Utilities 4 -2020

UTILITIES NUMMER 04 - juni 2020 • TWINTIGSTE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

NoĂŠ van Hulst: Waterstof verovert plaats in energiesysteem Industriebeleid voor verduurzaming industrieclusters RWE-centrale weer volledig in productie www.utilities.nl

Utilities 4 - juni.indb 1

26-05-2020 15:47

Bij OMV GAS gaan flexibiliteit en exceptionele service samen met de internationale kennis en financiĂŤle kracht van de OMV Group. Wij leveren aardgasoplossingen op maat aan grote Europese klanten en distributeurs. Onze flexibele prijs- en leveringsconcepten evenals gedetailleerde kennis van de markt zorgen ervoor dat onze producten perfect aansluiten op uw specifieke behoeften. Neem contact met ons op als u wilt weten hoe onze aardgasoplossingen uw bedrijf kunnen ondersteunen: www.omv-gas.nl

210x297_omv_gas_nl_0219_rz.indd 1 Utilities 4 - juni.indb 2

27.02.19 13:11 26-05-2020 15:47

Inhoud

8

12

Waterstof verovert plaats in energiesysteem

Industriebeleid hoopgevend voor verduurzaming industrieclusters

Hoewel waterstof niet de silver bullit is die fossiele energie overbodig maakt, leveren de duurzame moleculen wel degelijk een belangrijke bijdrage aan de energietransitie.

Waterstofgezant Noé van Hulst ziet dan ook zowel topdown als bottom up veelbelovende initiatieven. ‘ Er zijn momenteel tal van parallelle ontwikkelingen gaande die ervoor zorgen dat de komende vijf tot tien jaar echt grote sprongen kunnen worden gemaakt.’

De Visie verduurzaming basisindustrie die minister Eric Wiebes stuurde naar de Tweede kamer is hoopgevend voor de verduurzamingsplannen die de industrie heeft klaarliggen. Elektrificatie, schoon fossiel, groene waterstof, biologische en circulaire productie zijn de hoofdthema’s waar de Nederlandse industrie zich onderscheidt. De regering zal daarbij een regiefunctie vervullen in de uitrol voor de broodnodige infrastructuur.

20

16 Eilandbedrijf distributienetten verbetert betrouwbaarheid

RWE-centrale na zes jaar in productie

Met de opkomst van duurzaam decentraal vermogen, ontstaat ook een mogelijkheid om netuitval te voorkomen.

Lokale duurzame bronnen of batterijen van auto’s zouden een onderbreking in een hoger liggend net tijdelijk kunnen opvangen. Daarmee neemt niet alleen de leveringszekerheid toe, maar ontstaat ook ruimte voor extra duurzame energiebronnen.

Toen de unieke Clauscentrale in het Limburgse Maasbracht buiten bedrijf werd gesteld, functioneerde deze pas twee jaar. Nu, bijna zes jaar later, brengt een inbedrijfsnameteam van RWE hem weer in gereedheid om elektriciteit te produceren. Vanaf deze herfst levert de centrale weer het maximale vermogen, ruim 1.300 megawatt, aan het net.

Commentaar ..........................................................................5 Trending nieuws ....................................................................7

Technologie & Innovatie ..................................................... 14 Projecten ............................................................................. 25

UTILITIES 3 nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 3

26-05-2020 15:48

Betrouwbare en veilige industriële datacommunicatie oplossingen vragen om samenwerken WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en produceren van betrouwbare industriële netwerkoplossingen met een bijzonder lange levensduur. In een steeds sneller veranderende omgeving, met meer connectiviteit, meer data en meer cyber dreiging zijn flexibiliteit en aanpassingsvermogen van het netwerk vereist.

WESTERMO heeft een decennia terug WeOS geïntroduceerd, haar eigen robuuste besturingsplatform voor de gehele netwerk switch lijn. Toekomstgericht met periodiek functionele uitbreidingen om adequaat kwetsbaarheden te verhelpen, het productieproces 24/7/365 efficiënt en veilig te laten functioneren. En MODELEC helpt je daar graag bij.

MODELEC, waarmee kunnen wij je helpen?

• • • • •

Industrieel Ethernet switch, compact voor laag 2 switching tot routing

Netwerk ontwerpen Configureren Afname testen FAT/SAT Ondersteuning op locatie Trainingen

Industrieel Ethernet extender switch, voor bestaande 2 draads bekabeling

Industrieel Ethernet routing switch, krachtig voor de meest robuuste vorm van ICT

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

19_adv_IndustrSwitch.indd 1 Utilities 4 - juni.indb 4

18-06-19 12:22 26-05-2020 15:48

6-19 12:22

NIEUWE FASE

De coronacrisis lijkt even onder controle, maar het evenwicht is nog wankel. Het effect van een wereldwijde pandemie op samenleving en economie voor de langere termijn is dan ook nog moeilijk te voorspellen. Toch gaan er nu al geluiden op om de aangekondigde herstelmaatregelen aan te grijpen om de energietransitie te versnellen. Geen vreemde gedachte aangezien er veel geld nodig is om de oude economie weer in het zadel te helpen. Waarom dan niet direct dat geld aanwenden om de nieuwe economie te ondersteunen? Voor een deel ga ik in die gedachte mee. Het heeft weinig zin om bedrijven te ondersteunen die hun volledige portfolio stoelen op langdurige fossiele productie terwijl een klimaatcrisis op de loer ligt.

Tegelijkertijd moeten we ook zo reëel zijn dat de Nederlandse economie meer gebaat is bij een evolutie dan een revolutie. Gesprekken met een aantal deelnemers aan de Nederlandse industrietafels geven steeds weer hetzelfde beeld: Nederland loopt al voorop op het gebied van schone productie. Er is bijna geen land dat zo weinig CO2 uitstoot per ton geproduceerd product.

De Visie verduurzaming basisindustrie die minister Eric Wiebes vorige maand naar de Tweede Kamer is gelukkig hoopgevend. De brief is voor mij ook een bewijs dat de minister naar de industrie heeft geluisterd. Zo zette de allocatie van scope 2 en 3 emissies jarenlang een rem op duurzame investeringen. Het zou toch raar zijn als een industriële leverancier van warmte of bijvoorbeeld CO2 zijn emissierechten ziet verdwijnen naar zijn afnemers. Wie wil er dan nog investeren in dergelijke complexe en onzekere projecten?

Maar misschien net zo belangrijk is dat de minister min of meer het startsein

De alomvattende opdracht van de transitie naar een duurzame economie gaat verder dan water en energie alleen.

geeft voor een centrale energie-infrastructuur mét regie vanuit Den Haag. Ook deze stap zou een belangrijke barrière voor grootschalige duurzame investeringen wegnemen. Ik verwacht dat Nederland de komende zes jaar dan ook een nieuwe fase in gaat in de energietransitie.

En daarmee leidt de minister impliciet ook een nieuwe fase in voor uw vakblad Utilities. De alomvattende opdracht van de transitie naar een duurzame economie gaat immers verder dan water en energie alleen. Het nieuwe magazine Industrielinqs, waarvan u de eerste overgangsfase in handen hebt, past veel beter bij de bredere scope. De industrie zal de komende jaren op zoek moeten naar biobased grondstoffen, product- en productieketens sluiten en tegelijkertijd de bijbehorende assets op een slimme manier in topconditie houden. Geen gemakkelijke opgave, maar wel een die wij graag willen volgen. We hopen dan ook dat u deze reis met ons wilt voortzetten.Mix-land-black--NL.pdf

1 27/02/2018 15:48:04

David van Baarle, David@industrielinqs.nl

Colofon Twintigste jaargang nummer 4 - juni 2020 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever Industrielinqs Energie & Water Gedempt Hamerkanaal 155 1021 KP Amsterdam T 06-51499670 info@industrielinqs.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

Drukkerij

Opzeggen

PreVision Graphic Solutions

Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar.

Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00

acts

manuf

Opzeggen kan via info@industrielinqs.nl Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2020 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

MILIEUVRIENDELIJK SOCIAAL VERANTWOORD PAPIER & KARTON VAN LANDBOUWAFVAL

WWW.PAPERWISE.EU

UTILITIES 5 nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 5

26-05-2020 15:48

Trending news op www.utilities.nl

1

Centrale energie-infrastructuur maakt klimaatakkoord haalbaar De Taskforce Industrie Klimaatakkoord Infrastructuur bood haar rapport aan minister Erik Wiebes aan. De taskforce raadt aan om een centrale energie-infrastructur te ontwikkelen en een gezamenlijk CCUS-netwerk aan te leggen. Daarnaast zou Nederland moeten investeren in een grensoverschrijdend waterstofnet. De kosten hiervoor zullen tot 2030 neerkomen op zo’n veertig tot vijftig miljard euro.

De adviezen van de taskforce zijn samen te vatten in vier oplossingsrichtingen. Op de eerste plaats is de ontwikkeling van een integrale energiehoofdinfrastructuur nodig. Deze infrastructuur moet een oplossing bieden voor de toenemende vraag naar klimaatneutrale waterstof, elektrificatie en de afvang, opslag of hergebruik van CO2.

2

Shell wil elektrolyzer bouwen op Tweede Maasvlakte Shell wil op de Tweede Maasvlakte waterstof produceren met behulp van stroom uit windenergie. Deze windenergie komt bij voorkeur van het offshore windpark Hollandse Kust (noord). Via de joint venture CrossWind nemen Shell en Eneco deel aan de aanbesteding van dit windpark. Als het consortium de aanbieding wint, zou in 2023 een tweehonderd megawatt elektrolyzer dagelijks vijftig- tot zestigduizend kilo waterstof kunnen produceren.

Shell en Eneco nemen met de joint venture CrossWind deel aan de aanbesteding voor Hollandse Kust (noord). Als het consortium de aanbesteding wint, verwachten zij het offshore windpark Hollandse Kust (noord) in 2023 in gebruik te kunnen nemen. Het windpark krijgt een geïnstalleerd vermogen van in totaal 759 megawatt en levert ten minste 3,3 terawattuur stroom per jaar.

3

Succesvolle turnaround Nedmag ondanks coronacrisis Op het moment dat de overheid de maatregelen aankondigde om de uitbraak van het covid-19 virus in te dammen, was Nedmag bezig met het uit bedrijf nemen van zijn assets. CEO Bert Jan Bruning: ‘Onze ovens werken normaal gesproken op een temperatuur van 2200 graden Celsius. Die moeten heel langzaam afkoelen voordat we er überhaupt bij kunnen. Zo’n proces kun je niet even afbreken. En dus kozen we er voor om dan maar door te gaan, maar wel met in achtneming van de RIVM-richtlijnen.

Bruning kijkt terug op een geslaagde turnaround: ‘Hoewel we niet alles hebben uitgevoerd wat we oorspronkelijk van plan waren, doorstonden we in ieder geval een veilige stop. Uiteindelijk waren we een paar dagen later dan gepland klaar.’

6 UTILITIES nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 6

26-05-2020 15:48

4

Blauwe-waterstof in Den Helder Een onderzoek gaat

7 Groot CO -opslagproject 2

Shell, Equinor en Total

de haalbaarheid van

hebben een definitief

een waterstoffabriek

investeringsbesluit

in Den Helder vast-

genomen voor een

stellen. Het gaat om

CO2-opslagproject in

een fabriek die water-

Noorwegen. Equinor

stof maakt uit aardgas

leidt het Northern

en de CO2 die bij het

Lights project, dat moet zorgen voor de opslag van

proces vrijkomt, afvangt voor opslag. Deze blauwe water-

1,5 miljoen ton CO2 per jaar. Het project wordt in fases

stoffabriek is van strategisch belang voor een toekom-

opgestart. Fase 1 moet het mogelijk maken om CO2 te

stige waterstofeconomie, stellen de initiatiefnemers.

transporteren, injecteren en op te slaan in een leeg

Den Helder heeft een goede positie voor de productie

gasveld 2500 meter onder de zeebodem.

van blauwe waterstof. De bestaande gasinfrastructuur is beschikbaar voor het transport van waterstof. Bovendien is de nabijheid van de Noordzee gunstig voor de opslag van CO2 in lege gasvelden. En op termijn kan ook waterstofgas worden geproduceerd met groene energie van grote windmolenparken op zee. Deze worden in de komende decennia gebouwd.

en 8 Coronacrisis CO -heffing 2

Het kabinet houdt rekening met de coronacrisis bij de invoering van CO2-heffing voor de industrie. Dat blijkt uit

5 Neste krijgt elektrolyzer

De raffinaderij van Neste

een concept-wetsvoorstel dat aan de markt is voorgelegd. De Nederlandse CO2-heffing sluit nauw op elkaar ETS aan. Wordt het ETS strenger, dan wordt de nationale heffing automatisch minder streng.

in Rotterdam krijgt begin 2023 een primeur. Het project Multiplhy integreert een hoge-temperatuur elektrolyser met het bioraffinageproces op de Rotterdamse site. De

9 Subsidie afvalvergassing

Afvalverwerkingsbedrijf S4 GroNext krijgt 2,8 miljoen euro

elektrolyzer gaat groene waterstof produceren voor de

subsidie voor een nieuwe

productie van biobrandstoffen. Het gaat om ’s werelds

fabriek in de Eemshaven. Het

eerste multi-megawatt hoge-temperatuur elektrolyser

bedrijf gaat plastic afval dat

voor waterstofproductie.

niet recyclebaar is verwerken tot gas. Dit gas kan vervolgens in de chemische industrie gebruikt worden als duurzame grondstof.

daling 6 Grootste energievraag

De Covid-19-pandemie heeft de wereldeconomie massaal ontwricht.

10 Irrigatie met afvalwater Europarlementariër Jan

Het mondiale ener-

Huitema meldt dat het wets-

giesysteem kent de

voorstel over kwaliteitseisen

grootste schok sinds de

van hergebruikt afvalwater for-

Tweede Wereldoorlog,

meel is goedgekeurd in het

stelt het International Energy Agency (IEA). De daling van

Europees Parlement.

de mondiale energievraag zal dit jaar zeven keer zo groot

Daarmee kan de landbouwsector gezuiverd afvalwater

zijn als die na de financiële crisis van 2008. Dit leidt tot

gebruiken voor irrigatie. In het voorstel staan Europese

een recorddaling van de koolstofuitstoot met bijna acht

kwaliteitscriteria voor het hergebruikte water, die in alle lid-

procent, het laagste niveau in tien jaar.

staten voedselveiligheid en volksgezondheid waarborgen.

UTILITIES 7 nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 7

26-05-2020 15:48

INTERVIEW

Waterstof verovert plaats in energiesysteem Hoewel waterstof niet de silver bullet is die fossiele energie overbodig maakt, leveren de duurzame moleculen wel degelijk een belangrijke bijdrage aan de energietransitie.

Waterstofgezant Noé van Hulst ziet dan ook zowel topdown als bottom up veelbelovende initiatieven. ‘ Er zijn momenteel tal van parallelle ontwikkelingen gaande die ervoor zorgen dat de komende vijf tot tien jaar echt grote sprongen kunnen worden gemaakt.’

8 UTILITIES nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 8

26-05-2020 15:48

D

e coronacrisis drukt veel ander

Het valt Van Hulst op dat de energie-

Kleuren De industrie produceert al

nieuws naar de achtergrond, maar

transitie tot nog toe vooral een elek-

jarenlang grijze waterstof uit aardgas via

goed nieuws is er zeker te melden.

triciteitstransitie is. ‘Dat het aandeel

steamreforming. Deze waterstof is met

Alleen al de Kamerbrief die minister

wind- en zonne-elektriciteit toeneemt, is

name bedoeld voor hydrogenerings-

Wiebes stuurde over de visie van het

goed nieuws. Maar tot nog toe is maar

processen, de productie van ammoniak

kabinet op de basisindustrie 2050

twintig procent van het energieverbruik

voor kunstmestproducten en de ont-

getuigt van lef. Want waar de industrie

elektrisch. De overige tachtig procent

zwaveling van fossiele brandstoffen.

de afgelopen jaren niet altijd direct

decarboniseren zal dan ook een veel

De bij de scheiding van het aardgas

op het netvlies van de politiek leek te

grotere opgave zijn. Nu zijn sommige

overgebleven kooldioxide afvangen en

staan, is de visie van de minister van

processen wel te elektrificeren, maar de

ondergronds opslaan kan een eerste

Economische Zaken en Klimaat zeer

realistische scenario’s laten zien dat je

stap zijn in decarbonisatie. Het voordeel

volledig en realistisch te noemen.

dan niet verder komt dan veertig a vijftig

van deze blauwe waterstofroute is dat

Ook zo’n over het hoofd gezien parel-

procent van het finale energieverbruik.

er snel grote volumes kunnen worden

tje is het rapport van de Taskforce

Dan moet je nog steeds een alternatief

geproduceerd. Wat betreft het afvan-

Infrastructuur Klimaatakkoord Industrie.

vinden voor de andere helft.

gen, transporteren en opslaan van CO2

Daarin geeft de taskforce inzicht in

Er zijn nu eenmaal sectoren die lastig

moet nog wel een infrastructuur wor-

de infrastructurele voorwaarden voor

afscheid kunnen nemen van fos-

den aangelegd.

decarbonisering van de industrie.

siele brandstoffen vanwege de grote

Een stapje verder zou zijn om de afge-

In beide visies speelt waterstof een

energiedichtheid van olie en aardgas.

vangen kooldioxide te gebruiken als

belangrijke, zo niet de hoofdrol. Al wor-

Het zware wegtransport, de scheep-

grondstof. Inmiddels onderzoeken meer-

den andere CO2-uitstoot beperkende

vaart en de luchtvaart zijn allemaal zo

dere partijen de mogelijkheid om aard-

oplossingen zeker niet overgeslagen.

En wie het concreter wil, kan ook nog de aankondiging van Neste Oil over het hoofd hebben gezien. Dat investeert in ’s werelds eerste multi-megawatt hoge-

Er zijn nu eenmaal sectoren die lastig afscheid kunnen nemen van fossiele brandstoffen vanwege de grote energiedichtheid van olie en aardgas.

temperatuur elektrolyser voor waterstofproductie. Shell heeft vergelijkbare

energie-intensief dat ze lastig te elek-

gas via methaanpyrolyse te scheiden in

plannen en koppelt een investering in

trificeren zijn. Hetzelfde geldt voor de

waterstof en vaste koolstof. Omdat deze

een offshore windpark aan plannen

industrie, die nauwelijks alternatieven

variant tussen blauwe en groene water-

voor een tweehonderd megawatt elek-

heeft voor bepaalde hogetemperatuur-

stof in zit, wordt deze ook wel turquoise

trolyzer op de Tweede Maasvlakte.

processen. Een deel van de energie-

waterstof genoemd.

vraag zou kunnen worden vervangen

Groene waterstof is de enige echte

Elektriciteitstransitie Het

voor biogas. Daar zitten echter wel

fossielvrije variant van waterstof. Door

nieuws lijkt koren op de molen van Noé

volumebeperkingen aan omdat bio-

duurzaam opgewekte elektriciteit te

van Hulst. De econoom is geen onbe-

massa niet altijd in grote hoeveelheden

gebruiken voor het scheiden van water

kende in de energiewereld. Zo was hij

beschikbaar is.

in waterstof en zuurstof ontstaat groene

directeur generaal Energie bij EZ en

Met name voor die sectoren zou duur-

waterstof. Nadeel van deze variant is

zat hij een aantal jaren in de raad van

zame waterstof een hele belangrijke

dat ze sterk afhankelijk is van de elek-

bestuur van het Internationaal Energie

nieuwe systeemdrager kunnen wor-

triciteitsproductie van windturbines en

Agentschap (IEA). Sinds 2018 is Van

den. Bijkomend voordeel van groene

zonnepanelen. Behalve dat die niet altijd

Hulst waterstofgezant namens het

waterstof is dat het een oplossing

produceren, is het ook verstandiger

ministerie van Economische Zaken en

biedt voor de langdurige opslag van

om de opgewekte elektriciteit zoveel

Klimaat.

wind- en zonne-energie. Moleculen

mogelijk direct te gebruiken. Pas bij

‘Het is natuurlijk mooi dat de nationale

zijn nu eenmaal goedkoper en een-

productieoverschotten zouden de elek-

waterstofstrategie vorm begint te krij-

voudiger op te slaan dan elektronen.

trolyzers moeten worden ingezet voor

gen, maar we kunnen dit niet alleen’,

Nu moet je ook bij deze energiedrager

waterstofproductie. Door het mooie

is de overtuiging van Van Hulst. ‘De

geen onrealistisch hoge verwachtingen

zomerweer en een aantal voorjaarsstor-

waterstofketen is een brede, mondiaal

scheppen. Als er iets steeds duidelijker

men zijn er dit jaar al meerdere malen

georiënteerde markt met grote inter-

wordt bij de transitie van fossiel naar

dergelijke overschotten geweest. Met

nationale spelers. Nederland kan zeker

duurzaam, dan is het dat er geen silver

het toenemende opgesteld vermogen

een onderdeel worden van die keten en

bullet bestaat. We zullen dan ook alle

van met name offshore wind, verwacht

wij kunnen ook internationale bedrijven

wegen moeten bewandelen en nog

men dat deze situaties zich steeds meer

verleiden om zich hier te vestigen. Als

niet te veel op voorhand uitsluiten. En

zullen voordoen.

je ecologie en economie met elkaar ver-

dus zullen we ook op het gebied van

bindt, stimuleer je de lokale initiatieven

waterstof zowel ontwikkelingen zien in

Begin Ondanks de hoge verwach-

en snijdt het mes aan twee kanten.’

blauwe, turquoise en groene waterstof.’

tingen, bevinden de meeste concrete

UTILITIES 9 nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 9

26-05-2020 15:48

S

OOK TE VOLGEN VIA EEN INTERACTIEVE LIVESTREAM

DELTAVISIE 2020

IJF CHR

N

U IN

INNOVATIEKRACHT | SPIJKENISSE | 3 SEPTEMBER

OPEN DE POORT Industrie en samenleving worden vaak gezien als twee aparte werelden met daartussen een hek. Dat terwijl ze juist niet zonder elkaar kunnen om de grote uitdagingen op het gebied van klimaat, veiligheid en economische ontwikkeling aan te pakken. Zo heeft de industrie betrokken en goed opgeleide mensen nodig om te werken aan de energie- en grondstoffentransitie.

De industrie wil iedere dag samen met andere partners innovatieve oplossingen ontwikkelen.

Daarom is het van groot belang om in contact met elkaar te blijven, met elkaar te discussiĂŤren, elkaar te inspireren en ook samen nieuwe richtingen uit te zetten. Deltavisie 2020 zet daarom op 3 september de poort tussen samenleving en industrie wagenwijd open. Wij mogen maximaal honderd bezoekers in de zaal ontvangen. Via een livestream houden wij interactief contact met het publiek elders.

Verkiezing Plant Manager of the Year 2020 De Plant Manager of the Year-verkiezing draagt bij aan een positief imago van de Nederlandse procesindustrie.

Dit doet zij door de inspanning en prestaties van plantmanagers te benoemen en te waarderen. De focus ligt hierbij op veiligheid, gezondheid, milieu, productiviteit, efficiĂŤntie en duurzaamheid. Om dit voor het voetlicht te brengen, verschijnen er interviews en films van de genomineerden in het blad en op de website.

2020

Denk en debatteer je met ons mee?

Founding partners:

Partners:

www.deltavisie2020.nl Utilities 4 - juni.indb 10

26-05-2020 15:48

EAM

e.

waterstofprojecten in Nederland zich

Naarden kiest voor waterstof voor ver-

havens zijn nu nog vooral ingericht op

nog in de haalbaarheids- of planfase.

warming in de binnenstad helpt dat net

de in- en doorvoer van fossiele brand-

Zo nam Gasunie vorig jaar de eerste

zo goed als de plannen van havenbe-

stoffen. Als we deze transitie goed

elektrolyzer in gebruik en investeerde in

drijven voor een industriële waterstoflei-

gebruiken, kunnen ze die hub-functie

ondergrondse opslagcapaciteit. De aan-

ding. Ik denk juist dat de meer premium

houden, maar dan wel voor duurzame

gekondigde plannen van Neste en Shell

toepassingen zoals bijvoorbeeld water-

alternatieven zoals waterstof. De

zijn veelbelovend, maar moeten nog

stof voor zwaar transport de joint busi-

Rotterdamse haven is daar al zeer actief

worden uitgevoerd. Chloorchemiebedrijf

nesscase een stuk interessanter maakt.

mee bezig.

Nouryon onderzoekt de mogelijkheden

De rol van de overheid zal dan ook meer

Maar, net als bij de windturbines, kunnen

voor groene waterstofproductie. Ook

faciliterend zijn. Er zijn genoeg publiek

we ook samenwerken met buitenlandse

Vattenfall overweegt om waterstof in

private-samenwerkingen te bedenken

partijen. Er zijn in Europa al grote spelers

te zetten als brandstof in één van de

waarin overheden en semi-overheden

op het gebied van elektrolysers, dus is

turbines van de Magnumcentrale in de

een verbinding aangaan met private

het de vraag of we die slag gaan win-

Eemshaven. Dit zou overigens in eerste instantie blauwe waterstof zijn.

Van Hulst: ‘De bijdrage van waterstof aan het energiesysteem is momenteel niet groot. Maar vergeet niet dat we aan het begin staan van een totaal nieuwe

Dit soort nieuwe technologieën zullen alleen van de grond komen als je bereid bent samen te leren door domweg projecten uit te voeren.

ontwikkeling. Om emissieloze water-

partijen. Dat werkt beter dan een over-

nen. Maar FME telde onlangs al 260

stof echt te laten vliegen, zijn ingrepen

heid die alleen iets neerzet en tegen de

Nederlandse bedrijven die op een of

nodig aan zowel de kant van productie,

markt zegt: “zoek het maar uit”. Dit soort

andere manier een bijdrage leveren aan

transport en opslag als aan de gebrui-

nieuwe technologieën zullen alleen

de waterstofwaardeketen. Het zou al

kerskant. Er zijn momenteel tal van

van de grond komen als je bereid bent

mooi zijn als we een grote bestaande

parallelle ontwikkelingen gaande die

samen te leren door domweg projecten

partij kunnen verleiden om zich in

ervoor zorgen dat de komende vijf tot

uit te voeren. Natuurlijk kan de overheid

Nederland te vestigen.

tien jaar echt grote sprongen kunnen

wel bepaalde risico’s beter alloceren

Deze transitie is zo groot dat je veel

worden gemaakt. De productieplannen

dan private partijen. Het feit dat zowel

ruimer moet kijken naar kansen. Japan

zijn hoopgevend. Maar ik denk ook dat

blauwe als groene waterstof is opgeno-

heeft ambitieuze plannen voor duur-

we blij mogen zijn dat Gasunie zich zo

men in de lijst van opties voor SDE++

zame waterstof. Maar ook minder voor

proactief opstelt. Daar staat ze overi-

subsidie geeft aan dat de overheid

de hand liggende landen zoals Brunei,

gens niet alleen in. In april verscheen

bereid is mee te betalen aan de extra

Marokko en Saoedi-Arabië kijken naar

nog het Gas for Climate-rapport van

operationele kosten die gepaard gaan

hun rol in een veranderende energie-

de Europese transmission system ope-

met nieuwe technologie in een nieuwe

wereld.’

rators (TSO’s, red.). Hierin staan een

markt.’

Prijsdaling Of de coronacrisis

drietal scenario’s naar een emissieloze energievoorziening in 2050. Biogas en

Internationaal De duidelijk keuze

nu gunstig of ongunstig is voor het

waterstofgas spelen in alle scenario’s

van het ministerie van Economische

opschalingstempo van de water-

een grote rol. De Europese gasnetten

Zaken en Klimaat voor een duurzame

stofmarkt durft Van Hulst nog niet

zijn redelijk eenvoudig aan te passen

en circulaire economie sterkt de

te zeggen. ‘Bedrijven als BP en Shell

aan de kleinere waterstofmoleculen. De

Nederlandse economie op meerdere

kijken ook serieus naar hun rol in de

opstellers van het rapport denken zelfs

vlakken. Van Hulst: ‘Natuurlijk helpt

waterstofmarkt. Ze zouden de huidige

dat duurzame moleculen de energie-

een gezond energiesysteem mee aan

coronacrisis en de val van de olieprijzen

voorziening in 2050 zo’n tweehonderd

een gezond vestigingsklimaat, maar de

kunnen aangrijpen om plannen naar

miljard dollar per jaar goedkoper maken

waterstofmarkt biedt ook kansen voor

voren te halen. Maar als de winst onder

dan andere decarbonisatiescenario’s.’

Nederlandse bedrijven. We kunnen wat

druk staat, kan dat juist ook vertragend

dat aangaat lessen trekken uit het ver-

werken. Ik weet in ieder geval zeker dat

Bottom up Aan de gebruikerskant

leden. Neem bijvoorbeeld de offshore

de transitie niet wegloopt, die gaat door.

ziet Van Hulst zowel top down als

windindustrie. Hoewel Nederland geen

Ik zie het als mijn taak om via beleid het

bottom up hoopgevende initiatieven

grote turbinebouwers meer heeft, zijn

goede spoor aan te houden. En voor de

ontstaan. ‘Bij de ontwikkeling van een

we zeer goed in het offshore bouwen

pessimisten die dachten dat verduur-

waterstofmarkt wordt al snel naar de

van de fundatie en pijlers. Ook in de

zaming energie alleen maar duurder

overheid gekeken. Maar ik denk dat

waterstofmarkt zijn kansen genoeg voor

zou maken: tot nog toe zijn de energie-

we realistisch moeten blijven en er van

Nederlandse bedrijven. Als de vracht-

prijzen alleen nog maar gedaald. Dat

uit gaan dat we niet alles vanuit een

wagens en bussen van VDL straks ook

schept ruimte voor verduurzamings-

kantoor in Den Haag kunnen of moeten

op waterstof kunnen rijden, opent dit

maatregelen die dan een wat geringere

sturen. Als een bewonerscollectief in

een wereldmarkt. De Nederlandse

energieprijsdaling impliceren.’

Utilities 4 - juni.indb 11

•

UTILITIES 11 nr. 4 - juni 2020

26-05-2020 15:48

INDUSTRIEBRIEF

Industriebeleid versnelt verduurzaming clusters De Visie verduurzaming basisindustrie die minister Eric Wiebes stuurde naar de Tweede kamer is hoopgevend voor de verduurzamingsplannen die de industrie heeft klaarliggen. ElektriďŹ catie, schoon fossiel, groene waterstof, biologische en circulaire productie zijn de hoofdthema’s waar de Nederlandse industrie zich onderscheidt. De regering zal daarbij een regiefunctie vervullen in de uitrol voor de broodnodige infrastructuur.

12 UTILITIES nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 12

26-05-2020 15:48

U

it de uitgebreide industriebrief van

(warmte) op elkaar af te stemmen.

Eric Wiebes blijkt dat de minister

toewijzing van door derden gemaakte CO2 besparingen (scope 2 en 3) aan de

wel zeker luistert naar de bezwaren van

TIKI De minister lijkt een en ander ook

industrie is cruciaal voor groene water-

de industrie rondom verduurzaming

te laten afhangen van het rapport van de

stofprojecten en de uitkoppeling van

van het productieareaal. Tegenstrijdige

Taskforce Infrastructuur Klimaatakkoord

warmte. Uiteraard is het ook de vraag

regelgeving, gesteggel over scope 2

Industrie (TIKI). Die was ten tijde van

in hoeverre de overheid wil meebeta-

en 3 emissies, lastige procedures en

de publicatie van de industriebrief nog

len aan zowel de opwek als transport

de hoge investeringsrisico’s van inno-

niet overhandigd. Dat is inmiddels wel

van waterstof en het transporteren en

vatieve technologie zetten momenteel

gebeurd en in lijn met de koers van de

opslaan van CO2.

een rem op de zo gewenste vergroe-

minister ziet ook de TIKI een grote rol

De TIKI raamt de totale investeringskos-

ning van de industrie. Intussen zijn er

weggelegd voor de overheid als regis-

ten voor de publieke infrastructuur, inclu-

al vergevorderde plannen en haalbaar-

seur. Zij stelt een Meerjarenprogramma

sief een CO2-infrastructuur op veertig

heidsstudies uitgewerkt voor de pro-

Infrastructuur Energie en Klimaat (MIEK)

tot vijftig miljard euro. De industrie zal

ductie van groene en blauwe waterstof,

voor: een strategische visie van hoofd-

vervolgens ook zelf nog behoorlijk moe-

het afvangen en ondergronds opslaan

infrastructuur en systeemintegratie

ten investeren om aan te sluiten op de

van CO2 (CCS) en de uitwisseling van

met een periodiek afwegingskader in

publieke infrastructuur. Wiebes rekende

warmte. De businesscases zijn echter

samenspraak met industrie en infra-

uit dat de industrie alleen al tot 2030 zo’n

lastig rond te krijgen zonder duidelijkhe-

beheerders. En niet geheel verrassend

tien tot vijftien miljard euro moet investe-

den over de benodigde infrastructuur.

ziet TIKI de grootste kansen in de

ren in klimaatoplossingen.

Zoals Wiebes terecht opmerkt, acteert

aanleg van een waterstofbackbone en

Inmiddels zijn er meer instrumenten

de Nederlandse basisindustrie in een

het mogelijk maken van CO2 afvang,

beschikbaar om de onrendabele top af te vlakken. Via Stimulering Duurzame

Behalve financiering, vraagt aanleg en aanpassing van de infrastructuur aan de nieuwe eisen om een sterke regie.

Energie en Klimaat(SDE++), Energie Investeringsaftrek (EIA) en Versnelde Klimaatinvesteringen Industrie (VEKI) ondersteunt het kabinet de industrie.

mondiaal speelveld waar vooral de prijs

transport en opslag, dan wel utilisatie

Daarnaast hoopt Wiebes een graantje

dominant is. Prijsopdrijvende investerin-

(CCUS). Belangrijke aanvulling is dat de

mee te pikken van de Europese subsi-

gen met een lange terugverdientermijn,

commissie voorstelt om de modaliteiten

dieregelingen. Maar het mag duidelijk

zullen dan ook moeilijk te verdedigen

integraal te bekijken. Als partijen de

zijn dat er een forse bijdrage van de

zijn naar aandeelhouders of concern-

keuze moeten maken tussen moleculen

industrie zelf wordt verwacht.

management. Bovendien ligt carbon

en elektronen moeten ze naast de trans-

leakage op de loer als Nederland uit de

portkosten ook de kosten voor opwek,

Exploitatiesteun Meer concreet

pas loopt met andere landen binnen en

en conversie meenemen. Daarnaast

wil Wiebes in de komende vier jaar voor

buiten Europa.

zouden ze in hun overweging moeten

elke techniek minimaal één of twee

Hier vraagt de industrie om financiële

meenemen hoe de energie vervolgens

installaties hebben op commerciële

participatie van publieke partijen zoals

kan worden gebruikt in de industrie, de

schaal. Voor CCU, chemische recycling,

havenbedrijven, distributiebedrijven en

transportsector of gebouwen. Daarbij

elektrificatie en biobased grondstof-

andere staatsdeelnemingen. Behalve

zouden moleculen voorrang moeten

fen wil het kabinet flagship-projecten

financiering, vraagt aanleg en aan-

krijgen op elektronen: ofwel waterstof

realiseren waarmee nationaal ervaring

passing van de infrastructuur aan de

tenzij.

kan worden opgebouwd. Om ervoor

nieuwe eisen om een sterke regie. De

Als laatste adviseert de TIKI ook om

te zorgen dat (internationale) bedrijven

aanleg van een waterstof- of CO2-net

niet blind te staren op de Nederlandse

daartoe voor Nederland als locatie

vraagt meer ruimte in de fysieke leef-

ontwikkelingen rondom de energie-

kiezen, moet Nederland slagvaardiger

omgeving, terwijl deze in Nederland

infrastructuur. Duitsland en België

zijn en sneller grote opschaling kunnen

redelijk beperkt is. Dit kan dan ook

moeten dezelfde transitie doorgaan en

ondersteunen.

eigenlijk alleen door een publieke

samenwerking met onze buurlanden

Om opschaling mogelijk te maken, is

partij worden gedaan. Het kabinet

kan economische kansen bieden voor

naast investeringssteun ook een tijdelijke

werkt momenteel dan ook aan een

Nederland.

exploitatiesteun noodzakelijk als overgang tussen de demo- en de uitrolfase.

Programma Hoofdstructuur (PEH) om tijdig ruimte te kunnen bieden aan de

Forse investering De Industrie-

Het kabinet beoogt daarom, als eerste

nationale energiehoofdinfrastructuur.

brief van Wiebes is in die zin hoopge-

stap, opschaling te faciliteren door per

Hoewel de minister het niet expliciet

vend dat het de belemmeringen voor

2021 een deel van de bestaande kli-

noemt, lijkt het daarmee op dat TSO’s

emissiebeperkende projecten benoemt.

maatenveloppemiddelen voor tijdelijke

Gasunie en TenneT meer ruimte krijgen

Hoe slagvaardig de minister is om de

exploitatiesteun beschikbaar te stellen.

de regie te nemen en infrastructuur

belemmeringen weg te nemen, moet

Hiervoor zal het kabinet circa 35 miljoen

voor moleculen, elektronen en Joules

uiteraard nog blijken. Met name de

euro per jaar inzetten.

•

UTILITIES 13 nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 13

26-05-2020 15:48

Technologie & innovatie SUBSIDIE VOOR MEMBRAANONDERZOEK schappen van deze membranen op maat worden beïnvloed en gestuurd.

Chemici van de onderzoeksgroep Membrane Materials and Processes van de TU Eindhoven krijgen gezamenlijk bijna één miljoen euro aan onderzoekssubsidie. De gelukkigen ontwikkelen onder meer membranen op maat voor de zuivering van afvalwater en de productie van drinkwater. Maar ze onderzoeken ook hoe poreuze elektrodes met functionele coatings de werking van brandstofcellen kunnen verbeteren.

Membranen op maat Het project Membranen op maat ontwikkelt een generieke methode om membranen te produceren voor specifieke toepassingen. Zo wil men membranen ontwikkelen voor de zuivering van industrieel afvalwater, het

terugwinnen van waardevolle stoffen uit waterige stromen of het produceren van schoon drinkwater. Door het aanbrengen van verschillende, zeer dunne selectieve lagen op een poreuze drager kunnen de eigen-

Poreuze elektrodes Om de transport- en energiesector koolstofarm te maken, zijn nieuwe energietechnologieën nodig, waarin elektrochemie een centrale rol zal spelen. Alle elektrochemische systemen vertrouwen op poreuze elektroden die een grote invloed hebben op de prestaties van brandstofcellen, batterijen en elektrolyzers. Met behulp van slimme keuzes van materialen en condities zal het project poreuze elektrodes met functionele coatings ontwikkelen. Deze kunnen eigenschappen van het elektrodeoppervlak zoals bevochtigbaarheid en ionengeleiding beïnvloeden.

ELEKTRICITEIT OPWEKKEN UIT AFVALWATER

Anammox-bacteriën kunnen verleid worden tot het maken van elektriciteit uit afvalwater, door ze te laten groeien op elektroden in afwezigheid van nitriet. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van microbiologen aan de Radboud Universiteit samen met collega’s uit de Verenigde Staten en Saudi-Arabië.

Het is het laatste puzzelstukje in een lange wetenschappelijke zoektocht van hoofdonderzoeker Mike Jetten,

hoogleraar Ecologische Microbiologie naar ‘onmogelijke reacties’.

Inmiddels worden anammox-bacteriën op wereldwijde schaal toegepast in waterzuiveringsinstallaties om het schadelijke ammonium uit afvalwater te halen. Deze methode waarbij veel minder zuurstof nodig is, is zeer energiezuinig en dus duurzamer dan de reguliere methode van waterzuivering.

Daarnaast leek er wellicht een andere

interessante toepassing mogelijk met de bacterie. 'Bij de omzetting van de ene stof in de andere kunnen bacteriën elektronen vrijmaken, en die kun je gebruiken voor het produceren van elektriciteit. Wij vroegen ons daarom af: kunnen we anammox-bacteriën ook verleiden tot het maken van stroom uit afvalwater?', vertelt Jetten.

Dat blijkt mogelijk te zijn. Normaal gesproken komen er bij de afbraak van ammonium elektronen vrij, die de bacteriën vervolgens gebruiken om nitriet mee af te breken. Door langzaam de hoeveelheid nitriet te verminderen, dwongen de onderzoekers de anammox-bacteriën de elektronen uit ammonium op een andere manier kwijt te raken. 'We konden met speciale metalen elektrodes de vrijgekomen elektronen opvangen in een minireactor, en die vervolgens door een stroomdraad laten lopen. En inderdaad: we zagen de stroommeter op een gegeven moment uitschieten', zegt Jetten.

14 UTILITIES

nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 14

26-05-2020 15:48

DYSON’S MYSTERIEUZE BATTERIJ VERKLAARD De stofzuigerfabrikant met een hoog Willy Wortel-gehalte James Dyson werkte al een aantal jaren aan een elektrische auto. Helaas moest de uitvinder de handdoek onlangs in de ring gooien vanwege de hoge ontwikkelingskosten.

Toch waren de specs van de auto zeer interessant met een topsnelheid van tweehonderd kilometer per uur. De N526, de codenaam die de auto meekreeg, spurtte bovendien in 4,8 seconden van nul naar honderd kilometer per uur. Maar het meest opvallende van de auto is de actieradius van 965 kilometer op één enkele lading. Hoewel het patent geheim is, heeft men wel een vermoeden hoe de batterij aan zo’n vermogen komt. Dyson gebruikt geen standaard lithium ion-batterijen, maar een zogenaamde solid state batterij.

Om te weten hoe een solid state batterij afwijkt van een lithium-ion batterij is het handig eerst de werking van de laatste uit te leggen. Lithium-ion cellen gebruiken positieve en negatieve elektroden met een scheiding ertussen, die in een waterige elektrolyt worden gedompeld. Bij het ontladen stromen de lithium-ionen van de positieve, lithium elektrode naar de negatieve, koolstof elektrode. Daardoor ontstaat een potentiaalverschil en dus een elektrische stroom.

Een paar jaar geleden nam Dyson de Amerikaanse batterijenproducent Sakti3 over. De solid-state batterij van Sakti3 werkt min of meer op dezelfde manier als een lithium-ion batterij, alleen gebruikt het een vaste elektrolyt. Het bedrijf laat weinig los over welke elektrode en substraat het gebruikt. Maar vermoedelijk produceren de wetenschappers de batterijen via het procedé van

dunne-filmdepositie. De batterijen worden laagje voor laagje opgebouwd door elektrodemateriaal op te dampen in een hoog vacuüm. Door deze productiemethode ontstaan zeer homogene en lichte batterijen die ook nog eens goedkoper te produceren zijn.

Sakti3 zegt dat de voordelen van zijn solid-state accu's verder gaan: de verpakking is ook verbeterd. De accucellen zijn stapelbaar en presteren iets beter bij hogere temperaturen. Dat betekent dat ze dicht op elkaar kunnen worden ingepakt en geen zware koelsystemen nodig hebben. Het ontbreken van een vloeibare elektrolyt heeft bovendien als voordeel dat de batterijen minder snel degraderen en nagenoeg niet in brand kunnen vliegen.

Dyson stopt weliswaar met de ontwikkeling van de Teslakiller, maar gaat wel door met de ontwikkeling van de batterijen.

VASTE STOF BATTERIJ VERBETERD Nu we toch in de solid state batterijen duiken: wetenschappers van de de Chalmers University of Technology en Xi'an Jiaotong University vonden een verbetering.

Een tussenlaag, gemaakt van een smeerbaar, 'boterachtig' materiaal, helpt de stroomdichtheid van de batterij te vertienvoudigen en verhoogt tegelijkertijd de prestaties en veiligheid.

De tussenlaag maakt de batterijcel aanzienlijk stabieler en daardoor bestand tegen een veel hogere stroomdichtheid. Wat ook belangrijk is, is dat het zeer eenvoudig is om de zachte massa op de lithium-metaalanode in de batterij aan te brengen. onderzoeker Shizhao Xiong vergelijkt het met het smeren van boter op een boterham.

Simpel gezegd kan een solid-state accu worden vergeleken met een

droge sandwich. Een laagje lithium fungeert als een sneetje brood waar een keramische substantie op wordt gelegd als vulling. Deze harde stof is de vaste elektrolyt van de accu. Maar het 'broodje' is zo droog, dat het moeilijk is om het bij elkaar te houden.

Het materiaal waar de onderzoekers in Göteborg en Xi'an nu mee werken is een zachte, smeerbare, 'boter-

achtige' substantie, gemaakt van nanodeeltjes van de keramische elektrolyt, LAGP, gemengd met een ionische vloeistof. De vloeistof kapselt de LAGP-deeltjes in en maakt de tussenlaag zacht en beschermend.

Het materiaal, dat een soortgelijke textuur heeft als boter uit de koelkast, vult verschillende functies en kan gemakkelijk worden uitgespreid.

Utilities 4 - juni.indb 15

UTILITIES 15 nr. 4 - juni 2020

26-05-2020 15:48

INTERVIEW

Eilandbedrijf distributienetten verbetert betrouwbaarheid Met de opkomst van duurzaam decentraal vermogen, ontstaat ook een mogelijkheid om netuitval te voorkomen.

Lokale duurzame bronnen of batterijen van auto’s zouden een onderbreking in een hoger liggend net tijdelijk kunnen opvangen. Daarmee neemt niet alleen de leveringszekerheid toe, maar ontstaat ook ruimte voor extra duurzame energiebronnen.

Tekst: Ir. M.H. Roos, Dr.ir. J. Morren, Prof.dr.ir. J.G. Slootweg Electrical Energy Systems, TU Eindhoven

16 UTILITIES nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 16

26-05-2020 15:48

O

m klimaatverandering tegen

ficant deel wordt veroorzaakt door

tie eilandbedrijf van distributienetten

te gaan, vervangen duurzame

graafwerkzaamheden. En ondanks

mogelijk.

energiebronnen zoals zon, wind en

alle inspanningen om dit te voorko-

Eilandbedrijf maakt het mogelijk om

biomassa steeds vaker elektriciteits-

men lukt het terugbrengen van het

wanneer een bovenliggend hoog- of

opwekking uit fossiele brandstoffen.

aantal graafschades maar beperkt.

middenspanningsnet faalt, het onder-

Daarnaast elektrificeren toepassingen

Netcomponenten kunnen ook spon-

liggende midden- of laagspannings-

als verwarming en personenmobiliteit.

taan defect raken, bijvoorbeeld door

net in bedrijf te houden. Daardoor

Technologieën die gebruik maken

vochtindringing, montagefouten of

verhoogt de betrouwbaarheid van de

van elektriciteit als energiebron, zoals

veroudering. Dit is nooit helemaal te

voorziening en bespaart de netbe-

warmtepompen en elektrische auto’s,

voorkomen, maar de impact van het

heerder op redundantie. En als minder

zijn namelijk efficiënter dan systemen

falen van netcomponenten kan wel

redundantie nodig is, ontstaat extra

die via verbrandingsprocessen in ketels

worden beperkt door het introduceren

netcapaciteit voor het aansluiten van

of motoren van energie worden voor-

van redundantie.

decentrale energiebronnen. Daardoor

zien. Verder maakt elektrificatie van de

In een redundant net kunnen compo-

groeit de ruimte voor verdergaande

energievraag de weg vrij voor toepas-

nenten falen zonder dat de elektriciteits-

elektrificatie zonder investeringen

sing van duurzame elektriciteit.

voorziening aan afnemers wordt onder-

in extra netcapaciteit. Een andere

Het enige nadeel van duurzame ener-

broken. Er zijn tenslotte alternatieve

mogelijkheid is het uitvoeren van een

giebronnen is dat de energiedichtheid

routes beschikbaar om de klanten te

bottom-up black-start in het geval van

veel lager is dan dat van fossiele brand-

bedienen. Midden- en laagspannings-

grote (nationale) storingen. In deze

stoffen. Doordoor hebben duurzame

distributienetten zijn echter niet volledig

situatie zouden distributienetten als

energiesystemen meer ruimte nodig.

redundant uitgelegd en daarnaast moet

eiland kunnen opstarten om daarna via

De opwekking van elektrische energie

in deze netten als zij wel redundant zijn,

het bovenliggende net met elkaar te

kan hierdoor niet langer gecentrali-

de alternatieve route naar de klanten

worden verbonden en zo de normale

seerd plaatsvinden in een beperkt

vaak via schakelhandelingen in bedrijf

bedrijfssituatie te herstellen.

aantal grote elektriciteitscentrales. In

worden gesteld. Dit kost de nodige tijd.

Transitie naar eilandbedrijf

Eilandbedrijf verhoogt de betrouwbaarheid van de voorziening en bespaart de netbeheerder op redundantie.

Onder normale bedrijfsomstandigheden zijn middenspanningsnetten aangesloten aan het bovenliggende hoogspanningsnet zoals weergegeven

plaats daarvan ontstaan decentrale

Distributienetten kunnen ook uitvallen

in figuur 1. In deze situatie wordt het

systemen in de vorm van zonnepane-

door problemen in het bovenliggende

door de decentrale energiebronnen

len, windturbines en met biomassa

(hoogspannings)net.

geïnjecteerde vermogen bepaald door

gestookt warmte-kracht installaties.

de beschikbaarheid van de primaire

Deze ontwikkelingen maken economie

Eilandbedrijf De Nederlandse

energiebron, veelal zon of wind.

en samenleving nog afhankelijker van

netbeheerders automatiseren in toe-

Om een distributienet in eilandbedrijf

de elektriciteitsvoorziening. En neemt

nemende mate hun distributienetten.

te brengen, wordt wanneer er proble-

het belang van de betrouwbaarheid

Dit doen zij door op afstand bedien-

men zijn in het bovenliggende net de

dus verder toe. Dit vormt een stimulans

bare schakelinstallaties en meet- en

vermogensschakelaar bij de transfor-

voor wetenschappelijk onderzoek naar

observatiesystemen te integreren in

mator geopend; daardoor komt het

nieuwe netconcepten en componen-

het distributienet. In combinatie met

middenspanningsnet in eilandbedrijf

ten en optimalisatie van asset manage-

de decentralisatie van de elektriciteits-

(zie figuur 2). De vermogenselektroni-

ment concepten, zoals de onderzoeks-

productie, dat ertoe leidt dat invoeding

sche omzetters kunnen snel detecte-

groep Electrical Energy Systems dat

in toenemende mate plaatsvindt op

ren dat eilandbedrijf is ingetreden wat

uitvoert bij de TU Eindhoven.

distributieniveau, maakt dit in poten-

de trigger is voor het actief regelen van

Kortsluiting

Onderbrekingen van

de elektriciteitsvoorziening worden

Figuur 1. Midden- en aangesloten

vaak ingeleid door een kortsluiting

laagspanningsnetten in de normale

in een netcomponent. Vervolgens

bedrijfssituatie, gekoppeld met het

schakelen netbeveiligingen de kort-

hoogspanningsnet via een vermo-

sluiting af. Deze schakelactie leidt

genstransformator. De decentrale

tot een onderbreking van de elek-

energiebronnen regelen het inge-

triciteitsvoorziening van klanten die

voede actief (P) en reactief (Q)

achter de afgeschakelde schakelaar

vermogen.

zitten. Kortsluitingen zijn helaas nooit helemaal te voorkomen. Een signi-

UTILITIES 17 nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 17

26-05-2020 15:48

MAAK KENNIS MET SIDUNN® CONNECTED

???

Monitoring en beheer op afstand van uw vermogensschakelaars.

WEET U PRECIES WAT DE STATUS VAN UW INSTALLATIE IS?

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com

www.santoncbs.com

LEIDINGRENOVATIE TERWIJL UW BEDRIJFSVOERING GEWOON DOORGAAT

UTILITIES.NL geeft nog meer waarde voor uw geld

cts

manufa

GMB is marktleider in naadloze leidingrenovaties met sleufloze technieken. We renoveren riool-, drink-, pers-, blus-, proces- en koelwaterleidingen.

Met aandacht voor uw bedrijfsvoering brengen we een glasvezel- of naadviltliner aan die we uitharden met uv-licht, water of stoom. Meer weten?

Kijk op www.gmb.eu

www.gmb.eu

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor

A6_adv_www_uilities.indd 43

Utilities 4 - juni.indb 18

26-05-2020 11:56

26-05-2020 15:48

de netspanning en -frequentie in het eiland, zodat gewaarborgd is dat de

Figuur 2. Midden- en aangesloten

netspanning en de -frequentie binnen

laagspanningsnetten in eilandbedrijf

de normale en toegestande band-

na een kortsluiting in het hoogspan-

breedte blijven.

ningsnet. De decentrale energiebronnen regelen nu de netspanning (V)

Netstabiliteit Onder normale

en de netfrequentie (f) en regelen

omstandigheden bepaalt het bovenlig-

daartoe de invoeding van actief en

gende hoogspanningsnet grotendeels

reactief vermogen.

de spanning en frequentie in een middenspanningsnet. Het hoogspanningsnet absorbeert of compenseert elektriciteitsoverschotten of -tekorten

van de toegestane bandbreedte van de

hogen van de leveringszekerheid door

in het middenspanningsnet. Bij het

spanning en de frequentie waarbinnen

de mogelijkheid om distributienetten

overschakelen op eilandbedrijf vervalt

decentrale energiebronnen operati-

in autonoom eilandbedrijf te brengen.

de koppeling met het bovenliggende

oneel blijven. Dit maakt de kans dat

Daarnaast is er aandacht voor praktijk-

net en moet de handhaving van de

deze uitschakelen tijdens de transitie

demonstaties van deze technieken in

balans tussen productie en verbruik en

naar eilandbedrijf kleiner. Daarnaast

het veld. Ook zullen de onderzoekers

de regeling van de netspanning binnen

kan tijdens de normale bedrijfsvoering

aanbevelingen doen voor de beno-

het autonome eiland plaatsvinden.

de kans op stabiel eilandbedrijf worden

digde veranderingen in de netcode

Tijdens en na de omschakeling naar

geoptimaliseerd door de uitwisseling

elektriciteit om een betrouwbaar

eilandbedrijf kunnen stabiliteitsproble-

van elektriciteit met het bovenliggende

eilandbedrijf mogelijk te maken. Tot

men optreden waardoor de balans tus-

net te beperken. Bijvoorbeeld door

slot is het van groot belang dat uitvoe-

sen productie en verbruik in het eiland

het opladen van energieopslag of

rend personeel geen veiligheidsrisico’s

niet wordt bereikt en stabiel eilandbedrijf niet wordt gerealiseerd. Ten eerste kan de opwek van de decentrale energiebronnen onvoldoende zijn om de vraag in het eiland te bedienen. Ten tweede kunnen de problemen in het

Tijdens de normale bedrijfsvoering kan de kans op stabiel eilandbedrijf worden geoptimaliseerd door uitwisseling van elektriciteit met het bovenliggende net te beperken.

bovenliggende net leiden tot grote ver-

elektrische auto’s uit te stellen. Op het

loopt wanneer eilandbedrijf de praktijk

storingen van de netspanning en -fre-

moment dat dan moet worden overge-

zou worden.

quentie in het eiland. Daardoor kunnen

schakeld op eilandbedrijf ten gevolge

Het in eilandbedrijf kunnen brengen

productie-installaties afschakelen en

van een probleem in het bovenlig-

van distributienetten kan voordelen

dus niet de netspanning en -frequentie

gende net, is de onbalans tussen pro-

hebben, zoals het verhogen van de

in het te vormen eiland gaan regelen.

ductie en verbruik kleiner. En de kans

betrouwbaarheid van de elektrici-

Ten derde kan er een situatie ontstaan

op het realiseren van stabiel eilandbe-

teitsvoorziening en het vrijmaken van

waarin de decentrale bronnen er niet

drijf dus navenant groter.

netcapaciteit door het accepteren van

in slagen om gezamenlijk de netspan-

Om de bijdrage van verschillende

minder redundantie. De randvoor-

ning en -frequentie in het eiland te

netontwerpen en regelacties te kun-

waarden om eilandbedrijf mogelijk te

stabiliseren, waardoor apparatuur van

nen afwegen tegen andere factoren,

maken worden mettertijd steeds ver-

verbruikers niet goed kan functioneren

moet de kans op stabiel eilandbedrijf

der ingevuld, als gevolg van de decen-

en zelfs beschadigd kan raken.

onder verschillende omstandigheden

tralisatie van de elektriciteitsproductie

worden gekwantificeerd. Tijdens een

en de automatisering van distributie-

Uitdagingen Er zijn verschillende

promotieonderzoek aan de Technische

netten. Of deze optie in de nabije toe-

mogelijkheden om de kans op en de

Universiteit Eindhoven ontwikkelen de

komst in Nederland ook wordt ingezet,

mogelijkheden voor stabiel eiland-

auteurs van dit artikel een methode

kan gezien de hoge betrouwbaarheid

bedrijf te verbeteren. Aangezien de

voor probabilistische stabiliteitsanalyse

van de Nederlandse elektricititsvoor-

opwek van duurzame decentrale ener-

die kan worden gebruikt om de kans

ziening van meer dan 99,99 procent

giebronnen vaak sterk afhankelijk is

op stabiel eilandbedrijf te bepalen en

de vraag zijn. Maar in gebieden waar

van de weersomstandigheden, kan de

te optimaliseren.

de elektriciteitsvoorziening niet zo

integratie van lokale energieopslag de

Naast de stabiliteitsproblematiek

betrouwbaar is als in ons land, kan

kans op stabiel eilandbedrijf aanzienlijk

van eilandbedrijf besteden de onder-

dit een serieuze optie zijn. Waarna op

vergroten. Door de aanwezigheid van

zoekers ook aandacht aan verwante

langere termijn Nederland misschien

lokale energieopslag is er altijd een

onderwerpen. Zoals de beveiliging

zal volgen. Het onderzoek dat in deze

regelbare energiebron aanwezig. Een

van netten in eilandbedrijf. Maar ook

bijdrage wordt beschreven, is daartoe

andere mogelijkheid is het verruimen

de kosten-baten analyse van het ver-

essentieel.

•

UTILITIES 19 nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 19

26-05-2020 15:48

Uitgelicht project

Clauscentrale komt na zes jaar stilstand weer volledig in productie Toen de unieke Clauscentrale in het Limburgse Maasbracht buiten bedrijf werd gesteld, functioneerde deze pas twee jaar. Nu, bijna zes jaar later, brengt een inbedrijfsnameteam van RWE hem weer in gereedheid om elektriciteit te produceren. Vanaf deze herfst levert de centrale weer het maximale vermogen, ruim 1.300 megawatt, aan het net.

Tekst: Broer de Boer Foto: RWE

20 UTILITIES nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 20

26-05-2020 15:49

De langdurige uitbedrijfname vanaf 2014 werd grondig

ven, met het risico op corrosie en schade. Bij ‘urgentie’ zijn

voorbereid, want daarbij komt meer kijken dan de turbines

we uitgegaan van het worst-case scenario op falen door

en generatoren uit bedrijf nemen. ‘Conserveren’ noemt Jens

onjuiste conservering. Zo hebben we op basis van het risico/

Fuhrmann dat. Hij leidde vanaf 1 januari 2019 het proces om

urgentie-profiel alle urgente en hoog-risico onderdelen eerst

het blok C van de Clauscentrale, zoals hij dat noemt, opnieuw

aangepakt. Op turbines, generatoren en de grote aggrega-

in gebruik te stellen: ‘Bij dat conserveren is het primaire koel-

ten van de primaire processen ligt van nature veel focus.

watersysteem en de primaire cyclus helemaal leeg- en droog-

Maar de minder prominente onderdelen zoals aggregaten

gemaakt. Het secundaire koelwatersysteem bleef echter op

van secundaire systemen, secundair koelwater en kleinere

een laag niveau altijd in bedrijf. Overal in het stoom- en water-

pompjes zijn ook belangrijk aandachtspunten. Want zon-

systeem werden kleppen verwijderd, pompen gedemonteerd

der die systemen neem je een centrale ook niet in bedrijf.’

en schoon en droog weggezet of weggezet in demiwater.

Daarvoor huurde RWE uiteraard ook gespecialiseerd perso-

Luchtdrogers werden gemonteerd met een permanente

neel in van contractors. Net als overigens voor steigerbouw,

bewaking op functioneren. Ook sommige andere systemen,

montagewerkzaamheden, de controle van appendages en

zoals aggregaten en het persluchtsysteem bleven in functie.

isolaties en certificering voor de hogedruksystemen. Op de

Een maintenance-team van zeven man bleef achter. Zij zorg-

drukst bezette dagen werkten er circa 260 techneuten aan

den voor de borging van de onderhoudsstatus gedurende de

het project. Deze aanpak van herstel op basis van het risico

vijf jaar dat de centrale ‘gemottenbald’ was.’

en urgentie-profiel heeft volgens Fuhrmann goed gewerkt: ‘Eenheden van de centrale werden zo stap voor stap in volg-

Twee uitdagingen

Een grote uitdaging bestond er

orde opgestart, soms voerden we nieuwe inzichten in het

volgens Fuhrmann uit om vanaf 1 januari 2019 voor deze

ontwerp door, totdat we uiteindelijk warmte in de installaties

centrale weer een stabiele onderhoudsorganisatie op peil en

konden brengen’, vertelt Fuhrmann. ‘Het primaire koelwa-

kennisniveau te krijgen. Een tweede uitdaging vormde het

tersysteem was in juni 2019 het eerste in bedrijf genomen

feit dat er nog nauwelijks onderhoudshistorie geschreven

systeem, tussenkoelwater en secundair koelwater volgden.

was, omdat de eenheid pas twee jaar in bedrijf was geweest.

Toen ten slotte alle systemen functioneerden en op veilig-

Daarnaast ontbrak door het relatief korte tijd in bedrijf zijn

heid waren getest, werd het tijd zowel de drie gasturbines

een duidelijke onderhoudsscope. Fuhrmann: ‘De kennis over

als de stoomturbine in bedrijf te brengen. Al in oktober

en de ervaring met de Clauscentrale was weggevloeid, soms

2019 werd de eerste gasturbine weer in (proef)bedrijf gezet.

naar andere RWE-onderdelen en deels door pensionering

In november volgde de stoomturbine, en nog in dezelfde

van medewerkers. Wel had iedereen bij de uitbedrijfname in

maand werd er vollast gedraaid met de Clauscentrale.’ Jens

2014 een terugkeergarantie gekregen.’ Gelukkig konden ze

Fuhrmann, die sinds begin dit jaar bijkomend productiema-

hiervoor een groot deel van de vacatures rekruteren vanuit

nager is geworden van het cluster RWE-centrales (zie kader,

het RWE-personeel en kwamen specialisten terug die eerder

red.) kijkt daar met gepaste trots op terug: ‘Alle systemen

aan deze centrale – hun kindje – werkten. Ongeveer één

functioneerden nog aan deze feitelijk gloednieuwe centrale,

derde van de vacatures werd extern ingevuld. Fuhrmann:

één van de grootste en meest efficiënte, maar zeker de

‘We slaagden erin met een veelbelovend team te starten met

mooiste gascentrale van Nederland. Vooral de opstart van

dit bijzondere project. In de gegeven situatie weet je nooit

de gasturbine en de stoomturbine, zoals die uit bedrijf waren

precies hoe iets is weggezet ten tijde van het mottenballen.

gegaan, verliep bijna vlekkeloos en zonder problemen.’

Eigenlijk konden we nergens op terugvallen, de exacte status van veel onderdelen was onbekend. Daar komt bij dat je

Verandering

na vijf jaar stilstand niet alles kunt en wilt losmaken om erin

was het noodzakelijk de pompen in het voedingswatersy-

te kijken: dat zou een vermogen kosten.’

steem te modificeren. Dat had een reden. Al voordat de

Los van de perikelen rond de heropstart

Clauscentrale in 2014 stil kwam te liggen, bleek dat deze

Risicoprofiel

In plaats van elk onderdeel bij de ‘recom-

pompen niet goed functioneerden in de start/stop-modus

missioning’ afzonderlijk kritisch te bekijken liet Fuhrmann

die deze STEG-centrale heeft. ‘Deze pompen zijn daarbij een

van diverse onderdelen een risico-matrix opstellen. Daarbij

essentieel onderdeel; zonder water in de ketel geen stoom’,

is eerst gekeken naar het toestandsrisico na conservering en

verduidelijkt Fuhrmann. ‘En dan was er nog het koelwater-

daarna naar de urgentie om iets aan te pakken. Fuhrmann:

circuit, met zijn manshoge leidingen, waar per seconde 25

‘We hebben dit heel pragmatisch uitgevoerd. Soms is totaal

kubieke meter water doorheen stroomt. Daarvan hebben

onbekend wat de conserveringsstatus van een onderdeel

we alle coatings, beton, onderdelen, kleppen en filters uit-

is. Soms kun je zoiets checken door er droge lucht in te

gebreid geïnspecteerd. Eén probleem deed zich voor toen

voeren en te beoordelen of de lucht er vochtiger uitkomt.

de centrale 48 uur achter elkaar draaide: de dijken van de

Zoiets vormt een aanwijzing dat er vocht is achtergeble-

koelwateruitlaat vertoonden lekkages. Dit werd veroorzaakt

UTILITIES 21 nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 21

26-05-2020 15:49

Partners Utilities Platform

Expertpanel Utilities Platform

Ad van Wijk Professor Sustainable Energy TU Delft

Teus van Eck Teus van Eck Energie en Milieu

AndrĂŠ Jurjus Directeur Netbeheer Nederland

Marcel Galjee Director Energy AkzoNobel

Rob Kreiter Directeur TKI Energie en Industrie

Sophie Dingenen Corporate & Projectspartner Bird & Bird

Cyril van Widdershoven Expert in energie-(geo) politiek, -investeringen en -zekerheid

Frank Tielens CEO HeatMatrix Group

Han Slootweg Directeur asset management Enexis en hoogleraar smart grids aan de TU Eindhoven

Hans vd Spek Programmadirecteur CleanTech FME

Martijn de Graaf Senior Business Development Manager VoltaChem/TNO

Fokko Mulder Professor faculteit Technische Natuurwetenschappen TU Delft

Leden Utilities Platform

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrielinqs.nl - 06 514 99 670

UTI_platformpagina_enkel.indd 14 Utilities 4 - juni.indb 22

10:14 26-05-2020 15:49

rm

rtner

door ongedierte dat de dijken verzwakte.’ En er deed zich tijdens de vooraf gaande inspecties nog een onverwachte

DE CLAUSCENTRALE

situatie voor. De 21 kV spanning vanaf de drie generatoren

De centrale die een elektriciteitsvermogen levert

wordt via luchtgekoelde aluminium buizen naar de transfor-

van ruim 1.300 megawatt, maakt onderdeel uit van

matoren geleid. Zij verhogen de spanning naar 380 kV. ‘Je

een cluster van drie Limburgse RWE-centrales bij

staat er niet zo gauw bij stil dat die 380 kV-transformatoren

Linne staat een 11 megawatt waterkrachtcentrale

een verbindingskabel naar het netwerk hebben’, glimlacht

in de Maas. Bij Swentibold staat een 235 megawatt

Fuhrmann. ‘De bijna customized connectoren, die natuurlijk

STEG-centrale die elektriciteit en stoom met verschil-

geen standaard slijtage-onderdeel zijn, waren al na twee jaar

lende drukken en temperaturen stoom levert aan

in bedrijf onverwacht beschadigd. Het gaat om vrij zeldzame

Chemiepark Geleen. De organisatie van het gehele

onderdelen, die je niet op afroep bestelt. Dit leverden ons

cluster telt circa 60 mannen én vrouwen. Ongeveer de

enig oponthoud op, maar de oplossing van deze situatie

helft hiervan werkt bij Engineering & Maintenance en

paste binnen de planning.’

de andere helft bij bedrijfsvoering. De Clauscentrale beschikt over drie GT26 Alstom-gasturbines. Daarin

De derde uitdaging Ogenschijnlijk ‘draait’ de

wordt hoogcalorisch gas verbrand. De drie turbines

Clauscentrale nu dus alweer. Toch produceert ze nog niet

drijven elk een TOPAIR air-cooled turbogenerator aan,

commercieel elektriciteit voor het net. Hoe zit dat? Fuhrmann

met elk een maximale output van 285 megawatt elek-

glimlacht en zegt: ‘We werken nog steeds aan onze derde

trisch. De tot 650 graden hete uitlaatgassen zetten in

uitdaging, het testen en optimaliseren. De centrale was bij

drie rookgasketels water om in oververhitte stoom.

uitbedrijfname in 2014 nog niet helemaal geoptimaliseerd.

De geproduceerde stoom drijft een eerder geheel

Dat had, zoals ik al zei, vooral met de voedingswaterpompen

gereviseerde stoomturbine en generator aan. Die zijn

te maken, die we in het kader van de recommissioning heb-

afkomstig uit een eerdere unit (B) van de centrale.

ben aangepast. Verder wordt deze ‘gloednieuwe’ centrale

Deze generator produceert 450 megawatt elektrisch

aangepast aan de eisen van de huidige tijd. Want gedurende

en voorziet het 150 kV netwerk van stroom. Deze

de periode van stilstand zijn aan de gasturbines en gene-

moderne gascentrale, die in 2012 in gebruik werd

ratoren de modificaties op basis van de ervaringen van de

genomen, behaalde hiermee een totaalrendement van

OEM’s niet doorgevoerd. En juist dat brengen we nu up to

ruim 58 procent. De centrale werd in 2014 onder meer

date. Bijkomend feit is dat ook de wereld bij de OEM niet

vanwege de toenmalig lage elektriciteitsprijzen en

stil stond. De gasturbines werden toen door Alstom gele-

hoge gasprijzen stilgelegd en daarna geconserveerd.

verd, als opvolger van dit bedrijf hebben we nu met GE en

Sinds januari 2019 werkt stroomproducent RWE, van-

Ansaldo te maken.

wege de veranderende marktsituatie aan de recommissioning, de heropstart, van de centrale.

Besturingen Meestal bereikt de bovenlaag van de besturingen in zo’n centrale na zeven jaar zijn einde levensduur. Zo ook bij de Clauscentrale. Volgens Fuhrmann vormde de vervanging hiervan een project in een project. Zoals bijvoorbeeld de Human Machine Interface (HMI), die alle gegevens op de schermen in de controlekamer visualiseert en weergeeft: ‘De HMI bestond toen en bestaat nu weer uit drie onderdelen van drie leveranciers. We hebben alle drie geüpdatet en problemen die in 2014 nog bestonden nu opgelost.’ Op het moment van schrijven lijkt de piek van het coronavirus in ons land over zijn hoogtepunt te zijn. Leverde dit bij de Clauscentrale nog problemen op? Fuhrmann reageert: ‘De piek van het uitvoerende werk lag in de vorige zomer. Eigenlijk werken we sinds oktober 2019 al met behoorlijk veel minder mankracht aan het project, want hot commissioning doe je met een kleinere hoeveelheid experts. We houden alle richtlijnen en afspraken die gemaakt zijn over werken in corona-tijd heel goed in de gaten en volgen deze ook op. In die zin zorgde het coronavirus dus nauwelijks voor stagnaties in onze werkzaamheden voor de herinbedrijfname.’

•

nische TU

2020 10:14

Utilities 4 - juni.indb 23

UTILITIES 23 nr. 4 - juni 2020

26-05-2020 15:49

SLIMME DRIEHOEK … GOED VOOR UW KASBOEK U wilt uw (afval)water hergebruiken of uw ‘water-footprint’ verkleinen? U streeft naar een verlaging van chemische en biologische verontreinigingen? U wenst, ondanks de strengere lozingseisen, een lagere TCO? En u zoekt een (semi)permanente, mobiele of pilot-oplossing voor koop, lease, huur of volledige outsourcing?

Logisticon: al 30 jaar uw bewezen partner voor heldere oplossingen. Bel of mail voor een antwoord op al uw watervragen, een TCO-berekening of een vrijblijvende waterscan. U wordt direct geholpen.

Logisticon Water Treatment b.v.

Energieweg 2 2964 LE Groot-Ammers, Nederland

Utilities 4 - juni.indb 24

T +31 (0)184 60 82 60 E water@logisticon.com W www.logisticon.com

26-05-2020 15:49

Projecten Water Opdrachtgever: Evides Industriewater

De Botlek krijgt een centrale afvalwaterzuivering. Huntsman, Emerald

Start:

2019

Kalama Chemical en Kemira hebben een intentieverklaring voor het

Waar:

Botlek

project getekend. Evides Industriewater is projectontwikkelaar en

Capaciteit: 140.000 vervuilingseenheden

bedrijfsvoerder van de afvalwaterzuivering.

Stoom en warmte Opdrachtgever: Shell

Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikkelen van aard-

Waar:

warmte in de regio Rotterdam. Als de vergunning aan Shell wordt ver-

Rotterdam

leend, zal het bedrijf het aardwarmtepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna.

Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro

LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’ en verbran-

Waar:

Maasvlakte

dingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte, waarin het productieafval

Investering:

150 miljoen euro

wordt behandeld en omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een

Afronding:

2020

energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie.

Opdrachtgever: Ecluse

Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas van meerdere

Waar:

chemiebedrijven in Antwerpen vervangen door een warmtenet van

Antwerpen

ongeveer vijf kilometer lengte.

Opdrachtgever: o.a. Shell

Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan rest-

Waar:

Rotterdam

warmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de

Investering:

16 miljoen euro

regio Rotterdam.

Capaciteit: warmte voor 16.000 huishoudens

Gas Opdrachtgever: Gasunie en Nouryon

Een consortium van Nouryon, Gasunie en vier partners ontvangt elf

Waar:

Eemshaven

miljoen Europese subsidie voor het groene waterstofproject ‘Djewels’. De

Afronding:

Onbekend

partners installeren een twintig megawatt elektrolyser in Delfzijl voor de productie van waterstof als basis voor groene methanol. Het project krijgt ook vijf miljoen euro subsidie van het Waddenfonds.

Opdrachtgever: Photanol

Photanol heeft de bouw van zijn proeffabriek op het Chemie Park Delfzijl

Waar:

Chemiepark Delfzijl

gegund aan Stork. De demoplant komt in de noordwesthoek van de loca-

Afronding:

zomer 2020

tie te staan en moet voor de zomer van 2020 gereed zijn.

Opdrachtgever: SkyNRG

SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol hebben plannen om Europa’s eerste

Waar:

productiefaciliteit voor duurzame vliegtuigbrandstof te bouwen in Delfzijl.

Delfzijl

Capaciteit: 20-60 MW (9000 ton waterstof) Opdrachtgever: Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam Waar:

Tata Steel IJmuiden

Capaciteit:

100 MW

Om aan voldoende waterstof te komen, bestuderen Nouryon en Gasunie een uitbreiding van een geplande groene waterstofeenheid.

Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden.

Utilities 4 - juni.indb 25

UTILITIES 25 nr. 4 - juni 2020

26-05-2020 15:49

Projecten Opdrachtgever: SterCore

Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige meststoffen én groen

Waar:

Emmtec, Emmen

gas en kan op die manier jaarlijks twintig miljoen kuub groen gas produ-

Capaciteit:

20 miljoen kuub groen gas

ceren.

Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie

De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om bio-

Waar:

Investa Alkmaar

massa in superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het

Capaciteit:

13,5 miljoen kuub groen gas

hogedrukleidingnet van Gasunie kan worden geïnjecteerd.

Opdrachtgever: Gasunie Transport Services

GTS breidt de stikstofinstallatie in Zuidbroek uit. Het project omvat ook

Waar: Zuidbroek

een mengstation inclusief vier kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidin-

Afronding:

2022

gen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden

Investering:

500 miljoen

met de stikstofcaverne in Heiligerlee.

Opdrachtgever: Noord-Nederlandse bedrijven

Bedrijven en overheden in Noord-Nederland willen de komende 12 jaar

Waar:

Noord-Nederland

2,8 miljard euro investeren in emissievrije waterstof. Het Integraal water-

Investering:

2,8 miljard

stofplan Noord-Nederland behelst een portefeuille van ruim dertig projec-

Afronding:

2031

ten om productie, gebruik en transport van waterstof op te schalen.

Opdrachtgever: Oiltanking Antwerp Gas

Oiltanking Antwerp Gas Terminal heeft het EPC-contract voor de bouw

Terminal

van een grote, gekoelde opslagtank in Antwerpen toegekend aan een

Capaciteit:

145.000 kuub

consortium van Engicon (Geldof) en BAM Contractors.

Afronding:

Eind 2021

Opdrachtgever: NAM

Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiveringsinstallatie (GZI) in

Waar:

Emmen komt mogelijk een groene waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat

Emmtec, Emmen

met verschillende partners deze optie nader onderzoeken.

Elektriciteit Opdrachtgever: NeuConnect

NeuConnect is een voorgestelde onderzeese hoogspanningsverbinding

Waar: tussen Isle of Grain en

op basis van gelijkstroom tussen de elektriciteitsnetwerken van Groot-

Fedderwarden Investering:

1,6 miljard euro

Afronding:

2023

Brittannië en Duitsland.

Opdrachtgever: Enexis

Enexis Netbeheer investeert 250 miljoen euro extra in haar energienet. De

Waar: Noordoost en zuidoost

netbeheerder verwacht de komende jaren flinke hoeveelheden duurzame

Investering:

Nederland

energie uit zon en wind aan te sluiten op haar netwerk. Tot 2021 gaat het

250 miljoen euro

om bijna 2200 megawatt. In de jaren daarna verwacht de DSO nog eens

Afronding: 2021-2030

ruim 3300 megawatt aan te kunnen sluiten.

Opdrachtgever: TenneT

TenneT laat het modulaire hoogspanningsstation van de toekomst bouwen

Waar:

Hengelo en Nederweert

door Croonwolter&dros. Deze zal als basis dienen voor een tien jaar durend

Start:

medio 2022

vervangingsprogramma van circa 150 stuks 110kV en 150kV stations.

Biomassa Opdrachtgever: Sparkling Biomass

Sparkling Biomass bouwt een vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De

Waar:

Innofase, Duiven

stoom wordt direct geleverd aan een verwerker van aardappelresten die er

Afronding:

2020

zijn drooginstallaties mee voedt.

Capaciteit:

12.500 MWh elektriciteit en 87.600 MWh warmte

Mist u nog een project in ons overzicht? Mail het ons: info@industrielinqs.nl

26 UTILITIES

nr. 4 - juni 2020

Utilities 4 - juni.indb 26

26-05-2020 15:49