Utilities 2 - 2020 by Industrielinqs pers en platform

UTILITIES NUMMER 02 - maart 2020 â&#x20AC;˘ TWINTIGSTE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

TKI Watertechnologie overstijgt sectoren AquaVest is Water Innovator of the Year 2020 Centrales uit de mottenballen www.utilities.nl

Bij OMV GAS gaan flexibiliteit en exceptionele service samen met de internationale kennis en financiĂŤle kracht van de OMV Group. Wij leveren aardgasoplossingen op maat aan grote Europese klanten en distributeurs. Onze flexibele prijs- en leveringsconcepten evenals gedetailleerde kennis van de markt zorgen ervoor dat onze producten perfect aansluiten op uw specifieke behoeften. Neem contact met ons op als u wilt weten hoe onze aardgasoplossingen uw bedrijf kunnen ondersteunen: www.omv-gas.nl

Inhoud

8 Samenwerking in waterinnovatie Jantienne van der Meij en Anne Mathilde Hummelen zijn sinds januari directeur TKI Watertechnologie. Van der Meij: ‘We zien het vooral als onze missie om de kennis en technologie uit verschillende sectoren samen te brengen. Door crossectorale samenwerking ontstaan de mooiste oplossingen voor complexe problemen.’

12 Vlakke membranen Vlakke plaat membranen hebben zeer veel voordelen, maar zijn wel lastig te reinigen. Onderzoekers van Vito en Dow ontwikkelden een membraan dat drukken van wee bar kan weerstaan. Rendac gebruikte de IPC-membranen al in een membraanbioreactor en breidde onlangs uit.

Water Innovator of the Year

Samenwerking in waterketen

Het algoritme AquaVest dat investeringsbeslissingen in de waterketen ondersteunt is Water Innovator of the Year 2020 geworden. Behalve kostenbesparingen tot twintig procent, geeft de software ook inzicht in wie, wanneer, hoeveel zou moeten investeren.

Vice president operations Benelux Neldes Hovestad van Dow ziet de hoge standaard die Dow bereikte op het gebied van waterbeheer vooral als een sociaal succes. ‘Doordat we de watervoorziening serieuzer namen dan de gemeente Terneuzen en de Provincie Zeeland hebben we eigenlijk alleen maar medewerking gekregen van de lokale overheden.’

Commentaar ................................... 5 Trending news ................................ 6

Technologie & Innovatie ................ 16 Projecten ......................................... 28

14 Circulaire slibverwerking In andere landen wordt de MID MIXtechnologie al toegepast, maar de Waterschappen wilden graag zelf onderzoeken of het werkt voor hun slib. Dat onderzoek is inmiddels positief afgerond.

22 Uit de mottenballen Vanaf 2013 sloten energiebedrijven units en legden turbines en ketels in de mottenballen. Inmiddels is de spark spread weer gunstiger en kunnen de afgeschakelde eenheden weer gaan produceren. Maar dan moeten ze wel eerst grondig worden gereviseerd.

Agenda ............................................ 33 In het volgende nummer................ 34

UTILITIES 3 nr. 2 - maart 2020

MAAK KENNIS MET SIDUNN® CONNECTED

???

Monitoring en beheer op afstand van uw vermogensschakelaars.

WEET U PRECIES WAT HET VERBRUIK VAN UW ELECTRISCHE INSTALLATIE IS?

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com

www.santoncbs.com

020 20 – 24 APRIL 2

S I E I T A M R O F TR A N S E D N E P P O L K OVE R AL . H ETN N OVE R. H A RT I S H A s hebben de koer geïnspireerd en , en ev dr SE ge ES e M w NNOVER jaar zijn Al meer dan 70 in gang gezet. HA e transformatie iël str n. du ge in or de m n n va eld va nologische wer #HM20 onthult de tech ermesse.com ov nn ha t: ui n Maak er deel va

HOME OF INDUSTRIAL PIONEERS

WATERMINISTER

Een jaar voor de verkiezingen voor een nieuw kabinet zocht het Watervisie Platform alvast naar een schaduwminister van water. Tijdens het Watervisie Congres stelden de kandidaten zich voor en gaven ze hun visie op samenwerking binnen de gesegmenteerde watersector. Drie ministers uit drie gebieden in Nederland die wat mij betreft allemaal het kabinet zouden mogen ondersteunen bij het samenstellen van hun watervisie. Neem het voorstel om Watertafels in te richten analoog aan de Klimaattafels. Want waar we ons nu nog vooral druk maken om verduurzaming van de energieproductie, klopt de volgende uitdaging alweer aan: waterstress. Lijkt bijna niet voor te stellen na een winter waar het alleen maar lijkt te regenen, maar klimaatverandering kan met name in de zomer tot watertekorten leiden. En dan neemt de kwaliteit van het beschikbare water ook af dankzij microvervuilingen, medicijnresten, hormoonverstorende stoffen en bestrijdingsmiddelen. De gehele watersector krijgt met deze problemen te maken, maar het is niet altijd duidelijk wie de watersector is. Zijn het de waterschappen, drinkwaterbedrijven, provincie, gemeente of de Rijksoverheid. Of moet het uitgangspunt de gebruikers zijn: industrie, transportsector, boeren en burgers? Natuurlijk zijn ze het allemaal, maar ze weten elkaar niet altijd te vinden. Bij de Klimaattafels vonden partijen elkaar op regionaal niveau en door inzicht te krijgen in elkaars zorgen en oplossingsrichtingen dienden de oplossingen zich snel aan. Dit zou zeker werken voor de watersector. Al was het maar omdat de wateruitdagingen per provincie en soms zelfs per gemeente verschillen.

Waar we ons nu nog vooral druk maken om verduurzaming van de energieproductie, klopt de volgende uitdaging alweer aan: waterstress.

Wat dat betreft past de Water Innovator of the Year AquaVest helemaal in het gedachtegoed van het delen van kennis en informatie. Het algoritme zorgt er voor dat al die verschillende partijen inzicht krijgen in de noodzakelijke investeringen om ook in de toekomst over voldoende water van voldoende kwaliteit te beschikken. Als alle watergebruikers in een afgekaderd gebied hun data delen, berekent het algoritme wie wanneer het beste kan investeren. De ideale waterminister zou dan ook niet nog meer regels moeten opleggen of onzinnige belastingen invoeren, maar de diverse waardes van water moeten benoemen en beprijzen. Zorg voor een gezonde prikkel om de industrie te stimuleren zijn waterverbruik en afvalstromen te beperken. Maar stimuleer vooral om over de grenzen te kijken, stromen te koppelen en de keten te sluiten. Van verbieden naar verbinden dus. Mix-land-black--NL.pdf 1 27/02/2018 15:48:04

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

Colofon Twintigste jaargang nummer 2 - maart 2020 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever Industrielinqs Energie & Water Gedempt Hamerkanaal 155 1021 KP Amsterdam T 06-51499670 info@industrielinqs.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

acts

manuf

Drukkerij

Opzeggen

PreVision Graphic Solutions

Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00

Opzeggen kan via info@industrielinqs.nl Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2020 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385

MILIEUVRIENDELIJK SOCIAAL VERANTWOORD PAPIER & KARTON VAN LANDBOUWAFVAL

WWW.PAPERWISE.EU

UTILITIES 5 nr. 2 - maart 2020

Trending news op www.utilities.nl

1 TenneT ontwikkelt offshore-netverbinding met leveranciers

Transportservice operator TenneT vroeg de vijf grootste leveranciers van HVDC-technologie om mee te denken over een twee gigawatt offshore netverbinding. Het innovatiepartnerschap moet tot een gestandaardiseerd platformontwerp leiden voor alle HVDC-oplossingen. In 2030 zal veertig procent van de Nederlandse elektriciteitsbehoefte afkomstig zijn van windmolenparken op zee. TenneT realiseert de netaansluitingen voor deze windparken. In het windenergiegebied IJmuiden Ver zullen twee netaansluitingen van twee gigawatt op zee worden aangelegd. Een dergelijke netaansluiting bestaat momenteel niet. Dit vereist een nieuw

platformontwerp en een hoogspanningsgelijkstroom (HVDC) transportsysteem dat een grotere vermogensoverdracht mogelijk maakt. IJmuiden Ver ligt ver uit de kust en heeft een grote omvang. Daarvoor lijkt een twee gigawatt HVDCverbinding gebaseerd op 525 kilovolt, de meeste economische voordelen te bieden. Er is dan slechts één kabelsysteem per twee gigawatt nodig, waardoor de impact op het milieu en de omgeving beperkt is.

2 Vijf miljard euro voor SDE++

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat stelt de eerste ronde van de verbrede Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie (SDE++) tussen 29 september en 22 oktober 2020 open. Naast hernieuwbare energieproductie komen in de nieuwe regeling ook CO2-reducerende technologieën in aanmerking voor subsidie. De SDE++ kent dit jaar een verplichtingenbudget van vijf miljard euro. EZK voegt in 2020 een aantal nieuwe technieken toe aan de SDE++. Dit geldt voor CO2-afvang en -opslag (CCS), industriële restwarmte, warmtepompen, elektrische boilers en waterstofproductie door elektrolyse.

3 AquaVest is Water Innovator of the Year 2020

Het algoritme dat investeringsbeslissingen in de waterketen ondersteunt AquaVest is Water Innovator of the Year 2020. De vakjury was onder de indruk van de holistische benadering van Frontier Ventures, dat AquaVest ontwikkelde. Behalve kostenbesparingen tot twintig procent, toont de software ook wie, wanneer en hoeveel moet investeren. Dat is een goede basis voor meer samenwerking in de waterketen. Om weloverwogen keuzes te kunnen maken, ontwikkelde Frontier Ventures een algoritme dat de variabelen en afhankelijkheden binnen de waterketen doorrekent en vertaalt naar investeringsbeslissingen. De ervaring van Duska Disselhoff van Frontier Ventures met complexe systemen zoals de waterketen stond aan de basis van het algoritme dat ze AquaVest noemde.

6 UTILITIES nr. 2 - maart 2020

4 CCUS-project in trek

Athos is het gezamenlijke

in Portugees8 Rotterdam Nederlands waterstofplan

CCUS-project van Gasunie, EBN, Port of Amsterdam en Tata Steel gericht op afvang, transport, opslag en hergebruik (CCUS) van CO2 in de Noordzeekanaalregio. Het heeft in november 2019 een uitvraag gedaan naar mogelijk geïnteresseerde klanten en CO2-opslagpartners. Hierop is een ruim voldoende aantal reacties gekomen. De bouw van de enorme waterstoffabriek in het

Subsidie samenwerking CO2-opslag

Portugese Sines gaat in totaal ongeveer 3,5 miljard euro kosten. De haven van Rotterdam moet een belangrijke rol gaan spelen bij de doorvoer van de waterstof in

Het project CO2 TransPorts

Noord-West-Europa. De initiatiefnemers van Green

krijgt waarschijnlijk

Flamingo – zoals het project gaat heten – hebben subsi-

EU-subsidie. Het Europees

die aangevraagd bij het IPCEI.

Parlement heeft het project de status van ‘Project of Common Interest’ gegeven. Deze EU-subsidie is belangrijk voor de voortgang van het project. CO2 TransPorts is een project om CO2 van de industrie in Antwerpen, Gent, Zeeland en Rotterdam op te

mestvergasser 9 Vergunning Stercore Stercore heeft groen

slaan onder de Noordzee.

licht gekregen voor de bouw van een innovatieve mestvergas-

singsinstallatie in

Noordzee gasput in productie

Emmen. De definitieve vergunning is

Half februari 2020 is een suc-

binnen. Nog dit jaar

cesvolle start gemaakt met de

begint de bouw van de fabriek en de pro-

gaswinning uit de nieuwe Noordzee gasput L5a-D4 op

ductie zal na ongeveer twee jaar op gang komen. De

het Nederlandse deel. Deze

fabriek draait straks voornamelijk op duurzaam opge-

put ligt in het L5a-D veld op

wekte elektrische energie en zet mest en digestaat uit

iets meer dan 100 kilometer ten noorden van Den Helder.

co-vergisters om in groen gas en bio based carbon.

De nieuwe Noordzee gasput L5a-D4 betreft een zogenoemde hoge druk, hoge temperatuur-put en is geboord tot een diepte van 5,5 kilometer onder de Noordzee.

industriële ketels 7 Ombouw naar hybride biedt kansen

10 Legionellamaatregelen AWZI’s RIVM vindt het

belangrijk dat installaties met een verhoogd

EnergieTransitie onderzocht

risico op verspreiding

de haalbaarheid van het

van Legionella metin-

ombouwen van industriële

gen laten doen en

gasketels naar hybride ketels

geschikte maatrege-

met elektrische elementen.

len nemen. Het is volgens onderzoekers

Uit het onderzoek blijkt dat ketels met een thermisch ver-

van RIVM aannemelijk

mogen van vijf tot twintig megawatt potentieel geschikt zijn om te retrofitten met een capaciteit tussen 13 en 25

dat sommige afvalwaterzuiveringsinstallaties Legionella

procent van het huidige vermogen.

verspreiden.

UTILITIES 7 nr. 2 - maart 2020

INTERVIEW

TKI Watertechnologie gaat crossectoraal Het TKI Watertechnologie bestaat al langer, maar had nog geen eigen gezicht. Dat veranderde begin dit jaar met de aanstelling van Jantienne van der Meij en Anne Mathilde Hummelen tot directeur TKI Watertechnologie. Van der Meij: â&#x20AC;&#x2DC;We zien het vooral als onze missie om de kennis en innovatie uit verschillende sectoren samen te brengen. Door cross sectorale samenwerking ontstaan de mooiste oplossingen voor complexe problemen.â&#x20AC;&#x2122;

8 UTILITIES nr. 2 - maart 2020

en blik op de projectenpagina

nieken om vuil te scheiden van schoon

op de website van het TKI

water. Met diezelfde techniek kan de

Watertechnologie geeft direct de diver-

glastuinbouw selectief schadelijke

siteit weer van de watertechnologiesec-

stoffen uit drainagewater verwijderen,

tor. Drinkwater is onmisbaar voor mens

zodat het water met daarin waarde-

en dier, net als gietwater voor de land-

volle nutriënten weer kan worden her-

bouw en industriewater voor verwar-

gebruikt in de kas.’

ming, koeling en reiniging. Maar water

Het kabinet nam vorig jaar het besluit

is óók een bron van energie en grond-

over de verdere invulling van het zoge-

stoffen. Zowel voor de burger als de

noemde missiegedreven topsectoren-

landbouwsector, industrie en de ener-

en innovatiebeleid. Acht ministeries

giebranche is de toegang tot schoon,

stelden samen met ondernemers

zoet water een primaire behoefte. En

en kennisinstellingen uit de negen

die toegang is steeds minder vanzelf-

Topsectoren, 25 missies vast om de

sprekend. Met waterstress door klimaat-

Nederlandse economie te versterken.

verandering en verzilting van de grond.

Daarbij kozen ze voor vier maatschap-

Maar ook steeds complexere vormen

pelijke thema’s: energietransitie & duur-

van vervuiling zoals microplastics,

zaamheid; landbouw, water & voedsel;

medicijnresten, bestrijdingsmiddelen of

gezondheid & zorg en veiligheid.

andere schadelijke chemicaliën.

De Topsector Water focust zich met

De technologieën om de uitdagin-

name op het thema landbouw, water &

gen het hoofd te bieden komen uit

voedsel (LWV). Daarvoor definieerden

diverse hoeken. Het Nederlandse

de waterexperts zes missies. De eerste

watertechnologieonderzoek is ver-

op kringlooplandbouw, klimaatneutrale

spreid over diverse kennisinstellingen.

landbouw en voedselproductie. De

Bij de TKI Watertechnologie zijn de

tweede op klimaatbestendig landelijk

Waterschappen (Stowa), kennisinstitu-

en stedelijk gebied. Verder focust

ten als TNO, Wetsus, KWR en Deltares,

het thema LWV zich op missies als:

de universiteiten van Delft (TUD) en

gewaardeerd, gezond en veilig voedsel

Wageningen (WUR), HBO middels het

en een duurzame en veilige Noordzee,

Centre of Expertise Water Technology

oceanen en binnenwateren. Als laat-

(CEW) en talloze bedrijven aangesloten.

ste missie wil men Nederland de best beschermde delta ter wereld houden.

Missiegedreven ‘De koers van de TKI’s is recent behoorlijk veranderd’,

Valorisatie

zegt Van der Meij. Het technologie

Watertechnologie richt zich de

gedreven onderzoek is meer gekana-

komende jaren op een viertal thema’s

liseerd in missiegedreven beleid dat

binnen de missies. Het eerste thema

de grenzen van de verschillende top-

is zorgdragen voor schoon en veilig

sectoren overschrijdt. Water heeft een

water. Als tweede onderzoekt men

Het TKI

Water heeft een directe relatie met energie en grondstoffen, maar bijvoorbeeld ook met landen tuinbouw en chemie. directe relatie met energie en grond-

de mogelijkheden voor hergebruik

stoffen, maar bijvoorbeeld ook met

van water en grondstoffen. Het derde

landen tuinbouw en chemie. Door

thema legt de verbinding tussen water

meer op de missies te focussen, kijk je

en energie (opwekking en opslag). En

automatisch verder dan de eigen sec-

als laatste krijgt het slim meten en han-

tor en zie je ook wat innovaties uit de

delen voor waterinfrastructuur extra

watertechnologiesector kunnen bete-

aandacht.

kenen voor andere sectoren en vice

Van der Meij en Hummelen zien zich-

versa. Zo is de watertechnologiesector

zelf vooral als verbindende factor

al behoorlijk ver met membraantech-

tussen de zeer diverse actoren in de

UTILITIES 9 nr. 2 - maart 2020

RTD IWEX

APPLUS+ RTD PRESENTS:

A PROVEN AND QUALIFIED 3D DEFECT IMAGING TECHNOLOGY THE LATEST INNOVATION IN ‘FULL MATRIX CAPTURE’ AUT: RTD IWEX

We deliver reliable solutions for non-destructive testing (NDT), inspection and certification to capital-intensive, high risk oil & gas, energy, chemical and power industries and provide a one-stop solution, covering NDT, Inspection and certification from initial design, manufacturing, construction, commissioning, during operations and after repair.

> RTD Rayscan (RTR)

> RTD Trekscan (DTI)

Our capabilities:

New weld inspection (NC) • Inline in-service inspection (ILI)Maintenance and Repair (MRO) • Engineering (ECA) services and consultancy • Third party services • Review NDT reports and QAQC audits • Training services

applus.com 14P_185x132_adv

HÉT TOONAANGEVENDE EVENEMENT VOOR DE NATIONALE WATERBRANCHE

#2b3990

#05a5d8

#2b3990 80%

#5cb3de

#2b3990 60%

#2b3990 40%

#2b3990 20%

BESTEL UW GRATIS TICKET MET CODE: #87c2e5

#aed3ec

2158

200207_AQUA20_210x297_adv_Basis.indd 15

#d5e6f4

#0082be

#006838

#0071b9

#2a5698

#0199d6

17, 18 & 19 MAART 2020 EVENEMENTENHAL GORINCHEM #594a42

#231f20

WWW.AQUANEDERLAND.NL TWITTER.COM/AQUA_RIO_EH

WWW.LINKEDIN.COM/COMPANY/AQUA-EN-RIO

07/02/2020 09:05

watersector. Hummelen: ‘De water-

Andersom willen we ook nog meer met

technologiesector heeft een sterk ‘ena-

bedrijven in gesprek om van hen te

bling’ karakter en werkt al veel samen

horen waar ze zich zorgen om maken.

met andere sectoren die ook belang

We merken steeds meer dat bedrijven

hebben bij voldoende en schoon

met heel specifieke uitdagingen zitten

water. Ons speerpunt voor 2020 is om

rondom bijvoorbeeld energiebesparing,

die cross-sectorale samenwerking naar

maar daarbij niet direct aan watertech-

fase 2.0 te brengen door zowel in de

nologie denken. Onlangs zag ik nog

kennisontwikkeling als de toepassing

een voorbeeld van een wasserette die

samen op te trekken.’

zijn waswater wilde hergebruiken. Het

Van der Meij: ‘De oorspronkelijke

warme water kon na een filtratiestap

JANTIENNE VAN DER MEIJ-KRANENDONK

opdracht van de TKI’s was het stimu-

opnieuw worden ingezet waardoor

Jantienne van der Meij-

leren van onderzoek en innovatie.

het bedrijf zowel water als energie

Kranendonk werkt als Liaison offi-

Valorisatie van die innovaties stond

bespaarde. Door breder naar de maat-

cer bij WaterCampus Leeuwarden

nog niet expliciet beschreven, maar die

schappelijke thema’s te kijken, kom je

(Wetsus, Water Alliance en Centre

opdracht krijgen wij nu wel mee. De

tot verrassende oplossingen die in je

of Expertise Watertechnology).

projecten die ondersteuning krijgen

eigen sector niet te vinden zijn.’

Sinds 2018 coördineert ze de

van het TKI Watertechnologie varië-

werkzaamheden van de Water

ren van fundamenteel en industrieel

Cross sectoraal

onderzoek tot experimentele ontwikke-

vatiebeleid van het Ministerie van

NL voor TKI Watertechnologie

ling, waaronder demonstraties. Zodra

Economische Zaken en Klimaat (EZK)

en sinds 2019 maakt ze deel uit

een technologie echter marktrijp is, zul-

is niet alleen gericht op het bedenken

van de Programmaraad van de

len we ons moeten terugtrekken. Die

van oplossingen voor Nederlandse

TKI Watertechnologie. Ze is daar-

grens is nooit precies aan te geven en

problemen. Uiteindelijk is het de

naast bestuurslid van de stichting

het is zonde als innovaties stranden in

bedoeling dat de innovaties ook tot

Wetskills. Daarvoor heeft ze bij de

de valley of death tussen innovatie en

economische activiteit leiden. Dat

TU Delft en voor RVO.nl gewerkt

commercialisering.’

Nederland ook op het gebied van

(oa als Innovatie Attaché in

watertechnologie een vuist kan maken,

Washington, DC USA) op de

Innovatiemakelaars Gelukkig

heeft volgens Van der Meij vooral te

thema’s watertechnologie, duur-

zijn er genoeg subsidiemogelijkheden

maken met keuzes. ‘Nederland heeft

zame energie en circulaire

of andere vormen van financiële onder-

geen grote conglomeraten zoals Suez,

economie onderwerpen.

steuning om het gat tussen innovatie

General Electric of Veolia. Maar we zijn

en commercie te overbruggen. Met

wel heel goed in innovatieve technolo-

de inzet van innovatiemakelaars wil

gie in niches van de watertechnologie.

de TKI Watertechnologie start-ups en

We wekken energie op uit het potenti-

mkb hierin verder helpen. Van der Meij:

aalverschil tussen zout en zoet water,

‘Laat ik heel duidelijk zijn: wij gaan geen

slaan water innovatief ondergronds

subsidieaanvragen begeleiden, maar

op en winnen magnesium terug uit

we kunnen bedrijven en onderzoekers

brijn. De combinatie energie en water

wel in contact brengen met de juiste

is een sterke troef gebleken in het

instanties. We hebben tenslotte goede

Nederlandse wateronderzoek. Het is

contacten met de overheid en bedrijven

zelfs mogelijk energie op te slaan in

die met bepaalde watervraagstukken

een waterbatterij.

zitten. Zijn er nog vragen op technisch

Ik denk dan ook dat de keuze van de

vlak dan brengen we ze in contact met

Rijksoverheid om meer cross sectorale

ANNE MATHILDE HUMMELEN

de aangesloten kennisinstellingen. En

samenwerking te stimuleren een goede

Anne Mathilde Hummelen is bij

voor meer praktische vragen kunnen

zet is geweest. Afvalwater van de indu-

KWR programmamanager van

we ze koppelen aan de juiste personen

strie kan als gietwater worden gebruikt

het Bedrijfstakonderzoek, het col-

bij RVO.

voor de glastuinbouw. Of neem het

lectieve onderzoeksprogramma

Dat is ook onze kracht, netwerken

onderzoeksproject dat technologie uit

van de Nederlandse drinkwa-

verbinden en bijeenkomsten te beleg-

de mijnbouw gebruikt om fosfaten uit

terbedrijven en De Watergroep,

gen om vraag en aanbod samen te

afvalwater te verwijderen. Je kunt dit

het grootste drinkwaterbedrijf in

brengen. Een paar keer per jaar kiezen

soort kruisverbanden niet altijd voor-

Vlaanderen. Sinds 2014 vervult

we een thema en zoeken we een breed

zien, maar je kunt in ieder geval wel de

zij de rol van ambtelijk secre-

palet aan onderzoekers en bedrijven uit

dialoog op gang brengen. Dat zien we

taris van het bestuur van TKI

diverse sectoren om samenwerking te

dan ook als een van onze belangrijkste

Watertechnologie.

stimuleren.

missies voor de komende jaren.’

Alliance binnen de WaterCoalitie

Het inno-

•

UTILITIES 11 nr. 2 - maart 2020

INTERVIEW

Energiezuinige membraanbioreactor met vlakke membranen Membraan bioreactoren (MBRâ&#x20AC;&#x2122;s) kennen vele voordelen. Ze zijn compact in ontwerp, leveren een stabiel proces en combineren een lage slibproductie met een hoge efďŹ&#x201A;uent-kwaliteit. Toch dacht de Vlaamse instelling voor technologisch onderzoek (Vito) dat het nog beter kon. De traditioneel toegepaste holle vezel membranen hebben namelijk de neiging snel te vervuilen waardoor module verstopping optreedt. Vlakke plaat membranen zouden minder snel last kunnen hebben van dit euvel. Maar deze hadden weer als nadeel dat ze moeilijker te reinigen waren omdat ze niet terugspoelbaar zijn. De onderzoekers keken naar de tekortkomingen en kwamen op een nieuw ontwerp dat terugspoeldrukken van twee bar kon weerstaan.

12 UTILITIES nr. 2 - maart 2020

Auteurs

eter Aerts is sinds twee jaar CTO bij Blue Foot Membranes, dat

speciaal is opgericht om de Integrated Permeate Channel (IPC) membranen naar de markt te brengen. ‘De membranen zijn opgebouwd uit een kunststof 3D-textiel’, zegt Aerts. ‘Hierop brengen we in één stap een membraanlaag aan, die in het weefsel is verankerd. Normaal gesproken kunnen dit soort vlakke plaat membranen geen tegendruk druk aan of in enkele gevallen maximaal 0,1 bar. Bij hogere drukken gaan ze stuk.

wat een extra belasting opleverde voor

van jaarlijks zevenduizend megawatt-

Dankzij de mechanische verankering

de bestaande waterzuivering. Deze

uur. Bijkomend voordeel is dat de

kunnen de IPC-membranen een druk

konden we met modulair opgebouwde

beluchter eenvoudig boven water te

aan van twee bar. Daardoor kunnen

systemen ombouwen tot biomembraan-

halen is om hem schoon te maken of te

ze regelmatig worden teruggespoeld

installatie. Waarbij de IPC-modules als

onderhouden.’

bij hogere druk wat hun reinigende

één systeem zijn gekoppeld aan de bio-

eigenschappen ten goede komt. Door

installatie.

Uitbreiding Inmiddels bleek ook

het ontwerp van de modules en door

Het voordeel van membraanfiltratie is

de capaciteit van de nieuwe MBR niet

het open permeaatkanaal is de drukval

dat er een veel hogere slibconcentratie

meer toereikend voor Rendac. Gelukkig

bij backwash bovendien nihil. Dat zorgt

mogelijk is. Je hebt bovendien geen

konden IPC en Pantarein dankzij het

ervoor dat alle vervuiling van het mem-

nabezinktank nodig terwijl de waterkwa-

modulaire ontwerp van de membranen

braan oppervlak effectief wordt verwij-

liteit na behandeling stukken beter is. Je

snel schakelen.

derd, over het hele membraanopper-

zou dan ook redelijk eenvoudig een extra

Aerts: ‘De installatie bij Rendac bevatte

vlak. De membranen hebben dan ook

nabehandelingsstap kunnen uitvoeren.

oorspronkelijk acht dubbel gestapelde

een hogere flux dan alle vlakke plaat

Omdat er nog nauwelijks zwevende

IPC-modules, waarmee deze 35 kuub

membranen en ze zijn een stuk energie-

delen in het water zitten, voldoet het om

afvalwater per uur kon verwerken. Om

zuiniger. Bovendien zijn ze competitief

een reverse osmose-installatie toe te

verschillende redenen bleek die capaci-

met holle vezelmembranen als er multi-

voegen om proceswater te maken.’

teit niet voldoende. Wij vonden samen

stacks mee worden gemaakt.

met Pantarein een zeer efficiënte oplos-

Bellenbeluchting Overigens was

sing: we stapelden een extra module op

Vergister Dat de techniek werkt, is

de toevoeging van de vlakke plaat mem-

de bestaande acht modules en kwamen

inmiddels bewezen in een aantal brou-

branen niet de enige verbetering die

zo dus tot een driedubbele configuratie:

werijen. Maar ook Rendac, dat slachtaf-

Pantarein doorvoerde. ‘Rendac maakte

triple-deck. Om de extra watertoevoer

val verwerkt tot dierlijke vetten en dier-

in zijn zuivering gebruik van zoge-

kwijt te kunnen moest nog wel een ver-

meel, gebruikt sinds kort de IPC-panelen

naamde oppervlaktebeluchters’, zegt

hoging van één meter worden gelast op

in haar bioreactor. De MBR is gebouwd

De Langhe. ‘Dit zijn een soort schroeven

de MBR-tank. Bovendien vervingen we

door Pantarein, dat groene waterzui-

die op het water drijven en die ervoor

de terugspoelbare pomp en pasten we

veringsoplossingen ontwikkelt voor de

zorgen dat het slib/watermengsel opti-

de software aan. Met deze redelijk een-

industrie. Directeur van Pantarein Piet de

maal wordt verdeeld. Deze systemen

voudige aanpassingen konden we de

Langhe: ‘Rendac haalt zoveel mogelijk

werden vroeger vrij veel toegepast

capaciteit met veertig procent verhogen.

waarde uit slachtafval. De dierlijke resten

omdat ze zeer robuust zijn. Ze zijn echter

En dat met dezelfde footprint, druk en

worden gepasteuriseerd, gesteriliseerd

niet zo heel efficiënt en hebben veel

beluchting.’

en gedroogd waarna het wordt geschei-

energie nodig. Bovendien veroorzaakt

Aerts rekent uit dat Rendac met dit

den in diermeel en dierlijk vet. Het water

de beluchting nog wel eens verneveling

systeem een kwart van zijn energiever-

dat na het verwerken van de kadavers

van het afvalwater, wat vervolgens door

bruik terugdringt. ‘De helft van de ener-

overblijft, werd normaal gesproken naar

de wind kan worden verplaatst. Dit geeft

gie die de MBR installatie gebruikt heeft

een waterzuivering gestuurd.

veel overlast voor de omgeving.

te maken met beluchting van membra-

In 2018 plaatste het bedrijf een anae-

Wij stelden voor om deze beluchters te

nen. De kleinere footprint zorgt ervoor

robe vergister om de organische rest-

vervangen voor fijne bellenbeluchting.

dat men met éénderde van de hoeveel-

stoffen in het water om te kunnen zetten

Hierbij produceren energiezuinige com-

heid lucht afkan die normaal gesproken

in biogas. Na dit proces ontwatert men

pressoren lucht dat door een luchtver-

nodig is om vlakke plaat membranen

het slibwater-mengsel waarna de dunne

deelsysteem wordt geduwd. Eenvoudig

zuiver te houden. Er zijn dus meerdere

fractie naar de waterzuivering wordt

gezegd zijn dit kunststof buizen met

afgeleide voordelen te halen, maar de

gestuurd. In dit water zitten nog steeds

kleine gaatjes erin. Deze aanpak

belangrijkste is wel dat je op goedkopere

veel organische verbindingen en stikstof,

bespaart Rendac een energieverbruik

wijze, schoner water krijgt.’

•

UTILITIES 13 nr. 2 - maart 2020

WATERINNOVATIE

Investering in circulaire oplossing voor slibverwerking In andere landen wordt de MID MIX-technologie al toegepast, maar de Waterschappen wilden graag zelf onderzoeken of het werkt voor hun slib. Dat onderzoek is inmiddels positief afgerond. VSGM kreeg ďŹ nanciering van het Innovatie en Energiefonds Gelderland om de technologie die slib omzet in een additief voor cement op de markt te brengen.

14 UTILITIES nr. 2 - maart 2020

u wordt slib nog verwerkt in ver-

neutraliseer je eventuele verontreini-

werken. Idealiter doen we dat zo dicht

brandingsovens, gecomposteerd

gingen. Voordat de Nederlandse water-

mogelijk bij de afvalwaterzuiveringsin-

of gestort, met CO2-uitstoot of vervui-

schappen de techniek echter wilden

stallatie omdat je dan het slib minder

ling tot gevolg. Door slib te verwerken

toepassen, wilden ze zeker weten dat

hoeft te verplaatsen. Slib bestaat name-

met de technologie van VSGM, ontstaat

de organische en schadelijke stoffen bij-

lijk voor soms meer dan vijftig procent

een nieuw materiaal dat als grondstof te

voorbeeld niet uitlogen en alsnog in het

uit water. De MID MIX installatie kan slib

gebruiken is in de bouwindustrie. Naast

milieu terechtkomen. Die proef heeft

met een vochtpercentage van 18 tot 55

zeer lage CO2-uitstoot heeft deze tech-

Neutral glansrijk doorstaan.’

procent verwerken en houdt aan het einde zo’n vijftig tot zestig procent van

nologie als enige bijna geen stikstofuitstoot. Provincie Gelderland investeert

Praktijktest Ingenieursbureau

de massa over. De overige veertig tot

via Topfonds Gelderland in het bedrijf

Tauw deed in opdracht van Stichting

vijftig procent is water. De reactie die

om deze veelbelovende techniek sneller

Toegepast Onderzoek Waterbeheer

het calciumoxide aangaat met de orga-

op de Nederlandse markt te brengen.

(Stowa) een uitgebreid onderzoek naar

nische stoffen is exotherm, waardoor

VSGM biedt met de zogenaamde MID

de MID MIX techniek. De installatie

een deel van het water verdampt na

MIX-technologie een alternatief voor

is full scale uitgetest in Wilp met slib

behandeling in de filters en gaswasser.

slibeindverwerking. Na verwerking

van vier verschillende Nederlandse

Aan het eind van het proces blijft dan

van ontwaterd zuiveringsslib in de

waterschappen. Tauw acht de methode

ook alleen een grijswit poeder over, dat

MID MIX-installatie resteert een fijn wit

geschikt om slib met droogstofgehaltes

zelfs drijft op water.’

poeder: Neutral. Neutral is te gebruiken

van 18 tot 55 procent te verwerken.

Circulaire economie Het

in een breed scala van toepassingen in de bouw en kan in bepaalde pro-

Geen uitstoot In het eindrapport

patent van MID MIX is in handen van

ducten cement geheel of gedeeltelijk

van januari 2020 concludeert STOWA

het Kroatische ASTRA Engineering

vervangen. Ook is het geschikt voor

dat MID MIX een kansrijk en uniek

International. VSGM heeft in Nederland

bodemstabilisatie in de bouw en bij de

alternatief is voor slibverwerking van

de exclusieve licentie om het gepaten-

wegenbouw.

Nederlandse waterschappen. Verder

teerde systeem te vermarkten. Filipan:

spreekt het rapport over een relatief

‘Nu lopen er onderzoeken waarbij de

Calciumoxide MID MIX is een

beperkte investering en een competitief

bouwwereld langzaam maar zeker de

fysisch-chemisch stollingsproces waar-

kostenplaatje. Hoewel calciumoxide

overtuiging krijgt van de toepasbaar-

bij diverse stoffen op moleculair niveau

niet goedkoop is, is het wel ruim voor-

heid van de Neutral in combinatie met

reageren met calciumoxide. Daardoor

radig. De lifecycle analysis (LCA) was

een vergroening van het bouwproces.

ontstaan nieuwe verbindingen waar-

volgens Filipan ook zeer voordelig: ‘De

Er is inmiddels veel meer vraag naar

mee wordt voorkomen dat de schade-

organische componenten binden zich

Neutral dan we kunnen leveren. We

lijke stoffen uit de slibben uitlogen of op

chemisch met het calciumoxide tot calci-

praten dan over tienduizenden tonnen.

een andere manier het milieu aantasten.

umcarbonaat waardoor de CO2-uitsoot

De cementindustrie gebruikt al calcium-

De technologie wordt al jaren toegepast

bijna nul is. En de uitstoot van stikstofoxi-

carbonaat in het zogenaamde rauwe

in Frankrijk, Spanje, Servië en Kroatië,

des is zelfs onder de detectiegrens.’

meel, dat met klinker wordt gemengd tot Portland cement. Ook daar lopen

waar de technologie werd ontwikkeld en is gepatenteerd.

Mobiele installatie Volgens

gesprekken over een groene toepas-

Mladen Filipan van VSGM: ‘De organi-

Tauw zijn de installaties flexibel

sing. Wij leveren alleen de technologie

sche componenten in het slib reageren

opschaalbaar en is de benodigde

die het slib duurzaam verwerkt, maar dit

met het calciumoxide tot calciumcar-

oppervlakte klein. Filipan: ‘We kunnen

kan zeker bijdragen aan een volgende

bonaat en calciumhydroxide. Daarmee

per lijn vier tot acht ton slib per uur ver-

stap in de circulaire economie.’

•

UTILITIES 15 nr. 2 - maart 2020

Technologie & innovatie WATER ONTZILTEN MET ZONNE-ENERGIE Een volledig passief ontziltingssysteem op zonne-energie zou per uur meer dan vijf liter drinkwater per vierkante meter zonnecollector kunnen leveren. Daarmee kan het door MIT ontwikkelde systeem van verdampers en condensatoren goedkoop water produceren in kustgebieden. Het ontziltingssysteem dat wetenschappers van MIT samen met collega’s van de Shanghai Jiao universiteit ontwikkelden, maakt gebruik van meerdere lagen die water verdampen en laten condenseren. Eerst gebruikt men een transparante, isolerende laag. De zwarte laag daarachter absorbeert genoeg warmte om water te verdampen. Een papieren laag zuigt dankzij de capillaire werking zeewater op, dat vervolgens verdampt. De damp condenseert vervolgens op een kouder oppervlak. Door dit in meerdere stappen te doen en de per laag opgebouwde warmte te gebruiken in de volgende laag, verbeterde de efficiency met 385 procent. Hoe meer lagen, hoe hoger de omzettingsefficiëntie voor de pro-

ductie van drinkbaar water. Maar elke laag voegt ook kosten en massa toe aan het systeem. Het team vond de balans in een systeem met tien lagen. Die proefopstelling produceerde water met een zeer hoge drinkwaterkwaliteit. De studenten produceerden 5,78 liter water per vierkante meter en verdubbelden daarmee het record. Een ander voordeel is dat het passieve systeem geen brijn produceert. Het papier neemt alleen water op en laat het zout achter in de zee. De demonstratie-unit werd

gebouwd van goedkope, gemakkelijk verkrijgbare materialen zoals een commerciële zwarte zonne-absorber en papieren handdoeken. De duurste component van het prototype is een laag transparante aerogel die gebruikt wordt als een isolator aan de bovenkant van de stapel. Maar de wetenschappers denken dat daar wel goedkopere alternatieven voor te vinden zijn. Ze verwachten dan ook een systeem te kunnen maken dat voor negentig euro een heel gezin in zijn dagelijkse waterbehoefte kan voorzien.

PLATINA-NIKKEL KATALYSATOR IS 20 KEER EFFECTIEVER Katalysatoren versnellen chemische reacties, maar het hierbij veelgebruikte metaal platina is schaars en duur. Onderzoekers van de Technische Universiteit Eindhoven ontwikkelden samen met Chinese, Singaporese en Japanse onderzoekers een alternatief met een twintig keer hogere activiteit: een katalysator met holle nano-

16 UTILITIES

nr. 2 - maart 2020

kooien van een legering van nikkel en platina. TU/eonderzoeker Emiel Hensen wil op termijn met deze nieuwe katalysator een elektrolyzer op koelkastformaat ontwikkelen van ongeveer tien megawatt. De onderzoekers ontwikkelden een computermodel gebaseerd op beelden van een elektronenmicroscoop. Met kwantumchemische berekeningen wisten ze zo de activiteit van de nieuwe legering te voorspellen, en begrepen ze waarom deze nieuwe katalysator zo effectief is. Naast de andere metaalkeuze, wisten de onderzoekers ook de morfologie flink aan te passen. De atomen in de katalysator moeten namelijk een binding aangaan met de watermoleculen om deze om te kunnen zetten. Meer contactoppervlak leidt dus tot een hogere activiteit. De ontwikkelde holle nanokooien zijn naast de buitenkant, ook van binnenuit te benaderen. Zo ontstaat een groot oppervlak, waardoor meer materiaal tegelijkertijd kan reageren.

ZONNECEL PRODUCEERT ‘S NACHTS STROOM Zonnecellen kunnen ook 's nachts werken. Jeremy Munday, professor op de afdeling Elektro- en Computertechniek aan University of California Davis, doet onderzoek naar zogenaamde thermoradiatieve cellen. Een speciaal ontworpen fotovoltaïsche cel zou ’s nachts tot vijftig watt vermogen per vierkante meter kunnen genereren. Dat is ongeveer een kwart van wat een conventioneel zonnepaneel overdag produceert. Munday ontwikkelt prototypes van deze nachtelijke zonnecellen die kleine hoeveelheden stroom kunnen genereren. ‘De ruimte is zo koud dat zodra een warm voorwerp op de hemel wordt gericht, het hitte zal uitstralen. Een thermoradiatieve cel wekt stroom op door warmte uit te stralen naar zijn omgeving. Onderzoekers onderzochten

al eerder hoe ze de afvalwarmte van motoren kunnen opvangen en nuttig inzetten. We dachten: wat als we een van deze apparaten in een warm gebied zetten en het op de hemel richten. Deze thermoradiatieve zou infrarood licht uitzenden omdat het warmer is dan de ruimte.’ Een normale zonnecel produceert energie door zonlicht te absorberen. Deze nieuwe apparaten zenden juist licht. De daarmee opgewekte energie is om te zetten in elektriciteit. Het apparaat zou ook overdag kunnen werken als direct zonlicht tegen wordt gehouden. Omdat dit nieuwe type van zonnecel potentieel de klok rond kon werken, is het een intrigerende optie om het elektriciteitsnet in evenwicht te brengen tijdens de dag-nachtcyclus.

KLEI VERWIJDERT BESTRIJDINGSMIDDELEN UIT WATER Door netjes verdeelde geultjes te maken in een kleimineraal kon een wetenschapper van de Rijksuniversiteit Groningen een giftig onkruidverdelgingsmiddel uit water filteren. Bij verhitting van de klei verdwijnt de vervuiling en kan het kleimateriaal opnieuw worden gebruikt. Bietenboeren gebruiken het herbicide chloridazon voor gewasbescherming. Deze stof is giftig voor de mens, breekt niet af in de natuur en sijpelt uiteindelijk in het grondwater. De concentratie chloridazon in het grondwater ligt momenteel onder de veiligheidsdrempel, maar omdat het in het milieu persistent is, zal het naar verwachting toenemen. ‘Waterzuiveringsinstallaties kunnen chloridazon afbreken met behulp van UV-licht. Maar de afbraakproducten van chloridazon zijn ook giftig', legt Petra Rudolf uit. Rudolf is hoogleraar Experimentele Vaste Stoffysica aan de Rijksuniversiteit Groningen. De hoogleraar onderzocht een techniek waarbij ze goed gedefinieerde

nanogeultjes in klei maakt en aanpast om het onkruidverdelgingsmiddel op te vangen. ‘Klei is een gelaagd mineraal’, legt Rudolf uit. ‘De lagen hebben een negatieve lading en worden gescheiden door positieve ionen. Die positieve ionen kunnen we vervangen door zelf ontworpen moleculaire zuilen. Eerst wassen we de natuurlijke klei, waarna we het behandelen met natriumzouten. Het natrium vervangt de natuurlijke positieve ionen tussen de lagen. Deze natriumionen zijn omgeven door een watermantel, die de lagen iets verder uit elkaar duwt. Door simpelweg de zuilmoleculen aan

het water toe te voegen, vervangen ze het natrium.’ De zuilen zijn meestal gemaakt van siliciumoxide, met een toegevoegde chemische groep die de voorkeur van de holtes definieert. Rudolf: ‘In dit geval voegden we koperionen toe om het chloridazon en zijn afbraakproducten aan te trekken. De aangepaste klei absorbeerde het herbicide in aanzienlijke hoeveelheden: bijna negenhonderd milligram per kilogram klei. Dit is een goed resultaat en we zien mogelijkheden om de absorptie verder te verhogen.’ Bovendien toonden Rudolf en haar collega's aan dat verhitting van de klei leidt tot verwijdering van de herbicides. De klei kan vervolgens worden hergebruikt. Door de breedte van de spleten te veranderen en de affiniteit van de zuilen te veranderen, konden de onderzoekers verschillende chemische verbindingen opvangen. Daarnaast kijkt men naar de mogelijkheden van andere gelaagde materialen, zoals grafeenoxide.

UTILITIES 17 nr. 2 - maart 2020

WATERINNOVATOR OF THE YEAR

Een algoritme dat de watersector bindt Het algoritme AquaVest dat investeringsbeslissingen in de waterketen ondersteunt is Water Innovator of the Year 2020 geworden. De vakjury was onder de indruk van de holistische benadering van Frontier Ventures, dat AquaVest ontwikkelde. Behalve kostenbesparingen tot twintig procent, geeft de software ook inzicht in wie, wanneer, hoeveel zou moeten investeren. Dat is een goede basis voor meer samenwerking in de waterketen.

18 UTILITIES nr. 2 - maart 2020

Foto: Eric de Vries

e ervaring van Duska Disselhoff

dat de stress verlichten. Maar dat vraagt

moeten doen om binnen de normen te

van Frontier Ventures met com-

wel om afstemming tussen alle stake-

blijven. Het is de kunst om dat tegen de

plexe systemen zoals de waterketen

holders. Samen met de Provincie Noord

laagste total cost of ownership te doen.

stond aan de basis van het algoritme

Brabant besloten we dan ook te inves-

Als we toch een vierde trap in de zuive-

dat ze AquaVest noemde.

teren in een pilot waar we AquaVest

ring moeten toevoegen om medicijn-

‘Om de waterzekerheid ook in de toe-

inzetten als beslismodel.’

resten te verwijderen, is het misschien interessant om dat water als industrie-

komst te borgen, zullen de publieke en private partijen nu al moeten nadenken

Waterschaarste De casus van

water in te zetten. Uiteindelijk betaalt

over noodzakelijke investeringen in het

waterschap De Dommel leent zich goed

de burger de kosten voor het zuiveren

watersysteem’, zegt Disselhoff. ‘Grote

voor een pilot omdat zowel de indu-

van afvalwater. Dus als we afvalwater-

uitdaging daarbij is dat het systeem op

striële gebruikers als de RWZI en AWZI

zuivering kunnen combineren met het

microniveau al complex kan zijn, laat

zich binnen een gebied van twintig bij

leveren van toegevoegde waarde voor

staan dat ze het overzicht op gebieds-

twintig kilometer bevinden. Koller: ‘In

de industrie profiteert iedereen daar-

niveau hebben. Het algoritme dat wij

dit gebied hebben we ook nog land-

van. We hebben wel een model nodig

ontwikkelden kan dat overzicht wel

bouwactiviteiten en een natuurgebied.

dat die kosten en opbrengsten in de tijd

bieden en houdt rekening met zowel

Dat maakt het model alweer complexer,

inzichtelijk maakt.’

economische als ecologische belangen.’

maar de pilot geeft wel een mooie doorsnee van de watergebruikers in ons

Scenario’s Inmiddels zijn de betrok-

Testcase Inmiddels heeft Frontier

verzorgingsgebied.’

kenen bezig met het invoeren van de

Ventures een partij gevonden die het

Naast een geografische afbakening,

data. Koller: ‘We verzamelen de data

algoritme wil testen in de praktijk.

moesten ook grenzen worden gesteld

van boekjaar 2019 en zorgen ervoor

Disselhoff: ‘Het gebruik van algoritmes

aan de reikwijdte van het model. ‘Water

dat we allemaal dezelfde maatvoerin-

voor complexe systemen is op zich niet

staat niet op zichzelf’, zegt Koller. Als

gen gebruiken. Alleen dat overleg is al

nieuw. Ons algoritme heeft zich al bewe-

je een tertiaire behandeling voor afval-

verhelderend. Je merkt toch dat ook

zen in de olie- en gasmarkt. Voor de

water inricht, kost dat bijvoorbeeld

binnen de eigen organisaties nog veel

waterketen is deze aanpak echter nieuw.

ook energie. We kozen er bewust voor

verkokering is. Omdat we zowel over

Waterschap De Dommel, Brabant Water

om energie buiten de scope te laten,

beschikbaarheid en kwaliteit van water

en de Provincie Noord Brabant zagen de

maar de CO2-voetafdruk nemen we

als over economische belangen spre-

meerwaarde van AquaVest en we zijn nu

wel mee. Net als de investerings- en

ken, moeten verschillende afdelingen

bezig om zo veel mogelijk data bij elkaar

exploitatiekosten. We willen tenslotte

met cijfers komen. Op die manier bou-

te brengen om er waardevolle informatie

een basis hebben voor overleg over

wen we aan een model dat we nog heel

uit te kunnen destilleren.’

wie welke investeringen wanneer zou

lang kunnen inzetten.’

István Koller is strategisch omgevings-

kunnen uitvoeren. Daarbij hanteren we

Als alles meezit zou het model medio

manager industrie bij Waterschap De

de stelregel dat degene die profiteert

juni gevuld moeten zijn. ‘Op dat

Dommel. ‘In Brabant hebben we vooral

ook betaalt, maar dat is in de complexe

moment wordt het redelijk eenvoudig

zandgronden. Hoewel de laatste tijd

waterketen niet altijd even duidelijk.

om scenario’s uit te werken’, zegt Koller.

weer veel regen is gevallen, houdt de

We beginnen dan ook met het in kaart

‘We kunnen bijvoorbeeld kijken wat er

ondergrond dit niet lang vast. Bij een

brengen van de waterstromen, water-

gebeurt als de periodes van droogte

droge zomer hebben we dan ook nog

bronnen en leidingen. Als we weten

doorzetten of zich uitbreiden. Maar we

steeds te maken met waterstress. Als

hoeveel water wordt geloosd en wat de

kunnen ook het effect doorrekenen van

gevolg daarvan neemt de beschikbaar-

kwaliteit daarvan is, kunnen we gefun-

een verhoging van de lozingskosten. Er

heid van grondwater af. Dat betekent

deerd met elkaar overleggen of en waar

zijn heel veel knoppen te bedenken die

dat bedrijven, landbouw en natuur met

we dat water willen inzetten. ‘

invloed hebben op het watergebruik en de kosten ervan. Door objectief naar de

elkaar wedijveren om schaarse zoetwaterbronnen. En dat terwijl we ook

Waterkwaliteit Waterschaarste is

cijfers te kijken maak je beslissingen op

alternatieve waterbronnen beschikbaar

niet de enige reden dat waterschap De

rationele grond in plaats van op gevoel.

hebben. Zo bedrijven we zelf een riool-

Dommel de waterketen onder de loep

We hopen dan ook dat we hiermee

waterzuiveringsinstallatie waarvan we

neemt. Koller: ‘De bevolkingsgroei en

de dialoog kunnen starten binnen de

het effluent eventueel kunnen inzetten

vergrijzing brengt heel wat uitdagingen

waterketen. Nu beperken we het model

als gietwater. Maar ook de afvalwater-

met zich mee. Zo komen steeds meer

nog tot de industrie, het waterschap, de

zuiveringsinstallatie die Engie beheert

hormoonverstorende stoffen, micro-

provincie en het drinkwaterbedrijf, maar

voor Fuji, IFF, Coca Cola en Agristo kan

plastics, nutriënten of bijvoorbeeld

als landbouworganisaties of bijvoor-

een alternatieve bron zijn van zoetwater.

medicijnresten in het watersysteem.

beeld netwerkbedrijven zich willen aan-

Genoemde bedrijven gebruiken bijna

Om burgers en natuur te beschermen,

sluiten, is dat redelijk eenvoudig in te

allemaal grondwater voor hun produc-

worden de lozingsnormen steeds stren-

passen. Hoe meer inzicht we krijgen in

tieprocessen. Als we de waterketen

ger. Het zou dan ook best kunnen dat

de individuele schakels, hoe efficiënter

kunnen verlengen of zelfs sluiten, kan

we in de toekomst extra investeringen

we de keten kunnen inrichten.’

•

UTILITIES 19 nr. 2 - maart 2020

INTERVIEW

Bedrijven moeten water serieuzer nemen dan overheid Vice president operations Benelux Neldes Hovestad van Dow ziet de hoge standaard die Dow bereikte op het gebied van waterbeheer vooral als een sociaal succes. â&#x20AC;&#x2DC;Doordat we de watervoorziening serieuzer namen dan de gemeente Terneuzen en de Provincie Zeeland hebben we eigenlijk alleen maar medewerking gekregen van de lokale overheden.â&#x20AC;&#x2122;

20 UTILITIES nr. 2 - maart 2020

ls er een industriële water award

als een sociaal experiment dat heel

Zeeland en heel veel stakeholders uit

bestond, zou Dow Terneuzen

goed voor alle partijen uitpakte. We zijn

de waterketen onderzoeken we nu

een grote kanshebber zijn voor de

tenslotte een chemiebedrijf en geen

zogenaamde wetlands. Water uit de

eerste prijs. Weliswaar gedwongen

waterexperts. Juist in die publieke en

afvalwaterinstallaties, maar ook diffuus

door de omstandigheden, is de che-

private samenwerkingen schepten

water van de landbouw dat normaal

mische site een schoolvoorbeeld van

we een klimaat waar innovatie ruimte

gesproken in de Westerschelde zou

duurzaam integraal waterbeleid. Het

kreeg. Niet alleen op technisch gebied,

worden gespuid, wordt dan op natuur-

Amerikaanse moederbedrijf koos ooit

maar juist ook door optimaal gebruik

lijke wijze gezuiverd. Daarnaast kijken

voor de locatie Terneuzen vanwege

te maken van de schakels in de water-

we ook naar de mogelijkheden van

de beschikbaarheid van grond en

keten. Want die keten strekt zich veel

ondergrondse opslag van zoet water.

arbeidskrachten en de ligging aan

verder uit dan onze eigen grenzen.

Het neerslagoverschot uit de winterpe-

diep water. Dat het meeste water in

Natuurlijk gaan techniek en soci-

riode kan zo in droge zomers worden

de buurt zout was, nam het bedrijf op

ale innovatie wel hand in hand. We

benut. We creëren daarmee natuurlijke

de koop toe. Zeeland staat bekend als

hebben in de laatste twintig jaar de

buffers die zowel kan worden ingezet

waterstressgebied, wat met name te

inname van vers (Biesbosch) water

voor de landbouw als voor industrieel

wijten is aan de infiltratie van het zoute

terug weten te brengen naar twintig

gebruik.’

zeewater. De inzet van zoetwater voor chemische processen, staat dan ook op gespannen voet met de drinkwatervoorziening in de regio. Toch kon de site lang toe met het zoete water uit de omgeving, deels regenwateroverschot

Ik vind dat bedrijven niet moeten afwachten welke weten regelgeving op ze afkomen, maar proactief hun verantwoordelijkheid moeten nemen.

uit Belgische polders en deels, via verdamping, van ontzilt zeewater.

procent. Deels omdat we bespaarden

Open cultuur

Toen Dow in 1999 wilde uitbreiden

waar dat mogelijk was, maar vooral ook

zich niet direct zorgen om de politieke

met een nieuwe naftakraker, zou het

omdat we vijftig procent van het in de

druk om zuiniger met zoetwater om

waterverbruik echter met circa dertig

processen ingezette water hergebrui-

te gaan.

procent toenemen. Waar de site tot

ken. Daarvoor is technische innovatie

‘We hebben eerlijk gezegd nooit druk

dan jaarlijks vijftien miljoen kuub water

cruciaal. We waren een van de eerste

gevoeld vanuit de Rijksoverheid, de

verbruikte, zou dat stijgen naar ruim

industriële partijen die reverse osmosis

Provincie Zeeland of de gemeente

twintig miljoen kuub. Het betekende de

gebruikte voor de productie van demi-

Terneuzen om onze waterinname terug

start van een samenwerking met utili-

water. De bron van dat water is effluent

te dringen. Ik vind dat bedrijven niet

tiesbedrijf Delta Water dat investeerde

van de rioolwaterzuiveringsinstallatie

moeten afwachten welke weten regel-

in een membraan ontziltingsinstallatie

Terneuzen, wat weer afstemming vergt

geving op ze afkomen, maar proactief

van USFilter. Delta Water fuseerde met

met het waterschap.

hun verantwoordelijkheid moeten

Water Europoort tot industriewaterbe-

We hebben de ambitie uitgesproken

nemen. Voor ons is water een strategi-

drijf Evides Industriewater. Van zeewa-

om in 2025 onafhankelijk te worden

sche asset waar we ons bestaansrecht

ter stapte men over op het effluent van

van externe schaarse waterbron-

aan ontlenen. Als je alleen de wet blijft

de lokale rioolwaterzuivering, herge-

nen. Wat betekent dat we weer op

volgen, ben je altijd aan het corrigeren

bruik van het eigen gereinigde afvalwa-

alle vlakken de samenwerking zullen

en wordt de businesscase ongunstig.’

ter en Biesboschwater. Inmiddels wor-

moeten aangaan. We hergebrui-

Hovestad ziet dat de sociale druk toe-

den steeds meer alternatieve stromen

ken al stoomcondensaat, ons eigen

neemt en dat bedrijven steeds meer

in kaart gebracht en geëvalueerd.

afvalwater, regenwater en het eerder

moeten uitleggen hoe zij hun ecologi-

genoemde RWZI-water. Nu kijken we

sche voetafdruk verkleinen. ‘We zien

naar het oppervlaktewater, dat vanuit

het op het gebied van CO2, plastics en

operations Benelux Neldes Hovestad

het binnenland van Vlaanderen naar

dus ook water dat onze medewerkers

van Dow ziet de hoge standaard die

de Westerschelde loopt. Nu vermengt

hier op verjaardagen vragen over krij-

Dow bereikte op het gebied van water-

dat kostbare zoete water zich met het

gen. We trainen onze medewerkers

beheer vooral als een sociaal succes.

brakke Westerschelde- en grondwater,

dan ook om het verhaal te kunnen ver-

‘Doordat we de watervoorziening

wat zonde is. Tegelijkertijd onderzoe-

tellen. De samenwerkingsverbanden

serieuzer namen dan de gemeente

ken we ook of we brak water kostenef-

die wij zijn aangegaan vormen geen

Terneuzen en de Provincie Zeeland

fectief kunnen ontzilten.

blauwdruk voor de rest van Nederland,

Sociaal succes

Vice president

hebben we eigenlijk alleen maar

Hovestad maakt

maar de open cultuur zou wel opvol-

medewerking gekregen van de lokale

Wetlands Je kunt dit soort dingen

ging moeten krijgen. Dat is lastig in

overheden. Maar ook de samenwer-

alleen maar doen als je het effect van

wetgeving vast te leggen, maar een

king met waterschapScheldestromen

je handelen op de omgeving kent en

participerende overheid die partijen

en Evides Industriewater zie ik vooral

beheerst. Samen met de Provincie

samenbrengt zou al helpen.’

•

UTILITIES 21 nr. 2 - maart 2020

ENERGIE

Uit de mottenballen De elektriciteitsprijzen waren vanaf 2013 zo laag dat veel energiebedrijven units sloten. Om er zeker van te zijn dat ze weer konden produceren als de markt verbeterde, legde men de turbines en ketels in de mottenballen. Inmiddels is de spark spread weer gunstiger en kunnen de afgeschakelde eenheden weer gaan produceren. Maar dan moeten ze wel eerst grondig worden gereviseerd.

22 UTILITIES nr. 2 - maart 2020

e overgang naar een duurzamere

tegen de elektriciteitsprijzen van die

energievoorziening gaat niet zon-

tijd. Bovendien was het vooruitzicht op

der slag of stoot. Waar de energiebe-

verbetering niet zodanig dat een grote

drijven rond 2008 nog een groeimarkt

onderhoudsinvestering in de assets

zagen voor gasgestookte centrales,

te verdedigen was. En dus besloot het

verslechterde de markt vanaf 2013

management van Engie een van de

aanzienlijk. De spark spread, het ver-

twee eenheden in de mottenballen te

schil tussen de gas- en de elektriciteits-

leggen. Ook twee van de vijf eenheden

Hoewel we de onderhoudskosten tot een minimum proberen te beperken, is mottenballen nooit gratis. prijs, werd zo dun dat energiebedrijven

van de Eemscentrale zouden tot nader

niet meer in staat waren hiermee hun

order sluiten.

vaste jaarlijkse kosten te dekken.. Toen

‘Eigenlijk besluit je op dat moment dat

de bedrijven een aantal jaren later

je alleen nog maar het hoogst noodza-

voor noodzakelijke revisies stonden,

kelijke onderhoud uitvoert om de een-

was de keuze dan ook tientallen mil-

heid te conserveren’, zegt Talen. ‘Nadat

joenen investeren of de installaties in

we de stoomketels leegmaakten, zetten

de mottenballen te leggen. Voor vele

we er drogers op die het vocht continu

installaties viel de keuze op dat laatste.

afvoeren om corrosie te voorkomen.

De gloednieuwe Magnumcentrale

We smeerden waar nodig en draaien

van Nuon (nu Vattenfall) zette twee

de turbines regelmatig rond zodat ze

units tijdelijk stil, de C-unit van de

niet vast zouden lopen. Hoewel we de

Clauscentrale van RWE werd uit bedrijf

onderhoudskosten tot een minimum

genomen en ook de Maxima-centrale

proberen te beperken, is mottenbal-

en delen van de Eemscentrale van

len nooit gratis. Je zult dan ook steeds

Engie stonden stil. De warmtekracht-

moeten overwegen of het in stand

centrale Delesto 2 van Nouryon werd

houden van de installaties economisch

om dezelfde reden gesloten.

nog wel haalbaar is. Uiteindelijk rek je

Nu is dat uit bedrijf nemen nog niet zo

de technische levensduur misschien

heel eenvoudig omdat de energiebe-

een beetje, maar ook daar zitten gren-

drijven de installaties wel zodanig wil-

zen aan.’

den conserveren dat ze niet verslechterden. Inmiddels is de markt weer wat

In gebruikname

gunstiger geworden en worden de

duidelijk dat de omstandigheden voor

installaties weer uit de mottenballen

gasgestookte energiecentrales zouden

gehaald. Dat is natuurlijk een gunstige

verbeteren en begonnen energiebe-

ontwikkeling, maar volgens de energie-

drijven weer na te denken over het

experts van de bedrijven schuilt er ook

opnieuw in gebruik te nemen van hun

een gevaar. Het stabiele, niet weers-

geconserveerde units.

afhankelijke vermogen wordt straks

Talen: ‘Inmiddels is de spark spread

namelijk volledig benut, terwijl het

beter geworden, of eerlijk gezegd: min-

volatiele vermogen van wind- en zonne-

der slecht. De gasprijs is gunstiger en

energie alleen maar toeneemt.

de elektriciteitsprijzen hoger. Daar komt

In 2018 werd al

bij dat de zogenaamde darkspread

Mottenballen In 2017 legde Harry

voor kolenstroom juist ongunstiger is

Talen nog uit waarom en hoe hij één

geworden, dankzij hogere kolenprijzen

eenheid van de Maximacentrale in

en een verhoogde CO2-prijs in de emis-

Lelystad wilde conserveren. De twee

sion trade scheme. Hoewel de horizon

gasgestookte STEG-eenheden met elk

voor de elektriciteitsmarkt nog steeds

een vermogen van 440 megawatt heb-

niet verder gaat dan twee jaar vooruit,

ben een elektrisch rendement van ruim

denken we dat deze trend de komende

59 procent. Dat is zeer efficiënt, maar

vijf jaar nog wel doorzet. En dus heb-

niet genoeg om te kunnen produceren

ben we besloten de noodzakelijke

UTILITIES 23 nr. 2 - maart 2020

CLAUS C Claus C werd in 2012 in gebruik genomen, maar in 2014 werd ze stilgelegd vanwege slechte marktomstandigheden. Claus C is een van RWE’s grotere productiefaciliteiten. Ze is uitgerust met een recente gasgestookte gecombineerde stoom- en gasturbine. De centrale heeft een vermogen van 1.304 megawatt, met een efficiëntie van ongeveer 58 procent. Net als veel centrales werd ook deze zeer efficiënte unit in de mottenballen gelegd. Toen de omstandigheden op de energiemarkt in 2018 verbeterden besloot RWE de centrale uit de mottenballen te halen. De experts van RWE maakten een risico- en urgentieprofiel op van de diverse onderdelen en controleerden aan de hand van deze profielen de diverse onderdelen van de unit. Een van de grotere revisies was de vervanging van een 380 kilovolt connector. Ook een uitdaging was dat turbineleverancier Alstom inmiddels was verkocht aan GE, dat de turbine-activiteiten weer doorverkocht aan het Italiaanse Ansaldo. Het duurde dan ook even voor duidelijk was wie de revisie van de turbine kon uitvoeren. De revisie is overigens wel succesvol verlopen. Het lukte de leverancier zelfs om het rendement van de generator van unit B van 37 procent op te waarderen tot 58, 5 procent.

onderhoudswerkzaamheden uit te voe-

turbinebouwer eist zo’n vervanging na

units van de Eemscentrale in het najaar

ren om de komende jaren weer twee

een bepaald aantal draaiuren. We kun-

stroom leveren.’

installaties te laten draaien in Lelystad.

nen natuurlijk wel zelf beslissen om de

Capaciteitsmarkt

Hoewel Talen

de ingebruikname van de centrales

We weten in ieder geval zeker dat we de schoepen van zowel de gas- als de stoomturbine moeten vervangen.

vooral als positieve ontwikkeling ziet, wil hij toch waarschuwen. ‘Naar mijn weten komen dit jaar alle geconserveerde centrales weer op het net. Dat

Hetzelfde geldt voor de Eemscentrale.

levensduur te rekken, maar dan zijn

betekent dat we aan de limieten zitten

Ook die twee installaties komen in het

we niet verzekerd. Als er een schoep

wat betreft flexibele peakshave units.

najaar weer op het net.’

afbreekt, kan een turbine trippen en

In de tussentijd worden kolencentra-

heb je niet alleen uitval maar ook een

les uitgefaseerd en neemt het aantal

Schoepen Het groot onderhoud aan

veiligheidsprobleem. We tornen dus ook

offshore windparken toe. Tegelijkertijd

de STEG-installatie is behoorlijk kostbaar

niet aan de leveranciersvoorschriften.

zien we dat de gascentrales tussen

en tijdrovend. ‘Eerst verwijderen we alle

Die schoepen zijn van exotisch materi-

2025-2040 allemaal hun einde levens-

isolatie van de gasturbine, stoomturbine,

alen gemaakt en vergen specialistische

duur bereiken, zelfs de nieuwere. De

generator en stoomketel voor we deze

kennis van de leverancier. Alleen al dit

Nederlandse overheid is van mening

open kunnen maken voor een grondige

onderdeel kost vele miljoenen euro’s.

dat de markt dit wel oplosst, maar met

inspectie. Wat we precies tegenkomen

Het duurt dan ook zo’n drie maanden

de huidige prijzen zal niemand investe-

weten we niet, maar met temperaturen

voor de units weer in orde zijn voor de

ren in een nieuwe centrale. Daarnaast

van duizend tot 1200 graden Celsius en

komende vijf jaar. En dan rekenen we de

is en blijft de energiemarkt onzeker

units die regelmatig moeten opstarten

tijd nog niet eens mee voor het bestel-

voor de langere termijn. In de landen

en weer stoppen weet je dat bepaalde

len van onderdelen. Het kost zomaar

om ons heen zien ze dezelfde impasse

slijtagepatronen kunnen optreden.

anderhalf jaar voordat je een centrale

ontstaan en worden capaciteitsvergoe-

We weten in ieder geval zeker dat we

weer hebt opgestart. We verwachten nu

dingen betaald om er zeker van te zijn

de schoepen van zowel de gas- als de

dat Unit 2 van de Maximacentrale ook

dat er voldoende vermogen is om zoge-

stoomturbine moeten vervangen. De

deze zomer zal draaien terwijl de twee

naamde dunkelflaute op te vangen, de

24 UTILITIES

nr. 2 - maart 2020

periodes dat het niet waait en de zon

als vervanging voor de kerncentrales in

internationale verbindingen. Er zijn

niet schijnt. De Nederlandse overheid

Doel en Tihange.’

echter al scenario’s denkbaar dat de

denkt bij tekorten nog steeds terug te

In Nederland zijn er al zorgwekkende

dunkelflaute heel Europa kan treffen.

kunnen vallen op import, maar het is

situaties ontstaan.23 januari werd

Dan heb je niet veel aan een verbinding

maar de vraag of de ons omringende

er net aan drie gigawatt wind- en

met Noorwegen of Denemarken. Of

landen op die momenten wel genoeg

zonne-energie opgewekt terwijl de

batterijen die alleen korte vraagpieken

opwekcapaciteit hebben. Duitsland zit

piekvraag 83 gigawatt was. ‘Duitsland,

kunnen opvangen. Een black out kan

in een fase waarin ze zowel kolenstroom

België en Groot-Brittannië hebben al

een samenleving op zeer korte termijn

als kernenergie afbouwt. België gaat

of denken aan een capaciteitsvergoe-

ontwrichten. Dat zullen we te allen tijde

wel gascentrales bouwen, maar dat is

ding. Nederland investeert vooral in

moeten voorkomen.’

•

DELESTO 2 Ook Nouryon investeert in het opnieuw in gebruik nemen van een centrale. De warmtekrachtcentrale Delesto 2 werd al in 2012 geconserveerd vanwege de ongunstige omstandigheden voor dit soort flexibele units. Juist de flexibiliteit is nu de reden om de centrale na acht jaar weer in conditie te brengen. De warmtekrachtcentrale gaat vanaf eind 2020 actief bijdragen aan de transitie naar een stabiel en duurzaam elektriciteitssysteem. De installatie zal daartoe jaarlijks zo’n 125 tot 200 keer als start-stopinstallatie worden ingezet gedurende beperkte periodes van de dagen of weken. Het zwaartepunt zal waarschijnlijk liggen in de herfst, winter en voorjaar. Met de herstart komt 350 megawatt aan elektrisch vermogen beschikbaar. Voor de site Delfzijl is dit besluit volgens Nouryon van groot belang. De uitstoot van CO2 van een gasgestookte centrale is ongeveer de helft van die van een kolencentrale. Met het besluit zijn in totaal twintig directe arbeidsplaatsen gemoeid. Aanleiding voor het besluit zijn de veranderingen in de (inter)nationale energiemarkt, zoals de voorgenomen sluiting van kolencentrales en de enorme toename van duurzame energie in de vorm van wind- en zonne-energie. Dat maakt de inzet van flexibele units, zoals gasgestookte warmtekrachtcentrales, uit oogpunt van evenwicht op de energiemarkt noodzakelijk. De gunstige prijsontwikkelingen en -verwachtingen op de elektriciteitsmarkt als gevolg hiervan spelen ook een belangrijke rol in het besluit.

MOERDIJK 1 De enige centrale die nog wel geconserveerd is, is de warmtekrachtcentrale Moerdijk 1 van RWE. Deze centrale draaide tot voor kort nog met mooie rendementen omdat het onderdeel was van de stoomketen van buurman Shell. De centrale kreeg hogedrukstoom van afvalverbrander Attero aangeleverd op een temperatuur van vierhonderd graden Celsius, waardeerde dit op naar vijfhonderd graden Celsius en stuurde dit onder de westelijke insteekhaven door naar Shell. De contracten met zowel Attero als Shell liepen echter af en Attero gaat nu direct stoom leveren aan Shell. Wanneer de centrale wel weer interessant wordt in het energiesysteem is onduidelijk.

UTILITIES 25 nr. 2 - maart 2020

Partners Utilities Platform

Expertpanel Utilities Platform Ad van Wijk Professor Sustainable Energy TU Delft

AndrĂŠ Jurjus Directeur Netbeheer Nederland

Rob Kreiter Directeur TKI Energie en Industrie

Leden Utilities Platform

Cyril van Widdershoven Expert in energie-(geo)politiek, -investeringen en -zekerheid

Han Slootweg Directeur asset management Enexis en hoogleraar smart grids aan de TU Eindhoven

Martijn de Graaf Senior Business Development Manager VoltaChem/TNO

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrielinqs.nl - 06 514 99 670

In het nieuws Teus van Eck Teus van Eck Energie en Milieu

Marcel Galjee Director Energy AkzoNobel

De experts van het Utilities Platform zijn regelmatig in het nieuws. We delen de mooiste uitspraken graag met u. ‘‘Zonder zekerheid over beschikbaarheid van goedkope elektriciteit zal de industrie niet investeren in elektrificatie of groene waterstof. En zonder zekerheid over de vraag in de industrie, gaat de elektriciteitssector niet investeren in kapitaalintensieve windparken. Om deze impasse te doorbreken is er behoefte aan lange termijn inzicht in hoe vraag en aanbod zich in deze nieuwe markt met elkaar gaan verhouden en welke randvoorwaarden nodig zijn om bepaalde maatschappelijke doelstellingen te bereiken.’

Sophie Dingenen

Rob Kreiter samen met Bob Meijer (TKI Wind op zee) in Energeia over de

Corporate & Projectspartner

onderlinge afhankelijkheid van de industrie en elektriciteitssector.

Bird & Bird

‘Ons stroomnet is eigenlijk maar een klein prutsnetje. Ook andere EU-landen kunnen niet zomaar hun gas omruilen voor stroom. In Duitsland werd in 2018 een kleine miljard euro vernietigd omdat de kabels te klein waren voor de energie van molens op zee.

Frank Tielens

Ad van Wijk over de inzet van waterstof als opslagmedium en peakshaver

CEO HeatMatrix Group

in Trouw

Winnaar Industrial Energy Enlightenmentz 2017

‘De bouw ervan (het Djewels waterstofproject, red.) markeert vooral de opschaling van de Europese waterstofeconomie. Om die reden is deze fabriek voor Nederland, en Noord-Nederland in het bijzonder, ook van belang. Noord-Nederland wordt hiermee namelijk in een klap een van de

Hans vd Spek Programmadirecteur CleanTech FME

Fokko Mulder Professor faculteit Technische Natuurwetenschappen TU Delft Winnaar Industrial Energy Enlightenmentz 2018

grootste spelers in de Europese waterstofeconomie.’ Marcel Galjee over het Djewels waterstofproject in Dagblad van het Noorden.

Uitgelicht project

Zwanenzang Hemweg 8 Hoewel de technische levensduur van de Hemweg 8 kolencentrale minstens veertig jaar is, moet hij worden gesloopt. Er was al langer maatschappelijke weerstand tegen kolencentrales en in 2024 zou de Hemweg 8 zijn deuren sluiten. De Urgenda klimaatzaak versnelde dit proces nog eens en verplichtte de kolencentrale nog vĂłĂłr 2020 zijn productie staken. De geschiedenis van het terrein aan de Amsterdamse

Holland, Amsterdam. Destijds de samenwerking tussen de

Hemwegcentrale is er een van grote pieken en dalen. De

provincies en gemeentes. UNA werd na de liberalisering van

eerste kolencentrale daar was het een teken van de weder-

de energiemarkt overgenomen door Nuon en inmiddels is

opbouw en de acht schoorstenen van de centrale waren

het Zweedse Vattenfall eigenaar van de productieassets op

tot 1980 beeldbepalend voor het westelijk havengebied.

het Hemwegterrein.

Het terrein werd meerdere malen uitgebreid met gasge-

In de tussentijd is de energiewereld in een transitie geraakt

stookte units en in 1994 nam eigenaar UNA daar een van

naar CO2-emissievrije opwekking. Wat betreft CO2-uitstoot

de modernste poederkoolcentrales van Europa in gebruik:

legt een kolencentrale het af tegen moderne gasgestookte

de Hemweg 8. UNA staat overigens voor Utrecht, Noord-

centrales. Hoewel de poederkoolcentrale nog steeds beter

28 UTILITIES

nr. 2 - maart 2020

presteert dan veel nog in gebruik zijnde centrales in Europa, besloot de overheid dat alle kolencentrales op den duur moeten sluiten.

Ontmanteling Ruud van der Star staat aan het roer bij de ontmanteling van de centrale. Hij had al ervaring met het afbreken van de gascentrale Hemweg 7, die in 2011 werd vervangen door een nieuwe STEG-centrale. ‘Mijn eerste prioriteit is om de decommissioning in ieder geval zonder ongevallen te laten verlopen. Het is bij Hemweg 7 gelukt de verbandtrommel dicht te houden, dus daar ligt opnieuw mijn prioriteit.’ De Vattenfall medewerkers zullen de centrale niet zelf slopen, dat wordt Europees aanbesteed. Maar Van der Star en zijn team zijn wel bezig met de voorbereidingen. ‘Momenteel zijn we de diverse systemen aan het schoonmaken. Als de slopers straks aan het werk gaan moeten er geen vliegas, bodemas, gips of andere restproducten meer in het systeem zitten. Momenteel halen ze nog gips uit het rookgasontzwaveling-systeem.’

binnen onze ambitie om een fossielvrij leven mogelijk te

Ook bij de aanbesteding staat veiligheid op de eerste plek.

maken binnen één generatie. We krijgen wel verzoeken van

Van der Star: ‘We beoordelen de aanbiedende sloopbedrij-

verzamelaars van typeplaatjes van stoomsystemen en een

ven niet alleen op hun lost Time Incident score, maar ook op

stoomgemaal wil bepaalde onderdelen hergebruiken. En we

hun communicatievaardigheden We blijven gedurende de

kijken nog of we met een MBO school in Delfzijl onze oefen-

sloop in dialoog met het sloopbedrijf en moeten instemming

tafels kunnen inrichten voor onder andere het vak meet- en

geven op de sloopplannen. Dan wil je wel in het Nederlands

regeltechniek. De leerlingen zouden bijvoorbeeld ook kun-

kunnen communiceren.’

nen oefenen met het monteren van flenzen.’

Het tweede criterium waarop Van der Star de sloopklus toekent is duurzaamheid terwijl uiteraard ook de kosten bin-

Energiehub Hoewel Van der Star al eerder te kennen

nen de perken moeten blijven. De vraag of er nog assets

heeft gegeven het zonde te vinden om een mooi onderhou-

hergebruikt worden, moet Van der Star weifelend ontken-

den en goed werkende installatie af te breken, heeft hij er

nen. ‘De sloper heeft voor de afbraak van Hemweg 7 nog

inmiddels wel vrede mee. ‘Ik ben inmiddels opa en ook mijn

kijkdagen georganiseerd. We hadden nog pompen en

kleinkinderen willen een leefbare wereld. Het is de bedoeling

andere componenten die best ergens anders nog hun werk

dat we medio 2024 een leeg grasveld opleveren. Dan moet

zouden kunnen doen. Helaas was de opkomst nul en kon

het terrein worden vrijgegeven voor een nieuwe duurzame

de sloper alleen maar de oud ijzer prijs terugkrijgen. Ook

energiehub. Vattenfall heeft plannen voor elektrolysers voor

voor Hemweg 8 geldt dat we spullen hebben die niet zo heel

waterstofproductie, synthesebrandstoffen en elektrische

oud , nog in goede conditie zijn, maar het verwachte animo

stadsverwarming. Met warmtepompen en warmtebuffers

ervoor is niet heel groot.

kunnen we de Amsterdammers betrouwbaar duurzame

Bovendien ontmantelen we een kolencentrale niet om hem

warmte leveren. Bovendien zitten we op de ideale plek om

elders ter wereld opnieuw opgebouwd te zien. Dat past niet

luchthaven Schiphol van synthetische kerosine te voorzien.’

•

HEMWEG 8 Hemweg 8 gaat in 1994 in bedrijf en is één van de modernste kolengestookte centrales van Europa. De netto productiecapaciteit is 630 megawatt. Nadat de kolen zijn vergruisd tot kolenstof, worden ze de stoomketel ingeblazen, waar ze als brandstof dienen voor een vuurbal van 1200 à 1300 graden. Die hitte is nodig om hogedrukstoom te produceren. Dat gebeurt totdat er per seconde 550 kilo stroom van 540 tot 600 graden de turbine in wordt geperst onder een druk van 250 bar. De stoomketel bevat 36 low NOx-branders, die zowel voor kolen als aardgas kunnen worden gebruikt. In principe wordt er in de ketel steenkool gestookt. Het aardgas is voornamelijk nodig voor het opstarten van de installatie. Bij vollast is het kolenverbruik 225 ton per uur. In 2006 is een DeNOx-installatie, achter het ketelhuis van Hemweg 8 gebouwd. Deze installatie haalde 85 procent van de stikstofoxiden uit de rookgassen.

UTILITIES 29 nr. 2 - maart 2020

Projecten Water Opdrachtgever: Evides Industriewater

De Botlek krijgt een centrale afvalwaterzuivering. Huntsman, Emerald

Start:

2019

Kalama Chemical en Kemira hebben een intentieverklaring voor het

Waar:

Botlek

project getekend. Evides Industriewater is projectontwikkelaar en

Capaciteit: 140.000 vervuilingseenheden

bedrijfsvoerder van de afvalwaterzuivering.

Stoom en warmte Opdrachtgever: Shell Waar:

Rotterdam

Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikkelen van aardwarmte in de regio Rotterdam. Als de vergunning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf het aardwarmtepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna.

Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro

LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’ en verbran-

Waar:

Maasvlakte

dingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte, waarin het productieafval

Investering:

150 miljoen euro

wordt behandeld en omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een

Afronding:

2020

energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie.

Opdrachtgever: Ecluse

Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas van meerdere

Waar:

chemiebedrijven in Antwerpen vervangen door een warmtenet van

Antwerpen

ongeveer vijf kilometer lengte. Opdrachtgever: o.a. Shell

Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan rest-

Waar:

Rotterdam

warmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de

Investering:

16 miljoen euro

regio Rotterdam.

Capaciteit: warmte voor 16.000 huishoudens

Gas Opdrachtgever: Gasunie en Nouryon

Een consortium van Nouryon, Gasunie en vier partners ontvangt elf

Waar:

Eemshaven

miljoen Europese subsidie voor het groene waterstofproject ‘Djewels’. De

Afronding:

Onbekend

partners installeren een twintig megawatt elektrolyser in Delfzijl voor de productie van waterstof als basis voor groene methanol. Het project krijgt ook vijf miljoen euro subsidie van het Waddenfonds.

Opdrachtgever: Photanol

Photanol heeft de bouw van zijn proeffabriek op het Chemie Park Delfzijl

Waar:

Chemiepark Delfzijl

gegund aan Stork. De demoplant komt in de noordwesthoek van de loca-

Afronding:

zomer 2020

tie te staan en moet voor de zomer van 2020 gereed zijn.

Opdrachtgever: SkyNRG

SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol hebben plannen om Europa’s eerste

Waar:

productiefaciliteit voor duurzame vliegtuigbrandstof te bouwen in Delfzijl.

Delfzijl

Capaciteit: 20-60 MW (9000 ton waterstof) Opdrachtgever: Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam Waar:

Tata Steel IJmuiden

Capaciteit:

100 MW

30 UTILITIES

nr. 2 - maart 2020

Om aan voldoende waterstof te komen, bestuderen Nouryon en Gasunie een uitbreiding van een geplande groene waterstofeenheid. Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden.

Projecten Opdrachtgever: SterCore

Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige meststoffen én groen

Waar:

Emmtec, Emmen

gas en kan op die manier jaarlijks twintig miljoen kuub groen gas produ-

Capaciteit:

20 miljoen kuub groen gas

ceren.

Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie

De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om bio-

Waar:

Investa Alkmaar

massa in superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het

Capaciteit:

13,5 miljoen kuub groen gas

hogedrukleidingnet van Gasunie kan worden geïnjecteerd.

Opdrachtgever: Gasunie Transport Services

GTS breidt de stikstofinstallatie in Zuidbroek uit. Het project omvat ook

Waar: Zuidbroek

een mengstation inclusief vier kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidin-

Afronding:

2022

gen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden

Investering:

500 miljoen

met de stikstofcaverne in Heiligerlee.

Opdrachtgever: Noord-Nederlandse bedrijven

Bedrijven en overheden in Noord-Nederland willen de komende 12 jaar

Waar:

Noord-Nederland

2,8 miljard euro investeren in emissievrije waterstof. Het Integraal water-

Investering:

2,8 miljard

stofplan Noord-Nederland behelst een portefeuille van ruim dertig projec-

Afronding:

2031

ten om productie, gebruik en transport van waterstof op te schalen.

Opdrachtgever: Oiltanking Antwerp Gas

Oiltanking Antwerp Gas Terminal heeft het EPC-contract voor de bouw

Terminal

van een grote, gekoelde opslagtank in Antwerpen toegekend aan een

Capaciteit:

145.000 kuub

consortium van Engicon (Geldof) en BAM Contractors.

Afronding:

Eind 2021

Opdrachtgever: NAM

Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiveringsinstallatie (GZI) in

Waar:

Emmen komt mogelijk een groene waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat

Emmtec, Emmen

met verschillende partners deze optie nader onderzoeken.

Elektriciteit Opdrachtgever: NeuConnect

NeuConnect is een voorgestelde onderzeese hoogspanningsverbinding

Waar: tussen Isle of Grain en

op basis van gelijkstroom tussen de elektriciteitsnetwerken van Groot-

Fedderwarden Investering:

1,6 miljard euro

Afronding:

2023

Brittannië en Duitsland.

Opdrachtgever: Enexis

Enexis Netbeheer investeert 250 miljoen euro extra in haar energienet. De

Waar: Noordoost en zuidoost

netbeheerder verwacht de komende jaren flinke hoeveelheden duurzame

Investering:

Nederland

energie uit zon en wind aan te sluiten op haar netwerk. Tot 2021 gaat het

250 miljoen euro

om bijna 2200 megawatt. In de jaren daarna verwacht de DSO nog eens

Afronding: 2021-2030

ruim 3300 megawatt aan te kunnen sluiten.

Opdrachtgever: TenneT

TenneT laat het modulaire hoogspanningsstation van de toekomst bouwen

Waar:

Hengelo en Nederweert

door Croonwolter&dros. Deze zal als basis dienen voor een tien jaar durend

Start:

medio 2022

vervangingsprogramma van circa 150 stuks 110kV en 150kV stations.

Biomassa Opdrachtgever: Sparkling Biomass

Sparkling Biomass bouwt een vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De

Waar:

Innofase, Duiven

stoom wordt direct geleverd aan een verwerker van aardappelresten die er

Afronding:

2020

zijn drooginstallaties mee voedt.

Capaciteit:

12.500 MWh elektriciteit en 87.600 MWh warmte

Mist u nog een project in ons overzicht? Mail het ons: info@industrielinqs.nl

UTILITIES 31 nr. 2 - maart 2020

DELTAVISIE 2020

SCH

NU F J I R

INNOVATIEKRACHT | SPIJKENISSE | 11 juni

OPEN DE POORT Industrie en samenleving worden vaak gezien als twee aparte werelden met daartussen een hek. Dat terwijl ze juist niet zonder elkaar kunnen om de grote uitdagingen op het gebied van klimaat, veiligheid en economische ontwikkeling aan te pakken. Zo heeft de industrie betrokken en goed opgeleide mensen nodig om te werken aan de energie- en grondstoffentransitie. De industrie wil iedere dag samen met andere partners innovatieve oplossingen ontwikkelen, zoals nieuwe medicijnen, lichtere autoâ&#x20AC;&#x2122;s en betere isolatie.

Daarom is het van groot belang om in contact met elkaar te blijven, met elkaar te discussiĂŤren, elkaar te inspireren en ook samen nieuwe richtingen uit te zetten. Deltavisie 2020 zet daarom op 11 juni de poort tussen samenleving en industrie wagenwijd open. Denk en debatteer je met ons mee?

Initiatiefnemer:

2020 2020

Partners:

www.deltavisie2020.nl

Agenda StocExpo Europe 10-12 maart Ahoy Rotterdam Stocexpo.com

Het grootste internationale event voor de tank terminal industrie wordt gehouden op 10 – 12 maart in Ahoy, Rotterdam, gelegen in het hart van het ARA-gebied. De drie daagse vakbeurs en conferentie trekt meer dan 3500 industrieprofessionals vanuit 70 landen.

Aqua Nederland 17-19 maart Evenementenhal Gorinchem www.aquanederland.nl

De 14e editie plaats van Aqua Nederland Vakbeurs i wordt wederom in combinatie met RioleringsVakdagen georganiseerd. Met de komst van Next Level, de vernieuwde moderne beurshal op de bovenverdieping, breidt het platform voor de (afval)watermarkt verder uit. Door de plaatsing van een extra roltrap centraal op de beursvloer wordt de bovenverdieping een integraal onderdeel van Aqua Nederland Vakbeurs en RioleringsVakdagen. Met deze extra ruimte wordt een volledig aanbod in waterthema’s gepresenteerd in de vorm van workshops, kennissessies en advies, naast de traditionele marktplaats waarin de combinatiebeurs nog steeds ieder jaar groeit.

Eindevent Corrosie onder Isolatie 24 maart Fieldlab Campione, Gilze Rijen www.worldclassmaintenance.com

Tijdens het kennisdelingsevent op 24 maart geven de CUI-projectpartners een uitgebreide presentatie van alle deliverables om corrosie onder isolatie te voorkomen en/ of beter op te sporen. Het WCM-project Corrosie onder Isolatie beoogt het voorkomen van industriële calamiteiten door tijdige detectie van corrosie onder isolatie middels adequate non destructive testing (NDT) technieken, door inspectie monitoring systemen en door selectie van geschikte coatings. Het doel is het ontwikkelen van een Risk Based Inspections-methodiek.

Maintenance en Pumps & Valves Belgium 25 en 26 maart Antwerp Expo, Antwerpen www.maintenance-expo.be www.pumps-valves.be

Geen productieproces dat ontsnapt aan de trends naar digitalisering. Maar kan u alles nog volgen? De combinatie van Maintenance en Pumps & Valves biedt u een volledig overzicht van alle nieuwe ontwikkelingen in onderhoud, shutdown-technologie, productiebetrouwbaarheid, procesapparatuur, kleppen en pompen. Meer dan driehonderd exposanten bieden samen een unieke combinatie voor industrieprofessionals. Aparte zones bundelen oplossingen voor het onderhoud en voor de vloeistof- en gastechnologie van de toekomst. En in de masterclasses en krijgt u tips, tricks en trends rond onderhoudsstrategieën, productiebetrouwbaarheid, Industrie en Maintenance 4.0, en veiligheid. De beursorganisatie verwacht meer dan vijfduizend bezoekers die komen netwerken, zakendoen, kennis bijschaven en inspiratie opsnuiven.

Industrial Heat & Power 6 – 8 oktober Brabanthallen Den Bosch www.industrialheatandpower.nl

In 2050 moet de Nederlandse industrie volledig circulair zijn, zo dicteert het Klimaatakkoord. De sector mag dan vrijwel geen broeikasgassen meer uitstoten. In 2030, en dat is al over tien jaar, moet de sector minimaal 49 procent minder CO2 uitstoten dan zij in 1990 deed. Bedrijven met een CO2-emissie groter dan 10 kiloton moeten van de overheid plannen maken om die uitstoot te reduceren. Bedrijven die minder uitstoten, moeten hun maatregelen melden. Voor investeringen met een korte terugverdientijd geldt verplichte implementatie. Een ongekende uitdaging dus, voor de Nederlandse industrie. Die in omvang niet onderdoet voor de opgaven in sectoren als de bouw, veeteelt en mobiliteit. Een complex vraagstuk is het, dat vraagt om een integrale benadering. En om koplopers die het voortouw nemen. Op Industrial Heat & Power delen de koplopers hun kennis en doen zij zaken. Voor professionals in proces- en energieoptimalisatie is zij dan ook drie dagen de place to be. Inclusief, uiteraard, deelname aan het uitgebreide kennisprogramma. Met alle relevante thema’s uit de sector.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 33 nr. 2 - maart 2020

In het volgende nummer UTILITIES 3 VERSCHIJNT IN APRIL

Thema: Industriële energiebesparing, Isolatie, proces efficiency, energie- en emissiehandel

Industrie ingepakt

Windhandel

Het roer moet om

Isolatie blijft een heikel onderwerp bin-

Het samenspel tussen industrie en

Tot nog toe zijn de meeste utilities

nen de industrie. Aan de ene kant is

energiesector wordt steeds belang-

managers druk met het optimaliseren

het isoleren van leidingen en appenda-

rijker voor het slagen van de ener-

van hun stoomsystemen. Als bedrijven

ges een van de goedkoopste energie-

gietransitie. Netbeheerders moeten

zich echt willen voorbereiden op de

besparende ingrepen. Maar corrosie

steeds meer moeite doen om de trans-

energieprijzen over tien jaar, moeten

onder isolatie kan serieuze risico’s

portcapaciteit aan te passen aan de

ze rigoureuzere maatregelen nemen.

opleveren voor de integriteit van de

zeer snel groeiende vraag. Waar kan de

Hoewel momenteel nog nauwelijks

installaties. Inmiddels is op diverse

industrie helpen met het terugdraaien

hybride of elektrische stoomketels te

vlakken gekeken naar het voorkomen

van zijn productie zodra de wind weg-

krijgen zijn, is de kans groot dat de

van corrosie onder isolatie door zowel

valt. Of kan de industrie juist extra gas-

volgende aanschaf anders wordt dan

preventieve maatregelen als nieuwe

geven, of (waterstof)gas produceren

de huidige ketel. De energie transitie

inspectietechnieken.

bij een stevige storm? We vragen het

vraagt zelfreflectie, visie, inzicht en

aan de experts.

durf. Of wacht je af tot de werkelijkheid je inhaalt?

Thema's 2020

Advertentie-index Applus ........................................................ 10

1 Industrie- en proceswater

Deutsche Messe .........................................4

2 Energie-infrastructuur en asset management

Easyfairs Nederland ...............Bijsluiter, 32

3 Industriële energiebesparing, Isolatie, proces efficiency, energie- en

Logisticon Water Treatment .................. 35

emissiehandel 4 Duurzaamheid - Waterbehandeling 5 Industrielinqs special Projecten & Innovaties 6 Vakbeurs Energie - Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 European Industry & Energy Summit 2020

34 UTILITIES nr. 2 - maart 2020

MODELEC Data-Industrie. ..................... 36 OMV Gas ......................................................2 Santon Circuit Breaker Services ..............4

LOGISTICON VERHUUR Opslag en dosering

Zand- & koolfiltratie

EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN

Ultrafiltratie

Flotatie

Chemicaliën

Omgekeerde osmose

Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen.

Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608260 www.logisticon.com

Betrouwbare en veilige industriële datacommunicatie oplossingen vragen om samenwerken WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en produceren van betrouwbare industriële netwerkoplossingen met een bijzonder lange levensduur. In een steeds sneller veranderende omgeving, met meer connectiviteit, meer data en meer cyber dreiging zijn ﬂexibiliteit en aanpassingsvermogen van het netwerk vereist. WESTERMO heeft een decennia terug WeOS geïntroduceerd, haar eigen robuuste besturingsplatform voor de gehele netwerk switch lijn. Toekomstgericht met periodiek functionele uitbreidingen om adequaat kwetsbaarheden te verhelpen, het productieproces 24/7/365 efﬁciënt en veilig te laten functioneren. En MODELEC helpt je daar graag bij.

MODELEC, waarmee kunnen wij je helpen? • • • • •

Industrieel Ethernet switch, compact voor laag 2 switching tot routing

Netwerk ontwerpen Conﬁgureren Afname testen FAT/SAT Ondersteuning op locatie Trainingen

Industrieel Ethernet extender switch, voor bestaande 2 draads bekabeling

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

Industrieel Ethernet routing switch, krachtig voor de meest robuuste vorm van ICT