsatzekoa da aurrerantzean ere glaziarrek agertzen eta desagertzen jarraituko dutela. Bada tamalgarria giza jarduerak oraingo galera azkartzea, baina jakina da Lurrak lehen ere izan dituela berotzeak, gaur egungoak baino handiagoak (jatorri naturaleko berotegi-efektuaren ondorioz), eta atmosfera-hidrosfera-geosfera sisteman oreka berriak sortu direnean amaitu direla. Testu iturri guztiak: http://zientzia.eus/artikuluak/aragoiko足 glaziarrak足zuritik足beltzera/
nabarmen. 1960ko hamarkada bereziki lehorra izan zen, baina 1970ekoa, batez ere bigarren erdialdean, oso bestelakoa izan zen. Udako tenperaturak epe horretako tenperaturen batezbestekoa baino gradu erdi baxuagoak izan ziren, eta neguko prezipitazioak batezbestekoa baino % 13 handiagoak.
OS US/JAPAN ASTER) 1 981 tik aurrera, ordea, joera irauli egin da, eta Izotz Aro Txikiaren amaieran bezain azkar ari da desagertzen glaziarra. Horren adierazle da 1 990eko hamarkadan Maladetako glaziarra bitan banatu
G
LIMS (Lurreko izotzaren satelite bidezko jarraipena) proiektuaren Espainiako koordinatzailea da Chueca. ASTER sateliteak jasotzen dituen irudiak erabiltzen dituzte horretarako. Goiko irudian Pirinio osoa azaltzen da, eta 2000ko abuztuaren 1ekoa da. Elurra urdina da; berdea, landaretza; arrosa eta urdin iluna, arroka; eta zuria, hodeiak. (Argazkia: NASA/GSFC/METI/ERSDAC/JAR
hamarkadan hartzen zuen azaleraren % 35,7arekin hasi du glaziarrak XXI. mendea (1 82030ean 1 52,3 hektarea zituen, eta 1 997-99an 54,5, herena baino gehixeago). Nolanahi ere, Maladeta mendigunean, Maladetako ekialdeko eta mendebaldeko glaziarrez gain, badaude glaziar gehiago. Hain justu, Maladetako glaziar-multzoa da alde espainiarreko handiena eta ondoen gordetakoa. Benasqueko haranean dago, eta tontor nagusiek
3.000 metro baino gehiago dituzte: Aneto, 3.404 metrorekin, Pirinioetako garaiena da; Pico Malditok 3.350 metro ditu; Maladetak, 3.308; Albak,
3.118...
izana: ekialdekoa eta mendebaldekoa. Galera erabat lotuta dago azken urteotako tenperaturekin eta prezipitazioekin, ikertzaileek aztertu duten epealdi osoko garai beroena eta lehorrena izaten ari baita. Hala, 1 820-30eko
M
endigunea iparmendebaldetik hegoekialdera luzatzen da; orientazio hori dela eta, gaur egun geratzen diren glaziar gehienak iparekialdera begira daude. Coronas-ekoa bakarrik dago
Izotz-masaz gain, zer gehiago galtzen da glaziarrekin batera? Zer ekarriko du galera horrek? Pirinioetan berezia da, paisaia-aldetik elementu bat. Horrek mendiko ezaugarri batetik (eskala askoz Alpeek, Mendi Himalaiak dituztenen elurra bakarrik duten igarotzea (planetako gehienek dutenen pasatuko gara.
den zerbait galduko balio izugarria duen ekarriko du goigarbiak dituen paisaia ere apalagoan, baina Harritsuek eta parekoa), urtaroko mendiak izatera mendi-kate apal antzera). mailara
Europako izotzezko altxorrak
Ingurumena
I zotz-ibai luzeak, haran zabalak,
mendi zizelkatuak… glaziarrek garrantzi handia dute kontinentearen dinamikan eta eboluzioan. Gainera, izotzaren eremutik kanpo ere eragiten dute, inguru bateko ur-emarian,
Abiadura handiko aldaketa
K
limaaldaketaren adierazgarri moduan erabili izan dira glaziarrak, eta orain ere nabarmen ari dira erakusten horren ondorioak. Azken urteetan asko eztabaidatu da aldaketa horren benetako neurriaz, horretan gizakiak izan duen partehartzearen
norainokoaz. Izan ere, berotzealdiak lehenago ere izan dira, eta Lurra orain baino askoz beroago egon da. Izotzaro Txikiaren aurretik, kasu, glaziarren hedadura orain baino txikiagoa zen Europako hainbat lekutan. Islandiako kostaldeetan, adibidez, ez
zegoen izotzik garai hartan. Baina eztabaida berotu egin du aldaketak, batez ere azken hamarkadetan, zer abiaduratan gertatzen ari diren ikusteak. Eta eztabaidak aurrera egiten duen bitartean, gero eta izotz gutxiago pilatzen da glaziar askotan.
higaduran eta sedimentuen zabaltzean, itsasora heltzen den isurian... Gizakion bizitzan ere garrantzi handikoak dira. Egun, ordea, gero eta mugatuago daude glaziarren kokalekuak. Hala ere, hainbat lekutan daude Europan, mendilerro nagusietan eta latitude handiko eremuetan. Tamaina eta itxura anitzekoak dira, eta askotarikoak dira
NASAren Influentzia
Glaziarren tamaina beti aldatzen da urtaroen arabera; neguan elurraren metatzea gertatzen da, eta udan, aldiz, ablazioa. Klimaaldaketen eraginez, ordea, eskala handiagoko aldaketak gertatzen dira, eta, momentu honetan,
Gainera, azken hamarkadetan atzerakadaren abiadura handitu egin da kasu askotan. Joan den mendeko lehen erdian batez beste 0,3 ºC berotu zen Ipar hemisferioa. Azken laurdenean bakarrik, beste hainbeste berotu zen.
Testu iturri guztiak: http://zientzia.eus/artikuluak/aragoiko glaziarrakzuritikbeltzera/