Utilities 3 - 2020

UTILITIES NUMMER 03 - mei 2020 • TWINTIGSTE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

Energiebedrijven vitaal maar voorzichtig Infrastructuur remt duurzame investeringen De industrie als groene batterij www.utilities.nl

Bij OMV GAS gaan flexibiliteit en exceptionele service samen met de internationale kennis en financiĂŤle kracht van de OMV Group. Wij leveren aardgasoplossingen op maat aan grote Europese klanten en distributeurs. Onze flexibele prijs- en leveringsconcepten evenals gedetailleerde kennis van de markt zorgen ervoor dat onze producten perfect aansluiten op uw specifieke behoeften. Neem contact met ons op als u wilt weten hoe onze aardgasoplossingen uw bedrijf kunnen ondersteunen: www.omv-gas.nl

Inhoud

8

12

Energiebedrijven vitaal en voorzichtig

Suiker Unie bespaart energie

Industrie als groene batterij

Strenge hygiënemaatregelen en kleinere teams die anderhalve meter afstand houden; de plantmanagers van de Nederlandse energiecentrales doen er alles aan om corona buiten de deur te houden.

De fabriek van Suiker Unie in Dinteloord ontwikkelde zelf een flexibele thermische damprecompressie waar het veel energie mee bespaart.

Door verdere optimalisaties van het systeem bespaarde de fabriek in de campagne van 2019 en 2020 3,4 miljoen kubieke meter aardgas.

Bedrijven die hun elektrische assets kunnen afstemmen op het volatiele aanbod van wind- en zonne-energie ondersteunen niet alleen de energietransitie, maar verdienen hier ook geld aan. Nouryon, Aldel en ESD-Sic acteren al op de felxibiliteitsmarkt.

24

18

32

28

Infrastructuur remt investeringen

Netbeheerders op stroom

SF6-vrije schakelinstallaties

Eind september kunnen bedrijven zich voor het eerst inschrijven voor de stimuleringsregeling Duurzame Energie en Klimaat (SDE++). Met de nadruk op klimaat krijgen ook CO2besparende technologieën financiële ondersteuning zoals CO2-afvang en opslag, de inzet van elektrische boilers en de benutting van industriële restwarmte.

De coronacrisis lijkt de activiteiten van de netbeheerders niet ernstig te vertragen. De uitdaging voor de DSO’s en TSO is dan ook groot dankzij de snelle opkomst van volatiel decentraal duurzaam vermogen.

Al sinds jaren verbiedt de Europese Commissie het gebruik van gefluorideerde broeikasgassen. Een kilo van het gas staat namelijk qua broeikaseffect gelijk aan maar liefst 23.500 kilo CO2. Stedin is nu een van de eerste netbeheerders die overstapt op SF6-vrije schakelinstallaties.

Commentaar.................................... 5 Trending news................................. 6

Technologie & Innovatie................. 15 Projecten.......................................... 30

In het volgende nummer................. 34

UTILITIES 3 nr. 3 - mei 2020

MAAK KENNIS MET SIDUNN® CONNECTED

???

Monitoring en beheer op afstand van uw vermogensschakelaars.

WEET U PRECIES WAT DE STATUS VAN UW INSTALLATIE IS?

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com

www.santoncbs.com

Verkoop stoom- en warmwaterketels

Eco Steam Trading & Consultancy bv

www.eco-steamandheating.com +31 (0)13 583 94 40 | info@eco-steamandheating.com

ENERGIE IN TIJDEN VAN CORONA

De afgelopen weken is de wereld ineens stil komen te staan. Tenminste, voor bedrijven die niet in de vitale sector zitten en beroepen die niet tot de cruciale behoren. Nu kan ik mijn werk niet cruciaal noemen, maar gelukkig kunnen journalisten ook thuis nieuws vergaren. En zo sprak ik met vertegenwoordigers van de industrie en energiesector die het drukker dan ooit hadden. Sommige interviews werden dan ook afgezegd vanwege spoedeisende coronabesprekingen. Terwijl anderen juist van de gelegenheid gebruik maakten om naar buiten te brengen hoe zij doorgaan, met inachtneming van de RIVM-richtlijnen.

Gaandeweg viel me de flexibiliteit en creativiteit van de Nederlandse managers op. Bedrijven konden niet alleen heel snel konden overschakelen van bijvoorbeeld bierproductie naar de productie van handgel. Maar ook de bedrijven die op de oude voet door moesten gaan, zoals de energie- en watersector, konden zich snel aanpassen aan het nieuwe normaal. En dus krijgen we nog steeds stroom, terwijl de operators in onze elektriciteitscentrales anderhalve meter van elkaar vandaan zitten, persoonlijke beschermingsmiddelen dragen en heel veel hun

Intussen gaan geluiden op om deze crisis aan te grijpen om transities die we al zijn ingegaan te versnellen.

handen wassen.

De watersector neemt ook de nodige voorzorgsmaatregelen, maar gebruikt de extra tijd zelfs voor het naar voren halen van onderhoud. Doordat straten toch leeg zijn, kunnen sommige verkeer opstoppende onderhoudswerken beter nu worden uitgevoerd.

Intussen gaan geluiden op om deze crisis aan te grijpen om transities die we al zijn ingegaan te versnellen. Daar is natuurlijk wat voor te zeggen. Wellicht kunnen de netbeheerders investeringen naar voren halen en voorrang geven aan netversterking. Technici die nu gedwongen thuiszitten, staan te springen om weer aan de slag te gaan. Bovendien zullen graafwerkzaamheden nu minder overlast bezorgen dan als de wegen weer volstaan.

Ik weet dat het gemakkelijk praten is van achter de laptop. Maar ik ben het er wel mee eens dat we een goede crisis niet zouden moeten verspillen. Ik ben dan ook zeer benieuwd waar de taskforce infrastructuur Klimaatakkoord mee komt. Het rapport is namelijk al klaar, maar de minister heeft even geen tijd om hem officieel te ontvangen. Volgende maand zal u hier zeker meer over horen. Tenminste, als de minister dan inmiddels wat meer tijd over heeft.

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

Mix-land-black--NL.pdf 1 27/02/2018 15:48:04

Colofon Twintigste jaargang nummer 3 - mei 2020 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever Industrielinqs Energie & Water Gedempt Hamerkanaal 155 1021 KP Amsterdam T 06-51499670 info@industrielinqs.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

acts

manuf

Drukkerij

Opzeggen

PreVision Graphic Solutions

Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar.

Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00

Opzeggen kan via info@industrielinqs.nl Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2020 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

MILIEUVRIENDELIJK SOCIAAL VERANTWOORD PAPIER & KARTON VAN LANDBOUWAFVAL

WWW.PAPERWISE.EU

UTILITIES 5 nr. 3 - mei 2020

Trending news op www.utilities.nl

1 Rioolwaterscreening monitort verspreiding coronavirus

Wateronderzoeksinstituut KWR onderzocht hoeveel SARCoV-2, ofwel het coronavirus, ze konden terugvinden in rioolwater. Niet omdat het coronavirus via rioolwater kan worden overgedragen. Maar wel om te kunnen inschatten hoeveel procent van de bevolking in een gebied is besmet.

De onderzoekers konden de aanwezigheid van het virus aantonen en denken in de toekomst het verloop van een besmetting te kunnen monitoren.

KWR denkt dat de SARS-CoV-2 screening van rioolwater te gebruiken is als tool voor het meten van de viruscirculatie in een populatie. Daarmee krijgt de watersector een instrument in handen dat waardevolle extra informatie geeft over de verspreiding van het virus onder de bevolking.

2 Kabinet wil productie kolencentrales terugschroeven

Het kabinet wil dat RWE, Onyx-power en Uniper de productie van hun kolencentrales met 25 procent terugdringen. Het zou zelfs kunnen dat een van de drie centrales helemaal sluit. De Amercentrale is nog buiten schot omdat deze ook warme levert aan de directe omgeving.

Dit jaar sloot Vattenfall nog de kolencentrale op zijn Hemweglocatie. Het Urgenda-vonnis dwingt het kabinet echter drastischere maatregelen te nemen. Volgens NOS wil het kabinet verder gaan en ook de overige, nieuwe kolencentrales aan banden leggen. Bijvoorbeeld door de productie per centrale fors te verlagen. Sluiting van een van de centrales zou ook nog als optie worden overwogen.

3 Reuzentransformatoren ontsluiten zonne- en windparken

De gigantische wind- en zonneparken die investeringsmaatschappijen uit de grond stampen, bezorgen de netbeheerders een groot probleem. De netcapaciteit is namelijk niet berekend op dergelijke spanningspieken. Liander kwam in het Gelderse Ulft met een tijdelijke oplossing: de installatie van twee reuzentransformatoren met ieder een vermogen van veertig megavoltAmpère. Liander begint nu met het aanleggen van de kabels.

Bijkomende uitdaging was om de transformatoren veilig te installeren met inachtneming van de RIVM-richtlijnen rondom het coronavirus. Liander richtte het werk zo in dat werknemers niet dicht bij elkaar in de buurt hoefden te komen.

6 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

agere energievraag door 4 Lcoronacrisis

ernieuwbaar verslaat 7 Hkolen

De totale elektriciteitsproductie uit hernieuwbare bronnen nam toe van bijna 19 miljard kilowattuur in 2018, naar bijna 22 miljard kilowattuur in

2019. Hiermee was voor het eerst de productie van hernieuwbare elektriciteit groter dan de uit steenkool opgewekte hoeveelheid elektriciteit.

De Nederlandse stroomvraag is dankzij de coronacrisis met twintig procent gedaald. Dankzij de sluiting van winkels en horeca zit het stroomverbruik op het niveau van het weekendgebruik. En omdat veel mensen thuiswerken neemt het brandstofverbruik voor transport ook af. Om diezelfde reden daalt het warmtegebruik maar beperkt.

8

Industrie koppelen aan

windparken Offshore windparken hebben ondersteuning nodig om in 2030 11,5 gigawatt energie

5

DOW onderzoekt inzet wet lands voor waterzuivering

rendabel te leveren. Het meest haalbare is om groene industriële energie te ondersteunen. Dit staat in het rapport dat AFRY schreef voor het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

9 Microplastics in rivieren Wetsus promovendus Thomas Wagner onderzocht hoe DOW Terneuzen het spuiwater uit zijn koeltorens kan reinigen. Een combinatie van planten en sediment met aerobe en anaerobe bacteriën in een aangelegd moeras verwijdert corrosieremmers, biociden en fosfonaten.

Universitaire onderzoekers maten 26 soorten microplastics

EMW blij met 6 Vwaterstofvisie kabinet

en -rubbers in de Dommel, de Maas en Nederlandse rioolwaterzuiveringsinstallaties. Rivieren voeren het merendeel van alle microplastics in zeeën en oceanen aan.

Minister Wiebes van

Economische Zaken legde de visie van het kabinet op waterstof voor aan de Tweede Kamer. Volgens Hans

iomassa klimaatvrien10 Bdelijker dan aardgas

Houtige biomassa is zeventig

Grünfeld van VEMW straalt de

tot ruim negentig procent

visie ambitie uit, is realistisch

klimaatvriendelijker dan aard-

en praktisch. De belangenbe-

gas, blijkt uit onderzoek van

hartiger van zakelijke energie-

Royal HaskoningDHV. Het

en watergebruikers mist nog

onderzoek vergeleek de

wel duidelijkheid over de

emissies van houtige

marktordening.

biomassa en van aardgas.

UTILITIES 7 nr. 3 - mei 2020

CORONACRISIS

Energiebedrijven vitaal maar voorzichtig Strenge hygiĂŤnemaatregelen en kleinere teams die anderhalve meter afstand houden; de plantmanagers van de Nederlandse energiecentrales doen er alles aan om corona buiten de deur te houden. Zelfs het onderhoud aan de Eemscentrale gaat door. Maar dan wel wat voorzichtiger dan voorheen.

8 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

H

oewel vorige week nog niet geheel duidelijk was of de ener-

giecentrales tot de vitale sector behoren, is Nederland meer dan ooit afhankelijk van elektriciteit. Natuurlijk kunnen ziekenhuizen altijd terugvallen op hun noodstroomvoorzieningen, maar dat is een scenario dat ze liever niet er bij willen krijgen. Bovendien werken veel Nederlanders thuis en zijn afhankelijk geworden van digitale communicatiemiddelen. Stroomuitval zou echt de maatschappij ontwrichten. Dat gaat volgens de plantmanagers dan ook niet gebeuren.

Kleinere ploegen Ook Harry Talen werkt zoveel mogelijk vanuit huis, om de kans op besmetting zoveel

Marinus Tabak

mogelijk te voorkomen. De plantmanager van Engie heeft meerdere centrales onder zijn hoede en hoeft daarvoor niet altijd ter plekke aanwezig te zijn. ‘We volgen natuurlijk de richtlijnen van het RIVM, maar we hebben weinig moeite

Je moet in een centrale als de onze niets aan het toeval overlaten. Ik ben dan ook blij dat we de juiste maatregelen hebben genomen en verspreiding konden voorkomen.

gehad de nieuwe werkwijzen tussen de oren van onze medewerkers te krijgen.

ter wel dat er maar een kwart van de

stellen. ‘Als de omstandigheden straks

Iedereen is zeer doordrongen van de

mensen op de site aanwezig is van wat

weer zijn genormaliseerd, zullen die

ernst van de situatie. En dus werken we

er normaal gesproken zou rondlopen.

bedrijven het uitgestelde onderhoud

met kleinere ploegen zodat we ander-

Alleen wie fysiek aanwezig moet zijn,

snel willen inhalen. Er is dan gewoon te

halve meter afstand kunnen houden,

mag op de site rondlopen. Op die

weinig capaciteit om al die projecten te

maken toetsenborden schoon als een

manier kunnen ze de noodzakelijke

kunnen uitvoeren. Met de uitfasering

ander er aan gaat werken en zo voorts.

afstand bewaren. Wie ook maar de

van kolencentrales en meer volatiel ver-

lichtste ziekteverschijnselen vertoont

mogen kan Nederland de extra capaci-

Revisie We stellen dezelfde hoge

wordt naar huis gestuurd. Maar ook hier

teit van de 700 megawatt gasturbines

eisen aan onze contractors. We zijn al

geldt dat mensen het zelf zeer serieus

goed gebruiken.’

eerder begonnen met de revisie van

nemen en zelf al thuis blijven bij twijfel

twee turbines die een tijdlang in de

over hun gezondheid.

Thuiswerken Inmiddels werkt de

mottenballen hebben gestaan. We heb-

Een van de argumenten die Talen deed

helft van de onderhoudsorganisatie

ben na zorgvuldig overwegen besloten

besluiten de revisie van de turbines

thuis. Talen: ‘Planners, werkvoorbe-

de onderhoudswerkzaamheden wel

toch door te zetten, is dat veel bedrijven

reiders of bijvoorbeeld maintenance

door te laten gaan. Dat betekent ech-

momenteel besluiten turnarounds uit te

engineers werken veel op kantoor. Dat

LAGERE ENERGIEVRAAG DOOR CORONACRISIS Een klein voordeeltje van de coronacrisis is het feit dat de energievraag met de helft is gedaald. Dankzij de sluiting van winkels en horeca zit het stroomverbruik op het niveau van het weekendgebruik. Wat ongeveer twintig procent lager is dan het normale doordeweekse verbruik. En omdat veel mensen thuiswerken neemt het brandstofverbruik voor transport ook af. Het aantal pintransacties bij tankstations is dan ook met de helft gedaald. Om diezelfde reden daalt het warmtegebruik maar beperkt. Wie thuis werkt, gebruikt immers meer gas voor verwarming. Al zal dat de komende tijd wel afnemen, naarmate de zomer dichterbij komt.

Het industriële stroomverbruik is tot op heden nog weinig gedaald. En ook de warmtevraag van zowel industrie als tuinders zit nog op het normale niveau. De bedrijvigheid is dan ook nog nauwelijks afgenomen. Een aantal bedrijven paste zelfs hun productie aan om zorgpersoneel te ondersteunen . Zo maken chemiebedrijven Ineos en DSM extra ontsmettende handgel. Zelfs bierproducenten, zoals Heineken en Grolsch, hebben van de nood een deugd gemaakt en produceren handgel van bier dat ze terughaalden van hun klanten.

UTILITIES 9 nr. 3 - mei 2020

kan natuurlijk ook prima thuis. En net

havencentrale van RWE Marinus Tabak

Meerdere scenario’s

als veel Nederlanders maken ook wij

vertelt dat ook RWE maatregelen heeft

Tabak zijn van de 350 medewerkers

gretig gebruik van Microsoft Teams.

genomen. Toen een medewerker na

op de centrale een zestigtal onmisbaar

We kunnen heel veel overleggen zon-

een wintersportvakantie in Oostenrijk

voor het bewaken en bedienen van de

der fysiek bij elkaar te hoeven zitten.

besmet bleek te zijn met corona, werd

centrale. Die werken in vijf ploegen-

Sommige zaken kunnen we helaas niet

direct de hele ploeg naar huis gestuurd.

diensten. Mochten er mensen om wat

uitstellen. Zo moeten keuringen wel

De ploeg heeft inmiddels veertien dagen

voor reden ook thuis moeten blijven,

doorgaan, anders ontstaan andere vei-

in quarantaine gezeten en niemand is

dan heeft hij de scenario’s al klaarlig-

ligheidsproblemen.

besmet geraakt. En gelukkig maakt de

gen: ‘We zijn twee weken geleden al

Het valt Talen ook op hoe groot de

medewerker en zijn gezin het ook goed.

overgestapt naar een nieuw rooster

saamhorigheid is tussen de energiebe-

Tabak vertelde dat hij al sinds de uit-

met minimale bezetting. Door minder

drijven in de Eemsdelta. ‘Ik heb regel-

braak in China bezig was met scenario’s

mensen in een ploeg te zetten kunnen

matig overleg met de plantmanagers

en protocollen voor zijn centrale. ‘Je

we zes ploegen maken. Dan hebben

van RWE en Vattenfall. We delen infor-

moet in een centrale als de onze niets

we ook nog wat oudgedienden in de

matie en helpen elkaar waar nodig met

aan het toeval overlaten. Ik ben dan ook

dagdienst die eventueel ook kunnen

de vertaling van de RIVM-voorschriften

blij dat we de juiste maatregelen heb-

invallen, waardoor we een zevende

naar procedures.’

ben genomen en verspreiding konden

ploeg hebben die zou kunnen inval-

De plantmanager van de Eems-

voorkomen.’

len. En in het ergste geval kunnen we

Volgens

NETBEHEERDERS WERKEN VERDER AAN ENERGIETRANSITIE Intussen gaat ook de versterking van het elektriciteitsnet door. Uiteraard met inachtneming van de richtlijnen van het RIVM. Zo werkt Liander lokaal aan versterking van het net in het Gelderse Ulft. Door de snelle toename van wind- en zonneparken is een deel van het elektriciteitsnet in het plaatsje volgeraakt. Hierdoor moeten nieuwe wind- of zonneparken die stroom willen leveren wachten op uitbreiding van het net. Om de congestie op te vangen installeerde de netbeheerder twee reuzentransformatoren met ieder een vermogen van veertig megavoltAmpère.

Gebiedsregisseur Joël van Tiem van Liander. ‘In verschillende stappen breiden we het elektriciteitsverdeelstation in Ulft uit, zodat het net in 2021 meer capaciteit heeft. Nu hebben we twee transformatoren geplaatst en kunnen we de kabels gaan aanleggen. Als alle werkzaamheden afgerond zijn kunnen we nieuwe windparken direct op het station aansluiten.’

Veiligheid is altijd al een groot goed bij het werk in de energiesector, tijdens de coronacrisis is extra alertheid geboden. ‘Iedere ochtend bespreken de technici de richtlijnen van het RIVM’, vertelt Van Tiem. ‘Die zijn leidend. We richten ons werk zo in dat we niet dicht bij elkaar in de buurt hoeven te komen. Dat gaat hartstikke goed.’

E-house Ook Enexis werkt intussen aan noodoplossingen voor de congestieproblematiek die is ontstaan door grootschalige zonne- en windparken. De netbeheerder schafte elf zogenaamde e-houses, mobiele middenspanningsstations, aan waarmee het de netcapaciteit versneld uit kan breiden. Hierdoor komt er ongeveer één gigawatt extra opgesteld vermogen bij. Dat is genoeg om zo’n 250 windmolens of tien vierkante kilometer zonnepanelen op aan te sluiten. Het voordeel van een e-house is dat het als één geheel door de fabrikant geleverd wordt. Hierdoor wordt het veel sneller opgeleverd dan een traditioneel middenspanningsstation.

Vanaf aanstaande zomer mogen netbeheerders reserve-transformatoren gaan gebruiken voor het terugleveren van duurzaam opgewekte elektriciteit.

Thuiswerk Branchevereniging Netbeheer Nederland meldt dat de netbeheerders doorwerken met inachtneming van het protocol: Samen Veilig Doorwerken. Welke werkzaamheden precies worden opgepakt is maatwerk en kan per netbeheerder verschillen. Voorop staat dat de vitale infrastructuur blijft draaien en dat werkzaamheden veilig kunnen worden uitgevoerd. De netbeheerders kijken ook of en wanneer werkzaamheden bij klanten thuis weer kunnen worden opgestart. Omdat de omstandigheden per regio en per klant verschillen, is ook dit maatwerk. Vooraf is er altijd contact met de klant, om heldere afspraken te maken. Het werk gaat alleen door als het voor klanten en monteurs verantwoord en veilig kan worden uitgevoerd. De netbeheerders houden onderling nauw contact over ervaringen met werk op straat en achter de voordeur en stellen op basis hiervan hun werkzaamheden zo nodig bij.

10 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

natuurlijk ook nog terug naar een vierploegendienst. Maar zover is het gelukkig nog niet.’

Geen personeelstekort Hoewel Talen en Tabak dus regelmatig overleggen, kunnen ze geen personeel uitwisselen. Talen: ‘Het bedrijven van een gascentrale is toch wel heel anders dan een kolencentrale. Bovendien hebben we verschillende besturingssystemen en andere werkwijzen. Iemand die hier komt werken heeft toch wel minstens een a anderhalf jaar nodig om in te werken. Dat inwerken is in de huidige omstandigheden sowieso bijna ondoenlijk. Maar voorlopig maken we ons ook geen zorgen over personeelstekorten. We blijven de protocollen volgen, werken zoveel mogelijk thuis en houden afstand.’

Stempel Een rondje langs de andere energiebedrijven levert hetzelfde beeld op als bij RWE en Engie.

Ook Uniper heeft inmiddels maatregelen getroffen om het risico op besmetting met het coronavirus tot een minimum te beperken. Het bedrijf kent tot nog toe geen coronagevallen.

Woordvoerder Michel Groeneveld: ‘De mensen die niet per se op de locatie hoeven te werken, werken thuis. Mensen die op kritieke functies zitten, proberen we zoveel mogelijk te isoleren. En uiteraard bekijken we

Harry Talen

per project die in de planning staat of deze echt nodig is of ook kan worden uitgesteld.’

E.ON baas Johannes Teyssen ging bij bekendmaking van de jaarcijfers ook in op de mogelijke gevolgen van de

Voorlopig maken we ons ook geen zorgen over personeelstekorten. We blijven de protocollen volgen, werken zoveel mogelijk thuis en houden afstand.

coronacrisis voor de onderneming.

‘Over het geheel genomen zal de

Vattenfall meldt dat het al een paar

van Vattenfall in Nederland en de ove-

energie-industrie ongetwijfeld niet

weken maatregelen treft om de energie-

rige markten.

zo hard getroffen worden als andere

productie en de overige essentiële acti-

industrieën’, aldus Teyssen. ‘Maar

viteiten veilig te stellen. Dat gebeurt aan

Genoeg elektriciteit

we verwachten nog steeds dat de

de hand van bedrijfscontinuïteitsplannen

Over tekorten hoeft Nederland zich in

crisis zijn stempel zal drukken op ons

die Vattenfall voor zijn bedrijfsonderde-

ieder geval voorlopig nog geen zorgen

resultaat. Industriële en commerciële

len opstelde en die het bedrijf in werking

te maken. Talen: ‘De afgelopen weken

klanten verbruiken beduidend minder

stelt bij buitengewone situaties, zoals de

hebben we veel wind en zon gehad,

energie. Dit zal een tijdelijke impact

huidige verspreiding van COVID-19.

wat natuurlijk gunstig is voor het

hebben op ons netwerk en onze

Het doel is om de bezetting veilig te

elektriciteitsaanbod. We verwachten

verkoopactiviteiten. Er kunnen vertra-

stellen en de leveringszekerheid van

bovendien dat de industriële elektri-

gingen optreden in ons vermogen om

elektriciteit, gas en warmte in stand te

citeitsvraag dankzij de crisis zal afne-

energie-infrastructuurprojecten op te

houden. Daarmee ligt de focus op het

men. Dat zelfde beeld was ook in Italië

leveren.’

operationeel houden van de centrales

te zien.’

•

UTILITIES 11 nr. 3 - mei 2020

ACHTERGROND

Suiker Unie bespaart energie met thermische damprecompressie De fabriek van Suiker Unie in Dinteloord ontwikkelde zelf een flexibele thermische damprecompressie waar het veel energie mee bespaart. Door verdere optimalisaties van het systeem bespaarde de fabriek in de campagne van 2019 en 2020 3,4 miljoen kubieke meter aardgas. En de bodem is nog niet bereikt. Het succes inspireerde de operators bovendien om nog meer energiebesparingen door te voeren.

12 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

Tekst: Marc van Dijk, procestechnoloog Cosun R&D, Egbert Klop, algemeen directeur BlueTerra Energy Experts

I

n Dinteloord staat een van de twee

Door de afschaffing van het suiker-

baar komt, heeft een druk van circa

Nederlandse fabrieken van Suiker Unie.

quotum in 2017 kreeg Suiker Unie de

2,5 barg en 140 graden Celsius. Deze

De suikerproducent die onderdeel is van

mogelijkheid haar productiecapaciteit

stoom heeft voldoende energie om

Royal Cosun heeft een heldere visie op

op te voeren. Om die reden is in 2017

het indampproces aan te drijven. Een

duurzaamheid en brengt deze ook in de

de meertraps indamper uitgebreid

hogere druk- en temperatuur is niet

praktijk. Een van de voorbeelden daar-

met een zevende trap. Dit leverde al

gewenst, omdat dan versnelde suikeraf-

van is dat het bedrijf de grondstof sui-

een forse winst op: een verbetering

braak plaatsvindt in de indampers.

kerbiet zorgvuldig ontleedt in hoogwaar-

van de energie-efficiency van maar

dige biobased producten. Een ander

liefst veertien procent.

voorbeeld is de vergistingsinstallatie in

Flex-TDR Kenmerkend voor het proces van suikerproductie is dat het een

Dinteloord, die bijproducten omzet in

Campagnebedrijf De Suiker-

campagnebedrijf is met relatief weinig

biogas en jaarlijks elf miljoen kuub groen

fabriek in Dinteloord is een typisch

productie-uren per jaar. Ondanks het

gas invoedt in het aardgasnet.

campagnebedrijf. De suikerfabriek kan

continue karakter van het kernproces,

Suiker Unie heeft de ambitie om de

pas starten als de eerste bieten in het

vraagt de bietencampagne veel flexibi-

meest groene, innovatieve en suc-

najaar worden aangeleverd en stopt

liteit in de warmtehuishouding. Suiker

cesvolle bietenverwerker ter wereld te

weer als alles verwerkt is. De campagne

Unie wil gelijktijdig de capaciteit van

zijn. Onderdeel van deze ambitie is het

start regulier eind september en eindigt

de fabriek opvoeren én de energie-efficiency verbeteren. Deze set aan wensen en eisen vragen om innovatieve technie-

Het Flex-TDR systeem waardeert reststoom van ruim één barg op naar stoom van circa 2,5 barg.

ken en creatieve oplossingen.

Om deze reden ontwikkelde Cosun R&D het Flexibele damprecompressieconcept met de naam: Flex-TDR,

optimaal benutten van de beschikbare

normaliter eind januari van het daarop

ofwel Flexibele Thermische Damp

restwarmte. Suikerunie ontwikkelde in

volgende jaar. Hoewel het productie-

Recompressie. Suiker Unie implemen-

eigen beheer het Flex-TDR concept en

proces een continu proces is, spelen

teerde dit systeem sinds 2017 met suc-

optimaliseerde te techniek samen met

verschillende factoren een rol die de

ces. Het Flex-TDR systeem waardeert

BlueTerra Energy Experts.

vraag naar energie (vooral stoom) en de

restwarmte (reststoom) van ruim één

beschikbaarheid van restwarmte sterk

barg op naar stoom van circa 2,5 barg.

Suiker Om van suikerbieten tot suiker

laten fluctueren. Zo lopen er batchpro-

Dit opgewaardeerde stoom drijft het

te komen, verdampt Suiker Unie veel

cessen parallel aan het proces van het

indampproces aan en sluit daarmee de

water in het productieproces. Na het

indampen van het suikersap die gebruik

cirkel voor het benutten van restwarmte.

doorlopen van een reeks processtappen

maken van de damp die vrijkomt bij het

voor het winnen en zuiveren van het sui-

indampen. Ook de buitentemperatuur

Damprecompressie De clou van

ker uit de suikerbiet blijft een suikerbie-

beïnvloedt de energievraag. Bovendien

het Flex-TDR systeem is een cascade-

tensap over, ook wel dunsap genoemd.

zijn suikerbieten natuurproducten die

opstelling van stoomejecteurs. Een

Dit sap bevat nog relatief veel water en

kunnen wisselen qua samenstelling.

stoomejecteur kan damp met lagere

een klein deel droge stof (vijftien tot

Met name het suikergehalte fluctueert.

druk meeslepen naar een hogere druk.

zeventien procent). Voor verdere ver-

Dit proces wordt aangedreven door

werking moet het dunsap verder inge-

Dinteloord Suiker Unie in

hogedrukstoom in een Venturi buis.

dikt worden tot diksap met een droges-

Dinteloord heeft een eigen energieop-

Hierdoor zijn er geen bewegende

tof gehalte van circa zeventig procent.

wekking, die geheel is afgestemd op de

onderdelen nodig. Voor aandrijving van

Om tot diksap te komen, verdampt de

hoge thermische energievraag van de

het proces is verse hogedruk motive

fabriek een groot deel van het water in

fabriek. De installatie bestaat uit twee

stoom vereist.

het dunsap in meertraps indampers. De

stoomketels met een capaciteit van

De compressieverhouding van TDR is

fabriek in Dinteloord gebruikt hiervoor

240 ton stoom per uur en een stoom-

afhankelijk van de aangeboden stoom-

twee indampstraten met elk zeven trap-

druk van vijftig barg. Als energiebron

drukken. Als vuistregel kan worden aan-

pen. Meertraps indamping is een ener-

gebruikt Suiker Unie aardgas. De stoom

gehouden dat de druk van de motive

gie-efficiënte technologie die de pro-

wordt geëxpandeerd in een tegendruk-

stoomdruk vijf maal hoger moet zijn dan

cesdamp die ontstaat door indamping

turbine die een generator aandrijft.

de suction stoomdruk, om een com-

van suikersap gebruikt als warmtebron

Deze generator kan 25 megawatt

pressieverhouding van 1,5 te bereiken.

voor de volgende indampingstap. Door

elektrisch opwekken, wat meer dan

een zeventraps indamper toe te passen,

voldoende is voor de eigen behoefte

is maar één ton stoom nodig om zeven

van de fabriek. De fabriek kan zelfs tot

ton water te verdampen. Op deze wijze

maximaal vijf megawatt elektrisch terug

benut Suiker Unie de energie (warmte)

leveren aan het openbare net.

in het systeem zo optimaal mogelijk.

De stoom die na de turbine beschik-

Voorbeeld: Damp recompressie van 2 bar naar 3 bar (Pc/Ps van 1,5) Benodigde motive stoomdruk: 2 x 5 = 10 bar

UTILITIES 13 nr. 3 - mei 2020

|

Â?

 � ��

�  ­€‚ €ƒ„ … �†‡  ‡ �ˆ� ‰ ‚ �  €†€Š

‘ Œ‡

Ž Œ‡

‹ Œ‡

Œ‡

‘ Œ‡

Ž Œ‡

‹ Œ‡

Œ‡

Principeschema Flex-TDR bij Suiker Unie in Dinteloord (stoomdrukken van Flex-TDR zijn bara)

Bij de gekozen compressieverhouding

een vierstal stoomejecteurs met oplo-

eert sterk, maar wordt goed opgevan-

van 1,5 is de benodigde hoeveel-

pende capaciteit. Hiermee realiseert

gen door de geĂŻnstalleerde Flex-TDR.

heid motive steam doorgaans gelijk

Suiker Unie een goed regelbereik met

Met de toepassing van Flex-TDR

aan de hoeveelheid suction steam.

overlappende werkpunten.

bespaarde Suiker Unie in de cam-

Hogere compressieverhoudingen zijn

Het principeschema van de Flex-TDR

pagne van 2019/2020 3,4 miljoen

mogelijk, maar hebben meer motive

installatie die bij Suiker Unie Dinteloord

kubieke meter aardgas.

steam nodig waardoor de besparing

is gebouwd, is in het figuur hierboven

De installatie is gedurende drie

afneemt. Kenmerkend voor TDR is dat

weergegeven. In totaal zijn er vier

seizoenen (2017/18, 2018/19 en

de compressieverhouding laag is ten

stoomejecteurs geplaatst met en oplo-

2019/2020) intensief gemonitord en

opzichte van bijvoorbeeld Mechanical

pende capaciteit van 3, 6, 12 en 24 ton

geoptimaliseerd. Men verwacht dat de

Vapor Recompression (MVR).

MD-stoom per uur met een druk van

besparing komende jaren verder zal

Daartegenover staat dat TDR een

2,5 barg. Deze installatie is sinds de

stijgen onder andere door een betere

relatief eenvoudige techniek is met

campagne van 2017 in bedrijf.

inzet van restwarmte en de oplopende prijs voor CO2-emissies. Ook bleek

een lage investeringssom (Capex).

Hierdoor is het concept zeer geschikt

Winst Door een deel van de vrijko-

het Flex-TDR concept een aanjager

voor processen met een beperkt aan-

mende procesdamp van de indam-

voor verdere energiebesparingen in

tal productie uren per jaar.

pers te recomprimeren heeft Suiker

het proces. Door deze besparingen

Unie Dinteloord minder verse stoom

komt er meer lagedruk damp vrij die

Regelbaar Door de variaties in de

nodig voor zijn proces. De hoeveel-

Suiker Unie weer kan benutten met

stoomvraag voor de verschillende pro-

heid vrijkomende procesdamp fluctu-

TDR.

cessen in de fabriek en het restdamp

•

aanbod, varieert de gewenste recompressiecapaciteit van de TDR tussen 5

DEI SUBSIDIE

tot 74 ton mechanische damp-stoom

Suiker Unie heeft als ambitie de meest groene, innovatieve en succesvolle

van 2,5 barg per uur. Suiker Unie tapt

bietenverwerker van de wereld te zijn. Onderdeel van deze ambitie is het

veel van de benodigde stoom voor

optimaal benutten van de beschikbare restwarmte. Dit artikel beschrijft

de deelprocessen af uit de meertraps

het Flex-TDR concept, een innovatieve toepassing dat Suiker Unie in eigen

indamper. Het op- en afschakelen

beheer ontwikkelde en samen met BlueTerra Energy Experts optimaliseerde.

van capaciteit moet daarom ook snel

Het Flex-TDR concept wordt mede mogelijk gemaakt door subsidie uit het

kunnen plaatsvinden. Een van de

Demonstratie Energie Innovatie (DEI) programma. Deze regeling valt onder

beperkende eigenschappen van TDR

het topsectoren programma Energie van het ministerie van Economische

is echter dat het debiet beperkt regel-

Zaken en Klimaat en wordt uitgevoerd door Rijksdienst voor Ondernemend

baar is. Men loste dit creatief op door

Nederland (RVO).

een slimme parallelschakeling van

14 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

Technologie & innovatie MICROGENERATOR VAN NANODRADEN ALS BATTERIJ Sensoren zonder batterij, van stroom voorzien door het warmteverschil tussen het oppervlak waarop de sensor is aangebracht en de omgeving: promovendus Daniel Vakulov ontwierp een microgenerator op basis van nanodraden die dat mogelijk maakt.

Minuscule slimme sensoren, die draadloos meetwaarden doorgeven via het internet, worden al gebruikt om industriële en logistieke processen in de gaten te houden. Omdat het ondoenlijk is om telkens de batterijen van deze talloze sensoren te vervangen, zoeken wetenschappers naarstig naar slimmere manieren om dergelijke sensoren van energie te voorzien. Het zogeheten thermo-elektrische effect, waarbij warmte-energie uit de omgeving wordt omgezet in elektriciteit, is daarvoor een voor de hand liggende kandidaat.

Simpel gesteld kun je elektriciteit opwekken door warmte-energie toe te voegen aan een materiaal dat zijn energie niet kwijt kan in de vorm van warmte, maar wel in de vorm van een elektrische stroom. Promovendus Daniel Vakulov onderzocht daarom de thermo-elektrische eigenschappen van nanodraden. Deze draadjes zijn namelijk te dun om via trillingen effectief warmte te transporteren, maar dik genoeg om elektriciteit te

geleiden. Het materiaal indiumantimonide bezit gunstige eigenschappen voor deze toepassing.

Elke generator bestaat uit een soort perceel van een halve millimeter waarin grofweg een miljoen nanodraden uit het oppervlak steken als een soort rietstengels, maar dan stengels van vier micrometer lang, volledig ingebed in transparant plastic. De promovendus toonde aan dat elk van de microgeneratoren een elektrisch vermogen opwekt van veertig microwatt bij

een temperatuurverschil van drie graden Celsius. Dat is niet veel, maar er passen dan ook honderden van deze thermo-elektrische microgeneratoren op een vingernagel.

Aan elkaar gekoppeld zouden die volgens Vakulov genoeg vermogen leveren voor een sensor die je bijvoorbeeld tegen een wand of plafond kunt plakken. ‘Het verschil in temperatuur tussen zo’n oppervlak en de omgeving is eigenlijk altijd voldoende groot om een sensor van stroom te voorzien.’

WARMTEOPSLAG IN WAS MET NANODEELTJES Zogeheten faseovergangsmaterialen zoals parafinewas kunnen warmte vasthouden als ze smelten om deze weer los te laten als ze stollen. Het warmtegeleidend vermogen van de meeste materialen is echter redelijk beperkt.

Wetenschappers die zijn betrokken bij Het Wax+ project willen dit geleidingsvermogen vergroten met nano-vlokken van grafeenoxide.

Phase chaning materials (PCMs)

zoals paraffinewas kunnen warmte absorberen of vrijgeven bij de overgang van vaste naar vloeibare vorm en vice versa. Nanovlokken van grafeenoxide, met een hoog warmtegeleidingsvermogen, zou de capaciteit van dit soort materialen moeten vergroten. De onderzoekers hopen de tijd te verminderen die nodig is om energie op te slaan of terug te winnen, van dagen naar slechts enkele minuten.

UTILITIES 15 nr. 3 - mei 2020

ROESTIGE KATALYSATOR PRODUCEERT WATERSTOF

In de jaren zeventig beschreven twee wetenschappers het HondaFujishima effect, waarbij titaandioxide als fotokatalysator dient bij de productie van waterstof.

Voortbouwend op dit onderzoek zochten Japanse onderzoekers van

de Tokyo University of Science een goedkopere halfgeleiderkatalysator.

De katalysator is gemaakt van een speciaal soort roest die α-FeOOH wordt genoemd, ook wel bekend als Goethiet, een veelvoorkomend mineraal. Met deze katalysator produ-

ceerden de wetenschappers 25 keer meer waterstof met behulp van een kwik xenon lamp dan ze met titaandioxidekatalysatoren produceerden.

‘We waren echt verbaasd over de productie van waterstof met behulp van deze katalysator’, zegt onderzoeker Katsumata. ‘Omdat de meeste ijzeroxiden niet tot waterstof worden gereduceerd. Vervolgens zochten we naar de voorwaarden voor het activeren van α-FeOOH en vonden we dat zuurstof een onmisbare factor was.

Dat was een verrassing omdat veel studies aantoonden dat zuurstof de productie van waterstof onderdrukt door de aangeslagen elektronen op te vangen.’

De katalysator blijkt ook zeer stabiel.

In de laboratoriumopstelling produceerden de wetenschappers meer dan vierhonderd uur waterstof.

OPGEVOERDE ALKALINE ELEKTROLYSE Onderzoekers van twee Amerikaanse universiteiten beweren een alkaline electrolyzer met de prestaties van een PEM electrolyzer te hebben ontwikkeld. Dat zou de kosten voor het splitsen van water in waterstof en zuurstof aanmerkelijk kunnen laten dalen.

De splitsing van waterstof komt grof gezegd neer op twee smaken: proton exchange membranes (PEM) en alkaline electrolyzers. De PEM electrolyser splitst efficiënt water in zuurstof en waterstof, maar gebruikt dure edelmetalen zoals platina en iridium. De alkaline elektrolyzers gebruiken goedkopere materialen en zijn robuuster, maar wel heel volumineus en minder efficiënt.

Een samenwerking tussen het Los Alamos National Laboratory en de Washington State University ontwikkelde een op nikkel-ijzer gebaseerde katalysator, die tien keer zoveel waterstof produceert als de huidige katalysatoren.

Het onderzoeksteam splitst water onder alkalische, oftewel basische omstandigheden met een elektrolyzer anionen uitwisselingsmembraan. Dit

16 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

type electolyzer heeft geen behoefte aan een katalysator op basis van edele metalen. Sterker nog: de katalysator is een combinatie van nikkel en ijzer, elementen die minder duur en overvloediger verkrijgbaar zijn.

De metalen worden bijeengehouden door een hydroxide geleidend polymeer dat de katalysatoren niet alleen bindt, maar ook de PH-waarde verhoogt. Daarmee verhoogt het bindmiddel de reactiesnelheid. De

prestaties van het anionen uitwisselingsmembraan vertienvoudigden, waardoor deze dicht in de buurt kwamen van een PEM electrolyzer.

De combinatie van het elektrodebindmiddel en de katalysator verhoogde de waterstofproductie tot bijna tien keer de snelheid van eerdere anionenuitwisselingsmembraanelektrolyzers, waardoor deze vergelijkbaar is met de duurdere PEM-elektrolyzer.

ZONNECELLEN MET PAPAJA-ENZYMEN In verschillende soorten zonnecellen zitten dunne laagjes titaandioxide. De productie van deze titania-films vereist hoge temperaturen en dure, hoogwaardige technologieën. Onderzoekers van de Technische Universiteit Delft (TU Delft) ontwikkelden een laagdrempelige en volledig organische methode om de dunne poreuze laagjes titania op relatief lage temperatuur te maken met behulp van Papaya-enzymen.

De Delftse onderzoekers gebruikten een enzym genaamd papaïne in een eenvoudig ‘dompelcoating-proces’.

Papaïne komt van nature voor in papajavruchten. ‘Door

het sample voorzichtig te verwarmen in een gewone huistuin-en-keukenoven, verdampte het meeste organische materiaal en bleven poreuze titanialaagjes achter’, legt onderzoeker Duncan McMillan van de TU Delft uit.

De huidige productiemethoden voor dit soort zonnecellen vereisen ofwel een krachtig vacuüm, ofwel gespecialiseerde apparatuur om de monsters mee te verwarmen tot zeshonderd graden Celsius. Dit maakt het proces niet alleen erg duur, het levert ook nog eens vlakke lagen op die niet op elkaar kunnen worden gestapeld, wat leidt tot een beperkt oppervlak.

De nieuwe methode maakt gebruik van enzymatische depositie die een paar minuten duurt, gevolgd door verdamping in een standaardoven. Verbazingwekkend genoeg bleek tijdens het onderzoek dat minstens vijftig van de op deze manier geproduceerde titania-lagen op elkaar kunnen worden gestapeld. Bovendien toonde Dr. Stephan Eijt, ook van de TU Delft, met behulp van positron annihilatie spectroscopie aan dat de titania-lagen zeer poreus waren. McMillan: ‘Deze poreusheid geeft ons toegang tot een groot oppervlak. We denken dan ook dat onze methode, gecombineerd met bestaande technologieën, zonnecellen met een hoog rendement kan opleveren.’

De onderzoekers werken momenteel aan het verhogen van de prestaties en de stabiliteit van de zonnecellen, door het gebruik van verschillende kleurstoffen en door verder te sleutelen aan de poreusheid van de titania-lagen.

ORGANISCHE PROTONBATTERIJ Onderzoekers van de Universiteit van Uppsala ontwikkelden een volledig biologische protonbatterij die in enkele seconden kan worden opgeladen. De accu kan meer dan vijfhonderd keer worden opgeladen en ontladen zonder noemenswaardig capaciteitsverlies.

De onderzoekers konden aantonen dat ze hun accu gemakkelijk kunnen opladen met behulp van een zonnecel. En dat zonder de hulp van de geavanceerde elektronica die bijvoorbeeld lithiumbatterijen nodig hebben. Een ander voordeel van de accu is dat deze niet wordt beïnvloed door de omgevingstemperatuur. De batterij behield zijn capaciteit bij temperaturen tot 24 graden onder het vriespunt.

Het onderzoeksteam koos voor zogenaamde chinonen als actief materiaal in hun batterij. Een chinon of chin-

hydron is een organische verbinding uit een grote klasse van cyclische organische verbindingen. Het zijn oxidatieproducten van aromaten en fenolen. Deze organische koolstofverbindingen zijn in overvloed aanwezig in de natuur, onder andere in de fotosynthese. Kenmerkend voor de quinonen die de onderzoekers

gebruikten, is hun vermogen om tijdens het laden en ontladen waterstofionen (die alleen protonen bevatten) te absorberen of uit te stoten.

Een zure waterige oplossing diende als elektrolyt. Dit is niet alleen milieuvriendelijk, maar levert ook een veilige batterij op die vrij is van explosie- of brandgevaar.

UTILITIES 17 nr. 3 - mei 2020

ELEKTRIFICATIE

De industrie als groene batterij In de transitie naar een emissieloze energievoorziening speelt industriĂŤle elektrificatie een grote rol. Bedrijven die hun elektrische assets kunnen afstemmen op het volatiele aanbod van wind- en zonne-energie ondersteunen niet alleen de energietransitie, maar verdienen hier ook geld aan.

Nouryon, Aldel en ESD-Sic acteren al op de felxibiliteitsmarkt. Het vastleggen van groene elektronen in groene moleculen lijkt dan ook de weg open te breken naar een echt duurzame energievoorziening.

18 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

I

n 2018 kregen AkzoNobel Specialty

investeerden we jaren geleden al in

Chemicals, DSM, Google en Philips

de warmtekrachtinstallatie Delesto en

voor het eerst stroom van het wind-

dus ook in windenergie.’

park Bouwdokken. Een jaar later

De warmtekrachtinstallatie heeft een

volgde de elektriciteit van windpark

tijdlang in de mottenballen gelegen,

Krammer. De bedrijven investeerden

maar krijgt momenteel een revisie om

samen in het windpark via een zoge-

weer stoom en stroom te leveren.

naamd power purchase agreement

Over de vraag waarom Nouryon

(PPA). In de twee jaren daarvoor

zoveel investeert in duurzame energie

tekenden de partijen de samenwer-

hoeft Galjee niet lang na te denken.

kingsovereenkomst voor de bouw van

‘De industrie staat net als de rest van

de twee windparken met een geza-

de maatschappij voor de opgave om

menlijk vermogen van 140 megawatt.

over te stappen van fossiele brand-

Alle vier de bedrijven streven naar een

stoffen naar duurzame energie. Het is

honderd procent groene energievoor-

dan ook niet de vraag óf we afhanke-

ziening. Net als overigens 96 andere

lijk worden van wind- en zonne-ener-

bedrijven die zich committeerden aan

gie, maar wanneer. Met die kennis in

de RE 100 doelstelling van honderd

het achterhoofd willen we liever leiden

procent groene energie. Google en

dan achter de feiten aanlopen. Als een

Philips hadden dat streven met deze

van de grootste stroomverbruikers

investering al bereikt. Akzonobel, nu

hebben we een kans om groene elek-

Nouryon zat ongeveer op de helft.

tronen in te zetten om groene mole-

Het sluiten van PPA’s -oftewel lange

culen te maken. Daarmee kunnen we

termijn stroomcontracten- met een

een belangrijke rol spelen in zowel

windpark ontwikkelaar kan een aantal

vergroening van de chemische sector

Een interessante bijvangst van elektrolytische chloorchemie is dat de productiecapaciteit van elektrolysers kan worden op- en afgeschakeld. voordelen opleveren voor zakelijke

als in de inpassing van volatiele ener-

elektriciteitsverbruikers. Zo biedt een

giebronnen in het energiesysteem.’

PPA voor de investeerder in het park zekerheid omdat de investeringsri-

Balancering

sico’s worden gedekt door een lange

om enige uitleg. Een interessante

termijncontact met afnemers. Die

bijvangst van elektrolytische chloor-

afnemers hebben prijszekerheid voor

chemie is dat de productiecapaciteit

een lange termijn en de mogelijkheid

van elektrolysers kan worden op- en

om de groene stroom in te zetten voor

afgeschakeld. Daarmee ondersteunt

het reduceren van de CO2-emissies

Nouryon de netbeheerder met het

die zijn gekoppeld aan hun energie-

aanbieden van noodvermogen en

gebruik.

capaciteit op de flexibiliteitsmarkt.

Die laatste rol vraagt

Maar het bedrijf kan ook acteren op

Groene moleculen

Voor

de reguliere spotmarkten. ‘Natuurlijk

Nouryon’s Managing Director Energy

moeten we rekening houden met de

& New Business Marcel Galjee is dui-

chloorketen’, zegt Galjee. ‘We moeten

delijk dat de strategische keuzes van

dan ook altijd binnen de keten afstem-

Nouryon richting duurzame energie

men om ervoor te zorgen dat de leve-

gaan. ‘We hebben nu eenmaal veel

ring aan klanten niet wordt verstoord.

elektriciteit nodig voor het elektro-

Maar binnen die bandbreedte is nog

lytisch scheiden van zout in chloor

veel mogelijk. Het mooie van deze

en loog. De energiekosten bepalen

flexibiliteitsmarkt is dat het mes aan

een groot deel van onze productie-

twee kanten snijdt. We helpen de net-

kosten en dus proberen we deze zo

beheerder met het balanceren van het

laag mogelijk te houden. Daarom

net, zodat de inpassing van zon- en

UTILITIES 19 nr. 3 - mei 2020

windenergie niet tot teveel conges-

lers produceren. We zouden die kun-

de productie van chloor en loog, maar

tieproblemen of spanningsdips leidt.

nen vervangen voor of aanvullen met

door elektrolyse van water is het ook

Tegelijkertijd kunnen we er ook geld

e-boilers. Door hybride systemen in te

mogelijk op grotere schaal groene

aan verdienen, of in ieder geval kosten

richten, kunnen we het net ontlasten

waterstof te produceren.

besparen.’

waar het kan en benutten wanneer

Onlangs ontving het consortium

Sinds 2018 werkt Nouryon in zijn

dat nodig is. Natuurlijk vergt ook dit

Djewels elf miljoen euro subsidie

Rotterdamse fabriek met e-flex van

soort uitbreidingen op het stoomsy-

van de Europese Unie. Onder deze

Vattenfall. De Rotterdamse site

steem om maatwerk. Je moet wel een

naam plant Nouryon plant samen

heeft de grootste electrolyse unit

netaansluiting beschikbaar hebben

met Gasunie en een aantal tech-

van Europa en produceert daarmee

die de extra capaciteit aankan. En vol-

nologiepartners en afnemers een

jaarlijks 630 duizend ton chloor, loog

doende ruimte om een e-boiler naast

elektrolyse-installatie in de Groningse

en waterstof. Deze software gebruikt

het bestaande systeem plaatsen. De

Eemshaven. Het consortium onder-

data-analyse tools en algoritmes om

ondersteuning van de SDEK maakt

zoekt nog of deze een capaciteit van

de chloorproductie af te stemmen op

investeringen in ieder geval aantrekke-

twintig of zestig megawatt moet krij-

het elektriciteitsaanbod.

lijker. Al moeten we per casus bekijken

gen. Samen met BP bekijkt Nouryon

of het de investering waard is.’

de haalbaarheid van een 250 mega-

Elektrificatie Inmiddels zijn de

watt installatie in Rotterdam. En dan

tarieven bekend geworden voor de

Waterstof Misschien nog interes-

loopt er ook nog een soortgelijk

subsidie duurzame energie en klimaat

santer is het feit dat Nouryon, mis-

samenwerkingsverband met Tata

(SDEK, ook wel SDE++ genoemd). In

schien wel de partij met de meeste

Steel. Waar een honderd megawatt

de subsidieregeling die de operati-

ervaring met elektrolyseprocessen,

elektrolyse installatie voldoende

onele meerkosten afdekt van emis-

zijn kennis wil inzetten voor de pro-

waterstof moet kunnen produceren

siebeperkende energietechnieken

ductie van waterstof. Het bedrijf heeft

om de koolstofemissies van de staal-

is onder andere geld vrijgemaakt

meer dan honderd jaar ervaring met

producent te reduceren. Het mooie

voor power to heat en power to gas-

elektrolyse en beheert meer dan

van dit laatste project is dat Tata

oplossingen. Galjee: ‘In veel van onze

1.000 megawatt aan electrolyse-

Steel ook het zuurstofgas dat aan de

processen gebruiken we stoom, dat

capaciteit in Europa. Deze technologie

anode ontstaat kan inzetten bij zijn

we tot nog toe met gasgestookte boi-

wordt nu nog met name gebruikt voor

staalproducie.

De Rotterdamse site van Nouryon heeft de grootste electrolyse unit van Europa en produceert daarmee jaarlijks 630 duizend ton chloor, loog en waterstof.

20 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

Buffer Galjee: ‘Een groot nadeel van

infrastructuur en andere systemen,

de netbeheerder het evenwicht op een

het elektrische energiesysteem is de

bouwen waar nodig installaties om en

nauwkeurige manier bijsturen.

volatiliteit. Om een duurzaam ener-

verzorgen de interface met TenneT.

Tot slot neemt Aldel ook deel aan de

giesysteem in balans te houden heb

Aldel hielp het energiesysteem al

Manuel Frequency Restoration Reserve

je hoe dan ook buffercapaciteit nodig.

door een grote constante belasting te

direct geactiveerd (MFRda), ook wel

Nu kun je warmte bufferen, maar daar

bieden voor de conventionele centra-

bekend als noodvermogen. Als het

zit een tijdslimiet aan vast. En elektri-

les. Hierdoor konden deze centrales

bedrijf vol in bedrijf is, kan het zo’n 150

sche opslag in batterijen is behoorlijk

‘s nachts in een laag tempo blijven

tot zelfs tweehonderd megawatt in één

kostbaar. Hier biedt waterstofgas een

draaien om ‘s ochtends snel aan de

keer uitschakelen om zo dreigende

oplossing omdat gas nu eenmaal rede-

toenemende vraag naar elektriciteit te

stroomtekorten af te wenden.

lijk goedkoop is op te slaan. Nog beter

kunnen voldoen.

Dit alles is relatief uniek gezien de

is om de groene stroom vast te leggen

Nu biedt de aluminiumproducent zijn

installaties, het vermogen en de reac-

in groene moleculen. Door afgevangen

gelijkrichters aan om juist de variabele

tiesnelheid van het aluminiumbedrijf.

CO2 te combineren met waterstofgas

belasting op te vangen. Om dit te kun-

kan BioMCN hernieuwbare methanol

nen doen bouwt Aldel samen met

ESD-Sic Niet ver van Aldel staat

produceren.

Energy Pool tien installaties om. Iedere

een bedrijf dat al langer acteert op

De industrie moet snel zijn CO2 uit-

installatie heeft een capaciteit van

onbalansmarkt. Ten minste dat deed

stoot drastisch reduceren. De koppe-

40.000 Ampère en een spanning tot

het tot voor kort zelf. Inmiddels heeft

ling met waterstof maakt een geheel

ongeveer 800 volt.

Engie dat deel van de bedrijfsvoe-

nieuwe route mogelijk naar duurzame

Aldel verwacht een variabele belas-

ring overgenomen van ESD-Sic. Het

chemicaliën. Om dat mogelijk te maken

ting van vijftien megawatt te kunnen

bedrijf produceert siliciumcarbide, een

zal de industrie wel steeds meer onder-

bereiken om de netfrequentie te

schuurmiddel en beschermingsmiddel

deel moeten worden van het energie-

ondersteunen; dat is een zeer grote

van pantservoertuigen. Siliciumcarbide

systeem en andersom. Dat vraagt om

bandbreedte. Echte accu’s van dat kali-

komt van nature nauwelijks voor op

inspanningen van beide kanten, maar als het ergens zou moeten werken, dan is het wel in Nederland. De overheid denkt wat dat aangaat met ons mee en probeert de weg vrij te maken voor een dergelijke systeemintegratie. We

Aldel verwacht een variabele belasting van vijftien megawatt te kunnen bereiken om de netfrequentie te ondersteunen.

zijn bij mijn weten het eerste land dat een SDEK-regeling in het leven heeft

ber die worden gebruikt voor netstabi-

aarde, maar door een stoot elektrici-

geroepen. Daar mogen we best trots

lisatie zijn aanzienlijk duurder dan de

teit door siliciumzand en steenkool te

op zijn. Natuurlijk moet de Capex van

kostprijs waarvoor Aldel het doet.

voeren, is het wel te produceren. Het

electrolysers omlaag en moeten de

Energy Pool handelt namens Aldel

bedrijf gebruikt hiervoor zo’n zestig

volumes snel omhoog om de water-

op drie verschillende markten.

tot zeventig megawatt stroom. Zo’n

stofeconomie op gang te helpen. Met

Als eerste met zo’n tien tot vijf-

95 procent van dat verbruik komt voor

steun van de overheid en de goede wil

tien megawatt op de markt voor

rekening van de ovens, waarvan ruim

van de industrie en energiemarkt gaan

Frequentiebeperkingsreserve (FRC).

zestig procent voor het fysisch-che-

we iets doen wat op geen enkele plek

Deze capaciteit wordt automatisch

mische proces. De eenvoud van het

gebeurt.’

binnen enkele seconden geactiveerd

productieproces maakt het mogelijk

bij een afwijking in de netfrequentie.

om een of meerdere ovens gedurende

Aldel Ook aluminiumproducent Aldel

Bedrijven moeten het volledig gecon-

korte tijd, minuten tot uren, van minder

ondersteunt de netbeheerder met het

tracteerd vermogen binnen dertig

stroom te voorzien. Juist die flexibiliteit

balanceren van het hoogspanningsnet.

seconden kunnen leveren.

in de productie opent voor de onder-

Onlangs tekende de aluminiumsmelter,

Daarnaast handelt men ook op de

neming kansen tot scherpe inkoop.

die tot een van de grootste elektrici-

Frequency Restoration Reserve (FRR),

Het bedrijf kent grofweg drie vormen

teitsverbruikers van Nederland wordt

voorheen regelvermogen. Ook hier kan

van elektriciteitsinkoop: over the

gerekend, een samenwerkingscontract

het bedrijf zo’n tien tot vijftien mega-

counter (OTC) contracten die circa

met de Franse smart energy manager

watt vermogen leveren. TenneT stuurt

75 procent van de behoefte afdek-

Energy Pool.

deze regeling centraal aan en moet

ken, inkoop op de day-ahead-markt en

In 2014 was Energy Pool de eerste

binnen 7,5 minuten volledig kunnen

inkoop op de spotmarkt. De samen-

aggregator die frequentieregulerings-

worden geactiveerd. Na activatie stuurt

werking met ESD-Sic geeft Engie de

diensten aan de Franse transport ser-

de netbeheerder elke vier seconden

ruimte om eventuele overschotten in

vice operator RTE leverde met behulp

een nieuw setpoint dat binnen een

de energieproductie snel kwijt te raken

van load modulation. De Fransen ont-

strikte nauwkeurigheidsband dient te

of tekorten te voorkomen door af te

wikkelen de vereiste automatiserings-

worden gevolgd. Op deze manier kan

schakelen.

•

UTILITIES 21 nr. 3 - mei 2020

Partners Utilities Platform

Expertpanel Utilities Platform Ad van Wijk Professor Sustainable Energy TU Delft

AndrĂŠ Jurjus Directeur Netbeheer Nederland

Rob Kreiter Directeur TKI Energie en Industrie

Leden Utilities Platform

Cyril van Widdershoven Expert in energie-(geo)politiek, -investeringen en -zekerheid

Han Slootweg Directeur asset management Enexis en hoogleraar smart grids aan de TU Eindhoven

Martijn de Graaf Senior Business Development Manager VoltaChem/TNO

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrielinqs.nl - 06 514 99 670

22 UTILITIES

nr. 3 - april 2020

In het nieuws Teus van Eck Teus van Eck Energie en Milieu

De Nederlandse energie-experts trekken lering uit de coronacrisis. We geven u een aantal citaten om over na te denken.

‘Stel dat we een wet ‘Voortgang coronabestrijding’ maken, waarin we regelen dat Nederlandse universiteiten worden uitgesloten van de ontwikkeling van een Corona-medicijn. Want dat zou oneerlijke

Marcel Galjee Director Energy AkzoNobel

concurrentie vormen tegen de commerciële farmaceutische bedrijven; bovendien kan zoiets mogelijk ten koste gaan van het onderwijs aan studenten. Zou u zo’n wet steunen?

Kunnen we, in het kader van de post-Corona maatregelen, de Nederlandse netwerkbedrijven niet nu al mandaat, ja opdracht geven, volop bij te gaan dragen aan de energietransitie?’

Martien Visser schreef een opiniestuk over de rol van netbedrijven in de energietransitie voor Energiepodium.

Sophie Dingenen Corporate & Projectspartner Bird & Bird

‘Het is opmerkelijk hoezeer we in de coronacrisis durfden vertrouwen op experts, terwijl we als het over klimaat of stikstof gaat nog graag een podium geven aan de twijfelbrigadiers van Clintel of het Mesdagfonds.

Toenemend vertrouwen in experts, en afnemende geloofwaardigheid van kwakzalvers, dat zou een positieve bijvangst van deze coronacrisis kunnen zijn.’

Frank Tielens

Jan Paul van Soest trekt een vergelijk tussen de aanpak van de

CEO HeatMatrix Group

coronacrisis en de klimaatcrisis voor Energiepodium.

Winnaar Industrial Energy Enlightenmentz 2017

‘In tijden van crisis wordt vaak veel geld gepompt om de huidige economie overeind te houden. Dat geld kan dan niet in de nieuwe, groene, duurzame economie worden gestopt. Dat komt de transitie niet ten goede. Als je al het geld aan de gevestigde orde geeft, weet je vrijwel zeker dat er geen

Hans vd Spek

doorbraken komen.

Programmadirecteur

Duurzaam Bedrijfsleven interviewde Jan Rotmans over de lessen van de

CleanTech FME

Coronacrisis.

Fokko Mulder Professor faculteit Technische Natuurwetenschappen TU Delft Winnaar Industrial Energy Enlightenmentz 2018

UTILITIES 23 nr. 3 - april 2020

SDE++

Infrastructuur remt duurzame investeringen Eind september kunnen bedrijven zich voor het eerst inschrijven voor de stimuleringsregeling Duurzame Energie en Klimaat (SDE++). Met de nadruk op klimaat krijgen ook CO2-besparende technologieën financiële ondersteuning zoals CO2-afvang en opslag, de inzet van elektrische boilers en de benutting van industriële restwarmte. Of de subsidiebedragen hoog genoeg zijn om projecten vlot te trekken, moet nog blijken. De grootste drempel lijkt nog de benodigde infrastructuur.

24 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

B

egin dit jaar verscheen de

verschillende markten kan de kostprijs

nodig om de klimaatdoelstellingen te

Kamerbrief over de voortgang van

van emissievrije technieken snel dalen.

realiseren.’

de Stimuleringsregeling Duurzame

Zo is de subsidielast van windenergie,

Of het genoeg is voor bedrijven om

energietransitie (SDE++). Minister Eric

dankzij socialisering van de netverbin-

ook daadwerkelijk hun CO2 af te van-

Wiebes van Economische Zaken en

ding, snel gedaald.

gen en op te slaan is volgens Poppe

Klimaat meldde daarin niet alleen de

Voor de CO2-vermijdende oplossingen

afhankelijk van veel factoren. ‘Bedrijven

inschrijfdatum, 29 september tot en

die afhankelijk zijn van duurzame bron-

die willen aansluiten op Porthos beta-

met 22 oktober 2020, maar ook het

nen als wind- en zonne-energie geldt

len een vergoeding voor transport en

subsidiebedrag: vijf miljard euro.

bovendien dat ze niet meer dan twee-

opslag van hun CO2. Men verwacht nu

Een belangrijk nieuw uitgangspunt

duizend draaiuren vergoed krijgen. Dat

een bedrag achterin de vijftig euro per

in de SDE++ is het vermeden aantal

aantal uren is niet geheel uit de lucht

ton CO2. Dat bedrag zal dalen zodra

tonnen CO2. Waar de oude regeling

gegrepen: het zijn namelijk de gemid-

meer CO2 voor transport en opslag

alleen hernieuwbare energie subsidieerde, komen nu ook technieken in aanmerking die direct of indirect de uitstoot van CO2 vermijden, zoals

Inmiddels staan er heel wat projecten in de startblokken of worden businesscases doorgerekend op haalbaarheid.

Carbon, Capture & Storage (CCS) en power-to-x technologie. Dat die tech-

delde draaiuren van een windturbine.

wordt aangeboden en als de Europese

nieken niet altijd de goedkoopste zijn,

En ook zonne-energie is maar beperkt

Unie subsidie voor het project verleent.

bewijst de lijst die het planbureau voor

beschikbaar. Omdat het contraproduc-

Daarnaast maken de bedrijven ook

de leefomgeving opstelde voor het

tief zou werken als elektrische appara-

nog kosten voor de lokale afvang van

ministerie van Economische Zaken en

tuur wordt gevoed met fossiel opge-

CO2 en levering aan de pijpleiding van

Milieu. PBL rangschikte de technieken

wekte stroom, krijgen bedrijven alleen

Porthos. Die laatste kosten verschillen

op basis van verwachte subsidie per

de uren vergoed waarin ze groene

per bedrijf. Tot slot moet in de overwe-

vermeden ton CO2-emissies. Deze

stroom kunnen inzetten.

gingen ook rekening worden gehou-

zogenaamde subsidie-intensiteit loopt

Naast CCS en groene waterstof,

den met het emission trading system

met name behoorlijk op bij de nieuwe,

belandden ook elektrische boilers,

(ETS). Bedrijven kunnen de prijs om

CO2-besparende technieken die recht

warmtepompen en de uitkoppeling

CO2 uit te stoten naar de atmosfeer

hebben op de opex-vergoeding. Zo

van industriële restwarmte op het lijstje

aftrekken van hun kosten. Ze hoeven

heeft een beproefde techniek als een

van de SDEK-regeling. Alle drie deze

die rechten immers niet te kopen. De

ketel op B-hout een subsidie-intensiteit

technieken kunnen een deel van de

algemene verwachting is dat de ETS-

van elf euro per ton vermeden CO2.

warmtevraag, die nu voornamelijk door

prijs de komende jaren oploopt. Daar

Terwijl CCS al op een bedrag van 76

aardgas wordt ingevuld, voor hun reke-

bovenop komt nog de nationale CO2-

euro per ton komt. Groene waterstof-

ning nemen

heffing. Ook die hoeven bedrijven niet

subsidie-intensiteit een van de koplo-

Projecten Inmiddels staan er heel

en aan Porthos leveren. Kortom: het

pers: maar liefst driehonderd euro per

wat projecten in de startblokken of

ziet er allemaal positief uit, maar het

productie via elektrolyse is wat betreft

te betalen voor de CO2 die ze afvangen

ton vermeden CO2. Overigens wil deze

worden businesscases doorgerekend

precieze financiële plaatje is nu nog

rangschikking niet zeggen dat groene

op haalbaarheid. De vraag is dan ook

niet te geven.

waterstofprojecten geen kans maken

of deze uitbreiding van de SDE+ rege-

Als ik de brief van de minister lees, dan

op SDE++ vergoedingen.

ling ook tot een versnelling van de

begrijp ik daaruit dat het ministerie jaar-

decarbonisatie zorgt.

lijks de werkelijk gemaakte kosten wil

Wat betreft CCS-projecten lijkt de

gaan bekijken en zo over-subsidiëring

afgelopen jaren als een robuuste

vergoeding voorlopig nog geen

wil voorkomen. Belangrijker is dat in de

en effectieve regeling om de pro-

doorslaggevende reden zijn om de

brief de planning staat wanneer bedrij-

ductie van hernieuwbare energie in

eerste projecten op te starten. Zo wil-

ven een aanvraag voor SDE++ kunnen

Nederland te stimuleren. De SDE++-

len Air liquide, Air Products, Exxon

doen. Zij weten nu waar ze naartoe

regeling houdt vast aan een aantal

Mobil en Shell CO2 afvangen en

moeten werken. Is de subsidie toege-

elementen van de SDE+-regeling, zoals

offshore opslaan in lege gasvelden.

kend, dan kunnen ze definitief beslissen

het subsidiëren van de onrendabele

Woordvoerder van Havenbedrijf

hun CO2 aan Porthos te leveren. Zodra

top, een gefaseerde openstelling en

Rotterdam Sjaak Poppe ziet de brief

wij weten dat de investering in het pijp-

concurrentie tussen de verschillende

van minister Wiebes als een stap

leidingsysteem wordt terugverdiend,

technieken. Om er zeker van te zijn

voorwaarts op weg naar realisatie

kunnen Havenbedrijf, Gasunie en EBN

dat de overheid alleen de onrendabele

van Porthos. ‘Als je kijkt welke kosten

investeren in de infrastructuur. We

top vergoedt, bekijkt het PBL jaarlijks

PBL voor andere transitiemaatregelen

verwachten volgend jaar de definitieve

de stand van zaken. Door innovatie,

becijfert, dan zie je dat CCS relatief

beslissing te nemen. De eerste CO2 kan

schaalgrootte en volwassenheid van

weinig kost per ton CO2. En dat is hard

dan eind 2023 worden opgeslagen.’

SDE++

De SDE+ bewees zich de

UTILITIES 25 nr. 3 - mei 2020

Power to heat

waait en de zon schijnt. Bedrijven die

len, waardoor ze kunnen worden inge-

elektrische boilers zijn ook nieuw

zo’n elektrische boiler combineren met

zet als primair reservevermogen.’

toegevoegd aan het subsidielijstje.

een bestaande gasboiler, kunnen de

Volgens Bramer valt de investering

Hoewel de techniek voor Nederland

spark spread volgen en kiezen tussen

in een dergelijk hybride systeem wel

nieuw is, is dat voor andere landen

lage stroom óf gasprijzen. Bijkomend

mee. ‘Je breidt eenvoudig gezegd

niet het geval. Met name landen die

voordeel is dat een gasboiler wel

een bestaande gasasset uit door er

van oudsher beschikken over veel

oververhitte stoom kan leveren, terwijl

een elektrische boiler naast te zetten

waterkracht, gebruiken al elektrische

een elektrische boiler niet verder komt

via een retrofit. Je kunt dus al gebruik

boilers voor de verwarming van huizen

dan verzadigde stoom. Je kunt er ook

maken van de aanwezige infrastruc-

en processen. Bart Bramer van Stork

voor kiezen het eerste deel elektrisch

tuur, pompen kleppen en dergelijke. Je

Thermeq ziet in Nederland vooral een

te doen om het stoom vervolgens

hoeft natuurlijk niet honderd procent

rol weggelegd voor hybride systemen.

met gas op te waarderen. Bedrijven

van de capaciteit om te zetten naar

Grootschalige

Met name ook vanwege de beperkte beschikbaarheid van groene stroom.

Stork Thermeq ontwikkelde zelf een elektrische boiler die eenvoudig kan worden geïntegreerd in bestaande stoomsystemen.

Bedrijven die een elektrische boiler combineren met een bestaande gasboiler, kunnen de spark spread volgen en kiezen tussen lage stroom óf gasprijzen.

‘Een stand alone elektrische ketel heeft in het huidige Nederlandse energiesy-

met een dergelijke installatie kunnen

elektrisch vermogen als je al een gas-

steem niet veel zin’, zegt Bramer. ‘Wij

bovendien een bijdrage leveren aan

boiler hebt staan.

hebben nu eenmaal niet de luxe van

netbalancering en peakshaving en

Volgens Robert Kleiburg van Recoy

een continue groene energiebron zoals

daar zelfs geld aan verdienen via bij-

valt de investeringssom, ofwel capex,

de Zwitsers en Zweden. Maar bedrij-

voorbeeld de frequency containment

van elektrische boilers wel mee. ‘Alleen

ven kunnen wel degelijk profiteren

reserve (FCR) markt. Zo’n elektrische

de opex kan hoog worden bij hoge

van de lage stroomprijzen als het hard

boiler is heel snel aan of uit te schake-

elektriciteitsprijzen. Gelukkig worden

26 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

juist die extra kosten gedekt door de

inzetten in elektroboilers. Daar hoort

in Rotterdam. Als ze dezelfde rol in

SDEK.’ Kleiburg ziet de animo dan ook

wel een infrastructuur bij die dat aan-

Limburg kunnen spelen, kunnen we

toenemen voor dit soort systemen.

kan. Hoe vroeger we op de hoogte zijn

47.000 ton CO2 uitstoot besparen. En

‘Ik weet van achttien bedrijven dat ze

van plannen op dit gebied, hoe groter

dat voor een schijntje vergeleken met

overwegen een e-boiler aan te schaf-

de kans dat we het net op tijd kunnen

dure oplossingen als CCS en groene

fen. Met name in de lagere vermogens

voorbereiden op de vraagstijging. Of

waterstof.’

rond de anderhalf a twee megawatt

wellicht kunnen we meedenken over

thermisch vermogen, zijn dit soort

alternatieven.’

systemen redelijk eenvoudig in te

Infrastructuur Gelukkig ziet de Rijksoverheid ook in dat de energie-

passen. Of die bedrijven ook daad-

Warmte En dan is er ook nog de

infrastructuur de grootste belem-

werkelijk gaan investeren is uiteraard

meest voor de hand liggende CO2-

mering is voor grootschalige CO2-

afhankelijk van de businesscase. Naast

besparende oplossing: de uitkoppeling

emissiebperking. Minister Eric Wiebes

de SDEK-vergoeding speelt daarin

van restwarmte. Klimaat en duurzaam-

vroeg dan ook een aantal experts

ook de waarde van de flexmarkt een

heidsexpert Bert Bosman van Sabic

vanuit de industrie en netbeheerders

rol. En dan zouden bedrijven nog ETS-

maakte onlangs nog de kraker van

om de capaciteitsbehoefte te inven-

kosten kunnen aftrekken evenals CO2-

het bedrijf klaar voor uitkoppeling van

tariseren. Intussen is de Taskforce

heffingskosten.’

restwarmte. ‘Eenvoudig komt het er op

Infrastructuur Klimaatakkoord Industrie

neer dat we een koppelstuk hebben

klaar met zijn onderzoek naar knel-

Capaciteit Overigens is de net-

gemaakt waar we de warmte kunnen

punten in de energie-infrastructuur.

capaciteit wel een aandachtspunt bij

aftappen’, zegt Bosman. ‘We sorteren

Hans Grünfeld is namens de industrie

dit soort power to heat oplossingen.

hiermee voor op toekomstige ontwik-

betrokken geweest bij het onderzoek

Energietransitie consultant Hans

kelingen omdat we onze kraker nu

dat ook oplossingsrichtingen aan-

Schneider van Liander vraagt dan ook

eenmaal niet vaak stilleggen. We heb-

draagt. Het onderzoek zou al aan de

de netbeheerders te betrekken bij de

ben de onderhoudsstop dan ook aan-

minister moeten zijn overhandigd,

plannen. ‘Bedrijven moeten zich goed

gepakt om in ieder geval klaar te zijn

maar de coronacrisis heeft uiteraard

realiseren dat ze een deel van hun

voor uitkoppeling als de businesscase

prioriteit. ‘We hebben de infrastruc-

warmtevraag verplaatsen van gas naar

goed uitvalt. Om de warmte daadwer-

turele behoefte van de vijf industrie-

elektriciteit. Dat vraagt om behoorlijk

kelijk bij de gebruiker te krijgen, zullen

clusters en de overige grote energie-

veel elektrisch vermogen. Het is maar

we echter een lange en dure pijplei-

verbruikers in kaart gebracht’, zegt

de vraag of de gemiddelde netaan-

ding moeten aanleggen. Helaas zijn

Grünfeld. ‘Of het nu om CCS, power-

sluiting geschikt is en of het lokale

de SDE++ vergoedingen nog niet van

to-x of de uitkoppeling van warmte

middenspanningsnet die vraagstijging

dien aard dat we over een sluitende

gaat: het succes van deze projecten

aankan. Als we een onderstation

businesscase kunnen spreken. Daar

staat of valt met de capaciteit van de

moeten aanpassen, kost dat tijd. De

is meer voor nodig. Socialisering van

infrastructuur. De industrie heeft al

aansluiting van grootschalige zonne-

de infrastructuur zal wat dat aangaat

eerder aangegeven bereid te zijn om

parken vraagt al om extra mankracht.

een grotere impact hebben. Gasunie

de komende tien jaar meer dan acht

Het is niet zo dat we de overschotten

is inmiddels eigenaar van de onder-

miljard euro te investeren in verlaging

van dit soort parken direct kunnen

grondse warmteleiding WarmtelinQ

van hun CO2-emissies. Maar het heeft geen zin om CO2 af te vangen als er nog geen transportleiding is. Of een

SDE++ 2021

elektrische boiler aan te schaffen als

De verbreding van de SDE+ naar de SDE++ is een stapsgewijs proces. In

de netcapaciteit niet voldoet. Zonder

2020 is een flink aantal aanvullende categorieën in de SDE++ opgenomen.

vooruit te lopen op het rapport dat de

Tegelijkertijd geldt dat de verbreding van de SDE+ daarmee niet is afge-

minister nog moet krijgen, hebben we

rond. Er zijn naar verwachting ook andere technologieën die door de SDE+

de knelpunten en oplossingsrichtingen

ondersteund kunnen worden. Het PBL is het gevraagd om onderstaande

duidelijk in beeld gebracht. Maar het

(categorieën) van technieken door te rekenen:

is uiteindelijk aan de politiek om hier wat mee te doen. Wil ze echter snelle

• Biobased-productie (etheen uit ethanol of bionafta);

slagen maken in decarbonisatie dan

• CO2-afvang en levering aan de glastuinbouw;

is er haast geboden. De inschrijfronde

• Elektrificatie op offshore-productieplatformen;

voor de SDE++ regeling start dit najaar.

• Geavanceerde hernieuwbare brandstoffen voor vervoer (bio-LNG,

Dan zullen de inschrijvers volgend jaar

gehydrogeneerde pyrolyse-olie (HPO) en bio-ethanol uit land- en

al moeten kunnen leveren. Het is wel

bosbouwafval);

handig als ze dan weten waar ze pre-

• Recyling van kunststoffen (PET-productie via depolymerisatie en EPS-recycling).

cies in moeten investeren en of ze niet worden gehinderd door bottlenecks in de infrastructuur.’

•

UTILITIES 27 nr. 3 - mei 2020

Uitgelicht project

Netbeheerders vol op stroom De coronacrisis lijkt de activiteiten van de netbeheerders niet ernstig te vertragen. De uitdaging voor de DSO’s en TSO is dan ook groot dankzij de snelle opkomst van volatiel decentraal duurzaam vermogen. Liander installeerde onlangs twee grote transformatoren om zonneparken te kunnen ontsluiten. TenneT kon zijn tweede stopcontact op zee in gebruik nemen zodat ook de aanlanding van wind geborgd is.

De netbeheerders kunnen de groei naar elektrisch trans-

aanleggen. Als alle werkzaamheden afgerond zijn kunnen we

portvermogen nauwelijks bijbenen. Alleen Liander investeert

nieuwe windparken direct op het station aansluiten.’

dit jaar al zo’n 882 miljoen euro om het net uit te breiden en in de ontwikkeling van slimme oplossingen. Recent nog in

Knelpunten Inmiddels zijn alweer een aantal andere

twee enorme transformatoren die het stroomnet rondom het

knelpunten opgedoken in het verzorgingsgebied van

Gelderse Ulft moeten ondersteunen.

Liander. In Flevoland, Friesland en Gelderland is de capaciteit

‘Het Nederlandse elektriciteitsnet is een van de betrouw-

van het net bijna bereikt. Ook hier schieten de zonneparken

baarste ter wereld, maar niet ingericht op grootschalige

als paddenstoelen uit de grond. Maar ook de vraagkant stijgt

lokale teruglevering van wind- en zonnestroom’, vertelt

met datacenters en de glastuinbouw.

gebiedsregisseur Joël van Tiem van Liander. ‘In verschillende

In veel Gelderse agrarische gebieden zijn plannen voor de

stappen breiden we het elektriciteitsverdeelstation in Ulft

opwek van wind- en zonne-energie. Bovendien ontwikkelt

uit, zodat het net in 2021 meer capaciteit heeft. Nu hebben

glastuinbouw zich snel in de Bommelerwaard en West-

we twee transformatoren geplaatst met ieder een vermogen

Betuwe. Ook ziet Liander een sterke groei van industrieter-

van veertig megavoltAmpère en kunnen we de kabels gaan

reinen en woningbouw. Daarnaast is er veel vraag naar

28 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

laadpunten voor elektrisch (bus)vervoer omdat de provincie vanaf 2025 een ‘zero emissie’ doelstelling heeft vastgesteld voor nieuwe bussen.

Flevoland heeft veel landelijk gebied, dat zich goed leent voor de opwek van duurzame energie. Het aantal windmolens en zonneparken die duurzame energie opwekken, groeit snel. Op sommige plekken groeit het aanbod van (duurzame) energie sneller dan dat de elektriciteitsnetten kunnen worden aangepast.

Friesland maakte de afgelopen jaren een flinke economische ontwikkeling door. Dat leidde tot de komst van nieuwe bedrijven, uitbreiding van bestaande bedrijven, veel woningbouw en investeringen in de toerismesector. Daarnaast is de regio heel actief als het gaat om het opwekken van duurzame energie. Rond de Afsluitdijk spelen op het gebied van windenergie verschillende initiatieven.

Stopcontact Ook TenneT blijft bouwen aan het toekomstige elektriciteitsnet waar windenergie een steeds grotere rol in gaat spelen. Om die windenergie te laten aanlanden, bouwt de netbeheerder een achttal wisselstroomverbindingen met een capaciteit van 700 megawatt. Deze worden ook wel het stopcontact op zee genoemd.

Inmiddels is het tweede stopcontact klaar. Borssele Beta ontsluit de windenergie van de in aanbouw zijnde offshore windparken Borssele III en IV. Het 700 megawatt offshorestation is volgens planning op 1 september operationeel.

Vanaf dat moment kan het windpark, ongeveer 22 kilometer uit de Zeeuwse kust, worden aangesloten. Twee 67 kilometer lange kabels brengen de opgewekte elektriciteit van het offshore windpark Borssele III en IV aan land naar het hoogspanningsstation in Borssele. Blauwwind bouwt momenteel de windparken Borssele III en IV. HSM Offshore in Schiedam bouwde het offshore platform. Op 22 maart voer het ponton met de topside via de Nieuwe Waterweg richting het wind-

Offshore wind in energietransitie

gebied Borssele III en IV. Daarna plaatste een kraanschip

veertig procent van de Nederlandse elektriciteitsvoorziening

op deze locatie de topside op de onderbouw ( jacket). De

van windparken op zee komen. Tot nog toe loopt de imple-

bovenbouw (topside) bestaat uit drie binnenverdiepingen

mentatie volgens planning. Borssele Alpha is september

(main deck, utility deck, control deck) en een buitendek (roof

2019 opgeleverd en nu dus ook Borssele Beta. De capaciteit

deck).De topside is 25 meter hoog, 58 meter lang en 32

van de Borssele III en IV windparken is 700 megawatt.

meter breed. Het gewicht van de topside is 3650 ton.

In aanvulling op de in de ‘Routekaart Windenergie op

In 2030 zal

zee’ vastgelegde 3,5 gigawatt sluit TenneT volgens de

Vattenfall Intussen ondertekende TenneT een nieuwe

‘Routekaart Windenergie op zee 2030’ nog eens 6,1 giga-

overeenkomst met het Zweedse Vattenfall. TennT bouwt

watt op zee opgewekte windenergie aan op het hoogspan-

voor de ontsluiting van windpark Hollandse Kust Zuid 3 & 4

ningsnet. Tot en met 2026 realiseert TenneT acht standaard

twee transformatorplatformen op zee met elk twee 220 kilo-

wisselstroomverbindingen met een capaciteit van elk 700

volt wisselstroom kabels. Via deze kabels wordt de stroom

megawatt. Vanaf 2027 bouwt een aantal consortia verder

naar land gebracht. Op land bouwt TenneT een nieuw trans-

uit de kust, in het windenergiegebied IJmuiden Ver, grotere

formatorstation en breidt de netbeheerder hoogspannings-

windparken. Vanwege de grote capaciteit (twee gigawatt per

station ‘Maasvlakte 380 kV’ uit. In dit hoogspanningsstation

verbinding) en om het verlies van stroom tijdens het trans-

wordt de windenergie van zee aangesloten op de Randstad

port te beperken, voert TenneT deze verbindingen uit als

380 kV- Zuidring van TenneT.

gelijkstroomverbindingen.

•

UTILITIES 29 nr. 3 - mei 2020

Projecten Water Opdrachtgever: Evides Industriewater

De Botlek krijgt een centrale afvalwaterzuivering. Huntsman, Emerald

Start:

2019

Kalama Chemical en Kemira hebben een intentieverklaring voor het

Waar:

Botlek

project getekend. Evides Industriewater is projectontwikkelaar en

Capaciteit: 140.000 vervuilingseenheden

bedrijfsvoerder van de afvalwaterzuivering.

Stoom en warmte Opdrachtgever: Shell Waar:

Rotterdam

Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikkelen van aardwarmte in de regio Rotterdam. Als de vergunning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf het aardwarmtepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna.

Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro

LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’ en verbran-

Waar:

Maasvlakte

dingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte, waarin het productieafval

Investering:

150 miljoen euro

wordt behandeld en omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een

Afronding:

2020

energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie.

Opdrachtgever: Ecluse

Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas van meerdere

Waar:

chemiebedrijven in Antwerpen vervangen door een warmtenet van

Antwerpen

ongeveer vijf kilometer lengte.

Opdrachtgever: o.a. Shell

Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan rest-

Waar:

Rotterdam

warmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de

Investering:

16 miljoen euro

regio Rotterdam.

Capaciteit: warmte voor 16.000 huishoudens

Gas Opdrachtgever: Gasunie en Nouryon

Een consortium van Nouryon, Gasunie en vier partners ontvangt elf

Waar:

Eemshaven

miljoen Europese subsidie voor het groene waterstofproject ‘Djewels’. De

Afronding:

Onbekend

partners installeren een twintig megawatt elektrolyser in Delfzijl voor de productie van waterstof als basis voor groene methanol. Het project krijgt ook vijf miljoen euro subsidie van het Waddenfonds.

Opdrachtgever: Photanol

Photanol heeft de bouw van zijn proeffabriek op het Chemie Park Delfzijl

Waar:

Chemiepark Delfzijl

gegund aan Stork. De demoplant komt in de noordwesthoek van de loca-

Afronding:

zomer 2020

tie te staan en moet voor de zomer van 2020 gereed zijn.

Opdrachtgever: SkyNRG

SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol hebben plannen om Europa’s eerste

Waar:

productiefaciliteit voor duurzame vliegtuigbrandstof te bouwen in Delfzijl.

Delfzijl

Capaciteit: 20-60 MW (9000 ton waterstof) Opdrachtgever: Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam Waar:

Tata Steel IJmuiden

Capaciteit:

100 MW

30 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

Om aan voldoende waterstof te komen, bestuderen Nouryon en Gasunie een uitbreiding van een geplande groene waterstofeenheid.

Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden.

Projecten Opdrachtgever: SterCore

Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige meststoffen én groen

Waar:

Emmtec, Emmen

gas en kan op die manier jaarlijks twintig miljoen kuub groen gas produ-

Capaciteit:

20 miljoen kuub groen gas

ceren.

Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie

De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om bio-

Waar:

Investa Alkmaar

massa in superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het

Capaciteit:

13,5 miljoen kuub groen gas

hogedrukleidingnet van Gasunie kan worden geïnjecteerd.

Opdrachtgever: Gasunie Transport Services

GTS breidt de stikstofinstallatie in Zuidbroek uit. Het project omvat ook

Waar: Zuidbroek

een mengstation inclusief vier kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidin-

Afronding:

2022

gen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden

Investering:

500 miljoen

met de stikstofcaverne in Heiligerlee.

Opdrachtgever: Noord-Nederlandse bedrijven

Bedrijven en overheden in Noord-Nederland willen de komende 12 jaar

Waar:

Noord-Nederland

2,8 miljard euro investeren in emissievrije waterstof. Het Integraal water-

Investering:

2,8 miljard

stofplan Noord-Nederland behelst een portefeuille van ruim dertig projec-

Afronding:

2031

ten om productie, gebruik en transport van waterstof op te schalen.

Opdrachtgever: Oiltanking Antwerp Gas

Oiltanking Antwerp Gas Terminal heeft het EPC-contract voor de bouw

Terminal

van een grote, gekoelde opslagtank in Antwerpen toegekend aan een

Capaciteit:

145.000 kuub

consortium van Engicon (Geldof) en BAM Contractors.

Afronding:

Eind 2021

Opdrachtgever: NAM

Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiveringsinstallatie (GZI) in

Waar:

Emmen komt mogelijk een groene waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat

Emmtec, Emmen

met verschillende partners deze optie nader onderzoeken.

Elektriciteit Opdrachtgever: NeuConnect

NeuConnect is een voorgestelde onderzeese hoogspanningsverbinding

Waar: tussen Isle of Grain en

op basis van gelijkstroom tussen de elektriciteitsnetwerken van Groot-

Fedderwarden Investering:

1,6 miljard euro

Afronding:

2023

Brittannië en Duitsland.

Opdrachtgever: Enexis

Enexis Netbeheer investeert 250 miljoen euro extra in haar energienet. De

Waar: Noordoost en zuidoost

netbeheerder verwacht de komende jaren flinke hoeveelheden duurzame

Investering:

Nederland

energie uit zon en wind aan te sluiten op haar netwerk. Tot 2021 gaat het

250 miljoen euro

om bijna 2200 megawatt. In de jaren daarna verwacht de DSO nog eens

Afronding: 2021-2030

ruim 3300 megawatt aan te kunnen sluiten.

Opdrachtgever: TenneT

TenneT laat het modulaire hoogspanningsstation van de toekomst bouwen

Waar:

Hengelo en Nederweert

door Croonwolter&dros. Deze zal als basis dienen voor een tien jaar durend

Start:

medio 2022

vervangingsprogramma van circa 150 stuks 110kV en 150kV stations.

Biomassa Opdrachtgever: Sparkling Biomass

Sparkling Biomass bouwt een vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De

Waar:

Innofase, Duiven

stoom wordt direct geleverd aan een verwerker van aardappelresten die er

Afronding:

2020

zijn drooginstallaties mee voedt.

Capaciteit:

12.500 MWh elektriciteit en 87.600 MWh warmte

Mist u nog een project in ons overzicht? Mail het ons: info@industrielinqs.nl

UTILITIES 31 nr. 3 - mei 2020

BROEIKASGAS

Stedin stapt over op SF6-vrije schakelinstallaties Al sinds jaren verbiedt de Europese Commissie het gebruik van gefluorideerde broeikasgassen. Een kilo van het gas staat namelijk qua broeikaseffect gelijk aan maar liefst 23.500 kilo CO2. Dankzij een sterke lobby mocht de elektrotechnische sector het gas onder strenge voorwaarden nog wel gebruiken. Er bestaan echter al jaren alternatieven voor dit type schakelinstallaties. Netbeheerder Stedin zal 500 tot 800 SF-6 vrije installaties per jaar afnemen. Oftewel negentig procent van de door Stedin benodigde middenspanning schakelinstallaties op jaarbasis worden SF6-vrij.

32 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

S

F6-gas is één van de zwaarste

jaarlijkse emissie vanaf 2007 tot en

SF6-installaties mogen werken. Die

broeikasgassen en wordt nog

met 2018 circa 0,5 procent. Maar

kosten besparen ze, net als de kosten

veelvuldig ingezet in schakelsyste-

dat betekent wel dat in 2018 770

voor het afvoeren van het gas aan

men in de elektrotechnische sector.

kilogram van het gas in de atmosfeer

het einde van de levensduur. Daarbij

Stedin breidt de komende jaren haar

terecht kwam. Wat weer overeenkomt

voorkomen ze ook risico’s die ontstaan

elektriciteitsnet steeds verder uit, en

met 0,018 megaton CO2-equivalent.

bij een calamiteit. Je wil het zware gas

zocht naar een partner om dat zo

Verhoudingsgewijs vallen deze getal-

namelijk niet inademen want het is

milieuvriendelijk mogelijk te doen. Met

len mee vergeleken bij andere emis-

zeer schadelijk voor de gezondheid.’

de SF6-vrije installaties van Eaton ver-

sies, maar toch zijn ze niet nodig.

Wind- en zonneparken

mijdt de netbeheerder jaarlijks gemid-

De

deld het gebruik van 1950 kilogram

Levenscycluskosten

SF6-gas.

Besseling, Manager Sales & Business

spreekt, de Xiria, gebruikt in plaats van

Development ESS van Eaton: ‘De

SF6-gas droge lucht om te isoleren

Verbod De Europese Commissie

Nederlandse elektrische infrastructuur

en een vacuümonderbreker om te

(EC) stelde enkele jaren geleden een

moet de komende jaren enorm wor-

schakelen. Besseling: ‘Omdat de Xiria

verbod in op het gebruik van SF6-gas

den uitgebreid om de overschakeling

meer dan 5.000 keer kan schakelen is

voor vrijwel alle sectoren. Belangrijke

van fossiele brandstoffen naar duur-

het systeem bijzonder geschikt voor

uitzondering daarop is de elektro-

zame energie mogelijk te maken. Wij

toepassingen waarbij de schakelaar

technische industrie. In deze sector

verwachten dat het daarbij horende

meerdere keren per dag omgezet

wordt dit gas nog volop gebruikt,

schakelmateriaal jaarlijks met zo’n acht

moet worden, zoals bij wind- en zon-

als isolatiegas in schakelinstallaties.

procent groeit. Daarmee groeit ook de

neparken voor hernieuwbare energie.’

Daarnaast zorgt het gas ervoor dat

kans op emissies.’

In de loop van 2020 neemt de

vlambogen tijdens het schakelen snel

Eaton staat niet alleen in zijn overtui-

Europese Commissie het gebruik van

worden gedoofd. SF6-gas is hiervoor

ging dat nieuwe schakelinstallaties

SF6-gas in de elektrotechniek opnieuw

zeer effectief, maar heeft echter een

SF6 vrij zouden moeten zijn. Een

onder de loep, wat mogelijk leidt tot

groot nadeel. De impact op het milieu

aantal andere leveranciers kondigde

een totaalverbod op het gebruik van

van SF6-gas is maar liefst 23.500 keer

al aan na 2025 geen schakelaars met

het schadelijke broeikasgas. Besseling

groter dan die van CO2. De Europese

SF6 te leveren. Met name in de hogere

verwacht niet dat netbeheerders

Commissie heeft zich dan ook ten doel

vermogens is dat nog een behoorlijke

straks al hun middenspanningstations

gesteld om het gebruik van SF6 in

uitdaging, maar het is wel mogelijk.

moeten vervangen. Maar de ver-

2030 met tweederde terug te dringen

Besseling: ‘Je kunt schakelaars ook

wachte uitbreidingen zouden wel vrij

in vergelijking met 2010.

met droge lucht isoleren en schakelen

kunnen zijn van het broeikasgas.

Frits

productrange waar Besseling over

in een vacuüm. Vroeger maakte men

Strenge eisen

al lucht geïsoleerd schakelmateriaal

Netuitbreiding Stedin wacht in

ten de netbeheerders wel voldoen aan

maar dergelijke conventionele instal-

ieder geval de verordening niet af. De

een Europese verordening rondom het

laties hadden een forse footprint. De

netbeheerder startte vorig jaar een

zware broeikasgas. Wie onderhoud

techniek heeft echter niet stilgestaan

aanbestedingstraject voor nieuwe

pleegt aan een installatie met SF6

en inmiddels kunnen we installaties

schakelinstallaties tot 24.000 Volt. De

moet daarvoor opgeleid en gecer-

leveren met een vergelijkbare voet-

keuze viel op de vacuüm- en luchtge-

tificeerd zijn. Sinds die tijd houden

afdruk en met dezelfde diëlektrische

ïsoleerde Xiria schakelapparatuur van

de Nederlandse netbeheerders niet

eigenschappen. Maar dan zonder

Eaton. De komende vier tot acht jaar

alleen bij hoeveel SF6 in de installa-

schadelijke gassen. Ook het argu-

is Eaton hofleverancier van Stedin.

ties zit, maar ook hoeveel ze jaarlijks

ment dat de installaties duurder zijn

De verwachting is dat Stedin zijn net

moeten bijvullen. Dat gas is tijdens

gaat niet op. Tenminste niet als je

jaarlijks uitbreid met vijfhonderd tot

onderhoudswerkzaamheden of door

de levenscycluskosten meeneemt.

achthonderd middenspanning scha-

lekkages in pakkingen of flenzen de

Netbeheerders moeten hun personeel

kelinstallaties. Wat op zichzelf al een

lucht in gegaan. Nu is de gemiddelde

opleiden en certificeren voordat ze aan

behoorlijke klus is.

Sinds 2007 moe-

De netbeheerder heeft al een schakelinstallatie zonder SF6-gas voor het

WINDTURBINES

hoogspanningsnet. Deze installatie

SF6 gas wordt overigens ook in windturbines toegepast. Onderzoek van

van General Electric is afgelopen

WindEurope wijst uit dat alle 100.000 windturbines in Europa jaarlijks naar

zomer geplaatst in het 50.000 Volt

schatting 150 kilogram aan SF6 lekten in de afgelopen zes jaar. Dit staat

verdeelstation in Middelharnis. Dit

gelijk aan een jaarlijkse uitstoot van 3.525 ton CO2. Uiteraard bespaarden de

voorjaar neemt Stedin de installatie in

turbines nog veel meer CO2, maar ook de windsector is op zoek naar alterna-

gebruik. De SF6-vrije schakelinstallatie

tieven. Met name door andere, minder schadelijke gassen in te zetten.

van 50.000 Volt is een primeur voor Nederland.

•

UTILITIES 33 nr. 3 - mei 2020

In het volgende nummer UTILITIES 4 VERSCHIJNT IN JUNI

Thema: Duurzaamheid - Waterbehandeling

Dossier Infrastructuur De Taskforce Infrastructuur

Wetlands reinigen koelwater

Klimaatakkoord Industrie is klaar met

Wetsus promovendus Thomas Wagner

De groene economie van Frans Timmermans

zijn rapport. Elektriciteitsnetten moeten

onderzocht hoe DOW Terneuzen

De coronacrisis is een kans voor

worden verzwaard zodat de industrie

het spuiwater uit zijn koeltorens kan

systeemverandering. Het Europese

een deel van haar energiebehoefte

reinigen. Een combinatie van planten

herstelplan voor de economie moet

kan elektrificeren. De gasinfrastructuur

en sediment met aerobe en anaerobe

een groen karakter krijgen, betoogt

moet geschikt worden gemaakt voor

bacteriën in een aangelegd moeras

Eurocommissaris Frans Timmermans.

het transport van groen gas en water-

verwijdert corrosieremmers, biociden

In een open brief schrijft Timmermans

stof. Er moeten nieuwe warmtenetten

en fosfonaten. Wagner richt zich spe-

dat we niet terug moeten naar een

komen om restwarmte uit de industrie

cifiek op het reinigen van water uit

koolstofspuwende economie.

en afvalverbranding te kunnen uitkop-

industriële koeltorens. Geconstrueerde

Ook het Europees Parlement roept

pelen met de gebouwde omgeving.

wetlands kunnen hierbij een belang-

op om juist nu over te stappen op een

Ook is een infrastructuur nodig om

rijke rol spelen.

groene economie.

CO2 te kunnen afvangen, transporteren en opslaan, dan wel her te gebruiken als koolstofbron voor producten.

Thema's 2020

Advertentie-index

1 Industrie- en proceswater

Eco Ketelservice Verhuur...........................4

2 Energie-infrastructuur en asset management

Industrielinqs............................................. 35

3 Industriële energiebesparing, Isolatie

MODELEC Data-Industrie b.v................. 36

4 Duurzaamheid - Waterbehandeling 5 Industrielinqs special Projecten & Innovaties 6 Vakbeurs Energie - Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 European Industry & Energy Summit 2020

34 UTILITIES

nr. 3 - mei 2020

OMV Gas.......................................................2 Santon Circuit Breaker Services...............4

DELTAVISIE 2020

SCH

NU F J I R

IN

INNOVATIEKRACHT | SPIJKENISSE | 3 SEPTEMBER

OPEN DE POORT Industrie en samenleving worden vaak gezien als twee aparte werelden met daartussen een hek. Dat terwijl ze juist niet zonder elkaar kunnen om de grote uitdagingen op het gebied van klimaat, veiligheid en economische ontwikkeling aan te pakken. Zo heeft de industrie betrokken en goed opgeleide mensen nodig om te werken aan de energie- en grondstoffentransitie.

De industrie wil iedere dag samen met andere partners innovatieve oplossingen ontwikkelen, zoals nieuwe medicijnen, lichtere auto’s en betere isolatie.

Verkiezing Plant Manager of the Year 2020 De Plant Manager of the Year-verkiezing draagt bij aan een positief imago van de Nederlandse procesindustrie.

Dit doet zij door de inspanning en prestaties van plantmanagers te benoemen en te waarderen. De focus ligt hierbij op veiligheid, gezondheid, milieu, productiviteit, efficiëntie en duurzaamheid. Om dit voor het voetlicht te brengen, verschijnen er interviews en films van de genomineerden in het blad en op de website.

Daarom is het van groot belang om in contact met elkaar te blijven, met elkaar te discussiëren, elkaar te inspireren en ook samen nieuwe richtingen uit te zetten. Deltavisie 2020 zet daarom op 3 september de poort tussen samenleving en industrie wagenwijd open.

Denk en debatteer je met ons mee?

Founding partners:

Partners:

www.deltavisie2020.nl

2020

www.moxa.com

IIoT computers; Embedded communicatie Gateways en Front-end processing.

De Moxa industriële IIoT computers zijn ontworpen voor de meest kritische toepassingen, waarbij betrouwbaarheid in een 24/7 productieomgeving centraal staat. In te zetten als IIoT Cloud communicatie Gateway, waarbij door de krachtige processoren Front-end computing mogelijk is. Preventief onderhoud, procesoptimalisatie, data-analyse ofwel IIoT. Onze kijk hierop, pragmatisch.

Uw data één van de belangrijkste assets?

Wij begrijpen dat. Ons aanbod: een betrouwbaar en veilig platform.

Ondersteuning van o.a.: Microsoft Azure (Certified), Wonderware Online Insight, Generic MQTT, HTTP, Sparplug en M2X cloud server.

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl