Utilites 7 lr pdf

UTILITIES NUMMER 07 - november 2015 • ZESTIENDE JAARGANG

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Watervalorisatie maakt businesscase voor afvalwater interessanter Producent van eetbare olie sluit waterketen Plattegrond en exposantenoverzicht Aquatech 2015 www.utilities.nl

110 BAR GEMOEDSRUST, ALSTUBLIEFT Veiligheid, kwaliteit en duurzaamheid zijn niet altijd in eenheden te vatten. Als onafhankelijke inspectie- en keuringsinstantie leveren wij o.a. diensten op het gebied van NDO, drukapparatuur keuringen, elektrotechnische keuringen en lifting.

U mag gerust zijn.

Vinçotte vinkt het voor u af.

Veiligheid, kwaliteit en milieuvriendelijkheid Met onze inspecties, testing, certificatie en opleidingen bieden wij alle oplossingen onder één dak om u en uw omgeving veiligheid, duurzaamheid en kwaliteit te garanderen en te zorgen dat uw investeringen renderen.

vincotte.nl // volg ons

YOUR REPUTATION IS MINE.

i n h o u d

V E R D E R Technologie

Rondetafeldiscussie Watervalorisatie

10

17

Met veel technische innovatie uit eigen land, zoals het onderzoek naar structuurveranderingen in lithium-ion batterijen. Daaruit blijkt dat snelladen beter is voor batterijen dan langzaam laden. Of wat te denken van de innovatie van Solar Team Twente die de efficiency van hun zonnecellen met twintig procent kan verhogen.

FLOOR PLAN INCLUDING EXHIBITOR LIST

Watervalorisatie, het ontginnen van de waarde die in afvalwater zit, maakt de businesscase voor afvalwater een stuk interessanter. Door grondstoffen en energie terug te winnen, is het in sommige gevallen zelfs mogelijk om afvalwater kostenneutraal te reinigen.

A M ST E RDA M • N L

3 - 6 NOVEMBER

2015

Waterschap en afvalverwerker bundelen krachten in waterbehandeling 32

Milieuwinst, kostenbesparing, het opwekken van energie ĂŠn het terugwinnen van grondstoffen. Dat zijn de beoogde resultaten van de samenwerking tussen waterschap Aa en Maas en Attero. Door afvalwaterstromen te bundelen en gezamenlijk energie op te wekken zijn de energieopbrengsten verhoogd en produceren de partijen ook nog eens struviet.

Kooldioxide op de rem

34

Het opstellen van CO2-doelstellingen is mooi, maar als niemand zich daar aan houdt, hebben ze weinig zin. De toezichthouders lijken de controle te gaan verscherpen, maar er ligt ook een verantwoordelijkheid bij de samenleving haar energievraag zodanig vorm te geven dat spelers in de energiemarkt niet overvraagd worden in hun streven CO2 terug te dringen.

VASTE RUBRIEKEN Commentaar Trending news Infostroom Market Review Agenda In het volgende nummer

Aquatech 2015

22 Download our app via aquatechtrade.com/amsterdam

www.aquatechtrade.com

Organised by

Supported by

De eerste maand van november staat weer in het teken van Aquatech Amsterdam.

In de waterweek wordt gekeken naar municipaal en industriewater in al zijn facetten. Op de beurs wordt ruim aandacht besteed aan innovatie en ketensamenwerking.

Principal sponsor

Part of

Kringloopsluiting water

28

Palmolieproducent IOI Loders Croklaan gebruikt veel stoom in zijn processen en maakte daarvoor gebruik van leidingwater. Het afvalwater wordt nu gezuiverd in een membraanbioreactor, gevolgd door ultrafiltratie en reverse osmose waarna het weer kan worden ingezet als ketelwater.

5 6 8 36 37 38

UTILITIES 3 nr. 7 - november 2015

PARTNERS WATERVISIE PLATFORM

Scan de foto en bekijk het filmpje 1) Installeer op uw smartphone of tablet de app ‘iLinqs’ 2) Start de app op uw smartphone of tablet 3) Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst 4) Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet

HET WATERVISIEPLATFORM KOPPELT DE KETENS

PARTNERS WATERVISIE PLATFORM

LEDEN ScanWATERVISIE de foto enPLATFORM bekijk het filmpje

1) Installeer op uw smartphone of tablet de app ‘iLinqs’ 2) Start de app op uw smartphone of tablet 3) Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst 4) Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet

LEDEN WATERVISIE PLATFORM

Niels Groot Waterspecialist Dow Benelux

Martijn Kruisweg Eco Efficiency & sustainable growth AkzoNobel

Johan Raap Lector biobased Economy, Avans Hogeschool

Henri Spanjers Prof. Industrieel watermanagement TU Delft

Georg Stockinger Shell Global Solutionsccc

Roy Tummers Directeur Water VEMW

Meer informatie Congresinformatie: Marjolein Veeninga • marjolein@industrielinqs.nl • 020–31 22 791 Partnerinformatie: Anouk Bouwmeester • anouk@industrielinqs.nl • 020–31 22 797

www.watervisie.com

Niels Groot Waterspecialist Dow 29_S_Veolia Mars.indd 28 Benelux

Martijn Kruisweg Eco Efficiency & sustainable growth AkzoNobel

Johan Raap Lector biobased Economy, Avans Hogeschool

Henri Spanjers Prof. Industrieel watermanagement TU Delft

Georg Stockinger Shell Global Solutionsccc

Roy Tummers Directeur Water 28-01-15 VEMW

16:36

Meer informatie Congresinformatie: Marjolein Veeninga • marjolein@industrielinqs.nl • 020–31 22 791 Partnerinformatie: Anouk Bouwmeester • anouk@industrielinqs.nl • 020–31 22 797

www.watervisie.com 29_S_Veolia Mars.indd 28

28-01-15 16:36

Sluit de watercirkel Nog een week en dan barst de waterweek los. Tegelijk met de Aquatech Beurs is er een vol programma met congressen, workshops en masterclasses over het onderwerp water. Hoewel een beetje geforceerd, is het wel goed dat er een week lang wordt stilgestaan bij de waarde van water voor Nederland.

We zijn er zo aan gewend dat we droge voeten en schoon water hebben dat we er niet meer bij nadenken hoe bijzonder dat is. Totdat het misgaat natuurlijk. De leidingbreuk bij het VU Medisch Centrum liet maar weer eens zien hoe ontregelend water kan zijn als je het niet indamt.

Ook industriewater staat vaak laag op het prioriteitenlijstje van de utilitiesmanager.

Energie is vaak de hoofd kostenpost, terwijl de bijdrage van water pas opvalt als het er niet meer is. Gelukkig zijn er steeds meer bedrijven die hun watervoorziening meenemen in hun strategische analyse. En dan blijkt dat de economische derving toch wel heel erg groot kan zijn als stoom niet meer beschikbaar is of processen niet meer kunnen worden gekoeld. En dan hebben we het nog niet eens over de imagocomponent. Want als bedrijven en huishoudens met elkaar gaan strijden om toegang tot schaars water, dan legt de industrie het altijd af. Niet omdat ze de concurrentie niet zouden aankunnen, maar omdat ze daarmee hun stakeholders beledigen en hun license to operate verliezen. In landen met meer waterschaarste dan in ons waterrijke Nederland is de businesscase rondom het sluiten van de waterketen veel beter. Maar dat wil niet zeggen dat Nederlandse bedrijven dan maar achterover kunnen leunen. Wat dat aangaat zijn er nog steeds genoeg voorbeelden van Nederlandse bedrijven die de waardevolle grondstoffen of energie uit hun afvalwater verwaarden of het water zelf als grondstof hergebruiken. Misschien dat ze nu investeringen doen voor scenario’s die zich pas over tien jaar afspelen, maar dan zijn ze wel toekomstbestendig. Beter is dat ze de komende tien jaar aan hun stakeholders laten zien dat ze hun behoeften en zorgen serieus nemen. Dan moeten die stakeholders dat natuurlijk nog wel zien. En daarvoor is de waterweek in het leven geroepen. Is ook deze cirkel weer gesloten.

David@industrieperspectief.nl

COLOFON zestiende jaargang nummer 7 - november 2015

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl

Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T: 06-51499670 info@industrieperspectief.nl Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670 Vaste medewerkers Klaas de Jong, Cyril Widdershoven, Tseard Zoethout, Medewerkers aan dit nummer Bart Verberkt, Sophie Dingenen, Adinda Karperien Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies www.inzet-advies.nl

Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar.

Nederland/België € 130,50 per jaar Introductie NL/B 25% € 98,- per jaar Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadministratie wordt verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min)

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor ufacts wordt uw abonnement steeds manstilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2015 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 7 - november 2015

16:36

Trending news op www.utilities.nl

1 Exxonmobil start bouw nieuwe raffinaderij-unit in antwerpen

ExxonMobil is begonnen met de bouw van een nieuwe raffinaderij-unit in Antwerpen die zware hoogzwavelige olieproducten zal omzetten in transportbrandstoffen, zoals diesel en gasolie voor de scheepvaart. De investering van meer dan één miljard dollar volgt andere grote investeringen in Antwerpen, zoals een warmtekrachtcentrale van 130 megawatt in 2008 en een ontzwavelingsinstallatie voor diesel in 2010. De Antwerpse raffinaderij voorziet dagelijks werk aan meer dan duizend werknemers en contractors.

Dit project biedt nog eens zevenhonderd werknemers elke dag werk gedurende de bouwperiode van drie jaar. Na voltooiing zal de nieuwe eenheid nog eens zeventig vaste banen opleveren voor hoogopgeleide technici.

2

Kabinet blijft bij hoger beroep tegen klimaatvonnis De Kamer debatteerde over de consequenties van de rechterlijke uitspraak over beperking van de CO2-uitstoot. Staatssecretaris Wilma Mansveld van Milieu en minister Henk Kamp van Economische Zaken verdedigen het instellen van een hoger beroep.

In juni bepaalde de rechter in een door duurzaamheidsorganisatie Urgenda aangespannen zaak dat Nederland meer moet doen om de uitstoot van CO2 terug te dringen. In plaats van zeventien procent CO2-vermindering in 2020 moet Nederland nu inzetten op 25 procent minder CO2-uitstoot. Waar de oppositie spreekt over een historische uitspraak, zegt VVD-parlementariër Remco Dijkstra de uitspraak vooral raar te vinden. Het kabinet doet dan ook onderzoek naar nadere beperkingsmaatregelen en is intussen tegen de uitspraak in beroep gegaan.

3 Energiebesparing door groot onderhoud yara

Yara Sluiskil haalde verschillende fabrieken uit bedrijf voor een onderhoudsstop waardoor er veel energie kan worden bespaard. De grootste salpeterzuurfabriek op het terrein, met een productiecapaciteit van 2.000 ton per dag, krijgt periodiek onderhoud en ook de zogenaamde machinetrein van deze fabriek wordt volledig gereviseerd. Een nitraatoplossingsfabriek en nitraatgranulatiefabriek worden eveneens voor enkele weken uit bedrijf genomen, zodat grootschalig onderhoud kan plaatsvinden en een aantal projecten kunnen worden uitgevoerd.

Sinds de Utilities-site weer volop actief is, kunnen we aan de statistieken zien wat de Utilities-lezer beweegt. Vanaf nu laten we de top tien zien van meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren. Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

6 UTILITIES nr. 7 - november 2015

4

Betaprocess wint northern enlightenmentz 2015

Betaprocess van het bedrijf Dutch Sustainable Development heeft de Northern Enlightenmentz 2015 gewonnen. De Betaprocess-technologie maakt het mogelijk om een suikerbiet in zijn geheel te verwerken en om te zetten in brandstoffen of grondstoffen voor de chemische industrie.

Installaties op basis van Betaprocess kunnen mogelijk in de toekomst op het boerenerf terecht komen waar ze de eerste chemische processtappen kunnen uitvoeren.

niet boven vijftig 5 Olieprijs dollar per vat

Zakenbank Goldman Sachs verwacht dat de olieprijs de komende jaren op het huidige niveau blijft. Jeff Currie, hoofd commodity onderzoek bij de bank ziet een andere markt ontstaan dankzij schaliegas en –olie.

Currie verwacht dat de prijs wel naar de vijftig dollar zal gaan stijgen, maar dat niveau kan volgens hem nog jaren standhouden.

grotere 6 Energietransitie uitdaging dan lage olieprijs

Shell-CEO Ben van Beurden sprak op de Oil & Money Conference in Londen. Hij gaf aan dat Shell rekening houdt met een langere periode met lage olieprijzen, maar dat er op de langere termijn niets zal veranderen in de fundamentele marktprikkels zoals een toenemende vraag en de behoefte aan nieuwe aanvoer. Meer nog dan door prijzen wordt het lot van de sector de komende decennia bepaald door de overgang naar een tijdperk van koolstofarme energie.

bij brand 7 Gewonden biomassacentrale Borssele

In een biomassacentrale in Borssele hebben onlangs twee explosies plaatsgevonden. Vier gewonden zijn per ambulance naar het ziekenhuis vervoerd.

De explosies gebeurden tijdens voorbereidingen van de ontmanteling van de biomassacentrale. Die centrale sluit volgend jaar januari. Door de explosies is aan de buitenkant van het gebouw beplating losgekomen.

8

Eneco opent windpark voor google-stroom

Windpark Delfzijl Noord is feestelijk in gebruik genomen.

Met een totaal vermogen van 62,7 MegaWatt en negentien windturbines is het park het grootste Nederlandse landpark van Eneco. De stroom van het park wordt de komende tien jaar afgenomen door internetbedrijf Google dat een datacenter in de Eemshaven bouwt.

troonrede bena9 Techniek drukt belang goed onderwijs

Achterblijvend budget in relatie tot echte innovatie, de enorme versnelling in het Internet of Things, het gebrek aan snelle en adequate wet- en regelgeving omtrent Big Data en ondanks euforie toch ook vraagtekens bij het technische onderwijs. Dat zijn de belangrijkste punten uit de Techniek Troonrede, die Martin van Pernis, President van KIVI uitsprak.

10

Energie in nederland op een kantelpunt

Uit de tweede editie van de Nationale Energieverkenning (NEV) blijkt dat Nederland met het huidige beleid de doelstelling van veertien procent hernieuwbare energie in 2020 niet gaat halen. Het doel in het Energieakkoord van zestien procent hernieuwbaar in 2023 wel. Er zijn dan ook nieuwe beleidsimpulsen nodig aan te blijven sluiten op de gestelde klimaat- en energiedoelstellingen.

UTILITIES 7 nr. 7 - november 2015

infostroom

Eneco reageert op Kamerbrief Het lijkt er op dat Eneco en Delta hun energieopwekking- en netbeheeractiviteiten toch moet gaan splitsen. Hoewel formeel de vernieuwing van de Elektriciteit- en gaswet niet over dit onderwerp gaat, was het de laatste strohalm voor beide energiebedrijven om opwekking en levering in één portefeuille te houden. Enco geeft op zijn website uitgebreid commentaar op de kamerbrief die Kamp publiceerde. Kijk op www.utilities.nl voor het volledige commentaar. In de kamerbrief gaat Kamp in op de verplichte splitsing van energieopwekking en –distributie. ‘Amendement 25 regelt dat het groepsverbod pas in werking kan treden als het Europese recht een dergelijke splitsing vereist. De netwerken voor gas en elektriciteit vormen een natuurlijk monopolie dat wordt gefinancierd door alle Nederlandse afnemers middels gereguleerde tarieven. De splitsing tussen systeembeheer en productie, handel en levering is met de inwerkingtreding van de Wet onafhankelijk netbeheer in 2008 neergelegd in de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet.’

Reactie Eneco: Dit is onjuist. Uit art. 10, lid 9 van de Elektriciteitswet volgt dat een netbeheerder een aparte rechtspersoon moet zijn. Dit brengt mee dat een netbeheerder niet wordt geraakt door schulden of een faillissement van een andere BV of NV van het concern. Hoe dan ook is het wetsvoorstel goedgekeurd door de Tweede Kamer. Nu moet de Eerste Kamer nog zijn goedkeuring geven. Hoopgevend voor Eneco is dat een aantal senatoren zich heeft uitgesproken tegen de unbundling van de energiebedrijven.

Tennet wil transporttarieven verlagen TenneT heeft bij de Autoriteit Consument & Markt (ACM) een voorstel ingediend om 130 miljoen euro te besteden aan verlaging van de transporttarieven voor stroom in 2016. In de toekomst verwacht de netbeheerder echter tariefverhogingen in verband met investeringen in het landelijke hoogspanningsnet op land en op zee.

TenneT CEO, Mel Kroon: ‘De 130 miljoen euro kunnen wij inzetten voor tariefsverlaging vanwege de goede resultaten van TenneT’s stroomverbindingen met Duitsland, Noorwegen (NorNed kabel) en België.’ TenneT stelt als eigenaar of mede-

eigenaar van deze zogenoemde interconnectoren transportcapaciteit via een veiling ter beschikking aan marktpartijen. De opbrengsten van deze veilingen (veilingopbrengsten) komen primair ten goede aan het in standhouden en uitbreiden van interconnectiecapaciteit; hoogspanningsverbindingen (zeekabels of landlijnen) met het buitenland.

Als de resterende veilinggelden niet gebruikt kunnen worden voor onderhoud of het vergroten van de interconnectiecapaciteit, dan kunnen die resterende veilinggelden worden ingezet voor het secundaire doel, namelijk tariefsverlaging.

Gebruik van warmte uit bodem in vijf jaar verdubbeld Nederland maakt steeds meer gebruik van aardwarmte en bodemenergie. Ook al is het aandeel van deze nieuwe energiebronnen nog steeds zeer bescheiden, de productie met warmte uit de bodem is meer dan verdubbeld tussen 2009 en 2014. Dit meldt CBS. In 2014 waren deze relatief nieuwe energiebronnen goed voor ruim vier procent van het verbruik van hernieuwbare energie. Hernieuwbare energie zelf maakt nog geen zes procent uit van het totale energieverbruik in Nederland. Het aandeel van aardwarmte en bodemenergie is dus nog zeer bescheiden. Sinds eind 2008 wordt in Nederland gebruik gemaakt van aardwarmte door het oppompen van warm grondwater uit diepere aardlagen.

Vooral glastuinbouwbedrijven passen deze techniek toe om de kassen te verwarmen. Op dit moment gebeurt dit op tien locaties. Op 1 maart 2015 was voor 36 projecten in totaal voor 1,1 miljard euro aan subsidie toegezegd. Het is overigens niet zeker of alle projecten ook daadwerkelijk gerealiseerd gaan worden.

8 UTILITIES nr. 7 - november 2015

Kijk voor meer nieuwsberichten op www.utilities.nl

Nieuwe veilingregels grensoverschrijdende stroomhandel Kopers en verkopers van elektriciteit kunnen door nieuwe veilingregels eenvoudiger grensoverschrijdend binnen de Europese Unie handelen. Ook krijgen ze meer financiële zekerheid. De nieuwe regels kunnen goed uitpakken voor de prijs van stroom die bedrijven en consumenten betalen.

Dat is het gevolg van de goedkeuring van de nieuwe veilingregels door de Autoriteit Consument & Markt.

Transportcapaciteit op de grens die kan worden gebruikt voor een periode van een maand of jaar, ofwel de lange termijn, is

beperkt beschikbaar. Daarom wordt deze geveild en verkocht aan de hoogste bieder.

Door de nieuwe veilingregels vindt harmonisatie van deze regels plaats binnen de Europese Unie. Daarnaast geven de nieuwe regels meer financiële zekerheid aan marktpartijen. Producenten weten beter wat hun toekomstige omzet is voor grensoverschrijdende handel en energiebedrijven hebben meer duidelijkheid over toekomstige kosten van de stroom die ze inkopen. Dat is goed voor bedrijven en consumenten die die stroom afnemen.

Luchterduinen in gebruik genomen Windpark Eneco Luchterduinen is in gebruik genomen door de twee eigenaren, Mitsubishi Corporation en Eneco. Het windpark telt 43 windmolens en staat 23 kilometer uit de kust van Zandvoort en Noordwijk. Luchterduinen heeft een vermogen van 129 MegaWatt en is daarmee goed voor groene stroom voor 150.000 huishoudens. De totale investering bedraagt 450 miljoen euro. De vergunning voor het windpark werd in 2008 aangevraagd.

Vervolgens zijn circa twee miljoen manuren besteed aan het ontwerp en de installatie van het windpark. Er werkten naar schatting 560 medewerkers van Mitsubishi Corporation, Eneco, Ecofys, Van Oord, Vestas, Joulz, Tennet en verschillende adviesbureaus aan het project. De hoofdaannemer van het windpark was Van Oord.

Op zee werden vijftig schepen ingezet, waaronder het offshore installatieschip Aeolus van Van Oord, kabel-aanlegschepen, stenenstorters, sleepboten en het kraanschip Rambiz. De werkzaamheden zijn goed verlopen: het windpark is binnen budget én drie maanden eerder dan gepland opgeleverd.

Greenpeace voorspelt volledig fossielvrije energievoorziening in 2050 Milieuorganisatie Greenpeace heeft de laatste versie van zijn inmiddels befaamde energie toekomstscenario gepubliceerd.

Het rapport Energy (R)Evolution 2015, dat als tegenhanger wordt gezien voor de toekomstvoorspellingen van de IEA, voorspelt dat de wereldwijde energievoorziening in 2050 volledig vrij van fossiele brandstoffen zal zijn.

Greenpeace moet bekennen dat de ontwikkelingen op het gebied van duurzame energie de afgelopen jaren sneller zijn gegaan dan men ooit kon voorspellen. Tussen 2005, de eerste keer dat Greenpeace zijn toekomstvisie uitbracht, en eind 2014 is er zo’n 496 duizend megawatt aan wind en

zonne-energie bijgekomen. Wat groter is dan de fossiele opwekcapaciteit in Europa.

Het totale vermogen, met waterkracht, biomassa, CSP en geothermie komt zelfs op 783 duizend megawatt. Waarmee heel Afrika en India van energie zou kunnen worden voorzien. Met name de prijsdalingen in windenergie en zon-pv zorgen voor een versnelling van de verduurzaming van de energievoorziening. Desondanks gaat de omslag naar een volledig duurzame energievoorziening wel veel geld kosten.

Volgens het nieuwe scenario moeten we de komende 35 jaar rekening houden met een totale investering van 56.570 miljard euro, ofwel 1.400 miljard euro per jaar.

Kort nieuws Met de opening van een nieuwe productie-unit in de haven van Rotterdam verdubbelt Air Liquide haar productiecapaciteit van koolmonoxide. In het kader van het langlopende contract dat in 2013 is afgesloten met Huntsman levert Air Liquide koolmonoxide aan de twee fabrieken waar MDI wordt geproduceerd door Huntsman Polyurethanes in het Botlekgebied van de haven van Rotterdam.

Koning Willem-Alexander opende het Energy Transition Centre (EnTranCe) in Groningen. In deze proeftuin voor energietransitie van de Hanzehogeschool Groningen en Energy Academy Europe werken studenten en onderzoekers nauw samen met bedrijven. Samen zoeken zij naar innovatieve oplossingen voor de overgang naar een duurzame samenleving gebaseerd op schone energiebronnen.

Bierbrouwer Grolsch zet restwarmte uit het brouwhuis in om zijn kantoren te verwarmen. Door de warmte via een zogenaamde Twin-Coil te koppelen aan het ventilatiesysteem kan zeventien procent van het kantooroppervlak duurzaam worden verwarmd.

De inflatie in de eurozone in september is negatief, zo meldde Eurostat.

Ook van december 2014 tot en met maart 2015 was sprake van een negatieve inflatie. Dat de inflatie nu weer onder de nul uit is gekomen, komt doordat de energieprijs sterk is gedaald.

uw mailbox?

Al het nineuvoworsoninze nieuwsbrief op Meld u aa

utilities.nl!

UTILITIES 9 nr. 7 - november 2015

WATER Watervalorisatie, het ontginnen van de waarde

die in afvalwater zit, maakt de businesscase voor afvalwater een stuk interessanter. Door grondstoffen en energie terug te winnen, is het in sommige gevallen zelfs mogelijk om afvalwater kostenneutraal te reinigen. Of die valorisatie in een rwzi plaatsvindt of dichter bij de bron, is van veel factoren afhankelijk. In sommige gevallen kan publiek- private samenwerking een meerwaarde bieden omdat het afval van de een, een grondstof voor de ander kan betekenen.

Watervalorisatie maakt case afvalwater interessanter Dow Benelux kreeg het voor elkaar om het water uit de publieke afvalwaterzuiveringsinstallatie te gebruiken als basis voor ketelwater voor de productie van stoom. Het chemieconcern werkt hiervoor samen met waterschap Scheldestromen en Evides Industriewater. DOW gaat zelfs nog een stap verder en hergebruikt een deel van zijn eigen afvalwater weer als koelwater. Niels Groot, waterspecialist bij DOW Benelux stond aan de wieg van deze ontwikkeling en volgens hem kon deze publiek/private samenwerking alleen tot stand komen dankzij een paar ambtenaren die de visie en het lef hadden om samen te werken met de industrie. ‘Hoewel niet ieder bedrijf dezelfde uitdagingen heeft als wij in Terneuzen, is de manier van samenwerken wel degelijk een voorbeeld voor anderen. Hier ging het nog alleen om waterhergebruik, maar inmiddels zijn ook heel veel waterschappen bezig met het inrichten van een energiefabriek of grondstoffenfabriek, waarbij reststromen worden vergist of grondstoffen uit het water worden gewonnen. Tot nog toe beperkt de waterketen zich in hun ogen vaak tot de gemeentes en waterschappen zelf, maar vergeet 10 UTILITIES nr. 7 - november 2015

men de industrie in de plannen te betrekken. Dat is zonde omdat de industrie vaak rijke waterstromen heeft die de investeringen in vergistingsinstallaties een stuk aantrekkelijker maken. Of, zoals in ons geval, die afvalwater op kosteneffectieve en duurzame wijze kan inzetten in zijn processen.’

Commerciële activiteiten Ook Walter Hulshof bespeurt diezelfde terughoudendheid bij de publieke partijen. Hulshof is directeur bij Industriewater Eerbeek: een privaat bedrijf dat de afvalstromen van drie papierfabrieken verwerkt.

‘Industriewater Eerbeek staat aan de vooravond van een belangrijke mijlpaal’, zegt Hulshof. ‘Het moment komt zeer naderbij dat we het afvalwater kostenneutraal verwerken. Dat kunnen we doen doordat we slim omgaan met onze afvalstromen, de waarde die in het water zit zoveel mogelijk er uit halen en waar nodig de samenwerking zoeken met bedrijven met afvalstromen die de onze verrijken. Waterschappen hebben die drive niet om dit soort samenwerkingsverbanden aan te gaan en zien dit soort ontwikkelingen zelfs als

een bedreiging omdat ze nu eenmaal betaald worden per vervuilingseenheid. Als een industrieel bedrijf dankzij de toepassing van innovatieve technologie veel minder vervuilingseenheden produceert, verliezen ze inkomsten. De energie- of grondstoffenfabrieken die nu worden ingericht zijn dan ook nog steeds een manier om de waterschappen energieneutraal te bedrijven. Maar zodra ze dat gas, of bijvoorbeeld struviet willen verkopen, lopen ze de kans te worden teruggefloten omdat ze daarmee commerciële activiteiten ontplooien en dat mag niet.’

Cultuurverandering Jan Willem Mulder van Evides Industriewater schetst de beperkingen van de waterschappen, wier publieke taak is het drooghouden van de voeten en zorgen voor schoon water.

‘Het is niet de primaire opdracht van waterschappen om zoveel mogelijk waarde uit de keten te halen. Maar ze mogen wel samenwerken met commerciële partijen. Dat zie je dan ook steeds vaker gebeuren. Of waterschappen richten een commerciële tak op om eigen innovaties of grondstoffen aan de man te brengen. Maar

zodra een concurrent een rechtszaak aanspant, staat een waterschap niet heel sterk in haar gelijk. Het wordt al snel als oneerlijke concurrentie gezien als met gemeenschapsgeld geproduceerde producten commercieel op de markt worden gebracht.’

Michiel Adriaanse van Kenniscentrum papier en karton vult daarbij aan dat het ondernemerschap niet in het DNA zit van de meeste waterschappen. ‘In veel gevallen heerst er nog een ambtelijke cultuur en dat strookt niet met het verkopen van producten. De partijen die wat verder zijn, komen er achter dat ze het niet alleen kunnen en dat ze moeten samenwerken met sectoren zoals de voedingsmiddelenindustrie of de papierindustrie om verder te komen.

Maar dat betekent ook dat ze zich als partner in zo’n samenwerking moeten gedragen en dat vereist echt een cultuurverandering. Als ze dan ook nog aanlopen tegen juridische beperkingen omdat hun publieke belangen botsen met hun commerciële activiteiten, zitten ze in een impasse. En dus beginnen de meeste partijen er niet aan.’

Ondanks de terughoudendheid om commercieel aan de slag te gaan met grondstoffenhandel, ontstaan wel links en rechts pilots die zich richten op het terugwinnen van grondstoffen. In sommige gevallen biedt dit een winwin situatie op voor rwzi’s omdat bijvoorbeeld spontane struvietvorming problemen oplevert voor de sliblijn.

Leidingen verstoppen en apparatuur slijt harder door struvietafzettingen en het slib ontwatert ook nog eens slechter. Door het struviet uit het afvalwater te winnen, voorkomt men die schade en houdt daaraan ook nog een commercieel verkoopbaar product aan over. ‘Enig bezwaar is dat het lastig is om volumecontracten af te sluiten’, zegt Mulder. Er is nog discussie over kwaliteitseisen en de regelgeving is lastig. Bovendien is de productie beperkt in vergelijking met grondstoffen in bulk.’

Rijke bron Al snel wordt duidelijk dat afvalwater een rijke bron is van grondstoffen en energie. Volgens Henri Spanjers, universitair hoofddocent Industriewater aan de TU Delft, leent

vrijwel al het stedelijke rioolwater zich voor de terugwinning van hetzelfde arsenaal aan grondstoffen. Naast struviet is het ook een bron voor biogas, cellulose, vetzuren, metalen, humuszuren, alginaat, zwavel, stikstof, fosfor en kalium. ‘Zodra die grondstoffen echter moeten concurreren met de gangbare bulkproducten, dan maken ze geen enkele kans’, weet Ronny Anthonijsz van Tebodin. ‘kali en stikstof worden bijvoorbeeld grootschalig door de kunstmest-industrie geproduceerd uit aardgas. Om daar tegenop te concurreren zal je heel goedkoop moeten produceren of een markt moeten vinden die speciaal op zoek is naar duurzaam gewonnen grondstoffen.’ Spanjers is het roerend eens met Antonijsz en zoekt de oplossing hiervoor in hoogwaardigere materialen.

‘Neem het voorbeeld van stikstof’, zegt Spanjers. ‘Het verwijderen ervan uit afvalwater biedt geen toegevoegde waarde. Ook het terugwinnen ervan biedt niets extra’s omdat stikstof in ruime mate voorhanden is. Het is echter wel mogelijk om in het zuiveringsproces extra stappen te maken UTILITIES 11 nr. 7 - november 2015

LOGISTICON VERHUUR Opslag en dosering

Zand- & koolfiltratie

EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN

Ultrafiltratie

Flotatie

Chemicaliën

Omgekeerde osmose

Bezoek ons op: Aquatech 2015 Hoofdingang RAI Amsterdam 3 - 6 november

Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen.

Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608266 www.logisticon.com/nl/verhuur

r

Nn

s

n.

d

-,

e

n

7

om stikstof om te zetten in ammoniak.

Dat is namelijk een perfecte energiedrager die via een brandstofcel elektrische energie kan leveren, waarna de stikstof in de vorm van onschadelijke stikstofgas in de lucht verdwijnt. Of neem het voorbeeld van de kortketenige vetzuren die uit afvalstromen worden verkregen door hydrolyse en verzuring, waarna ze in een apart proces worden omgezet in middellange vetzuurketens (MCFA’s). Deze MCFA’s kunnen vervolgens worden ingezet als grondstof voor bioplastics. We zouden ons dus meer moeten concentreren op de productie van halffabricaten of hoogwaardigere brandstoffen om de concurrentie aan te gaan met de producenten van specialties in plaats van de bulkchemie. Als we die kant uit willen, moeten we wel de toeleveringsindustrie kunnen prikkelen om daar systemen voor te bedenken. De waterschappen kunnen dat soort technologie nooit zelf ontwikkelen.’

Afhaakregeling Nu zijn de afvalwaterstromen van sommige industrietakken rijker aan nutriënten

of organische grondstoffen dan het rioolwater dat bij de rwzi’s binnenkomt. Het is dan ook de vraag of het voor de industrie niet verstandiger is om te investeren in eigen afvalwaterbehandeling dan de rijke stromen tegen betaling in het riool te lozen. ‘Het levert rwzi’s echter problemen op als bedrijven massaal afhaken’, weet Lenneke Kok van de Hogeschool Utrecht. ‘Hun assets zijn uiteindelijk afgestemd op een bepaalde flow en als ze die niet meer binnenkrijgen, zijn ze overgedimensioneerd. Dit komt mede door de lange afschrijftermijn op deze assets van dertig tot veertig jaar.’

Het probleem is al langer bekend bij de waterschappen en sinds 2002 bestaat de anti-afhaak regeling om bedrijven financieel te verleiden – lees, korting geven - toch hun afvalwater op het riool te blijven lozen. De regeling is in 2013 nog eens voor tien jaar verlengd, dus voorlopig zitten de rwzi’s nog wel goed. Desondanks hebben een aantal waterschappen behoorlijk verouderde assets en staan voor de keuze om te

investeren in nieuwe technieken of om op de oude voet door te gaan.

Tegelijkertijd kiezen steeds meer bedrijven voor het sluiten van de waterketen door zelf niet alleen hun afvalwater te verwerken, maar ook het effluent weer te zuiveren om het in te zetten als ketel- of koelwater.

Daarachter liggen vaak niet zozeer financiële motieven, maar ook minder commerciële drijfveren zoals maatschappelijk verantwoordelijk ondernemen of risicomanagement.

Bedrijven worden daarmee immers minder afhankelijk van de overheid die nog wel eens onverwachte heffingen wil doorvoeren. ‘Eigenlijk is zero liquid discharge zoals dit in bepaalde takken van de industrie al in de praktijk wordt gebracht de ultieme vorm van watervalorisatie’, zegt Spanjers.

‘Je wint water terug in zijn zuiverste vorm en zult een oplossing moeten vinden voor de grondstoffen en nutriënten die erin zitten. Een van de uitdaging in die keten is hoe om te gaan met zout. Het is een reststof waar nauwelijks een nuttige toepassing voor te vinden is. Strooizout lijkt UTILITIES 13 nr. 7 - november 2015

Ingenieuze afvalwater

OPLOSSINGEN zijn er om gevonden te worden

Hergebruik van (afval)water en het sluiten van de waterketen worden steeds belangrijker. Dat is voor de industrie niet altijd even makkelijk op te lossen.

Maar wij hebben het antwoord. Want betrouwbaarheid, leveringszekerheid en kwaliteit zijn kernvereisten bij ons ‘maatwerk in water’ voor de chemische-, petrochemische- en drank- en voedingsmiddelenindustrie. Wij leveren onze opdrachtgevers diverse soorten proceswater, zorgen voor de zuivering van afvalwater en maken hergebruik van water (effluent) mogelijk. En dat 24/7 vanuit operational excellence. Voor minder doen we het niet.

Evides Industriewater, vindingrijk

www.evides.nl/industriewater

20150095 Adv Afvalwater 185x267_01.indd 1

30-09-15 16:31

16:31

een voor de hand liggende keuze, maar daaraan worden zeer hoge eisen gesteld. Het probleem is met name dat in het residu van afvalwater heel veel verschillende soorten zouten zitten, met verschillende toepassingen. Om daar echt wat aan te kunnen doen, zou je die zouten al heel vroeg in het proces moeten scheiden.

Maar het kan nog lang duren voordat bedrijven zover zijn.’

De factor tijd is sowieso de grootste tegenstander van de meeste genoemde oplossingen, weet Mulder.

‘In landen zoals Spanje of Israël komen initiatieven zoals zero liquid discharge eenvoudiger van de grond omdat daar de urgentie veel hoger is. In het Midden-Oosten wordt effluent standaard als irrigatiewater of als koelwater hergebruikt, voegt Anthonijsz toe. In Nederland is de winst te klein doordat de waarde van water veel lager is. De meeste investeringen verdienen zich dan ook over een te lange tijd terug om interessant te zijn. Hetzelfde geldt voor het terugwinnen van grondstoffen. Op dit moment is er nog geen schaarste, maar dat kan over een aantal jaren wel eens heel anders liggen. We zijn nu bezig oplossingen te bedenken voor problemen die zich pas in de toekomst zullen afspelen: klimaatverandering, grondstoffen- en energieschaarste zal pas verder in de tijd merkbaar zijn voor Nederland. Dat wil niet zeggen dat we maar moeten afwachten, maar het nemen van strategische beslissingen op een dergelijk lange termijn is meer een overheidstaak dan die van bedrijven.’

Kostenbesparing Een sluitende businesscase maken rondom watervalorisatie is momenteel dus redelijk

lastig. ‘Daar komt nog bij dat de kosten en baten van investeringen vaak bij verschillende partijen liggen’, zegt het panel. Hulshof wil nog wel even toevoegen dat met samenwerking en creativiteit ook nu al veel mogelijk is. ‘Het is niet altijd makkelijk om de baten van een investering direct terug te zien op de winstbalans. Maar om maar even aan te geven hoe investeringen in afvalwaterbehandeling kunnen renderen: wij zijn ooit begonnen met een jaarlijkse kostenpost van 2,5 miljoen euro voor de verwerking van het afvalwater van drie papierfabrieken. Dat bedrag hebben we inmiddels teruggebracht naar één miljoen. Ik verkoop grondstoffen en water, maar bespaar bijvoorbeeld ook op ureumdosering

WATERVISIEPLATFORM De rondetafeldiscussie is onderdeel van het Watervisie Platform dat experts, gebruikers en leveranciers van producten en diensten bijeen brengt om bij te dragen aan transparante informatievoorziening rond industriewater. Het platform belicht op een journalistieke en onafhankelijke manier innovaties, behandelt actuele onderwerpen en inspireert. Via het vakblad Utilities met drie ‘Watervisie inside’ magazines per jaar, met de website www.watervisie. com, met drie ronde tafel meetings per jaar en met een jaarcongres bereikt het Watervisieplatform haar doelgroep.

door afvalwater uit de voedingsmiddelenindustrie bij te mengen in het celluloserijke en nutriënten arme afvalwater van de papierfabrieken. Mijn klanten profiteren daarvan en ik zelf ook. Je moet elkaar natuurlijk wel wat gunnen. Samenwerking, of het nu tussen commerciële bedrijven is of tussen publieke en private partijen, komt toch vaak neer op personen. Tref je een gemeenteambtenaar die water belangrijk vindt, dan hoef je vaak niet heel lang te wachten op vergunningen.’

Die laatste opmerking kan Groot alleen maar ondersteunen. ‘De samenwerking in Zeeland kwam voornamelijk van de grond doordat de provincie Zeeland een duidelijke visie had op de toegang tot water in 2040. Nu zetten we de stappen om in die verre toekomst ook nog gebruik te kunnen maken van de natuurlijke bronnen. Als de overheden dit soort duurzame ontwikkeling belangrijk vinden, zullen ze meer de regie naar zich moeten trekken, net als in bijvoorbeeld Catalonië gebeurt. En uiteraard moet ze de industrie wel betrekken bij hun plannen, de kracht zit immers in de keten.’ n UTILITIES 15 nr. 7 - november 2015

Innovatieve leklokaliseringen drukbeproevingsapparatuur voor gas- en waterleidingen.

Esders ontwikkelt, produceert en verkoopt: » explosieveilige gaswaarschuwingsapparatuur » explosieveilige gasdetectoren » correlerende ruisloggers » digitale drukmeetkoffers Voor meer informatie kijk op www.esders.nl

Features 100% SaaS Cloud middels het SalesForce.Com platform Preventief & Correctief onderhoud Materialen & Onderdelen Magazijn & Reparatie- en reservedelen Inkoop & Ontvangstregistratie

Spectades Spectades is dé Assetoptics Asset Management Solutions en Services provider voor de BeNeLux. Middels onze geavanceerde Mobiele oplossingen voor Work, Inspectie, Inventory en Fields Services bedienen we ook de mobiele werker op zijn wenken.

Met ons team voor Consultancy, Hosting, SaaS, en het Technology Center staan wij garant voor de juiste ondersteuning en bieden we een totaalpakket waarmee we ook uw EAM oplossing geheel kunnen bedienen.

Plannen & Inroosteren van techneuten

Meer weten?

Assetregistratie & Boomstructuur

www.assetoptics.com

Bekijk de website van AssetOptics

Direct contact?

Mail onze specialisten

info@spectades.com

technologie Sabine verhoogt rendement zonnepanelen Enkele dagen voor de start van de World Solar Challenge maakt Solar Team Twente zijn geheime wapen bekend: Sabine. Het team ontwikkelde een systeem waarmee het extra energie kan binnenhalen op momenten dat er schaduw op het

zonnepaneel valt. Het systeem moet er voor zorgen dat het team circa een half uur eerder over de finish kan komen. Sabine is een acroniem voor Solar Array Balancing Interface Not Expected.

De zonnecellen die deelnemers

gebruiken tijdens de race, zijn in groepen ingedeeld. Wanneer één cel minder presteert in zo’n groep, presteerden tot nu toe de rest van de cellen in de groep hetzelfde als de slechts-presterende. Sabine zorgt ervoor dat de energie wordt gebalanceerd en niet naar beneden wordt getrokken. Dit betekent dat het team tien tot twintig meer inkomsten heeft op schaduwmomenten dan voorheen.

Bij zonnepanelen die te vinden zijn bij consumenten op het dak zijn ook onderlinge verschillen tussen zonnecellen. Dit komt dan vaak niet door kromming, maar door vuil, veroudering, defecten in enkele cellen en soms wat schaduw. Sabine zou volgens bedenker van het systeem Elmar Peters ook hier haar werk kunnen doen.

Energiebalancering via gemalen Croon en Peeeks onderzoeken de mogelijkheden om het regelbaar vermogen van pompen en gemalen in te zetten voor de balancering van het elektriciteitsnet bij Waterschappen.

De flexibiliteit in het pompen van water, maakt het mogelijk om intelligent te schakelen op tekorten en overschotten in het elektriciteitsnet.

Deze tekorten en overschotten worden onder andere veroorzaakt door fluctuaties in duurzame opwekkers van zon- en windenergie.

De komende jaren zal duurzame energieopwekking steeds meer toenemen en dat maakt het noodzakelijk om op de fluctuaties in het energieaanbod van deze opwekkers in het elektriciteitsnet te anticiperen om onbalans te voorkomen. Door energieverbruik intelligent uit te stellen of te vervroegen kan ‘onbalans’ worden voorkomen en kan het aandeel van duurzame energie op

het elektriciteitsnet ook weer toenemen. Croon zal haar expertise inzetten om de besturing van de pompen aan te passen, de installaties te beheren en de veiligheid te garanderen. Peeeks zal

de gemalen van informatie voorzien om bij het besturen van de installaties te anticiperen op de fluctuaties in het energieaanbod en deze flexibiliteit verzilveren op de onbalansmarkt.

UTILITIES 17 nr. 7 - november 2015

www.moxa.com

2-poorts industriële PROFIBUS naar Fiber converter De ICF-1280i serie industriële PROFIBUS naar Fiber converters worden gebruikt om PROFIBUS signalen van koper naar glasvezel om te zetten.

De converters zijn in staat seriële transmissie tot 4 km (multi-mode) of tot 45 km (single-mode) te verlengen. De ICF-1280I is galvanisch geïsoleerd (2kV) en heeft een redundante voedingsaansluiting. Afwijkingen in de optische kabel worden automatisch gedetecteerd en geïdentificeerd.

Er is zoveel meer over te vertellen...

Meer weten? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

ICF-1280i

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

Adv_A4_Moxa_ProfibusFibConvrt.indd 1

18-11-14 16:18

Snelladen beter voor batterij

Li-ion batterijen bevatten twee elektrodes die worden gescheiden door een elektrolyt. De elektrodes bestaan uit honderdduizenden deeltjes elektrodemateriaal, meestal kleiner dan 1 micrometer, die in staat zijn om grote aantallen Li-ionen te bergen. Het opnemen van deze grote aantallen Li-ionen verandert de structuur van deze kleine deeltjes. Hoe deze verandering van structuur precies optreedt, bepaalt de belangrijkste eigenschappen van batterijen: hoe snel je ze kunt opladen, in welke mate je ze kunt opladen en hoe vaak je ze kunt opladen. We weten al veel van deze structuurveranderingen (fase-transities) maar hoe deze precies

optreden in individuele, submicron deeltjes in echte, werkende batterijen, was tot recent niet waar te nemen.

Onderzoekers van de TU Delft, onder leiding van dr. Marnix Wagemaker, zijn er nu in geslaagd om de fase-transitie van individuele elektrode-deeltjes waar te nemen terwijl de batterij in werking was. Dit lukte met behulp van een zeer kleine bundel rĂśntgenstraling . Hiermee werd onder meer duidelijk dat er veel meer deeltjes actief zijn dan werd aangenomen; hierdoor is het risico van schadelijke lokale hotspots lager. Dat is dus goed nieuws.

Een van de opmerkelijkste resultaten is dat de structuurveranderingen geleidelijker en gemakkelijker verlopen tijdens zeer snel opladen dan tijdens langzaam opladen. Dit impliceert dat de elektrodematerialen beter zullen presteren en meer oplaadcyli zullen doorstaan als ze sneller worden opgeladen. Deze nieuwe inzichten zullen helpen om Li-ion batterijen te verbeteren.

Spintransport verbetert rendement thermo-elektriciteit Natuurkundigen van de Rijksuniversiteit Groningen hebben een nieuw principe ontdekt waarmee informatie tussen elektronische circuits kan worden verstuurd. Maar het kan ook helpen om op efficiĂŤntere manier stroom op te wekken uit warmteverschillen.

Het onderzoek stond onder leiding van Bart van Wees, hoogleraar technische natuurkunde aan de RUG en specialist in onder meer spintronica. Dit is een vorm van elektronica waarbij niet alleen de elektronen tellen, maar ook hun spin belangrijk is. Ieder elektron heeft een spin, een kwantummechanisch fenomeen, die twee waarden kan hebben: op of neer. Je kunt een elektron zo coderen met informatie en die via spinstromen transporteren.

In het nieuwe onderzoek heeft Ludo Cornelissen, promovendus van Van Wees, laten zien dat spinstromen ook door isolatoren heen kunnen gaan. In het experiment werd een geleidend

materiaal gecombineerd met een niet-geleidend magnetisch materiaal.

Wanneer elektronen op het niet-geleidende materiaal botsen, kunnen ze niet verder. Maar tijdens de botsing ontstaat een verandering in de magnetisatie waardoor de spin wordt overgedragen.

Een mogelijke toepassing ligt in thermo-elektriciteit, de omzetting van temperatuurverschillen in stroom.

Van Wees: Materialen die daarvoor geschikt zijn, zijn allemaal elektrische geleiders. Maar een elektrische geleider zal per definitie ook warmte geleiden.

Daardoor lekt een deel van het warmteverschil weg. De paar bedrijven die thermo-elektriciteit op de markt willen brengen kampen dan ook met rendementen die ver beneden de theoretische mogelijkheden liggen. Met ons materiaal kun je een spinstroom opwekken in een isolator, die dus ook geen warmte doorlaat. Dat biedt zicht op een hoger rendement.

Demonstratieproject superkabel TenneT bouwt een ondergronds supergeleidend hoogspanningssysteem van twee tot vier kilometer lengte voor het Nederlandse elektriciteitsnet. Nergens ter wereld wordt supergeleiding nog over deze afstand toegepast.

HTSC staat voor High Temperature Super Conducting. De supergeleider kan tot duizend maal meer stroom transporteren dan koper, waar de huidige ondergrondse hoogspanningsverbindingen meestal van worden gemaakt. Een supergeleidende kabel heeft door koeling tot -200 graden Celsius geen weerstand en creĂŤert geen verliezen. De supergeleidende status wordt bereikt door koeling met vloeibare stikstof. De huidige 150 kV kabels hebben vanwege warmteafgifte een ruimtebeslag nodig van 12 meter.

Doordat ze geen warmte produceren, kunnen High Temperature Super Conducting (HTSC) kabels veel dichter bij elkaar gelegd worden. Hiervoor is drie meter waarschijnlijk al voldoende. Daarnaast veroorzaakt de HTSC-kabel geen magnetisch veld.

Waar de eerste nieuwe superkabel komt te liggen wordt nu bepaald.

TenneT selecteert een geschikte demonstratielocatie waar de superkabel voor het eerst kan worden ingezet.

TenneT trekt in dit project samen op met diverse kennisinstituten. Onderzoekers van TU Delft, Universiteit Twente, het Instituut voor Wetenschap en Ontwikkeling (IWO), de HAN en Imtech Marine gaan zich onder andere bezig houden met de eisen waaraan de kabel moet voldoen en de regel- en meettechniek.

De planning is dat het project in juni 2019 wordt opgeleverd.

UTILITIES 19 nr. 7 - november 2015

16:18

’s Werelds meest toonaangevende vakbeurs voor proces-, drink- en afvalwater

A M ST E RDA M • N L

EXHIBITION 3 - 6 NOVEMBER

2015

VOLOP INSPIRATIE EN INNOVATIE VOOR WATERPROFESSIONALS Ontdek de laatste trends en innovaties op het gebied van watertechnologie  Meer dan 750 exposanten waaronder marktleiders en pioniers  Onderdeel van Amsterdam International Water Week  Veelzijdig conferentie- en seminarprogramma 

Registreer uw gratis bezoek op aquatechtrade.com!

Organisatie

Onderdeel van

Ondersteund door

WATERVISIE

5

E S

k

!

UTILITIES 20 nr. 1 - februari 2015

Segments on Floor Plan Water & waste water treatment Transport & Storage Process control technology & process automation Point of use

07.

503

World Championships Pipefitting

Bluetech Innovation Pavilion

07.512 07.

506

07.

504

07.500

07.508

07.

507

07.

505

British Pavilion

07.622

07.621

07.509

07.623

07.513

07.

510

07.624

07.514

07.625

07.515

07.542

07.

07.511

07.501

07.653

07.655

07.654

07.536 07.538 07.

07.

534

07.

537

07.657

07.658

07.660

07.659

07.545

Innovation Lab

07.

539A

07.

526 522 07.523B 07.

07.656

539B 07.

539C

07.540

07.552

07.550

07.541

07.502 07.425

07.424 07.415

07.

420

07.416

07. 07.

421 422 07.426

07.430

07.441

07.443

07.440

07.444

07.451

07.460

07.442

07.215

07.214

07.307

07.212

07.213

07.345

07.350 07.

347

07.241

Israel Pavilion 07.200

Saxony Pavilion

07.201

07.203

07.202

07.204

07.

205

07.

206

07.211

07.229

07.227

07.230

07.240 07.245A

07.207

07.101

07.102

07.103

07.120 06.106

06.107

Storm Water Pavilion

06.104

06.203

WQA Pavilion

03.

123 03.

121

Point of Use Pavilion

03.426A

STORMWATER PAVILION

WEF Pavilion

03.327

03.122B 03.122A

03.221

03.317A

03.

119

03.500

03.317C

FIRST AID

03.

115

03.315

CDWS PAVILION

03.114

WARDROBE

03.213

03.

418

03.316

03.212

03.

109

03.

412

03.312

INFORMATION DESK ENTRANCE PARKING GARAGE

03.

308

INTERNET CAFÉ

03.206

03.106

SCHIPHOL DESK

03.

105

03.104

03.203

03.305

03.204

03.303

03.

306

01.234

03.

202

03.301

03.409

07.154

01.538

05.140

01.128

01.336B

01.434

05.

131

01.333

01.533

05.

108

01.531

02.329

02.330

07.159 07.160

07.

274

07.

277

07.

07.

268B 269

07.

272

07.

275

07.

266

07.

270

07.

273

07.170

05.341

02.228

02.326

02.427

02.324

02.425

TAIWAN PAVILION

Aquastage

02.222

02.321

01.428

05.338

05.340

05.

106

05.

105

05.

104

01.627

01.526

05.

102

02.220

02.319

05.

211

05.336 05.236

05.335

05.435 05.

436

05.334

05.333

05.

432

05.332

05.224

05.226

05.228

05.230

05.223

05.225

05.227

05.229

05.

312

05.

212

05.

207

05.

222

05.

220

05.

311

05.

321

05.

309

05.

319

05.

206

05.

218

05.

203

05.

204

05.

214

05.

201

05.202

05.

305

05.

315

05.

303

05.

313

05.

308

05.

411

05.

412

05.

306

05.

407

05.

410

05.

405

05.

406

05.

304

05.

302

05.

403

05.

300

05.301

05.

401

01.325

01.326

01.427

01.121

04.124

01.423

02.

315

01.220

01.120

02.111

04.222

04.

423

04.322

04.321

04.

426

04.122

01.323

GRUPPE

01.522

01.621 04.421

01.119

01.520

01.424

01.322

01.619

01.620

04.

121 04.120

01.218

02.

426 01.117

01.114 01.115 GRUPPE

GRUPPE

01.518

01.116 01.318

01.215

04.219

04.220

01.614

01.516

04.216

04.116

01.314

01.110

01.418

04.119

04.215

04.117

04.213

04.214

04.313

04.

316

04.

417

04.

314

04.

413

TAIWAN PAVILION

01.514

01.517

01.512

04.114

04.115

04.112

04.113

04.211

04.212

01.312

01.417

01.416

01.515

04.

418

04.

416

04.311 04.

414

01.212

02.

414

04.

422

04.

420

01.422

01.420

04.

424

04.318

04.217

04.118

04.419

04.319

04.218

01.519

01.111

04.320

01.617

01.319

01.216 01.112

02.316

02.

313

04.324

04.

123

01.118

02.

416

02.214

04.223

01.524

01.214

02.114

04.

428

01.425

02.

418

02.113

05.

404 05.

402

05.

400

01.122

02.120 02.117

05.

416

05.

413

05.

408

05.

317

05.

208

05.

205

05.

415

05.

310

WQA PAVILION

05.

209

01.316

02.318

07.287

GRUPPE

01.622

02.

428

02.

420

02.121

07.280

07.174

05.437

05.200

01.324

02.

424

02.419

07.172 07.173

05.

434

05.

210

01.628

01.222 01.123

02.

422 02.320

02.122

07.171

05.337

05.100

02.

430

02.226

07.

267

01.328

01.124

02.

432

02.429

02.

125A

01.611

01.510

04.

412 GRUPPE

02.314

02.112

02.

412

02.309 02.108 02.106 02.107

07.158

GRUPPE

GRUPPE

07.380

07.

268A 07.

271

03.400

02.127

02.109

07.

261

05.233

01.530

02.328

02.115

07.

260

Industrial User Experience

07.375

07.372

01.226 01.125

02.129

02.

119

07.258

05.240

05.235

01.227

01.426

02.123

07.

263

01.632 01.630

01.224

02.126

05.

132D

05.

110

01.229

03.401

02.

434

02.

125B

07.

265

07.

262

03.300

03.200

02.128

05.

234

01.532

01.528

02.131

GRUPPE

05.239

05.

213

03.

404

Conference in G-rooms (1st floor)

GRUPPE

07.157

07.

264

05.237

05.

05.

132A 132F

01.332

GRUPPE

02.230

07.256A

05.238

01.126

03.402

02.130

07.

256E 07.

07.

256B 256F

07.374

07.370 07.373

07.361

01.535

01.430

GRUPPE

to Topaz Lounge, G-rooms

07.

07.

256C 256D

07.156

05.

05.

132B 132E

03.

406A

03.302

07.371 07.360

05.136

05.

132C

01.432 01.130

03.

406B

03.304

07.155

01.134

03.407

03.

101 03.100

07.153

01.534

01.330

03.201

07.152

01.537

01.335

03.

103 03.

102

07.

255A

07.245B

01.539

01.438

01.338

GRUPPE

03.

408

03.307

03.

107

01.543

GRUPPE

03.

410

03.309 03.208

03.108

01.541

01.436

01.133

01.131

03.314

03.

111

TOILET DISABLED TOILET

01.236

01.232 03.211

07.

255B 07.

255G

GRUPPE

01.235

03.112

03.110

07.

07.

255C 255F

GRUPPE

01.

138

03.

113

CASH POINT

07.

07.

255D 255E

03.419

03.318

07.357 07.358

07.356

01.337

01.336A

CATERING POINT

07.151

07.354

06.100

01.136 03.216

07.355

07.352

01.536

03.

420

03.320

GRUPPE

GRUPPE

06.200

06.101

01.140

03.118

ELEVATOR

@

01.440

03.

422

03.317B

03.218

03.

117

03.322

07.580 07.

575

07.

574

06.201

03.

424

03.222

03.122

03.

122E 03.122G 03.122H 03.220

Aquajobs

03.501

03.324

07.665

06.103

Media Pavilion

03.426

ISRAEL PAVILION 03.

122C

07.

667

Young Water Professionals

07.

577

07.

576

07.666

06.202

06.102

03.326

07.

579

07.

578

07.664

06.204

06.105

03.330

07.663

06.205

Samsung Connect Internet Cafe

Taiwan Pavilion

07.150

07.140

Scottish Pavilion

03.

125

07.242

WEF PAVILION

GRUPPE

07.100

07.210

07.353

07.351

07.228 07.

208

07.662

07.

07.

07.

07.

475B 475D 475F 475H

07.461

POINT OF USE PAVILION

07.306

07.346

07.340

SCOTTISH PAVILION

07.304 07.305

07.341

07.335

BRITISH PAVILION

07.302 07.303

07.336

07.330

07.255H

07.300 07.301

07.331

CHINESE PAVILION

Holland Business Pavilion

07.326

07.320

07.255HH

07.311

07.661

07.

07.

07.

07.

475A 475C 475E 475G 07.450

07.445

DANISH PAVILION

07.321 07.322

07.402

SAXONY PAVILION

Danish Pavilion

02.

208

02.209

02.307

02.308

01.108

01.415

01.414

01.210

01.413

02.

406

02.207

02.204

01.310

02.

408

CHINESE PAVILION

02.

105

02.200

02.300

02.401

01.513

01.412

01.511

01.509

01.508 01.608

04.

105

04.108

04.205

04.

208

04.106

01.507

01.506

01.607

04.

206

04.

307

04.

204

04.

305

04.203 04.

04.

201A 201B

04.104

04.

408 04.306

04.405

04.

302

01.408

01.308 01.206

01.505

01.504

04.

100 04.102

01.605

04.300

04.

406 04.

404

04.304 04.202

04.

301

04.

403

CHINESE PAVILION 01.103

04.

410

04.308

04.303

01.410

02.

400

02.101

04.409

04.309

04.110

01.208

02.

402

02.100

04.210

04.207

02.

404

02.304

02.103

04.400

04.

402

04.401

01.307

01.106

02.

000

01.606

P to Prayer Room GRUPPE

07.652

07.400

07.401

P @

07.544

07.651

HOLLAND BUSINESS PAVILION

China Drinking Water Specialist Pavilion Chinese Pavilion

€

07.650

07.543

07.

07.

521 07.523A 524 07.527

525

07.

520

07.627

07.626

BLUETECH INNOVATION PAVILION

07.620

07.535

AS

Pavilions

(Basement, level -1)

01.406

(1st floor) 01.101 01.201

Entrance

01.102

01.100

Aquatech Rebook Office

Entrance

01.204

01.303

01.202

01.301

Amtrium

01.306

01.104

01.

602

01.503

GRUPPE

GRUPPE

01.304

01.

01.

200A 200B 01.200C 01.300

01.403

01.302

01.404

01.

401A 01.401B 01.400

01.502

01.402

01.501

01.603

01.500

01.601

Press Room (1st floor)

Organisers Office Press Room Organisers(1st Office (1st floor) floor)

(1st floor)

Taxistop

Demolane

22 UTILITIES nr. 7 - november 2015

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

AQUATECH 2015 Kort intro?

Deelnemerslijst Aquatech Naam

Standnummer Aquapro Industrial Co. Ltd. 04.207 Aquarama 03.426 A. Hak Infranet B.V. 02.314 Aquarius Spectrum Ltd. 03.222 A.O. Smith Corporation 01.122 Aquas Inc. 02.117 A.Q. Technology 07.658 AquaStage 02.226 AAFirst 05.407 Aquastill b.v.

07.374 Acevision (Beijing) Exhibition Aquasystems International N.V. 03.326 Co., Ltd. 01.401B,04.201A Aquatech Rebook Office Entrance K Acqua Brevetti S.r.l.

01.218 Aquatech GCER 07.361 AcquAgenda - Watergas.it 03.426A Aqua-Techniek B.V. 01.126 Acquasystem 04.306 Aqua-Tools 02.319 AD H2OC Industrial 03.316 Aquaver B.V. 07.422 ADASA 02.113 AquFlow - A Division of Adept Water Technologies A/S 07.245A Precision Flow Technologies 07.620 ADVANCE WATER DIGEST Aquina Wassertechnik GmbH 04.223 PVT.LTD. 03.426 AquiSense Technologies 07.552 Advanced UV Light GmbH 07.171 ARA Romanian Water Association 07.667 Advaqua BV 07.371 Argonide Corporation 05.305 AFIMO 03.304 Aricon Kunststoffwerk GmbH 03.201 Agent Russia AQA15 01.201 Arvia Technology Ltd 07.552 AGRODUR Grosalski Asian Water 04.406 GmbH & Co. KG 05.401 Asset Water Technology 04.409 AGRU Kunststofftechnik GmbH 01.323 atg UV Technology 03.312 Ahlstrom 07.622 Atlas Filtri S.r.l.

01.426 Airwatec 01.530 Avista Technologies 03.315 AkaNova B.V. 07.535 AZUD - Filtration and Akatherm B.V. 01.208 Water Treatment System 07.241 Akron Global Water Alliance, USA 07.212 B&C Electronics Srl 03.208 Alamo Water Poland 01.226 B_Reserved 03.419 Albers Alligator 07.509 Balmoral Tanks 01.536 Alfred Karcher GmbH & Co. KG 04.304 Bauer Watertechnology Oy Ltd. 07.510 Altwell Tech, Inc. 05.403 BBA Pumps BV 01.108 AMCON Europe s.r.o.

07.575 BBK VALVE GROUP CO.,LTD 01.401A AmeriAsia Advanced Activated Carbon Beijing Kangjie Zhichen Product Co., Ltd. 07.260 Water Treatment Co.,Ltd. 03.211 Amex GmbH & Sanivar AG 01.128 Beijing Scinor Membrane AMG S.r.l.

01.524 Technology Co. Ltd. 03.216 Amiad Water Systems Ltd. 03.222 BEL Group Limited 03.102 Analytical Technology Inc. 02.402 Benten Water Solutions 07.525 Ande Membrane Separation Technology & Berghof Membrane Technology 01.539 Engineering 07.514 Berluto Armaturen GmbH 02.427 Andritz B.V. 07.540 Bermad Water Control Solutions 03.222 ANHUI LINE ELECTRIC Berson UV-techniek 01.110 PUMP CO., LTD. 01.200B Bertfelt Teknik AB 03.400 Anhui Sanlian Pump BEST Instruments 02.228 Industry Co.,Ltd. 01.501 bestUV BV 03.314 Applied Membranes, Inc. 01.515 Bevco S.r.l.

01.524 AppliTek 05.105 Biaqua B.V. 07.443 APS Tech 05.436 Billi 05.333 Aqana 07.539C BIMATIK sas 02.422 AqSep A/S 07.245A Biocera Co., Ltd. 05.412 AQUA BEST TECHNOLOGY Biologia Y Filtracion S.L. 07.201 LIMITED 04.401 Biomatrix Water Solutions Limited 07.258 Aqua Chiara 05.237 Bio-Microbics, Inc. 07.211 Aqua Etiam 07.460 Biontech Co., Ltd. 07.657 Aqua Filtres SAS 03.106 Biopuremax 07.506 Aqua Fitting Co., Ltd. 02.404 BIOROCK B.V. 07.441 Aqua Jobs 03.500 Biotrack B.V. 07.539A Aqua Life 07.153 BLUCAST 07.273 Aqua Lightech Limited 05.311 Blueblue AB 04.220 Aqua Purification Systems 01.622 BLUEFILTERS Group 04.320 Aqua S.p.a.

01.534 BLUE-tec B.V. 07.660 Aquajobs 03.500 Blueleg Monitor B.V. 07.124 Aquafeel Inc. USA 05.211 Bluetech Innovation Pavilion 07.552 Aquafides Schweiz AG 05.435 Bluetech Research 07.552 Aquafilter Europe Ltd. 01.428 Blupura 04.318 AQUALABO Group - Ponsel - Orchidis BMB Technology 05.336 Perax 02.121 BMS KITCHENWARE WATER TREATMENT Aquamatic Ltd. 02.414 AND FILTER SYSTEMS A.S. 05.302 AQUAPHOR 01.232 Borg & Overstrom 05.233,05.333 AQUAPLANET 01.438 Börger Benelux 01.312

Borja 01.418 Bosman Watermanagement B.V. 07.440 Bright Spark B.V. 07.534 Brightwork B.V. 07.124 Bucon Industries B.V. 07.523A Bürkert Werke Gmbh 02.128 BWA 07.520 BWT AG 01.124 C.Scope International Ltd. 01.519 Cabot Norit Activated Carbon 01.328 Caldervale Technology Ltd. 01.118 CALPEDA 01.108 Canature Environmental Products Co., Ltd 04.118 Canpure Environment Protection Tech., Ltd 03.418 CAPPERS S.A.S 01.517 Carbon Activated Ltd 03.404 Carbonit Filtertechnik GmbH 04.223 Castflow Valves SL 01.603 Caware Filtering Corp.

04.408 CDC Fluidtech Europe S.r.l.

01.531 Celtis Water 04.216 Cembrane A/S 07.245A CEME S.p.A. 07.200 CEPEX 01.234 Champ Design Co., Ltd. 04.324 Changzhou Hydrooer Environmental Technology Co., Ltd. 04.201B Changzhou Peide Water Treatment Equipment Co. Ltd. 07.155 Changzhou Pengyu FRP Pressure Vessel Co., Ltd. 07.544 Chanson Water Co., Ltd. 04.413 Cheil Aqua Co, Ltd 05.319 Chelsea Technologies Group Ltd. 07.255B Chemipol S.A. 03.104 CHEMITEC S.r.l.

02.316 Chemviron Carbon 03.305 Chester Paul Company 05.303 CHINA DRINKING WATER SPECIALIST 07.475A Chizhou Fuchang Machinery Manufacturing Co., Ltd 04.204 Cimberio S.p.A. 01.308 Cintropur Airwatec S.A. 01.530 Cixi Zhouxiang Yuqin 02.220A Clack Corporation 05.222 Clover Co., Ltd. 04.400 Colberge 01.336A Colubris Environment B.V. 01.335 Commercè Trading & Trust S.A., La 04.423 COMTECH Water System Corp. 02.428 CONTINENTAL INDUSTRIE 07.515 ControlPoint 05.406 Convergence Industry B.V. 01.628 cooler innovation 03.426 Coraplax, S.L. 01.420 Cosmetal - Drinking Water Solutions 04.212 Crane Fengqiu (Zhejiang) Pump Co., Ltd 01.601 Crystal Blue Water Technologies 05.437 Crystaline Water Master Co. Ltd. 04.403 CSE Co., Ltd. 05.405 CST Industries 07.274 Cygnus Water Purification Technology Co. Ltd. 04.419 DAEL 03.306 Daido Aquatec 05.214

Dallai 01.301 Danfoss High Pressure Pumps 03.409 Danish Water Technology Group (Danish Export Ass.) 07.245A,07.245B Darhor Technology Co., Ltd. 02.125A DAS Environmental Expert 07.402 DdV media international 03.426 Delta Water Engineering 07.140 Delta Water Softeners Nederland (DEWASON) 07.140 DENG YUAN WATER TREATMENT MACHINERY (TAICANG) CO., LTD. 07.475B Depur Sistem Italia S.r.l.

05.434 DESOTEC ACTIVATED CARBON 02.130 Dexerials Europe B.V. 07.352 DH Metering Europe 03.316 Di Nicola Infinam 02.432 Diamix Europe GmbH 07.272 Dianapure International Co., Ltd. 04.112 DIC Europe GmbH 03.114 dissol GmbH 03.302 Distrimex Pompen & Service BV 01.108 DL Plastics B.V. 01.436 DM Bio Co., Ltd. 05.411 DMT Co., Ltd. 01.318 DMT Environmental Technology B.V. 07.346 Dosatron International S.A. 02.208 DOSATRONIC GmbH 02.230 Doseuro S.r.l.

01.115 Doulton Water Filters 01.526 Dow Water & Process Solutions 07.550,07.442,01.423,02.000 Dryden Aqua Ltd. 01.227 Dutch Water Partners B.V. 07.523B Dutchdam B.V. 03.122G Dutrion ; Duka Production 07.623 DWA GmbH & Co. KG 01.226 Eastern Pure Industrial Co., Ltd 05.309 Easywell Water Systems, inc.

04.116 EBARA PUMPS EUROPE S.P.A. 01.307 Echologics 07.502 Econvert Water & Energy 07.426 Ecosoft Water Systems GmbH 01.514 EcoWater Systems 01.424 Eflo Chem 07.353 EHM Group Ltd. 05.317 Eijkelkamp Soil & Water B.V. 07.331 Ekotank 01.402 Ekoton Industrial Group 01.304 Elastotech 02.326 Electrotemp Technologies China Inc.04.404 Elemental Water Makers 07.536 EMEC 02.126 Enkrott 01.336B Enstar Co., Ltd 05.205 Entegris 05.238 Envioneer Co., Ltd. 05.413 EnviroChemie GmbH 07.416 Environment One Corporation 02.313 EPSCO Ltd. 07.258 erie water treatment 02.200 Eriks B.V. 07.214 Ersutek 04.421 ESLI Ltd. Sti. 01.226 Estruagua 01.617 Etatron D.S. 01.619 Euraqua Europe N.V. 01.226 EUROACQUE S.r.l.

07.102 Eurocarb 01.627 Eurocob S.r.l.

04.420

UTILITIES 23 nr. 7 - november 2015

[Schr

ijf u n

u in]

Datum: 18|02|2016

THEMA: INDUSTRIEWATER IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Industriewater in de circulaire economie De waterkwaliteit staat steeds meer onder druk door medicijnresten en bestrijdingsmiddelen. Bovendien zorgt de klimaatverandering voor waterstress in een aantal gebieden, ook in Nederland.

Tijdens de vierde editie van Watervisie laten we zien dat duurzaam gebruik van utilities zoals industrieen afvalwater de concurrentieverhoudingen soms overstijgt. We laten zien dat ketenintegratie en publiek/private-samenwerking niet alleen goed is voor het milieu, maar ook voor de concurrentiepositie van de Nederlandse industrie.

Delf het goud in uw waterketen.

Hou uw agenda vrij op 18 februari 2016

DOELGROEP

• Beslissers en geïnteresseerden uit de (proces-) waterintensieve industrie • Managers uit de Chemie & Raffinage • Food & Beverage • Pulp & Paper • Olie & Gas-industrie

Water Innovator of the Year 2016

Tijdens Watervisie wordt de Water Innovator of the Year 2016 verkozen. Een Water Innovator is een bedrijf, organisatie of een persoon die/dat het afgelopen jaar een innovatieve technologie of methodiek heeft ontwikkeld die een grote invloed kan hebben op efficiënter en rationeel watergebruik in Nederland en mogelijk internationaal.

Initiatiefnemers:

Partners: Leden:

www.watervisie.com

European Water Treatment (EWT) 01.226 EUROSTANDARD S.p.A. 01.507 Eurotrol S.p.A. 01.338 EVERS WATER TECHNOLOGY and FILTER MATERIALS 07.242 EverythingAboutWater 07.173 Evoqua Water Technologies LLC 01.212 EWS International 01.140 FA “Jafar” S.A. 07.542 FAM S.n.c. Water Technologies 01.535 Federal Screen Products Inc. 07.101 Festo AG&Co. KG 01.214 Fiber Filtration/ V&T Group 03.119 Fiberpool Internacional, S.L. 01.509 Fil. Tech S.r.l.

04.314 Filcore Co., Ltd 05.240 Fileder Filter Systems Ltd 01.337 Fil-moor 07.375 Filterek Products Tech Co., Ltd 04.301 Filternox - Antel Treatment Co Inc. 03.324 Filtrex Technologies (Europe) 07.268A Filtrieren und separieren 03.426 Filtteck Co. Ltd. 04.418 FIP SpA 01.208 First Light Technologies Inc. 02.127 Flow-Meter 02.425 Fluidex 01.513 Fluid-o-Tech S.r.l.

01.416 Fluiteco Srl 07.351 Fluonics. Co., Ltd 07.170 Fluxtek Europe, S.L. 05.200 Fluytec, S.A. 01.417 Fobrite 04.219 Fonderie Viterbesi Srl/FV-cast.com 01.413 Forbest Products Co 07.666 Ford Meter Box 02.122 Formaster S.A. 05.108 FOX FITTINGS 01.114 Freshwater Co., Ltd 05.136 FRIATEC AG 01.208 Frigeria S.r.l.

04.405 FUHR GmbH 03.301 Fuijan Yuxin Electronic Equipment Co,. Ltd 07.154 Fulusco B.V. 07.275 Fusion Group Limited 01.541 FuturENVIRO 07.159 FWT di Tommaso Commonara 02.222 Gavita Watertech AS 07.400 GEA 07.451 GEA 2H Water Technologies 01.602 Gea Blue Planet Srl. 04.311 Gemue Valves 01.303 Genap B.V. 07.335 General Technologies SPC 02.420 Genesys International Limited 01.518 Geoquip Water Solutions Limited 07.255H Georg Fischer Piping Systems Ltd. 01.314 Germany Kosead Water Treatment (China) Co. Ltd. 04.108 SIA Tirais Udens 07.311 Global Water Intelligence 03.109 Global Water Solutions Ltd. 01.505 GLS Tanks International Gmbh 07.511 Golden Mountain Enterprice Co., Ltd 04.114 GOOD WATER WAREHOUSE, INC. 05.212 Grand Amos Products Co., Ltd. 05.218 Grentech Co.,Ltd. 07.653 Griffon ( Divisie van Bison International) 01.512 Grünbeck Wasseraufbereitung GmbH 02.328 Grundfos Holding A/S 01.106 Gruppo Zilio 01.425 Gryfskand Sp. z.o.o.

07.271 Guangzhou Longhuilong Filter Co.,Ltd 05.402 Guangzhou Welgo Enviroment Equipment Co. Ltd. 03.317A GVB GmbH - Solutions in Glass 03.302 gwf Wasser/Abwasser 03.426 GWS 05.416 H2O-Job B.V. 03.500 HACH 02.100 Hadarim 05.315 Hague Quality Water, Int. 01.333 Haining Yaguang Lighting Electrical Co., Ltd. 03.101 Handok Cleantech Co., Ltd. 05.234

HANGZHOU BRIGHT ELECTRICITY APPLIANCE CO., LTD. 07.475C Hangzhou Darlly Filtration Equipment Co.,Ltd 05.220 HANGZHOU MAKERGOOD TECHNOLOGY CO., LTD. 07.475D Hangzhou Mona Environmental Technology Co., Ltd 05.312 Hangzhou Pass Fluid Equipment Co.,Ltd. 02.106 Hangzhou Shuidun Technology Co., Ltd. 01.614 HangZhou Tiger Water Treatment Equipment Co., Ltd. 05.310 Hanna Instruments, Inc. 02.131 Hanovia Ltd. 01.110 Hans Sasserath GmbH & Co. KG 07.624 Hantech Co., Ltd 04.211 Harbin Firstline Environment Technology Co.,Ltd 01.125 Harmsco Europe S.r.l.

03.123 HAUS Centrifuge Technologies 07.326 Hawle 01.308 HB TECH CO., LTD. 07.266 HEADON Co., Ltd. 04.119 HEBEI CHENGDA FRP CO.,LTD. 04.303 Hebei Create Instrumentation Technologies Co., Ltd. 07.306 Hebei Sinter Filter Technic Co.,Ltd. 03.308 Hebi Higer Chemical Technology Co., Ltd. 04.422 Hectron 07.152 HELAMIN 07.503 Henriques & Henriques SA 01.111 Heraeus Noblelight GmbH 03.218 Heraeus Quarzglas GmbH & Co. KG 03.218 Herco Wassertechnik GmbH 01.226 Hexa-Cover ApS 07.245B Hidroten S.A. 01.415 Hifil Tech Inc. 05.227 HM Digital, Inc 02.123 HNWiS 07.258 Holland Business Pavilion 07.345 ,07.424,07.430,07.444,07.536 NWP, VLM, AquaNL, WA 07.345,07.424, 07.430,07.444,07.536 Holland Water 07.537 HOP Engineering Ltd. 03.222 Huwa International B.V. 01.112 Pipeline Products Huzhou Hengxin Filter Technology Co., Ltd 04.424 HWM-Water 01.110 HWTT 07.360 Hydranautics 01.532 Hydreka 01.110 Hydria Water 07.228 Hydris 01.226 hydrograv GmbH 07.402 HYDROROCK International bv 07.626 Hydrosense 07.258 Hydrowashr 07.536 Hyflux Ltd. 03.200 HYUNDAI WACORTEC CO., LTD 04.222 Idro Gas Engineering Europa s.a.s 01.611 IdroService S.r.l.

01.537 IFAT 05.239 IFTS 07.305 Ihlas Ev Aletleri Imalat San.Tic. A.S.01.229 IL Metronic Sensortechnik GmbH 06.204 Imbema Denso B.V. 01.308 Inaqua Vertriebsgesellschaft mbH 02.120 Industrial User Experience 07.380 Industrielinqs Pers en Platform B.V. Utilities/Biochem 07.659 IN-EKO TEAM s.r.o.

01.224 Infosense 07.208 inge GmbH, BASF’s Ultrafiltration Membrane Business 01.116 Injecta S.r.l.

01.123 InnovationLAB 07.550 In-Situ 07.160 Insol Tratamientos Del Agua S.L. 01.226 Intecsoft GmbH 07.402 Interelektrik GmbH & CO KG 07.501 Interline Systems 02.401 Int. Association of Plumbing & Mechanical Officials (IAPMO) 05.104 Inversand Company 05.208 Ion Exchange (India) Limited 05.209

Ionic Systems Limited 07.372 IPCO B.V. 01.120 IRC International Water and Sanitation Centre 07.444 I-Real 07.330 ISI Umwelttechnik GmbH 07.663 Isodaq Technology 07.255 Italmatch Chemicals 03.212 ITC, S.L. 01.310 ITS Europe LTD 02.107 IWA (International Water Association) 03.113 J & F Water Treatment 07.255A Jacobi Carbons 03.104 JAM HOM CO LTD 04.213 Jelosil UV-Technology SA 03.401 Jetsun Co., Ltd. 04.205 Jiangsu Astrosea Environmental Products Company Limited 05.224 Jiangsu Dafu Membrane Technology Co.,LTD. 04.201A Jiangsu Maymuse Environmental Technology Co., Ltd 07.504 Jiangsu Shenlan Water Treatment Equipment and Engineering 03.317B JIANGSU SHENXING PHOTOELECTRICITY CO.LTD 03.406A Jiangsu Suqing Water Treatment Engineering Group CO.,LTD. 05.410 Jiangsu Zhengben Water Purification & Saving Technology Industrial 04.313 Jiashan Huanqiu Mechanical Seal Factory.

02.125B Jimten 07.541 Jinan Meide Casting Co., Ltd. 01.200C John Guest Ltd. 04.217 Jozzon Membrane Technology Co.,05.337 JUDO Wasseraufbereitung GmbH 03.108 Juguang UV 02.329 Jumo Meet- en Regeltechniek B.V. 02.114 K&L Filter System (Anhui) Co., Ltd 05.432 KangLeDa New Energy Co.Ltd 04.121 Kazanci Environmental Technics 03.402 KDF Fluid Treatment, Inc. 05.201 KELLER Holland 07.512 Kennet Water Components Ltd. 01.226 Kflow Environmental Technology Co.,Ltd. 05.335 Kinetico 01.306 Kingrate UV 02.209 Kingtai Instrument Co., Ltd 02.430 Klimaspring 07.245B KLT Filtration Ltd. 04.402 Knappe Composites SAS 02.321 KNW 07.357 Komax Systems, Inc. 07.661 Kona Green Faucet 07.261 Kong Myong E & T 01.201 KOPF SynGas GmbH & Co. KG 07.508 Korn GmbH 07.215 Kozegho 01.316 K-Pack Water Technology B.V. 01.335 KR Italia S.r.l.

04.319 Krausens Baltija 02.309 Kremer Speciaal Zand en Grind B.V. 07.370 Krohne Nederland 02.318 KSH 03.407 KSK PUMPS 07.513 Kuntze GmbH, Dr. A. 02.308 Kurita Europe APW GmbH 03.303 KWT Group 07.322 Labman Automation Ltd 07.303 Labornum Ltd. 05.338 LACROIX Sofrel 02.307 Laizhou Dongsheng Valve Co.Ltd 01.200A LAMA Sistemas de Filtrado S.L. 07.204 Lan Shan Enterprise Co., Ltd. 05.100 LANDLINK (HK) INTERNATIONAL GROUP LIMITED 04.307 Landustrie Sneek B.V. 07.522 Langfang Jinshijiaye Water Treatment Equipment Manufacturing Co., Ltd 04.316 LANXESS Deutschland GmbH 06.105 Laval Underground Surveys 07.255HH LEFOO INDUSTRIAL CO., LTD 04.102 Leiderdorp Instruments B.V. 07.420 Lenntech B.V. 07.340 LG Chem Water Solutions 03.204 LG Sonic 01.136 Lifecore Instrument Inc. 05.308

LIFETECH 07.203 Lighttech Lamp Technology Ltd. 07.120 Likuan Hardware Industrial Co. Ltd.05.110 LIT UV Europe 03.206 Locatelli Impianti - IDROSAL 02.324 Lorivan NV 07.103 Loser Chemie GmbH 07.402 LP Filter (KMA Industries) 07.304 LSValley 04.203 LT Elektronik Gera GmbH 02.406 07.151 Luminor Environmental Inc. Lutz-Jesco GmbH 07.461 Macplast SRL 04.105 Magpie Polymers 07.552 MAK - Pipelines and Fitting Systems 07.301 Manitronica S.r.l.

02.330 MARE Ltd. 07.662 Martin (Shanghai) Water Technologies Co.,Ltd 03.408 Maxx Mess- und Probenahmetechnik GmbH 02.418 Media Paviljoen 03.426A Meet & Seat 07.280 MEGA a.s.

01.103 Membrana 01.516 Membrane Solutions 03.202 Membrane Systems Europe B.V. 07.335 Metalife S.r.l.

01.434 Metalmembranes.com B.V. 07.552 METAWATER 06.102 Metrohm Applikon B.V. 02.109 MICON snc 02.434 Microdos S.r.l.

02.416 Microdyn-Nadir GmbH 03.330 Microfilter Co., Ltd. 05.332 microLAN B.V. 07.321 Micron N.V. 01.226 Micronics Filtration Limited 07.256F Milwaukee Instruments 02.111 Mistral Coolers 05.210 Mitsubishi Rayon Cleansui Co.,Ltd. 04.202 Modern Water 07.255D Mr. Bear Industrial Co., ltd 05.400 MTD International B.V. 07.336 Mueller Co International Holdings LLC 07.502 Mulder-Hardenberg GmbH 07.627 Multiply 04.113 Multisensor Systems Limited 07.256E Mycometer 07.245B Myron L® Company 02.315 Nanometer Energy Co., Ltd 02.426 NanoSpun Technologies 03.222 Nassar Techno Group S.A.L. 01.533 Nationaal Watertraineeship 07.347 Natural Choice Europe 05.415 Nedap 03.213 Next Filtration 07.255F Nijhuis Industries 07.229,07.230 NINGBO ASHER IMP.&EXP.CO.,LTD. 04.208 Ningbo Cn-Bridge Imp & Exp Co., Ltd. 05.404 NINGBO DUKANG CERAMIC CO.,LTD. 07.475 Ningbo Hidrotek Co., Ltd. 04.110 NINGBO HO PURIFICATION TECHNOLOGY CORP. 07.475F Ningbo Shengyuan Electric Co., Ltd 05.132A Ningbo Sonho Electric Co., Ltd. 05.106 Ningbo Yawei Water Purifier Manufacture Co.,Ltd 07.262 Ningbo Zhengguang Resin Co., Ltd 05.132F Ningo Qiangsheng Electric Motor Co., Ltd 07.307 Nitto Kohki Deutschland GmbH 07.150 Noga WaterCare 03.222 Norddeutsche Seekabelwerke GmbH 07.507 Nordic Water 07.415 Norma Group Holding GmbH 07.621 Nova Siria 01.308 Novhidro 03.115 Noyi Environmental Equipment Manufacturing(Beijing)Co.,Ltd 01.632 NSF International 01.440 NSTT 02.119

UTILITIES 25 nr. 7 - november 2015

Advertorial

Duurzame waterbehandeling internationaal steeds belangrijker Grünbeck presenteert ‘Grünbeck 3.0’ tijdens Aquatech 2015 De toekomst van duurzame waterbehandeling. Dat is wat Grünbeck met ‘Grünbeck 3.0’ laat zien tijdens ‘s werelds meest toonaangevende water-vakbeurs ‘Aquatech Amsterdam’.

De bezoeker krijgt Grünbecks meest recente innovaties te zien, zoals de toepassing van slimme technologieën voor hun zelfregulerende installaties.

De publiekstrekker tijdens de beurs is de GENO®-OSMO-RKF. Deze ROinstallatie voor demi-water levert een energiebesparing op tot wel 40% ten opzichte van huidige installaties en wordt gekenmerkt door zijn zeer compacte formaat.Aquatech Amsterdam vindt plaats van 3 t/m 6 november.

GENO®-OSMO-RKF Aquatech is ’s werelds meest toonaangevende vakbeurs voor proces-, drinken afvalwater. Met meer dan 60 vierkante meter aan expositieruimte is Grünbeck een grote exposant op de beurs. Naast de nieuwe technologieën en innovatieve concepten toont Grünbeck tijdens de beurs onder de titel ‘Grünbeck 3.0’ hun visie op de toekomst van waterbehandeling. “Wij hebben een grote verantwoordelijkheid ten aanzien van mens en natuur. Innovatie gebruiken wij niet alleen om economisch succes te vergroten, maar is er juist ook op gericht om het energie- en chemieverbruik te verlagen en de levensduur van onze systemen en die van onze klanten te verlengen”, zo vertelt Nick Liebrand, directeur van Grünbeck Waterbehandeling Nederland. “Onze klanten besparen dus niet alleen op kosten, maar dragen zo ook bij aan een duurzame toekomst.”

GENO®-OSMO-RKF De installatie die in het oog springt tijdens de beurs is de GENO®-OSMO-RKF. Met zijn breedte van 0.9 meter, is deze ROinstallatie voor het produceren van demiwater, zeer compact te noemen. Door zijn geringe stroomverbruik kan er een energiebesparing worden gerealiseerd tot 40%. De installatie wordt in 13 verschillende capaciteits-varianten geleverd, namelijk van 3.000 tot 15.000 liter per uur. Door het gestandaardiseerde productie-proces heeft de installatie een korte levertijd. Mocht de capaciteit toenemen, dan kan de installatie nadien alsnog worden uitgebreid. Speciaal voor de voedings-middelenindustrie wordt de installatie ook in edelstaal RVS 316 aangeboden. Meer informatie over deze RO-installatie en andere oplossingen van Grünbeck op het gebied van duurzame waterbehandeling, kan men vinden op: www.gruenbeck.nl.

www.gruenbeck.nl

Grünbeck Grünbeck is in Europa sinds de oprichting in 1949 dé specialist op het gebied van duurzame waterbehandeling. Met een jaarlijkse groepsomzet van 130 miljoen euro is Grünbeck een succesvolle en gerenommeerde onderneming die over optimale deskundigheid beschikt. In totaal werken er meer dan 800 medewerkers bij Grünbeck, verspreid over meer dan 70 locaties wereldwijd. Grünbeck heeft zijn eigen innovatiecentrum met laboratorium en technische teams die gespecialiseerd zijn in het ontwerpen en berekenen van installaties voor waterbehandeling van grote hoeveelheden. Zowel het onderzoek als de fabricage wordt uitgevoerd in de fabriek van het hoofdkantoor in Duitsland.

NTG Plastik San. ve Tic. A.S. 01.522 OBL Srl 07.354 Officine Italiane srl 04.309 Oltremare S.p.A. 01.621 Omnipure Filter Company 05.207 Omya International AG - Omya GmbH 01.133 Oniko 01.202 Optiqua Technologies 02.103 Opur S.r.l.

01.326 ORBEN Wasseraufbereitung 06.107 OSMO SISTEMI SRL 03.424 OXYS FILTERS 07.664 OZZO Water AS 05.313 Paavo International 07.505 Pacific Ozone 03.320 PAINO Inc. 05.236 Palintest Ltd 01.110 Panice by Commerciale Adriatica 04.321 Panton McLeod 07.258 Paques B.V. 07.445 Para Membranes Co., Ltd. 01.630 Paragon Water (Xiamen) Corp. Ltd.06.201 Pedrollo S.p.A. 01.404 Pentair Water Process Technology B.V. 01.332 Bonded Epoxy structures 07.300 Permastore Ltd 07.300 Pevasa 07.240 Philips Lighting 01.432 Phoenix Vessels Technology Ltd. 02.120 Photonic Measurements 07.255C PICOGRAM CO., LTD. 05.321 Pimtas Plastik Ins. Malz. San. ve Tic. A.S. 01.414 World Championships Pipefitting 07.500 Plastek S.r.l.

01.608 Plastica Alfa S.r.l.

02.129 Plastitalia S.p.A. 01.308 Plimat S.A. 04.120 Point Pumps 01.605 Pollet Water Group 01.226 Polymem Co., Ltd. 05.340 Polypipe Italia S.r.l.

01.117 Porex Filtration 07.373 Pres Block S.p.A. 04.428 Prisma, Mecanica 01.511 Pro Unid Co., Ltd. 04.117 Proco Products 07.205 Professional Water Technologies 07.270 ProMinent 07.450 Propelair 07.256C Protec-Arisawa Europe S.A. 01.101 Provincie Fryslân 07.425 PTS (SA) Limited 07.287 PTS Korea Co., Ltd. 05.408 PuK - Process Technology & Components 03.426A Pulsafeeder, Inc. 02.429 Pulsar Process Measurement 02.412 Pumpenfabrik Wangen GmbH 01.108 Puragua Systems 2000 S.L. 01.226 Pure Resin Company Limited 05.306 Pure Technologies Ltd. 07.207 Pure Water Group 01.216 Puricom Europe, S.L. 04.122 Purolite Corporation 01.324 PUROTECH Ltd. 01.226 Pursafer Environmental Technology(Beijing) Co.,Ltd. 07.267 PWG Angola 01.226 PWG Portugal 01.226 Qingdao DVC Machinery Co., Ltd. 07.277 Qingdao Gemi Commercial Equipment Co., Ltd. 05.334 QT Enviro-Tech (Suzhou) Ltd 07.174 QUA Group LLC 06.202 Quandion LLC Minnesota Rubber 07.574 RainSafe Water 05.235 RainSoft Water Treatment Systems 02.304 Ramon Cusiné Hill, S.A. 07.264 Real Tech Inc. 07.202 Redox Water Technology B.V. 01.335 REID Lifting 02.400 REKO Industrial Equipment B.V. 01.510 Remington Ceramics Technologies 04.302 ResinTech, Inc. 05.223 Respirometer Systems and Applications 07.206 REXA Inc. 02.115 Ritmo S.p.A. Plastic Welding

Technology 01.408 RM Nanotech 01.412 ROPV 01.520 Rosedale Products, Inc. Corporate Headquarters 01.538 Roswater 07.245B Royal HaskoningDHV 01.330 Ruberte SL 05.300 Rusco, Inc. 05.140 RWB Water Services 06.102 RWL Water (Nirosoft) 03.222 S.C.M. Tecnologie S.r.l.

01.215 s::can Messtechnik GmbH 02.300 SAATI 03.327 SAB Georg Schünemann GmbH 03.117 SABIC 01.430 Saemyong Hite Co.,Ltd 07.651 Saer Elettropompe S.p.A. 01.210 Saint-Gobain Pipe Systems B.V. 07.502 Saleplas S.L. 01.403 Salttech 07.539B Internet Café Samsung Connect 03.500 Samyang Corporation 03.112 Savant Electronics Inc. 04.115 Schmidt Watertechniek B.V. 01.100 Schneider B.V. 01.335 Scotmas Group 07.258 Scottish Development International 07.258 Scottish Water International 07.258 Scranton Gillette Communications 03.125 Sedifilt - Syntech Fibres 03.422 Seko S.p.A. 01.422 Seokjin Engineering Co. Ltd. 07.652 Sereco 02.204 SESAME 07.650 Shakti Pumps 01.503 Shandong Huaan Machinery Co., Ltd 01.401B Shandong Lede Machinery Co., Ltd. 03.121 Shanghai Best Industrial Co., Ltd 04.214 Shanghai Corun Membrane Technology Co.,Ltd. 03.406B Shanghai Emate Industrial Co., Ltd. 06.100 SHANGHAI JIELIN INDUSTRIAL & TRADE CO.,LTD 04.206 Shanghai Johnson Valve Industries Co.,Limited 03.105 Shanghai SINAP Membrane Tech Co., Ltd 03.410 Shanghai Yueyi Trading Co., Ltd 07.265 SHANXI CARBON INDUSTRY CO.,LTD. 05.132C Shanxi Xinhui Activated Carbon Co., Ltd. 04.412 SHAOXING NAITE PLASTICS CO., LTD. 03.107 Shelco Filters 05.225 Shenzhen Angel Drinking Water Industrial Group Corporation 05.132D Shenzhen Calux Purification Tech Co,. Ltd 05.229 Shenzhen E-MEM Environmental Technology Co., Ltd. 02.220B Shenzhen Feyian Water Treatment Technology Co., Ltd. 01.138 Shenzhen Taoshi Water Treatment Equipment Technology Development 05.228 Shyang Yih Hardware Factory 05.206 Siam Cast Nylon Co., Ltd. 05.102 Sibelco Europe 07.355 SIKA Dr. Siebert & Kühn GmbH & Co. KG 02.419 Silcarbon Aktivkohle GmbH 01.130 SITA Srl 03.300 Sjerp & Jongeneel 01.607 Smagua 01.300 Smith Innovation 07.245 SNC Corporation 01.319 SnowPure, LLC 01.325 SodaStream Professional S.r.l.

04.426 SODAX srl 01.524 Sodi Scientifica S.r.l.

07.172 SOLACE Co.,Ltd. 07.665 Solteq Energy 07.526 Sommer & Strassburger GmbH & Co. KG 01.528 SOMUT 07.521 Speck Pompen Nederland B.V. 01.206 Spiral Water Technologies, Inc. 07.552 Stampro 01.400

Standex (Ireland) Ltd. 01.506 State of Green 07.245B Steiel Elettronica S.r.l.

03.100 Stenner Pump Company 03.110 STF Filtros 06.103 Stormtec Co., Ltd. 04.100 Storm Water Pavilion 03.122 StormwaterItalia 03.122E STP 01.220 STRAUB Werke AG 01.208 Suko N.V. 01.226 Sülzle Klein GmbH 07.508 Superior Seals Ltd 01.502 SURFSUN HOME APPLIANCES (NINGBO) MANUFACTURING 05.204 Sustec Consulting Contracting B.V. 07.421 Suzhou Industrial Park Topology Environmental Protection and Purification 03.307 SUZHOU MATRA FLOW CONTROL LTD 07.545 SUZHOU WSD (SINO CHINA) PURIFICATION TECHNOLOGY DEVELOPMENT 07.475G Swan Analytische Instrumente AG 02.228 SYSCOM-18 S.R.L. 02.408 Tall & Stout Industrial Corp 04.124 Tank Connection Affiliate Group 07.654 TECH SUB / AQUAGO dpt 07.350 Techn-Eaux 03.316 Technol Portoroz d.o.o.

01.131 Techone 03.111 TecnoConverting Ingenieria S.L. 07.543 Teksan Technologic Measuring Systems Ind. Co. 01.119 TEMAK-S.A. Water Treatment Systems - Fluid Control 03.412 Tenax SpA 07.375 The Israel Export & International Cooperation Inst 03.222 The James Hutton Institute 07.258 The Source / Cities Today 07.172 Thern Winches & Cranes 02.400 Think Water S.r.l.

01.322 TIANJIN JINGHAI YUNDA INDUSTRY AND TRADE CO.,LTD. 04.104 Tierre Group Spa 01.531 Tilia 07.402 Tintometer GmbH-Loviband Water Testing 02.101 Tomlinson Industries 05.203 TORAY 01.104 Toro Equipment 01.204 Toscano 03.420 Triangle Waterquip Pty. Ltd. 03.103 Triton Stormwater Solutions 03.122B,07.302 Triwin Watertec Co., Ltd. 01.606 Trojan Technologies 03.118 Tsurumi Europe GmbH 01.108 Ueberall GmbH 02.320 UK Trade & Investment and the Birmingham Chamber 07.256A Umwelt- und Ingenieurtechnik GmbH Dresden 07.655 Unimatec Chemicals Europe GmbH07.656 Unisense Environment A/S 07.245A UNITEKNO S.p.A. 04.218 UST-M Ltd. 07.356 UVC Spectrum Ltd. 02.424 UVDynamics Inc. 05.213 UV-Technik Speziallampen GmbH 06.204 Valorisation program Delta Technology & Water 07.320 Van de Lande B.V. 01.121 Van den Borne Valkenswaard B.V. 01.404 Van Remmen UV Techniek B.V. 07.538 VCS Denmark 07.245A VentilAQUA S.A. 01.235 VGE B.V. 01.620 Viking Johnson 01.308 Vision Advance Speciality Carbons 07.579 Vitens N.V. 02.214 Vitone Eco S.r.l.

06.101 VMT 03.426 Vogelsang 01.102 Voltea B.V. 07.341 Vontron Technology Co., Ltd. 06.200 W.F. S.r.l.

01.134 Wafilin Systems B.V. 07.524 Walrus Pump Co., Ltd. 04.215 Warden Biomedia 07.255

WASSER BERLIN INTERNATIONAL 07.156 Wastewater Wizard Ltd 07.258 Wata S.r.l.

01.427 Watch Water GmbH 03.318 Water Environment Federation 07.210 Water Line srl 01.524 Water Quality Association 05.202 Water Treatment Products Ltd 01.410 07.100 WaterBiz WaterCampus Leeuwarden - Wetsus, CEW, Water Alliance 07.527 Waterco Europe Ltd. 01.222 Water-Connect® 01.543 Waterforum 07.625 Waterleau 01.236 Waterlogic Trading Ltd 04.210 WaterTec GmbH 01.226 Watertech S.p.A. 01.504 WATEX Ltd 07.157 Watts Industries Netherlands B.V. 01.508 Wave Cyber (Shanghai) Co., Ltd. 01.406 WCP International 04.123 Weflo Valve Co.,Ltd 01.302 WEIL Wasseraufbereitung GmbH 04.223 Wenzhou Runxin Manufacturing Machine Co., Ltd. 02.112 WFI Group 03.222 WIN – Water Innovation Accelerator 07.358 Wirtschaftsforderung Sachsen GmbH 07.402 WiseCon A/S 07.245A WLN 07.536 Wonbong Co., Ltd. 04.308 Wonder Light Industry Mach. & Elec. Products 03.309 World Pumps 03.426 Wuhu Ecotech Co., Ltd. 04.300 Wuhu Huaii Filtration Technology Co., Tld 07.269 WUHU HUASHENG FILTERING MATERIAL CO.,LTD 07.475H Wuxi Nextfilt Water Treatment Products Co., Ltd. 05.301 Wyckomar Inc. 02.313 Wycombe Water Ltd. 01.226 X2 Solutions S.r.l.

07.351 Xiamen SS Trade Co.,Ltd 05.341 Xi’an Sunward Aeromat Co., Ltd 04.414 Ximax Environmental Solutions 07.255G,07.256B Yao-Ling Co., Ltd. 07.263 Yongkang Lante Industry & Trade Co., Ltd. 05.230 Young Water Professionals 07.580 Yuhuan Dafeng Environment Egis Equipment Co.,Ltd 04.417 Yuyao Jieda Environment Protection Equipment Co., 04.410 Yuyao Lanshan Motor Co., Ltd. 07.227 Yuyao No.4 Instrument Factory 02.105 YUYAO SANLIXIN SOLENOID VALVE CO.,LTD 02.207 Yuyao Yadong Plastic Co., Ltd. 04.416 ZED Ziegler Electronic Devices GmbH 03.322 ZERICA srl 04.322 Zhejiang Ailipu Technology Co., Ltd. 07.158 Zhejiang Doyin Pump Industry Co., Ltd 04.305 Zhejiang KeBo Electrical Appliances Co., Ltd 05.304 Zhejiang Lonsid Healthy Drinking Equipment Co., Lt 05.226 ZHEJIANG MOREJOY WATER PURIFICATION TECHNOLOG 05.132E Zhejiang Nowtech Electrical Appliances Co., Ltd. 05.132B Zhejiang Runxin Electrical Appliance Co., Ltd. 04.106 Zhejiang University Mingquan Scien-Tech 01.500 Zhejiang Veelang Environment Technology 01.500 Zhuhai Jianghehai Water Treatment Equipment and Technology 03.317C Zhuhai Yunzhou Intelligence Technology Ltd. 02.108 ZOUTMAN 02.130

UTILITIES 27 nr. 7 - november 2015

Palmolieproducent IOI Loders Croklaan gebruikt veel stoom in zijn processen en maakte daarvoor gebruik van leidingwater. Het bedrijf heeft echter een duidelijk duurzaam mission statement en het onttrekken van leidingwater en vervolgens lozen van afvalwater past hier niet in. Het afvalwater wordt nu gezuiverd in een membraanbioreactor, gevolgd door ultrafiltratie en reverse osmose waarna het weer kan worden ingezet als ketelwater.

WATER

Beeld: Logisticon

Producent van eetbare olie sluit waterketen In heel wat producten die in de lokale supermarkt zijn te vinden, zitten plantaardige vetten. Wie wel eens chocolade, brood, of bijvoorbeeld een ijsje heeft gegeten, heeft grote kans dat die een product van IOI Loders Croklaan heeft geconsumeerd. Maar ook in shampoo en babymelkpoeder worden palmvetten gebruikt. De oliepalm levert per vierkante meter verreweg de meeste plantaardige olie en laat daarmee concurrenten als lijnolie en raapzaadolie ver achter zich.

28 UTILITIES nr. 7 - november 2015

Voordat de ruwe palmolie kan worden verwerkt in voedingsmiddelen, moet deze echter wel worden geraffineerd en gefractioneerd. Dit proces gebeurt in de fabriek in Wormerveer.

Fractioneren van olie wordt gedaan op basis van de verschillende stolpunten van de olie. Charles Zwaan, mechanical engineer bij IOI Loders Croklaan vergelijkt het proces met een pan met jus: ‘Als je vlees hebt gebraden en een tijd laat staan, ontstaat er een hard laagje bovenop.

Als je dat laagje verwijdert en je zet de pan in de koelkast, dan ontstaat er een nieuw laagje omdat verschillende soorten vetten bij verschillende temperaturen stollen. Dat proces gebruiken we hier om verschillende vetten te krijgen die bij verschillende temperaturen stollen en smelten.’

Watercirkel Met het raffineren van plantaardige olie worden de vetten kleurloos, geurloos en smaakloos gemaakt. Bij de fabriek van IOI Loders Croklaan in Wormerveer gebeurt dat met een zogenaamde deodorizer waarmee hogedruk stoom wordt ingezet om onzuiverheden uit de olie te halen. Het is niet het enige stoom dat de fabriek gebruikt. Om de verschillende vetten vloeibaar te houden, worden ze, afhankelijk van hun smeltpunt, verwarmd van twintig tot dertig graden Celsius tot zelfs zo’n zeventig graden. Dat betekent dat opslagtanks zijn voorzien van stoomspiralen, maar ook dat leidingen worden verwarmd om stolling van het vet in de leidingen te voorkomen. Het zal geen verbazing wekken dat voor de productie van het stoom, maar ook voor koeling en schoonmaakprocessen behoorlijk wat water wordt gebruikt. Tot voor

kort gebruikte men een ionenwisselaar die het drinkwater onthardde waarna een nageschakelde reverseosmosis installatie het water van alle overige zouten ontdeed. IOI Loders Croklaan heeft echter een duidelijk duurzaam mission statement en betrekt die zowel op de grondstoffen als de industriële processen.

Het onttrekken van leidingwater en vervolgens lozen van afvalwater past niet in deze duurzame ambitie en dus zocht men naar manieren om de watercirkel te sluiten. Proces engineer Joost van der Heijden stond samen met Charles Zwaan aan het begin van de zoektocht naar een nieuwe manier van waterbehandeling.

Zwaan: ‘Uitgangspunt voor al onze beslissingen op dit gebied is de triple R-benadering van milieuvriendelijk produceren: reduce, reuse en recycle.’

Voetafdruk verkleinen Zwaan vervolgt: ‘In de processen proberen we het gebruik van energie, grond- en hulpstoffen zoveel mogelijk te beperken en waar dat niet mogelijk is, gebruiken we ze opnieuw in het proces. Als dat niet kan, kunnen we altijd kijken naar alternatieve manieren om afval, of dus

eigenlijk grondstoffen, te verwaarden.

Hergebruik van ons afvalwater past heel goed in deze filosofie. De eerste stap, het reduceren van ons gebruik, hebben we al vijf jaar geleden ingezet.

Destijds loosden we nog zo’n 25 kuub ongezuiverd water per uur op het riool. We zijn toen een reductieprogramma gestart en spraken daarnaast ook de ambitie uit om het water dat we nog nodig hadden, zo veel mogelijk te recyclen. In eerste instantie resulteerde dit programma al in een reductie van 25 naar 15 kuub per uur.

Maar het water bevatte aan het einde van de productieketen nog vetzuren en vetdelen. Dit zou op zich een basis kunnen zijn voor vergisting, maar het gas dat daarbij vrijkomt past helaas niet in ons productieproces. We hebben onze zoektocht daarna verlegd naar een filteroplossing. Na implementatie hiervan lozen we inmiddels nog maar vijf kuub gezuiverd water per uur, waarmee we onze ecologische voetafdruk behoorlijk hebben verkleind.’

Aanbesteding Van der Heijden: ‘IOI Loders Croklaan heeft ook een fabriek op de Rotterdamse Maasvlakte die met name de bulkproducten

maakt. Die fabriek is ontworpen volgens de laatste stand der techniek waardoor daar direct gekozen is voor het zuiveren van het procesafvalwater.

In Rotterdam gebruikt men daarvoor een membraanbioreactor (MBR, red.) gevolgd door een ultrafiltratiestap.

Omdat deze configuratie naar grote tevredenheid werkt, wilden we in de fabriek in Wormerveer hetzelfde gaan doen, met dien verschille dat we er ook nog een reverse osmosestap aan toe wilden voegen. Daardoor is het namelijk mogelijk ons eigen afvalwater direct weer in de stoomproductie te gebruiken. Daarmee sluiten we de cirkel daadwerkelijk en verminderen we onze waterinkoop en wateruitstoot dramatisch.’

Nadat de specificaties bekend waren, zetten de twee waterexperts de aanbesteding in werking. De uiteindelijke keuze viel op de oplossing die Logisticon Water Treatment aanbood.

Het bedrijf stelde voor het BioPulse concept te gebruiken van de Duitse membranenproducent Berghof. De configuratie van de MBR is zodanig gekozen dat het met een lage snelheid en dus een laag energieverbruik zijn werk doet. De membranen gebruiken het zogenaamde inside UTILITIES 29 nr. 7 - november 2015

Vrijdag 6 november | Aquatech Amsterdam Afvalwater = Grondstof

Doelgroep

Industrieel afvalwater leent zich voor de terugwinning van een groot arsenaal aan grondstoffen: biogas, cellulose, struviet, vetzuren en nog veel meer. Wat als we de waarde in dit afvalwater weten om te zetten in keiharde euro’s of besparingen in de waterketen? Kunnen we de business case dan sluitend maken?

Beslissers en geïnteresseerden uit de waterintensieve industrie: • Chemie & Raffinage • Food & Beverage • Pulp & Paper • Olie & Gas - industrie

Initiatiefnemers:

Sprekers: Henri Spanjers, faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen van de TU Delft Cees van Rij, Lamb Weston/Meijer

SCHRIJF NU IN: WWW.MASTERSOFINDUSTRY.NL 151012 iLinqs MastersOfIndustry.indd 16

19-10-15 14:06

u in]

[

jf u n Schri

Donderdag 19 november | TCC Rotterdam SMART INDUSTRY MEETS AGING ASSETS

Programma

Zo’n 40 procent van de industriële assets is op het einde van hun oorspronkelijke levensduur. Door goed onderhoud en levensduurverlengende maatregelen is dat in principe geen probleem. Maar wat is de potentie van deze ‘ervaren’ installaties? Door nieuwe technologie los te laten op het oude staal is wellicht veel meer waarde te creëren of te behouden. Profion Maintenance Linqs kijkt op 19 november bij TCC in Rotterdam naar SMART INDUSTRY MEETS AGING ASSETS

15:45 16:00 16:15 17:30

Aanmelden kan via pml.industrielinqs.nl. De bijeenkomst is KOSTELOOS voor Profion-leden, partners van DI-WCM en partners/ leden van het iMaintain platform. Niet-leden betalen €150,-

Ontvangst Opening Lezingen en discussie Netwerkborrel

Doelgroep • Boardmembers, sitemanagers en maintenance managers van industriële opdrachtgevers • Directie van industriële aannemers • Beleidsmakers en beslissers van overheden • Lectoren en hoofddocenten uit de onderwijssector

PML.INDUSTIELINQS.NL

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: lotte@industrielinqs.nl • Tel: 020 31 22 792

Initiatiefnemers:

out principe waarbij het vuile water in de membranen wordt gebracht waarna het schone water naar buiten wordt geperst. Door slimme cross flow technieken te gebruiken, kan de meeste biologische vervuiling worden verwijderd door de stroomsnelheid van het water te variëren, waardoor genoeg turbulentie ontstaat om de vervuiling weg te spoelen. De mogelijk overgebleven vervuiling kan via een (chemische) terugspoeling worden verwijderd. Dat houdt in dat je de vervuiling verwijdert door schoon water van buiten naar binnen te spoelen. Wat ook een voordeel is van de gebruikte techniek, is dat de membranen buiten de bioreactor zijn geplaatst. Daardoor is het bedrijven en onderhouden van de membranen een stuk eenvoudiger en kunnen ze ook indien nodig gemakkelijker worden vervangen.

‘Er zijn nog wel heel wat aanpassingen gedaan voordat we onze definitieve keuze maakten’, zegt Zwaan. ‘We zochten naar proven technology en voor zover wij wisten was een combinatie van MBR, UF en RO nog niet toegepast in onze bedrijfstak.

Logisticon had echter wel een UF en RO geïnstalleerd bij de Goudse producent Croda en daar hebben we dan ook over de schouders mee mogen kijken. Vervolgens hebben we nog anderhalf jaar de tijd genomen om onderzoek te doen en op kleine schaal pilots uit te voeren.’

Business case ‘Hoewel het uitgangspunt was de keten te sluiten, keken we wel degelijk naar de businesscase’, vervolgt Van der Heijden.

‘En ook uit strategisch oogpunt bleek het verstandig om minder afhankelijk te worden van leidingwater. Je weet uiteindelijk nooit of je in de toekomst nog kunt beschikken over voldoende leidingwater en als de prijs bijvoorbeeld door strengere wet- en regelgeving ineens omhoog gaat, ben je erg kwetsbaar. Gelukkig vond ook de Provincie Noord Holland onze plannen belangrijk genoeg om er ondersteuning aan te geven, we kwalificeerden door de milieuopbrengsten zelfs voor een subsidie.

De fabriek gebruikt zo’n vijftien kuub water per uur. Nu we dat water hergebruiken in ons eigen proces, vermijden we niet alleen de kosten van leidingwater, maar ontlasten we ook de druk op natuurlijke bronnen. Door de gekozen techniek hebben we ook nog eens minder chemicaliën nodig om het water geschikt te maken als ketelvoedingswater dus je kunt wel spreken van een winwin-situatie voor het milieu.’

Resultaat Inmiddels draait de installatie zo goed als naar volle tevredenheid. ‘Je heb altijd een periode nodig om de biologie goed in te regelen’, zegt Van der Heijden.

Bovendien kwamen we erachter dat er nog wat vervuiling in het water zat dat het proces verstoorde. Met het schoonspoelen van de productievloer, komt er wel eens wat anorganische vervuiling mee. We kunnen die vervuiling er uit halen met een eenvoudig filter, dus zijn we dik tevreden met de gekozen oplossing. De finetuning zit

ook in de inbedding van de zuivering in de overige processen. Het moet een integraal onderdeel worden en onze procesoperators, maar ook de maintenanceafdeling moet de installatie meenemen in hun risicoanalyses.

Gelukkig hebben we een voldoende groot buffer om eventuele productieverliezen in de MBR op te vangen en uiteraard kunnen we altijd terugvallen op leidingwater, dus zijn de risicos klein en zonder impact.’

Het resultaat is in ieder geval naar de wens van IOI Loders Croklaan.

‘Van het water dat wij inkopen hergebruiken we nu twee derde deel, zegt Zwaan. ‘Het deel dat we afvoeren is bovendien gezuiverd. Door de gekozen oplossingen hebben we de verblijfsduur van het water in ons proces in ieder geval fors verlengd. Maar dat wil niet zeggen dat we nu klaar zijn.

Nu de grootste waterverbruiker is aangepakt, neemt een andere zijn plaats in. We gaan nu onderzoeken of er in onze koeltorens een besparing of hergebruikmogelijkheid bestaat.’ n UTILITIES 31 nr. 7 - november 2015

WATER Milieuwinst, kostenbesparing, het opwekken

van energie én het terugwinnen van grondstoffen. Dat zijn de beoogde resultaten van de samenwerking tussen Waterschap Aa en Maas en Attero. Door afvalwaterstromen te bundelen en gezamenlijk energie op te wekken zijn de energieopbrengsten verhoogd en produceren de partijen ook nog eens struviet.

Tekst: Bart Verberkt, Waterschap Aa en Maas

Waterschap en afvalverwerker bundelen krachten De rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) Land van Cuijk van Waterschap Aa en Maas produceert biogas in een vergister voor zuiveringsslib. Dit biogas werd tot voor kort in twee warmtekrachtkoppelingen (WKK’s) omgezet in elektriciteit en warmte. Omdat deze gasmotoren aan vervanging toe waren, besloot het waterschap synergiemogelijkheden in de omgeving te verkennen.

Hieruit is een interessante optie naar voren gekomen voor samenwerking met Attero, specialist in duurzame oplossingen voor afvalstromen.

In de voorbereiding van dit project zochten de betrokken partijen, zowel vanuit bedrijfseconomisch als vanuit duurzaamheidsoogpunt, naar een winwin-situatie. In opdracht van Waterschap Aa en Maas analyseerde Iv-Water al in 2009 verschillende mogelijkheden en toepassingen en toetste de alternatieven op bedrijfseconomische haalbaarheid en duurzaamheidsaspecten. De meest duurzame en tegelijkertijd ook economisch meest aantrekkelijke optie voor het waterschap was om samenwerking te zoeken met de naastgelegen stortplaats van Attero. Hiermee ontstond de optie om het stortgas van de stortplaats en het eigen biogas geza32 UTILITIES nr. 7 - november 2015

menlijk te verwerken in een centraal opgestelde WKK-installatie. Dit bleek een gezamenlijk voordeel op te leveren. De WKK’s van het waterschap waren verouderd en aan vervanging toe. Ditzelfde gold voor de WKK van de stortplaats. Daar kwam nog eens bij dat de WKK van de stortplaats te groot was gedimensioneerd omdat de hoeveelheid stortgas afneemt als een stortplaats wordt gesloten. Bovendien kon Attero de warmte niet nuttig inzetten. Het waterschap besloot een nieuwe WKK te bouwen met een hoger elektrisch rendement dat wordt ingezet voor de energievoorziening van de eigen rioolwaterzuiveringsinstallatie.

Bijkomend voordeel is dat de extra geproduceerde warmte kan worden benut voor verwarming van de slibgisting, de bedrijfsgebouwen en de zuiveringsprocessen.

Verwerking De publieke en private partners keken naar mogelijkheden om andere processtromen gezamenlijk te verwerken. Uiteindelijk kwam men op een tweetal stikstofrijke deelstromen. Zowel de percolaatstroom van de stortplaats als het rejectiewater van de rwzi bevatten beide hoge gehaltes aan ammonium.

Voor deze specifieke deelstromen zijn in vergelijking met de huidige verwerkingswijze, conventionele nitrificatie en denitrificatie, momenteel efficiëntere procestechnologieën beschikbaar, zoals het anaerobe oxidatieproces anammox. Daarnaast bevat het rejectiewater van de rwzi hoge gehaltes fosfaat. Dit fosfaat kan op relatief eenvoudige wijze worden teruggewonnen en als grondstof in de kunstmestindustrie worden toegepast. De vorm waarin dit fosfaat wordt teruggewonnen is struviet (MgNH4PO4.6H2O).

Uit het vooronderzoek bleek dat het gezamenlijk verwerken van deze twee stromen op een centrale locatie goedkoper, efficiënter en duurzamer is dan verwerking ervan op twee afzonderlijke installaties. Op basis van de onderzoeksresultaten maakte Waterschap Aa en Maas in juni 2009 een voorontwerp dat in december 2012 werd goedgekeurd door het Algemeen Bestuur van Aa en Maas.

In februari 2013 tekenden het waterschap en Attero een samenwerkingsovereenkomst. Beide partijen kwamen overeen om gezamenlijk maatregelen te treffen en te investeren in de productie van duurzame energie en in een

efficiëntere verwijdering en terugwinning van grondstoffen uit reststoffen in deelstromen. Men ging daarbij uit van een gecombineerde opwerking van gas en afvalwater.

Na de ondertekening werkte het waterschap het definitief ontwerp uit, stelde de omgevingsvergunning bij, meldde de samenwerking aan bij de NMA en besteedde het bestek aan.

Om het project in goede banen te leiden, werd het project gesplitst in een gasgedeelte en een afvalwatergedeelte.

Uiteindelijk is de installatie begin 2015 in bedrijf genomen.

Biogas Het opwerken van het biogas werd gegund aan Van der Wiel Biogas. Het waterschap greep het project bovendien aan om de vergistingsinstallatie te renoveren. Hiervoor maakte men de bestaande slibgistingstank leeg om hem vervolgens te reinigen. Dit was voor Aa en Maas een spannend moment, omdat ze niet wisten wat ze zouden aantreffen in de gistingstank, die al meer dan 25 jaar in bedrijf was. Er zijn gevallen bekend waarbij zich veel zand in de vergister verzamelt, waardoor het effectieve volume en de werking van de vergister sterk afneemt. Gelukkig bleek het mee te vallen: er hoefden maar twee vrachtwagens aan zand te worden verwijderd. Dankzij de renovatie kon men de installatie ook aanpassen conform de meest recente veiligheidsvoorschriften, wat er bijvoorbeeld

toe leidde dat er geen gasleidingen meer in de kelder liggen.

De aannemer installeerde een nieuwe gasreinigingsinstallatie die het biogas droogt en vervolgens reinigt met een actief koolfilter. De WKK-installatie is vervangen voor twee nieuwe WKK’s van elk 330 kilowatt met een hoog elektrisch rendement van 42 procent.

Daarnaast maakte men van de gelegenheid gebruik om ook de fakkelinstallatie te vervangen. Uiteraard is er ook een koppeling gemaakt met de stortplaats zodat ook het stortgas in de nieuwe WKK’s verbrand kan worden.

De kwaliteit van het biogas uit de vergister is redelijk constant met een methaangehalte van circa zestig procent, de kwaliteit van het stortgas kan variëren met een methaangehalte tussen de dertig en vijftig procent. De nieuwe WKK’s kunnen probleemloos omgaan met een variërend methaangehalte waarbij een hoog elektrisch rendement geborgd blijft.

Afvalwater Logisticon Water Treatment won de aanbesteding voor de gezamenlijke afvalwaterbehandeling (deelstroombehandeling). De waterexperts bedachten een unieke combinatie van technologieën voor het zuiveren van de geconcentreerde afvalwaterstromen. In de eerste stap wordt fosfaat verwijderd uit het rejectiewater van de rioolwaterzuivering. Hierbij wordt struviet gevormd dat als fosfaatgrondstof kan worden hergebruikt. De

struvietproductie-installatie is ontworpen door de firma NuReSys. Vervolgens worden het rejectiewater en het percolaat bij elkaar gebracht en verwerkt in een biologische installatie voor stikstofverwijdering: een Demoninstallatie volgens het ontwerp van de firma Grontmij. Vanwege de specifieke samenstelling van het water groeit in deze installatie de anammox bacterie.

Deze verwijdert de stikstof uit het water, maar heeft hiervoor substantieel minder energie nodig dan een conventionele waterzuiveringsinstallatie.

Het water wordt vervolgens geloosd op de bestaande rioolwaterzuivering.

Doordat een deel van de vervuiling al in de deelstroombehandeling uit het water wordt gehaald, kan de rwzi efficiënter functioneren. In de bestaande installatie is bovendien extra biologische ruimte beschikbaar gekomen die kan worden gebruikt om toekomstige extra afvalstromen, bijvoorbeeld door uitbreiding van een regionaal bedrijventerrein, op te vangen en adequaat te verwerken. De nieuwe installaties zijn modulair opgebouwd en zijn daarmee eenvoudig uit te breiden.

Dit betekent dat wanneer soortgelijke water- en/of gasstromen uit de omgeving worden aangeboden, deze op dezelfde effectieve en efficiënte wijze kunnen worden verwerkt. Beide installaties zijn naar tevredenheid van het waterschap opgeleverd en de samenwerking met Attero verliep zonder problemen. n UTILITIES 33 nr. 7 - november 2015

Opinie Het opstellen van CO2-doelstellingen is mooi,

maar als niemand zich daar aan houdt, hebben ze weinig zin. De toezichthouders lijken de controle te gaan verscherpen, maar er ligt ook een verantwoordelijkheid bij de samenleving haar energievraag zodanig vorm te geven dat spelers in de energiemarkt niet overvraagd worden in hun streven CO2 terug te dringen.

Tekst: Sophie Dingenen en Adinda Karperien.

Energy, Mining & Infrastructure team Baker & McKenzie

Kooldioxide op de rem If only everything in life was as reliable as a Volkswagen. Interessant is hoe slecht deze slogan van Volkswagen rijmt met de CO2-feiten die aan het licht zijn gekomen gedurende de afgelopen weken. Het is belangrijk om te kunnen vertrouwen op de informatie die aangereikt wordt door autofabrikanten omtrent de voertuigen die zij verkopen. Op dit moment heerst echter het mantra ‘meten is weten’. Deze feiten bieden voldoende aanleiding om de algehele CO2uitstoot in het kader van de Kyotodoelstellingen en het daarop volgende Energieakkoord weer eens onder de loep te nemen. De Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (RLI) heeft onlangs een advies uitgebracht met betrekking tot CO2-uitstoot onder de naam: Rijk zonder CO2.

Aanleiding voor het advies was de vraag van minister Kamp: ‘Hoe komen we tot een volledig duurzame energievoorziening in 2050?’ De RLI komt in haar advies tot de conclusie dat de reductie van CO2-emissie achterwege blijft bij de doelstellingen, zoals ook eerder al bleek uit het klimaatvonnis dat afgelopen juni werd gewezen.

De RLI adviseert dan ook om het CO2-reductiedoel wettelijk te verankeren. Nederland zou zich daarmee voegen bij een groep landen die al een klimaatwet heeft vastgesteld, te 34 UTILITIES nr. 7 - november 2015

weten Groot-Brittannië, Denemarken en Finland. Een schriftelijke reactie van Minister Kamp van Economische Zaken op de kwestie van een mogelijke klimaatwet volgt nog.

Klimaatvonnis Hoe zat het ook alweer met het klimaatvonnis? Nederland is partij bij het VN Klimaatverdrag en het Kyoto-protocol en erkent daarmee het probleem van klimaatverandering en de noodzakelijkheid om de broeikasgasuitstoot (waaronder CO2-uitstoot) te mitigeren. In het Kyoto-protocol zijn afspra-

doelstellingen gaat de EU ook de klimaatonderhandelingen in Parijs in van 30 november tot 11 december 2015. Het kabinet heeft aangegeven deze EU-reductiedoelstelling van 40 procent in 2030 te ondersteunen, maar heeft daarbij niet toegelicht hoe dit zich vertaalt naar Nederlandse reductiedoelstellingen. De staat stelt dat Nederland in 2020 een totale CO2-reductie van ongeveer 17 procent zal bereiken. Urgenda, organisatie voor duurzaamheid en innovatie, dagvaardde de Nederlandse staat om de afgesproken CO2-uitstoot reductie

If only everything in life was as reliable as a Volkswagen. ken gemaakt over het terugbrengen van de CO2-uitstoot tussen 2008 en 2012 in Nederland met gemiddeld zes procent. Deze reductiedoelen zijn gehaald. Echter, dit was slechts een begin. Het Energieakkoord dat in 2013 in Nederland werd gesloten, richt zich op het bereiken van een CO2-reductie van 80 tot 95 procent in 2050. In oktober 2014 heeft de Europese Raad voor 2030 een bindend overkoepelend Europees tussendoel vastgesteld van ten minste veertig procent broeikasgasreductie ten opzichte van 1990. Met deze

via de rechter af te dwingen. Indien Nederland de emissie van broeikasgassen in 2020 niet heeft verminderd met reeds een reductie van 25 tot 40 procent ten opzichte van het emissieniveau van 1990, handelt de staat volgens Urgenda onrechtmatig, want, stelt Urgenda, ‘dit is in strijd met de zorgvuldigheid die in het maatschappelijk verkeer betaamt’. De zaak betreft dus niet zozeer het einddoel in 2050 en evenmin het tussendoel in 2030, maar spitst zich toe op de vraag of de Staat tekortschiet in zijn zorgplicht door voor het jaar 2020

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

een lager reductiedoel te stellen dan de door de klimaatwetenschap en het internationale klimaatbeleid gestelde norm van 25 tot 40 procent ten opzichte van 1990. De rechtbank in Den Haag heeft op 24 juni 2015 geoordeeld over het Nederlandse klimaatbeleid. Zij concludeert dat er, gezien de ernst van de gevolgen van klimaatverandering, een zorgplicht is om mitigatiemaatregelen te treffen.

Met het huidige emissiereductiebeleid voldoet de staat niet aan de norm.

Indien de wetenschappelijk erkende reductieroute van 25 tot 40 procent in 2020 gevolgd zou worden, zou een cumulatie-effect, waardoor er meer CO2 in de lucht terechtkomt, worden voorkomen. De rechtbank concludeert dat er aan de eisen van een onrechtmatige daad is voldaan.

De rechtbank stelt daarom dat de staat de uitstoot van broeikasgassen in Nederland in 2020 ten minste 25 procent lager moet doen zijn dan in 1990. De staat heeft in september jl. tegen deze uitspraak hoger beroep aangetekend. Het vonnis is echter uitvoerbaar bij voorraad, wat betekent dat het vonnis reeds ten uitvoer kan worden gelegd. In welke orde van grootte moeten we dan denken? De overheid stelt dat naast het huidige ambitieuze overheidsklimaatbeleid aanvullende maatregelen

zullen volgen in 2016 naar aanleiding van het Interdepartementale Beleidsonderzoek ‘Effectiviteit IBO CO2 reductiemaatregelen’ (IBO CO2).

Controle Op 9 oktober is de Nederlandse Energieverkenning 2015 (NEV 2015) gepubliceerd, met daarin een overzicht van de ontwikkelingen in Nederland wat betreft de doelstellingen van het energie- en klimaatbeleid. Belangrijke conclusie is dat de daling van broeikasgasemissies in Nederland nog geen structureel gegeven is. Verwacht wordt dat de broeikasgasemissies in Nederland na 2020 nog weinig zullen dalen. Dit kan te maken hebben met de toename van de fossiele elektriciteitsproductie in Nederland door een dalende import en een stijgende export en met het ontbreken van een concreet klimaaten energiebeleid voor de periode na 2023, zo blijkt uit het rapport. De NEV 2015 als geheel stemt minister Kamp naar eigen woorden wel positief, ‘omdat de energietransitie steeds meer zichtbaar wordt en we op koers liggen om een groot aantal van onze doelen te halen’.

Volkswagen indachtig kunnen we, zonder aanvullende controle, in het kader van uitstoot van CO2, niet zonder meer verwachten dat we recht kunnen doen aan het gewezen

vonnis. Hebben we meer en gerichte en bovenal onafhankelijke controle nodig? De vraag is natuurlijk of onafhankelijke, onbevooroordeelde controle nog wel mogelijk is in onze gespecialiseerde technologische en technocratische samenleving, waarin bovendien lang niet altijd duidelijk is of de belangen van alle spelers eenduidig zijn. Eveneens kan geconstateerd worden dat de energievraag van de samenleving kennelijk de mogelijkheden die de techniek ons kan bieden, overstijgt. Volkswagen gebruikte de software zuiver en alleen teneinde aan te tonen dat de hoogte van de CO2 uitstoot conform wettelijk vereiste norm is, een norm waaraan ze feitelijk niet konden of wilden voldoen.

Met andere woorden: er ligt ook een verantwoordelijkheid bij de samenleving haar energievraag zodanig vorm te geven dat spelers in de energiemarkt niet overvraagd worden in hun streven de CO2 terug te dringen. Een van de adviezen in het RLI-rapport betreft het kernpunt van gezamenlijke verantwoordelijkheid. Als we serieus invulling willen geven aan het klimaatvonnis, is deze gedeelde verantwoordelijkheid onmisbaar. Deze constatering werpt toch een ander licht op de zaak en brengt de complexiteit van deze materie nader voor het voetlicht. n UTILITIES 35 nr. 7 - november 2015

MARKET REVIEW WATER

PRODUCTEN

GAS

PRODUCTEN

Esders BERMAD Holland Postbus 5130 3295 ZG ‘S-GRAVENDEEL Tel: +31 (0)78 - 6 73 47 61 Fax: +31 (0)78 - 6 73 70 87 E-mail: info@bermad.nl Website: www.bermad.nl

Esders Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC Tilburg Tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 E-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC Tilburg Tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 E-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

INSPECTIE EN KEURINGEN

Kiwa Nederland Sir Winston Churchilllaan 273 2288 EA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK Tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 E-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

BRANCHEVERENIGINGEN Grünbeck Waterbehandeling B.V. De toekomst in duurzame waterbehandeling Zutphenstraat 65 7575 EJ OLDENZAAL Tel: +31 (0)541 820 903 Fax: +31 (0)541 820 904 E-mail: info@gruenbeck.nl Website: www.gruenbeck.nl

Hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers Website: www.vemw.nl

OVERIG

DIENSTEN

Advertentie-index UTILITIES Amsterdam RAI .......................................................................... 20 Duurzaam geproduceerd ........................................................... 39 Esders b.v................................................................................... 16 Euroforum ........................................................................bijsluiter Evides n.v................................................................................... 14 Grünbeck Waterzuivering b.v..................................................... 26 Logisticon Water Treatment b.v. ................................................. 12 Masters of industry .................................................................... 30 MODELEC Data-Industrie b.v. ............................................... 18,40 Profion Maintenance Linqs ......................................................... 30 Spectades b.v. ............................................................................ 32 Vinc,otte .......................................................................................2 Watervisie 2016 ......................................................................... 24

36 UTILITIES nr. 7 - november 2015

Jotem Waterbehandeling Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 E-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

Lubron Waterbehandeling Postbus 540 4900 AM OOSTERHOUT NB Tel: +31 (0)162 - 42 69 31 Fax: +31 (0)162 - 45 91 92 E-mail: info@lubron.eu Website: www.lubron.eu

DDM Demontage Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 E-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

agenda Het Nationale Warmte Congres 5 november Utrecht www.euroforum.nl

Warmte heeft een belangrijke rol in het energieakkoord en de energietransitie naar een duurzame maatschappij. Op 6 november 2014 kwam de gehele warmtesector dan ook bijeen om alles te horen over de strategische en operationele vraagstukken die centraal staan om de mogelijkheden van warmte optimaal te benutten. Ook dit jaar wordt weer kennis gedeeld over de nuttige toepassing van restwarmte, energiebesparing en warmtebuffering.

Aquatech 2015 3 - 6 november Amsterdam RAI www.aquatechtrade.com

De eerste maand van november staat weer in het teken van Aquatech Amsterdam.

In de waterweek wordt gekeken naar municipaal en industriewater in al zijn facetten.

Op de beurs wordt ruim aandacht besteed aan innovatie en ketensamenwerking. Ook wordt de shortlist bekendgemaakt van de Waterinnovator of the Year Award die op 18 februari wordt uitgereikt tijdens Watervisie 2016. Kom ook op de Aquatech Beurs naar de rondetafeldiscussie van het Watervisie Platform of volg de Masters of Industry sessie met twee gerenommeerde sprekers uit de Nederlandse industrie.

Masters of Industry: Afvalwater = Grondstof 6 november 13:30 – 15:30: Masters of Industry op Amsterdam RAI www.mastersofindustry.nl

Industrieel afvalwater leent zich voor de terugwinning van een groot arsenaal aan grondstoffen: biogas, cellulose, struviet, vetzuren en nog veel meer. Wat als we de waarde in dit afvalwater weten om te zetten in keiharde euro’s of besparingen in de waterketen? Kunnen we de business case dan sluitend maken? Tijdens deze Masters of Industry-bijeenkomst, een werkcollege voor toegepaste industriekunde, laten twee experts op het gebied van afvalwater de mogelijkheden zien van afvalwatervalorisatie.

U krijgt de nieuwste inzichten vanuit de wetenschap, maar ook van kansen die nu al voor het opscheppen liggen bij met name de voedingsmiddelen en papierindustrie.

Duurzaam Geproduceerd congres 19 november TCC Rotterdam www.duurzaamgeproduceerd. utilities.nl

Bedrijven die de komende tien jaar niets aan verduurzaming doen hebben straks geen bestaansrecht meer. Dat was vorig jaar de strekking van een Tegenlichtuitzending over clean tech. Bedrijven die dichtbij de consument staan merken dat de markt steeds meer druk gaat leggen. Grote merken kiezen daarom steeds meer voor duurzamere routes. Tegelijkertijd merken bedrijven besparing van grondstoffen, energie en andere utilities vaak direct in de portemonnee. Duurzaamheid wordt meer en meer 'Serious Business'. Tijdens de derde editie van Duurzaam Geproduceerd gaan we op zoek naar voorbeelden van vruchtbare business cases.

Energy Next!

10 december Scheveningen www.euroforum.nl

Nieuwe technologieën, marktmodellen en samenwerkingsvormen dragen in grote mate bij aan het hervormen van de energiemarkt. Het roer moet immers om, maar hoe? Tijdens het Energy Next! congres hoort u alles over de nieuwste initiatieven, businessmodellen en kansen.

Watervisie 2016 18 februari Rotterdam www.watervisie.com

In 2015 hebben we naar de uitdagingen gekeken van de industrie op het gebied van proces- en afvalwater. In drie rondetafelbijeenkomsten discussieerden we over technologie, economie en management van de waterstromen en de rol van de keten daarin. Donderdag 18 februari, komt de inhoud van de discussies samen in het Watervisie Congres.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 37 nr. 7 - november 2015

I N

H E T VOL G E N D E

N UM M E R

UTILITIES NUMMER 8 VERSCHIJNT IN DECEMBER

THEMA: NIEUW GAS Nieuw gas in de havens Praxair neemt eind dit jaar een tweede luchtsplitsingsinstallatie in gebruik en heeft haar pijpleidingennetwerk in de Haven van Antwerpen uitgebreid. De nieuwe installatie produceert 1.300 ton zuurstof en stikstof per dag. De installatie is ook ontworpen om vloeibare zuurstof, stikstof en argon te produceren.

Ook Air Liquide investeerde in nieuwe productie-units.

Met de opening van een nieuwe productie-unit in de haven van Rotterdam verdubbelt het bedrijf haar productiecapaciteit van koolmonoxide.

Interview Natuur en Milieu De milieuorganisatie Natuur en Milieu is een van de ondertekenaars van het SER Energieakkoord en daarmee

mede verantwoordelijk voor de uitvoering ervan. En daar kan volgens Geertje van Hooijdonk, hoofd Energie bij Natuur en Milieu, best een schepje bovenop. De industrie mist volgens haar nog veel kansen met energiebesparing, maar kan ook nog veel winnen met ketensamenwerking.

En als het aan haar ligt, dan stimuleert de overheid de bouw van bio WKK-installaties.

Nieuwe gasvoorraden TNO rapporteerde onlangs dat er meer gas in de Noordzee aanwezig is dan tot voor kort bekend was. Het nieuws werd met gemengde gevoelens ontvangen. De milieuorganisaties vinden dat aardgas de duurzame ontwikkelingen tegenhouden, de industrie is blij dat er nog eigen voorraden zijn.

Schaliegas krijgt in ieder geval geen groen licht.

THEMA'S 2016 Utilities 1 Water: Industriewater in de circulaire economie Utilities 2 Energie: Duurzame energieopwekking en -opslag Utilities 3 Gas: Gasinkoop en WKK Utilities 4 Water: Special Topsector Water Utilities 5 Energie: Energiebesparing en ketensamenwerking Utilities 6 Energie en water: Stoom en warmte special Utilities 7 Water: Watervalorisatie Utilities 8 Gas: IndustriĂŤle gassen

38 UTILITIES nr. 7 - november 2015

Datum: 19 november 2015 | Locatie: TCC Rotterdam

[Schrijf

u nu in

]

THEMA: SERIOUS BUSINESS PROGRAMMA 10.00 Ontvangst en registratie 10.30 Pitches & Preaches 1 - Keynote BASF Nederland + debat Pitches Process Enlightenmentz 12.00 Netwerklunch 13.00 Pitches & Preaches 2 Praktijkcases Serious Business - De nieuwe mindset van Avebe - Eward Hofstede, productiedirecteur Avebe - De Bouwfabriek - Jan Willem van de Groep, Greenspirator Pitches Social Enlightenmentz

14.30 Pauze 15.00 Pitches & Preaches 3 Pitches Product Enlightenmentz Praktijkcases Serious Business - Mission Zero - Geanne van Arkel, Sustainable Business Development Interface - Duurzaam Tijdschrift 2.0 16.30 Bekendmaking Enlightenmentz of the Year 16.45 Borrel 18.00 Einde

ENLIGHTENMENTZ Enlightenmentz zijn lichtende voorbeelden voor een duurzame toekomst. Niet alleen duurzaam maar ook mooi, comfortabel en intuïtief! Samen kunnen ze de groene industriële revolutie veroorzaken. www.enlightenmentz.nl DOELGROEP

• Beslissers in de industrie, waaronder sitemanagers, business development managers, productiemanagers • Process- en product engineers • Onderzoekers, beleidsmakers en consultants op het gebied van duurzame productie en producten

www.duurzaamgeproduceerd.nl/congres

... Layer 3 managed Ethernet Switch De uitstraling van de Lynx serie Ethernet switches met ingebouwde firewall en routingprotocols toont dat de switches hun toepassingen vinden in zware industriĂŤle omgevingen. De robuuste switches met het door Westermo ontwikkelde WeOS en de unieke functionaliteiten als FRNT (< 20ms hersteltijd) IPsec, VLAN, IGMP snooping en QoS. De ATEX / IECEX certificering staat garant voor toepassing in zeer zware en explosief gevoelige ruimtes.

... committed to perfection.

Er is zoveel meer over te vertellen ...

Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

adv_WmoA4_LynxEthSwitch.indd 1

17-11-14 16:13

10 D E C E M B E R 2 0 15 >> E N E R G I E H U I S D O R D R E C H T

DISRUPTIVE ENERGY: NIEUWE BUSINESS MODELLEN, MARKTKANSEN EN TECHNOLOGIEﾃ起 DIE DE ENERGIEMARKT GAAN INNOVEREN!

Hans Coenen

VP Corporate Strategy Gasunie

Frits Bruijn CEO E.on

Peter den Biesen Directeur-Eigenaar Huismerk Energie

Cindy van de Velde-Kremer

Directeur Vereniging Eigen Huis

Tjerk Wagenaar

Directeur, Natuur en Milieu, Lid, Regieteam Topsector Energie

W W W. E U R O F O R U M . N L / E N E R G Y N E X T

HOE DISRUPTIEF GAAT DE NEDERLANDSE ENERGIEMARKT WORDEN? 2020 komt in rap tempo dichterbij. En daarmee ook de doelstellingen die gesteld zijn op het gebied van duurzame energie. Daarnaast zorgen zowel Europese als wereldwijde ontwikkelingen ervoor dat de hele energiemarkt op zijn kop staat. Time for changes!

Dat de energiemarkt er anders uit gaat zien is een feit. Maar hoe, met wie en onder welke randvoorwaarden, dan zijn nog vragen die op tafel liggen.

Het is een grote uitdaging om nieuwe business modellen te ontwikkelen die het voor alle partijen interessant maken om samen te werken.

Wie gaat het voortouw nemen? En wat is de rol van de overheid hierbij? Krijg antwoord op deze en vele andere vragen tijdens Energy Next!

Wij nodigen u graag uit om in gesprek te gaan met vertegenwoordigers uit de branche. Laat uw stem horen en vergaar nieuwe inzichten en ideeĂŤn!

O.a. de volgende issues komen aan bod tijdens deze dag: >> 2020, gaan we de doelstellingen halen? >> Europese ontwikkelingen, wat voor effect hebben deze op ons? >> Nieuwe marktmodellen, hoe zorg je dat projecten succesvol worden? >> Samenwerking, onontbeerlijk, maar hoe? >> Nieuwkomers in de markt, wat kunnen zij betekenen? >> Wat wil de klant? >> Nieuwe technologieĂŤn Met bijdragen van o.a. Gasunie, E.on, Huismerk Energie, RVO, Vereniging Eigen Huis, ISPT, DE Unie, Natuur & Milieu, TU Delft, Stichting kiEMT, ODE Decentraal, FrieslandCampina, VVD, SP en vele anderen.

Zorg dat u volledig op de hoogte bent van de disruptive changes die op stapel staan!

Bekijk het volledige programma op onze website www.euroforum.nl/energynext en schrijf u direct in!

Frits Bruijn

Siward Zomer

“Streven naar een energievoorziening die grotendeels is gebaseerd op duurzame bronnen is in alle opzichten toe te juichen. Echter, we zullen de komende decennia alleen aan de steeds toenemende energievraag op mondiaal niveau kunnen voldoen met de inzet van een aantal fossiele bronnen, waaronder kolen. Laat het daarom ook ons streven zijn om fossiele brandstoffen zo verantwoord mogelijk te benutten.”

Jan Willem Zwang “Pas wanneer de subsidies op fossiele én duurzame energie komen te vervallen, kunnen we naar een echt duurzame energievoorziening.”

Cindy van der Velde “De consument gaat steeds meer bijdragen aan duurzame energieopwekking en energiebesparing. Straf deze bijdrage niet af door oplopende belastingen en heffingen op de energienota.”

“In de toekomstige energiemarkt zal de nu nog passieve consument een actieve rol gaan spelen en een belangrijke en sterke rol hebben in de energiemarkt.”

Tjeerd Jongsma “Decentrale productie van duurzame energie roept om decentraal gebruik van energie. We moeten op regionaal niveau opwek en gebruik op elkaar afstemmen. De industrie zal daar een sleutelrol gaan vervullen.”

André Bosman “Na de industriële en digitale revolutie staan we aan de voet van de energierevolutie. De revoluties hebben in ieder geval één ding gemeen: ze worden vormgegeven door de ondernemer, en níet de politiek. In het energiedebat dient de politiek dan ook een bescheiden rol te vervullen. Wij zijn er om de eindgebruiker te behoeden van een hoge rekening en de beschikbaarheid van energie, jullie zijn er om te pionieren en nieuwe wegen in te slaan naar nieuwe, betaalbare energie.”

Marijn Rijken “De zon en wind is van iedereen, maar is iedereen ook van zon en wind? Met andere woorden: hoe groot is de beweging van onderop eigenlijk, en wat is hun werkelijke realisatiekracht?”

Cor Brockhoven “Bewustwording is mooi, maar mensen verleiden om meteen in actie te komen, is beter. Vanuit die ervaring zijn ze gemakkelijker bereid hun nieuwe gedrag vol te houden.”

Ad van Wijk “Zelfrijdende brandstofcelauto’s worden onze energiecentrales.”

Tjerk Wagenaar “Afscheid nemen is lastig, zeker van de fossiele verslaving - samen slaan we ons er doorheen op weg naar de zonnige toekomst.”

W W W. E U R O F O R U M . N L / E N E R G Y N E X T

Postbus 845 | 5600 AV Eindhoven

Gegevens onjuist? Retourneren is niet nodig. Geef uw wijzigingen door aan de klantenservice via www.euroforum.nl

Meer informatie Klantenservice: 040 - 2 974 974

Data en locatie 10 december 2015 Energiehuis Dordrecht Voor routebeschrijving zie: www.euroforum.nl/energynext

Persoonlijk congresadvies Voor inhoudelijke vragen belt u met: Remco Arts tel. 040 - 2 972 746 e-mail: r.arts@euroforum.nl

Wilt u in contact komen met uw doelgroep?

Neem dan contact op met: Joris van Boxtel, Sales Manager tel. 040 - 2 974 935 e-mail: j.van.boxtel@euroforum.nl

Eenvoudig aanmelden via internet: www.euroforum.nl/energynext U ontvangt meteen uw deelnameticket en uw factuur.

Of kies voor direct online betalen via iDeal of credit card.

Hulp nodig bij online inschrijven? Bel ons op 040 - 2 972 746 of stuur een email naar: r.arts@euroforum.nl

Uw investering > Werkzaam bij energiebedrijf of grootverbruiker: € 499,- per persoon excl. BTW > Overige organisaties: € 899,- per persoon excl. BTW Dit bedrag is inclusief koffie, thee, lunch en borrel. Daarnaast ontvangt u toegang tot een waardevolle digitale syllabus die u als naslagwerk kunt gebruiken.

PARTNER:

NETWERKPARTNER:

MEDIAPARTNERS:

energie in beweging