NR
Foppe de Haan,
8
2020
bescheiden toptrainer
• Ellen Fokkema • Joop Pijnacker • L.A.C. Frisia 1883 • • Het DNA van de houten tribune van LSC 1890 • • Columns met Arno Arts, Alex Pama en Adriaan Inia •
Hét magazine voor voetbalminnend Friesland!
VOETBAL FRIESLAND Koen Olde Monnikhof
NR 8 2020 Burt Sijtsma en Pieter van der Woude
Foppe de Haan, bescheiden toptrainer Foppe de Haan (77) was de langstzittende trainer bij dezelfde club in het Nederlandse betaalde voetbal. In totaal was de geboren Fries drie periodes trainer van SC Heerenveen, waarvan de middelste tussen 1992 en 2004 de langste was. Samen met voorzitter Riemer van der Velde bouwde De Haan in de jaren negentig aan een bijzonder team, waarmee onder andere de bekerfinale en de groepsfase van de Champions League werd gehaald. Later volgde bijzondere avonturen met onder andere Jong Oranje, Ajax Cape Town en een van de kleinste voetbalnaties in de wereld: Tuvalu. Waar hij ook kwam, altijd bleef hij vasthouden aan de basisprincipes die hij op het CIOS in Heerenveen leerde. ‘Voetbal bestaat uit twee dingen. Winnen en beter willen worden. Altijd. Iedere dag.’
Jeugd in Lippenhuizen
stuk land van een naastgelegen boer. ‘Op een dag deden wij mee aan een schoolvoetbaltoernooi in Opsterland. Tot
Het is 26 juni 1943 als Foppe Geert de Haan wordt gebo-
ieders verrassing wonnen wij het toernooi.’ Eenmaal terug in
ren in Lippenhuizen. Het kleine, Friese streekdorp, gele-
Lippenhuizen, komt ook hier de boodschap aan. De behoef-
gen tussen Gorredijk en Jubbega, telt op dat moment zo’n
te aan een eigen voetbalclub groeit. Bij de schoolkinderen,
1.000 inwoners. Het heeft alles wat je van een dergelijk dorp
maar zeker ook bij de rest van het dorp.
verwacht. Er is een café, een bakker, een kruidenier en een kerk. ‘Een mooi dorp, waar je fantastisch kon spelen in de
Foppe de Haan is twaalf jaar als Lippenhuizen, mede door
weilanden, het bos of nabij het water’, aldus De Haan. Wat
het succes van zijn schoolklas, een eigen voetbalclub krijgt.
het dorp alleen niet heeft, is een voetbalclub. Noodgedwon-
SV THOR (‘Tot Heil Onzer Ribbenkast’) ziet het levenslicht.
gen spelen de kleine Foppe en zijn schoolvriendjes op een
De Haan speelt echter niet lang bij de club. Zijn vader Reinder
4
VOETBAL FRIESLAND
NR 8 2020
is werkzaam als wagenmaker. Het werk ligt in de jaren vijftig
Nuchter, vriendelijk en trots op hun afkomst. Ook op de
niet voor het oprapen. Omdat heit een baan krijg aangebo-
school waar Foppe de Haan lesgeeft, bevalt het uitstekend.
den bij de houtfabriek, verhuist het gezin – met moeder Tjim-
‘Hier heb ik het vak echt geleerd. Niet alleen het lesgeven,
kje en jongere zus Ypie – naar Grou.
maar ook het leidinggeven aan een groep mensen. Als ik ’s middags klaar was met lesgeven, ging ik vaak kijken naar de
De Haan sluit zich aan bij de plaatselijke voetbalvereniging
training van FC Twente onder leiding stond van Kees Rijvers.
GAVC. Hier komt hij Gerrit van Stralen tegen. De Haan: ‘Een
Een topteam in die tijd met onder andere Theo Pahlplatz,
geweldige man. Hij kon enorm goed met de jeugd overweg.
Dick van Dijk, Eddy Achterberg, Jan Reurink en natuurlijk
Daarnaast was hij een fantastische trainer. Gek op techniek.
Piet Schrijvers in het doel. Na de training zocht ik zo nu en
Kappen, draaien, schijntrappen. Oefeningen die je in die tijd
dan Kees Rijvers op. Ik vroeg hem waarom hij bepaalde
nog bijna nergens zag. Hij was zijn tijd ver vooruit.’
beslissingen maakte. Een prachtige tijd, want het was hart-
Verhuizing naar Enschede
stikke leerzaam natuurlijk. Zo heb ik trouwens altijd in elkaar gezeten. Als je goed oplet bij andere mensen, kun je daar
Omdat De Haan al op jonge leeftijd weet dat hij sportleraar
verrekte veel van leren.’
wil worden, gaat hij na de afronding van de mavo verder studeren aan de Kweekschool (de voorloper van de pabo) in
De Haan is overigens niet alleen in Twente. Inmiddels is hij
Heerenveen. Als ook deze opleiding is afgerond en de mili-
dan gelukkig samen met Geke, met wie hij later trouwt en
taire dienst erop zit, verlaat De Haan het veilige Friesland om
twee kinderen krijgt. Een rots in de branding, zo blijkt in het
in Enschede aan de slag te gaan als gymnastiekleraar.
verdere verloop van zijn loopbaan. Want de passie en overgave waarmee De Haan zich op zijn trainerscarrière stortte,
Hij voelt zich direct op zijn plek in Twente. Tukkers zijn welis-
zorgde ervoor dat hij veel van huis was. ‘Ik heb veel geluk
waar anders, maar toch ook heel vergelijkbaar met Friezen.
gehad dat ik Geke ben tegengekomen. Ik was altijd druk. Ik
5
VOETBAL FRIESLAND
NR 8 2020
aanmerking voor de verkorte ALO, de sportacademie, in Amsterdam. Ieder weekend reist hij af naar de Randstad. Het blijkt een zware, maar vruchtbare tijd voor de ontwikkeling van De Haan als trainer én als mens. De van nature bescheiden Fries leert er om nog meer voor zichzelf op te komen. ‘Ik heb van nature nooit heel erg aan mezelf getwijfeld, maar in Amsterdam heb ik echt geleerd om voor mezelf op te komen. Ik kwam er daardoor achter dat ik veel meer kon dan dat ik zelf dacht. Daar heb ik mijn hele leven profijt van gehad.’ Als de ALO in Amsterdam is afgerond, gaat De Haan in Friesland rustig verder met het behalen van het ene na het andere (trainers)diploma. Op het moment dat hij in het bezit is van het trainersdiploma B mag hij alle categorieën van het amateurvoetbal trainen. Hij wordt speler/trainer bij v.v. Akkrum, maar al snel komt het besef dat zijn toekomst als trainer rooskleuriger is dan als voetballer. Tegelijkertijd zet hij ook zijn eerste stappen in het betaald voetbal, als hij jeugdtrainer wordt bij SC Heerenveen. Naar eigen zeggen wordt De Haan als voetbaltrainer pas écht gevormd op het CIOS in Heerenveen, waar hij in 1976 wordt aangenomen. Hij krijgt er voetbal als hoofdvak. ‘Als voetbaltrainer met een CIOS-achtergrond ben je in de voetbalwereld al snel een vreemde eend in de bijt. Je wordt vaak gezien als een leraar, maar als trainer ben je dat in feite ook. Het is jouw taak als trainer om de oefenstof zo goed mogelijk te vertalen naar het veld. Eigenlijk ben ik mijn hele traiwas gymnastiekleraar en daarnaast wilde ik graag mijn trai-
nerscarrière een leraar gebleven. Het grote verschil met de
nersdiploma’s behalen. Gelukkig stond Geke hier voor de
voetbalwereld is dat er duizenden mensen op de tribune en
volle honderd procent achter.’
bij de club zitten die er iets van vinden. En daar had ik later best moeite mee.’
Terug naar Friesland Na drie jaar in Enschede te hebben gezeten, vindt De Haan het mooi geweest. Een terugkeer naar Friesland begint te kriebelen. ‘Het was hartje winter en ijskoud. Als Fries mag
De eerste stappen als hoofdtrainer bij SC Heerenveen
ik natuurlijk verrekte graag schaatsen. Maar dat kon bijna
Naast zijn baan bij het CIOS timmert De Haan inmiddels aan
nergens in Enschede. Ik vond Enschede een mooie stad,
de weg als trainer in de top van de amateurwereld. Als trai-
hoor, maar ik moet wel kunnen schaatsen. Op een avond
ner van Drachtster Boys, ACV en v.v. Steenwijk ligt hij goed
kwam ik thuis en ik zei tegen Geke: ‘Laten we teruggaan
in de smaak. Bij ACV wordt Foppe de Haan in vijf jaar tijd
naar Friesland.’ Een Fries die ‘s winters niet kan schaatsen,
liefst twee keer kampioen en wint hij daarnaast eenmaal de
is als een Brabander zonder carnaval. De Haan solliciteert en
beker. ‘Een fantastische tijd. We hadden een geweldig team,
niet veel later zijn ze thuis.
met verschillende jongens die een verleden hadden bij een profclub. Voor mij was dat ook heel leerzaam, omdat ik er zo
Het gezin – inmiddels is hun eerste dochter op komst –
langzaamaan kon wennen hoe het is om met zulke jongens
strijkt neer in Akkrum. De Haan vindt een baan als gymnas-
te werken.’
tiekleraar in het middelbaar onderwijs, maar de ambitie om zich verder te ontwikkelen is dan nog niet over. Hij komt in
6
VOETBAL FRIESLAND
NR 8 2020
De successen van de jonge trainer trekken halverwege de jaren tachtig de aandacht bij Riemer van der Velde. Van der Velde is enkele jaren daarvoor aangetreden als voorzitter van SC Heerenveen en is op zoek naar een nieuwe hoofdtrainer. Hij heeft twee eisen: het mag niet te veel kosten en het moet een ‘voetballende’ trainer zijn. Riemer van der Velde en Foppe de Haan zitten al snel op één lijn. Het lange-halengauw-thuis voetbal onder de vorige trainer Henk van Brussel zorgt in Heerenveen weliswaar voor het nodige vermaak op de tribune, maar voorzitter en trainer zijn bepaald geen fan. En dus moest de zweep erover. Het kick and rush wordt vaarwelgezegd en De Haan introduceert een nieuwe, voetballende manier van spelen. De rigoureuze aanpak van De Haan slaat echter niet aan. ‘Ik wilde binnen een paar maanden de boel volledig op de schop gooien. Geen lange ballen meer, maar verzorgd voetbal van achteruit. Positiespel. Mijn probleem was dat ik veel te snel wilde. Een groot gedeelte van de groep wilde dit namelijk helemaal niet.’ De geforceerde tactiek van De Haan begint al snel zijn tol te eisen. De combinatie van het hoofdtrainerschap en zijn baan bij het CIOS blijkt te veel voor de trainer. ‘Dat eerste seizoen vrat energie. Aan het einde van het seizoen stonden we zeventiende. Alleen aarsrivaal Cambuur stond onder ons. Dat bleek voor mij de redding. Ik mocht aanblijven. Maar het moest natuurlijk wel beter. Dat ging het de twee daaropvolgende seizoenen ook wel, maar het hield allemaal niet over. Als ik op mijn loopbaan terugkijk,
De Haan: ‘Korbach was precies wat SC Heerenveen op
is dit absoluut de moeilijkste periode geweest.’
dat moment nodig had. Zijn aanpak verschilde erg van mij. Ongepolijst, rauw en altijd met humor. Hij bracht branie en wist spelers op een bijzondere manier te raken. Tot dan toe
Stapje terug
was het allemaal erg keurig binnen SC Heerenveen. Korbach
Na drie relatief anonieme seizoenen in de eerste divisie
vulden we elkaar goed aan. Ik heb de wereld geleerd van
beslissen Van der Velde en De Haan dat het wellicht beter
die man.’ Onder Korbach promoveert Heerenveen naar de
is om een stapje terug te doen. De Haan zegt zijn baan op
eredivisie, maar de club degradeert direct weer. Het laatste
bij het CIOS en gaat fulltime aan de slag bij SC Heerenveen
seizoen onder Korbach verloopt minder soepel. Hij wordt
om – samen met selectiespelers Gertjan Verbeek en Jan de
ontslagen.
had een totaal andere benadering en op en buiten het veld
Jonge – het fundament te leggen voor de jeugdopleiding en het beloftenteam. Het blijkt de juiste stap. Het beloftenteam
Van der Velde komt al snel weer bij De Haan uit. ‘Aanvankelijk
behaalt direct het kampioenschap en naast de A-jeugd komt
zag ik dit helemaal niet zitten. Ik zat goed op mijn plek achter
er ook B-jeugd. De nieuwe rol zit De Haan als gegoten. De
de schermen bij SC Heerenveen. Geen druk van de media of
stap die aanvankelijk achteruit werd genomen, blijken er
supporters, maar ik kon mij volledig richten op datgene dat
voor de club én voor de trainer al snel twee stappen vooruit.
ik zo graag doe: het beter maken van spelers.’ In het belang
Het opent nieuwe deuren. Een daarvan is het aanstellen van
van de club gaat De Haan toch voor een tweede keer op
Fritz Korbach als hoofdtrainer.
de stoel van hoofdtrainer zitten. ‘Ik zei tegen Riemer: ik doe het twee weken, daarna moet je een andere trainer hebben gevonden.’ Zoals bekend, verloopt dat iets anders. Twee
7
VOETBAL FRIESLAND
NR 8 2020
weken worden ruim zeshonderd weken. Foppe de Haan is
komt daarbij goed van pas. ‘Voetbal draait om twee dingen.
tot en met 2004 trainer van SC Heerenveen. Het blijkt de
Winnen en beter willen worden. Je wordt beter als je hard
meest succesvolle periode in de geschiedenis van de club.
traint. Fysiek, technisch en tactisch. Als nieuwe spelers voor het eerst met ons meetrainden, dachten ze dat de training er na twintig minuten op zat. Ze waren bekaf. Wij trainden
De tweede termijn bij SC Heerenveen
gewoon veel harder dan andere clubs. De spelers hadden
De tweede periode van De Haan als hoofdtrainer van SC
gegeven moment kom je in een flow terecht waar iedereen
Heerenveen is vanaf het begin anders. De club staat er zowel
meer kan dan dat ze denken dat ze kunnen. En dan gaat het
in financieel als in sportief opzicht beter voor. De club heeft
lopen.’
dat ook door. Ze werden iedere week beter. Daarnaast gaven wij iedere speler veel persoonlijke aandacht. Op een
er een neusje voor om talenten en routiniers binnen te halen
die elders een krasje hebben opgelopen. Bij SC Heeren-
De jaren negentig vestigt SC Heerenveen definitief haar naam
veen komen ze tot volle wasdom. Volgens De Haan stond
in de eredivisie. Het ‘handelshuis Heerenveen’ ontstaat. Voor
er halverwege de jaren negentig een echt team. ‘Spelers als
het eerst in de clubhistorie worden spelers voor weinig geld
Leeroy Echteld, Jan de Visser en Erik Tammer waren klas-
binnengehaald en voor veel geld verkocht. Jon Dahl Tomas-
sespelers. Tieme Klompe en Johan Hansma in het centrum.
son levert de club miljoenen op. Hij wordt opgevolgd door
Later kwamen daar talenten als Jon Dahl Tomasson en Ole
Ruud van Nistelrooy, die overkomt van FC Den Bosch. De
Tobiasen bij. Het liep als een trein.’
twee ontwikkelen een bijzondere band. ‘Ruud is een fantas-
De vernieuwende aanpak van De Haan slaat in zijn tweede
tische kerel. Bijzonder aardig, goed gevoel voor humor. Hij
termijn wél aan bij de spelersgroep. Zijn CIOS-achtergrond
had een groot doel: de beste spits van de eredivisie worden.
8
VOETBAL FRIESLAND
NR 8 2020
Hij wist dat hij daar keihard voor moest werken en dat deed hij dan ook. Hij heeft ooit een filmpje ingesproken waarin hij moest aangeven wat hij van mij heeft geleerd. Hij gaf aan dat ik spelers op een zelfstandige manier aan hun eigen ontwikkeling laat werken. En dat hij in dat ene jaar bij SC Heerenveen meer heeft geleerd dan in welk ander jaar dan ook. Dat is voor mij het mooiste compliment dat ik kan krijgen.’
Afscheid bij SC Heerenveen en Jong Oranje Rond de eeuwwisseling beleeft SC Heerenveen onder De Haan haar grootste successen. In 1997 wordt de bekerfinale tegen Roda JC gespeeld (en met 4-2 verloren) en in 2000 wordt zelfs de Champions League bereikt. SC Heerenveen treedt aan tegen Olympique Lyon, Olympiakos en Valencia, maar het sneuvelt in de groepsfase. Desondanks is het een van de hoogtepunten in de carrière van Foppe de Haan. Ook Riemer van der Velde is content. Er worden miljoenen verdiend. ‘Hartstikkene mooi om mee te maken’, geeft De Haan aan. In 2004 vindt De Haan het mooi geweest. De club eindigt als vierde in de competitie en De Haan bezorgt zijn club voor de laatste keer Europees voetbal. Zijn natuurlijke opvolger is Gertjan Verbeek. De Haan gaat aan de slag bij de KNVB. Hij wordt bondscoach van Jong Oranje en in 2005 neemt hij ook tijdelijk de honneurs waar als bondscoach van Oranje tijdens het WK onder-20, dat plaatsvindt in Nederland. Oranje bereikt de halve finale, waarin het wordt uitgeschakeld tegen Nigeria. Een jaar later wint Foppe de Haan voor het eerst in de historie van het Nederlands voetbal met Jong Oranje het EK in Portugal. Weer een jaar later, in 2007, wordt
Van het werken met semiprofs als Gertjan Verbeek en Jan de
dit kunstje herhaald. Nederland prolongeert haar Europese
Jonge bij Heerenveen, naar miljonairs van amper twintig jaar.
titel. Met bijzonder aanstekelijk voetbal wordt Servië in de
In 2008, als Nederland meedoet aan de Olympische Spelen
finale met 4-1 weggevaagd. Grote man aan Nederlandse
in China, ziet De Haan het gedurende het toernooi misgaan.
zijde is Royston Drenthe. Hoewel amper doorgebroken bij
‘Royston had miljoenen verdiend in Madrid en was in die
Feyenoord, krijgt hij het publiek tijdens dit toernooi in iedere
zomer van 2008 redelijk de weg kwijt. Ik stoorde me daar
wedstrijd op de banken. Na het toernooi verkast hij voor vijf-
flink aan. In het begin bemoeide ik me er nog mee, maar het
tien miljoen naar Real Madrid.
was trekken aan een dood paard.’ In de kwartfinale strand Oranje tegen het Argentinië van de grote Lionel Messi. De
De Haan: ‘Een fantastisch joch. Bijzonder intuïtief op het
wedstrijd gaat met 2-1 verloren.
veld. Hij deed alles op gevoel. Eenmaal in het veld was hij alles vergeten wat we vooraf hadden afgesproken.’ Het moet ook voor De Haan een totaal andere wereld zijn geweest.
9
VOETBAL FRIESLAND
Zuid-Afrika en Tuvalu
NR 8 2020
Etienne Stomp en Peter Maas vertrekt hij naar de andere kant van de wereld. De sportfaciliteiten houden, zoals
In 2009 neemt De Haan afscheid bij de KNVB. In overleg met
verwacht, niet over. Er is één voetbalveld op het eiland, dat
zijn vrouw Geke besluit hij het rustiger aan te gaan doen.
moet worden gedeeld met het nationale rugbyteam. Als De
Een vakantie eerder dat jaar, naar Zuid-Afrika, is bijzonder
Haan op techniek wil trainen, doet hij dat op de landings-
goed bevallen. Het toeval wil dat oude bekende Hans Vonk,
baan van het vliegveld.
Zuid-Afrikaan van geboorte maar jarenlang keepend voor SC Heerenveen, op een dag belt met Foppe de Haan. Of hij
De Haan: ‘Je kunt je niet voorstellen hoe de omstandigheden
een trainer weet voor Ajax Cape Town. De Haan denkt na,
daar zijn. De mensen zijn onvoorstelbaar vriendelijk, maar
maar kan niemand bedenken. Op aandringen van Geke, die
ze hebben daar helemaal niks. Ze wonen op een volledig
wel oren heeft naar een teugkeer naar Zuid-Afrika, besluit
geïsoleerd eiland in de oceaan. Het breedste stuk van het
De Haan dan maar zichzelf aan te bieden. Er volgen twee
eiland is 240 meter. Wat betreft natuurschoon is het onge-
prachtige jaren en in 2011 wordt De Haan bijna kampioen
kend mooi. Maar goed, ik was daar bondscoach en ik had
met de club. Ajax Cape Town komt een doelpunt tekort. Bij
een probleem. Ze konden niet voetballen.’
zijn afscheid in 2011, kopt een Zuid-Afrikaanse krant: ‘Foppe heeft ons voetbal in positieve zin veranderd.’
Om De Haan een indruk te geven van het niveau van het nationale elftal, wordt een onderlinge oefenwedstrijd gespeeld.
Na zijn vertrek uit Zuid-Afrika volgt een wel heel opmerke-
Naarmate de wedstrijd vordert, zakt De Haan steeds verder
lijke stap voor de man uit Lippenhuizen. De Haan krijgt een
weg in zijn plastic stoel. ‘Ik vroeg me echt af wat ik hier deed.
aanbod uit Tuvalu. Of hij bondscoach wil worden. Hij typt
De keeper kon de bal nog niet over 15 meter schieten. Ik
het land in op Google, maar hij moet lang zoeken voordat
heb toen een middenvelder, die wel een aardige trap had,
hij iets krijgt. De archipel in de Grote Oceaan is qua inwone-
op doel gezet. De mensen daar begrepen er niets van, maar
raantal even groot als Lippenhuizen, Gorredijk en Jubbega
toen zagen ze opeens dat je met een uittrap van de keeper
bij elkaar. Maar het avontuur lonkt. Samen met assistenten
direct over de middellijn kan komen.’ De eerste test voor De
10
VOETBAL FRIESLAND
NR 8 2020
Haan is de oefenwedstrijd op het eiland Fiji tegen Samoa.
echt achter gekomen dat ik geen interim-trainer ben, maar
Tuvalu wint met 3-0. Het betekent een van de eerste zeges
een opbouwtrainer. Ik heb een goede voorbereiding nodig
van Tuvalu ooit. De mensen staat versteld.
om écht invloed uit te kunnen op een elftal.’
De Pacific Games verlopen voor De Haan en Tuvalu onver-
Als assistent van bondscoach Sarina Wiegman is De Haan er
wachts succesvol. Tegen Amerikaans-Samoa en Nieuw-Ca-
in 2017 bij als de Oranje Dames op eigen bodem Europees
ledonië wordt ruim gewonnen en tegen Guam wordt met 1-1
Kampioen worden. De Haan omschrijft het eindtoernooi als
gelijkgespeeld. Omdat de wedstrijden tegen Vanautu en de
‘een mooi toetje na de maaltijd’. De omgang met de dames
Salomonseilanden verloren gaan, eindigt Tuvalu als best of
bevalt hem wel. In tegenstelling tot af en toe in het mannen-
the rest. Een ongekende prestatie voor de archipel, dat tot
voetbal, hebben de dames er juist behoefte aan om veel te
dan toe vrijwel uitsluitend had uitgeblonken in ruime neder-
praten over voetbal.
lagen. Na anderhalve maand zit het werk erop voor De Haan. Voldaan – en met een ervaring rijker – keert hij terug naar
Praten over voetbal, dat doet Foppe de Haan nog steeds.
Nederland.
Bij amateurclubs. Langs de lijn op Sportpark Skoatterwâld in Heerenveen. Of bij het Foppe Fonds, waar hij zich inzet voor de sportieve ontwikkeling van jongeren met een lichamelijke
Oranje Dames en terugkeer SC Heerenveen
of verstandelijke beperking of omdat ouders door financiële
Na het bijzondere avontuur in Tuvalu keert De Haan nog
gezondheid. Kinderen moeten bewegen. Dit geldt ook voor
sporadisch terug in de voetballerij. Hij is kortstondig inte-
voetbalclubs. Kijk goed naar waar je het budget aan uitgeeft.
rim-trainer bij SC Heerenveen, maar haalt hier geen voldoe-
Doe je dit aan het eerste elftal, of aan de jeugdopleiding?
ning uit. ‘In mijn laatste termijn bij SC Heerenveen ben ik er
Want goede jeugdtrainers zijn van levensbelang voor clubs.’
omstandigheden hun kind niet kunnen laten sporten. ‘Sport en bewegen is zo ontzettend belangrijk voor de algemene
11