FOT. MAŁGORZATA JANKOWSKA
bezpłatna gazeta społeczna Nr 2 (21)/2019 grudzień 2019 ISSN 1509-636X
Rady nie od parady rozmowa z profesorem Jerzym Wratnym o radach pracowników, ich znaczeniu i roli w miejscach pracy
→ s. 2
13 lat na froncie historia działań Instytutu Spraw Obywatelskich na rzecz rad pracowników
Ekspert radzi
→ s. 4
jak uzupełnić skład rady
→ s. 5
Koło naukowe Prawa Pracy UŁ wspiera rady
→ s. 5
Skorzystaj ze szkoleń dla rad pracowników praktyczne wskazówki i przydatne informacje
→ s. 6
Nic o nas bez nas – taka zasada powinna towarzyszyć wszystkim i każdemu z nas z osobna. To bardzo ważne, żebyśmy mieli wpływ na kształtowanie własnego środowiska pracy w oparciu o dialog społeczny, zaufanie i prawo pracy. Właśnie w imię tej zasady skierowaliśmy do Państwowej Inspekcji Pracy pismo. Wnioskowaliśmy w nim o przeprowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania w zakładach pracy tzw. ustawy o radach pracowników. Główny Inspektor Pracy pozytywnie odniósł się do naszej inicjatywy. Kontrolerzy PIP przeprowadzili kontrolę i wykryli wiele nieprawidłowości. Najpoważniejsze z nich to: nieprzekazywanie radzie pracowników informacji, brak prowadzenia konsultacji z radą pracowników oraz niewłaściwy sposób prowadzenia konsultacji, nieznajomość przepisów ustawy lub błędna ich interpretacja przez pracodawców.
Wydawca: Instytut Spraw Obywatelskich Redaguje zespół: Rafał Górski (redaktor naczelny), Małgorzata Jankowska (sekretarz redakcji), Patrycja Kołomańska-Denys
Wyniki kontroli pokazują, jak wiele jest jeszcze do zrobienia, żeby rady pracowników stały się podmiotem, a nie przedmiotem dialogu w miejscach pracy. Rady nie działają w próżni. Ich środowiskiem są firmy. Dlatego tak ważne jest, aby informacje o radach trafiły do jak największej liczby środowisk pracowniczych. Temu celowi służy przygotowany przez nas specjalny numer „Aktywności Obywatelskiej”. Do rad pracowników zwracamy się z prośbą o rozesłanie publikacji do pracowników, członków zarządów, działów HR, administracji, kierowników. W imię zasady „nic o nas bez nas” pozwólmy radom pracowników włączyć się w proces dialogu społecznego. Zachęcamy do lektury, refleksji i aktywności obywatelskiej w miejscu pracy. Zespół Centrum Wspierania Rad Pracowników prowadzonego przez Instytut Spraw Obywatelskich
Skład i opracowanie graficzne: Piotr Świderek, Konrad Wójcik, Jan Worpus Adres redakcji: ul. Pomorska 40, 91-408 Łódź Kontakt: tel./fax: 42 630 17 49, e-mail: redakcja@instytut.lodz.pl
Aktywność Obywatelska
instytutsprawobywatelskich.pl • radypracownikow.info
grudzień 2019
2
wywiad
Rady nie od parady Panie profesorze, po co pracownikom rada pracowników? Rada pracowników, w odróżnieniu od związków zawodowych, jest ciałem partycypacyjnym, to znaczy, że ma zapewnić załodze w pewnym zakresie udział w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Tymczasem rolą związków zawodowych jest obrona sytuacji ekonomicznej pracowników i w tym zakresie wchodzą często w konflikty z pracodawcą. Rada pracowników ma współdziałać z pracodawcą dla dobra przedsiębiorstwa, które jest wspólnotą pracowników. To działanie wymaga włączania pracowników w pewne procesy decyzyjne w zakładzie pracy, więc pracownicy powinni otrzymywać informacje o sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa, jego strategicznych planach, zasadach zatrudniania z punktu widzenia obrony ich interesów, ale w inny sposób niż czynią to związki zawodowe. Założenie jest takie: rada pracowników uzyskuje pewne informacje od pracodawcy, na podstawie tych informacji konsultuje planowane – nie bieżące, ale raczej długoterminowe – działania pracodawcy i zawiera z pracodawcą porozumienie. Taką konsultację, która ma być zakończona porozumieniem z pracodawcą, nazywam mocną konsultacją. (…)
FOT. RAFAŁ GÓRSKI
Co zyskują pracownicy dzięki radom pracowników? Jakie korzyści z działania rad mają pracodawcy, związki zawodowe i nasze Państwo? Odpowiedzi na te pytania szuka profesor Jerzy Wratny z Polskiej Akademii Nauk.
Prof. zw. dr hab. Jerzy Wratny – autor kilkuset prac naukowych z dziedziny polskiego i europejskiego prawa pracy oraz z dziedzin pokrewnych. Członek rządowej Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy w latach 2002–2007, członek Komitetu Nauk o Pracy i Polityce Społecznej PAN oraz wielu towarzystw i rad naukowych. Obecnie związany z Instytutem Nauk Prawnych PAN. Jaką korzyść mają pracodawcy z tego, że w ich firmie działa rada pracowników? Uprawnienia rad pracowników (na Zachodzie częściej mówi się o radach zakładowych) polegają na włączaniu pracowników w procesy decyzyjne, co służy jednocześnie pracodawcy w tym sensie, że pracownik poinformowany, którego się wysłuchuje, jest bardziej zaangażowany w swoją pracę. Według amerykańskich badań pracownik zaangażowany dzięki różnym formom partycypacji podnosi wydajność przedsiębiorstwa o 40 procent, więc korzyści są obustronne – i dla pracowników, i dla pracodawców. Oczywiście, jeżeli ta współpraca jest lojalna, a obie strony wzajemnie się rozumieją.
A czy związkom zawodowym potrzebne są rady pracowników? (…) Związki zawodowe negocjują układy zbiorowe, zatem związki zawodowe troszczą się o interes pracownika rozumiany bardziej doraźnie i krótkoterminowo. W działalność związków zawodowych, które prowadzą twardy przetarg z pracodawcą, wpisany jest konflikt. Nie musi być destrukcyjny, ale może się pojawić, a zwłaszcza różnica zdań polegająca na tym, że interes pracowników ściera się z interesem pracodawcy. Natomiast rolą rad pracowników wybieranych przez całą załogę jest działanie we współpracy z pracodawcą. W różnych dyrektywach Unii Europejskiej mówi się, że rady zakładowe działają „in spirit of cooperation”, czyli w duchu współ-
Aktywność Obywatelska
instytutsprawobywatelskich.pl • radypracownikow.info
pracy; tam nie ma mowy o konflikcie. Obie strony wypracowują wspólne decyzje, współpracując ze sobą. Związki zawodowe i ciała pozazwiązkowe mają różne cele, ale na pewnym etapie są one zbieżne. Oba te rodzaje działalności służą interesowi pracowników, ale w trochę inny sposób realizują swoje cele. Co Państwo osiągnęłoby dzięki silnym radom pracowników? Państwo zyskałoby to samo, co zyskują pracodawcy: pokój społeczny w zakładach pracy i większą efektywność działania. Jeśli przedsiębiorstwo lepiej funkcjonuje wskutek obecności i działalności rad pracowników, to się sumuje na poziomie państwa, na poziomie całej gospodarki narodowej. Cała gospodarka staje się bardziej efektywna i konkurencyjna, potrafi sprostać wymaganiom konkurencji międzynarodowej, która się zaostrza. Więc uczestnictwo pracowników w postaci tych ciał jest również odpowiedzią na konkurencję międzynarodową, która staje się coraz bardziej wymagająca. Działalność rad pracowników powinna zapewniać pokój społecz-
grudzień 2019
3
ny oraz służyć innym interesariuszom spoza zakładu pracy, takim jak: właściciele, konsumenci, a w sumie służyć dobrobytowi społeczeństwa.
ników zachęt do utrwalania tej instytucji, zapewnienia jej ciągłego charakteru – skoro raz została wybrana, żeby jej działalność nie ustawała po okresie kadencji. Należałoby stworzyć pewne rozwiązania, zapewniające ciągłość działania rad pracowników w zakładzie pracy. Takim rozwiązaniem powinien być przepis proponowany przez Działalność rad pracowników Komisję Kodyfikacyjną Prawa powinna zapewniać pokój Pracy (2002–2007) działającą społeczny oraz służyć innym pod kierownictwem prof. Michała Seweryńskiego, który móinteresariuszom spoza zakładu wiłby, że rada pracowników raz pracy, takim jak: właściciele, wybrana kontynuuje swoje dziakonsumenci, a w sumie służyć łania do momentu wybrania nowej rady, na nową kadencję. dobrobytowi społeczeństwa. Wówczas nie ma przerwy między działaniami dwóch rad. Byłby to istotny przepis, zapewniający ciągłość działania rad. Tych mankamentów jest więcej. Jest Co by się musiało zmienić, żeby rady ich tak wiele, że moim zdaniem powinskutecznie reprezentowały pracowni- no się opracować nową ustawę o radach ków? pracowników, zamiast łatać obecną. Dużo przepisów, na przykład przepis, który wymaga, żeby 10 procent załogi zgłosiło wniosek o założenie rady pracowników, jest zupełnie nieżyciowy. To jest zbyt wysoki procent. (…) Nie ma też w obecnej ustawie o radach pracowRozmawiał Rafał Górski
Przekaż 1% podatku na działanie Centrum Wspierania Rad Pracowników
Pomóż nam, abyśmy mogli pomagać Twojej radzie! Dzięki Twojemu zaangażowaniu możemy w sposób ciągły wspierać rady pracowników poprzez prowadzenie bezpłatnego doradztwa, organizowanie szkoleń i wydarzeń oraz działania na rzecz nowelizacji ustawy o radach. Wpłać darowiznę na rachunek (Alior Bank): 26 2490 0005 0000 4530 3441 9579 Instytut Spraw Obywatelskich ul. Pomorska 40, 91-408 Łódź
Rozliczając PIT wpisz nr KRS 0000 19 19 28 lub skorzystaj z bezpłatnego programu: instytutsprawobywatelskich.pl/program-pit
Czekamy na Twoją pomoc! Zadbaj, by Twoje prawa pracownicze były respektowane.
Aktywność Obywatelska
instytutsprawobywatelskich.pl • radypracownikow.info
grudzień 2019
4
13 lat na froncie Kampanię na rzecz rad pracowników zaczęliśmy w 2006 roku, gdy na rzecz partycypacji pracowniczej zabrali głos w parlamencie senator Zbigniew Romaszewski i nasz ekspert Piotr Ciompa. Podczas procedowania ustawy o radach w Sejmie i w Senacie, Romaszewski podkreślał wagę ustawy o radach: „(…) w moim przekonaniu, jest to ustawa w jakiś sposób przełomowa, jest to ustawa zaczynająca zupełnie nowy okres w dziejach stosunków między pracownikami i pracodawcami. Może to się podobać, może to się nie podobać, ale nie ulega wątpliwości, że jest to ustawa po prostu niezbędna (…)”. „Rady pracowników są elementem społeczeństwa obywatelskiego i wydaje mi się, że są one elementem bardzo znaczącym”. Niestety centrale związkowe, rząd i pracodawcy doszli ponad podziałami do porozumienia, którego wynikiem jest ustawa osłabiająca, a nie wzmacniająca rady. Od 2007 roku pomagamy działającym radom pracowników i pracodawcom w rozwijaniu dialogu i szukaniu najlepszych rozwiązań dla firm. Wzmacniamy członków rad pracowników. Działamy na rzecz nowelizacji ustawy o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji. Poprzez szkolenia i doradztwo kształtujemy kulturę dialogu społecznego w zakładach pracy. W tym miejscu serdecznie dziękujemy wszystkim tym, którzy pomagali przez te 13 lat słowem, myślą i czynem. Walczymy dalej, bo dopóki walczysz, jesteś zwycięzcą. Zachęcamy do włączenia się w kampanię. Każda para rąk, każdy mózg i każde serce się przydadzą.
Rafał Górski
Kalendarium
najważniejszych wydarzeń kampanii: 2006 Bierzemy udział w pracach parlamentu nad projektem
ustawy o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (tzw. ustawa o radach pracowników).
2007 Powołujemy do życia Centrum Wspierania Rad
Pracowników, które jest jedynym miejscem w Polsce, oferującym nieodpłatne doradztwo dla rad pracowników.
Od 2007 Organizujemy szkolenia, w których wzięło udział ponad 1600 osób z 500 rad.
2012 Nawiązujemy współpracę z Kołem Naukowym Prawa
Pracy, działającym przy Uniwersytecie Łódzkim, dzięki któremu świadczymy bezpłatne porady prawne – do dziś wsparliśmy swoją wiedzą ok. 600 rad.
2014 Składamy skargę do Komisji Europejskiej, w której wniosku-
jemy o zweryfikowanie przez Komisję wdrożenia przez polski rząd dyrektywy 2002/14/WE dotyczącej rad pracowników.
2015 Przygotowujemy projekt nowelizacji ustawy o radach pracowników na bazie ogólnopolskich konsultacji społecznych.
2016 Organizujemy I Ogólnopolskie Forum Rad Pracowników,
w ramach którego członkowie rad podpisali apel do Premiera Mateusza Morawieckiego o nowelizację ustawy o radach pracowników.
2017 Dzięki naszym działaniom Państwowa Inspekcja Pracy przeprowadza kontrolę firm pod kątem przestrzegania ustawy o radach pracowników.
2019 Organizujemy II Ogólnopolskie Forum Rad Pracowników.
Aktywność Obywatelska
instytutsprawobywatelskich.pl • radypracownikow.info
grudzień 2019
5
ekspert radzi Jak postępować w sytuacji, gdy jeden z członków rady składa rezygnację? Czy rada może działać w okrojonym składzie? Czy konieczne jest przeprowadzenie wyborów uzupełniających? Z regulacji ustawy o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji z dnia 7 kwietnia 2006 r. niezbicie wynika obowiązek przeprowadzenia wyborów uzupełniających w razie zmniejszenia się składu rady pracowników, np. w wyniku zrzeczenia się członkostwa przez któregoś z członków rady. Mianowicie, zgodnie z art. 12 ust. 1 u.i.p.p.k., członkostwo w radzie pracowników ustaje w razie rozwiązania
lub wygaśnięcia stosunku pracy, zrzeczenia się funkcji lub wniosku w sprawie ustania członkostwa podpisanego przez co najmniej 50 % pracowników (zatrudnionych u pracodawcy co najmniej przez 6 miesięcy). Co więcej, ust. 2 tego artykułu – w tych przypadkach – obliguje do przeprowadzenia wyborów uzupełniających na zasadach ogólnych. Zasady przeprowadzania wyborów uzupełniających są takie same jak
w przypadku zwykłego trybu wyboru rady, czyli przeprowadza się wybory uzupełniające na zasadach określonych w art. 9 i 10 u.i.p.p.k. Jeżeli wygasły mandaty większej liczby bądź nawet wszystkich członków rady, należy również przeprowadzić wybory uzupełniające. Kadencja nowo wybranych członków nie biegnie od nowa, lecz tylko dopełnia poprzednią.
Koło Naukowe Prawa Pracy UŁ wspiera rady
W ramach współpracy studenci odpowiadają na pytania od członków rad pracowników, a także osób, które taką radę chciałyby utworzyć. Pytania dotyczą głównie interpretacji ustawy z dnia 7 kwietnia 2006 r. regulującej kwestie rad pracowników o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji.
FOT. Wb d DENNI SKLEY, FLICKR.COM/PHOTOS/DSKLEY
Od początku 2012 r. Koło Naukowe Prawa Pracy, działające przy Katedrze Prawa Pracy Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego, przy wsparciu merytorycznym pracowników naukowo-dydaktycznych Katedry Prawa Pracy WPiA UŁ współpracuje z nami, udzielając odpowiedzi na pytania zadawane przez rady pracowników z całej Polski. Pomoc osób związanych z Kołem Naukowym Prawa Pracy jest niezastąpiona, ponieważ stanowi jedyne bezpłatne, eksperckie wsparcie dla rad pracowników. Dziękujemy za dotychczasową owocną
współpracę. Do dziś udzieliliśmy wspólnie ponad 600 odpowiedzi prawnych. Zachęcamy członków rad pracowników do zadawania pytań i korzystania z bezpłatnej pomocy!
radypracownikow.info/bezplatne-porady
Aktywność Obywatelska
instytutsprawobywatelskich.pl • radypracownikow.info
grudzień 2019
6
Zaangażowanie pracowników w działalność firmy pozytywnie wpływa na jej rozwój. Jednym z przejawów takiego zaangażowania jest rada pracowników. Sprawnie działająca rada wzmacnia dialog pomiędzy pracownikami a pracodawcą z korzyścią dla firmy. Aby zwiększyć skuteczność rady pracowników niezbędne jest podnoszenie kompetencji jej członków i wyposażenie w narzędzia, które ulepszą jej funkcjonowanie. Jednym z kluczowych elementów tego procesu są szkolenia dla rady pracowników. Szkolenia, które organizujemy w Centrum Wspierania Rad Pracowników, przekazują kluczową wiedzę, jak również stanowią podstawę do wymiany informacji na temat dobrych praktyk funkcjonowania rad pracowników. Weź udział w szkoleniach, z których skorzystały rady pracowników z ponad 500 przedsiębiorstw:
FOT. PIOTR SKUBISZ
Skorzystaj ze szkoleń dla rad pracowników
Skontaktuj się w sprawie zorganizowania szkolenia dla rady pracowników: Patrycja Kołomańska-Denys • tel. 519-300-646 • mail: biuro@grupainspro.pl
Szkolenie
Dla kogo?
Rada pracowników – szkolenie na start
Szkolenie podstawowe dla nowych rad pracowników
Ustawa o radach pracowników – praktyczna analiza wraz z komentarzem
Szkolenie zaawansowane dla członków rady
Przewodniczący rad pracowników – wyzwania i sposoby działania
Szkolenie dla przewodniczących i zastępców przewodniczących rad pracowników
Rada pracowników – źródło wzrostu firmy
Szkolenie dla zarządów, działów HR, kierowników
Dialog społeczny w firmie – współpraca rady pracowników ze związkami zawodowymi
Szkolenie dla członków rady i związków zawodowych
Firma otwarta na pracowników – analiza sprawozdań finansowych
Szkolenie zaawansowane dla członków rady
Sfinansowano przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018–2030.
Opinie o naszych szkoleniach: Szkolenie uświadomiło nam wszystkim, że powinniśmy działać razem. Bardzo dobrze przeprowadzone szkolenie, pokazanie rozwiązań, które powinny być oczywiste, a czasami nie są. członek rady pracowników Phoenix Contact Nowy Tomyśl
Szkolenie dało mi chęć do działania oraz pomysły do stosowania wniosków do zarządu spółki, w której pracuję, oraz większą świadomość w stosunku do możliwości rad pracowników. członek rady pracowników Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy
Udział w szkoleniu dał mi motywację do pracy w radzie pracowników. członek rady pracowników DNV GL Poland