Utilities 8 - 2019

Sp e op ur lE ia ec

UTILITIES NUMMER 08 - december 2019 • NEGENTIENDE JAARGANG

an

r st du In

y

&

gy er En

cts

manufa

Klimaatakkoord haalbaar dankzij procesefficiĂŤntie www.utilities.nl

it

Voltachem recarboniseert chemische industrie

m

Magnus Hall: Energietransitie vereist allianties

m su

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

[Sav e th

e da te]

The European process industry and energy sector are partly responsible for causing climate change.

But, on the other hand, they can also make a major contribution to providing solutions.

To make sure this gets noticed and acknowledged, initiators TNO, FME and Industrielinqs join forces and organize the European Industry & Energy Summit (EIES) 2019.

The event focuses on emission-free hydrogen, chemcycling, energy efficiency, electrification, carbon capture, usage and storage (CCUS), biobased chains and more. All these technologies can energize a sustainable future.

Founding partners:

Program December 10th MORNING: PLENARY 09.30 am Plenary opening • Keynotes from among others Magnus Hall (CEO Vattenfall) and André Faaij (Director of Science ECN part of TNO) • Pitches Industrial Energy Enlightenmentz 2019 12.45 pm Lunch AFTERNOON: PARALLEL SESSIONS 1.45 pm Cases, round tables and side events: • Crossing borders in hydrogen (Gasunie) • Chemical Recycling of Plastics (TNO Circular) • New, sustainable biofuels (ECN part of TNO) 5.15 pm Network drinks

Program December 11th Side-event partners:

Partners:

WHOLE DAY: PARALLEL SESSIONS 09.00 am Cases, talks, round tables and side events: • Project 6-25: supporting industry to become greener, smarter and energy-efficient (FME) 12.30 pm Lunch 01.30 pm Cases, talks, round tables and side events: • Annual event Voltachem 05.00 pm Network drinks

www.industryandenergy.nl

Inhoud

8 Interview Magnus Hall Duitse transitie Als het notoire CO2-uitstoters zoals de staal- en cementindustrie het lukt fossielvrij te produceren, dan lukt het ook in andere sectoren. De boodschap die Vattenfall CEO Magnus Hall verspreidt, is wat dat aangaat hoopgevend. Het energiebedrijf streeft naar een fossielvrije energievoorziening binnen één generatie en betrekt de industrie zo veel mogelijk bij zijn missie.

Net als Nederland streeft Duitsland naar klimaatneutraliteit in 2050. De consequenties hiervan worden steeds duidelijker. Beide landen moeten flink aan de slag om hun respectievelijke doelen te halen, en kunnen elkaar daarbij helpen. Experts zien vooral in de decarbonisering van industrie goede kansen.

22 Project 6-25 Er hangt letterlijk en figuurlijk een donkere wolk in de lucht. Nederland moet in tien jaar tijd de CO2-uitstoot bijna halveren. Dat betekent dat de industrie staat voor de (onmogelijke?) opgave om 14,3 miljoen ton extra CO2-uitstoot te reduceren in 2030. Is dit haalbaar?

Hans van der Spek van FME is optimistisch. ‘Mits wij alle ruimte geven aan procesefficiëntie.’

15

12

European Industry & Energy Summit The European process industry and energy sector are partly responsible for causing climate change. But, on the other hand, they can also make a major contribution to providing solutions. The summit strives to foster ideas, technology, plans & projects to address this challenge by bringing together all relevant parties and expertise from around Europe.

30

26 Industrie moet recarboniseren

Biobrandstoffen voor transport

De inzet van elektriciteit voor recarbonisatie van de industrie is nu al voor veel processen haalbaar. En naarmate er meer duurzaam opgewekte elektriciteit beschikbaar komt, wordt ook de businesscase aantrekkelijker. Voltachem blijft dan ook innoveren om de conversie naar waardevolle chemicaliën, waterstof en warmte te kunnen maken op het moment dat er voldoende duurzame elektriciteit beschikbaar is.

In de klimaatdiscussie is de internationale transportsector tot nog toe redelijk uit de wind gehouden. Verduurzaming van deze sector is lastig omdat met name de luchtvaart en zeescheepvaart internationaal opereert. Maar ook omdat de duurzame alternatieven voor fossiele brandstoffen nog niet concurrerend zijn. Dat laatste zal volgens het Platform Duurzame Biobrandstoffen moeten veranderen.

Commentaar......................................... 5 Technologie & Innovatie....................20 In het volgende nummer....................34 Trending news...................................... 6 Agenda................................................33

UTILITIES 3 nr. 8 - december 2019

TATA STEEL | VELSEN-NOORD | 13 FEBRUARI

[SAV

E TH

TATA STEEL | VELSEN-NOORD | 13 FEBRUARI

E DA TE]

[SAV

E TH

E DA TE]

HET SCHADUWMINISTERIE VAN WATER Klimaatverandering en bevolkingsgroei legt druk op zowel de kwaliteit als kwantiteit van water. Waar schaarste optreedt, moeten bestuurders soms drastische keuzes maken. De industrie komt bij die keuzes vaak niet op de eerste plaats, terwijl ze ook onderdeel van de oplossing kan zijn.

Klimaatverandering en bevolkingsgroei legt druk op zowel de kwaliteit als kwantiteit van water. Waar schaarste Hoe zorgen de grootverbruikers van zoetwater optreedt, moeten bestuurders soms drastische keuzes ervoor dat ook hun belangen worden gehoord? Het maken. De industrie komt bij die keuzes vaak niet op de schaduwministerie van water verbindt de waterketen en eerste plaats, terwijl ze ook onderdeel van de oplossing spreekt namens álle watergebruikers. kan zijn.

Programma

HET SCHADUWMINISTERIE VAN WATER

De Water Innovator of the Year verkiezing is een onderdeel Hoe zorgen de grootverbruikers van zoetwater tijdens het Watervisie congres. We gaan op zoek naar ervoor dat ook hun belangen worden gehoord? Het innovatieve bedrijven, start-ups of overheidsinstellingen schaduwministerie van water verbindt de waterketen en die innovatie, duurzaamheid, publiek-private spreekt namens álle watergebruikers. samenwerking hoog in het vaandel hebben staan.

De Water Innovator of Initiatiefnemers: the Year verkiezing is een onderdeel tijdens het Watervisie congres. We gaan op zoek naar innovatieve bedrijven, start-ups of overheidsinstellingen die innovatie, duurzaamheid, publiek-private samenwerking hoog in het vaandel hebben staan.

Partners Watervisie platform: Initiatiefnemers:

11.00 uur

Optioneel: rondleiding (vol=vol)

12.00 uur

Ontvangst met lunch

Programma 13.00 uur 11.00 uur 12.00 uur 13.00 uur 14.15 uur 14.45 uur

Aanvang congres - Wat kan er nu?

Korte pauze • Keynote Klaas Vos (Sustainability manager global supply chain, FrieslandCampina) Middagprogramma - Wat kan er straks?

• Keynote Perry van der Marel (Managing director • Pitches Water Innovator of the Year 2020 Northwater)

15.30 uur 14.15 uur

Korte pauze Korte pauze

16.00 uur 14.45 uur

Vervolg programma - wat is er nodig?

Middagprogramma - Wat kan er straks?

• Verkiezing van de Schaduwminister van Water • Pitches Water Innovator of the Year 2020 Kandidaten zijn o.a. Jan Bruning (CEO, Nedmag) en Neldes Hovestad (VP Operations Dow Korte pauze Benelux) • Uitsmijter Vervolg programma - wat is er nodig?

• Bekendmaking Water Innovator of the Year 2020 • Verkiezing van de Schaduwminister van Water Kandidaten zijn o.a. Jan Bruning (CEO, Nedmag) Netwerkborrel en Neldes Hovestad (VP Operations Dow Benelux) Einde congres • Uitsmijter • Bekendmaking Water Innovator of the Year 2020

15.30 uur 16.00 uur 17.30 uur

Partners Watervisie platform:

Aanvang congres - Wat kan er nu?

• Keynote Klaas Vos (Sustainability manager Optioneel: rondleiding (vol=vol) global supply chain, FrieslandCampina) • Keynote Perry van der Marel (Managing director Ontvangst met lunch Northwater)

18.30 uur

www.watervisie.com 17.30 uur

Netwerkborrel

18.30 uur

Einde congres

www.watervisie.com

HOOG MIKKEN

Decennia zijn altijd mooie ijkpunten voor tussentijdse of einddoelen. Nu 2020 voor de deur staat, bekruipt me het gevoel dat er heel wat goede voornemens waren voor dit ijk jaar. En of die daadwerkelijk worden gehaald, waag ik te betwijfelen. Zo vraagt het Urgenda-vonnis om terugdringing van de CO2-uitstoot ten opzichte van 1990 met 25 procent. Vorig jaar stond de teller op vijftien procent en de kans is groot dat volgend jaar slechts negentien procent wordt gehaald.

Dan het Europese doel van veertien procent duurzame energie in 2020? Ook niet gehaald, net als het energiebesparingsdoel van honderd pètajoule. Nu hoorde ik ooit dat je hoog moet mikken omdat de pijl toch zakt tijdens de vlucht. Wellicht was dat bij het stellen van de ambities ook wel de gedachte.

Toch begint volgende maand de opmaat naar 2030, 40 en 50 waar per decennium de klimaatambities alleen maar groter worden. Nederland vindt steeds meer steun van bijvoorbeeld de Duitsers, die voor een kolenausstieg gaan en die ook een klimaatakkoord tekenden, naar Nederlands voorbeeld. Ook de Scandinavische landen zitten op één lijn, of lopen eigenlijk voor op de

Laten we dan ook niet te lang stilstaan bij niet gehaalde doelen, maar weer hoog mikken, zodat we in 2050 in ieder geval de bulls Eye raken.

Nederlandse ambities. Hoog tijd dus om samen op te trekken. Zou je denken.

Die gedachte lijkt steeds meer post te vatten. Zo werd onlangs nog melding gemaakt van een samenwerking tussen Nederland en Portugal om waterstofgas uit zonne-energie te maken. De Portugezen hebben genoeg zon om ook Nederland van waterstof te voorzien. Moet het alleen nog hier komen. Dezelfde plannen liggen al langer klaar voor vergelijkbare projecten verder van huis: in woestijnen.

Bij al die projecten geldt dat de infrastructuur de grootste uitdaging is. Want hoe krijg je de energie in de juiste vorm op de juiste plaats? Kan dat beter via stroom, gasleidingen of toch per schip? Wie wil er in investeren en wie wil dergelijke verbindingen over zijn grond laten lopen? Allemaal complexe vragen die op politiek niveau moeten worden genomen.

We hebben inmiddels al aansluiting met Denemarken via de Cobra-kabel, met Noorwegen via de NorNed-kabel en Groot-Brittannië via de BritNed-kabel. De landen rondom de Noordzee hebben zelfs nog verdere plannen voor samenwerking, met name in uitbreiding van de benodigde infrastructuur. Als die er eenmaal is, kan het heel hard gaan met verduurzaming en halen we de doelen misschien wel.

Laten we dan ook niet te lang stilstaan bij niet gehaalde doelen, maar weer hoog mikken, zodat we in 2050 in ieder geval de bulls Eye raken.

Mix-land-black--NL.pdf 1 27/02/2018 15:48:04

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

Colofon negentiende jaargang nummer 8 - december 2019 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever Industrielinqs Energie & Water Gedempt Hamerkanaal 155 1021 KP Amsterdam T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Medewerkers aan dit nummer Wim Raaijen, Laura van der Linde, Bertus Bouwman.

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar.

Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j

acts

Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00

© IndustriePerspectief 2019 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

Opzeggen

ISSN: 1389-6385

manuf

Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

MILIEUVRIENDELIJK SOCIAAL VERANTWOORD PAPIER & KARTON VAN LANDBOUWAFVAL

Opzeggen kan via info@industrieperspectief.nl

WWW.PAPERWISE.EU

Prijswijzigingen voorbehouden.

UTILITIES 5 nr. 8 - december 2019

Trending news op www.utilities.nl

1 Rotterdam onderzoekt productie kerosine uit lucht

Een proefinstallatie op Rotterdam The Hague Airport gaat dagelijks duizend liter synthetische kerosine maken op basis van CO2, waterstof en groene stroom. De proeffabriek haalt CO2 uit de lucht en produceert waterstof met duurzame elektriciteit.

Zo kan de Direct Air Capture techniek van Climeworks CO2 uit buitenlucht filteren. Elektrolyse-cellen van Sunfire kunnen het gas vervolgens omzetten in syngas.

Daarna kan Ineratec via Fischer-Tropsch synthese het syngas omzetten in synthetische olie. En tot slot werkt EDL de synthetische olie op tot kerosine. EDL verzorgt ook de gehele proces integratie.

2 Twintig keer actievere platina-nikkel katalysator

Katalysatoren versnellen chemische reacties. Maar het hierbij veelgebruikte metaal platina is schaars en duur.

Onderzoekers van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) ontwikkelden een alternatief dat twintig keer actiever is. De katalysator bestaat uit holle nanokooien van een legering van nikkel en platina. TU/e-onderzoeker Emiel Hensen wil hiermee op termijn elektrolyzer op koelkastformaat ontwikkelen van ongeveer tien megawatt.

3 Geluidsscherm met zonnecellen is groot succes

De eerste resultaten van een proef met een nieuw type geluidsscherm op de A50 bij Uden zijn boven verwachting. Het scherm, Solar Highways, zet zonlicht om in elektriciteit. Het nieuwe ervan is dat de zonnecellen aan twee kanten licht opvangen. Je kunt ze dus in elke richting plaatsen.

De verwachting uit modelberekeningen was dat het geluidsscherm voldoende energie zou opwekken voor zo’n vijftig huishoudens. Uit de eerste metingen blijkt nu dat de opbrengst met tweehonderd megawatt per jaar zo’n twintig procent hoger is. Dat is voldoende energie voor zestig huishoudens. Of één miljoen kilometer elektrisch rijden. Of veertien kilometer snelweg verlichten.

6 UTILITIES nr. 8 - december 2019

aansluiting 4 Geen Clauscentrale naar België

Minister Wiebes van

7Brandstof uit zeewier

Het afgelopen jaar hebben

Economische Zaken

Europese onderzoeksinstituten

en Klimaat stuurde

tien kilo bio-ethanol en acht

een brief naar de

kilo bio-butanol uit zeewier

Belgische energiemi-

geproduceerd. Daarop heeft

nister Marie-Christine

een personenauto de eerste

Marghem over de

tachtig kilometer gereden.

eventuele aansluiting

Daarmee is het Europese project MacroFuels is er in

van de Clauscentrale

geslaagd om volwaardige brandstof uit zeewier te maken.

op het Belgische net. De Nederlandse minister is bang voor een capaciteitstekort bij windstille nachten.

anttekeningen groei 5 Kelektrische auto’s

amenwerking Belgische 8 Swaterstofeconomie

Zeven grote partijen gaan samenwerken om een

Als we met z’n allen

waterstofeconomie in

overstappen op de

België van de grond te krij-

elektrische auto, is de

gen. Deme, Engie, Exmar,

huidige productie van

Fluxys, Port of Antwerp, Port of Zeebrugge en

een aantal kritieke metalen onvoldoende.

WaterstofNet onderzoeken daarvoor samen de import-

Dat stelt een rapport

en transportketen van waterstof. Dit is vervolgens de

van milieuweten-

basis voor concrete projecten om waterstof te produce-

schapper Benjamin

ren, transporteren en opslaan.

Sprecher en organisaties Copper8 en Metabolic. Als oplossing pleiten ze onder meer voor elektrische deelauto’s, auto’s met een kleinere accu en betere recycling.

6

nderzoek terugdringing 9 Ozout water

De Universiteit Twente gaat

ldel installeert A zonnepanelen

een grote rol spelen in het terugdringen van het zoute water in de deltagebieden.

Wetenschapsfinancier NWO stelt voor het project SALTISolutions zo’n vier miljoen euro beschikbaar aan verschillende kennisinstellingen. Daarnaast dragen private partijen en de overheid ook 2,5 miljoen bij.

Aldel installeert in totaal vijftigduizend vierkante meter zonnepanelen op zijn fabrieksdaken. De verwachte zonnecapaciteit ligt tussen acht en twaalf megawatt. Aldel

aumera krijgt 10 Kfinanciële steun

Holland Chemistry reser-

gebruikt veel stroom voor de elektrolytische productie

veerde 5,2 miljoen euro

van aluminium. Om zijn energieverbruik te vergroenen,

PPS-toeslag voor vijftien

selecteerde het bedrijf Ecorus als samenwerkingspart-

partners om nieuwe

ner. Het doel van de samenwerking is om de haalbaar-

publiek-private samen-

heid te onderzoeken van het bouwen, onderhouden en

werking aan te gaan.

exploiteren van een zonnecelinstallatie op de daken van

Een van de projecten die is gestart, is het Kaumera-

DAMCO.

project van Mark van Loosdrecht van de TU Delft.

UTILITIES 7 nr. 8 - december 2019

INTERVIEW

Energietransitie vraagt om nieuwe allianties Als het notoire CO2-uitstoters zoals de staal- en cementindustrie het lukt fossielvrij te produceren, dan lukt het ook in andere sectoren. De boodschap die Vattenfall CEO Magnus Hall verspreidt, is wat dat aangaat hoopgevend. Het energiebedrijf streeft naar een fossielvrije energievoorziening binnen ĂŠĂŠn generatie en betrekt de industrie zo veel mogelijk bij zijn missie. Tijdens de European Industry & Energy Summit zal hij de weg daarnaartoe toelichten.

8 UTILITIES

nr. 8 - december 2019

H

et verhaal van Vattenfall begint

alles aan om dat potentieel ten volle te

Diemen voelt Vattenfall zich in ieder

letterlijk bij de Zweedse water-

benutten. De subsidieloze investering

geval gesterkt om, naast de transitie

vallen. Het staatbedrijf zette al in

in Hollandse Kust 1 tot en met 4 is

naar duurzame bronnen voor stads-

het begin van de twintigste eeuw

ook voor ons een mijlpaal en er komen

warmte, óók de elektrische weg verder

waterkracht in voor de opwekking van

nog grote investeringen aan. Onder

te bewandelen.

stroom. Later kwam daar een zevental

andere in het Verenigd Koninkrijk en

kerncentrales bij en na de Europese

Denemarken, maar ook in Zweden

Duurzaam staal Die elektrische

liberaliseringsgolf begon de expansie

bouwen we het grootste windpark van

weg geldt zeker ook voor de industrie,

naar Denemarken, Duitsland, Polen,

het land. We moeten in vorm blijven

alhoewel de duurzame elektriciteit

Engeland, Nederland, Frankrijk en

om de competitie te kunnen blijven

hier ook kan worden ingezet voor de

Noorwegen. Met de verschuivingen

aangaan op deze zeer snel ontwik-

splitsing van water. Hall: ‘We investe-

die de energietransitie teweegbracht

kelende markt. We hebben er echter

ren momenteel al in electrolyzers. De

volgde een hectische periode. De

vertrouwen in dat we dat kunnen.’

combinatie met industriële gebruikers

kernausstieg dwong het bedrijf tot de

versterkt de businesscase voor water-

ontmanteling van zijn Duitse kerncen-

Elektrificatie

trales en ook de Nederlandse investe-

elektriciteit terecht moet komen, is

ook op zoek is naar alternatieven voor

ringen stonden onder druk vanwege

voor Hall ook helder. ‘Elektrificatie van

fossiele koolwaterstoffen. De combi-

overcapaciteit in de elektriciteitsmarkt.

de transportsector is misschien nog

natie van afgevangen kooldioxide met

wel de meest eenvoudige stap. Zeker

waterstof biedt kansen voor tal van

Windenergie Steeds meer ver-

publiek transport kan redelijk snel over-

waardevolle producten.

schoof de koers van Vattenfall richting

stappen op elektrische bussen. Maar

Wij zijn inmiddels de uitdaging al aan-

duurzame, hernieuwbare bronnen,

ook elektrificatie van het private auto-

gegaan om staalproductie fossielvrij

waar windenergie een groeiend deel

park gaat sneller dan we een aantal

te maken. Samen met staalproducent

van uitmaakt. Bruin- en steenkoolcen-

jaren geleden dachten. In Noorwegen

SSAB en mijnbouwer LKAB onder-

trales pasten niet meer in deze lijn en

zijn de afgelopen maand meer elek-

zoeken we in het Hybrit-project of

Waar die duurzame

stof. Bijvoorbeeld met de chemie, die

we waterstof in kunnen zetten als vervanging voor cokes en kolen in de

De combinatie met industriële gebruikers versterkt de businesscase voor waterstof.

hoogovens. Normaal gesproken stookt men cokes en steenkool tot hoge temperaturen om het ijzererts te smelten.

Dit is ook mogelijk door ijzerertspel-

langzaamaan neemt de energiereus

trische auto’s verkocht dan fossiel

lets direct te reduceren met waterstof.

afscheid van zijn fossiele centrales. Met

aangedreven. In Nederland staat Tesla

LKAB levert de pellets en Vattenfall de

als laatste wapenfeit de sluiting van de

bovenaan met aantal verkochte auto’s.

groene waterstof. We denken in 2035

Amsterdamse Hemwegcentrale.

Onze taak is om een infrastructuur

al het eerste staal te kunnen produce-

Hall ziet het als de laatste hobbels naar

te faciliteren die duurzame energie

ren via dit proces.

een volledig fossielvrije energievoorzie-

koppelt aan elektrisch transport. En

Het Hybrit-project heeft de volle

ning. ‘In Zweden was de energiebran-

hoe beter we dat doen, hoe beter

aandacht van de Verenigde Naties

che al fossielvrij en richt decarbonisatie

dat is voor het elektriciteitssysteem.

omdat het een potentieel alternatief

zich op het transport en de industrie.

We ontsluiten daarmee namelijk een

biedt voor een van de grootste CO2-

In andere landen waar we actief zijn,

gigantisch opslagmedium voor wind

uitstoters ter wereld: de staalindustrie.

draaien echter nog fossiele centrales.

en zonne-energie.’

Op het terrein van SSAB bouwen we

De centrales die we nog bedrijven, zijn

Vattenfall kondigde onlangs nog aan

ook een ondergrondse opslagfaciliteit.

wel de meest efficiënte in hun soort.

dat het laadpalen in Amsterdam extra

Daarmee kunnen we overschotten aan

Centrales als de Duitse 1,7 gigawatt

vermogen laat leveren als er een

windvermogen opvangen en tegelijker-

Moorburg warmtekrachtcentrale, zul-

overschot dreigt aan zonne-energie.

tijd de staalindustrie helpen bij een van

len nog hard nodig zijn om de energie-

Daarmee ontlasten elektrische auto’s

zijn grootste uitdagingen.’

transitie te ondersteunen. Maar zelfs

het net, wat de investeringen voor net-

die zal op den duur plaats moeten

beheerder Liander weer kan temperen.

Cement De cementindustrie heeft

maken voor echt duurzame assets. Dat

Ook voor de verwarming van huishou-

eenzelfde twijfelachtige reputatie

is naast waterkracht in onze ogen met

dens ziet Hall genoeg mogelijkheden

als CO2-emissiekampioen. Vattenfall

name on- en offshore wind.

met elektrische warmtepompen, of in

werkt samen met Cementproducent

Zelfs de International Energy Agency,

sommige gevallen elektrische boilers.

Cementa om de productie van cement-

dat bekend staat om zijn conservatieve

Of dit nu individueel of in de vorm van

klinker te elektrificeren. De cementin-

houding richting renewables, dicht

stadsverwarming gebeurt is afhankelijk

dustrie gebruikt tot nog toe steenkool

de Europese windenergiesector grote

van omgevingsfactoren. Na de com-

om de grondstoffen te verhitten tot

groeikansen toe. We doen er dan ook

motie rondom de biomassacentrale in

ruim 1400 graden Celsius.

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019

UTILITIES 9 nr. 8 - december 2019

UW INSTALLATIE IN TOPCONDITIE ALTIJD EN OVERAL! Management van reserveonderdelen Installatie en projectmanagement Onderhoud en inspectie van alle merken vermogensschakelaars Onderhoudscontracten 24/7 storingsdienst

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com

www.santoncbs.com

UTILITIES.NL - VERNIEUWD! geeft nog meer waarde voor uw geld Overzichtelijker dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt met vernieuwde selectietool • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Blogs van utilities experts • LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

Ga direct naar UTILITIES.NL en blijf iedereen voor

Hall: ‘Elektrificatie van de cementproductie via plasmatechnologie is mogelijk. De productiesite van Cementa zou zelfs direct kunnen worden gekoppeld aan de uitbreiding van een windpark in de buurt van de fabriek. We zorgen er dus voor dat er geen fossiele brandstoffen hoeven worden gebruikt voor verwarming van de grondstoffen. Er komt nog steeds CO2 vrij tijdens het proces, maar dit kan redelijk eenvoudig worden afgevangen. Deze zeer geconcentreerde stroom kan weer worden gebruikt als grondstof voor bijvoorbeeld de chemische industrie of desnoods ondergronds worden opgeslagen.’

Alianties De rol die Vattenfall speelt in deze ontwikkelingen ligt volgen Hall niet vast. ‘De energietransitie is zo complex dat er nieuwe allianties nodig zijn om echt slagen te kunnen maken. De ene keer zijn wij leidend in een project, maar een andere keer zijn we een kleiner onderdeel van de keten. We kunnen en willen zelf investeren in duurzame assets, maar soms vraagt een project om andere bijdragen. Wij zijn goed in energieopwekking, conversie, transport,

De publieke opinie stuurt de grote consumentenmerken richting duurzaam ondernemen. En die vragen op hun beurt aan hun keten om ze daarin te ondersteunen.

opslag en handel. We zetten die kennis graag in om de industrie te onder-

gie, grondstof of energievorm de beste

Geen belasting Het is voor Hall

steunen in zijn uitdagingen. Zo sluiten

keuze is, maar bedrijven zullen wel móe-

ook duidelijk wat Vattenfall en zijn

we steeds meer zogenaamde power

ten kiezen. Onze keuze voor elektrificatie

partners nodig hebben van de over-

purchase agreements (ppa, red.) af met

is misschien ook een gok, maar wel een

heid: voortzetting van het Europese

industriële gebruikers. Daarmee koppe-

zeer veilige. We hebben de technologie

Emissions Trading System (EU ETS,

len we de productie van een windpark

om dit voor elkaar te krijgen en als bedrij-

red.). ‘Het mooie van het Europese ETS

direct aan het elektriciteitsverbruik van

ven en overheden echt keuzes durven

is dat het geen technologie voorschrijft’,

partijen als bijvoorbeeld Microsoft.

te maken, is het geld dat we daarvoor

zegt Hall. ‘Door technologieën te sti-

Daarmee verzekeren de datacenters

nodig hebben ook beschikbaar. De

muleren of uit te sluiten, verstoor je de

van Microsoft zich de komende jaren

komende jaren verwacht ik dan ook een

marktwerking. Het beste is natuurlijk

van duurzame energie, terwijl wij de

versnelling in de route die we hebben

om wereldwijd een eerlijke prijs af te

ruimte krijgen om meer te investeren in

ingezet. Elektrificatie van de transport-

dwingen voor CO2-emissies. Maar als

duurzame assets. Bijkomend voordeel

sector zit al in die stroomversnelling, de

we de Europese ETS al op een niveau

is dat de klant de komende jaren weet

industrie wacht nog af, maar kan ook

krijgen dat duurzame energie concur-

hoeveel geld hij kwijt is aan zijn duur-

grote slagen maken.

reert met fossiele varianten, kan de

zame elektriciteit.’

Naarmate het duurzaam opwekver-

markt zijn werk doen. We moeten dit

mogen toeneemt, verbetert dit de

wel als één blok doen. Het is niet han-

Ketenverantwoordelijkheid

businesscase voor de industrie. Niet

dig als individuele lidstaten eigen extra

Hoewel veel van de voorbeelden die Hall

alleen omdat de prijzen voor duurzaam

CO2-taxes gaan invoeren omdat ze gro-

noemt nog in het beginstadium zitten,

opgewekte elektriciteit daarmee ver-

tere ambities hebben. De Nederlandse

ziet de Vattenfall CEO dat de industrie

lagen, maar ook omdat ze een actieve

wens om de energietransitie te versnel-

snel verandert. ‘De publieke opinie stuurt

rol kan spelen in balancering van het

len is bewonderenswaardig. Maar qua

de grote consumentenmerken richting

energiesysteem. De energiesector en

CO2-beprijzing dreigt Nederland uit

duurzaam ondernemen. En die vragen

de industrie kunnen elkaar versterken

de pas te lopen met de rest van de EU.

op hun beurt aan hun keten om ze

en zullen dus meer in dialoog moeten

Het is beter om dit gezamenlijk aan te

daarin te ondersteunen. Natuurlijk zijn

gaan over hun gezamenlijke rol in de

pakken, zodat ecologie en economie in

er onzekerheden over welke technolo-

energietransitie.’

balans blijven.’

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019

•

UTILITIES 11 nr. 8 - december 2019

ENERGIETRANSITIE

Samenwerking Duitsland en Nederland in energietransitie Net als Nederland streeft Duitsland naar klimaatneutraliteit in 2050. De consequenties hiervan worden steeds duidelijker.

Beide landen moeten flink aan de slag om hun respectievelijke doelen te halen, en kunnen elkaar daarbij helpen. Experts zien vooral in de decarbonisering van industrie goede kansen.

12 UTILITIES

nr. 8 - december 2019

Bertus Bouwman

D

uitsland geldt wereldwijd als pio-

regeringen één-op-één beleidskwesties

politieke en economische belangen zijn.

nier in de Energiewende. Toch

afstemmen. Opnieuw was klimaat een

Beide landen zijn gebaat bij opschaling

betekent dit niet dat de Duitsers met

belangrijk thema. Minister Eric Wiebes

van duurzame technologieën en infra-

gemak de doelstellingen van het Parijse

ondertekende met zijn Duitse collega

structuur voor duurzame bronnen voor

Klimaatakkoord gaan halen. Sterker

van Economische Zaken Peter Altmaier

hun omvangrijke industrie en transport-

nog, het is nu al duidelijk dat de tussen-

een intentieverklaring voor nauwere

sectoren.’

tijdse doelen in 2020 niet zullen worden

samenwerking.

Beide landen hebben hun eigen spe-

gehaald.

In de verklaring staat onder meer dat

cialiteiten en zwakheden, zegt Braun.

Via het Europese systeem voor emissie-

beide landen meer windmolens op zee

Opvallend is dat de verkeersuitstoot

handel (ETS) moeten de sectoren indu-

willen bouwen. Bovendien moeten alle

in Duitsland sinds 2005 is gestegen

strie en stroom uitstoot van broeikas-

afzonderlijke windparken beter op elkaar

met drie procent terwijl dit in andere

gassen fors terugdringen. De sectoren

worden aangesloten. Nu zijn het nog

lidstaten daalde. In Denemarken en het

die niet onder het ETS-systeem vallen,

te vaak eilandjes in de Noordzee. Ook

Verenigd Koninkrijk werden lichte ver-

mobiliteit, gebouwde omgeving en land-

gaan beide landen samen onderzoek

minderingen van ongeveer vijf procent

bouw, moeten in 2020 veertien procent

doen naar mogelijkheden om de wind-

geregistreerd, in Nederland zelfs min

van hun uitstoot reduceren ten opzichte

energie om te zetten in waterstof.

veertien procent, becijferde de denktank

van 2005. In 2030 moet een reductie

Terwijl in Berlijn nog koortsachtig werd

Agora Energiewende in Berlijn.

van min 38 procent zijn gehaald.

nagedacht over de klimaatplannen,

In Duitsland en Nederland is het weg-

Een grote zorg voor Duitsland. Want

bereikte Nederland al afgelopen zomer

verkeer verantwoordelijk voor meer

wanneer de Europese doelstellingen

een akkoord. Een uniek moment dus

dan negentig procent van de verkeers-

voor de niet-ETS sectoren niet worden

om de Nederlandse visie te mogen

uitstoot. Daarvan komt zestig procent

gehaald, volgt er een miljardenrekening

presenteren, midden in het Duitse denk-

van personenauto’s en veertig procent

voor de belastingbetaler. Alles wat in

proces, zeggen betrokken Nederlandse

van vrachtwagens. De hardere daling in

2030 te veel wordt uitgestoten, moe-

ambtenaren.

Nederland komt doordat hier nieuwere

ten de landen namelijk compenseren

Dit betekent niet dat er hele paragrafen

en schonere auto’s rijden, schrijft Agora

met het kopen van emissierechten van

zijn overgenomen, maar wel dat enkele

in een rapport uit 2018.

andere EU-lidstaten. Een onvermijdelijk

thema’s nu bespreekbaar zijn geworden.

En waar de uitstoot van bussen en

scenario, wanneer niet hard wordt inge-

Een goed voorbeeld is de ondergrondse

vrachtwagens in Nederland met dertien

grepen.

afvang en opslag van CO2 (CCS) in

procent daalde, steeg dit in Duitsland

Voldoende reden voor bondskanselier

lege gasvelden onder de Noordzee,

tussen 2005 en 2016 met 21 procent.

Angela Merkel om het onderwerp tot

een mogelijk nieuw verdienmodel voor

Dat komt volgens de Berlijnse denktank

Chefsache te benoemen. Eerder dit jaar

Nederland. Dit is ook terug te zien in het

deels doordat Duitsland nu eenmaal een

vormde ze een klimaatkabinet, een werk-

Duitse klimaatakkoord dat op 20 sep-

doorvoerland middenin Europa is, maar

groep van alle ministers die hiermee te

tember werd gepresenteerd.

ook omdat nog te weinig goederen via het spoor en het water worden vervoerd.

maken hebben. Hiermee wil ze voorkomen dat het thema een speelbal wordt

Belangen De gezamenlijke belangen

Het is precies de reden dat Duitsland nu

tussen de verschillende ministeries.

zijn groot, beide landen willen graag

de ambitie heeft uitgesproken om meer

De Duitse regering zag al snel dat over-

samen optrekken in Europees verband.

in te zetten op elektrisch rijden, voor

leg met de buurlanden noodzakelijk is.

Toch zie je een verschil in focus, stelt Dr.

2030 moeten er één miljoen laadpalen

Merkel bezocht dan ook samen met het

Jan Frederik Braun, Strategisch Energie

staan. ‘Een teken aan de wand’, zegt

klimaatkabinet premier Mark Rutte in

Analist bij het Den Haag Centrum voor

Braun. ‘Nederland heeft veel expertise

het Catshuis.

Strategische Studies (HCSS). ‘Ruim 46

op dit gebied, en kan daarvan profite-

procent van de Duitse stroomproductie

ren.’

CCS De buurlanden kunnen volgens

in 2019 is groen. Daar blijft Nederland

experts veel van elkaar leren. Zo willen

achter. Aan de andere kant moet

Beter afstemmen Alleen al dit

beide landen een CO2-belasting invoe-

Duitsland nog heel veel doen om de uit-

onderwerp laat zien hoe beide landen

ren om de uitstoot te beteugelen. Maar

stoot in het verkeer, en mindere mate bij

elkaar kunnen helpen in het klimaatbe-

lukt dit zonder dat je de industrie en

gebouwen te verminderen.’

leid, stelt Braun die zowel in Nederland

belangrijke kiezers tegen je in het harnas

De intentieverklaring die Wiebes en

als Duitsland studeerde en werkte.

jaagt? Daarom kijkt Duitsland met grote

Altmaier ondertekenden is kort, en

‘Voorheen werd het energiebeleid vaak

belangstelling naar de Nederlandse

beschrijft enkel hoofdlijnen. ‘Voor een

slecht afgestemd. Dan wordt het snel

klimaattafels, waar de kabinetsplannen

leek is het een nietszeggend document’,

dweilen met de kraan open, wanneer

worden besproken met het bedrijfsleven

zegt Braun. ‘Maar ik vind het veelbe-

je buurland een beslissing neemt die

en andere betrokkenen.

lovend, omdat het echt een voorbode

haaks staat op jouw plannen.’ Hij noemt

Begin oktober volgde in de Berlijn de

is voor nauwere samenwerking. Hier

gas als voorbeeld van tegengestelde

algemene Duits-Nederlandse rege-

moeten mooie projecten en kansen uit

trends. ‘Nederland wil van het gas af,

ringsdialoog, waar ministers van beide

ontstaan. Zeker omdat er gezamenlijke

Duitsland is juist meer gaan gebruiken

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019

UTILITIES 13 nr. 8 - december 2019

door het sluiten van kerncentrales.’

list. ‘Aan de ene kant zie je onzekerheid

koming van oneerlijke concurrentie.

Hoewel de landen op hoog ambtelijk

bij de toekomstige vraag naar fossiele

Wat betreft de ontwikkelingen op het

niveau al frequent overleggen over

brandstoffen. Deze onzekerheid wordt

gebied van waterstof loopt Duitsland

bijvoorbeeld energiezekerheid en de

gevoed door strengere milieuwetgeving

wederom voorop, stelt de DNHK. ‘Zowel

ontwikkelingen rondom gaswinning uit

- zeker in Europa - die de fossiele indu-

op het gebied van waterstoftreinen als

Groningen, kan er nog veel meer gebeu-

strie verder onder druk zet.’

het aantal beschikbare tankstations.

ren, vindt Braun. ‘Het is eigenlijk frappant

Braun ziet in Nederland en Duitsland

Joint ventures zoals H2mobility, die

dat Nederland en Duitsland hun ener-

een goede toekomstige hub in water-

in 2015 door Shell, Total, Air Liquide,

gietransities weinig met elkaar afstem-

stof. ‘De combinatie van offshore wind,

Daimler, Linde en OMV in het leven is

den. We zijn economisch zo met elkaar

waterstof, de bestaande gasinfrastruc-

geroepen en door de Duitse regering

verstrengeld. Als Duitsland iets wil, dan

tuur en de grote chemische sector, is

gestimuleerd wordt, kunnen ook inter-

heeft dat meteen gevolgen voor ons.’

heel veel waard.’

nationaal als voorbeeld dienen.’

hem nodig over moeten praten, is bij-

Samen investeren In het intentie-

Projecten Voor succes zijn dit soort

voorbeeld de Duitse energietransitie

akkoord dat Wiebes en Altmaier begin

zichtbare en concrete projecten nodig,

van windenergie in het noorden, naar

oktober sloten, wordt gesproken over

zegt Braun. ‘Voor het gewone publiek is

de grootverbruikende industrie in het

gezamenlijk onderzoek naar de kan-

het vaak helemaal niet zo zichtbaar. In

zuiden. ‘Nu gaat het alleen over noord-

sen van waterstof door onder meer

mei van dit jaar opende koning Willem-

zuid. Maar als je dit echt wilt opschalen,

de onderzoeksinstituten van TNO en

Alexander een elektrolyse-installatie

samen met Nederland, dan moet je ook

DENA. Beide landen zien in waterstof

van 1 megawatt. Dat is nog niks. De

in oost-west denken. Dit kunnen wij nu

de kans om de Energiewende verder te

drie netbeheerders Gasunie, TenneT

inbrengen.’

voltrekken.

en Thyssengas werken samen om een

Een onderwerp waar de landen volgens

Dat is niet voor niets, zegt Braun. ‘Beide

efficiënte koppeling van de sectoren

Sterkere positie Een van de grote

regeringen zien de mogelijkheden. Maar

energie, industrie, mobiliteit en warmte

potenties waar beide landen elkaar kun-

je moet goed kijken naar welke busi-

mogelijk te maken. Hierbij plannen zij

nen versterken ziet hij in Eemshaven en

nesscases het meest zin hebben. Dat

een elektrolyse installatie op industriële

Rotterdam. ‘Hier kan je offshorelocaties

moet je vervolgens als buurlanden goed

schaal van honderd megawatt. Dat laat-

goed verbinden met industrieclusters in

afstemmen. We hebben hier allebei heel

ste hakt er echt wel in, dat moeten we

Noordrijn-Westfalen. Dat biedt kansen

veel bij te winnen. Als we dit goed doen,

meer hebben.’

voor waterstof, maar ook synthetisch

kunnen we er samen mee de wereld-

Om meer grensoverschrijdende samen-

gas, biogas en het afvangen en aanwen-

markt op.’

werking aan te zwengelen publiceerde

den van CO2.’

De Duits-Nederlandse Handelskamer

Braun daarom samen met bestuurs-

De energietransitie kan de Nederlandse

(DNHK) in Den Haag maakt zich sterk

voorzitter Andreas Kuhlmann van de

en Duitse industrie een gigantisch

voor meer concrete grensoverschrij-

Deutsche Energie-Agentur (DENA)

nieuw verdienmodel opleveren, zegt

dende projecten. ‘Er zijn nu al binatio-

een opiniestuk in de Duitse zakenkrant

Braun. ‘Nederland, Noordrijn-Westfalen

nale coöperaties die als voorbeeld kun-

Handelsblatt. Daarin stippen ze aan

en Vlaanderen vormen nu al samen het

nen dienen, zoals het project EnerPRO.

dat in de klimaatplannen van beiden

vierde grootste chemische industrie-

De provincies Flevoland, Gelderland,

landen concrete aanknopingspunten

cluster ter wereld. Dat betekent dat de

Limburg en Oost-Brabant werken

voor grensoverschrijdende samenwer-

kennis, infrastructuur en kapitaal al aan-

hierin samen met Noordrijn-Westfalen

king bestaan; met name op het gebied

wezig is. Met de kennis die we samen

aan oplossingen voor een decentrale

van onderzoek en verkeer. ‘Alleen al om

opdoen in het bilaterale onderzoek kun-

opslag van groene energie’, schrijft de

ervoor te zorgen dat klimaatvriendelijke

nen frontrunner worden in de wereld-

DNHK. Bovendien is het volgens de

bedrijfsmodellen nog sneller op de

wijde decarbonisatie ‘rat-race’ .’

Handelskamer essentieel dat beide

markt komen zou een bilateraal onder-

Dat vooruitzicht is het hoe dan ook

regeringen zich op EU-niveau voor één

zoeksprogramma met Duitsland al zin-

waard om in te investeren, zegt de ana-

Europese stroomprijs inzetten, ter voor-

vol zijn’, stellen Braun en Kuhlmann.

14 UTILITIES

nr. 8 - december 2019

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019

•

EUROPEAN INDUSTRY &

ENERGY SUMMIT 2019 ENERGIZING A SUSTAINABLE FUTURE 10 – 11 DECEMBER 2019 • KROMHOUTHAL | AMSTERDAM

European Industry & Energy Summit 2019

Welcome to the European Industry & Energy Summit The European process industry and energy sector are partly responsible for causing climate change. But, on the other hand, they can also make a major contribution to providing solutions. The summit strives to foster ideas, technology, plans & projects to address this challenge by bringing together all relevant parties and expertise from around Europe.

16 UTILITIES

nr. 8 - december 2019

T

he European process industry

energize a sustainable future.

free hydrogen. Promising technology

and energy sector are partly res-

By giving a lot of attention to concrete

such as electrochemistry and electrifi-

ponsible for causing climate change.

solutions, the initiators of EIES 2019

cation also receive extensive attention.

But, on the other hand, they can also

want to inform, inspire, connect and

But also think of circular topics such

make a major contribution to providing

activate participants. Together with

as the chemical recycling of plastics.

solutions. The summit strives to foster

various partners they will look for

And of course, energy saving and the

ideas, technology, plans & projects

integrated solutions, the symbiosis

storage and reuse of CO2 will not be

to address this challenge by bringing

between different chain components

missing.

together all relevant parties and exper-

and industrial clusters. Local, regional,

The event is based on unity in diver-

tise from around Europe.

but certainly also cross-border.

sity. Just because partners organize

The summit focuses on a variety of

various so-called side events at the

subjects such as emission-free hydro-

Unity in diversity The European

same location around the themes, the

gen, chemcycling, energy efficiency,

Industry & Energy Summit brings dif-

event brings together a large group

electrification, carbon capture, usage

ferent communities together, based on

of decision makers from the process

and storage (CCUS), biobased chains

substantive transition lines. Think of

industry and energy sector in north-

and more. All these technologies can

the further development of emission-

western Europe.

•

PROGRAM DECEMBER 11TH

PROGRAM DECEMBER 12TH

Plenairy Session with keynotes from

Side events

• André Faaij, Director of Science, TNO Energy Transition

Within the theme of the event, various partners organize

• Marcus Remmers, CTO , DSM

their own side-event. They show different innovations

• Jurgen Hoekstra, Managing Director, BASF Benelux

and solutions that can inspire and activate industry and

• Ditlev Engel, Chief Executive Officer, DNV GL

other sectors.

• Magnus Hall, CEO, Vattenfall

• Carbon Capture, Usage & Storage (Bloc, Port of

Side events

• Project 6-25: Supporting Industry to become Greener,

Amsterdam) Within the theme of the event, various partners organize their own side-event. They show different innovations

Smarter and Energy-Efficient (FME, Rabobank) • Industry and energy leaders join forces (Vattenfall)

and solutions that can inspire and activate industry and other sectors.

Energizing talk In talks of ten minutes, experts will give their inspiring

• Crossing Borders in Hydrogen (Gasunie)

vision of the energy transition.

• Chemical Recycling of Plastics (TNO Circular Economy

• Marcelien Bos - De Koning

& Environment) • New Sustainable Biofuels (ECN part of TNO)

(Burgemeester van jouw Noordzee) • Tom van Aken (Avantium) • Leon Rosseau (TU Eindhoven)

Cases

• René Peters (TNO)

Partners present their inspiring user cases in interactive

• Bonna Newman (LightYear)

break-outs.

• Ulco Vermeulen (Gasunie)

• Today’s solutions for the challenges of tomorrow (E.ON)

• Martin Clemesha (Braskem)

• Introduction to Project 6-25: Supporting Industry to

• Bibianne Roetert (Unilever)

become Greener, Smarter and Energy-Efficient (FME) • Case Voltachem

• Rajat Bhardwaj (TNO) • Marinus Tabak (RWE)

• Industrial flexibility for grid balancing (Vattenfall) • New renewable energy grants (RVO)

Cases

• Social Innovations for the Industry to accelerate the

Partners present their inspiring user cases in

Energy Transition (TNO)

interactive break-outs.

• Cases TKI Energy & Industry

• Circular economy (TNO)

• Power to Heat (BlueTerra)

• Hydrogen, indispensable in the Energy Transition (TNO) • Sustainable industrial heat (TNO) • Large-scale energy storage (TNO) Round tables Partners discuss specific solutions within the energy transition in small groups.

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019

UTILITIES 17 nr. 8 - december 2019

The complete program TUESDAY DECEMBER 10 TIJD 9.30

Plenary Room

Noord

Zuid

Dome 1

Dome 2

Balcony

Plenary Keynotes

10.00

9.30 - 11.00

10.30 11.00

Break 11.00 - 11.30

11.30

Plenary Keynotes

12.00

11.30 - 12.45

12.30 Lunch

13.00

12.45 - 13.45

13.30 14.00

Gasunie

Chemical

New Sustainable

Case

Case

New

Hydrogen

Recycling (TNO)

Biofuels (ECN

E.ON

Voltachem

renewable

13.45 - 15.15

13.45 - 15.15

part of TNO)

13.45 - 14.30

13.45 - 14.30

energy grants

13.45 - 15.15

Introduction

Case

project 6-25

Vattenfall

14.30 15.00 Break

15.30

15.15 - 15.45

Hydrogen

16.00

(Gasunie) 15.45 - 17.15

16.30

(RVO) 13.45 - 15.15

Program D The European process industry and energy sector 14.30 - 15.15 14.30 - 15.15 are partly responsible for causing climate change.

But, on the other hand, they can also make a major MORNING contribution to providing solutions.

Chemical New Sustainable Social Innovation TKI Energy Power to heat 09.30 am • Keyno To (TNO) make Biofuels sure this noticed and& Industry acknowledged, Recycling (ECN gets (TNO) (BleuTerra) 15.45 17.15 15.45 - initiators 17.15 part of TNO) 15.45 17.15 15.45 17.15 Vatten TNO, FME and Industrielinqs join forces 15.45 17.15 part o and organize the European Industry & Energy • Pitche Summit (EIES) 2019.

12.45 pm

17.00 Networking Drink

17.30

17.15 - 18.15

18.00

The event focuses on emission-free hydrogen, chemcycling, energy efficiency, electrification, carbon capture, usage and storage (CCUS), biobased chains and more. All these technologies can energize a sustainable future.

Founding partners:

AFTERNOO 1.45 pm • Cross • Chem • New, 5.15 pm

Program D Side-event partners:

18 UTILITIES

nr. 8 - december 2019

WHOLE DA 09.00 am • Proje smart 12.30 pm 01.30 pm

WEDNESDAY DECEMBER 11 TIJD

Plenary Room

9.00 9.30

Noord

Zuid

Carbon Capture

Project 6-25

TNO Circular

and Usage

(FME)

9.00 - 9.45

(BLOC)

9.00 - 10.30

9.00 - 10.30

Dome 2

Balcony

TNO Hydrogen 9.45 - 10.30

10.00 10.30

Dome 1

Break 11.00 - 11.30

11.00

Energizing Talks

Carbon Capture

Project 6-25

Industrial Heat

Industrial

11.00 - 12.30

and Usage

(FME)

(TNO)

Flexibility

(BLOC)

9.00 - 10.30

11.00 - 11.45

(Vattenfall)

Energy Storage

11.00 - 12.30

11.30

9.00 - 10.30

(TNO)

12.00

11.45 - 12.30

12.30

Lunch 12.30 - 13.30

13.00 13.30

Energizing Talks

Annual Event

Case E.ON

Cases (TNO)

Industrial

11.00 - 12.30

Voltachem

13.30 - 14.15

13.30 - 15.00

Flexibility (Vattenfall)

13.30 - 15.00

14.00

11.00 - 12.30

14.30 15.00 15.30

Annual Event

Energy Storage

Annual Event

Annual Event

Voltachem

(FME)

Voltachem

Voltachem

Breakouts

15.30 - 17.00

Breakouts

Breakouts

15.30 - 17.00

15.30 - 17.00

15.30 - 17.00

16.00 16.30 17.00

Networking Drink 17.00 - 18.00

17.30

UTILITIES 19 nr. 8 - december 2019

Industrial Energy Enligthenmentz AND THE INDUSTRIAL ENERGY ENLIGTHENMENTZ NOMINEES ARE… We are proud to announce the three candidates of the Industrial Energy Enlightenmentz Award 2019.

Antecy, SoundEnergy and Gelion will pitch during the European Industry & Energy Summit 2019 on Tuesday 10 December in Amsterdam. We give you a

brief introduction of the technology by which these innovators are going to help the industry to limit their CO2 emissions. Register immediately for the most complete industry and energy conference of the year and vote for your favourite innovation.

THERMO-ACOUSTIC HEAT PUMP USES RESIDUAL HEAT FOR COOLING The thermo-acoustic heat pump was a great promise for years.

Soundenergy is now launching a commercial product that uses the principle of using residual heat for cooling. The potential in the industry is enormous and the first customers use already their residual heat to cool buildings.

The patent for the thermo-acoustic heat pump was already filed around the turn of the century by innovator Kees de Blok. After that, ECN worked for years on improving the design. In the meantime, the brilliant idea has been turned into a product that can be ordered more or less from the shelf. CEO of Soundenergy Herbert Berkhout: ‘The crux of our thermoacoustic heat pump is that there are hardly any rotating parts. Simply put, you use a pressure vessel with Argon to which you add heat. Just as a balloon expands when it becomes warm, a pressure difference also occurs in the pressure vessel. The potential of the thermal energy has thus been converted into mechanical energy. Just like with a speaker, that energy sets a sound wave in motion. By constantly allowing the gas to cool through the environment and heating it with residual heat, you strengthen the pulse. We use two cylinders that continue to reinforce each other, creating a

20 UTILITIES

nr. 8 - december 2019

feedback loop. We then use two other cylinders in the Teac-25 that use the acoustic energy to produce cold. In this way the system offers a cooling capacity of 25 kilowatts while only residual heat enters. Of course, some pumps and electrical equipment are still needed to keep the process going. But the energy consumption thereof is not in line with the profit you get from residual heat.’

Berkhout sees enough applications for the Teac-25. ‘We look at where there is residual heat and the need for cooling. The most ideal is residual heat of around 180

degrees Celsius because that gives the desired temperature difference (ΔT) with an outside temperature of around 25 degrees Celsius. The heat pump also works with smaller temperature differences, but usually the efficiency increases as the ΔT increases. The system is also very forgiving in the event of temperature fluctuations and actually always works. For those who wish, we could also give the residual heat a temperature lift. However, we notice that the need for cooling inside and outside the industry is many times higher. Cooling is also usually much more expensive than heating.’

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019

GELION REINVENTED ZINC BROMIDE BATTERIES Gelion has transformed the Zinc Bromide redox flow-battery technology into a more conventional stationary architecture. Instead of a pumped battery system with tanks and moving parts, the chemistry can be a self-contained block, like a Lead acid or Alkaline cell. This results in a consumer-friendly package that is much more economical, scalable and maintenance friendly, whilst retaining

all the benefits of the Zinc Bromide technology.

Key to the technology is its ability to fully discharge to 0V: great for deep discharge cycling and energy shifting applications. This attribute greatly improves electrical safety as transport, installation and maintenance can all be performed at no electrical potential. Additionally, this enables the battery to chemically 'reset' during a full discharge, resulting in remote maintenance, abuse tolerance and expected long life-time in demanding applications. Gelion’s first product iteration is aimed at the stationary energy storage market, ideally used to store large amounts of surplus renewable energy to firm supply by discharging when required. By varying the battery design, Gelion can alter the Zinc Bromide characteristics for higher power and greater capacitance to service other markets.

Other benefits of Gelion’s Zinc Bromide technology include: high fire safety; abundance of large reserves of active materials; and, ease of recyclability. Fire safety is due to the presence of Bromine, which is commonly used in fire retardant materials. When used in a battery, the cells become virtually fire-proof. Abundance of the active materials, Zinc and Bromine is critical: Zinc is one of the most abundant metals on earth and large amounts of Bromine are contained with brine deposits, such as the Dead Sea. The main materials used in Gelion's Endure battery are: salts, plastics and carbons.

Once discharged, these are all inert, non-toxic and safe, enabling cells to be disassembled via a conventional grinding process and the materials reclaimed as battery feedstock or recycled. Overall, Gelion expects that it's batteries will be one the safest and easiest to recover at end of life.

SOLID ABSORBENT CAPTURES CO2 FROM THE AIR The idea of removing CO2 directly from the air is not new. Antecy did find a way in which that happens very efficiently. The Dutch startup has entered into a merger with the Swiss company Cimeworks, which gives Antecy adsorption technology a considerable boost.

The technology of direct air capture (DAC) is fairly simple: a fan directs an air flow past an adsorbent, after which it is enriched with carbon dioxide. When the adsorbent is saturated, it is heated so that it releases the CO2. Commonly used adsorbents are alkanolamines such as monoethanolamine (MEA), diethanolamine (DEA) and methyldiethanolamine (MDEA).

Antecy developed a solid adsorbent based on potassium bicarbonate, a well-known food additive. The potassium salt, also known as potassium hydrogen carbonate, is very hygroscopic, that is, it attracts and retains water.

Robert Rosa, business developer at Antecy, indicates that the main bene-

fits of the solid non-amine absorbent are lower costs and less degradation.

'Regeneration of the saturated potassium bicarbonate occurs at temperatures from eighty degrees Celsius. If a DAC is built near the industry, it can use residual heat for the regeneration process. Or else solar heat would also be an option. Moreover, at that low temperature it is not necessary to actively cool, but the ambient temperature is sufficient. So you save energy on two sides.'

The collaboration with Climeworks accelerates the developments at Antecy. Rosa: 'Climeworks is already building these types of installations on a larger scale. We wanted to scale up, but mainly had financial limitations. We can use the technology roughly in two ways: we use a point source to wash CO2 from, for example, flue gases, or we have an installation capture and clean ambient air. The efficiency in the first variant is of course slightly higher with adsorption, but makes little difference in the desortpieces. It was

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019

therefore interesting for us to collaborate with industry, but with Climeworks we focus on atmospheric capture. The carbon dioxide that we extract from the air immediately yields carbon credits. It would be even better if we could further convert the CO2 into chemical raw materials or use synthetic fuels that are chemically equivalent to existing (fossil) fuels in existing infrastructures and energy systems, but within a closed CO2 cycle: from fuel to emissions to fuel again.'

UTILITIES 21 nr. 8 - december 2019

PROJECT 6-25

‘Klimaatakkoord haalbaar dankzij procesefficiëntie’ Er hangt letterlijk en figuurlijk een donkere wolk in de lucht.

Nederland moet in tien jaar tijd de CO2-uitstoot bijna halveren.

Dat betekent dat de industrie staat voor de (onmogelijke?) opgave om 14,3 miljoen ton extra CO2-uitstoot te reduceren in 2030. Is dit haalbaar? Hans van der Spek van FME is optimistisch. ‘Mits wij alle ruimte geven aan procesefficiëntie.’

22 UTILITIES

nr. 8 - december 2019

Laura van der Linde

D

e klokt tikt door. Eind 2015 is het

‘Het bedrijf EnerGQ benadert het indu-

vuldige, projectmatige aanpak. ‘Het

Klimaatakkoord ondertekend en

striële proces als een menselijk lichaam

vooronderzoek, waarin werd nagegaan

toen leek 2030 nog redelijk ver weg.

waarbij je de energiestromen kunt ver-

in hoeverre de industrie behoefte heeft

Over een paar weken is het 2020 en

gelijken met de bloedsomloop . Beide

aan deze aanvliegroute, is afgerond. Dit

dan is het tijdspad naar 2030 slechts

geven signalen af, als er ergens iets aan

traject vindt weerklank, dus we zijn nu

een decennium. Is die gestelde CO2-

de hand is. Als je gericht gaat meten,

dit programma verder aan het ontwikke-

reductie wel een haalbare kaart? Als

ontdek je waar de pijnpunten zitten.

len. Het is meer dan het samenbrengen

we kijken naar de snelheid – of liever

Op basis van data, worden patronen

van partijen.’ Een van de stappen die

gezegd traagheid – waarmee de moge-

geïdentificeerd en wordt onderzocht

moeten worden gezet is het valideren

lijkheden en benodigdheden om in te

welke aanpassingen leiden tot verbete-

van de technologieën. Hiervoor wordt

kunnen zetten op elektrificatie, water-

ringen. Het menselijk lichaam heeft wel-

een onafhankelijk bureau ingeschakeld.

stof en CO2-afvang en -opslag zich ont-

licht fysiotherapeutische handelingen

‘Zij gaan na in hoeverre de impact van

wikkelen, dan moeten we concluderen

nodig en in een fabriek kun je proces-

de gepresenteerde technologie geen

dat de daadwerkelijke uitstootreductie

sen bijsturen.’ De KLM gebruikt deze

luchtfietserij is. Heeft datgene dat wordt

pas na 2025 op gang komt. Dan gaan

techniek in hun Boeing vliegtuigen,

geclaimd, reëel potentieel? Kunnen ze

we de doelstelling niet halen.

weet Van der Spek. ‘Uit de data bleek

het waarmaken?’ Dit is uiteraard ook

bijvoorbeeld dat de ene piloot zuiniger

weer een belangrijk aspect voor het

6 miljoen ton in 2025 Hans

vloog dan de ander. EnerGQ zette deze

rondkrijgen van de financiering. ‘We zijn

van der Spek, programmadirecteur

bevindingen om in concrete vliegin-

enorm blij met de Rabobank als partner.

CleanTech bij FME, erkent dit. ‘De grote

structies en inderdaad, er werd minder

Ook zij geloven in deze manier om CO2-

transities die op stapel staan, daar

brandstof verbruikt.’ EnerGQ richt zich

reductie versneld voor elkaar te krijgen.’

geloof ik in. We moeten ook niet stop-

in de eerste plaats op energiebespa-

Een andere hobbel voor bedrijven om

pen met het aanleggen van nieuwe infrastructuur, het aanpassen van de wet- en regelgeving en het uitdenken van nieuwe businessmodellen. Dit zijn

We moeten niet stoppen met nieuwe infrastructuur, nieuwe wet- en regelgeving en nieuwe businessmodellen.

echter langdurige en ook kostbare trajecten.’ En toch is Van der Spek opti-

rende maatregelen, maar de data kan

te investeren in innovaties, is de druk op

mistisch. Sterker nog: FME en VEMW

natuurlijk ook worden benut om kosten

het Capex budget. ‘Ook deze hindernis

hebben een nieuwe stip op een horizon

te verlagen, de veiligheid te verbeteren

kan overwonnen worden. Allereerst:

gezet, die nota bene dichterbij is. ‘Met

of storingen te voorkomen.

de technologieën uit het 6-25 portfolio

‘Project 6-25’ hebben we de ambitie

Het tweede voorbeeld is Qpinch. ‘Dit

hebben vrijwel altijd een terugverdien-

neergelegd om voor 2025 minimaal

bedrijf heeft een technologie ontwik-

tijd van minder dan vijf jaar. Verder is het

6 miljoen ton CO2 te besparen door

keld waarmee zij langs de chemische

mogelijk de besparing als een service

versnelde uitrol van innovatieve tech-

weg, dus niet met mechanische warm-

in te kopen. Dit drukt dan op het Opex

nologie met bewezen impact.’ Voor dit

tepomp technologie, laagwaardige

en niet op het Capex budget.’ Uitdaging

project werd de samenwerking gezocht

restwarmte kunnen omzetten in hoog-

voor het project is dus om te bewerk-

met bedrijven die werken aan nieuwe,

waardige proceswarmte.’ Waar rest-

stelligen dat in samenwerking met

innovatieve technologie die nog niet

warmte nu massaal wordt weggekoeld,

private en/of publieke partijen nieuwe

grootschalig wordt toegepast en die

onbenut wordt gelaten, kan het nu met

financieringsconstructies of tijdelijk

significante impact heeft of gaat heb-

duurzame elektriciteit worden opge-

additioneel Capex-budget beschikbaar

ben op reductie of flexibilisering van

waardeerd tot bruikbare proceswarmte.

wordt gesteld.

energieverbruik en/of broeikasgasuit-

‘In de regio Rotterdam gaat jaarlijks voor

Die donkere wolk hangt er nu eenmaal.

stoot. Deze baanbrekende technolo-

6 miljoen euro aan restwarmte verloren.

De verplichting om het komende decen-

gieën om processen in de industrie

Met hergebruik kunnen we zoveel win-

nium 14,3 miljoen ton CO2-uitstoot extra

efficiënter te maken, worden nu al suc-

nen en enorm veel besparen.’

te besparen ligt er. ‘Het moment dat het

cesvol geïmplementeerd. Project 6-25

pijpenstelen gaat regenen met verplich-

zoekt verbinding binnen de keten zodat

Financiering Dit klinkt bijna te mooi

tingen en ‘gij moet’ en ‘gij zult’ zit er aan

samen, stap voor stap, snelle en con-

om waar te zijn. Je zou haast verwach-

te komen. Dan kun je beter nu zelf de

crete resultaten worden behaald.

ten dat bedrijven in de rij staan om

regie pakken en stappen gaan zetten

hierin te investeren, maar volgens Van

met behulp van bewezen technieken.

Innovaties Het optimisme van Van

der Spek zijn bedrijven voorzichtig. Hij

Het project-platform wordt een learning

der Spek wordt aangewakkerd door

begrijpt dit ook. ‘Je kunt je geld maar

community waarbinnen we leren van

de resultaten die een aantal van deze

een keer uitgeven en investeren in

ervaringen en succesverhalen. Met uit-

partijen hebben aangetoond. Zonder

innovaties is spannend.’ Om dergelijke

eindelijk niet een doel, groener worden,

anderen tekort te willen doen, wil Van

hobbels en bobbels weg te kunnen

maar ook slimmer en energie-efficiënter.

der Spek twee voorbeelden uitlichten.

nemen, is gekozen voor deze zorg-

Wie zegt daar nu ‘nee’ tegen?’

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019

•

UTILITIES 23 nr. 8 - december 2019

Partners Utilities Platform

Expertpanel Utilities Platform Ad van Wijk Professor Sustainable Energy TU Delft

AndrĂŠ Jurjus Directeur Netbeheer Nederland

Rob Kreiter Directeur TKI Energie en Industrie

Leden Utilities Platform

Cyril van Widdershoven Expert in energie-(geo)politiek, -investeringen en -zekerheid

Han Slootweg Directeur asset management Enexis en hoogleraar smart grids aan de TU Eindhoven

Martijn de Graaf Senior Business Development Manager VoltaChem/TNO

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670

Teus van Eck

Welke rol speelt de industrie in de energietransitie?

Teus van Eck Energie en Milieu

Marcel Galjee

Tijdens de European Industry & Energy Summit geven vertegenwoordigers van de industrie- en energiewereld hun visie op de energietransitie. Zie hier in een notendop hun kijk op de noodzakelijke stappen.

Director Energy AkzoNobel

‘De publieke opinie stuurt de grote consumentenmerken richting duurzaam ondernemen. De komende jaren verwacht ik dan ook een versnelling in de route die we hebben ingezet richting elektrificatie. Elektrificatie van de transportsector zit al in die stroomversnelling, de industrie wacht nog af, maar kan ook grote slagen maken.’

Sophie Dingenen

Magnus Hall, Vattenfall

Corporate & Projectspartner Bird & Bird

‘Wil je echt naar een duurzame en circulaire economie overschakelen, dan zal de energie die je gebruikt voor recarbonisatie uit duurzame bronnen moeten komen. Anders streef je je doel voorbij. Hetzelfde geldt overigens voor power to hydrogen of power to heat. Eerst moet je de energieproductie verduurzamen voordat je elektriciteit inzet als vervanging voor fossiele brandstoffen.’

Frank Tielens

Reinier Grimbergen, Voltachem

CEO HeatMatrix Group Winnaar Industrial Energy Enlightenmentz 2017

‘Als we als Nederland de keuze maken een hoofdrol te spelen in de bioraffinage, hebben we wel de hele keten nodig. Dat begint bij een transparante, duurzame aanvoerroute van biomassa en eindigt bij brandstofsystemen die kunnen omgaan met flexifuels. De petrochemische industrie zit daar ergens middenin, maar kan wel eens de sector zijn die het meest profiteert

Hans vd Spek

van de omschakeling.’

Programmadirecteur

Eric van den Heuvel, Platform Duurzame Biobrandstoffen

CleanTech FME

‘Het moment dat het pijpenstelen gaat regenen met verplichtingen en ‘gij moet’ en ‘gij zult’ zit er aan te komen. Dan kun je beter nu zelf de regie pakken en stappen gaan zetten met behulp van bewezen technieken.’

Hans van der Spek, FME

Fokko Mulder Professor faculteit Technische Natuurwetenschappen TU Delft Winnaar Industrial Energy Enlightenmentz 2018

POWER-TO-X

Voltachem recarboniseert chemische industrie VoltaChem, het grootste nationale open innovatie programma gericht op industriĂŤle elektrificatie staat alweer voor zijn eerste lustrum en volgens Reinier Grimbergen, senior business developer, is er alle reden om dit te vieren. De inzet van elektriciteit voor recarbonisatie van de industrie is nu al voor veel processen haalbaar. En naarmate er meer duurzaam opgewekte elektriciteit beschikbaar komt, wordt ook de businesscase aantrekkelijker. Voltachem blijft dan ook innoveren om de conversie naar waardevolle chemicaliĂŤn, waterstof en warmte te kunnen maken op het moment dat er voldoende duurzame elektriciteit beschikbaar is. Het innovatieprogramma is in 2014 opgericht door TNO, ECN en de Topsector Chemie.

26 UTILITIES

nr. 8 - december 2019

L

aten we vooropstellen dat er niet

voordat je elektriciteit inzet als vervan-

veel technische belemmeringen zijn

leidt namens Cefic het Fenix-project

ging voor fossiele brandstoffen.

waar CO2-valorisatie het hoofddoel is.

om te recarboniseren’, zegt Grimbergen.

Er is dus een wederzijdse afhankelijk-

Volgens de chemici kan CO2 worden

Hij spreekt bewust niet over decarbo-

heid tussen de energietransitie en de

ingezet voor energieopslag, als grond-

niseren omdat koolstof nu eenmaal de

circulaire economie. Uiteindelijk moet

stof voor diverse polymeren en chemi-

basis is van de organische chemie. ‘De

je beide ontwikkelingen zo timen dat je

caliën, maar ook als minerale carbonaat.

energieproductie moet decarboniseren,

reële doelen haalt tegen acceptabele

Voor de omzetting van CO2 naar nuttige

maar wat betreft grondstoffen is recar-

kosten. Wat reëel en acceptabel is, zijn

grondstoffen kijkt men naar de biologi-

bonisatie het streven. CO2 is ook niet

meer politieke dan wetenschappelijke

sche route (biomassa) maar ook naar

het probleem dat we willen aanpakken,

vraagstukken. Wij als onderzoekers

directe conversie via zonlicht.

maar de uitstoot ervan in de atmosfeer.

moeten wel de politiek zo goed mogelijk

We zullen nu al moeten nadenken over

voorlichten over de opties waartussen

alternatieve koolstofbronnen voor het

ze kunnen kiezen. Momenteel zit er

geval fossiele koolwaterstoffen worden

nog teveel emotie in de debatten, ter-

uitgefaseerd. En we hebben ook duur-

wijl beslissingen op wetenschappelijk

zame waterstof nodig om waardevolle

gestaafde feiten zouden moeten wor-

producten van dat koolstof te kunnen

den gebaseerd.

maken. Ook hier geldt weer dat de techniek geen belemmering vormt. In

Summit Tijdens het invitation-only

principe kan je elke organische bron

Voltachem side event op de European

gebruiken om er brandstoffen of che-

Industry & energy Summit komt het hele

mische grondstoffen van te maken.

spectrum van power-to-x technologie

Doorgaans bepaalt de oxidatiegraad van

voorbij. De dag begint echter met een

de koolstofbron de energetische waarde

geschiedenisles. Grimbergen: ‘Hoewel

ervan. Kortgezegd: hoe meer zuurstof

Voltachem nog maar vijf jaar oud is,

je er afstript, hoe duurder het molecuul

staan we op de schouders van genera-

wordt. Neem het voorbeeld van CO2:

ties chemici vóór ons. Ernst Homburg

koolstof met veel zuurstof. Je kunt hier

weet daar alles van af als emeritus hoog-

elektrochemisch CO van maken en dat

leraar in de geschiedenis van weten-

met waterstof omzetten naar diverse

schap en technologie. We zitten zowel

chemische grondstoffen of brandstof-

in een energie- als grondstoffentransitie,

Parallelsessies Na het plenaire

fen, zelfs kerosine voor de luchtvaart.’

maar de industrie heeft al veel meer

programma, kunnen bezoekers nog

transformaties doorgemaakt. Je moet

kiezen tussen een drietal parallelses-

Duurzame energie Dit elektro-

het verleden kennen om het heden te

sies rondom de thema’s brandstoffen,

chemisch strippen kost echter wel veel

begrijpen, maar ook om ervan te leren

kunstmest en plastics. ‘Het initiatief van

energie en daar kom je aan de crux van

zodat we in de toekomst niet dezelfde

ondermeer KLM om organische reststro-

het onderzoek naar power to chemicals,

fouten maken.’

men en groene waterstof te gebruiken

een van de vier programmalijnen binnen

De aftrap van Homburg wordt gevolgd

voor de productie van kerosine, nafta

Voltachem. We zoeken constant naar

door een bijdrage van Michael Carus

en lpg laat zien dat zelfs de luchtvaart

de optimale balans tussen waarde en

van het door hemzelf opgerichte Nova

kan verduurzamen’, zegt Grimbergen.

energieverbruik. Daarom zie je bijvoor-

Instituut. De Duitse chemicus houdt zich

‘SkyNRG kon dan ook niet ontbreken

beeld veel onderzoek naar de productie

al meer dan twintig jaar bezig met kunst-

op een congres dat de energietransitie

van mierenzuur, wat een waardevolle

stoffen, maar moet zich de afgelopen

in al zijn facetten belicht. Zo hebben we

basisstof is voor de chemie waar nog

tijd meer verdedigen. ‘Kunststoffen zijn

een aantal partijen bereid gevonden om

relatief veel zuurstof in zit. Hoe selectie-

in het verdomhoekje geraakt, terwijl ze

een pitch te verzorgen over hun bijdrage

ver en efficiënter je zo’n reductiereactie

een belangrijke rol kunnen spelen in de

aan recarbonisatie. Een nieuwe ontwik-

uitvoert, hoe goedkoper een molecuul

circulaire economie’, zegt Grimbergen.

keling op dit gebied is geïntegreerde

wordt. Maar uiteindelijk stelt de wet

‘De inspanningen van het Nova Instituut

CO2-afvang en conversie. CO2-afvang

van de thermodynamica dat je altijd

passen heel goed in het recarbonisatie

gebeurt voornamelijk door rookgas-

energie moet toevoegen. Wil je echt

adagium van Voltachem. Mits gemaakt

sen te wassen met amines, die de CO2

naar een duurzame en circulaire econo-

van biomassa, afgevangen CO2 of van

absorberen. Normaal gesproken kookt

mie overschakelen, dan zal die energie

gerecycled plastic, heeft kunststof

men de kooldioxide uit de amines om

wel uit duurzame bronnen moeten

unieke eigenschappen die het zeer

het absorbtiemiddel opnieuw in te

komen. Anders streef je je doel voorbij.

waardevol maakt.’

zetten. Maar je kunt natuurlijk ook de

Hetzelfde geldt overigens voor power to

Een zelfde soort verhaal zal komen van

kooldioxide in de amines direct omzet-

hydrogen of power to heat. Eerst moet

Pierre Barthélemy van de Europese

ten in chemicaliën. Scheelt een energie-

je de energieproductie verduurzamen

chemiefederatie Cefic. Barthélemy

intensieve regeneratiestap.’

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019

•

UTILITIES 27 nr. 8 - december 2019

Advertorial

Naleving van de BBT (Best Beschikbare Techniek) voor 2021 m.b.t. de NOx-emissie waarbij waardes onder 30 mg mogelijk zijn voor grote stookinstallaties (>50 MW) Geschreven door: Dr. Ing Christopher Rosebrock Entwickelungs- & Pozessingenieur SAACK GmbH

de BBT-waarden in de tabel dat de NOx-emissies voor grote stookinstallaties in de nabije toekomst verder verlaagd zullen worden.

De richtlijnen in de brochure van de Europese Unie, betreffende de BBT voor grote stookinstallaties > 50 MW., van 2017 betekenen een aanzienlijke verlaging van de NOx-emissie voor deze installaties. De exacte emissie zal tegen 2021 in een wet zijn omgezet, hoewel de bindende grenswaarden nog niet definitief zijn vastgesteld.

Ook nu zijn de emissiegrenswaarden in bepaalde landen veel strenger dan in Europa. In het bijzonder China moet hier worden vermeld, waar voor nieuwe en bestaande gasgestookte installaties in de regio Peking, NOxemissies van minder dan 30 mg/Nm³ worden geëist. De huidige Low-NOx technologie bereikt hier zijn grenzen.

De typische primaire maatregelen voor NOx-reductie, zoals een verhoogde recirculatie van de rookgassen of een hogere luchtovermaat, leiden tot stijgende investerings- en bedrijfskosten van o.a. de verbrandingsluchtventilatoren. Het leidt ook tot grotere efficiëntieverliezen als gevolg van een verhoogd schoorsteenverlies en in sommige gevallen zelfs tot een onstabiele werking van de verbrandingsinstallatie. Alleen de meest geavanceerde technologie en de gecoördineerde combinatie van verschillende primaire maatregelen kunnen deze Low-NOx emissies over het gehele vermogensbereik betrouwbaar onder controle houden.

Het “Best Available Technique Bulletin” (BBT) van de Europese Unie, dat met het oog hierop is gepubliceerd, bevat de, in de tabel vermelde, emissiewaarden als de laatste stand van de techniek.

Te realiseren NOx-emissies volgens het BBT-referentiedocument van de Europese Unie

Uit de tabel blijkt dat bestaande en nieuwe olie- en aardgasgestookte installaties te maken hebben met een verlaging van de toegestane NOx-emissies. De exploitanten van ketels gestookt met lichte en zware stookolie zullen dus ondanks een eventuele omschakeling op aardgas voor grote uitdagingen komen te staan, aangezien de soms zeer hoge vuurhaardbelasting van bestaande installaties het nu al moeilijk maakt om aan de wettelijke grenswaarden te voldoen.

In het algemeen zijn er twee verschillende technische benaderingen voor de vermindering van NOx-emissies bekend en in gebruik: (1) Primaire maatregelen die gebaseerd zijn op een gewijzigd verbrandingsproces (LowNOX-technologie) en (2) secundaire maatregelen die zich downstream van het verbrandingsproces bevinden (end of pipe technieken b.v. rookgasreiniging). Secundaire maatregelen gaan in de regel gepaard met hoge investerings- en extra exploitatiekosten zodat veel exploitanten van installaties er de voorkeur aangeven gebruik te maken van Low-NOX verbrandingssystemen, die gepaard gaan met aanzienlijk lagere kosten. Hoewel bestaande installaties met LowNOX-technologie momenteel nog steeds onder de wettelijke grenswaarden kunnen worden geëxploiteerd, onderstrepen

SAACKE GmbH uit Bremen ontwikkelt al meer dan 80 jaar nieuwe en efficiëntere verbrandingstechnologieën om op betrouwbare en veilige wijze te kunnen voldoen aan de steeds toenemende eisen als gevolg van de dalende emissiegrenswaarden. Een groot aantal stookinstallaties van SAACKE GmbH is nu al uitgerust met de zogenaamde Ultra-Low-NOx technologie die ook in China aan de strenge emissiegrenswaarden voldoen.

Zelfs stoomketels met een tot 60% hogere vuurhaardbelasting (in vergelijking met conventionele stoomketels) kunnen met deze technologie onder de wettelijke grenswaarden worden gebracht. Figuur 1 toont een voorbeeld hiervan: Hier wordt een overzicht gegeven van de rookgasemissie die over het vermogensbereik van een grote stookinstallatie in China met een hoogbelaste vuurhaard is bereikt.

Hoewel de huidige emissievoorschriften in Europa voor bestaande installaties naar onze normen nog ver verwijderd zijn van deze “extreme” grenswaarden, geeft het huidige BBT-referentiedocument duidelijk de richting aan van de toekomstige doelstellingen van de Europese Unie, vooral voor nieuwe gasgestookte installaties. En: De BREF (BBTreferentiedocument) moet al in 2021 (13e BImSchV in Duitsland) in nationale wetgeving worden omgezet.

De eisen waaraan grote stookinstallaties moeten voldoen zijn een uitdaging maar kunnen nu al worden opgelost door nieuwe technologieën.

Advertorial

Voorbeeld van vier SAACKE Low-NOx branders op een waterpijpketel

Figuur 1: Uitstoot van emissies bereikt bij hoog belaste vuurhaarden van waterpijpketels in China

“We believe, that energy generation from fossil fuel combustion can be as efficient and clean as from sun, wind and water.”

SAACKE GmbH Südweststraße 13 28237 Bremen GERMANY

Tel. +49 421 6495-0 Fax +49 421 6495-5224 info@saacke.com

SAACKE Benelux Van Boetzelaerlaan 22e 3828 NS Hoogland NETHERLANDS

Phone +31 33 433-1441 Fax +31 33 433-0016 netherlands@saacke.de

www.saacke.com

BIOBRANDSTOFFEN

Biobrandstoffen verduurzamen zwaar transport In de klimaatdiscussie is de internationale transportsector tot nog toe redelijk uit de wind gehouden. En dit terwijl luchtvaart, zeescheepvaart en wegtransport een behoorlijk deel van de totale CO2-uitstoot voor hun rekening nemen. Verduurzaming van deze sector is lastig omdat met name de luchtvaart en zeescheepvaart internationaal opereert. Maar ook omdat de duurzame alternatieven voor fossiele brandstoffen nog niet concurrerend zijn. Dat laatste zal volgens het Platform Duurzame Biobrandstoffen moeten veranderen.

30 UTILITIES

nr. 8 - december 2019

B

ij het klimaatoverleg in Parijs

Daarmee gebruik je resten die anders

bepaalden de deelnemende lan-

zouden worden verbrand of op het veld

den dat ook de transportsector in 2050

blijven rotten.´

zijn CO2-uitstoot tot bijna nul moet

De uitdaging die de Europese

terugdringen. Het Platform Duurzame

Commissie neerlegt bij zijn lidstaten, is

Biobrandstoffen heeft er vertrouwen

tevens een kans voor het Nederlandse

in dat dit technisch mogelijk is. Maar of

petrochemisch complex. ‘Nederland

het einddoel ook daadwerkelijk wordt

heeft al veel kennis en ervaring op het

gehaald, is met name afhankelijk van

gebied van biomassaconversie’, zegt

politieke wil.

Van den Heuvel. ‘Maar we hebben ook

Eric van den Heuvel en Loes Knotter van

een grote installed base die redelijk

het Platform Duurzame Biobrandstoffen

eenvoudig is om te bouwen naar een

zien een duidelijk transitiepad voor zich.

nieuwe, biologische grondstof. Als we

Waar de Nederlandse transportsector

als Nederland de keuze maken een

in 2018 nog 494 pètajoule aan fossiele

hoofdrol te spelen in de bioraffinage,

brandstoffen gebruikte, zou ze dit tot

hebben we wel de hele keten nodig. Dat

2030 moeten afbouwen naar zo’n drie-

begint bij een transparante, duurzame

honderd pètajoule. In 2040 zou dan nog

aanvoerroute van biomassa en eindigt

om de juiste gewassen en reststromen

maar 150 pètajoule fossiel nodig zijn om

bij brandstofsystemen die kunnen

te gebruiken voor de juiste brandstoffen

dit in tien jaar af te bouwen tot nul.

omgaan met flexifuels. De petrochemi-

of chemische grondstoffen. Vervolgens

Hoe dit gaat gebeuren, ligt wat minder

sche industrie zit daar ergens middenin,

bepaalt de grondstof welke technolo-

definitief vast, maar dat biobrandstoffen

maar kan wel eens de sector zijn die het

gie we het beste kunnen inzetten. Zo

daar een belangrijke rol in gaan spelen, is

meest profiteert van de omschakeling.

ontwikkelde ECN al de Milena en Olga

duidelijk. Knotter: ‘Het personenvervoer

Want behalve voor brandstoffen, zal de

technologie waarmee zowat alle soorten

kan redelijk eenvoudig overstappen naar

petrochemische industrie ook alterna-

biomassa kan worden vergast en opge-

elektrische mobiliteit. Zowel met meer

tieve feedstocks moeten vinden voor de

werkt tot aardgaskwaliteit. Maar je kunt ook denken aan pyrolyse olie of bijvoor-

De petrochemische industrie kan wel eens de sector zijn die het meest profiteert van de omschakeling naar biobrandstoffen.

beeld Fischer Tropsch Diesel. We zien ook goede kansen voor Dimethyl ether (DME, red.), wat een schoon alternatief biedt voor diesel en LPG.’

Flexifuels Als laatste wil het Platform treinen, elektrische fietsen als elektrische

koolstofchemie. Als ze op tijd aanhaakt,

Duurzame Biobrandstoffen ook de

auto’s. De intensiteit van de energievraag

kan dat een behoorlijk concurrentievoor-

motorfabrikanten betrekken bij de ont-

van luchtvaart, scheepsvaart en weg-

deel opleveren. We willen dan ook een

wikkelingen. ‘Het is toch raar dat er nog

transport is echter zo groot dat mole-

oproep doen aan deze industrietak om

auto’s worden opgeleverd die niet op

culen nog steeds de beste optie zijn.

vooral aan de bal te blijven en nu al mee

flexifuels kunnen rijden’, zegt Knotter.

Biobrandstoffen zijn dan een belangrijk

te denken over een duurzame chemi-

‘Met minieme aanpassingen kunnen

onderdeel van de nieuwe energiemix.’

sche industrie.’

auto’s op 85 procent ethanol rijden.

Daar rijdt men in Brazilië al op. Ook in

Geavanceerd Bijkomende uitda-

Ketensamenwerking Een van

Nederland hebben autofabrikanten voer-

ging is dat de Europese Commissie als

de partners van het Platform Duurzame

tuigen voor deze brandstof geleverd.

aanvullende eis stelt dat 3,5 procent van

Biobrandstoffen is ECN part of TNO.

De automobielindustrie vertrekt nu nog

het totale energievolume in 2030 moet

Programmamanager Biomassa Jaap Kiel

teveel van fossiele brandstoffen en over-

komen van zogenaamde geavanceerde

ziet dezelfde kansen voor de chemische

weegt alleen de inzet van biobrandstof-

brandstoffen. Knotter: ‘Geavanceerd

industrie, mits de hele keten op een lijn

fen als deze aan dezelfde specificaties

wordt bepaald door de grondstof.

komt te staan. ´We zitten op het rand-

voldoen. Dat is op den duur niet meer

Planten bevatten onverteerbare delen

gebied van de food- en agrosector, de

houdbaar. Hetzelfde geldt voor de lucht-

zoals hemi- en lignocellulose. De

chemische sector, de transportbranche

vaart als de scheepsvaart: als we geza-

Europese Commissie eist dat een deel

en de energiebranche. Samenwerking

menlijk naar duurzame alternatieven

van de biobrandstoffen vooral uit deze

tussen die sectoren is essentieel om

zoeken voor zware stookolie en kerosine,

afval- en resttsromen komt. Die reststro-

ervoor te zorgen dat we de juiste pro-

is tegelijk de motorenkant nodig om de

men zou je kunnen vergassen, vergisten

ducten ontwikkelen voor de juiste toe-

route van innovatie naar toepassing te

of via bestaande chemische proces-

passing. En dat tegen de laagste kosten.

versnellen. Er is haast geboden om de

sen, zoals Fischer-Tropsch synthese,

Wij zelf bundelen onze krachten met

emissiedoelstellingen te halen. We zullen

naar brandstoffen kunnen converteren.

bijvoorbeeld de Wageningen Universiteit

de ketens dan ook moeten koppelen.’

EUROPEAN INDUSTRY & ENERGY SUMMIT 2019

•

UTILITIES 31 nr. 8 - december 2019

Verhuur stoom- en heetwaterketels

Eco Ketelservice Verhuur bv

www.eco-steamandheating.com +31 (0)13 583 94 40 | info@eco-steamandheating.com

Advertentie-index Eco Ketelservice Verhuur ........................................................................ 32 MODELEC Data-Industrie........................................................................ 36 OMV Gas Marketing Trading & Finance............................................... 32 Saacke.................................................................................................... 28-29 Santon Circuit Breaker Services............................................................. 10

Adverteren in ĂŠĂŠn van de uitgaves in 2020?

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl Neem contact met ons op als u wilt weten wat onze aardgasoplossingen voor uw bedrijf kunnen betekenen: www.omv-gas.nl

Agenda Industry & Energy 2019 10 – 11 december Kromhouthal, Amsterdam www.industryandenergy.nl

Dinsdag 10 en woensdag 11 december vindt in Amsterdam de tweedaagse Summit Industry & Energy plaats. Dit internationale congres is een initiatief van onderzoeksinstelling TNO, ondernemersorganisatie FME en journalistiek kennisplatform Industrielinqs.

Het event is gericht op de industrie en energiesector in Nederland, Vlaanderen en Noordrijn-Westfalen. De voertaal tijdens dit congres is Engels. De tweedaagse Summit bestaat uit een dagdeel plenair, interactieve break-outs, side-events en een expositie.

Watervisie 2020: Het schaduwministerie van Water 13 februari Dudok Huis Tata Steel, IJmuiden www.watervisie.nl

Als de watervoorziening van burgers in gevaar komt, dreigen bedrijven hun license-tooperate te verliezen. De industrie wordt vaak gezien als veroorzaker van het klimaatprobleem, maar kan juist deel van de oplossing zijn. Wie kan de industrie beter vertegenwoordigen dan een Schaduwminister van Water? Tijdens Watervisie 2020 stellen de kandidaat ministers zich aan u voor en kunt u kiezen wie u mag vertegenwoordigen in Den Haag en Brussel.

Energieopslag & -distributie 6 februari Theater De Veste, Delft www.managementproducties.com

De insteek van deze 5e editie van Energieopslag & -distributie is realisatie van de energietransitie vanuit decentraal niveau. Er zijn vele innovaties/ontwikkelingen op energievlak die dit mogelijk maken. De vraag is, welke opties zijn er, hoe gaan we deze opschalen en wat is daar verder voor nodig vanuit bijvoorbeeld (regionale) overheden?

StocExpo Europe 10-12 maart Ahoy Rotterdam tocexpo.com

Het grootste internationale event voor de tank terminal industrie wordt gehouden op 10 – 12 maart in Ahoy, Rotterdam, gelegen in het hart van het ARA-gebied. De drie daagse vakbeurs en conferentie trekt meer dan 3500 industrieprofessionals vanuit 70 landen.

Aqua Nederland 17-19 maart Evenementenhal Gorinchem www.aquanederland.nl

De 14e editie plaats van Aqua Nederland Vakbeurs i wordt wederom in combinatie met RioleringsVakdagen georganiseerd. Met de komst van Next Level, de vernieuwde moderne beurshal op de bovenverdieping, breidt het platform voor de (afval)watermarkt verder uit. Door de plaatsing van een extra roltrap centraal op de beursvloer wordt de bovenverdieping een integraal onderdeel van Aqua Nederland Vakbeurs en RioleringsVakdagen. Met deze extra ruimte wordt een volledig aanbod in waterthema’s gepresenteerd in de vorm van workshops, kennissessies en advies, naast de traditionele marktplaats waarin de combinatiebeurs nog steeds ieder jaar groeit.

Pumps&Valves Belgium 25 maart Antwerp Expo pumps-valves-expo.be

Op één beursvloer, op twee beursdagen ontmoet u professionals uit sectoren als (petro) chemie, waterbehandeling, procesindustrie, energie en metaal. Biedt uw bedrijf componenten of totaaloplossingen voor de procesindustrie? Dan is Pumps & Valves de plek voor u. Ontmoet CEO’s, aankopers, technische managers, ingenieurs uit diverse sectoren zoals (petro)chemie, metaal, onderhoud, et cetera.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 33 nr. 8 - december 2019

In het volgende nummer UTILITIES 1 VERSCHIJNT IN FEBRUARI

Thema: Industrie- en proceswater

Watervisie 2020 Industrielinqs, Evides Industriewater en

Opkomende stoffen vertragen Chemelot

Rondetafel industriële restwarmte

VEMW organiseren 13 februari 2020

De aanvraag voor een nieuwe lozings-

Als de gebouwde omgeving van het

het Watervisie Congres. Met als thema:

vergunning van Sitech Services is

gas af moet en de industrie wil ver-

Het schaduwministerie van Water,

volgens Waterschap Limburg te

duurzamen, vinden ze elkaar bij de

krijgt de industriële watergebruiker een

laat ingediend. Sitech spreekt van

uitkoppeling van restwarmte. Toch

stem in de Haagse Politiek. Sprekers

overmacht vanwege de veel gedetail-

is het nog niet zo eenvoudig om de

van FrieslandCampina en Northwater

leerdere uitvraag in het kader van een

twee werelden te koppelen. Want wie

laten zien dat de industrie steeds meer

pilot rondom de Aanpak Opkomende

investeert in de infrastructuur, wie is

zijn verantwoordelijkheid neemt met

Stoffen. Zo moet het bedrijf van alle

verantwoordelijk voor de levering en

duurzaam waterverbruik. Maar we

deelstromen alle aanwezige stoffen

over welke temperaturen beschikken

stellen u ook voor aan drie kandidaat

inventariseren, wat neerkomt op zo’n

de industrie of bijvoorbeeld datacen-

Schaduwministers van Water. Gastheer

650 stoffen.

ters eigenlijk?

van het congres is Tata Steel. Lees in de komende Utilities interviews met de sprekers en Waterinnovators.

Thema's 2020 1 Industrie- en proceswater 2 Energie-infrastructuur en asset management

Adverteren in deze thema's?

3 Industriële energiebesparing, Isolatie 4 Duurzaamheid - Waterbehandeling 5 Industrielinqs special Projecten & Innovaties 6 Vakbeurs Energie - Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 European Industry & Energy Summit 2020

34 UTILITIES

nr. 8 - december 2019

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

UTILITIES.NL geeft nog meer waarde voor uw geld

Overzichtelijker dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt met vernieuwde selectietool • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Blogs van utilities experts • LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

acts

manuf

Ga direct naar UTILITIES.NL en blijf iedereen voor

www.moxa.com

IndustriĂŤle netwerken zijn een specialisme; wij zijn die specialisten.

De Moxa industriĂŤle netwerkoplossingen zijn ontworpen voor de meest kritische toepassingen, waarbij betrouwbaarheid in een 24/7 productie omgeving centraal staat. Een applicatie specifiek netwerkontwerp en configuratie zijn hiervoor van het allergrootste belang. Wij weten hoe en zijn ervan overtuigd dat uw kennis van procesautomatisering en ons netwerkspecialisme tot niets anders kan leiden dan gezamenlijk succes.

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl