Nagrody I festiwale
Imię
Czytelnia
Мікалай Капернік найбольш вядомы як
астраном — стваральнік геліяцэнтрычнай
мадэлі Сонечнай сістэмы. Яго асноўная праца
«De revolutionibus orbium coelestium»(«Аб
кручэнні нябесных сфер») была створана
ў 1515—1530 гады і першапачаткова
прызначалася для распаўсюду выключна сярод
спецыялістаў. «Аб кручэнні нябесных сфер»
выклікала
са старажытных часоў, якую называюць каперніканскім пераваротам.
мастацкіх акадэмій. Акрамя таго, Ян Матэйка
ўдзельнічаў у працах па захаванні кракаўскіх
помнікаў, ён з'яўляецца аўтарам паліхроміі
царквы Святой Марыі ў Кракаве. У 1873 годзе
мастак быў прызначаны дырэктарам Кракаўскай
школы прыгожых мастацтваў і займаў гэтую
пасаду да канца жыцця. Вучнямі Яна Матэйкі
былі выбітныя польскія творцы, у тым ліку
Станіслаў Выспяньскі, Яцэк Мальчэўскі і Юзэф
Мехафер.
Выдатны мастак паслядоўна выконваў сваю місію грамадзянскага служэння нацыі. Паводле рэзалюцыі Сената, «яго мэта складалася ў
тым, каб паказаць у творах мастацтва прычыны заняпаду Рэчы Паспалітай, нагадаць пра яе слаўнае мінулае і былую ўладу. Такім чынам, ён пераконваў палякаў, якія жывуць пад раздзелам, у каштоўнасці культурнай спадчыны і падтрымліваў імкненне да атрымання незалежнасці».
Віслава Шымборска. Моцарт паэзіі
Пасля кожнай вайны
нехта павінен прыбрацца.
Сякі-такі парадак не зробіцца сам сабой.
Нехта павінен паспіхваць друз
з дарогі на ўзбочыну, каб праехаць маглі машыны, поўныя трупаў.
Нехта павінен грузнуць у попеле ды парэштках, спружынах канапаў, аскепках шкла і крывавых анучах.
(З верша «Канец і пачатак», пераклад Алеся Емяльянава-Шыловіча)
•
Як было, засталося.
Хваравітае цела
павінна есці, дыхаць і спаць,
у яго тонкая скура і кроў пад ёю, ладны запас зубоў і пазногцяў, ломкія косці, расцяжныя суставы.
Усё гэта ўлічваецца пры катаваннях.
(З верша «Катаванні», пераклад Алеся ЕмяльянаваШыловіча)
Віслава Шымборска (1923—2012) вывучала паланістыку і сацыялогію ў Ягелонскім універсітэце. Была рэдактаркай аддзела паэзіі штотыднёвіка «Літаратурнае жыццё» (1953—1966) і штомесячнага літаратурнага часопіса «Ліст» (1981—1983). Першыя вершы апублікавала ў 1945 годзе ў літаратурнай
больш поўна прадэманстраваць характар паэткі, яе творчасць
што прывяло да прымусовай эміграцыі і турэмнага зняволення.
Павел Эдмунд Стшэлецкі. Падарожнік
вакол свету
Даследчык, падарожнік, філантроп, Стшэлецкі быў першым палякам, хто самастойна абышоў зямны шар. Даследаваў тэрыторыі Паўночнай і
Паўднёвай Амерыкі, а таксама Аўстраліі, Новай
Маўрыцый Махнацкі. Civis Polonus. Hostem Moscoviensem
Журналіст, літаратурны крытык, адзін з тэарэтыкаў польскага рамантызму, піяніст, удзельнік амаль усіх таемных саюзаў ваеннай моладзі супраць царскай улады ў Варшаве, жаўнер і хранікёр Лістападаўскага паўстання 1830—1831 гадоў, узнагароджаны
Virtuti Militari. Пасля паразы паўстання Махнацкі быў вымушаны эміграваць: царызм завочна
з культурным варварствам, не страцілі актуальнасці». На
французскім горадзе Асеры выбіты надпіс «Civis Polonus. Hostem Moscoviensem» — «Польскі грамадзянін, вораг Масквы».
Ядвіга Замойска, служанка Божая
Сузаснавальніца фонду Zakłady Kórnickie, служанка Божая, паліглотка, аўтарка
педагагічнай сістэмы, заснавальніца першай польскай прафесійнай школы хатняй
гаспадаркі. Школа хатняй працы, заснаваная
Замойскай у 1882 годзе, была «сучасным
адказам на сацыяльныя патрэбы жанчын таго часу». Дэвіз Замойскай абвяшчаў: «Служыць
Богу, служыць Айчыне, служыць Айчыне, служыць Богу». Ядвіга Замойска стала адной
•
высветлілася гэтым разам, не толькі Польшча.
Бо пераможца-2022, і гэта добрая ілюстрацыя
агульнай тэндэнцыі да кінаглабалізацыі, зняты нават не на польскай мове. Як такое можа быць, спытаеце вы? А вось як. Рэч у тым, што галоўным трыумфатарам сёлетняга
фестывалю стала англамоўная карціна Агнешкі Смачыньскай «The Silent Twins» / «Маўклівыя блізняты». Але пра ўсё па парадку.
Калі рэжысёрка фільма-пераможцы забірала
«Залатых Ільвоў» на гала-канцэрце закрыцця
фестывалю, то прызналася: калі ёй прапанавалі
зняць гэтую стужку, яна спачатку не магла паверыць, што гісторыя, апісаная ў сцэнарыі,
сапраўды адбылася. Аўтарка распавяла, што
галоўнай стала тэма кахання і свабоды, але таксама і дыскрымінацыі, у тым ліку мігрантаў з іншым колерам скуры. Сцэнар, напісаны амерыканкай
ды іншымі чальцамі здымачнай групы былі
мясцовыя кінематаграфісты. На карысць іх
працы кажа той факт, што сусветная прэм’ера «Маўклівых блізнят» адбылася ў траўні ў другой па важнасці конкурснай праграме Канскага
кінафестывалю, якая называецца «Асобны
погляд». А адразу пасля прэм’еры ў Гдыні фільм выйшаў па ўсім свеце на шматлікіх
стрымінгавых сэрвісах.
Зрэшты, і ў Гдыні журы высока ацаніла не
толькі сам фільм. Адмысловую статуэтку
за лепшую музыку да «Маўклівых блізнят»
атрымалі Марцін Мацук ды Зузана Вроньска,
а Ягна Добеш — прыз за лепшую сцэнаграфію.
Між тым перамога «Маўклівых блізнят» зусім не
была перадвырашанай. Конкурсная праграма
кінафестывалю ў Гдыні надзвычай моцная і
насычаная. Напрыклад, ваенную драму «Філіп» рэжысёра Міхала Квяціньскага шмат
насычаны падзеямі і нечаканымі паваротамі,
а герой у цудоўным выкананні варшаўскага
акцёра Эрыка Кульма выклікае неадназначныя
пачуцці. Відовішчнасць стужцы таксама
забяспечвае выбітная праца кінааператара
Міхала Сабачыньскага — прадстаўніка
знакамітай польскай кінематаграфічнай фаміліі. Менавіта за лепшую аператарскую
працу Міхал Сабачыньскі атрымаў прыз
гдыньскага кінафестывалю — другі для фільма
Міхала Квяціньскага.
Яшчэ адзін пераможца Гдыні-2022 — карціна
«Сюбук». Стваральнікі стужкі на чале з
Яцэкам Лусіньскім прысвяцілі яго ўсім маці, вымушаным змагацца за сваіх дзяцей. Гэтая
карціна натхнёная рэальнымі падзеямі — гісторыяй маладой маці аўтычнага хлопчыка, чыя шматгадовая ўпартасць і барацьба з бюракратыяй і чалавечай бяздушнасцю прывялі да істотных змен у польскай сістэме адукацыі. «Сюбук» можна аднесці да стужак, якія выкарыстоўваюць найлепшыя
праблемах. Нездарма сцэнарысты
фільма Яцэк Лусіньскі ды Шымон Аўгустыняк
атрымалі фестывальны прыз за найлепшы сцэнарый.
Адразу некалькімі прызамі была адзначана
карціна дзейнага класіка польскай
кінематаграфіі Яцэка Блавута «Арол. Апошні
патруль». Стужка выклікала асаблівую ўвагу
на фестывалі ў Гдыні, бо менавіта ў гэтым горадзе ў 1939 годзе, на пачатку Другой сусветнай вайны, разгортваліся
найлепшую рэжысуру. А чальцы ягонай каманды — адпаведныя ўзнагароды за найлепшыя мантаж, гук і грым.
Праграма вялікага поўнаметражнага
конкурсу Гдыні-2022 наогул была напоўненая гучнымі прозвішчамі. На фестывальных экранах пабачылі свет новыя стужкі Малгажаты Шумоўскай,
Nagrody I festiwale
Што, дзе і як
Фестываль польскіх ігравых фільмаў (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych) —
адна з найстарэйшых падзей у Еўропе, якая
прасоўвае айчынную кінематаграфію ў такіх
маштабах. Фэст існуе з 1974 года, да 1986-га
FPFF быў арганізаваны ў Гданьску, затым яго штаб-кватэрай стала Гдыня, а фестывальным
цэнтрам — Музычны тэатр імя Дануты Бадушковай. Кожны год за статуэтку залатых
і сярэбраных Львоў, а таксама за шэраг індывідуальных узнагарод
кароткаметражных фільмаў
ўдзел 30 фільмаў, вырабленых
праграмы «30 хвілін» студыі
• «Infinite Storm» / «Бясконцая бура». Рэжысёрка Малгажата Шумоўска.
Nagrody I festiwale
кінавытворчасць і перадусім
мікрабюджэтнага кіно.
Сёлета ўпершыню ў
пазаконкурсных секцый, уключаючы рэтраспектыву
На
1980-х. У сваю чаргу, на Грунвальдскай плошчы з’явілася
Апошні раз з Эвай Козік мы гутарылі гадоў
дзесяць таму. У той час польская сцэна
сучаснага мастацтва мяне натхняла:
інфраструктура, кантэнт, салідарнасць
арт-супольнасці… Аднак сітуацыя
мяняецца, таму з маёй суразмоўцай мы
пагаварылі пра актуальныя каардынаты і сённяшнія выклікі польскага сучаснага арту. Каардынаты гутарцы задалі такія тэмы, як мастак-куратар-грамадства, разуменне свабоды і аўтаноміі мастацтва, улада і кантроль, мастацтва і
альтэрнатыўная/віртуальная рэальнасць, вяртанне цікавасці да традыцыі і іншых.
Эва Козік — незалежная куратарка, аўтарка тэкстаў, крэатыўная прадзюсарка. Выпускніца Дублінскага
Трыніці-каледжа (філасофія) і Варшаўскага ўніверсітэта (культуралогія), скончыла
аспірантуру па гісторыі мастацтва
ў Collegium Civitas і ўдзельнічала ў
праграме Erasmus+ «сацыяльна інклюзіўная экалагічная адукацыя для ўстойлівага развіцця культуры і мастацтва» ў Бруселі і Лондане. Мае дыплом у галіне культурнай
анімацыі.
Да нядаўняга часу была часткай каманды
Biennale Warszawa. Суаўтарка праекта
«Smashing Wor (l)ds: культурныя практыкі для пера/ўяўлення і пера/вучвання слоўнікаў» (Smashing Wor (l)ds: Cultural Practices for re/Imagining & un/Learning Vocabularies), які ажыццяўляецца ў рамках праграмы ЕС «Крэатыўная Еўропа» (EU Creative Europe Programme). У мінулым яна стварала выставы і арт-праекты, у тым ліку ў Цэнтры сучаснага мастацтва «Замак Уяздоўскі» і музеі скульптур Ксаверыя Дунікоўскага ў Крулікарні (аддзяленні Нацыянальнага музея ў Варшаве). Куратарка выстаў «Kornelia Dzikowska. Power Play» (2020), «The Mothers of Originals» (2018), «Półprawda / Half-Truth. Працы сучасных мастакоў Цэнтральнай і Усходняй Еўропы» (2017), «Dorota Buczkowska. Health Resort» (2016).
Мастацтва як зменлівая сіла
Я хацела б пачаць з вашага бэкграўнду.
Што паўплывала на рашэнне выбраць
куратарства і творчае прадзюсаванне ў якасці прафесійнай рэалізацыі? Што становіцца для вас вызначальным у выбары
працоўных позваў, тэм?
Ведаю, што вы вучыліся за мяжой, а
таксама ў Польшчы, спалучаючы філасофскі
бэкграўнд з тэорый і гісторыяй мастацтва.
— Я жыла ў Дубліне з 16 гадоў, скончыла там
сярэднюю школу і атрымала ступень бакалаўра
філасофіі. Калі вярнулася ў Польшчу, вывучала
культуралогію (магістратура) і гісторыю
мастацтва (аспірантура). Цяпер мяне зацікавіла
псіхалогія, і сёлета я пачала групавую
аспірантуру ў Лабараторыі псіхаўтварэнняў пры
Сацыяльна-гуманітарным універсітэце.
Вельмі натхняльным вопытам для
і што яны атрымліваюць з гэтага. Уся мая
куратарская практыка звязаная менавіта з
такой камунікацыяй. Я заўсёды ўдзельнічала
ў праектах, якія нейкім чынам раскрывалі
перадгісторыю, гаварылі пра невідавочныя рэчы. Ведаеце, для мяне мастацтва — гэта
перамены. Мастакі адкрываюць пэўныя тэмы
і пэўныя пункты гледжання, неабавязкова прадстаўляючы іх. Потым
рэалізацыю, бо для мяне гэта не проста праца.
Калі нехта прыходзіць і пачынае навязваць
тэму або просіць выключыць нешта важнае для
мяне, праца перастае мець для мяне сэнс.
Я пачала працаваць у Крулікарні, калі там
галоўнай куратаркай была Агнешка Тарасюк.
Нягледзячы на тое, што гэта падраздзяленне
Нацыянальнага музея, яно было сучасным,
нават эксперыментальным месцам. Мне
падабалася там працаваць, але неўзабаве
ў Польшчы змяніўся палітычны клімат і пачаліся
перамены ў розных галінах. Візуальнае
мастацтва аказалася апошнім у спісе.
У тэатрах ужо пачалі кантраляваць праграмы
і рэпертуар, а мастацкія музеі ўсё яшчэ рабілі тое, што лічылі патрэбным. Аднак з часам
паказвалі творы ад мадэрнісцкага да сучаснага
мастацтва. Для новага дырэктара шокам
сталі некаторыя работы сучасных мастакоў,
напрыклад Наталлі Л. Л. І класік сусветнага
сучаснага мастацтва быў зняты з экспазіцыі
Нацыянальнага музея, бо новы дырэктар
палічыў яе працы занадта непрыстойнымі. Мы не маглі паверыць, што мастака, добра
вядомага ва ўсім свеце, цэнзуруюць.
Інстытуцыянальнае поле польскага сучаснага арту
Прапаную прадоўжыць і крыху развярнуць размову пра розныя інстытуцыі, іх
ўсё
роўна захацела паспрабаваць. Я атрымала пасаду
прадзюсара, удзельнічала ў некалькіх цікавых
выставах, куратарамі якіх былі Малгажата
Людвісяк і іншыя прадстаўнікі каманды Замка
Уяздоўскага, што з'яўляюцца галоўнымі гульцамі
на польскай сцэне сучаснага мастацтва.
«Smashing Wor(l)ds: Cultural Practices for re/ Imagining & un/Learning Vocabularies». 2020—2022.
Nel Lato.
Далі з Бейрута, Фрэю Эдмондэс, вядомую як Элвін Брандзі, — візуальную мастачку, якая таксама займаецца перформансам, родам з Брыджэнда, Уэльс, але яна качэўнік. Фрэя супрацоўнічае з Рэяй Далі, даследуючы кіберпрастору, дамінуючае асяроддзе сучаснай сацыялізацыі. Гаворка ідзе пра тое, як інтэрнэт можа ствараць забабоны,
невялікай НДА, якая ўвесь час была нябачным
прыроду. Гэта было вельмі цікава, бо ўсе мы частка інтэрнэту, мы падключаныя. Важна разумець, што з намі адбываецца. Гэта пра тое, як сёння можна мысліць сябе і свет. Я вельмі ўцягнулася ў гэтую выставу. Мы разам працавалі над зместам, запрашалі артыстаў, з некаторымі з іх я працавала раней. Гэта было цудоўна, многія казалі,
Яна
ўдзельнічала ў акцыях пратэсту, падтрымлівала людзей, падтрымлівала мігрантаў. Гэта было
вельмі натхняльнае месца. Але гісторыя зноў паўтарылася. Мне сказалі, што да канца
кантракта дырэктара застаўся год. Я вырашыла, што гэты час я выкарыстаю на тое, каб
працягваць
ў пастановачную групу, але я ўключылася
і ў праграму біенале, і ў распрацоўку асноўнай
выставы, і ў куратарскую працу, кантактавала з
мастакамі, пісала асобныя тэксты — дзейнічала ў шматлікіх функцыях і статусах.
Тэма апошняга біенале прысвечаная новаму
аўтарытарызму, які праяўляецца праз інтэрнэт і віртуальныя інструменты,
і тагачаснаму запыту. Варашаўскае біенале не было скасаванае, яго трансфармавалі. Гарадскія ўлады сказалі, што няма грошай на мерапрыемства, таму фармат установы змяняецца і сёння: гэта Варшаўская абсерваторыя культуры (Warsaw Observatory of Culture). Такая даследчыцкая пляцоўка для маніторынгу сітуацыі
семінарамі. Я супрацоўнічаю з праектам «Strategic Dreamers». Гэта прыватная крэатыўная кампанія, якая выступае ў ролі фасілітатара зменаў: мы выходзім на розныя працоўныя месцы і дэманструем нестандартныя спосабы мыслення. Мы ўсе з мастацкага асяродка, усе з творчым бэкграўндам: куратары, прадзюсары, тэатральныя рэжысёры. У нас ёсць ідэі прыцягнуць мастакоў і выкарыстоўваць мастацкія інструменты ў майстар-класах і праграмах. Аднак мы цяпер у самым пачатку распрацоўкі, пакуль у якасці ідэі і напрамку, і ўсё для нас новае. Пакуль мы
«Цяжкія часы» і праблемы, якія яны выклікаюць
Што такое свабода мастацтва? Ці можна ігнараваць цэнзуру, ціск, самацэнзуру (напэўна, у такім сітуацыйным моманце можа з’явіцца новая стратэгія супраціву).
Што наконт аўтаноміі мастацтва? Ці магчымая яна сёння? Ці можна замыкацца ў студыях і рабіць сваё мастацтва проста працай або сродкам самастабілізацыі? — Я буду разважаць больш з пункту гледжання
мастацтвазнаўцы,
Пачну здалёк. Не так
я рабіла даследаванне для Брытанскага
(British Council). Мы з камандай «Strategic Dreamers» праехалі з майстар-класамі з
прадстаўнікамі мастацкіх і культурных
арганізацый
пастулат, які і сёння працуе: працэс, а не
прадукт! Замест прадукту давайце зоймемся
працэсам. Гэта не павінна быць матэрыяльным, яно не павінна быць матэрыялізаваным.
Увесь працэс, увесь перформанс — гэта ўжо
мастацтва! Змена мыслення ўжо адбываецца! Я чамусьці аптымістка. Людзі з арт-сектара, якія з'яўляюцца творчым бокам грамадства, не
збіраюцца так проста закрывацца. Яны прывыклі
да барацьбы, прывыклі да некамфортных сітуацый. Яны прывыклі да таго, што некаторыя рэагуюць са страхам або нязгодай, бо, калі вы робіце нешта незвычайнае, гэта будзе сустрэта
нязгодай.
Мастацтва
Інакш гэта не мастацтва.
Нядаўна я зразумела, што мы ўжо жывём
у чужой будучыні. Так, людзі прыдумалі
мінулае, прыдумалі сваю рэчаіснасць. Вельмі хацелася б, каб мы думалі пра
такой, якая яна ёсць цяпер! Я маю на ўвазе, калі я дзейнічаю пэўным чынам, раблю свой
я выкарыстоўваю
няправільную мову, таму што я жанчына
я прагну. І што людзі, якія прыйдуць пасля мяне, будуць
Imię
РУСАЛКА, ЭТНОГРАФКА, ПАЭТКА
This article has been supported by the Polish National Agency for Academic Exchange under the Solidarity with Belarus programme.
У найбольшай ступені імя Крысціны Крахельскай знанае праз тое, што яна была мадэллю для варшаўскай русалкі (Warszawska Syrenka) — скульптуры Людвікі Нічовай. Меней вядомая Крахельска як аўтарка вершаў для вельмі знакамітай падчас Варшаўскага паўстання песні «Hej, chłopcy — bagnet na broń!», з якой ішлі ў бой бараніць свой край ( старонка Крысціны Крахельскай на сайце Музея Варшаўскага паўстання). Акрамя таго,
санітаркай, яе
этнографкай, атрымала адпаведную
адукацыю ў Варшаўскім універсітэце.
Збірала фальклор у ваколіцах Баранавічаў, дзе нарадзілася: яе бацькі мелі сядзібу ў Мазурках.
У 1937 годзе ейная рэканструкцыя танца «Лянок» была прадстаўлена
будуецца не паводле этнічнага прынцыпу, а
паводле прывязанасці да месца пражывання ва ўсёй моўнай
Стэфана Баторыя ў Вільні (а таму і Варшаўскага
ўніверсітэта), актыўна прасоўвала цікавасць
да народных промыслаў з розных рэгіёнаў.
Для гэтага прапаноўвалася выкарыстоўваць
тканіны, зробленыя ў віленскіх, валынскіх і
палескіх вёсках, у інтэр’ерах для парцьераў, абіўкі, у якасці абрусаў і сурвэтак. Карункамі
з народнымі матывамі ўпрыгожваліся жаночыя
строі. Спрабавалі папулярызаваць народныя
вырабы і за мяжой з дапамогай Марыі
Сломінскай-Бек, жонкі міністра замежных спраў
ІІ Рэчы Паспалітай. У 1930-я актыўна ствараліся
таварыствы ў падтрымку народных рамёстваў,
а таксама рынкі для продажу ўласных рамесных
вырабаў.
Паралельна было заснавана Таварыства
сельскага рамеснага мастацтва (Towarzystwo Artystyczne Rękodzieło Wsi — ARW), у кіраванні
якога былі і жонка прэзідэнта пані Масціцка, і жонкі ваяводаў — ваяводзіны. Вылучаліся
Таварыствы Навагрудскае і Валынскае, у якіх
ваяводзіны актыўна прасоўвалі народныя
мастацтвы і рамёствы сваіх рэгіёнаў.
Праца ішла не толькі этнаграфічная, папулярызатарская, але і мастацкая, творчая.
Маці Крысціны Яніна Крахельска прапаведавала
не толькі выкарыстанне лёну, але і натуральныя фарбавальнікі: тканіны ствараліся нават у
іх дома, з іх шылі адзенне для ўсёй сям’і.
Калі Крысціна была студэнткай Варшаўскага
ўніверсітэта,
добра ведала сям’ю Крахельскіх. Крысціна даволі хутка і з ахвотай перавялася на гэтую кафедру. У архівах універсітэта нават захавалася інфармацыя пра семестравую работу Крысціны «Інтэрпрэтацыя арнаментаў палескай кашулі». Канікулы Крысціна праводзіла ў Мазурках, дзе
Магія «Лянку»
У 1932 годзе Рольф дэ Марэ заснаваў
Міжнародны архіў танца ў Парыжы, дзе
збіраліся матэрыялы пра танец у самым
шырокім разуменні. У 1930-я засяродзіліся
на збіранні танцавальнага фальклору па
ўсёй Еўропе, пазней калекцыя стала Музеем
народных танцаў і месцам навучання для
фалькларыстаў і даследчыкаў народнага танца. У 1937 годзе з’явілася думка стварыць выставу народных танцаў у межах Сусветнай
прамысловай выставы ў Парыжы. Дэталёвая
інструкцыя пра тое, якімі экспанатамі можа
быць прадстаўлены танец, была разасланая па розных краінах. У тыя часы ў ІІ Рэчы Паспалітай
не было адмысловай інстытуцыі, якая б займалася вывучэннем
аднаго з экспанатаў. Яніна Васілевіч і яе
памерах, рабілі копіі карункаў і малюнка
вышыўкі. Харэографка Сафія Квашніцова
працавала над праўдападабенствам
танцавальных рухаў. Былі прадстаўлены макеты
наступных танцаў і абрадаў: здуйніцкі, крухлек
гуцульскі, падказёлек, кракавяк, пухернік, гайк, лайконік, курпянка і лянок палескі.
Рэканструкцыяй танца «Лянок»
ўлева. На словы “ты ўдайся, ты ўдайся, мой беленькі лянок”
а на апошніх словах зноў бяруцца за рукі, завязваючы кола, да наступнага куплета, які ідзе такім жа чынам, што раней. Канцоўка, якая паўтараецца пасля кожнага верша, — “ты ўдайся, ты ўдайся, лянок”, — сама вызначае функцыю танца: гаворка ідзе пра ўраджай ільну».
Экспанаты былі дасланыя ў Парыж напачатку 1937 года, сяброўка Крысціны, Ірэна Карпіньска, была дэлегаваная для арганізацыі экспазіцыі
танцаў.
У подпісе да макета, які дагэтуль захоўваецца ў Этнаграфічным музеі ў Варшаве, напісана: «Матэрыял і тэхніка выканання: дрот, шэрыя льняныя, шарсцяныя і баваўняныя тканіны ручной работы. Памеры і вага — аснова 90х45х1 см, вышыня сценак 25 см. Вышыня лялек 18 см.
пад спевы замужнія жанчыны і маладыя дзяўчаты, якія ўмеюць добра (выдатна) ткаць”».
Занудны кантэкст, альбо Пяцьдзясят
адценняў падай-прынясі
Для гульнявога асяроддзя панятак «квэст»
настолькі звыклы, шараговы, што просьба
даць ягонае вызначэнне выклікае кароткае замяшанне. Гаворка пра квэст як пра стандартную структурную адзінку сюжэта
ў камп’ютарных ролевых гульнях, а не пра
гульнявы жанр. І тое, і тое — квэсты, але без
папярэдняга ўдакладнення тэрміналагічная
блытаніна была б непазбежная.
Падзяленне глыбы сюжэта на фармальныя
адзінкі з'яўляецца адной з самых стандартных
практык гульнявога дызайну. «Квэст» —
гэта нейкая мэта, гранічна канкрэтная,
акрэсленая перад гульцом, прызнаная
праграмай відэагульні дзякуючы наяўнасці умоў выканання, развіцця і правалу, існуючая ў межах
(tabletop, pen & paper і г. д.), кшталту
D&D (Dungeons and Dragons / «Сутарэнні і Цмокі»), — сістэмы правіл ці запазычваюцца з іх наўпростава, ці будуюцца быццам новыя, але «пад капірку». Увесь шэраг паняткаў, што асацыюецца з «бязлікай стандартызаванай РПГ» (гульнявое поле, хады, хіт-пойнты, досвед, узроўні, інвентар, монстры), усё гэта ўзнікла
не як элементы камп’ютарнай праграмы, але як спісы правіл для груп гульцоў, якія сустракаюцца і разам бавяць час ва ўяўных
прыгодах.
Адна з самых базавых ідэй пабудовы відэагульні як РПГ — перанос і далейшае развіццё ў
лічбавым асяроддзі сістэм правіл рыхт у рыхт такога стылю фармалізацыі, які выпрацаваўся ў пакаленнях настольных ролевых гульняў. Фармулюючы
магутнасць на службу (былой)
настольнай гульні.
Галоўнае абяцанне ідэі — магчымасць дадаваць
неабмежавана дэталізаваныя і складаныя
правілы і такім чынам мадэляваць свет
адпаведна з палётам фантазіі, без аглядкі на тое, што сябры прыйшлі пагуляць у прыгоды,
а не загінаць пальцы, падлічваючы, ці паспела
згаладацца
а камп’ютар: удзельнікам забавы
не абавязкова ні за чым сачыць, каб прымушаць
рухацца свет альбо сюжэт.
Другое абяцанне — наданне да паслуг
уяўлення ўсіх магутнасцяў сучасных медыя.
Любая музыка, гукавы дызайн якой заўгодна
прапрацаванасці, любыя выявы, анімацыя
любой складанасці, самыя сучасныя дасягненні чараўнікоў-адмыслоўцаў па стварэнні ілюзій
•
«Planescape Torment».
інструкцый, робіць толькі тое, «што ёй
сказалі», хоць у межах адной секунды звычайна
перабірае загады тысяч людзей (праграмістаў
і не вельмі), праз што час-почас вынікі
надараюцца дастаткова нечаканыя...
Тым дыхтоўным паладзінам, што пракінулі
сілу волі і на другім, і на трэцім вітку развагі
і ўсё яшчэ не перакананыя прысутнічаюць, можа ўжо быць відавочна, чаму з-за апісанага патрабавання абсалютнай дакладнасці ролевыя
гульні старога кшталту з'яўляюцца ідэальнай асновай для мадэлявання прыгодніцкіх сусветаў — ужо відэагульняў. Тоўстыя тамы
да галаўнога болю педантычных правіл, таўсцейшыя тамы самых разнастайных
паняткаў, апісаных праз тэрміналогію
пабудаванай гульнявой сістэмы: стат-табліцы
монстраў, сілы і слабасці сацыяльных
фракцый, прагрэсіі чароўнай сілы, аддзелы
і пададдзелы ўжытковага чараўніцтва... Структуры дадзеных, ужо падрыхтаваныя, з ужо прапанаванай архітэктурай. І тым не менш, як толькі такія сістэмы намагаюцца выпрацаваць: а) правілы паводзін разумных істот, б) правілы развіцця прыгоды, — на старонках рулбукаў (кніжак правіл / rulebook) шырокім стэпам
рассцілаюцца двухсэнсоўнасці, нявызначанасці ўсіх гатункаў, выдаюцца прамысловыя аб'ёмы
высокалітаратурных, але не фармалізаваных
апісанняў, пакідаючы гэтыя аспекты дзеля
арганізацыі
пункціру, сюжэтнага сурагату, матывуючых накіровак
д.) на «квэсты» — абмежаваныя і адносна самастойныя, «інкапсуляваныя» элементы гісторыі. ...З чаго, у сваю чаргу, вынікае, што не ўсялякі сюжэт, вынайдзены і паспяхова выпрабаваны ў літаратуры, магчыма паспяхова ўвасобіць сродкамі РПГ. На практыцы ўжытковы спектр сюжэтаў аказаўся настолькі вузкім, што вывучаецца
свае сілы, але зло выяўляецца мацнейшым), можа выпадаць, бо сюжэтная структура гульні вытрымлівае. Чаго яна не вытрымлівае, дык гэта адрынання самога стрыжня, ідэі
станаўлення героя. Пры гэтым на ўзроўні
асэнсавання гульцы дзясяткі гадоў іранізуюць: «Ну што, ізноў ідзём забіваць злога бога, які
сабраўся разбурыць сусвет? Ах, чараўніка, які
сабраўся стаць богам? І ў яго гэтым разам ёсць
трагічныя абставіны жыцця, так што ён быццам
не зусім злы? Ну, гэта ўсё мяняе!» Дызайнерам
і сцэнарыстам таксама ўсё надакучыла, і
яны пагаджаюцца безумоўна. Не адзін раз на
тэматычных канферэнцыях гучаць прапановы, часам надзвычайнай цікавасці, у ва што яшчэ можна пагуляць, акрамя змагання з цмокамі.
Але, тым не менш, нават калі дырэктар танкавага завода і прымае бізнэс-рашэнне пра перапрафіляванне на выпуск дзіцячых вазкоў, усё адно ў выніку завод завалены скаргамі
ад маладых мам, што, маўляў, дзіця вельмі
складана даставаць праз вежу. У якасці прыкладу
прывесці бліскучую «Мор: Утопію» (Pathologic, 2005), стваральнікі якой яшчэ ў першай палове 2000-х адкрыта разважалі
пра абмежаванасць гераічнага сюжэта, пра
абяцанне плённасці самога педантычнага
навуковага падыходу да пытанняў сюжэта, не цураючыся ні Уладзіміра Пропа, ні больш
позніх заходніх этнографаў, лінгвістаў, літаратуразнаўцаў. Але ў рэшце рэшт яны паспяхова вынайшлі толькі некаторае расшырэнне і дадалі сродкі палемікі, але
ніяк не адрынання гераічнага міфа. Таму «Мор» з галавой дае нырца ў бездані самых разнастайных «ініцыяцый», «дапамог старой бабулі» і «здабудзь мне шэсць мядзведжых
«Planescape Torment» (1999).
без мінулага, без памяці, без сумлення; 2) у
гульні; 3) усё, што адбываецца, — адбываецца дзеля падрыхтоўкі рашучай бітвы з ліхадзеем; ліхадзей цярпліва чакае; 4) у кожнай новай гісторыі, што б ні
дызайнер
стамляецца ад
куцюр'е, які стварае для старэчы ўсё новыя і новыя прыгожыя апранахі?
У «Плэйнскэйпе» герой, пракляты
дзеянне ў вялікай колькасці выпадкаў мае
толькі касметычнае значэнне: можа быць
не больш чым нагодай прысудзіць гульцу
ўзнагароду ці павялічыць моц. Гэтую думку
можна праілюстраваць такім эксперыментам: уявіце, як зменіцца сэнс вядомых вам РПГ, калі
з іх абсалютна павыкрэсліваць «лэвэлінг» —
набыццё досведу і паступовага павышэння
ўзроўню (сілы пратаганіста).
У гульнявым дызайне часам «квэст»
вызначаецца як сюжэтная адзінка-кампраміс паміж сімуляцыйным і наратыўным падыходамі
да стварэння гульнявога свету.
Першы падыход быццам патрабуе, каб, што
б ні адбывалася ў гульні, усё было строга як
частка мадэлі. Напрыклад, калі прымаецца рашэнне знішчыць некраманта, які парушыў спакой на бліжэйшых могілках, то магчыма гэта таму, што ў гульні прысутнічаюць некраманты і могілкі, першым уласцівыя
кароўку зжэрлі гулі ці там адбылося нешта накшталт.
Але некрамант мог не апынуцца на гэтых
могілках,
лузе — усе элементы прысутнічаюць, але
ўзаемадзеянне не гарантаванае.
Другі падыход быццам сцвярджае: што б ні
адбывалася, усё да апошняй драбніцы павінна
быць пастаўлена на глабальныя рэйкі сюжэта.
Ніводнай стрэльбы, не ўзгодненай з Чэхавым
асабіста, і г.д. Пры гэтым падыходзе некрамант
на могілках узнікае гарантавана, як завязка
гісторыі, у гульца не пытаюцца, ці патрэбная яму кароўка
сітуацыя, прыдуманая дзеля лёгкасці ўсведамлення прынцыпіяльна магчымых крайнасцяў спектра; паміж рэальнымі людзьмі гэта выглядала б падобна на спрэчку прыхільнікаў адкруткі з фанатамі малатка. Уяўляецца, што генералізацыі такога ўніверсітэцкага кшталту нясуць канкрэтную небяспеку «запаволенага развіцця» адмыслоўцаў, калі такія класіфікацыі прапаноўваюцца
прынясі». З высновай, што гульнявыя заданні,
загорнутыя ў квэсты, — гэта і ёсць ці падай, ці
прынясі.
Сказана ж вышэй: наратыўныя магчымасці
моцным чынам абмежаваныя алгарытмічнай
прыродай машын, на якіх гульня выконваецца, ну дык вось. А што, не самы дрэнны спосаб
маскіраваць ці то адсутнасць уяўлення, ці то
абсалютную заменеджараванасць крэатыўнага
аддзелу. «Абмежаванасць прыродай» зводзіцца
да патрабаванняў: 1) гранічнай дакладнасці
фармулёвак мэт і ўмоў; 2) крыштальна яснай
сегментаванасці. Так, гульнявы сюжэт пішацца
сама менш двойчы: адзін раз ён пішацца, адзін раз — праграмуецца. І так, на практыцы
немагчыма дакладна вызначыць развіццё падзей без папярэдняга ўліку выпрацаваных
праграмных сродкаў, «рэжысуры ўвасаблення». Але ўяўляецца, што
«Кароўкі!» Кадр з гульні «The Witcher 3: Wild Hunt».
выпрацаваных для праекта спецыялізаваных
сродкаў, і квэсты, для ўвасаблення якіх
фармулююцца патрабаванні і распрацоўваюцца (альбо падбіраюцца) спецыялізаваныя
праграмныя сродкі? Гэта дакладна тая ж
самая праслоўная (proverbial) розніца паміж
праграмістамі, якія пішуць код, і праграмістамі, якія ствараюць софтварную архітэктуру. Думаю, выкладзенага дастаткова, каб пераканаўча паказаць нецікавасць, трывіяльнасць, тэхнічнасць з'явы — quod erat demonstrandum. Дагэтуль не перакананаму спадарству можна парэкамендаваць кнігу «Quests: Design, Theory and History in Games and Narratives» (Jeff Howard, 2008), дзе даказваецца
павярхоўны — менш уважлівы, чым прадмет таго заслугоўвае.
Пад «вядзьмарскай серыяй», вядома ж, маецца на ўвазе серыя гульняў CD Projekt Red паводле літаратурнай серыі «Вядзьмар» Анджэя Сапкоўскага, галоўнымі з якіх з'яўляюцца «The Witcher» (2007), «The Witcher 2: Assassins of Kings» (2011) і «The Witcher 3: Wild Hunt» (2015).
Малазатратны спосаб зарабляць PR-пойнты, што было ўсвядомлена Bethesda, BioWare, Obsidian Entertainment, Black Isle, Interplay, Blizzard... Ультраксенафобскае грамадства
Увардэнфела, закрытыя грамадствы дроў і
дзьюргараў, паблажлівае пачуццё перавагі
жыхароў Волта 8 над гулямі Гека і драконаўская
палітыка сегрэгацыі «грамадзян» і астатніх,
прадузятасць людзей з Альянса ў дачыненні
оркаў Арды… Ці варта працягваць, калі кожны з
прыкладаў старэйшы за першага «Ведзьмара», некаторыя — на 10 гадоў? Неабходнасць
«заслужыць давер» групы людзей,
«пераадолець прадузятасць» — найпрасцейшыя фрэймы для серый квэстаў і рухання гульнявога сюжэта.
Каб далёка не хадзіць, па «шэрую мараль»
варта звярнуцца да памянёнага Pathologic з 2005-га, які не абмяжоўваўся простымі
дэманстрацыямі, што, маўляў, бывае
даводзіцца выбіраць паміж злом і большым
злом, што ведзьмарам не пасуюць белыя коні (хіба аднарогі, ды й то час-почас) — не, тут
выбудаваныя з садысткай
бесчалавечнасці.
Гульня ў свой час паўзрывала мозг і паспрыяла
паскоранаму фармаванню франтальнага
кортэксу тысячам рускамоўных школьнікаў. Што ж да неліноўнасці апавядання... што тут
скажаш. Абсалютна Неліноўны Сюжэт — гэта
блакітная мара ўсяго сюжэтна-арыентаванага
• Каровак шмат не бывае.
адкрыццё альбо абмежаваўся трыма тамамі эпігонства? Да сённяшняга артыкула на гэтае пытанне шэраг крытыкаў
разгалінаванасць магчымасцяў развіцця сюжэта
ў «Ведзьмарах» 1—3 насамрэч працуюць
СУПРАЦЬ паспяховасці гульні, а зусім не на яе
карысць.
Ведзьмараводам дастала мужнасці паўтарыць
эксперымент так званага другога пакалення камп’ютарных РПГ, які адбываўся напрыканцы 90-х — пачатку 2000-х і скончыўся трагічна:
плеяду выбітных, шэдэўральных на шматлікіх
узроўнях гульняў чакалі грандыёзныя
фінансавыя правалы. Шэраг студый — «лепшых з найлепшых» — збанкрутаваў, што, здавалася, ставіла крэс на самай рамантычнай ідэі
мастацкай справядлівасці: калі твор наратыўна
бездакорны, яго чакае поспех. Чакалася, што РПГ будуць развівацца ў бок грунтоўнай
літаратуры з каранямі ў этыцы, філасофіі, сацыялогіі, але «літаратура» будзе загортвацца ў гульнявую абалонку.
свеце.
Але з таго часу мінае дзесяць і
гадоў, сэрцабіццё свету
гатовыя ўслед за Лордам Брыцішам — Рычардам Гэрыятам, аўтарам «Ульцімы», — «замкнуцца
сам-насам з кнігамі па літаратуры, паэзіі, ідэямі філасофіі і дошкай для запісаў, поўным рашучасці раскласці жыццё на яго
фундаментальныя прынцыпы, такім чынам выкарыстоўваючы праграмісцкі падыход да
праблем маральнай філасофіі» (Howard, ст. 31-32), — заяўляюць пра сябе зноў і зноў, цяпер ужо геральтуючы ў Польшчы.
О, «Ульціма» і Лорд Брыціш! Пра іх варта занатаваць яшчэ некалькі слоў.
«The Witcher 3: Wild Hunt».
абстракцыі яны фігуруюць у доказах і самі робяцца аб'ектамі тэарэм, на
гэтых падставах фантазія можа нараджаць правілы цудоўных эзатэрычных сістэм.
квэстабудоўлі»
вядзьмарскага калектыву стала асэнсаванне, што мяжа канкрэтнай міфалагічнай прасторы, якая пераносіцца ў гульню, не пралягае строга там, дзе ў энцыклапедыі падпісана «міф», «легенда», «польскі
пакуль чараўніку хапае майстэрства, а тагачасныя стваральнікі задаюць суровыя
крытэры вартасці. І бывае таксама, што крыніца знішчае таго, хто дакранаецца да яе без
дастатковай падрыхтоўкі, як адбылося ў Расіі
недзе бліжэй да пачатку 2010-х са спробай гейміфікаваць «Яўгена Анегіна» і проста цяпер, падобна, адбываецца з Генрыхам Сянкевічам у
загадкавых глыбінях Кітая.
Але — ізноў да «Ведзьмара»! Пры першым
знаёмстве з электронным творам гульцу
ўласціва высвятляць выстаўленыя межы
ўмоўнасці (не абавязкова асэнсавана).
У першыя хвіліны з вялікай колькасці
найдрабнейшых дэталяў дызайну збіраецца агульнае ўяўленне пра глыбіню і накіраванасць
прапрацаванасці мадэлі, атрыманая карціна
сумяшчаецца з папярэднім досведам, робяцца высновы
распрацоўнікаў. «Уяўны дызайнер», які пастаянна навісае над
падглядае з-за плечука і незадаволена
дарожкі
тут для прыгажосці, можна заўсёды крочыць напрасткі; падзенне нічога не каштуе, таму ісці ад верхняга пакоя да брамы вежы праз гаўбец хутчэй, чым праз вінтавую лесвіцу (не ў
«Ведзьмары» за нумарам 3 прынамсі), лялькі-
нпц не ўсведамляюць, каму што належыць, і нічым не карыстаюцца, таму ўсе грошы, рыштунак, зёлкі, зброя ў кожным кантэйнеры — для цябе, гулец, дызайнеры паклалі іх туды /
прапісалі правілы іх генерацыі
• — Геральт настойваў, што алень павінен быць падпісаны. — Каб не пераблыталі.
Кадр з гульні «The Witcher 3: Wild Hunt».
знайшоўшы воз, Геральт сярод розных рознасцяў без аніякага інфразроку заўважае там новую чысцюткую патэльню. Бабуля апісала сваю як старую, але дарагую ейнаму сэрцу. Але лагічная выснова — ну патэльня і патэльня,
свету,
спалучэння
абставін, не прадугледжаных стваральнікамі.
Але дастаткова часта гульцы знаходзяць такія
стратэгіі паводзін, што выяўляюць аб'ектыўныя
хібы — калі вынайдзены фокус абрынае цэлыя
сістэмы правілаў, паводле якіх функцыянуе свет. Трэці «Вядзьмар» перажыў такое
адкрыццё, хібай з'явіўся легендарны эксплоіт
з каровамі: у ранніх версіях найпершы статак кароў, напатканы Геральтам, мог зрабіцца для яго крыніцай неабмежаванага багацця: герой
забівае кароў, збірае іх шкуры, мяса, з чаго там яшчэ складаюцца гульнявыя каровы, потым ідзе адпачываць, пакуль не спрацоўвае трыгер, які
•
патчам праблема была вырашана
без аніякіх штучных забарон: падкладка
сусвету не была пашкоджаная штучнасцямі
кшталту зрабіць кароў неўміручымі, зрабіць
кароў непрабівальнымі, забараніць ведзьмару
кантактаваць з каровамі, зрабіць, каб з іх не
здабываліся ні шкуры, ні мяса — не, ніякіх забаронаў, толькі дадаткі: у гульні з'явіўся
звышмоцны мінатаўр, які пачынаў паляваць
на дурнога Геральта, калі той набіраўся
нахабства нішчыць гаротных каровак дзеля ўласнай нажывы.
Справа зусім не ў тым, што Геральту час-почас даводзіцца
свеце такое не навіна, і не адзін раз ідэя вырашалася
дасягаецца дастаткова часта — спалучэннем шырока выкарыстанага элемента непраўдзівасці, уласцівай людзям, з элементам невідавочнасці сюжэтных сувязяў. Наблізіцца да разумення таго, што насамрэч адбываецца, штораз дапамагае
непаўторная вартасць героя — у «Ведзьмары»
гэта «вядзьмачыя адчуванні», звышнатуральна вострая здольнасць заўважаць драбніцы, па
якіх інтэлект Геральта крок па кроку аднаўляе
карціны падзей — а гулец чытае і захапляецца.
І таксама крок па кроку герой аказваецца не
перад трывіяльнай нечаканасцю з падручніка па
сцэнарным майстэрстве і не перад шэкспіраўскім
выбарам, які з двух гатункаў зла будзе сёння
на абед, але перад нявызначанасцю суддзі: ёсць сведкі
паказаннямі, ёсць канфлікт інтарэсаў, адсутнічаюць гарантыі
пажаданага выніку, а дакладная інфармацыя, сабраная звышнатуральнымі сродкамі, усё адно няпоўная. Ёсць розніца!
развагі на месцах злачынства даюць падставу
для мема шаблону «я паглядзеў / я атрымаў»: гулялі ў Witcher 3; чакалі «Сутарэнні і Цмокі»
Давяршае спалучэнне сродкаў, што ўтвараюць далікатны непаўторны дух гульні (яго драматургічны складнік), аўтарскі гумар, дададзены ў велізарнай колькасці, у сотнях сцэн, часта ў якасці накіроўваючай сілы, але заўсёды
ненавязлівымі сродкамі. Я вельмі ўдзячны аўтарам за іх ветлівае маўклівае адрынанне
пляскатых псеўдасатырычных філераў, якімі напоўненыя арыгінальныя творы Сапкоўскага, і за якасна іншы падыход да камедыі. Потым, сапраўды час-подчас, утвараецца ўражанне, што не існуе кантракта на забіццё крыважэрнага мядзведзя, каб:
і пасля». Кадр з гульні «The Witcher 3: Wild Hunt».
было б прачытаць і супрацьлеглае: усяго толькі ўражанне
БАРВЫ
Мастацкі плакат з’яўляецца адной з
форм дакументацыі культурнага жыцця.
Тэатральны, музычны, выставачны, ён
адлюстроўвае дух часу, калі быў зроблены,
але і перадае ўражлівасць мастака, які яго
стварыў.
«Прастора польскай культуры» прадстаўляе віртуальную выставу «Рамантызм у
польскім плакаце», куратарам якой выступіў
Кшыштаф Дыда, калекцыянер, арганізатар выстаў, уладальнік калекцыі і саўладальнік галерэі кракаўскай «Dydo Galeria Plakatu». Гэта спроба паказаць, як польскія мастакі
перакладалі творы, створаныя ў перыяд рамантызму, на мову сучаснай візуальнай камунікацыі. Плакаты, якія вы ўбачыце на выставе, створаны на працягу некалькіх
• Эрык Ліпіньскі. «Адам Міцкевіч».1955.
• Марэк Мацейчык. Плакат да віртуальнай выставы «Рамантызм у польскім мастацкім плакаце 2022».
Рамантызм
ў
паэзіі Адама Міцкевіча — 1822. Гэтая эпоха вельмі плённая для польскай літаратуры, таму творчасць тагачасных паэтаў — Адама Міцкевіча, Юльюша Славацкага, Зыгмунта Красіньскага, Цыпрыяна Каміля Норвіда, як і аўтара вялікіх камедый Аляксандра Фрэдры, — часта ўвасабляецца на сцэне. Плакаты, прысвечаныя літаратуры, — гэта ў асноўным афішы для сцэнічных твораў: тэатральных, оперных, канцэртных і фестывальных.
плаката. Першымі аўтарамі, якія сталі вядомымі на міжнародным узроўні, былі Ян Ярамір Алексюн, Ежы Чарняўскі, Эўгеніюш Гет Станкевіч, Вальдэмар Крыгер, Тадэвуш Маскала, Лех Маеўскі, Марыян Навіньскі, Гжэгаж Маршалэк, Януш Віктароўскі, Мечыслаў Гуроўскі, Уладыслаў Плюта, Анджэй Пангоўскі, Міхал Клісь, Мечыслаў Васілеўскі, а таксама Стасіс Эйдрыгявічус, які прыехаў у Польшчу з Літвы. Наступнае пакаленне — Марцін Мрошчак, Віктар Садоўскі, Веслаў Валкускі, Лешэк Жэброўскі, Славамір
Мана (1947), Стэфана
(1957) і Вацлава Блажэеўскага (1958). А фестываль «Шапэн у фарбах восені ў Антаніне» прадстаўлены плакатамі Рафала Альбіньскага (1998) і Стасіса Эйдрыгявічуса (1999). Іншыя фестывалі прадстаўлены творчасцю Яна Саўкі, Збігнева Латалы і Лешка Жэброўскага. Юбілеі Шапэна шматразова адзначаліся асобнымі ўрачыстасцямі, і з гэтай
незлічоная колькасць плакатаў, напрыклад, такіх аўтараў, як Генрых Тамашэўскі, Лешэк Вішнеўскі, Томаш Багуслаўскі, Пётр Кунцэ, Моніка Старовіч, Мечыслаў Гуроўскі і Рышард Кайзер. Канцэрты прадстаўлены творамі Уладзіслава Плюта, Веслава Валкускага, Вальдэмара Свежага і Антэка Каржанёўскага.
Рамантызм у Еўропе Плакаты трэцяй часткі
Французскі рамантызм моцна паўплываў
на лёс нацыянальнага мастацтва, змяніў яго аблічча і ўвасобіўся ў творах вялікіх аўтараў эпохі. Юзэф Мрошчак, адзін з заснавальнікаў Польскай школы плаката, выканаў твор па матывах фільма, знятага паводле «Адрынутых» Віктора Гюго. П'есу Альфрэда дэ Мюсэ «З каханнем не жартуюць» інтэрпрэтаваў Томаш Багуслаўскі, лаўрэат першай прэміі конкурсу MOLIERE’2022. Аляксандр Дзюма — старэйшы, аўтар выдатных гістарычных раманаў, у тым ліку «Трох мушкецёраў», з'явіўся на выставе
Рафал Альбіньскі. Як і Леаш Яначак, які працягнуў традыцыю гэтага стылю, узбагаціўшы яго матывамі народных мараўскіх песень, — кампазітар таксама быў даследчыкам славянскага фальклору.
Рускі рамантызм меў крыху іншы характар, паколькі на паўплывалі такія гістарычныя падзеі, як паўстанне дзекабрыстаў і барацьба з царскім дэспатызмам.
Маеўскі, Эўгеніуш
Бруна Шульц (1892—1942) — польска-яўрэйскі
пісьменнік, мастак, крытык і педагог — быў
майстрам дзвюх дысцыплін: літаратуры і
мастацтва, часта выкарыстоўваў іх у тандэме,
каб выказаць сябе адначасова праз слова і
праз вобраз.
На 80-я ўгодкі яго трагічнай смерці ў Музеі
сучаснага мастацтва MOCAK паказваюць
візуальную частку спадчыны вядомага
літаратара і таленавітага мастака.
Бруна Шульц нарадзіўся ў Драгобычы,
невялікім заходнеўкраінскім мястэчку,
непадалёк ад Львова. З гэтага мястэчка ён
амаль не выязджаў. Шульц лічыў Драгобыч цэнтрам свету і стаў яго «летапісцам».
У малюнках і літаратурных тэкстах апісваў
знаёмыя краявіды, побытавыя дэталі і
характары месцічаў.
Спадчына Бруна Шульца невялікая па аб’ёме, але значная па вартасці. Гэта два зборнікі
апавяданняў — «Цынамонавыя крамы» і
«Санаторый пад Клепсідрай», а таксама
некалькі твораў, якія ён не ўключыў у першыя выданні згаданых зборнікаў. Яго перапіска
была апублікаваная пад назвай «Кніга лістоў», таксама ён пісаў «крытычныя эсэ» (галоўным
чынам рэцэнзіі на літаратурныя творы), што
выходзілі ў перыядычным друку, сабраныя
пасля ў асобным томе.
Шульц меў незавершаную мастацкую
адукацыю: нейкі час вучыўся архітэктуры ў
Львове і жывапісу ў Вене, але не скончыў
вучобу. Гэта не перашкодзіла Станіславу
Ігнацыю Віткевічу высока ацаніць яго
графічную серыю садамазахісцкай
тэматыкі «Кніга ідалапаклонства» (каля 1920), выкананую ў даволі рэдкай тэхніцы
• Бруна Шульц. Жанчына — панна Кузіў, сабака, мужчына — аўтапартрэт. Да 1936 года.
Аловак, папера. 16 × 20,3 см. © Літаратурны музей імя Адама Міцкевіча ў Варшаве.
• Бруна Шульц. Мужчына, жанчына, аўтапартрэт. Каля 1930. Аловак, папера. 16 × 18 см. © Літаратурны музей імя Адама Міцкевіча ў Варшаве.
• Бруна Шульц. Голая жанчына і мужчына. Каля 1933. Аловак, папера. 19 × 17 см. © Літаратурны музей імя Адама Міцкевіча ў Варшаве.
• Музей МОСАК.
• Фрагменты экспазіцыі. Фота R. Sosin. • Музей МОСАК.
Войцех Фангар быў вельмі рознабаковым:
займаўся жывапісам, плакатам, гравюрай, скульптурай, быў аўтарам архітэктурнаўрбаністычных праектаў і сцэнаграфій. І адным са стваральнікаў польскай школы плаката.
Творца нарадзіўся ў 1922 годзе ў Варшаве. У 1946
годзе скончыў варшаўскую Акадэмію прыгожых мастацтваў і стаў пісаць кананічныя карціны
сацрэалізму. Аднак паступова гэтыя тэмы ў яго
працах сталі набываць карыкатурнае адценне.
У перыяд з 1953 па 1961 гады ён стварыў
Варшавы».
Прынцыповы пералом у творчасці Фангара
адбыўся
як мастацкага
шмат здымкаў экрана тэлевізара, якія
выкарыстаў пазней, калі пісаў карціны.
У «тэлевізійных» карцінах Фангар узнавіў
кадры з экрана тэлевізара ў выглядзе
масы недыферэнцыяванага колеру —
пуантылістычнай мігатлівай тэкстуры з
пікселяў.
У 1999 годзе Войцех Фангар вярнуўся ў Польшчу
і пасяліўся непадалёк ад Варшавы — у вёсцы
Блендаў, дзе зладзіў майстэрню на старым
млыне.
На выставе прадстаўлена каля 50 работ, якія
рэдка экспанаваліся, бо былі вельмі асабістымі
для аўтара. Яны паказваюць людзей, што былі
побач з ім, і месцы, якія адыгралі значную ролю ў яго жыцці.
Прэзентацыя дапоўненая фотаздымкамі Войцеха
Фангара, зробленымі Чэславам Чапліньскім, польскім фатографам
яго сучаснага развіцця. «За 20 гадоў конкурсу, — паведамляюць куратары выставы, — “Мастацкае падарожжа Гестыі”
зменлівасць
становіцца
выставы ў мастацкай галерэі Сопата. Менавіта ў гэтым горадзе
• Наталія Бажоўска. Сустрэча. 2011.
• Эва Юшкевіч. Плыўцы. 2009.
• Каміл Лісек. Цярпенне. 2006.
• Ян Мужджыньскі. Failure territory / Тэрыторыя правалу. 2022.
2008.
Кантакты беларускіх і польскіх музыкаў у розных жанрах папулярнай музыкі маюць
Swimmers
пазней узначаліў Эдзі Рознер. Звярнуся да фактаў
nagrania».
канцэрты з польскімі калектывамі, удзельнічалі ў фестывалях і конкурсах. Так,
гарадзенскі гурт Seven B яшчэ ў 1992 годзе поўным складам атабарыўся ў Польшчы, а яе лідар Андрэй Макарэвіч і дагэтуль працуе паза Бугам, канцэртуючы з польскімі музыкамі.
Неабходна згадаць мінскую джаз-групу Apple Tea, што і працавала пэўны час на адным з
польскіх тэлеканалаў, запісала ў Польшчы пару
альбомаў («Warsaw Zoo») і нават выступіла ў
адным з варшаўскіх клубаў у рамках фэсту
Jazz Jamboree. У гісторыі застанецца і альбом
І той спіс можна працягваць. Але вось новы
факт: выданне альбома «Duos» у выкананні
беларускіх і польскіх музыкаў. Ды перад тым, як распавесці пра гэты альбом, мушу зноў
паглыбіцца ў гісторыю.
У 1991 годзе з ініцыятывы мінскага
гітарыста Леаніда Нарушэвіча паўстала
група інтуітыўнай імправізацыі «Князь
Мышкин» — адзіны ў Беларусі і з ліку
нешматлікіх тады на тэрыторыі былога СССР
калектываў, якія выступалі і запісваліся
без усялякіх папярэдніх рэпетыцый. У 2004
годзе пастаянным калегам Нарушэвіча стаў
Віктар Сямашка — музыкант, журналіст, паэт. Выступалі яны менавіта як дуэт, толькі час ад часу запрашаючы паімправізаваць
іншых музыкаў. Прыклад такой студыйнай
імправізацыі на паэму Янкі Купалы «На
Куцьцю» можна паслухаць тут .
Віктар сведчыць, што імправізацыйнай
музыкай ён займаўся і да працяглага ўваходу
ў склад «Князя Мышкина»: «Супраца з
Леанідам Нарушэвічам, канешне, шмат у чым на мяне паўплывала ў тым сэнсе, як
рабіць трэба, а як не варта. Часта, калі я
абдумваў нейкі чарговы выступ, у галаве
прабягала думка: “Нарушэвіч бы пра гэта не
замарочваўся”, — і рабілася лягчэй на нейкі час. Бо Леанід даў моцны, трывалы прыклад
аўтарскага нонканфармізму, адначасова
лёгкасці і гатоўнасці да любога, самага
экстрэмальнага павароту падзеяў, нястомнага
бесцырымоннага самапрасоўвання. Ягоная інтуітыўная імправізацыя сапраўды істотна
развівала інтуіцыю, прадчуванне нават па-за межамі музыкі як такой». Я пацікавіўся ў спадара Віктара, ці былі
складу “Плыўцы” прынцыпова не маюць —
усё граецца толькі адзін раз і рознымі камбінацыямі інструментаў. Саматужныя канцэртныя запісы варшаўскага складу я публікаваў у сеціве. А першая студыйная сесія ў Варшаве адбылася напрыканцы 2021 года, вынікам яе стаў этапны альбом “Organismus”. Затым у лютым 2022-га мы ў рэжыме анлайн паўдзельнічалі ў нямецкім фестывалі ECLAT, наш запіс з якога неўзабаве будзе прэзентаваны на CD польскім
“SoRecords”». На маё пытанне, ці ўзнікалі нейкія складанасці ў зносінах з польскімі калегамі, улічваючы
трэба было нічога тлумачыць. Яны настолькі спрактыкаваныя ў аператыўнай кампазіцыі, у гранні на сутыку фры-джазу і сучаснай акадэмічнай музыкі, што мы сапраўды разумеліся нават без слоў».
Як аказалася, лідар «Фантастычных плыўцоў» і раней сутыкаўся з польскімі калектывамі, якія працуюць у тым самым кірунку, што і ён. Даследуючы польскі джаз 1920—1930-х, Віктар высветліў: тыя ж асобы, каго называюць піянерамі джазу ў Польшчы, сталі стваральнікамі
альбома, у стварэнні якога паўдзельнічалі ў
суме 9 музыкаў і складзенага выключна са
спантанных дуэтных мініяцюр, яшчэ дакладна не было.
Пры гэтым праца ў студыі падчас
запісу «Duos» аказалася няпростай з
той прычыны, што гэта было сапраўды
нятаннае задавальненне. Віктар за ўласны кошт арандаваў студыю, аплачваў мікс і
мастэрынг. «Але раз на паўгода
бо гэта сучасная музыка, выкананая сучаснымі аўтарамі
Выстава Магдалены Абакановіч
«Канфрантацыя»
Бібліятэка Каралеўскага замка ў Варшаве
На гэтай выставе работы Магдалены
Абакановіч — адной з самых важных польскіх
мастачак другой паловы XX стагоддзя —
упісаны ў гістарычныя інтэр’еры бібліятэкі
ХVІІІ стагоддзя, цалкам аўтэнтычнага
памяшкання Каралеўскага замка, адзінага
ацалелага ад ваеннага пажару. Такім чынам
куратары выставы ствараюць кантраст паміж
класіцыстычнымі інтэр’ерамі і брутальнымі
формамі твораў мастачкі.
Працы на выставу былі абраныя ў адпаведнасці
з кантэкстам бягучай вайны ва Украіне і
пачуццём пагрозы, якая відавочна адчуваецца і
ў Польшчы. Назва выставы — «Канфрантацыя» —
датычыць узброенага сутыкнення дзвюх дзяржаў, а таксама набывае дадатковыя канатацыі — як канфлікт каштоўнасцяў, што ўзнікае ў выніку вайны. Да 19 лютага 2023.
Фестываль «Варшава ў будоўлі» 14.
Барацьба за вуліцы Музей на Вісле
Фэст арганізаваны
з Музеем Варшавы.
Фестываль вывучае сучасную рэвалюцыю ў гарадскім будаўніцтве: пасадка зеляніны, утрыманне дажджавой
Да 15 студзеня 2023.
Выстава Атылы чорге (Attila Csörgő)
«Плошча невядомых прастор»
Галерэя Zachętа
У новым праекце Атыла Чорге, венгерскі
мастак, які дзесяць гадоў жыў у Польшчы,
паказвае работы, створаныя адмыслова
да прасторы галерэі ў Zachętа, а таксама
ранейшыя — з цыкла картаграфічных праекцый. Атыла Чорге стварае інсталяцыі, што спалучаюць у сабе элементы фатаграфіі, скульптуры і малюнка, натхнёныя тэмамі
матэматыкі і фізікі. Ён балансуе на мяжы
паміж мастацтвам, навукай і тэхнікай. Апошнія
праекты творцы сканцэнтраваныя вакол
спосабаў адлюстравання прасторы на плоскасці мапаў і геаграфічных сетак. Куратарка Магда Кардаш. Да 8 студзеня 2023.
мястэчка, дзе адсутнасць маштабу прыводзіць да жорсткай
прымітывізацыі каштоўнасцяў і амбіцый.
Галоўны герой фільма, Цімафей, студэнт Варшаўскай музычнай акадэміі, вяртаецца ў
браты Тыматэуш Бес і Яцэк Бес.
Materia Prima
VI Міжнародны фестываль тэатраў формы і
танца ў Кракаве
Фестываль, арганізаваны Тэатрам Гратэску, упершыню прайшоў у Кракаве ў 2010 годзе.
З тых часоў самыя вядомыя тэатральныя трупы
прыязджалі ў сталіцу Малапольскага ваяводства
кожныя два гады. Пасля чатырохгадовага
пандэмійнага перапынку Materia Prima
вяртаецца ў лютым 2023-га. На працягу
дванаццаці дзён на пяці тэатральных пляцоўках
будуць прадстаўлены самыя цікавыя спектаклі
з Францыі, Вялікабрытаніі, Даніі, Нідэрландаў і
Швейцарыі.
Праграма фестывалю пабудаваная такім чынам, каб паказаць кракаўскай публіцы розныя
відовішчы — і лірычныя, і драматычныя, і вясёлыя. Драма спалучаецца з новым цыркам, танцамі, мультымедыя і тэатрамі лялек, масак і ценяў, дзе ўяўленне не мае межаў, а дзеянні акцёраў часта супярэчаць законам
фізікі. Прыхільнікам такога незвычайнага тыпу тэатра быў Адам Міцкевіч, таму менавіта ён
становіцца амбасадарам фестывалю Materia
Prima. «Калі Адам Міцкевіч знаходзіўся ў
выгнанні ў Парыжы, ён пазнаёміўся з тэатрам Цырк-Алімпік, які быў заснаваны ў 1782 годзе.
У гэтым тэатры сцэна спалучалася з арэнай, таму не было нічога немагчымага і можна
было ладзіць фантастычныя рэчы — нават
шторм, землятрус або паводку. І Міцкевіч стаў
іх заўзятарам», — распавядае прэс-сакратарка
фэсту Агнешка Малацінска-Станкевіч. У 2023-м швейцарская група Compagnia Finzi
Pasca прадставіць на фэсце атмасферны, амаль цыркавы спектакль пад назвай «Nuda».
Шоу «Вертыкаль» ад Compagnie Käfig з
Парыжа будзе адбывацца ў
Jakop Ahlbom Company
мастакоў. Скульптурныя, арганічныя касцюмы
для спектакля былі створаны галандскай
мадэльеркай Ірыс ван Херпен, вядомай ва ўсім свеце сваімі інавацыйнымі творамі, якія спалучаюць традыцыйнае майстэрства з
лічбавымі тэхналогіямі.
Спектакль «Дом» ад дацкага тэатра лялек
Sofie Krog Teater распавядае гісторыю
сямейнага пахавальнага бюро Warehouse.
Складанае асвятленне, дзіўныя прылады і
жахлівыя гукавыя эфекты ствараюць ідэальную
абстаноўку для гэтай камічнай і жудаснай
прыгоды.
«Dance N' Speak Easy» французскага хіп-хоп-
гурта Wanted Posse пераносіць гледачоў у
неспакойныя 1920-я ў ЗША. Гэты спектакль —
нечаканы кактэйль, які спалучае ў сабе хіп-хоп і чарльстон, хаус і ліндзі-хоп, спевы і бурлеск. «Кніга джунгляў. Пераасэнсаванне» ад Akram Khan Company (Вялікабрытанія) — гэта новая інтэрпрэтацыя твора Рэдзьярда Кіплінга. Разам
з камандай стваральнікаў шоу харэограф Акрам Хан зноўку адкрыў для сябе падарожжа Маўглі вачыма бежанца, які
разбуранага кліматычнымі зменамі. Апошнімі фестывальнымі днямі на польскай сцэне дэбютуе брытанская
Thick & Tight. Спектакль «Ноч з Thick & Tight» — гэта незвычайная сустрэча публікі з культавымі
постацямі масавай культуры: Эндзі Уорхалам, Сідам Вішэсам, Марлен
Дэвіз XV Міжнароднага тэатральнага фестывалю «Боская камедыя» (Кракаў) — «Польскія табу». З 7 па 16 снежня гледачы маглі ўбачыць 31 спектакль, што прымушалі зірнуць на старыя тэмы (у тым ліку каталіцызм, польска-габрэйскія адносіны, прыём і выгнанне бежанцаў, крах агульнай утопіі) з новага, нечаканага пункту гледжання. Паводле арганізатараў «Боскай камедыі», пастаноўкі закліканыя выбіць гледачоў з зоны камфорту, у якой, не зважаючы на пандэмію, вайну і паступовае абмежаванне грамадзянскіх свабод, «мы занадта зручна ўладкаваліся».