Maguza 98

Zo’n 60 patiënten kregen vorig jaar in het UZA een nieuwe kans dankzij een donororgaan. Het UZA start ook de longtransplantaties weer op.

10 12 17

MEDISCH

Cardiologie: slaapapneu beschadigt hart en vaten Ziekte van Parkinson? Blijf in beweging!

Wereldprimeur voor de pijnkliniek: toestellen meten objectief pijn

‘Op een donornier kun je jaren wachten. Ik was dan ook meteen bereid een nier af te staan.’

Eric (49) was nierdonor voor zijn zoon.

14 35 36

EN VERDER

Uitgedokterd: medische genetica evolueert razendsnel

U zegt: vertrouwenspersoon

Witjas van dienst: Elisabeth Macken, arts

28 30

GEZOND ZORG

Koolhydraten: broodnodig of net niet?

Eerste hulp bij kleine wondjes

32 34 39

Hoe tevreden zijn de patiënten in het UZA?

Geen bacteriën op bezoek! Hoe het UZA het infectierisico beperkt Zwanger en kansarm in Antwerpen: gratis echo’s lenigen ergste nood

Schrijf je vandaag nog in op onze elektronische nieuwsbrief.

Ga naar www.maguza.be/ abonnement

A Zou u ons aanbevelen?

ls er één sector is waarin de voorbije decennia een sterke kwaliteitsverbetering gerealiseerd is zonder kostenverhoging, is het de autosector. De veiligheid, het bestuurderscomfort en de betrouwbaarheid van auto’s is spectaculair verbeterd. Ik moest onlangs zelfs een “onafhankelijke” tevredenheidsenquête beantwoorden bij een onderhoudsbeurt. Ik diende op een schaal van ‘uiterst tevreden’ over ‘helemaal niet tevreden’ mijn mening te geven over hun dienstverlening. De receptioniste verzocht me vriendelijk om op elke vraag ‘uiterst tevreden’ te antwoorden, want alleen dat is voldoende. Ik ontwaar enige gelijkenis met het UZA, maar ook een belangrijk verschil. Ook voor ons is alleen ‘uiterst tevreden’ voldoende, maar wij beïnvloeden onze patiënten niet in hun antwoorden.

We meten in het UZA patiëntentevredenheid om het zorgaanbod en de manier waarop we dat uitvoeren steeds beter af te stemmen op de behoeften van de patiënten. Hun beleving kunnen we alleen door bevraging achterhalen. Daarbij telt niet alleen het meetbare resultaat. Ook de ervaring van de patiënten over hoe dat resultaat tot stand kwam en de beleving van zijn leefomstandigheden achteraf, zijn belangrijke parameters om de kwaliteit van onze zorg te beoordelen.

De motivatie om steeds betere zorg te leveren, zit er bij ons ingebakken. Daarom vinden we tevredenheid meten ook zo belangrijk. Kwaliteit brengt immers meer kwaliteit voort: tevreden patiënten zijn trouwer aan hun therapie en hervallen dus minder snel of krijgen minder complicaties.

Patiëntentevredenheid staat niet op zich. Internationaal onderzoek heeft aangetoond dat het hebben van enthousiaste, bekwame medewerkers en patiëntentevredenheid elkaar wederzijds beïnvloeden. Daarom investeren wij sterk in de capaciteiten van onze medewerkers, in het behoud van die medewerkers en het aantrekken van nieuwe talenten. Een hogere patiëntentevredenheid en daardoor ook meer voldoening en trots bij onze medewerkers versterken elkaar tenslotte.

Johnny Van der Straeten Gedelegeerd bestuurder



Tevreden patiënten

zijn trouwer aan hun therapie

Tumorstaal

In de tumorbank van het UZA wordt bij -80°C tumor weefsel opgeslagen, volgens een strikte procedure. Dat weefsel, waar vroeger niets mee werd gedaan, wordt nu met toestemming van de patiënten bewaard voor wetenschappelijk onderzoek. Onder meer via DNAonderzoek sporen onderzoekers de zwakke plek van een tumor op om zo gepersonaliseerde therapieën uit te werken. De tumorbank van het UZA maakt deel uit van een virtuele nationale tumorbank, waarin de elf Belgische universitaire ziekenhuizen en de overheid hun krachten en kennis bundelen.

WEEK VAN DE VRUCHTBAARHEID 10 14 NOV

Dit najaar heeft het centrum voor reproductieve geneeskunde van het UZA heel wat te vieren. Precies 30 jaar geleden, in 1984, werden voor het eerst eicellen kunstmatig bevrucht in het UZA. Bovendien werd het centrum recent helemaal gerenoveerd. Van 10 tot 14 november wordt daarom een ‘week van de vruchtbaarheid’ gehouden. In de inkomhal staat een stand waar u heel wat informatie kunt vinden, over de verschillende technieken, over de aanpak in het UZA … Op de tv-schermen getuigen patiënten en wordt ook het proces van kunstmatige bevruchting getoond. Op 11 en 12 november kunt u bovendien rondleidingen volgen in het centrum voor reproductieve geneeskunde. Daarvoor schrijft u het best op voorhand in.

Info & inschrijvingen: www.uza.be/30jaarfertiliteit

Meer jongeren beschermen hun gehoor

In 2011 droeg maar 3 % van de jongeren gehoorbescherming, zoals oordopjes, op een festival. Afgelopen zomer deed 15 % dat al. ‘De preventiecampagnes hebben effect’, zegt Annick Gilles (UAntwerpen), die een proefschrift schreef rond oorsuizen en gehoorverlies veroorzaakt door lawaai. ‘De jongeren geven aan bang te zijn voor te luide muziek.

schreef rond oorsuizen en gehoorverlies aan dat

Ze weten dat dat tot permanente gehoorschade kan leiden. Die resultaten zijn hoopgevend, maar de strijd is natuurlijk nog niet gestreden.’ Overigens blijken de meeste jongeren in het onderzoek ook geen probleem te hebben met de nieuwe, verlaagde geluidsnormen voor muziekactiviteiten: ze vinden de muziek voldoende luid.

www.helpzenietnaardetuut.be

LEESTIP

Betrouwbaar gezondheidsnieuws

Is rode wijn nu wel of niet goed voor de gezondheid? Is er een verband tussen vaccins en autisme? Is mijn anticonceptiepil gevaarlijk? Met de vele artikels en reportages over gezondheid die dagelijks verschijnen, is het niet altijd makkelijk om te weten wat u moet geloven. Zeker als zo’n artikel schermt met wetenschappelijk onderzoek. Om duidelijkheid te scheppen heeft de Vlaamse overheid de onafhankelijke website Gezondheid en Wetenschap in het leven geroepen. Gezondheidsnieuws dat in de pers komt, wordt er kritisch tegen het licht gehouden. Via de zoekfunctie vindt u zo informatie over tal van actuele thema’s. Ook heel interessant zijn de patiëntenrichtlijnen, een vertaling van de artsenrichtlijnen die per aandoening beschrijven wat de beste aanpak is volgens de huidige wetenschappelijke kennis. Kortom, de site biedt betrouwbare en toegankelijke informatie over gezondheid, gebaseerd op degelijk wetenschappelijk onderzoek.

www.gezondheidenwetenschap.be

Tickets vervangen wachtrij

Gedaan met in de rij staan in het oncolo gisch-hematologisch dagziekenhuis. Sinds deze zomer nemen patiënten een volgnum mer bij het binnenkomen, waarna ze kunnen plaatsnemen in de wachtruimte. Als hun volgnummer op een van de schermen ver schijnt, is het hun beurt om zich in te schrij ven voor de raadpleging. Op die manier wil het UZA het comfort en de privacy voor de oncologische patiënten verder verhogen.

Op de schermen in de wachtruimte krijgen de patiënten ook allerlei informatie te zien over de werking van de dienst, de zorgverle ners op wie ze een beroep kunnen doen en informatiesessies die voor hen interessant kunnen zijn. Als u de komende tijd in het UZA bent, kijkt u hoe dan ook het best eens goed rond, want tal van diensten en afdelingen zullen worden uitgerust met gelijkaardige schermen.

Vergeet BMI, meet je buikomtrek?

Om gezond te zijn, mag je buikomtrek niet groter zijn dan de helft van je lichaam slengte: tot die conclusie kwam een groep Britse wetenschappers. Ze ontdekten dat de levensverwachting daalt naarmate je buikomtrek boven dat punt toeneemt. Dat de buikomtrek een heel belangrijke indicator voor je gezondheid is, bevestigt ook UZA-endocrinologe Eveline Dirinck. ‘De buikomtrek geeft ons informatie over de risico’s op het ontwikkelen van hoge bloed druk, hoge cholesterol of suikerziekte, zaken die op termijn leiden tot hogere sterfte.’ Haal dus alvast de lintmeter boven: meten doe je op het middel ste punt tussen je onderste rib en de bovenkant van je heupbeen.

‘Wilrijkstraat in Edegem, niet in Antwerpen!’

Een patiënt wijst iedereen op het juiste UZAadres, op onze facebookpagina.

Het UZA volgen? facebook.com/ UniversitairZiekenhuisAntwerpen twitter.com/UZAnieuws

Bloemetje mee? Kies een ecovaas!

In de inkomhal vindt u binnenkort een automaat waar u voor 1 euro een biologisch afbreekbare vaas kunt kopen. U kunt kiezen uit verschillende kleuren en modellen, en ze breken gegarandeerd pas af nà gebruik. Op de verpleegeenheden zijn immers geen vazen meer beschikbaar. De ecovaas is een prak tisch, leuk en milieuvriendelijk alternatief.

Aan de hand van een echocardiogram en een CT-scan van de kroonslagaders (foto) wordt onder meer nage gaan of de hartspier is verdikt, of er eventueel al een begin van verminderde doorbloeding van de hartspier is en of de patiënt aan slagaderverkalking lijdt.

Slaapapneu Cardiologie

hart en

Als je slaapapneu laat behandelen, voel je je niet alleen veel uitgeruster, maar verminder je ook sterk de kans op hart- en vaatziekten. Dat blijkt uit baanbrekend onderzoek van de dienst cardiologie.

S

laapapneu, voluit Obstructief Slaapap neusyndroom (OSAS) is een slaapgebonden ademhalingsstoornis. De keelholte klapt tijdens de slaap keer op keer volledig of gedeeltelijk dicht, wat gepaard gaat met snurken. Liefst 9 tot 25 % van de Belgen van middelbare leeftijd of ouder lijdt aan slaapapneu. ‘De rechtstreekse

Slaapapneu beschadigt

vaten

gevolgen van de ziekte zijn bekend’, zegt prof. dr. Chris Vrints, diensthoofd cardiologie. ‘De patiënten slapen slecht en zijn overdag vermoeid en prikkelbaar. En ook hun partners lijden vaak onder het snurken. De laatste jaren is er echter ook veel aandacht voor een ander belangrijk aspect: slaapapneu vormt een heel grote risicofactor voor hart- en vaatziekten.’

Achter het ontstaan van die hart- en vaatproblemen gaat een ingewikkeld mechanisme schuil. Telkens als de keel toeklapt, lijdt de patiënt heel even aan een zuurstoftekort. Daardoor neemt de druk in de longslagader toe, wat op zijn beurt leidt tot acute overbelasting van het rechterhart en, op langere termijn, tot een verdikking van de rechterhartspier. ‘Andere gevolgen zijn een verhoging van de bloeddruk en een grotere kans op slagaderverkalking’, licht Vrints toe. ‘Die verhoogde bloeddruk kan op zijn beurt tot een verdikking van de linkervoorkamer leiden. En daaruit kunnen dan weer hartritmestoornissen voortkomen.’

Alsof dat nog niet genoeg is, lopen slaapapneupatiënten ook een verhoogd risico op een beroerte: hoge bloeddruk vergroot immers de kans op een hersenbloeding en de genoemde slagaderverkalking kan ook toeslaan in de hersenbloedvaten. Vrints: ‘Bij patiënten met hartritmestoornissen is het risico op een beroerte nog groter. Een gevreesde complicatie daarvan is immers de vorming van een bloedklonter. Als die komt vast te zitten in de hersenbloedbaan, krijgt de patiënt een beroerte.’

Verdikte hartspier

Dat slaapapneu tot hartproblemen kan leiden, is niet nieuw. De laatste jaren wordt de omvang van het probleem echter steeds duidelijker. ‘Bij ernstige slaapapneu, met meer dan 15 ademhalingspauzes per uur, is het risico op een te hoge bloeddruk twee tot drie keer hoger dan normaal’, zegt UZA-cardiologe prof. dr. Bharati Shivalkar. ‘Maar ook bij mildere vormen, met minder dan 15 apneus per uur, is er nog altijd

een verhoogd risico. De kans op voorkamerfibrillatie, een veelvoorkomende vorm van hartritmestoornissen, ligt zelfs zes keer hoger bij slaapapneupatiënten.’

Shivalkar doet al jaren onderzoek naar het verband tussen slaapapneu en hart- en vaatziekten, in samenwerking met het slaapcentrum van het UZA. ‘Tijdens een eerste studie met een beperkte groep slaapapneupatiënten bleek al de grote impact van slaapapneu op het hart’, zegt Shivalkar. ‘Bij al die patiënten bleek de hartspier verdikt en was de hartfunctie verminderd, ook al hadden ze geen duidelijke klachten. Hoe erger de slaapapneu, hoe meer gevolgen er waren voor hart en vaten.’ Er was echter ook hoopvol nieuws: na zes maanden behandeling van de slaapapneu was er een enorme verbetering. Shivalkar: ‘Hun hartspier was opnieuw bijna normaal van omvang en ook de hartfunctie was er merkbaar op vooruit gegaan.’ De proefpersonen kregen de standaard behandeling met CPAP (Continuous Positive Airway Pressure). ➝

1 2

Slaapapneu of gewoon snurken?

Snurken is vaak onschuldig. Volgende klachten kunnen er echter op wijzen dat er meer aan de hand is:

• vermoeid wakker worden

• slaperigheid overdag

• stokken van de ademhaling tijdens de slaap

• wakker schieten met gevoel van zuurstoftekort

• rusteloze slaap

• vaak wakker worden

• concentratiestoornissen

• vergeetachtigheid

• stemmingswisselingen

• hoofdpijn ’s morgens

• vreemde of beangstigende dromen

• maagoprispingen

1 Prof. dr. Bharati Shivalkar Prof. dr. Chris Vrints

Dat slaapapneu tot hartproblemen kan leiden, is niet nieuw. De laatste jaren wordt de omvang van het probleem echter steeds duidelijker.

‘Slaapapneu wordt vaak laat ontdekt, maar het is nooit te laat om te behandelen’

➝

De patiënt slaapt dan met een neusmaskertje en krijgt voortdu rend lucht onder verhoogde druk toegediend, wat voorkomt dat de keelholte dichtklapt.

Iedereen naar het slaapcentrum?

Momenteel bestudeert de dienst cardiologie opnieuw een groep patiënten in het kader van een zorgpad voor slaapapneu. Aan de hand van een echocardiogram en een CT-scan van de kroonslagaders wordt onder meer nagegaan of de

Symposium met Mayo Clinic

De dienst cardiologie organiseerde op 14 juni 2014 het eerste Antwerp-Rochester Cardiology Symposium in samenwerking met de wereldwijd gerenommeerde Mayo Clinic. Dat ziekenhuis, gelegen in Rochester in Minnesota (Verenigde Staten), is niet alleen bekend wegens zijn grote expertise en vooraanstaande zorg, maar ook door zijn vele educatieve programma’s, congressen en symposia. Prof. dr. Chris Vrints, prof. dr. Bharati Shivalkar en dr. Sorin Pislaru van de Mayo Clinic stelden een programma samen met voordrachten van UZA-cardiologen en -cardiochirurgen en hartspecialisten van de Mayo Clinic. Een honderdtal artsen uit België en Nederland woonde het symposium bij.

hartspier is verdikt, of er eventu eel al een begin van verminderde doorbloeding van de hartspier is en of de patiënt aan slagader verkalking lijdt. Shivalkar: ‘Deze keer gaat het om mensen met een normale bloeddruk en zonder hart- en vaatproblemen, maar bij wie er mogelijk al een impact is van slaapapneu. Ook bij die groep blij ken er al duidelijke gevolgen voor het hart. Dat stemt tot nadenken.’

Zaak is om slaapapneupatiënten met een risico op hartproblemen tijdig op te sporen en te behande len. Daarin ligt een grote uitdaging voor huisartsen, neurologen, pneumologen en cardiologen. De UZA-cardiologen informeren van daag vaker naar eventueel snurk gedrag. Hartpatiënten die snurken en andere typische klachten van slaapapneu vertonen, worden naar het slaapcentrum doorverwezen voor een slaaponderzoek. ‘Vraag is of we nu bij alle patiënten met hart- en vaatziekten actief op zoek moeten gaan naar slaapapneu’, zegt Shivalkar. ‘Het antwoord is nee. Het is vooral zinvol om verder te gaan kijken bij patiënten van wie de bloeddruk moeilijk onder controle raakt of die ‘s nachts last hebben van hartkloppingen of

benauwdheid op de borst. Dat zijn duidelijke signalen.’

Nooit te laat

Vast staat dat slaapapneu heel vaak niet wordt ontdekt. Naar schatting wordt bij acht op tien vrouwen met slaapapneu de diagnose niet gesteld. Bij mannen gaat het zelfs om negen op tien. De meesten van hen snurken, maar leggen niet het verband met hun klachten overdag. Een deel van het probleem is dat de diagnose niet in een-twee-drie te stellen is: een slaaponderzoek is nu eenmaal duur en omslachtig. ‘Een mogelijke denkpiste is ambulante slaapmonitoring. Dat zou de kos ten sterk verlagen’, aldus Vrints.

Sommige mensen lijden al vele jaren aan slaapapneu zonder het te beseffen. Het is echter nooit te laat om te behandelen, ook met het oog op de preventie van hart- en vaat ziekten. ‘Door de slaapapneu als nog te behandelen kunnen we het kwalijke sneeuwbaleffect stoppen’, beklemtoont Vrints. ‘Het proces van slagaderverkalking vertraagt en we krijgen de hoge bloeddruk beter onder controle. Het loont dus zeker de moeite om de ziekte op te sporen en te behandelen: zo pak je het probleem bij de wortel aan.’ 

Slaapapneu?

Bij slaapapneu of ‘obstructief slaapapneusyndroom’ (OSAS) klapt de keelholte tijdens de slaap keer op keer volledig of gedeeltelijk dicht, wat gepaard gaat met snurken. Er is sprake van apneu als de keelholte tijdens de slaap langer dan 10 seconden volledig is afgesloten.

Normale slaap Apneu

Patiënten die tijdens hun slaap meer dan 15 apneus per uur doormaken, komen in aanmerking voor een CPAP-behandeling, Continuous Positive Airway Pressure. De patiënt slaapt dan met een neusmaskertje en krijgt voortdurend lucht onder verhoogde druk toegediend.

Mogelijke gevolgen van slaapapneu voor hart en bloedvaten:

beroerte

slagaderverkalking verdikking van de hartspier en verminderde hartfunctie

hartritmestoornissen (voorkamerfibrillatie), traag hartritme of zelfs hartstilstand

hoge bloeddruk

+ 50.000

Belgen worden behandeld met CPAP.

60 %

van de patiënten met slaapapneu lijdt aan een te hoge bloeddruk.

Volgens sommige studies zou bij 1 op 2

patiënten die een hartinfarct hebben doorgemaakt, sprake zijn van slaapapneu. 1 op 2

van de patiënten met voorkamerfibrillatie, een vorm van hartritmestoornissen, heeft slaapapneu.

Luchtstroom

Tong

Neusholte

Zacht verhemelte Huig

Ziekte van Parkinson Blijf in beweging

Hoewel de ziekte van Parkinson gepaard gaat met motorische problemen, is een diagnose geen reden om te stoppen met sporten. Integendeel, onderzoek toont aan dat sport een extra wapen is in het controleren van de ziekte.

Met zo’n 20.000 patiënten in België is de ziekte van Parkinson een veelvoorko mende aandoening. Toch bestaan er heel wat misvattingen over. Dat ze alleen bij ouderen voorkomt bijvoor beeld, terwijl ook dertigers en veertigers door de ziekte worden getroffen. Parkinson wordt ook al snel gelinkt aan het typische beven van de patiënten – de tremor –, terwijl de helft van de patiënten juist vooral last heeft van bewegingsarmoede. Naast motorische problemen en evenwichts stoornissen, kampen patiënten ook met slaapstoornissen, futloosheid, depressiviteit, verminderde eetlust

Ziekte vertragen

De oorzaak ligt in het afsterven van bepaalde zenuwcellen in de hersenen die instaan

voor de productie van dopamine. Die stof is onder meer nodig om onze bewegingen aan te sturen en speelt ook een rol in onze stemmingen. Parkinson wordt dan ook behandeld met medicatie die het tekort aan dopamine probeert op te vangen. Het geneest de ziekte niet, maar kan ze wel vertragen.

‘Naast die medicijnen is het ook heel belangrijk dat patiënten actief hun ziekte ter hand nemen’, benadrukt prof. dr. Patrick Cras, diensthoofd neurologie. ‘Dan bedoel ik een gezonde levensstijl met beweging of sport, maar ook jezelf informeren, contact zoeken met lotgenoten, manieren zoeken om zo actief mogelijk te blijven … Elke dag pas sief je medicatie nemen is niet voldoende.’

Parkinson geeft bewegingsproblemen, maar dat mag patiënten niet aan hun zetel binden. Cras: ‘Beweging en sport hebben een

INFO Dienst neurologie, T 03 821 34 23, www.parkinsonzorgwijzervlaanderen.be, www.parkinsonliga.be

Twee à drie keer bewegingstherapie per week is aangeraden. Cardiotraining blijkt een extra positief effect te hebben.

positieve invloed zowel op de motorische als op de niet-motorische effecten van parkin son. Sport werkt immers ook antidepressief, geeft energie, heeft een positief effect op het evenwicht, op de slaapkwaliteit … Wandelen en fietsen kunnen de meeste patiënten heel goed aan.’

Cardiotraining voor iedereen Wetenschappelijke studies tonen aan dat patiënten die multidisciplinaire bewe gingstherapie volgen het beter doen dan andere patiënten. ‘Vooral cardiovasculaire training blijkt een positief effect te hebben. Cardiotraining klinkt misschien zwaar, maar zelfs na een zwaar hartinfarct is het te doen. Met de juiste begeleiding is het voor iedereen haalbaar.’

Die begeleiding is bij voorkeur een kine sitherapeut die ervaring heeft met parkin sonpatiënten of op zijn minst interesse. ‘De patiënt volgt het best twee à drie keer per week bewegingstherapie. Via Parkin son Zorgwijzer Vlaanderen proberen we de paramedische omkadering overigens te verbeteren, onder meer met cursussen voor kinesitherapeuten en andere paramedici om hen vertrouwd te maken met parkinsonzorg en de recentste wetenschappelijke inzichten. Na verloop van tijd heeft een patiënt vaak ook logopedie, ergotherapie of andere bege leiding nodig, wat behoorlijk wat tijd kan opslorpen. Maar het loont.’ 

Move for Parkinson, op de Ventoux

Chantal Proost kreeg op haar 45ste de diagnose Parkinson. Nu, zeven jaar later, zet ze zich met een groep medestanders in om het publiek beter te informeren over de ziekte en om geld in te zamelen voor wetenschappelijk onderzoek. In september organiseerde ze voor de tweede keer het evenement Move for Parkinson, met onder meer een estafetteloop tussen haar thuisbasis Oud-Turnhout en het UZA, een kwis en een comedy-avond, een fietstocht eerder op het jaar …

Zelf zit Chantal ook geregeld op de fiets. ‘Vroeger heb ik veel gesport: zwemmen, volleybal, badminton …

Toen ik de diagnose kreeg ben ik begin nen fietsen. Zwemmen ging moeilijk en lopen doe ik niet graag, maar toen iemand vertelde over fietsen op de Mont Ventoux, had ik mijn doel gevonden. Sporten stopt de ziekte niet, maar ik heb mijn conditie in elk geval steeds beter zien worden. Waar ik vroeger 20 kilometer aankon op een dag, doe ik er nu 80. Bij een grote inspanning moet ik wel zeker mijn medicatie op het juiste moment nemen.’

Intussen heeft Chantal haar doel meer dan bereikt: deze zomer fietste ze voor de tweede keer de Ventoux op, samen met UZA-neuroloog Patrick Cras. ‘Ik wilde nog één keer, met de mensen ach ter Move for Parkinson, de Ventoux op. Want daar is het idee twee jaar geleden ontstaan. En ik merk dat zo’n inspanning mij steeds meer moeite kost.’ Ook Move for Parkinson slaat intussen aan. ‘Vorig jaar haalden we meer dan 25.000 euro op voor het onderzoek, en we hebben al heel wat mensen beter geïnformeerd over de ziekte.’

INFO www.moveforparkinson.be

Prof. dr. Patrick Cras

Medische genetica

Op het tempo van

Tot voor kort duurde het maanden, zelfs jaren, om de genetische code van een mens te kraken. Vandaag kan dat in een week. De technologie evolueert razendsnel, maar het UZA volgt.

Hoe komt het dat DNA-onderzoek vandaag zoveel sneller gaat dan vroeger?

Prof. dr. Geert Mortier, diensthoofd medische genetica: ‘De technologie waarmee we genen gaan lezen of sequeneren wordt steeds krachtiger. Door de code van een gen te bepalen kun je nagaan of er in een bepaald gen een foutje zit (zie kader Ter vergelijking: in de jaren 90 deed

p. 16). De eerste technologie dateert van de jaren 80 en sequeneert gen na gen. De technologie van de tweede generatie knipt eigenlijk de DNA-strengen in stukjes en sequeneert die allemaal tegelijk, wat sneller gaat en minder kost. Dat is natuurlijk zeer interessant als je veel genen of een volledig genoom wil analyseren. Ter vergelijking: in de jaren 90 deed het humaan genoom project er 11

de technologie

jaar over om het volledige genoom van een mens te sequeneren. Vandaag is dat een kleine week werk. Toen kostte het drie miljard dollar, vandaag zo’n 5000 euro. En de kosten blijven dalen. In het Centrum Medische Genetica staan momenteel twee toestellen van die tweede generatie – ook wel next generation sequencing (NGS) genoemd.’

Waarvoor worden die toestellen concreet gebruikt?

Prof. dr. Bart Loeys, adjunct-diensthoofd medische genetica: ‘Natuurlijk in grote mate voor wetenschappelijk onderzoek, maar ook voor diagnoses van een aantal erfelijke aandoeningen. Zo kunnen we bij

een patiënt een set genen – een panel – onderzoeken waarvan we weten dat er een link kan zijn met een bepaalde ziekte. Momenteel testen we genenpanels voor erfelijke vormen van borstkanker, aneurysma (verwijding van de hoofdslagader) en diabetes. Binnenkort kunnen we ook een panel van 51 genen testen om erfelijke hartritmestoornissen op te sporen. En in de nabije toekomst zullen we ook erfelijke doofheid vlotter kunnen opsporen, via een panel van meer dan 100 genen.’

Ook in de behandeling van kanker zijn er toepassingen?

Pauwels: ‘Ja, NGS heeft een echte trendbreuk veroorzaakt in de oncologie. Wij onderzoeken niet het DNA van de patiënt, maar van de tumor. Concreet onderzoeken we 40 kankergenen om te zien of daar mutaties te vinden zijn. Het gaat telkens om mutaties waarvoor er een gepersonaliseerde therapie bestaat waarmee we de tumor kunnen proberen bestrijden. Met NGS kun je heel diep zoeken in het DNA.’

We kunnen via het bloed van de moeder nagaan of een foetus

het syndroom van Down heeft.

Mortier: ‘De technologie is enorm krachtig, zowel in het wetenschappelijk onderzoek als bij diagnoses. Je kunt ze ook heel breed inzetten: microbiologen kunnen nu bijvoorbeeld ook het genetisch profiel van een bacterie bepalen, wat allerlei nieuwe pistes opent.’

De nieuwe technologie heeft voor een enorme vooruitgang gezorgd?

Mortier: ‘Het opent allerlei nieuwe mogelijkheden. Binnenkort kunnen we bijvoorbeeld via het bloed van de moeder nagaan of een foetus het syndroom van Down heeft. Die niet invasieve prenatale testing (NIPT) houdt geen risico op een miskraam in, wat wel het geval is bij een (invasieve) vlokkentest of een vruchtwaterpunctie. Voorlopig wordt NIPT echter nog niet terugbetaald.’

Loeys: ‘NGS levert ook een enorme tijdswinst op. Vroeger moesten we gen na gen testen. Bij een aandoening als Brugada-syndroom, een erfelijke vorm van hartritmestoornissen, kan de oorzaak in 15 verschillende genen liggen. Als je pech had, zat de mutatie in het vijftiende gen en was je een jaar verder. Nu kunnen we die 15 genen tegelijk testen op enkele weken tijd.’

Pauwels: ‘In de oncologie hebben we die tijd zeker niet, aangezien onze patiënten meestal vechten tegen een uitgezaaide kanker. Nu kunnen we veel sneller bepalen

Prof. dr. Patrick Pauwels Prof. dr. Geert Mortier Prof. dr. Bart Loeys

Door het DNA van een tumor te onderzoeken, wordt gepersonaliseerde kankerbehandeling mogelijk.

welke gepersonaliseerde therapie we een patiënt eventueel kunnen aanbieden.’

Gebeurt er nu al standaard DNA-onderzoek bij kanker?

Pauwels: ‘Nee. In sommige buitenlandse centra maakt men van elke kanker al een genetisch profiel, maar bij ons is daar voorlopig nog geen terugbetaling voor. In het UZA hebben we wel het voordeel dat hier onderzoek gebeurt naar experimentele kankerbehandelingen. Daardoor kunnen we soms wel al tumoren genetisch onderzoeken en patiënten binnen een studie een behandeling geven die afgestemd is op hun specifieke tumor.’

Ook voor het wetenschappelijk onderzoek maakt de technologie wellicht een groot verschil?

Mortier: ‘Ja, we moeten minder vanuit een vaste hypothese vertrekken. Als we vroeger het vermoeden hadden dat iets genetisch was, moesten we vooraf weten op welk gen we wilden zoeken, op basis van de klinische verschijnselen of onderzoek binnen grote families. Nu kunnen we alle genen tegelijk testen.’

Loeys: ‘Dankzij NGS kunnen we de novo-mutaties opsporen, dat zijn nieuwe mutaties bij een kind die nog niet voorkomen bij de ouders. We vergelijken daarvoor de genen van moeder, vader en kind en gaan na welke varianten alleen voorkomen bij het kind. In die varianten kunnen we dan verder zoeken naar een genetisch defect dat verantwoordelijk is voor een aandoening bij het kind.’

Mortier: ‘Ook zeer zeldzame genetische aandoeningen hebben we zo al kunnen oplossen. En eens je weet waar het genetisch defect zit, opent zich een waaier van mogelijkheden. Je kunt de familie een diagnose geven, het herhalingsrisico inschatten, prenataal onderzoek aanbieden, de eerste stap zetten naar een behandeling …’

Van cel tot genen

• Elk levend wezen is opgebouwd uit cellen.

• In de kern van elke cel bevinden zich 23 paar chromosomen.

• Chromosomen zijn lange strengen van de chemische stof DNA. Op de chromosomen liggen onze genen, zo’n 21.000 in totaal.

• Een gen is opgebouwd uit DNA en telt duizenden codes, ook wel nucleotiden, uitgedrukt in letters in een bepaalde volgorde.

• Een afwijking in de code van een gen is een genmutatie. Die kan verantwoordelijk zijn voor een ziekte.

De technologie kan het genetisch materiaal volledig en in detail onderzoeken. Levert dat geen enorme hoeveelheid gegevens op?

Mortier: ‘Ja, de interpretatie van de gegevens is nu de uitdaging geworden en gaat eigenlijk de expertise van de geneticus te buiten. We hebben daar bio-informatica voor nodig, gespecialiseerde mensen en software om die massa informatie interpreteerbaar te maken. Ook dat proberen we nu verder uit te bouwen hier in het UZA.’

Stellen zich bij die nieuwe mogelijkheden ook nieuwe ethische vraagstukken?

Loeys: ‘Bij elke nieuwe technologie stelt zich de vraag hoe je ze in de gezondheidszorg wil gebruiken. Gaan we enkel bij problemen op zoek naar een bepaalde genmutatie? Analyseren we ieders genoom vanaf nu bij de geboorte? Of kiezen we een tussenweg: wel sequeneren bij de geboorte, maar nog niet interpreteren? Pas als er een medisch probleem opduikt, zou men dan de gegevens bekijken om meteen ook de therapie te bepalen. Nog een voorbeeld: nu al gebeurt de hielprik, om metabole ziekten bij baby’s op te sporen. Waarom doen we ook geen genetische test voor bepaalde aandoeningen, zeker als ze behandelbaar zijn of te voorkomen bij vroege detectie? Over al die dingen moet worden nagedacht.’

Mortier: ‘Nog een probleem zijn de zogenaamde incidental findings. Als je genetisch onderzoek doet bij een kind en je ziet per toeval dat het later wellicht borstkanker of dementie gaat ontwikkelen, moet je dat dan vertellen of niet? Ook de manieren om daar mee om te gaan zijn nog in ontwikkeling.’

Wat brengt de toekomst? Staat de volgende technologie al op stapel?

Pauwels: ‘Ja, het gaat heel snel. De derde generatie sequenering is er intussen al.’

Loeys: ‘Single molecule sequencing heet ze. Wij wachten er echter nog even mee, tot de nauwkeurigheid op punt staat. De kunst is niet te vroeg en niet te laat op de kar te springen. En tot nu toe zijn we daarin geslaagd.’ 

Via een sensor aan de vinger van de patiënt meet het toestel zeven parameters die iets vertellen over de pijnervaring van de patiënt.

Prof. dr. Guy Hans

De Medasense kan de intensiteit van acute pijn meten.

Via een sensor aan de vinger van de patiënt meet het toestel zeven parameters van het autonome zenuwstel sel, zoals de doorbloeding en de weerstand van de huid. Die parameters hangen nauw samen met het sensorische zenuwstel sel, waarin gevoel – en dus ook pijn – geregistreerd wordt. Dat levert samen een cijfer op (de

zogenaamde pijn-index) dat iets zegt over de pijnintensiteit. Zo kun je met de Medasense nagaan of bepaalde pijnstillers de pijn effectief verminderen.

Pijnmedicatie afstellen

Prof. dr. Guy Hans, coördina tor van het multidisciplinair pijncentrum: ‘Ook wanneer de patiënt zelf de pijn niet kan rapporteren of een verminderd bewustzijn vertoont, meet het toestel de intensiteit van eventueel

Wereldprimeur

Nieuw toestel meet pijn

Hebt u pijn? En hoeveel pijn? Tot voor kort was dat moeilijk objectief vast te stellen. Het UZA neemt als eerste in de wereld een toestel in gebruik dat acute pijn objectief kan meten, om zo patiënten beter te kunnen helpen.

aanwezige pijnklachten. Vooral bij patiënten die veel ademhalings problemen kunnen ondervinden van een verdoving of sedatie, zoals obese patiënten of patiënten met aandoeningen van het longvlies, bewijst het meettoestel zijn nut. Aan hen wil men immers een minimale verdoving toedienen, maar wel genoeg om geen pijn te voelen. Ook bij gesedeerde pati enten op intensieve zorg kan met het toestel de pijnmedicatie juister worden afgesteld.’ 

‘Ook bij verdoof de patiënten kan de pijnmedicatie zo juister worden afgesteld.’

U kunt hem maar beter in huis hebben.

Nieuwe editie

Ontvang gratis onze nieuwe catalogus. met alles over onze dienstencentra, thuisdiensten, serviceflats en woonzorgcentra meer dan 100 pagina’s nuttige info en adressen nieuwe editie met nog meer diensten gratis naar u thuis gestuurd

Vraag hem aan op www.zorgbedrijf.antwerpen.be. Of bel onze klantendienst op 03 338 92 44.

oktober 2014

maguza

www.maguza.be – UZAnieuws UniversitairZiekenhuisAntwerpen Zorgmagazine van het UZA

Een nieuw orgaan

Elk jaar krijgen tientallen UZA-patiënten een tweede kans dankzij een donororgaan. Door een tekort aan donororganen blijven de wachtlijsten echter lang. Levende donatie en donatie na hartstilstand bieden nieuwe mogelijkheden, en ook de transplantatiegeneeskunde evolueert steeds verder.

TRANSPLANTATIE

WAT?

Bij een orgaantransplantatie krijgt de patiënt doorgaans het orgaan van een overleden donor. Soms gaat het ook om een nier of een deel van een lever van een levende donor.

HOEVEEL?

Jaarlijks gebeuren in het UZA een 60-tal transplantaties van nier, lever, hart, pancreas, dunne darm en longen.

VOOR WIE?

Een transplantatie is een zware ingreep en daarom altijd een laatste optie. Een niertransplantatie is op dat vlak een uitzondering: zonder medische of andere bezwaren is dat de eerstekeuzebehandeling bij nierfalen in het laatste stadium. De patiënt moet voor een transplantatie fysiek nog sterk genoeg zijn en ook voldoende gemotiveerd.

WIE EERST?

Eurotransplant regelt via een complex puntensysteem de verdeling van organen in België, Nederland, Luxemburg, Duitsland, Oostenrijk, Slovenië, Kroatië en Hongarije.

Een tekort aan donororganen blijft de zwakke schakel in de transplantatiegeneeskunde. Nieuwe vormen van donatie – van levende donatie tot donatie na hartstilstand – moeten daar verandering in brengen.

In België overlijden jaarlijks zo’n 110 patiënten terwijl ze wachten op een donororgaan. Op de wachtlijst voor levertransplantatie sterft zelfs meer dan één op vier. Nochtans heeft België een gunstige donorwetgeving: iedereen die bij leven geen verzet heeft aangetekend, is na zijn dood automatisch donor. ‘In de praktijk worden bij een mogelijke donatie echter altijd de familieleden geraadpleegd’, zegt transplantatiecoördinator Walter Van Donink. ‘Als de overledene zich bij leven als

1 3

2 4 5 6

4 2 1 5 6 3

Donor gezocht

of jonger is dan weer gezakt naar zowat een op vijf, terwijl ze in 1990 nog goed waren voor zo’n 65 %.

Van Donink: ‘Veel heeft te maken met de vergrijzing en de betere behandeling op intensieve zorg, waardoor er minder verkeersdoden zijn. Dat laatste juichen we uiteraard toe. Er is echter een keerzijde: de organen van oudere donoren zijn minder vaak bruikbaar.’ Toch is leeftijd niet het enige criterium: de organen van een fitte zestiger zijn vaak beter dan die van een ongezonde, rokende veertiger. Transplantatiecentra hanteren dan ook niet langer een maximumleeftijd.

Een nier afstaan

Op de wachtlijst voor levertransplantatie sterft meer dan 1 op 4.

plant. Dat kan uiteraard niet bij een gewone transplantatie: die is altijd onverwacht en de nier is vaak uren onderweg voor wij hem kunnen transplanteren’, zegt nefroloog dr. Mark Helbert, die in het UZA kandidaat-donoren screent. ‘Een ander groot voordeel is uiteraard dat de ontvanger niet moet wachten op een donornier en dus ook geen jaren aan de dialyse moet’, zegt prof. dr. Daniel Abramowicz, diensthoofd nierziekten. ➝

Orgaandonatie na euthanasie?

vrijwillige donor heeft laten registreren, mogen zij zich in principe niet verzetten. Dan nog echter respecteren artsen de gevoelens van de nabestaanden. Daarom is het vooral belangrijk om vooraf met je familie over donatie te praten. Als de nabestaanden de wens van de overledene kennen, stemmen ze zo goed als altijd in.’

Het aantal donoren is in België niet afgenomen, maar hun gemiddelde leeftijd is sterk gestegen. Een op drie is zestig jaar of ouder. Het aandeel donoren van veertig jaar

Een andere evolutie is het stijgende aantal donoren in België dat bij leven een nier afstaat aan een familielid of vriend: van 10 in 2003 naar 63 in 2013, waarvan een tiental in het UZA. Opvallend is dat een nier van een levende donor tot de helft langer meegaat dan een ‘gewone’ nier. ‘Dat komt vooral doordat alleen perfect gezonde mensen met een uitstekende nierwerking hun nier mogen afstaan. Bovendien gebeurt zo’n ingreep altijd gepland en wordt de nier onmiddellijk na wegname bij de ontvanger inge-

Patiënten die euthanasie wensen, vragen uitzonderlijk om na hun dood hun organen te mogen afstaan. De afgelopen vijf jaar gebeurde dat een zevental keer in Antwerpse ziekenhuizen. ‘Om belangenvermenging te voorkomen, wordt de orgaandonatie pas besproken nadat de euthanasie is goedgekeurd. De artsen die de euthanasie goedkeuren en uitvoeren, zijn uiteraard niet betrokken bij de transplantatie’, licht prof. dr. Dirk Ysebaert toe. Om de organen snel na het overlijden te kunnen wegnemen vindt de euthanasieprocedure plaats in het operatiekwartier, in een huislijk ingerichte ruimte. Ysebaert: ‘Donatie na euthanasie kan niet bij kankerpatiënten en de patiënt moet in het ziekenhuis willen sterven. Dat beperkt het aantal kandidaten. Toch zou deze vorm op termijn tot 20 % van het totale aantal donoren kunnen uitmaken.’

Prof. dr. Dirk Ysebaert

Prof. dr. Daniel Abramowicz Gerda Van Beeumen Dr. Kathleen De Greef Prof. dr. Jean-Louis Bosmans Dr. Mark Helbert

‘Praat vooraf met je familie over donatie. Als nabestaanden de wens van de overledene kennen, stemmen ze zo goed als altijd in met orgaandonatie.’

De kandidaat-donor ondergaat vooraf meerdere onderzoeken. ‘Zo doen we een bloed- en weefsel test, naast diverse onderzoeken van onder meer hart en longen. Uiteraard wordt ook de werking van de nieren zorgvuldig getest’, legt transplantatiecoördinator Gerda Van Beeumen uit. Meer dan twee op drie kandidaten raakt niet door de selectie, meestal wegens gezondheidsproblemen. Helbert: ‘Struikelblokken zijn vaak een te hoge bloeddruk, hart- en vaatziek ten of suikerziekte. Die problemen tasten op termijn ook de nieren aan. En dan zou de donor mis schien zelf eindigen met een te lage nierwerking.’ Er wordt ook altijd nagegaan of de donatie wel om de juiste redenen gebeurt. ‘We willen absoluut voorkomen dat iemand tegen betaling of onder druk een nier zou schenken’, aldus Helbert. Na de ingreep verblijven de donoren gemiddeld een vijftal dagen in het ziekenhuis, gevolgd door een herstelperiode van vier tot zes

weken. Ze engageren zich om na de transplantatie jaarlijks op controle te blijven komen. ‘Zo kunnen we eventuele nier- of andere gezond heidsproblemen vroeg ontdekken én behandelen, wat cruciaal is voor een persoon met maar één nier. De over heid wil die opvolging verplichten’, zegt nefroloog prof. dr. Jean-Louis Bosmans. Uit heel wat onderzoek is overigens gebleken dat levende nier donoren niet vaker nierproblemen krijgen dan anderen, integendeel.

Donatie na hartstilstand

Een relatief nieuwe tendens is donatie na hartstilstand, officieel Donation after Circulatory Death (DCD). ‘Meestal gebruiken we organen van hersendode patiënten’, legt transplantatiechirurg dr. Kath leen De Greef uit. ‘In afwachting van de transplantatie worden de hartwerking en de bloedcirculatie dan kunstmatig in stand gehouden met de beademingsmachine. Het hart stopt pas met kloppen op de operatietafel. Almaar vaker worden

echter ook organen weggenomen bij zogenaamde non heart beating donors. Het gaat dan om zwaar zieke patiënten die aan de beade ming liggen op intensieve zorg, bijvoorbeeld na een hartinfarct of beroerte, en voor wie verder behandelen zinloos is geworden. In overleg met de familie kan dan worden beslist de behandeling te staken, waarna ze overlijden. Meteen na hun dood worden hun organen dan weggenomen.’ Het hart is op dat moment niet meer geschikt voor donatie, maar de nie ren, longen en lever zijn vaak wel nog bruikbaar. In zowat de helft van de gevallen is donatie mogelijk. ‘Die vorm van orgaanschenking past in de trend om niet hardnek kig en zinloos te behandelen’, zegt prof. dr. Dirk Ysebaert, dienst hoofd transplantatiechirurgie.

Donatie na hartstilstand kan alleen als de behandeling bruusk wordt stopgezet en de patiënt bin nen het half uur daarna overlijdt. Zo blijven de organen tot op het

laatst voldoende doorbloed. Ook moeten de organen meteen na het overlijden worden weggenomen. ‘Je begrijpt dat de familie daarvoor moet openstaan’, zegt Ysebaert. De afgelopen jaren waren er in België telkens 60 à 70 non heart beating donoren per jaar, voorna melijk in universitaire ziekenhuizen. Via een nationaal protocol worden ook andere ziekenhuizen gestimu leerd om er oog voor te hebben. Intussen vestigen transplantatie centra hun hoop op een nieuwe techniek die deze vorm van donatie een enorme boost zou kunnen geven. Ysebaert: ‘Met behulp van een perfusiemachine kunnen we organen buiten het lichaam een tijd lang bevloeien, waardoor hun kwaliteit sterk verbetert. Wellicht zouden we zo alle organen van na hartstilstand overleden donoren kunnen benutten. Voor niertrans plantatie is dat al een algemeen aanvaarde techniek. Helaas gaat het om een peperdure behandeling en is er voorlopig geen terugbetaling.’ 

Een relatief nieuwe tendens is donatie na hartstilstand, officieel Donation after Circulatory Death (DCD).

‘Je kunt perfect verder met één nier’

Toen Mathijs (18) aan de dialyse moest, twijfelde zijn vader Eric (49) geen seconde om zich als donor aan te bieden. ‘Ik ben blij dat ik dit voor mijn zoon heb kunnen doen.’

Mathijs was acht toen zijn nieren begonnen te haperen: hij leed aan FSGS of focale segmentale glomerulosclerose, een aandoening die de nierfilters aantast. ‘Jarenlang bleef de ziekte onder controle met bloeddrukverlagers’, zegt Eric. ‘Tot Mathijs eind 2013 maar niet van een buikgriep herstelde. In het ziekenhuis bleek zijn nierwerking dramatisch verslecht.’ Mathijs

moest voortaan aan de dialyse en werd ook op de wachtlijst voor een niertransplantatie gezet. Eric: ‘We wisten echter dat een donornier jaren op zich kon laten wachten. Ik was dan ook meteen bereid mijn eigen nier af te staan.’

Eric doorliep de nodige onder zoeken en tests en bleek geschikt als donor. Het allerlaatste gesprek, met de chirurg, was echter een koude douche. Eric: ‘Het zou een klassieke operatie worden, met

een behoorlijk grote snede van aan mijn buik tot aan mijn rug. Ik had echter geen zin om bijna drie maanden thuis te zitten. Na wat opzoekwerk ontdekte ik dat de ingreep in het UZA via een kijkoperatie kon. Ik stuurde een mailtje naar prof. Ysebaert, diensthoofd transplantatieheel kunde, en had hem nog diezelfde avond aan de lijn. De volgende dag al werd een datum voor de ingreep geprikt.’

Beurtelings onder het mes Een zestal weken later was het zover. Vader en zoon gingen beurtelings onder het mes in aanpalende operatiezalen. ‘Toen ik ontwaakte, voelde dat nog niet meteen als een nieuwe start’, zegt Mathijs. ‘Ik moest uiteraard nog herstellen. Bovendien duurde het een paar dagen voor de nier begon te functioneren. Toen ik eindelijk kon plassen, was iedereen dolblij.’

Eric heeft niets dan lof voor de opvang in het UZA. ‘We konden en kunnen altijd bij het team terecht. Iedereen is erg betrokken.’ De ingreep vond hij goed meevallen. Na vier weken kon hij alweer aan de slag. Twijfels heeft hij nooit gehad. ‘Je kunt perfect verder met één nier. Ik sport net als vroeger en ben op geen enkele manier beperkt. Na alles wat er gebeurd is, leef ik bewuster en gezonder. Ik hoop echt dat meer mensen stilstaan bij het enorme plezier dat ze iemand kunnen doen door een nier te schenken.’

Zoon Mathijs geniet intussen volop van zijn herwonnen vrijheid. Hij moet stipt twee keer per dag zijn medicatie nemen, maar dat is een kleine prijs in vergelijking met de dialyse. Doodmoe op de zetel liggen is er niet meer bij. ‘Sinds zijn transplantatie is hij geen avond meer thuis’, lacht mama Christel. 

Mathijs geniet volop van zijn herwonnen vrijheid.

Het UZA start opnieuw met longtransplantaties. De kans op succes is minder groot dan bij de meeste andere orgaantransplantaties, maar als alles goed gaat, kan de patiënt weer een perfect normaal leven leiden.

UZA herneemt longtransplantaties

e eerste long transplantatie in het UZA dateert van eind 1997. ‘Het aantal transplantaties is nooit hoog geweest, maar de patiënten in kwestie deden en doen het opvallend goed’, zegt prof. dr. Wilfried De Backer, diensthoofd longziekten.

Voor wie is een longtransplantatie bedoeld?

Dr. Peter van Hal, pneumoloog: ‘De ingreep wordt vooral uitge voerd bij patiënten met chronisch obstructief longlijden (COPD), mucoviscidose, longfibrose – dat is een ziekte die gepaard gaat met overmatige littekenvorming in de

longen – en pulmonale hyper tensie, een verhoogde bloeddruk in de longslagaders. Omdat een longtransplantatie een zware en riskante behandeling is, transplan teren we alleen patiënten wiens levenskwaliteit erg slecht is en als alle andere behandelingsmogelijk heden zijn uitgeput.’

Waarom is een longtrans plantatie zo delicaat?

Prof. dr. Paul Van Schil, dienst hoofd thorax- en vaatheelkunde: ‘Omdat de longen via de lucht voortdurend in contact staan met de buitenwereld, is er een gro tere kans op infecties. Bovendien moeten we zwaardere afweeron derdrukkende medicatie geven

dan bijvoorbeeld bij een nier- of levertransplantatie. Ook chroni sche afstoting is een belangrijk probleem. De kleine luchtwegen raken dan verstopt, waardoor patiënten opnieuw erg moeilijk kunnen ademen.’

Hoe zijn de vooruitzichten met een donorlong?

Van Hal: ‘Wereldwijd is na vijf jaar nog maar zo’n 50 % van de patiën ten in leven, maar in de gespe cialiseerde transplantatiecentra – waaronder het UZA – is het overlevingspercentage 60 à 70 % na tien jaar. De resultaten zijn de afge lopen jaren verbeterd. Dat komt onder meer doordat we nauwkeu riger kunnen beoordelen wie baat

zal hebben bij een transplantatie en doordat de afweeronderdrukkende medicatie is verbeterd.’

Hoe is het met het aanbod donorlongen gesteld?

Van Schil: ‘Goede donorlongen liggen niet voor het oprapen: maar 20 % van de donoren heeft trans planteerbare longen. We hopen dat aantal sterk te verhogen met zogenaamde ex vivo perfusie. De verwijderde donorlongen worden dan een paar uur in een machine gelegd waarin ze voortdurend wor den bevloeid en beademd (zie ook p. 22). Dat verbetert hun kwaliteit aanzienlijk: 80 % van de longen die nu onbruikbaar zijn, zouden we zo toch kunnen inplanten. We hopen

longtransplantaties

volgend jaar met die techniek te kunnen starten.’

Van Hal: ‘Behoorlijk wat patiën ten hebben opnieuw een uit stekende levenskwaliteit. Jonge patiënten kunnen vaak opnieuw aan het werk. En ook sporten kan weer: ik ken longtransplan tatiepatiënten die opnieuw aan loopwedstrijden deelnemen.’

De Backer: ‘Een longtransplanta tie is niet altijd succesvol, maar je mag je niet verkijken op gemiddel den. Als je ziet hoe goed het met veel van onze patiënten gaat, besef je dat de behandeling zeker de moeite waard is.’ 

Links: Een zieke long met bulleus emfyseem die wordt verwijderd.

Rechts: De gezonde donorlong die wordt ingeplant.

Transplantaties in het UZA

Harttransplantatie

8 à 10 per jaar

Voor wie? Bij ernstig hartfalen, meestal na meerdere hart infarcten, of voor patiënten met een sterk verzwakte hartspier Succes? Na 5 jaar is gemiddeld nog 73 % van de patiënten in leven Nieuw? Almaar meer patiënten krijgen in afwachting van een geschikt donororgaan een tijdelijk kunsthart, waarna zeven van de tien alsnog een transplantatie ondergaan.

Pancreastransplantatie

2 à 3 per jaar, op een totaal van 15 à 20 in België Voor wie? type 1 diabetici met ernstige verwikkelingen, bijvoorbeeld patiënten die hun hypo’s niet voelen aankomen of die aan ernstige zenuwaantasting lijden. Succes? Na 5 jaar functioneert nog 65 % van de donor pancreassen. Als de pancreas niet meer werkt, keert de patiënt terug naar de insulinebehandeling. Nieuw? Het UZA neemt deel aan een studie waarbij alleen de zogenaamde pancreaseilandjes worden getransplanteerd, die verantwoordelijk zijn voor de insulineproductie. Die techniek geeft minder complicaties.

Dunnedarmtransplantatie

tot nog toe 1 transplantatie in 2012 Voor wie? Patiënten die totale parenterale voeding (TPN) krijgen, via de bloedbaan, maar dat niet verdragen. Ze krijgen TPN bijvoorbeeld omdat hun darmen moesten worden verwij derd of wegens een aangeboren darmziekte.

Succes? Na 5 jaar functioneert de darm nog bij 50 à 60 % van de patiënten. Doordat de ingreep vrij riskant is en er meestal goede alternatieven zijn, blijft het aantal dunnedarm transplantaties beperkt.

Jaarlijks voert het UZA ook 30 à 40 niertransplantaties (zie p. 23) en 12 levertransplantaties (zie p. 26) uit. Dit najaar wordt opnieuw gestart met longtransplantaties (zie hiernaast).

‘Maar 20 procent van de donoren heeft longen die transplanteerbaar zijn’

Hoe goed is de levenskwaliteit na de transplantatie?

Jaarlijks ondergaan

meer dan 200 Belgen

een levertransplantatie, veelal wegens cirrose of leverkanker. Nieuwe medicatie en betere chirurgische technieken verhogen de kans op een goede afloop.

Levertransplantatie

Nieuwe perspectieven

Levercirrose als gevolg van hepatitis C is een van de belangrijk ste redenen om een levertransplantatie uit te voeren. ‘Spijtig genoeg tast de hepatitis C vervolgens ook de donorlever aan. Meestal geleidelijk, maar in uitzonderlijke gevallen ook heel snel. Behandelen is op dat moment erg moeilijk omdat veel transplantatiepatiënten de zware medicijnen niet kunnen verdragen’, zegt prof. dr. Peter Michielsen, adjunct-diensthoofd gastro-enterologie hepatologie. Gelukkig zijn er nieuwe medi cijnen op komst. ‘Het gaat om tabletten, meer bepaald directacting antivirals. Ze werken in op het hepatitisvirus en niet op het afweersysteem, zoals bij de huidige medicatie’, aldus hepatoloog prof. dr. Sven Francque. Vandaag krijgen

patiënten vaak een combinatie van tabletten en inspuitingen. In de toekomst zullen wellicht tabletten volstaan. Michielsen: ‘De nieuwe geneesmiddelen zijn nog niet op de markt, maar patiënten kunnen bij ons deelnemen aan klinische studies. Bovendien hebben we overeenkomsten met farmaceu tische bedrijven, waardoor we bepaalde patiënten nu al met de nieuwe geneesmiddelen kunnen behandelen.’ Dankzij de nieuwe medicatie zal een levertransplan tatie allicht ook vaker kunnen worden vermeden.

Kanker tegenhouden

Ook patiënten met levertumoren zijn soms met een levertransplan tatie gebaat. Meestal gaat het dan om leverkanker door levercirrose, al komen ook patiënten met uit zaaiingen in de lever uitzonderlijk

in aanmerking. ‘Met de transplan tatie genees je zowel de levercirrose als de kanker’, zegt leverchirurg dr. Thiery Chapelle. ‘Als de wacht tijd oploopt, riskeer je echter dat de kanker zich uitbreidt en een transplantatie niet meer kan. Daarom belanden de patiënten na drie maanden automatisch hoger op de wachtlijst. In afwachting van de transplantatie proberen we de kanker tegen te houden.’

Dat laatste gebeurt door de tumor weg te nemen of die te behandelen met radiofrequen tie-ablatie (RFA), een techniek waarbij de kankercellen als het ware worden verschroeid. Een andere optie is TACE, voluit transcatheter arterial chemo embo lization: via een katheter wordt dan chemotherapie in het gezwel toegediend. ‘In de toekomst zal het UZA deelnemen aan een interna

tionale studie waarbij levertrans plantatie bij darmkankerpatiënten met uitzaaiingen in de lever in wel bepaalde gevallen mogelijk wordt. Tot nog toe komen die patiënten daarvoor niet in aanmerking’, aldus Chapelle. 

Contact met lotgenoten

De patiëntenvereniging Vlaams Hepatitis Contact punt lanceerde onlangs haar nieuwe website www. hepafocus.be, met informatie en een platform voor contact met lotgenoten.

Bij Landelijke Thuiszorg vinden wij zorgen voor jou de normaalste zaak van de wereld. Je bent jong of oud, samen of alleen?

We komen bij je thuis op die momenten waar extra hulp meer dan welkom is: een geboorte, ziekte, handicap, ouderdom of moeilijke omstandigheden.

Onze medewerkers zijn deskundig opgeleid en helpen je met plezier én op jouw maat.

Almaar vaker lees en hoor je dat we te veel koolhydraten eten. Moeten we aardappelen

en brood dan maar van ons bord bannen?

Of gaat het om een zoveelste hype die wel overwaait?

Broodnodig? Koolhydraten

Als we sommige voedingsboeken mogen geloven, zijn aardappelen, brood, rijst en pasta een bron van veel kwaad: we worden er dik van, ze werken verslavend en ze verhogen de kans op welvaartsziekten. UZAhoofddiëtiste Martine De Clercq en collega Carolien Van Gils zien dan ook soms patiënten die koolhydraatrijke voedingswaren zonder meer schrappen. Een evolutie die ze niet toejuichen. ‘Zeker als dat eetpatroon wordt doorgetrokken naar het hele gezin, zijn we absoluut geen voorstander. Opgroeiende kinderen hebben koolhydraten nodig’, beklemtoont De Clercq.

Wat zijn eigenlijk koolhydraten?

Van Gils: ‘Koolhydraten, ook sacchariden genoemd, is een verzamelnaam. Enerzijds heb je de monosacchariden of enkelvoudige koolhydraten en de disacchariden of tweevoudige koolhydraten,

met een minder correct woord snelle koolhydraten genoemd. Daaronder valt de gewone suiker, maar bijvoorbeeld ook glucose en fructose in fruit en lactose in melk. Daarnaast zijn er de polysacchariden of meervoudige koolhydraten. Die zitten vooral in zetmeelhoudende voedingswaren als brood, aardappelen, rijst en pasta.’

Hoe belangrijk zijn koolhydraten in onze voeding?

Van Gils: ‘Koolhydraten zijn de belangrijkste energiebron voor ons lichaam. Tot op heden adviseert de Hoge Gezondheidsraad dat ten minste 55 % van onze calorieinname uit koolhydraten zou moeten bestaan, met maximaal 10 % toegevoegde suikers. In de loop van volgend jaar verwachten we een herziening van de richtlijnen, maar daar hebben we nog geen uitsluitsel over. Koolhydraten zullen alleszins nooit volledig uit een voedingspatroon worden geschrapt. Volkoren producten

verdienen de voorkeur omdat die meer vezels bevatten. Hoeveel aardappelen of brood je nodig hebt, is erg individueel. Onze richtlijn voor de hoofdmaaltijd: vul je bord voor de helft met groenten en voor een kwart met aardappelen, rijst of pasta en vul aan met een stuk vlees, vis, kip of vleesvervanger.’

De Clercq: ‘Wie heel weinig of geen koolhydraten eet, kan last krijgen van futloosheid, hoofdpijn, concentratieproblemen en slapeloosheid. Bovendien misloop je zo belangrijke vitamines, mineralen en vezels die je specifiek uit die voedingsgroep haalt.’

Eten we met z’n allen te veel koolhydraten?

Van Gils: ‘Volgens de voedselconsumptiepeiling van 2004 zouden we vooral te veel enkelvoudige en tweevoudige koolhydraten eten, zelfs dubbel zo veel als goed voor ons is. Dat is voor een groot stuk te wijten aan de toegevoegde suiker in onder meer

frisdrank, koekjes, chocolade en gesuikerde melkproducten.’

De Clercq: ‘Als je een gemiddelde energiebehoefte hebt, hou je je het best aan een maximum van 50 gram toegevoegde suiker per dag. Helaas gaan velen daar vlotjes over, wat mee het groeiende probleem van overgewicht verklaart. We staan er vaak niet bij stil hoeveel suiker er in onze voeding verwerkt zit (zie kaderstuk). Ook de Wereldgezondheidsorganisatie hamert op een beperking van toegevoegde suikers en suiker uit honing, siropen en vruchtensappen.’

Wat met het natuurlijke suikergehalte in fruit?

De Clercq: ‘Ook in fruit zitten enkelvoudige koolhydraten, maar het bevat ook essentiële voedingsstoffen als vitamines, mineralen en vezels. De kans dat je door fruit te eten te veel fructose binnenkrijgt, is bovendien klein. Niemand overeet zich aan appels. Daarom

focussen we op een beperking van toegevoegde suikers en wordt fruit net gepromoot. Let wel op met fruitsap: zelfs ongezoete fruitsappen bevatten vaak even veel suiker als frisdrank en gaan veel sneller binnen dan fruit.’

En wat als je wil vermageren? Eet je dan beter minder koolhydraten?

De Clercq: ‘In een klassiek vermageringsdieet beperken we de calorieën door vooral vet, alcohol en toegevoegde suikers te verminderen. Bij ernstig overgewicht stelt de arts soms een streng koolhydraatarm dieet voor, maar zoiets kan alleen onder medisch toezicht. Je mag de richtlijnen voor zo’n individueel opgesteld dieet dus niet veralgemenen naar de algemene bevolking.’

Kortom: een normaal verbruik van aardappelen en brood kan geen kwaad?

Van Gils: ‘Op dit moment is er

Suikerbommen

Hebt u een gemiddelde energiebehoefte en wilt u gezond eten, dan is het aan te raden om de hoeveelheid toegevoegde suikers te beperken tot een maximum van 50 gram per dag. Geen idee hoeveel suiker u zoal eet? Dan kan het verhelderend zijn dat een dag lang bij te houden. Hieronder een aantal boosdoeners op een rijtje.

• Blikje cola (33 cl): 35 g suiker

• Reep gevulde chocolade (45 g): 25 g

• Glas (20 cl) volle chocomelk: 17 g

• Ronde koffiekoek met rozijnen: 14 g

• Glas (20 cl) limonade: 18 g

• Potje fruityoghurt (125 g): 12 g

• Potje chocolademousse (60 g): 15 g

• Portie confituur (15 g) voor 1 boterham: 8 g

• Portie choco (15 g) voor 1 boterham: 8 g

• Blokje pure chocolade (15 g): 4 g

• 25 g ketchup: 5 g

• Speculaasje (7 g): 3 g

alleszins geen argument om een normaal verbruik te verbieden. Over voeding worden spijtig genoeg veel onware dingen gezegd, soms gebaseerd op onbetrouwbare wetenschappelijke studies. De actieve voedingsdriehoek is wel aan vernieuwing toe, maar op dit moment weten we nog niet hoe de nieuwe richtlijnen van de Hoge Gezondheidsraad naar dat voedingsmodel zullen worden vertaald. Daarvoor moeten we nog even geduld hebben.’ 

Eerste hulp bij

Door kleine of banale wonden met de grootste zorg te omringen, kunt u veel leed voorkomen. Wondzorgverpleegkundige Sonja Vlayen geeft ons een spoedcursus wondzorg in 7 stappen.

Met een open staande wonde of een brandwonde gaat u naar de huisarts of de spoed. Doe dat ook met een bijtwonde: het gevaar op infectie is dan groot. Onschuldi ger wonden kunt u eventueel zelf verzorgen. Doe dat als volgt:

de kraan of de douchekop. Bij de apotheek kunt u wondsponsjes of -doekjes kopen om een vervuilde wonde op een zachte manier schoon te maken. Was de huid rondom de wonde met zeep om bijbesmetting te voorkomen. Reinig dagelijks of ten minste bij elke ver zorging, tot de wonde genezen is.

het is immers nooit uit te sluiten dat er contact is geweest met een besmet oppervlak. Gebruik daar voor povidonjood, beter gekend onder de merknamen iso-Betadine, Betadine, Braunol en Betardermyl. Individuele doses zijn hygiënischer. Gebruik voor kinderen jonger dan vijf jaar een aangepast product. In principe hoeft u maar één keer te ontsmetten, maar speel bij twijfel op veilig.

3 Houd de wonde vochtig

kompres mogen niet in de wonde kleven. Let wel: een gehechte wonde moet u wel droog houden.

4 Wees alert op infecties

Bij het minste teken van infectie ontsmet u de wonde opnieuw en contacteert u de huisarts: dat wil zeggen als er meer vocht uit komt, bij toenemende pijn of roodheid, als de wonde warm aanvoelt of als er etter ontstaat. De wonde moet dan een tijd lang twee of drie keer per dag worden ver zorgd en ontsmet. Vermijd zalven met antibiotica in. Zo werkt u immers het ontstaan van resistente bacteriën in de hand, terwijl er goede alternatieven zijn, zoals een ontsmettend verband.

1Reinig

de wonde goed Reinig een schaaf- of snijwonde altijd grondig met water onder

2

Ontsmet altijd Ontsmet een nieuwe wonde altijd met vloeibaar ontsmettingsmiddel:

Vergeet het advies dat je elke wonde droog moet houden: wonden gene zen sneller en mooier als u ze licht vochtig houdt, dus zonder korst vorming. Is de wonde van zichzelf vochtig genoeg, dan volstaat een vetverband (zie kader) of zelfs een steriel kompres. Als de wonde te droog is, gebruikt u een hydrogel (zie kader) en dekt u hem af met een steriel kompres. Verband of

5 Verzorg zo lang als het moet

Een wonde die goed evolueert, hoeft u maar één keer per dag te

kleine wondjes

verzorgen. Houd de wonde vochtig tot hij dicht is en bedekt tot er zich nieuwe huid heeft gevormd. Daarna hydrateert u de huid om die opnieuw weerbaarder te maken. Een gehydrateerde huid is hoe dan ook beter gewapend tegen kwetsuren.

6 Blijf niet sukkelen

Een banale wonde is na twee weken quasi genezen of ziet er op zijn minst stukken beter uit. Zo niet moet u medische hulp zoeken. Zes weken is de absolute bovengrens. Een andere zalf, aanpak of verband kan wonderen doen. Soms is er ook sprake van een onderliggend

probleem, zoals spataders, diabetes of vaatlijden. De meeste ziekenhuizen hebben een wondzorgverpleegkundige met een ambulante raadpleging. Zeker bij hardnekkige wondproblemen is dat de aangewezen specialist.

7 Voorzichtig met water en zon

Met een schaaf- of snijwonde mag u niet gaan zwemmen of in bad wegens besmettingsgevaar. Een douche kan geen kwaad. Houd het litteken een jaar lang uit de zon om te vermijden dat het verkleurt. Bedek het of gebruik zonnecrème met de hoogste beschermingsfactor. 

In de huisapotheek

Dit moet u altijd in huis hebben voor wondzorg:

• Vloeibaar ontsmettingsmiddel, bijvoorbeeld iso-Betadine

• Hydrogel, een dikke gel die het wondvocht vasthoudt, bijvoorbeeld Flamigel

• Vetverband, een kompres dat met een vette substantie is doordrenkt

• Steriele kompresjes

• Hechtpleister of zelfhechtende windel

Het UZA streeft naar de hoogst bereikbare kwaliteit op het vlak van zorg. Het ziekenhuis verbetert dan ook constant zijn dienstverlening. Dat kan onder meer door te peilen naar de tevredenheid van de patiënten.

‘Naar een excellente UZA meet patiëntentevredenheid

Krijgt u als patiënt voldoende infor matie in het UZA? Wordt u vriendelijk behandeld? Is het eten lekker? Met dat soort vragen probeert het UZA te achterhalen hoe tevreden de patiënten zijn over de service in het UZA. ‘We willen ons van de andere ziekenhuizen onderscheiden door de hoge kwaliteit die we aanbieden’, zegt Paul Van Aken, directeur pati entenzorg. ‘We optimaliseren daar bij niet alleen de feitelijke zorg, we besteden ook aandacht aan de bele ving van de patiënt. Dat doen we door enquêtes af te nemen en met patiënten te praten. Op die manier weten we beter waar de pijnpun ten zitten en hoe we onze service

kunnen verbeteren. Ik beschouw de patiënten als onze klanten, die we graag tevreden zien terugkeren.’

Transparant

Vier keer per jaar bevraagt het UZA de gehospitaliseerde patiën ten door middel van een enquête van het Vlaams Patiëntenplatform (VPP). Uit de resultaten van die peilingen blijkt het UZA in 2013 op 22 van de 28 vragen beter te scoren dan het Vlaamse gemiddelde. Paul Van Aken: ‘Al onze resultaten staan zichtbaar voor iedereen op onze website, zowel de hoge als de lage scores. Transparantie is heel belangrijk voor ons.’

‘Per vraag publiceren we boven dien alleen het aantal keren dat

Hoogtes en laagtes

Het Vlaams Patiëntenplatform stelde in 2013 een vragenlijst op voor gehospi taliseerde patiënten. In november 2013 gebruikte het UZA die lijst om te peilen naar de tevredenheid over de aangeboden zorg.

de patiënten het altijd of volledig eens waren met een uitspraak over kwaliteit. Dat maakt de resultaten overzichtelijk. Het helpt ons ook de lat hoog te leggen voor onszelf. Onze service moet niet goed zijn, maar excellent. Wanneer de patiënten grotendeels mee eens of meestal ant woorden, dan weten we dat er nog ruimte is voor verbetering. Een van de punten waar we hoog op scoren, is de vriendelijke behandeling van de patiënten. Daar ben ik heel blij mee, want dat is een van onze prioritei ten. Een werkpunt is dan weer dat medewerkers zich altijd eerst moeten voorstellen aan de patiënten.’

Naast de VPP-vragenlijsten, gericht op de gehospitaliseerde patiënten, houdt het UZA ook

eigen enquêtes. Paul Van Aken: ‘Het is onze bedoeling om al onze afdelingen te optimaliseren, van radiologie over spoed tot de consultaties.’ Tot slot bevraagt het ziekenhuis ook het eigen personeel. ‘Tevreden medewerkers maken tevreden patiënten. Een patiënt voelt heel goed aan of de sfeer op een afdeling goed zit of niet.’

Digitale communicatie

Tot nu maakte het ziekenhuis gebruik van papieren enquêtes, maar momenteel loopt een proef project waarbij de gehospitaliseerde patiënten op één pilootafdeling de vragen kunnen beantwoorden via de tv-toestellen in hun kamer. Paul Van Aken: ‘Via de televisieschermen

Het UZA scoorde het best op de onder staande drie stellingen.

• Ik voelde me helemaal klaar om naar huis te gaan: 95%.

• Ik kreeg altijd informatie over de verdere behandeling na mijn ontslag uit het ziekenhuis: 93,4%.

• De verpleegkundigen waren altijd vriendelijk en beleefd tegen mij: 85,7%.

INFO Over de resultaten van de VPP-enquêtes: www.uza.be/patienttevredenheid

Verbetering is aangewezen op onder staande vlakken.

• De medewerkers stelden zich altijd aan mij voor met naam en functie: 39,4%.

• De medewerkers vertelden me altijd wat de mogelijke gevolgen kunnen zijn: 44,9%.

• De medewerkers gaven altijd gelijkaardige informatie: 45,8%.

service’

een enquête afnemen is minder arbeidsintensief. Het is ook een stap richting digitale communicatie, iets waar de patiënten zelf om vragen. Het enige nadeel is dat de respon denten de vragen beantwoorden terwijl hun zorgtraject nog niet volledig is afgesloten. Vandaar dat we op de afdeling radiologie een project hebben opgestart waarbij we de enquêtes afnemen per mail, wanneer de patiënten al terug thuis zijn.’

‘We hebben onze patiënten tij dens hun bezoek aan onze afdeling naar hun e-mailadres gevraagd en stuurden hen dan achteraf een gepersonaliseerd bericht’, legt Filip Deferme, hoofdverpleegkundige radiologie, uit. ‘De respons was vrij hoog: 57 %. Dat zou in de toekomst nog kunnen stijgen, wan neer we de kinderziektes van het systeem hebben overwonnen. Via mail hebben we ook de mogelijk heid een reminder te sturen.’

Een digitale bevraging heeft nog een bijkomend voordeel: de moge lijkheid om de enquête te laten uitvoeren door derden. Paul Van Aken: ‘Het lijkt mij een goede zaak mochten in de toekomst de enquê tes in alle ziekenhuizen afgenomen worden door een objectieve partij. Dat zou de geloofwaardigheid ervan alleen maar verhogen.’ 

Ziekenhuishygiëne

Geen bacteriën op bezoek

Nogal wat mensen zijn bang om in een ziekenhuis een infectie op te lopen. Het UZA doet al het mogelijke om dat risico in te dijken: van makkelijk afwasbare toetsenborden tot afdelingen met een specifieke luchtfilteringsinstallatie.

Het UZA zet een heel arsenaal aan maatregelen en technologie in om infecties letterlijk en figuurlijk buiten de deur te houden. Op sommige afdelingen met bijzonder kwetsbare patiënten, zoals hematologie, intensieve zorg, intensieve neonatologie en het operatiekwartier gelden extra voorzorgsmaatregelen. Zo wordt er in die afdelingen een overdruk gecreëerd en is er een sas bij de ingang: op die manier kan er geen lucht van de aanpalende gang binnen en dus ook geen kiemen. De operatiezalen hebben bovendien een uitgekiend

luchtverversingssysteem dat de lucht van vrijwel alle stof en andere kiemdragende deeltjes ontdoet en ervoor zorgt dat er uitsluitend schone lucht boven de operatie- en instrumententafels circuleert.

Een hoofdstuk apart is de afdeling hematologie, waar patiënten met een sterk verminderde afweer verblijven. ‘Daar staat niet alleen de afdeling zelf onder overdruk, maar ook de kamers ten opzichte van de gang’, zegt dr. Hilde Jansens, verantwoordelijke ziekenhuishygiëne in het UZA. ‘Bovendien hebben die kamers een apart systeem van luchtcirculatie en -zuivering. De luchtkwaliteit wordt er regelmatig getest.’

Wist u dat …

… er tijdens verbouwingen in het UZA speciale filterbakken worden opgesteld die schimmels uit de lucht halen?

… het UZA op veel plaatsen waterkranen gebruikt waaruit minstens één keer per 24 uur automatisch water stroomt? Dat om de legionellabacterie geen kans te geven.

… bedlegerige patiënten sinds kort met vochtige doekjes worden gewassen, als alternatief voor de kom water en washandjes?

… er voor de afdeling intensieve neonatale zorg gemakkelijk wasbare knuffellapjes werden aangekocht?

… bloemen, planten en knuffels niet toegelaten zijn op de afdeling hematologie?

… de kleding van operatiekwartiermedewerkers elastieken heeft aan de mouwen en broekspijpen, om afscheiding van lichaamsschilfers met huidkiemen te voorkomen?

Vroeger verbleven patiënten er in isolatiekamers, kleine glazen hokjes met een voortdurende luchtstroom. Letterlijk alles werd er gesteriliseerd, tot de krant toe, en bezoekers mochten alleen van kop tot teen ingepakt binnen. ‘Uit onderzoek blijkt echter dat die isolatiekamers geen meerwaarde opleveren, en dus zijn we bij de verbouwing van de afdeling overgeschakeld naar gewone kamers met een goed bewaakte luchtkwaliteit. Een stuk aangenamer voor de patiënt’, vervolgt Jansens.

Ontsmettende washandjes

Preventie van infecties schuilt soms in schijnbaar banale aanpassin-

gen. ‘Zo staat er op de kritische diensten naast elk bed of couveuse een computer, waarbij vooral het toetsenbord een bron van infecties kan zijn. We gebruiken nu vlakke, gemakkelijk te ontsmetten toetsenborden’, zegt ziekenhuishygiënist Frank Van Laer. Op intensieve zorg worden de patiënten sinds kort dan weer gewassen met ontsmettende washandjes. ‘We onderzoeken momenteel in welke mate die infecties tegengaan, binnen een grote Europese studie. Als ze inderdaad het aantal infecties verminderen, kan dat ook het antibioticaverbruik en de nood aan isolatie naar beneden brengen’, legt Jansens uit. 

Vertrouwenspersoon

Wat is een vertrouwenspersoon?

Als patiënt kunt u een vertrouwenspersoon aanduiden om u bij te staan in uw contacten met de medische wereld. Volgens de wet mag een vertrouwenspersoon u bijstaan

• bij het verkrijgen van informatie over uw gezondheidstoestand (bijvoorbeeld een consultatie of gesprek bijwonen), • bij de inzage van uw patiëntendossier en bij het bekomen van een kopie ervan, • bij het neerleggen van een klacht.

Wie kan uw vertrouwenspersoon zijn?

Een familielid, een vriend, vriendin of iemand anders.

Hoe stelt u een vertrouwenspersoon aan?

U kunt daarvoor een officieel formulier invullen en laten toevoegen aan uw dossier. Het document vindt u op www.patientrights.be. Die website van de overheid bevat ook alle informatie over uw rechten als patiënt.

Wat is het verschil met een wettelijke vertegenwoordiger?

Een wettelijke vertegenwoordiger komt op voor uw rechten en treedt in uw plaats op als u daar zelf niet meer toe in staat bent, bijvoorbeeld als u buiten bewustzijn bent. Ook uw wettelijke vertegenwoordiger kunt u zelf aanduiden als u dat wenst.

Info Ombudsdienst T 03 821 31 60, ombudsdienst@uza.be, www.patientrights.be

SPECTRUM

REEKS lezingen-

afspraak” geneeskunde en gezondheid IV

Samenwerkingsverband

UZA / UA – ActUA

OCMW Edegem – Seniorenraad Edegem

WAAR

OCMW Edegem, Dienstencentrum Den Appel Oude-Godstraat 110, 2650 Edegem WANNEER

Telkens op maandagmiddag van 14 tot 16 uur. DEELNAMEPRIJS nog niet gekend.

In tien lezingen geven artsen van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen en professoren van de Faculteit Geneeskunde & Gezondheidswetenschappen van de Universiteit Antwerpen een uiteenzetting met nadien gelegenheid tot vraagstelling. De lezin gen worden ingeleid door emeriti van de Universiteit Antwerpen.

Lezingen in 2014: 3/11/2014

Prof. Dr. Paul A.R. Pelckmans, diensthoofd gastro-enterologie en hepatologie ‘In de donkere spelonken van ons lichaam – de darmflora bepaalt ons leven’  Constipatie, opgeblazen gevoel, diarree, onregelmatige transit, winderigheid,…’

17/11/2014

Prof. dr. Heidi Theeten, UZA, Vaccinologie ‘Beter voorkomen dan genezen: zin & onzin van vaccinaties’

1/12/2014

Prof. dr. Greta Moorkens, adjunct diensthoofd algemeen inwendige geneeskunde ‘Check up of zijn we wel zo gezond?’

15/12/2014

Prof. dr. Alexandra Vermandel, coördinator Kleine Bekken Kliniek ‘Bekkenbodemtherapeuten: wie zijn ze? en wat doen ze?’

INFO

Karen Croes

OCMW Edegem Gezondheidspreventie

T 03 450 84 20

Karen.Croes@ocmwedegem.be

Mevr. Ilde Vander Velpen

Dienstencentrum Den Appel

T 03 450 82 61

Ilde.VanderVelpen@ocmwedegem.be

Elisabeth Macken

ARTS

Gastro-enterologe dr. Elisabeth Macken voert dagelijks kijkonderzoeken uit in maag en darmen. De planning zit doorgaans eivol, maar: ‘als patiënten echt ongerust zijn, laten we ze snel komen.’

Scherpe blik,

‘Start van onze weke lijkse consultatie. Ik zie vooral patiënten met chroni sche ontstekingsziekten van de darm, ook wel IBD (inflamma tory bowel disease) genoemd. Voorbeelden zijn de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Die ziekten kun je niet genezen, maar we doen alles om de patiënt een normaal leven te geven. Meestal lukt dat vrij goed. Mijn eerste patiënt, meneer P. (38), heeft net een operatie gehad waarbij een aangetast stuk darm werd weggenomen. Hij is heel tevreden:

hij heeft veel minder klachten en kan weer een normaal sociaal leven leiden.’

‘Als een patiënt opeens meer klachten krijgt, proberen we snel een afspraak te regelen. Hij of zij mag dan rechtstreeks bellen met onze IBD-verpleegkundige Frederika. Vandaag zie ik vroeger dan gepland mevrouw V. (41) terug. Ze contac teerde ons omdat ze veel last had van buikpijn en krampen. Ik doe meteen een darmonderzoek en pas haar medicatie aan.’

“Op

juiste diagnose

‘Maandagnamiddag staan er coloscopies op het programma, kijkonderzoeken waarbij we via de aars een flexibele buis tot in de dikke darm brengen. Indien nodig verwijderen we dan ook poliepen. Ik ga even mee volgen bij een arts in opleiding. Een coloscopie kan best lastig zijn en soms moet een meer ervaren arts het overnemen. Doordat de patiënten een licht verdovend en kalmerend middel krijgen, merken ze weinig van het onderzoek. Ook de rest van mijn werkweek is vooral gevuld met endoscopische

onderzoeken, procedures waar bij we met een soepele slang in het lichaam gaan kijken. Op die manier onderzoeken we behalve de dikke darm ook de dunne darm, de maag en de galwegen.’

‘Slecht nieuws voor mevrouw W. (65). Zij werd doorverwezen nadat ze posi tief testte bij de darmkankerscree ning. Tijdens de coloscopie stuit ik inderdaad op een kwaadaardig letsel. Na de ingreep breng ik haar voorzichtig op de hoogte. We plan nen al onmiddellijk de volgende

onderzoeken. Dat vind ik erg belangrijk: zo gaat de patiënt naar huis met het gevoel dat het pro bleem meteen wordt aangepakt.’

‘Tijd voor het weke lijkse multidisciplinair oncologisch consult, kortweg MOC. Tijdens die vergadering zitten we met alle kankerspecia listen van ons domein samen om de patiënten te bespreken. Vooral bij complexe gevallen wordt er lang overlegd. We bespreken ook meneer S. (70), een patiënt bij wie ik recent de slokdarm heb onderzocht. Ik stelde toen vast dat er een longtumor door zijn slokdarm was gegroeid: ik kon zo tot in zijn longen kijken. Opereren kan niet meer. Ik zal daarom een slokdarmstent plaatsen, een soort buisje dat de slokdarm herstelt.’

’s Avonds ben ik altijd nog bezig met mails beantwoorden, dringende onder zoeken plannen, uitslagen van labo-onderzoek bekijken, verslagen nalezen, een planning opstellen voor de artsen in opleiding … Ik vertrek meestal niet voor 18.30 uur. Gelukkig kan ik een deel van die taken thuis uitvoeren.’

‘Oproep voor een acute ingreep: een patiënt op intensieve zorg heeft een hevige bloe ding gekregen in zijn slokdarm. Het bloed loopt uit zijn mond en neus: hij baadt er letterlijk in. Zo’n twintig minuten na de oproep staan we met z’n allen rond de patiënt. We moeten alles uit de kast halen om de bloeding te stoppen, maar gelukkig halen we hem erdoor. Weer thuis voel ik de adrenaline nog stromen.’ 

Verdrijft afvalstoffen uit uw lichaam Goed tegen psoriasis, eczeem en acné Vermindert stress en hoofdpijn Vermindert cellulitis en verbrandt calorieën Verhoogt uw immuniteit GEEF JE GEZONDHEID EEN BOOST. Overtuig jezelf en bel voor een GRATIS test naar 1 van onderstaande verkooppunten Je hebt reeds een Health Mate vanaf 3.695,-

Droom je van je eigen infrarood sauna ?

THERAPEUTISCHE INFRAROODCABINES MET LEVENSLANGE GARANTIE

Nuttige telefoonnummers

• algemeen nummer UZA: T 03 821 30 00

• onthaal en opname: T 03 821 31 01

• patiëntenbegeleiding: T 03 821 37 00 (maatschappelijk werk, vrijwilligers, intercultureel bemiddelaar, transfercoördinator, levens beschouwelijke begeleiding, tolken en tolken Vlaamse gebarentaal)

• ombudsdienst: T 03 821 31 60

• inlichtingen facturen: T 03 821 31 28

• mobiele medische urgentiegroep: T 03 821 38 06

• school in het UZA: T 03 821 58 86

Gastenkamers Ter Weyde

Wilt u in de buurt van het ziekenhuis overnachten, dan kunt u terecht in onthaaltehuis Ter Weyde. Vrijwilligers bieden er een eenvoudig maar warm onthaal aan een billijke prijs. Ter Weyde bevindt zich op 200 meter van het UZA (Edegemsesteenweg 240, 2610 Wilrijk).

Voor meer info: T 03 440 48 18.

Winkelgalerij

In de inkomhal vindt u:

• de cafetaria, in de week open van 8.30 tot 20 uur; in het weekend en op feestdagen van 12 tot 20 uur

• een broodjeszaak, in de week open van 9 tot 14.30 uur

• een winkel Moment’to Shop Delhaize met een ruim aanbod verse voeding, drank, lectuur, geschenkartikelen … Open op weekdagen van 8.30 tot 20 uur. In het weekend van 12 tot 18 uur.

• een bloemen- en pralinewinkel ‘Gift Shop’, open van maandag tot en met vrijdag van 11.00 tot 19.30 uur. In het weekend en op feestdagen gesloten.

• een bankautomaat

Restaurant

Het restaurant vindt u op -1 op het einde van de bezoekersgang. Het is elke werkdag open van 12 tot 14 uur.

Meer info: www.uza.be

Abonnement

Wenst u een gratis abonnement op Maguza, wilt u een adreswijziging doorgeven of wilt u het magazine niet langer ontvangen? Bel 03 821 32 96 of stuur uw naam en adres naar UZA, afdeling communicatie, Wilrijk straat 10, 2650 Edegem, of surf naar www.maguza.be/abonnement. U kunt hier ook inschrijven op de gratis digitale nieuwsbrief van Maguza.

Colofon Maguza · driemaandelijks tijdschrift van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen · jaargang 26, oktober 2014 · Redactieadres: UZA, afdeling Communicatie, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem, communicatie@uza.be · Verantwoordelijke uitgever: Johnny Van der Straeten · Hoofdredacteur: Ann Segers · Eindredacteur: Kris Thieren · Redactieraad: Bettina Blaumeiser, Patrick Cras, Annick Deckers, Anneleen De Vos, Jonas De Wolf, Marc Peeters, Ann Segers, Bharati Shivalkar, Elke Smits, Kris Thieren, Paul Van Aken, Miranda Van De Wiele · Redactie & realisatie: Jansen & Janssen Creative Content, www.jaja.be · Fotografie: Frank Bahnmuller, Jan Locus, Eric de Mildt, Shutterstock · Illustratie p. 14-16: Frederik Van den Stock · Kruiswoordraadsel: Freddy Roegiest · Reclameregie: Media Surplus, www.media-surplus.be · De inhoud van de advertenties valt niet onder de redactionele verantwoordelijkheid van het UZA. Maguza wordt gedrukt op FSC-papier, afkomstig van duurzaam beheerde bossen.

‘De vader van de ivf’

Gerd Van Nevel maakte als unit verantwoordelijke in het Centrum voor Reproductieve Geneeskunde veel mooie momenten mee. Hét hoogtepunt was de ontmoeting met Robert Edwards, de fysioloog die aan de wieg stond van de ivf-techniek.

‘Ik studeerde nog voor vroedvrouw toen de eerste ivf-baby, Louise Brown, in 1978 geboren werd. Op dat moment stond ik nog wat sceptisch tegenover de techniek. Dat veranderde toen ik drie jaar later aan de slag ging in het fertiliteitscentrum en ivf beter leerde kennen. Het centrum was toen nog heel klein: één arts, één verpleegkundige, één bioloog, één androloog en ikzelf. Wanneer de arts naar een congres ging, waren wij technisch werkloos. Zo komt het dat ik in 1985 mee mocht naar de eerste conferentie van de European Society of Human Reproduction and Embryology in Bonn. Daar ontmoette ik Robert Edwards. Ik heb nog altijd de foto waarop ik hem en zijn collega’s de hand schud. Vier jaar geleden heeft Edwards trouwens de Nobelprijs voor de Geneeskunde ontvangen. Ik heb dus de hand van een Nobelprijswinnaar geschud!’

Pioniers

‘De ontmoeting met Edwards was een absoluut hoogtepunt, maar eigenlijk was mijn loopbaan een aaneenschakeling van onvergetelijke momenten. De eerste eicelaspiratie, de eerste ICSI (injectiebevruchting, red.), de eerste ingevroren embryo’s … We verrichtten echt pionierswerk. Wat me ook altijd veel plezier doet, is wanneer de vrouwen na een behan deling in ons centrum hun baby komen tonen. Dan besef je pas echt hoe waardevol je werk is.’

gratis deelname

ACTIVITEITEN VOOR KANKERPATIËNTEN INFOAVONDEN

LEVENSLOOP EDEGEM

Levensloop is een initiatief van de Stichting tegen Kanker om samen te denken aan mensen met kanker en te strijden tegen de ziekte. Ook het UZA loopt, stapt en beweegt gedurende 24 uur mee in de editie van Levensloop in Edegem, die start op 11 oktober om 16u aan Fort V. Surf naar de website en ontdek hoe je zelf kan meedoen of steunen.

Data 11 – 12 okt 2014

Uur 16:00 – 16:00

Locatie Fort V Edegem Info www.levensloop.be/relays/ edegem-2014

LOOK GOOD, FEEL BETTER

Workshop schoonheidsverzorging voor kankerpatiënten om de neven werkingen van een behandeling te maskeren en het gelaat te verzorgen. Data 22 okt 2014 & 10 dec 2014

Uur 12:00 – 16:00

Locatie UZA VIP-restaurant Info tel. 03 821 44 58 of www.uza.be/kankeractiviteiten

OMGAAN MET VERMOEIDHEID

BIJ KANKER

Informatie en tips over de aanpak van vermoeidheid bij mensen met kanker. Ook voor familie en vrienden!

Datum 13 nov 2014

Uur 14:00 – 16:00

Locatie UZA Raadzaal Info tel. 03 821 52 34 of www.uza.be/kankeractiviteiten

INFOAVOND OVER HYPOSPADIAS

Kom meer te weten over hypospadias, een aangeboren afwijking bij mannen waarbij de plasbuis uitmondt aan de onderkant van de eikel, halverwege de penis of in de balzak.

Datum 20 okt 2014 Uur 19:00 – 21:00

Locatie UZA Gemeenschapszaal Info www.uza.be/hypospadias-3 of tel. 03 821 35 11

PRENATALE INFOAVONDEN

NOVEMBER 2014

Infosessie en rondleiding voor aan staande ouders als voorbereiding op een bevalling in het UZA. Data Deel 1: 10 nov 2014 Deel 2: 17 nov 2014 Uur 19:30 – 20:30

Locatie UZA Auditorium Kinsbergen Info www.uza.be/prenatale-infoavond

oktober november december 2014

THEMADAGEN

WEEK VAN DE BORSTVOEDING

1-5 okt 2014

Als ‘Baby Friendy Hospital’ vindt het UZA borstvoedingsbeleid en kwaliteitszorg voor moeder en kind erg belangrijk. In de wereldborst voedingsweek (1 tot 7 oktober) wil het UZA meer uitleg geven over borstvoeding aan toekomstige moe ders. Van 1 tot 5 oktober kan je met je vragen terecht aan de infostand in de inkomhal van het UZA.

WERELDREUMADAG

Op 7 okt 2014 in UZA 1 op de 5 Belgen, waaronder 1 op de 1000 kinderen, is getroffen met reuma. Reuma is een chronische aan doening die vaak voor lichamelijke beperkingen zorgt. Ook geestelijk is het zwaar. Op Wereld Reuma Dag wordt overal ter wereld aandacht gevraagd voor de reumaproblema tiek. Ook het UZA doet mee. Bezoek de infostand in de inkomhal.

BRA DAG

15 okt 2014

BRA Day of Breast Reconstruction Awareness Day is gewijd aan de voorlichting en sensibilisering van vrouwen die een borstreconstruc tie overwegen na de gedeeltelijke of volledige amputatie van een borst.

Kom naar de infosessie voor meer uitleg over borstreconstructie door de plastisch chirurgen in het ALMevent and conference center, Filip Williotstraat 9, 2060 Antwerpen. Info www.antwerpbraday.be

DAG VAN HET VROEGGEBOREN KIND

17 nov 2014

Het UZA wil op deze dag extra aandacht schenken aan de pro blematiek van vroeggeborenen. Bezoek de infostand in de inkom hal van het UZA en neem eens een kijkje in een echte couveuse. Je kan er ook kijken naar de docureeks Prematuurtjes die gedraaid werd op de neonatologie van het UZA.

KERSTBALLENACTIE PINK RIBBON IN HET UZA 15-25 december

Help jij de kerstboom van het UZA mee te versieren? Koop dan vanaf 15 december een of meerdere kerstballen ten voordele van Pink Ribbon en hang deze in onze boom! Je kan ze natuurlijk ook mee naar je thuis nemen. De opbrengst gaat integraal naar Pink Ribbon, een organisatie die zich inzet tegen borstkanker.

Je kan de kerstballen doorlopend kopen vanaf 15 december aan het onthaal in de inkomhal van het UZA.

Echo’s voor kansarme moeders in spe

Zwanger en kwetsbaar

Zwangere vrouwen die negen maanden lang geen enkele medische begeleiding krijgen, omdat ze het niet kunnen betalen. Het gebeurt anno 2014 in Antwerpen. Enkele Antwerpse welzijnsorganisaties en UZA-artsen willen de ergste noden lenigen.

Sinds begin dit jaar gaan prof. dr. Yves Jacquemyn, diensthoofd gynaecolo gie, en zeven assistenten om beurt twee keer per maand pre natale echo’s uitvoeren bij vrouwen die anders volledig afgesloten zijn van dergelijke medische controles. Veelal gaat het om vrouwen zonder papieren die heel moeilijk toegang krijgen tot de gezondheidszorg. ‘In de ziekenhuizen worden soms vrou wen in volle arbeid binnengebracht die geen enkele medische opvolging hebben gehad. Dat kan zware gevol

gen hebben, en daar wilden we iets aan doen’, zegt Jacquemyn.

Echo’s onbetaalbaar

Kind en Gezin biedt in Antwerpen medische begeleiding en opvolging aan maatschappelijk kwetsbare zwangere vrouwen in drie prenatale steunpunten. Ook vrouwen zonder papieren kunnen daar terecht. ‘De steunpunten signaleerden dat echo’s en labo-onderzoeken onbetaalbaar bleven, zeker voor die meest kans arme groep’, vertelt Veerle Decorte van De Kraamvogel, het Expertise

centrum Kraamzorg Antwerpen. ‘Nochtans heeft elke zwangere vrouw recht op medische opvolging, papieren of niet.’ Omdat de praktijk anders is, ging De Kraamvogel op zoek naar financiering en vond die bij Welzijnszorg en bij Cera. Sindsdien krijgen vrouwen die niet kunnen rekenen op terugbeta ling van medische kosten de brood nodige prenatale zorg. ‘De twee echo’s die we hen proberen te geven, zijn echt het minimum’, schetst Jacquemyn. ‘Een echo in het eerste trimester is cruciaal om te weten hoe ver de zwangerschap is. Anders weet je niet eens of een bevalling te vroeg begint, of een kindje al dan niet prematuur is of groeiachter stand heeft, en niet onbelangrijk: of het om een tweeling gaat. Ook kunnen we zo bepaalde tekenen opsporen die op een chromosoom afwijking kunnen wijzen.’

Hartafwijking

De tweede echo is de zogenaamde structuurecho. ‘Daarmee sporen

we grote afwijkingen op zoals een open ruggetje, zodat we bij de bevalling de nodige opvang kunnen voorzien. Zonder is zo’n kindje soms al op voorhand verloren. We hebben het afgelo pen half jaar onder meer al een hartafwijking kunnen onderschep pen, en van heel wat vrouwen de zwangerschapsduur duidelijk kunnen vaststellen.’ Daarmee zijn natuurlijk niet alle problemen opgelost. Veerle Decorte: ‘Ook de zorg kort na de bevalling is vaak een probleem. In sommige ziekenhuizen worden die vrouwen en borelingen heel snel op straat gezet. Daarom starten we nu ook een project rond kraamzorg door de vroedvrouw.’

Partners in dit project zijn Kind en Gezin, Kind en Preventie (prenataal steunpunt, consultatie bureau en inloopteam Pothoek), CAW Antwerpen (prenataal steun punt, consultatiebureau De Wijk en inloopteam Samik), Dokters van de Wereld, De Kraamvogel.

Horizontaal

1. chronisch vermoeidheidssyndroom – opzetting van buik en darmen door ophoping van gassen 2. miserabel – kever – voordat 3. ongaarne – circa – chemisch beroep 4. lichte slaap – mineraalwater – algemene periodieke keuring – Noorse hoofdstad 5. smeervloeistof – mohammedaanse mansnaam –soortelijk gewicht – akkersleep 6. frisdrank – medisch instrument

7. elasticiteit – voordeel – en andere – grootouder 8. in vena – Engelse herberg – kracht 9. Romeinse keizer – atmosfeer overdruk –spokenroep – moed 10. bid (Lat.) – koek van ongezuurd deeg –lusteloos persoon 11. deel van een narcosemasker – proef 12. regelmaat – loofboom – verstoteling – gebalk 13. Japans bordspel – naar mijn mening –selenium – vaderland 14. Europese vrouw – bovenbeen – onderdompeling 15. Gelderse gemeente – kerkwachter – gewest 16. gemoedsaandoening – etterende weefselontsteking

Verticaal

1. leer van de hormonen 2. hoogtepunt – waterkant – gesel 3. Vlaanderen – taalman – boord – belemmering 4. dry – bergplaats – Italiaanse rivier – ooit 5. rijstgerecht – thans – vrije universiteit – compost 6. Flying Dutchman – dikke wondzalf – ajuin 7. kleur – etage – belasting –aanwijzend voornaamwoord 8. Turks bevelhebber – voltooid –reinigingsmiddel – zangvogel 9. artistieke dans – selderij – sciencefiction 10. droombeeld – getij – bevestiging – luchtbobbel 11. naaldboom – perkamenthuid 12. tijdperk – schudbeker – diagnosis-related group 13. lekkernij – Amerikaanse staat – Eminentie 14. niet goed doorbakken – kneedtrog – bijgevolg 15. internet explorer – listig – meisjesnaam –geliefde van Zeus 16. instrument om de krachtprestaties van spieren te meten – prop watten of gaas

Doe mee en win!

Heb je het letterwoord ontdekt? Mail het dan voor 10 november 2014 met je naam en adres naar maguza@uza.be of stuur een briefkaart naar Maguza, UZA – Afdeling communicatie, Wilrijkstraat 10, 2650 Edegem en maak kans op één van de vijf cadeaubonnen van Oxfam t.w.v. 15 euro.

Oplossing maguza 97

ROLLATOR

De winnaars zijn: L. Van Kerckhoven, Edegem; Marleen Decock, Oostende; JC Walgreen, Meerle; Denise De Vos-Bal, Oelegem-Ranst; Mary Schreppers-de Visscher, Helmond NL

Katty Allaert werkt al 20 jaar als journalist op de vrt-nieuwsdienst. Voor Het Journaal maakt ze reportages over gezondheid. Ze schreef mee aan een boek over allergieën en werkt nu aan een boek over rugpijn. Ze is geboeid door alle mooie dingen in het leven.

Dement

e vrouw van Jan is dement, zwaar dement. We brengen haar – samen met hem – een bezoek in het verzorgingstehuis waar ze sinds enkele maanden verblijft. Rita is al acht jaar dementerend, ze is zestig. En ze brengt haar dagen dus door in het tehuis, al lijkt ze dat zelf niet te beseffen. Rita zit in een rolstoel als we haar kamertje binnenkomen, ze reageert nauwelijks op onze aanwezigheid. Rita zit, te kijken, al hebben we er geen flauw benul van of ze ons ziet. Wat ze ziet, hoort, ruikt, smaakt, voelt … geen mens die het weet. Ook Jan niet, al 35 jaar haar partner. Jan geeft niet op, elke dag bezoekt hij zijn vrouw. (H)erkenning krijgt hij niet meer. Als hij haar een kus wil geven, slaat ze met haar armen in het rond. De zachtheid en warmte van een kus zijn haar vreemd nu. Praten doet ze al jaren niet meer, af en toe produceert ze een geluid. Zonder betekenis, klank of melodie, dierlijk bijna. Stappen kan de vrouw niet meer. Zelfstandig eten, naar het toilet gaan, in de auto stappen evenmin. Rechtop zitten in de rolstoel kan ze nog wel, voorlopig …

Jan geeft haar koffie met melk, niet te warm. De koffie drinkt ze in een tuitbeker, om niet te morsen. Jan houdt haar beker vast, want zelf kan Rita dat niet meer. Koffie met melk en suiker, zo drinkt ze haar koffie al 40 jaar. Maar uit niets blijkt of ze de koffie nog lekker vindt. Voor de middag komt Jan zijn vrouw soep geven, in een tuitbeker. In de namiddag is hij er voor de koffie, elke dag.

Bijna acht jaar lang heeft Jan zijn vrouw thuis verzorgd. Eten gegeven, gewassen, haar samen met de buren gezocht telkens ze wegliep. Tot het niet meer ging, en ze dus naar het tehuis moest. Als ik aan Jan vraag hoe hij dat in godsnaam volhoudt, glimlacht hij verlegen. Er zijn zoveel mensen die voor een zieke man of vrouw of kind of ouder zorgen, zegt hij. Mantelzorgers heten ze met een chic woord. En dan vertelt hij hoe moeilijk het soms is, hoeveel humor er nodig is, relativering, opoffering … en graag zien. En dat het dikwijls ook echt niet meer gaat. Echt-niet-meer. Maar ook dan komt Jan, om Rita soep te geven in de voormiddag. En koffie in de namiddag. Koffie met melk en suiker.

Kampioen!

Ropeskipping is de grote passie van Noémi (14). Zo’n 2,5 jaar geleden vreesde ze even haar sportambities te moeten opbergen: ze bleek type 1 diabetes te hebben.

Het was me opgevallen dat Noémi fel was vermagerd’ vertelt Christel, Noémi’s mama. Ze dronk ook veel en moest vaak plassen. Ik herkende de symptomen niet direct, maar besloot toch naar de huisdokter te stappen. Toen die haar bloed liet onderzoeken, werd zijn vermoeden bevestigd: Noémi had type 1 diabetes. De diagnose kwam hard aan. Diabetes is tenslotte een ziekte die je voor de rest van je leven meedraagt.’

Enge naalden

De dokter stuurde Noémi meteen naar het ziekenhuis. ‘In het UZA moest ik aan het infuus’, herinnert Noémi zich. ‘Ik was bang, want ik wist niet wat de ziekte inhield. Gelukkig hebben de diabeteseducatoren me goed opgevangen. Ze gaven me veel informatie over de ziekte. Ze leerden me ook insuline spuiten. Dat was best eng. Met de hulp van het diabetesteam heb ik beetje bij beetje mijn angst voor de naalden overwonnen. Maar mijn grootste vrees was dat ik niet meer zou kunnen ropeskippen. Ook op dat vlak kon het diabetesteam mij geruststellen. Sporten met diabetes kan perfect. In het begin was het wel wat zoeken: hoeveel koolhydraten

mag je precies eten en hoeveel insuline moet je spuiten om goed te kunnen trainen? Intussen weet ik al beter wat ik moet doen om mijn bloedsuikerwaardes onder controle te houden.’

WK in Hongkong

Dat Noémi al snel de ingewikkelde spelregels van diabetes in de vingers kreeg, blijkt duidelijk uit haar sportieve prestaties. Amper een jaar na haar diagnose werd ze geselecteerd om deel te nemen aan het EK ropeskipping in Florida. En hadden er geen praktische bezwaren in de weg gestaan, dan had ze dit jaar België vertegenwoordigd op het WK in Hongkong. ‘Haar diabetes belemmert Noémi niet om de dingen te doen die ze wil doen’, zegt mama Christel. ‘Al blijft het ook vandaag nog wat zoeken. Binnenkort gaan we op vakantie met het vliegtuig. We vliegen ’s nachts, en ik vraag me af hoe dat dan moet met de inspuitingen. Het is fijn te weten dat ik met mijn twijfels bij het diabetesteam van het UZA terechtkan. Ook al stel je duizend keer dezelfde vraag, zowel de educatoren als de artsen blijven altijd heel geduldig en nemen uitgebreid de tijd om uitleg te geven. Dat maakt het allemaal een heel stuk draaglijker!’ 

Oproep Hebt u ook iets bijzonders meegemaakt in het UZA? Laat het ons weten via maguza@uza.be