PET12-2017 Total Special

Nr. 12 - 2017

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 22,-

Het managementblad voor de olie- en chemische industrie in de Rijn/Schelde-delta Petrochem Nr. 12 - 2017

‘Graag stevige subsidies voor innovatieve processen’ • Special: moderniseringsproject Total: Antwerpen als eerste uit de mist • Thema: Plantmanagement

PET11 omslag los.indd 1

06-12-17 16:10 08:58 05-12-17

Absoluteveiligheid. veiligheid.

Absolute Actemiumdoet doethet hetniet niet Actemium voorminder. minder. voor

Actemium veiligheid voor alles. is dan geen toeval Actemium steltstelt veiligheid voor alles.

HetHet is dan ookook geen toeval datdat Total, Europa’s grootste raffinaderijen, Actemium inschakelde Total, eeneen vanvan Europa’s grootste raffinaderijen, Actemium inschakelde voor modernisering in Antwerpen.

Voor project voor de de modernisering vanvan de de sitesite in Antwerpen.

Voor hethet project OPTARA voerde onze experts E&I-werkzaamheden uitdaging?

OPTARA voerde onze experts E&I-werkzaamheden uit.uit.

De De uitdaging?

Total breidde twee basiseenheden en de ARDS-eenheid Total breidde uit uit metmet twee basiseenheden en de ARDS-eenheid werd grondig omgebouwd.

Meerdere satellieteenheden werden werd grondig omgebouwd.

Meerdere satellieteenheden werden geconstrueerd en het elektriciteitsnet kreeg flinke upgrade. geconstrueerd en het elektriciteitsnet kreeg eeneen flinke upgrade.

En En allemaal terwijl raffinaderij bleef draaien. datdat allemaal terwijl de de raffinaderij bleef draaien.

In een sector chemische en brandbare producten werkt, In een sector diedie metmet chemische en brandbare producten werkt, zijnzijn betrouwbare partners onmisbaar. maakt Actemium veelbetrouwbare partners onmisbaar.

DatDat maakt Actemium eeneen veelgevraagde partij in de (petro)chemie.

In de maanden Actemium gevraagde partij in de (petro)chemie.

In de maanden datdat Actemium OPTARA werkzaam was, wonnen maar liefst keer op op OPTARA werkzaam was, wonnen wij wij maar liefst viervier keer de de prijsprijs voor beste safety performance.

Veiligheid zit ons bij ons in de genen. voor beste safety performance.

Veiligheid zit bij in de genen. je terug in onze instructies, procedures, gedrag DatDat zie zie je terug in onze instructies, procedures, hethet gedrag vanvan de de medewerkers én de leidinggevenden.

Actemium borgt veiligheid, medewerkers én de leidinggevenden.

Actemium borgt uw uw veiligheid, zodat u zorgeloos kunt verder groeien. zodat u zorgeloos kunt verder groeien.

Meer informatie?

Meer informatie?

Benieuwd hoe u uw bedrijf Benieuwd hoe u uw bedrijf op op eeneen veilige manier toekomstbestendig veilige manier toekomstbestendig maakt?

Actemium denkt graag met maakt?

Actemium denkt graag met u mee. u mee. voor meer informatie KijkKijk voor meer informatie op op www.actemium.nl/veiligheidvooralles. www.actemium.nl/veiligheidvooralles.

www.actemium.nl/veiligheidvooralles www.actemium.nl/veiligheidvooralles

PET12 A Cover.indd 2 2 PET12 A Cover.indd 2 PET11 omslag los.indd

06-12-17 08:58

Lengk Lengkeek

IN DEZE EDITIE

10 ‘GRAAG STEVIGE SUBSIDIES VOOR INNOVATIEVE PROCESSEN’ Het nieuwe kabinet maakt keuzes waar hij niet volledig achter kan staan. Toch is Gert-Jan de Geus, CEO van OCI Nitrogen, blij met de duidelijkheid. ‘Het is voor de industrie vooral belangrijk om te weten waar we aan toe zijn.’ Om de chemie, en met name de ammoniakproductie, verregaand te vergroenen zijn echter nog stevige, extra maatregelen nodig. Een pleidooi voor CO2-belasting op ingevoerde producten, stevige subsidies voor innovatieve processen en systeemveranderingen.

50 THEMA: PLANTMANAGEMENT De nieuwe RWE-directeur Taco Douma ziet een grotere rol voor biomassa dan alleen als transitiebrandstof. ‘Biomassa is de enige duurzame koolstofbron voor de chemische sector.’

Er zijn nogal wat spanningen of dilemma’s waar plantmanagers voortdurend mee om moeten gaan. Moet je je bestaande systemen continu verbeteren of moet je rigoureus vernieuwen?

En hoe ga je dat doen? Vanuit een top-down strategie of wil je operators betrekken en bottom-up gaan werken?

TOTAL-SPECIAL 14 TOTAL ANTWERPEN ALS EERSTE UIT DE MIST Al een tijdje heeft de Europese raffinagesector het moeilijk. Om niet bij de slachtoffers te horen, doen de meeste raffinaderijen in de Rijn-Schelde-Delta een vlucht naar voren. Het is Total in Antwerpen die als eerste uit de mist lijkt te komen na een enorme investering van 1,1 miljard euro.

TOTAL-SPECIAL 20 TOTAL POSITIEF OVER GEKOZEN AANPAK PROJECT Total Antwerpen heeft haar investering van 1,1 miljard euro eind november feestelijk ingehuldigd. Een spectaculair project met een grote uitdaging. Zesendertig units zijn in Spanje modulair gebouwd, vervoerd naar Antwerpen om vervolgens als een soort gigantische legoblokken op de site aan elkaar te worden gezet.

38 ‘NIET TE SNEL, MAAR IN ÉÉN KEER GOED’ Hij geeft zijn medewerkers mee dat ze in hun werk de rust moeten bewaren. Het moet namelijk in één keer goed en het kan vaak ook beter. Terminal manager Martijn de Gier van Vopak Terminal Amsterdam Westpoort is pragmatisch en voorstander van gestructureerd verbeteren.

EN VERDER Commentaar 5 Feiten en cijfers • AkzoNobel start met uitbreidingsproject voor productie micronutriënten • Miljoenen subsidie voor syngas als grondstof voor de chemie • Aanleg waterstofleiding in Delfzijl 6 Projecten 25 Producten 35 Plant One 36 Agenda 43 Innovatie 44 Onbevangen • Chris Aldewereld 49 Column • Henk Leegwater 62

PETROCHEM 12 - 2017 3

PET12 B Inhoud.indd 3

05-12-17 16:11

Het managementblad voor de olie- en chemische industrie in de Rijn/Schelde-delta Nummer 12- 2017 UITGAVE VAN: Industrielinqs pers en platform BV, Gedempt Hamerkanaal 155, 1021 KP Amsterdam E-mail: redactie@industrielinqs.nl, website: www.petrochem.nl HOOFDREDACTIE: Wim Raaijen 020 3122 081 EINDREDACTIE: Miriam Rook 020 3122 086 Liesbeth Schipper 020 3122 083 REDACTIE: Dagmar Aarts 020 3122 084 Laura van der Linde 020 3122 083 VASTE MEDEWERKERS: Chris Aldewereld, David van Baarle, Katrien Bogaerts, Jan Van Doorslaer, Jacqueline van Gool, Evi Husson, Inge Janse, Henk Leegwater, Wim Soetaert LAY-OUT: Bureau OMA bv, Wehl OMSLAGFOTO: Total | Jacques Rostand ADVERTENTIEVERKOOP: Jetvertising BV, Arthur Middendorp t: 070 399 0000 - arthur@jetvertising.nl TRAFFIC: Breg Schoen 020 3122 088 COMMERCIEEL MANAGER: Janet Robben 020 3122 085 DRUKWERK: PreVision Graphic Solutions ABONNEMENTEN (excl. 6% BTW) Petrochem verschijnt 11x per jaar.

Nederland/België € 175,- per jaar Introductieabonnement NL/B met 25% korting € 131,25 per jaar Overig buitenland € 204,Losse verkoopprijs € 22,Studentenabonnement € 40,50 Proefabonnement 3 mnd € 29,OPZEGGEN: Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon.

Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

ABONNEMENTENLAND: Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel: +31(0)251 25 79 24 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

ISSN: 1380-6386 Prijswijzigingen voorbehouden. © Industrielinqs pers en platform BV Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

Papier binnenwerk: www.hi-force.com

Papier omslag:

PAPER & BOARD MADE OF

AGRI-WASTE WWW.PAPERWISE.EU

PET12 Advertenties.indd 4

05-12-17 18:35

COMMENTAAR

‘Ook wij willen ons steentje bijdragen aan de duurzame inzetbaarheid van plant- en sitemanagers.’

Plant Management Next Het leiden van een fabriek vraagt om nieuwe vaardigheden.

Wat brengen bijvoorbeeld Industry 4.0 en robotisering? Dienend leiderschap, zelfsturende teams en een nieuwe kijk op eigenaarschap kunnen het moderne plantmanagement aan betere resultaten helpen. Maar hoe doe je dat?

Wie een rondje maakt langs plantmanagers in de procesindustrie zal een heel divers beeld aantreffen. Waar sommigen bang zijn voor de vergrijzing en het als een enorme uitdaging zien de komende jaren personeel te vinden, prijzen anderen juist die uitstroom van oudere medewerkers. Verschillende productiemanagers zijn blij met jonge mensen die nu al het liefst met hun iPads en smartphones de fabrieken in lopen.

Aansturen De meest nuchtere kijk op de toekomst in de procesindustrie is misschien wel dat zowel ervaring als nieuwe werkwijzen belangrijk zullen zijn. Het is zaak om bestaande kennis vast te houden en innovatieve werkwijzen te omarmen.

Slaag je er in om bestaande kennis door te geven aan de nieuwe generatie en ook een groot deel vast te leggen in geautomatiseerde systemen, dan wordt het steeds minder een probleem dat mensen met pensioen gaan en dat daarmee kennis verdampt.

De grootste uitdaging lijkt het om mensen zo op te leiden dat ze klaar staan om in een veranderende omgeving aan de slag kunnen. Een omgeving die veel meer vraagt om oplossers van complexe problemen, dan mensen die installaties aansturen.

Ervaren personeel Zo stelde Marco Waas van AkzoNobel afgelopen jaar als minister in het schaduwkabinet van de industrie dat het onderwijs nu al moet anticiperen op wat er over tien jaar nodig is. Waas: ‘De ontwikkelingen gaan momenteel echt heel snel. Daarom is de koppeling van bedrijfsleven en onderwijs ook zo belangrijk.

Over tien jaar hebben we in de industrie, maar ook breed in de maatschappij, andere mensen nodig met nieuwe capaciteiten en expertises. Daar moet je opleidingen op mbo’s, hbo’s en universiteiten nu al op afstemmen. Welke skills zijn straks nodig? En wat moeten de operators, mensen in de zorg en beroepen van de toekomst kunnen?’

Belangrijk is dat huidig personeel, dat voorlopig niet met pensioen gaat, ook mee gaat in de eisen van de moderne industrie.

Er is een mooi woord voor gevonden: duurzame inzetbaarheid.

Personeel moet bereid zijn om continu bij te leren en zodoende mee te bewegen. En dat kan natuurlijk ook prima. Het aanbod aan cursussen en opleidingen groeit met de dag. Mbo’s, hbo’s, universiteiten, maar ook bijvoorbeeld verschillende brancheorganisaties ontwikkelen indrukwekkende leermodules voor ervaren personeel.

Petrochem Academie Maar hoe zit het met het kennisniveau van de plant- en sitemanagers zelf? Ook zij moeten continu werken aan hun beoordelend vermogen op terreinen die volop in ontwikkeling zijn.

Uiteraard kunnen ze daarbij zeer worden geholpen door allerhande beschikbare cursussen.

Ook wij willen ons steentje bijdragen aan de duurzame inzetbaarheid van plant- en sitemanagers. Niet alleen met de kennis die we verspreiden via onze bladen, internetsites en congressen. We starten samen met Nyenrode Business Universiteit de Petrochem Academie. Te beginnen bij beter inzicht in de innovatieve ontwikkelingen in de industrie. 31 januari 2018 vindt het eerste college van de Petrochem Academie plaats in de reeks Plant Management Next. Zie ik u daar?

Reageren? Via de mail: wim@industrielinqs.nl of via Twitter : @wimraaijen

PETROCHEM 12 - 2017 5

PET12 C Commentaar.indd 5

05-12-17 16:12

De fusieonderhandelingen tussen AkzoNobel en de Amerikaanse verffabrikant Axalta zijn gestopt. De bedrijven konden geen overeenstemming bereiken. In een verklaring schrijft Axalta dat ze niet konden onderhandelen over een transactie die aan de voorwaarden van het bedrijf voldoen. AkzoNobel wees eerder dit jaar meerdere toenaderingspogingen van PPG Industries af.

Het Havenbedrijf Antwerpen neemt de Nationale Maatschappij der Pijpleidingen (NMP) over van de huidige aandeelhouders. Met de overname is een bedrag van 44 miljoen euro gemoeid. Het Havenbedrijf krijgt door de overname het beheer en eigendom van ruim 700 kilometer pijpleidingen in handen. Het leidingennetwerk is voor het overgrote gedeelte verbonden aan de chemische bedrijven in de Antwerpse haven.

Het Havenbedrijf Rotterdam, Gasunie en EBN doen een haalbaarheidsstudie naar CCS in Rotterdam. CCS (Carbon Capture and Storage, het afvangen en opslaan van CO2) wordt zowel internationaal als in het regeerakkoord genoemd als een belangrijk instrument om tijdig de CO2-uitstoot terug te dringen.

De drie partijen onderzoeken de mogelijkheden om een basisinfrastructuur te realiseren voor het verzamelen en transporteren van CO2 in het Rotterdamse havengebied, dat vervolgens kan worden opgeslagen in (lege) olie- en gasvelden onder de Noordzee. De studie moet rond de jaarwisseling zijn afgerond.

PETROCHEM 12 - 2017 6

PET12 D Feiten en cijfers.indd 6

AKZONOBEL START MET UITBREIDINGSPROJECT PRODUCTIE MICRONUTRIËNTEN AkzoNobels Specialty Chemicals business is in haar fabriek in Kvarntop, Zweden, gestart met een project om de productcapaciteit uit te breiden van gechelateerde micronutriënten, belangrijke mineralen voor de landbouwsector.

De investering van meer dan tien miljoen euro helpt volgens het chemiebedrijf om aan de groeiende vraag naar micronutriënten te voldoen, met name in regio’s met een slechte bodemgesteldheid. De uitbreiding voegt vooral productiecapaciteit van hoogwaardige chelaten toe. Het project ligt op schema om eind 2018 voltooid te zijn.

AkzoNobel heeft de productie van micronutriënten geconcentreerd op één Noord-Amerikaanse locatie (Lima, Ohio) en twee Europese locaties (Herkenbosch in Nederland en Kvarntorp in Zweden). ‘Onze capaciteitsuitbreiding van micronutriënten helpt om de landbouwopbrengsten in regio’s met slechte bodemgesteldheid te verhogen. Ook ondersteunt het de groeiende trend van hydrocultuurbouw en stadslandbouw’, aldus Werner Fuhrmann, lid van AkzoNobels Executive Committee.

Dit project is het meest recente in een serie van kapitaalinvesteringen die het chemiebedrijf heeft gedaan om tegemoet te komen aan de groei van klanten. In de afgelopen periode zijn uitbreidingsprojecten voltooid in de zwavelderivatenfabriek in LeMoyne (Verenigde Staten), de Surface Chemistry-fabriek in het Chinese Boxing, een zogenoemd Chemical Island (een door AkzoNobel ontwikkeld concept) in Brazilië en een Deense fabriek voor de productie van zuiver zout voor farmaceutische doeleinden. AkzoNobel heeft ook plannen aangekondigd voor de verdere capaciteitsuitbreiding van chloormethanen in Duitsland en de capaciteitsverdubbeling van de fabriek voor organische peroxides in Ningbo, China.

MILJOENEN SUBSIDIE VOOR SYNGAS ALS GRONDSTOF VOOR DE CHEMIE De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) stelt samen met bedrijven en andere organisaties 32 miljoen euro subsidie beschikbaar voor technologisch toponderzoek. Met het geld kunnen zes nieuwe onderzoeksprogramma’s worden opgezet. Een daarvan is hoe syngas kan dienen als grondstof voor de chemie.

Met de zogenaamde perspectiefprogramma’s daagt NWO wetenschappers uit om een innige samenwerking op te zetten met het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Het gaat om multidisciplinair onderzoek met een uitdrukkelijke focus op toepassing.

Een onderzoeksprogramma bestaat doorgaans uit vijf à zes projecten die het overkoepelende thema benaderen vanuit diverse onderzoeksrichtingen.

Het onderzoeksprogramma MicoSynC gaat methoden, processen en bioreactoren ontwikkelen om syngas met behulp van micro-organismen om te zetten in nuttige chemische bouwstenen. Een aantal industrieën, zoals de staalindustrie, produceert syngas: een mengsel van koolmonoxide, kooldioxide en waterstof. Dit syngas ontstaat ook als je biomassa vergast. Syngas kan dienen als grondstof voor de chemische industrie. De samenstelling van het syngas is nu echter vaak te wisselend om het direct via chemische processen te kunnen bewerken.

De onderzoekers gaan op zoek naar geschikte zuurstofloze bacteriën, die ze vervolgens gebruiken om de gewenste producten in grote hoeveelheden onder niet-steriele omstandigheden te produceren. Tegelijkertijd onderzoeken de wetenschappers de maatschappelijke acceptatie van producten die op deze manier worden gemaakt.

De andere programma’s die subsidie krijgen moeten leiden tot een nieuwe 3D-printer voor grote metalen onderdelen, efficiëntere zelflerende systemen, extreme microscopie, blessurevrij sporten en draagbare robotica voor mensen met onwillige spieren.

FOTO: TATA STEEL

Allseas heeft plannen om een nog groter hefschip dan de Pioneering Spirit te bouwen. Dat heeft oprichter en eigenaar Edward Heerema aan het FD verteld. De Pioneering Spirit kan 48.000 ton heffen, de nog te bouwen Amazing Grace zou 72.000 ton aan moeten kunnen. De extra hefkracht is noodzakelijk om nog grotere en zwaardere offshore-installaties te ontmantelen of installeren. Het schip wordt 160 meter breed, 44 meter breder dan de Pioneering Spirit.

FOTO: AKZONOBEL

FEITEN & CIJFERS

Blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

05-12-17 16:12

FOTO: AUDI

NIEUWE SERVICE: OPSCHALEN VAN START-UPS IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Tebodin gaat start-ups in de biobased en circulaire economie helpen om op te schalen tot volwassen bedrijven. Tebodin ondersteunt deze start-ups met de specifieke kennis en expertise van toegewijde consultants en ingenieurs en brengt ze in contact met investeringspartners en een netwerk van klanten en leveranciers.

Van de vele circulaire initiatieven zijn er volgens Tebodin helaas maar weinig in staat op eigen kracht de opschaling tot volwassen bedrijf te realiseren. Succes in de laboratoriumfase garandeert nog geen vervolg als volledig operationele procesfaciliteit. Het consultancybedrijf begeleidt start-ups in vier stappen van initiatief tot commercieel levensvatbare onderneming, inclusief het valideren van het initiatief in studie-, pilot-, en demofases en het aantrekken van klanten en investeerders.

Ingenieursdiensten voor een start-up vragen om een andere aanpak dan in conventionele klantrelaties. Het meest effectief is dan een nauwe samenwerking als partners in een flexibel team. Binnen dit team blijft de start-up volledig onafhankelijk, maar ontvangt praktische en efficiënte ondersteuning van de consultants en ingenieurs van Tebodin.

AUDI OPENT PROEFFABRIEK VOOR E-DIESEL Audi gaat een proeffabriek openen voor de productie van e-diesel. De autoproducent wil uitbreiden op het gebied van alternatieve brandstoffen. De fabriek in Laufenburg (Zwitserland) krijgt een capaciteit van zo’n 400.000 liter per jaar.

Een verbrandingsmotor die op e-diesel draait, is zo goed als CO2-neutraal. De proeffabriek produceert straks e-diesel door elektriciteit uit waterkracht om te zetten naar een synthetische brandstof. De elektriciteit wordt gebruikt om waterstof en zuurstof uit water te winnen. Vervolgens wordt innovatieve en compacte microprocestechnologie gebruikt om de waterstof met CO2 te laten reageren. De CO2 wordt uit de lucht of uit biogene afvalgassen gehaald en is de enige bron van koolstof in de e-brandstoffen van Audi. De resultaten van het proces zijn lange ketens van koolwaterstofverbindingen die worden gescheiden in e-diesel en in diverse soorten was voor industriële doeleinden.

De eerste schop gaat begin 2018 de grond in. Naar verwachting kan de productie van e-diesel later in het jaar al beginnen. Voor Audi is Laufenburg de tweede testlocatie op het gebied van e-diesel. In Dresden werkt het merk sinds 2014 samen met energiebedrijf Sunfire. Ze experimenteren daar eveneens met het winnen van e-diesel uit elektriciteit, maar gebruiken daarvoor andere technieken dan in Laufenburg zullen worden toegepast. Verder vervaardigt Audi in het Noord-Duitse Werlte e-gas (synthetisch methaangas) voor de A3, A4 en A5 g-tron. De fabrikant onderzoekt samen met gespecialiseerde partners ook de productie van e-benzine.

NIEUWE AWARD: VEILIGHEIDSCOALITIE VAN HET JAAR Volgend jaar wordt voor het eerst de prestigieuze prijs ‘Veiligheidscoalitie van het Jaar’ uitgereikt aan een samenwerking van bedrijven in de chemieketen. De prijs is een initiatief van Veiligheid Voorop in samenwerking met Industrielinqs, uitgever van onder andere Petrochem. De award wordt op 11 april 2018 tijdens de industriële beurs Safety&Health@Work in Ahoy uitgereikt.

Anton van Beek (president DOW Benelux): ‘Er bestaan al aparte veiligheidsprijzen voor opdrachtgevers en opdrachtnemers.

Met deze nieuwe prijs willen we juist het veilig samenwerken van ketenpartners onderscheiden, want daar kunnen we de grootste winst boeken.’ Een van de belangrijke uitdagingen van het veilig werken in de chemie is dat steeds meer (onder-) aannemers worden ingehuurd voor deelwerkzaamheden. In zo’n situatie, waar verschillende belangen spelen, is het cruciaal dat alle partijen op veiligheidsgebied nauw samenwerken.

Wie moet volgens u winnen? Stuur een e-mail met uw kandidaten naar Corine Baarends (baarends@vnoncw-mkb.nl) of Wim Raaijen, (wim@industrielinqs.nl).

Groningen Seaports, de energie- en de industriesector in de havens willen de klimaatverandering een halt toeroepen en zich inzetten om in 2050 nauwelijks nog CO2 uit te stoten.

Samen met de industrie en belangenorganisaties gaat Groningen Seaports onder de naam ‘Project Zero’ het komende jaar een plan opstellen om dit doel te halen. Met dit project willen havens en industrie duidelijk gaan maken met welke projecten grote slagen kunnen worden gemaakt in CO2-reductie.

De CO2-uitstoot in Nederland was in het derde kwartaal 0,2 procent hoger dan in hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Volgens de eerste berekening groeide in dezelfde periode het bruto binnenlands product (bbp) met 3 procent. De CO2-uitstoot als gevolg van gasverbruik voor verwarming door huishoudens en de dienstverlening nam toe. De emissies door energiebedrijven namen daarentegen juist sterk af. Dit meldt het CBS op basis van de nieuwste kwartaalcijfers over de CO2-uitstoot.

Nederland blijft internationaal achter in het doorbreken van de koppeling tussen CO2-uitstoot en economische groei. Dat blijkt uit de Low Carbon Economy Index 2017 van PwC. In de index wordt de nationale CO2-uitstoot van de twintig grootste economieën plus Nederland afgezet tegen het bbp: hoeveel ton CO2 stoot een economie uit om een miljoen dollar te verdienen? Voor de G20 daalde deze zogeheten CO2-intensiteit met 2,6 procent.

In Nederland nam deze echter met 0,1 procent toe. De CO2-intensiteit van de G20 daalde vooral dankzij het verminderde gebruik van steenkool.

Maar om de opwarming van de aarde ruim onder de twee graden Celsius te houden moet de CO2-intensiteit jaarlijks minstens 6,3 procent afnemen. Weinig landen voldoen aan deze norm. De lage Nederlandse score hangt nauw samen met onze CO2-intensieve industrie en kan deels worden verklaard door een tragere ontwikkeling van windenergie dan geraamd.

PETROCHEM 12 - 2017 7

PET12 D Feiten en cijfers.indd 7

05-12-17 16:12

ASSET INTEGRITY PARTNER STORK HELPT HAAR KLANTEN BIJ HET OPTIMALISEREN VAN DE PRODUCTIE DOOR HET BOUWEN, ONDERHOUDEN, HERSTELLEN EN VERBETEREN VAN HUN INDUSTRIËLE ASSETS. Stilstand verminderen, kostenefficiëntie optimaliseren en altijd de hoogste kwaliteit leveren, steeds met veiligheid als kernwaarde, daar streven we naar.

Deelt u dezelfde uitdagingen?

Dan kan Stork u helpen.

WWW.STORK.COM

STO 410_suite of images A4.indd 5 PET12 Advertenties.indd 8

4/05/2016 12:45:42 05-12-17 18:34

FEITEN & CIJFERS AANLEG WATERSTOFLEIDING IN DELFZIJL Groningen Seaports is begin november gestart met de aanleg van een waterstofleiding op het terrein van het Chemie Park in Delfzijl. Het gaat om een leiding tussen AkzoNobel en het toekomstige waterstoftankstation van Pitpoint. Hiervoor is een innovatieve buisleiding ontwikkeld waardoor de leiding sneller en goedkoper kan worden gelegd. Ook zijn de onderhoudskosten vele malen lager dan bij soortgelijke leidingen. De verwachting is dat Qbuzz vanaf 2018 twee waterstofbussen inzet tussen Delfzijl, Groningen en Assen. AkzoNobel levert hiervoor de waterstof. Het gaat om een pilotproject met een looptijd van vijf jaar.

De investering in de waterstofinfrastructuur is een groot deel van de totale investering. Groningen Seaports legt deze infrastructuur aan om de ontwikkelingen voor waterstof te kunnen faciliteren binnen haar beheergebied. Samen met andere bedrijven wordt momenteel de mogelijkheden voor uitbreiding en aansluiting op deze infrastructuur onderzocht.

FABRIEK VOOR CIRCULAIR ISOLATIEMATERIAAL GEOPEND In Sneek heeft Everuse een fabriek geopend die circulair isolatiemateriaal maakt van papierafval. Everuse wil bijdragen aan een afvalloze maatschappij met uitsluitend hoogwaardige producten. Daarom heeft het bedrijf vijf jaar geïnvesteerd en ontwikkeld om een circulaire isolatiemat op de markt te brengen.

De fabriek in Sneek is ontworpen om elke mat volledig te kunnen hergebruiken. Doordat de producten kwalitatief hoogwaardig en vormvast zijn, kunnen deze opnieuw worden gebruikt in een andere constructie. Echter, als ze niet meer worden gebruikt, moeten de producten worden ingeleverd, want Everuse blijft eigenaar van de grondstof.

DSM INVESTEERT IN EMMEN EN GELEEN DSM breidt de capaciteit van haar fabrieken voor specialty polymeren in Emmen en Geleen uit. Het gaat om de productie van hoge-temperatuur polyamides en thermoplastische copolyesters.

Het bedrijf reageert hiermee op een groeiende vraag naar high performance kunststoffen vanuit de markt voor consumentenelektronica en de auto-industrie. ‘Om in lijn te blijven met de behoeften van onze klanten, hebben we met succes uitbreidingsprojecten afgerond voor onze Stanyl, ForTii en EcoPaXX productstromen, waarmee onze capaciteit met vijftig procent is toegenomen’, stelt Paresh Bhakta, vice president Global Operations bij DSM Engineering Plastics. ‘We zijn ook bezig met het online beschikbaar stellen van 25 procent extra Arnitel-capaciteit in 2018.’

‘Alle kerncentrales sluiten tegen 2025 is geen goed idee. Minstens twee kerncentrales moeten dus open blijven.’ Dat zeggen Marc Lambotte, Yves Verschueren en Peter Claes, de topmannen van de Belgische federaties van de technologie (Agoria), de chemie en life sciences (Essenscia) en de industriële grootverbruikers (Febeliec), na een analyse van het rapport over de energiebevoorrading dat netbeheerder Elia publiceerde. Door alle kerncentrales te sluiten, worden de kosten jaarlijks zo’n 600 miljoen euro meer. De huidige kalender van de volledige kernuitstap tegen 2025 behouden, maakt volgens Lambotte, Claes en Verschueren de meerkosten van een energiesysteem met een stijgend aandeel duurzame energie onnodig duur voor bedrijven en gezinnen.

Aramco Overseas Company (AOC), dochtermaatschappij van Saudi Aramco, wordt aandeelhouder van de Maasvlakte Olie Terminal (MOT) in Rotterdam. Gunvor verkoopt haar belang aan Saudi Aramco. Gunvor heeft net als vijf andere partijen (BP, Esso, Shell, Total en Vopak) een belang van 16,7 procent in Maasvlakte Olie Terminal. MOT is een samenwerkingsverband tussen grote spelers in opslag en verwerking van aardolie. Hierdoor is MOT een van de grootste olieterminals ter wereld.

Al in maart 2017 gaf Gunvor aan zijn belang in de MOT te gaan verkopen.

BRENT RUWE OLIEKOERS 65

PERSONALIA

64

Total heeft Marie-Noëlle Semeria per november benoemd tot senior vice president, Group CTO.

63

PRIJS PER VAT IN US DOLLARS

62

61

60 59

58

57

23 24 25 26 27 30 31

1

2

3

6

7

8

9

10 13 14 15 16 17 20 21 22 23 24 27

Allard Castelein is voor een periode van vier jaar herbenoemd als CEO van het Havenbedrijf Rotterdam.

De Gemeente Rotterdam en de Nederlandse Staat hebben dat als aandeelhouders van het Havenbedrijf besloten, op voordracht van de Raad van Commissarissen. De herbenoeming van Castelein (59) gaat in per 1 januari 2018.

November 2017

PETROCHEM 12 - 2017 9

PET12 D Feiten en cijfers.indd 9

05-12-17 16:13

INTERVIEW

‘Graag stevige subsidies voor innovatieve processen’

PETROCHEM 12 - 2017 10

PET12 O Interview.indd 10

05-12-17 17:56

Het nieuwe kabinet maakt keuzes waar hij niet volledig achter kan staan. Toch is Gert-Jan de Geus, CEO van OCI Nitrogen, blij met de duidelijkheid.

‘Het is voor de industrie vooral belangrijk om te weten waar we aan toe zijn.’ Om de chemie, en met name de ammoniakproductie, verregaand te vergroenen zijn echter nog stevige, extra maatregelen nodig. Een pleidooi voor CO2-belasting op ingevoerde producten, stevige subsidies voor innovatieve processen en systeemveranderingen.

FOTO’S: WIM RAAIJEN

Wim Raaijen

Hij staat te boek als een bezield man. Wie Gert-Jan de Geus, CEO van chemiebedrijf OCI Nitrogen, weleens heeft horen spreken, weet dat. Toen hij bijvoorbeeld schaduwminister was van Economische Zaken tijdens het congres Deltavisie dit jaar.

Hij stelde dat op het gebied van energie en milieu alleen nog maar dient te worden gestuurd op CO2-reductie. ‘Dat is het grotere doel dat we met ons allen na willen streven en de rest is daarvan afgeleid.’ Focus hierop geeft de industrie volgens hem veel helderheid en eenduidigheid.

Ook een debat gaat hij het liefst vol vuur aan. Zo riep De Geus vorig jaar tijdens een bijeenkomst over elektrochemie uit: ‘Ammoniak is een belangrijke grondstof voor de chemie, en zeker voor de kunstmest en de melamine van OCI Nitrogen. Het is doodzonde om het meteen weer op te fikken!’ Hij reageerde daarmee op het idee van energiebedrijf Nuon om op termijn overschotten windenergie om te zetten in ammoniak, onder andere via elektrolyse van water. Een uitstekend idee, vindt ook De Geus. Maar niet wat het energiebedrijf er daarna mee wil doen. Ammoniak dient straks voor Nuon alleen maar als opslag van energie, een enorme batterij.

Dat leverde het energiebedrijf naast het nodige applaus meteen ook de nodige kritiek op. Met name vanuit de chemische industrie. Zo ook van De Geus. Doodzonde, want slaagt een chemiebedrijf als OCI Nitrogen er in om betaalbaar groene ammoniak te maken, dan slaat het twee vliegen in één klap.

Het verduurzaamt zowel de grondstoffen als de benodigde energie. Voor de productie van ammoniak (NH3) gebruikt het chemiebedrijf heel veel aardgas (CH4) als grondstof, de nodige waterstof (H2) wordt uit de methaanmoleculen gehaald, waarna het wordt gebonden aan stikstof (N2) uit de lucht. Voor deze reacties is bovendien heel veel energie nodig, wederom uit aardPETROCHEM 12 - 2017 11

PET12 O Interview.indd 11

05-12-17 17:56

INTERVIEW gas. OCI Nitrogen koopt meer dan een miljard kubieke meter aardgas per jaar, alleen al voor het maken van ammoniak in Limburg. Er is ongeveer duizend kubieke meter aardgas nodig voor het maken van een ton ammoniak. Daardoor is OCI Nitrogen met zijn fabrieken op het Chemelot-terrein in Geleen een van de grootste inkopers van aardgas in Nederland en gebruikt het bedrijf meer dan drie procent van het totale Nederlandse verbruik.

CCS op land De Geus ziet veel in de mogelijkheden van elektrochemie, met name in de elektrolyse van water (H2O) om er waterstof uit te halen. In één klap is er dan geen aardgas meer nodig. Niet als grondstof, noch als energiebron. De realiteit kan echter zeer weerbarstig zijn, weet hij uit ervaring. De productie van groene ammoniak is vooralsnog veel te duur ten opzichte van de aardgasroute. En de schaliegasrevolutie in Amerika heeft de positie van duurzaam geproduceerd ammoniak er alleen maar slechter op gemaakt. De Geus: ‘Als aandeelhouders moeten kiezen waar ergens in de wereld een nieuwe ammoniakfabriek moet worden gebouwd, kiezen ze natuurlijk voor

de Verenigde Staten. Kosten zijn gewoon doorslaggevend.’

Volgens hem is Nederland er nog niet klaar voor om dit te doorbreken met echte innovatie. ‘Nog steeds heb ik soms het idee dat de energie-intensieve industrie wordt weggejaagd. Ik durf nu niet met grote plannen te komen, omdat ik ze niet uitgelegd krijg aan mijn aandeelhouders. Er is veel overleg met de overheid en ik zie ook zeker wel verschuivingen, maar het is me nog te onduidelijk welke kant het op gaat. Het huidige kabinet heeft wel een paar duidelijke keuzes gemaakt en hoewel het niet allemaal in ons voordeel is, geeft het wel helderheid.’

CO2-protectionisme Zo is De Geus een voorstander van CCS, de opvang en opslag van CO2, maar vindt hij het jammer dat alleen voor opslag onder de Noordzee wordt gekozen. ‘Nu profiteren alleen Rotterdam en Amsterdam daarvan, terwijl de bedrijven op Chemelot er weinig mee kunnen. Ik had daarom ook graag de mogelijkheid gezien van CCS op land.

Maar goed, het is een heldere keuze en daar kunnen we ten minste rekening mee houden.’

De Geus: ‘Ik had graag de mogelijkheid gezien van CCS op land.’

Op zich is De Geus er blij mee dat het nieuwe kabinet meer aandacht heeft voor CO2-reductie dan voorheen, maar het maatregelenpakket is wat hem betreft nog niet compleet. Hij ziet naast CCS ook veel mogelijkheden voor CCU, Carbon Capture en Usage, maar de huidige regering lijkt er nog weinig weet van te hebben. ‘Wat gebeurt er als we er in slagen CO2 als grondstof in te zetten?

Bijvoorbeeld door het voor langere tijd te binden in melamine, wat onder meer langdurig wordt verwerkt in laminaatvloeren en keukenbladen. Mogen we dat dan aftrekken van onze CO2-footprint?

Daar is nog niet over nagedacht.’

Volgens de Geus wordt bij CO2-maatregelen nog te veel alleen gekeken naar CO2-uitstoot bij de bron en te weinig bij het eindproduct. ‘Laten we naar de totale CO2-footprint kijken van producten.’

In dat licht pleit hij bijvoorbeeld ook voor een CO2-belasting op ingevoerde producten. ‘CO2-protectionisme? Ja, laten we het zo noemen. Stel, er komen goedkope alternatieven van onze producten uit bijvoorbeeld Rusland, dan moeten we extra belasting heffen als die met veel meer CO2-uitstoot zijn geproduceerd dan hier.’ De overheid kan volgens hem daarmee oneerlijke concurrentie voorkomen en het biedt een betere basis voor vergroening van de chemie. ‘Zeker als de overheid hier belasting gaat heffen op CO2, dan moet ze dat ook doen op producten die van elders komen.’

Systeemveranderingen Innovatieve verduurzamende processen moeten vervolgens ook zwaar worden gesubsidieerd, vindt De Geus. ‘Er wordt vaak negatief gedaan over subsidies, maar ik ben echt een groot voorstander van financiële stimulering van de juiste innovaties. Echt, zonder stimulering gebeurt er veel te weinig. Helaas hebben we vooralsnog geen Europese subsidie gekregen voor ons elektrolyseproject.’

OCI Nitrogen zoekt financiering om een elektrolyzer van tien megawatt in Limburg neer te zetten om hiermee te experimenteren. De innovatie zit vooral in een nieuwe systeemaanpak. De technologie is niet nieuw, maar die inpassen in een bestaand productieproces wel. Tien megawatt lijkt een behoorlijke hoeveelheid stroom, maar er is uiteindelijk tweeduizend megawatt nodig om in de gehele

PETROCHEM 12 - 2017 12

PET12 O Interview.indd 12

05-12-17 17:56

behoefte aan waterstof te voorzien. ‘Wij hebben deelgenomen aan een Europese tender. Ons voorstel is helaas niet gehonoreerd, maar we blijven het zeker proberen. Het is goed dat de overheid in het regeerakkoord erkent dat er geld nodig is voor innovatie. Wij gaan uiteraard met de overheid praten om een testopstelling op Chemelot te ontwikkelen.’

De kans dat in Limburg de volledige waterstofproductie op een duurzame manier gaat gebeuren, is niet erg groot.

Zo is de capaciteit van het elektriciteitsnet te klein om de benodigde hoeveelheden duurzaam opgewekte stroom in Limburg te krijgen. De Geus: ‘Wat dat betreft heeft het industriële cluster in de Eemsdelta natuurlijk ijzersterke troeven in handen, met naast chemie ook een energiecluster.’ Bovendien komt daar straks veel duurzaam opgewekte elektriciteit van windparken aan land.

Voor clusters in het binnenland, zoals Chemelot, is een goede infrastructuur voor transport van waterstof daarom een belangrijke voorwaarde. ‘Ik geloof zeker in de mogelijkheden van groen waterstof en de waterstofeconomie. In dat licht is het van belang dat we hier op Chemelot ook grote hoeveelheden waterstof aangevoerd krijgen. Vraag me nu nog niet hoe.

Daar zijn echt enorme systeemveranderingen voor nodig, waar verschillende partijen aan mee moeten werken. Via het bestaande net van Gasunie? Wellicht.

Het vraagt in ieder geval veel onderzoek, maar ook belangrijke keuzes van zowel de industrie als overheid.’

Twaalf grootste uitstoters Op dat vlak moet er volgens de Geus nog veel meer helderheid komen in Nederland. ‘We doen momenteel niets, omdat we van elkaar nog niet weten hoe we erin staan. Ja, ik zie wel wat beweging bij de overheid, maar het is op dit vlak nog erg onduidelijk wat haar positie is.

We moeten het toch met elkaar gaan doen. Ik zie overigens wel wat positieve ontwikkelingen bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Het ministerie wil graag in gesprek komen met de twaalf grootste uitstoters van CO2 in Nederland, om gezamenlijk te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn.

Naast de raffinaderijen, grote chemiebedrijven als Dow en Akzo, horen de kunstmestfabrikanten, Yara Sluiskil en

‘We doen momenteel niets, omdat we van elkaar nog niet weten hoe we erin staan. wij, daar ook bij.’ De Geus hoopt en verwacht dat daarbij groen waterstof en elektrochemie ook op tafel komen.

SDE+ Voorlopig zal grootschalige ammoniakproductie via de elektrochemische route vooral een onderzoeks- en pilottraject zijn. Op korte termijn werkt OCI Nitrogen daarom aan een alternatief om toch de CO2-footprint te verbeteren. Afgelopen najaar ontving het bedrijf de vergunning voor de bouw van een biogasinstallatie, met de projectnaam Gasahead. De centrale moet straks 43 miljoen kubieke

meter gas uit varkensmest produceren.

Daarmee kan ongeveer 2,5 procent van de totale behoefte aan methaan worden vergroend. Het kan een oplossing zijn voor het mestoverschot. De installatie kan per jaar 700 kiloton varkensmest omzetten in biogas. De totale mestproductie in Limburg en Noord-Brabant is zeven miljoen kiloton. ‘We hebben samen met onze partner Re-N Technology een SDE+ subsidie aangevraagd in de afgelopen najaarsronde. Als de subsidie wordt toegekend dan kunnen we verder met het project. Een mooi project voor OCI, Chemelot en Limburg.’ ■

INDUSTRIE&ENERGIE 2017 Tijdens het Industrie & Energie congres spreekt Gert-Jan de Geus over de mogelijkheden en obstakels voor vergroening van ammoniakproductie. Kijk voor meer informatie op www.utilities.nl/jaarcongres2017

PETROCHEM 12 - 2017 13

PET12 O Interview.indd 13

05-12-17 17:56

TOTAL-SPECIAL

Total Antwerpen als eerste uit de mist Al een tijdje heeft de Europese raffinagesector het moeilijk. Om niet bij de slachtoffers te horen, doen de meeste raffinaderijen in de Rijn-Schelde-Delta een vlucht naar voren. Zo investeren Shell in Pernis en ExxonMobil in Rotterdam en Antwerpen momenteel enorme bedragen om flexibel op markten te kunnen reageren en te anticiperen op milieuwetgeving. Ook lijkt BP in de Europoort plannen te hebben.

Het is echter Total in Antwerpen dat als eerste uit de mist lijkt te komen na een investering van 1,1 miljard.

Wim Raaijen

‘We doen weer mee in de Champions League van de Europese raffinage’, stelt site-manager Jacques Beuckelaers vol trots. Tijdens de opening van de vernieuwde installaties van het moderniseringsproject van de Total-site in Antwerpen mag hij de vernieuwingen toelichten. Maar als hem naar zijn grootste uitdaging wordt gevraagd tijdens het project, moet hij glimlachend het antwoord schuldig blijven. ‘Ik heb pas sinds 1 oktober het management hier overgenomen van mijn voorganger Hilde Luystermans, dus daar kan ik weinig over vertellen. Mijn opdracht is om de vernieuwde site optimaal te laten draaien.’

Een interessante opdracht, dat zeker.

Total denkt met de gedane investeringen van bij elkaar 1,1 miljard euro de uitdagingen in de Europese raffinagesector het hoofd te bieden. De vraag naar geraffineerde olieproducten daalde lange tijd, de kosten voor energie en personeel zijn hoog, de industrie is gefragmenteerd en

installaties zijn op leeftijd. Bovendien is er al een tijdje sprake van overcapaciteit.

Laag zwavelgehalte Het enorme moderniseringsproject van Total is daarom niet op de vergroting van de capaciteit gericht geweest. ‘We gaan niet meer doen, maar we gaan het vooral beter doen’, stelt Beuckelaers. De raffinaderij wil flexibel kunnen reageren op de vraag van de Europese markt naar meer diesel en stookolie, en minder naar benzine en zware stookolie. Bovendien wil het anticiperen op nieuwe regelgeving voor scheepsbrandstof die in 2020 ingaat en de vraag naar stookolie met een lager zwavelgehalte.

Het project Optara, met een totale investering van zevenhonderd miljoen euro was daar vooral opgericht. Met de bouw van onder andere een de-asphalting installatie, een milde hydrocracker en een betere integratie met de raffinaderij in Vlissingen (55 procent van Total), is de raffinaderij beter in staat om zware stookolie om te zetten in lichte producten met een laag zwavelgehalte.

Geïntegreerd Het moderniseringsproject ging overigens veel verder dan alleen de raffinaderij. Het Total-complex bestaat in Antwerpen uit drie productiesites: naast de raffinaderij staan er ook een olefinenen een polymerenfabriek. Ze vormen samen een geïntegreerd raffinage- en petrochemisch platform, goed voor de raffinage van 338.000 olievaten per dag en de verwerking van 1,1 miljoen ton ethyleen per jaar. Het complex produceert verschillende aardolieproducten, zoals benzine, lpg, diesel, stookolie en kerosine. Ook produceert het basischemicaliën als olefinen, C4-fracties en aromatische koolwaterstoffen. Hiervan

PETROCHEM 12 - 2017 14

PET12 R Total project 2.indd 14

05-12-17 17:11

FOTO’S: WIM RAAIJEN

is het nu mogelijk om restgassen uit de raffinage op te waarderen naar grondstof voor de petrochemische activiteiten.

Voorheen werden deze waardevolle koolwaterstoffen gebruikt als stookgas voor de verschillende ovens.

In de nieuwe fabriek worden onverzadigde afgassen, een mengsel van met name methaan, waterstof, etheen, ethaan, propeen en propaan behandeld en gescheiden. Vooral het grote aandeel van propeen en etheen maakt deze afgassen interessant. Deze kunnen namelijk direct worden behandeld in de bestaande zuiveringssectie van de al bestaande stoomkrakers.

Daarnaast zijn er ook verzadigde afgassen, die vooral bestaan uit ethaan, propaan, butaan, methaan en waterstof.

Vooral het grote aandeel ethaan, propaan en butaan maakt dit mengsel interessant om er grondstoffen uit te halen voor de petrochemische activiteiten. Total verwacht maar liefst twintig procent nafta te kunnen vervangen met verzadigde afgassen. Niet alleen krijgen de afgassen dus een hogere toegevoegde waarde, ze vervangen een significant deel van het relatief dure nafta.

wordt de kunststof polyetheen, met een hoge dichtheid gemaakt. De polymeren worden onder ander verwerkt in verpakkingen en auto-onderdelen.

Dure nafta Waar de verschillende onderdelen van Total Antwerpen in het verleden nogal eens langs elkaar heen werkten, is met de modernisering meer dan ooit de inte-

gratie gezocht. Met het refinery off gas (ROG) project als lichtend voorbeeld.

Een investering van 350 miljoen euro.

Beuckelaers: ‘Het is een erg simpel concept. In de restgassen zit bijvoorbeeld veel ethaan, het is zonde om dat te verbranden. Nu kunnen we het upgraden naar een hoogwaardige grondstof voor de stoomkraker.’

Met de bouw van een nieuwe installatie

Beuckelaers: ‘In de restgassen zit veel ethaan, het is zonde om dat te verbranden.’

Schaliegas Een nog grotere klapper bij de vervanging van de nafta maakt Total met een derde, in verhouding kleine, investering van vijftig miljoen euro. Afgelopen zomer begon Total Antwerpen met de productie van ethyleen met als grondstof ethaan, dat uit aardgas wordt geëxtraheerd en aanzienlijk goedkoper is dan feedstock uit olie. Beuckelaers: ‘Ethaan is aan de aardgasprijs geligneerd, waardoor we de ethyleen via de nieuwe route beduidend goedkoper kunnen produceren.’ Daartoe heeft het een van de twee stoomkrakers omgebouwd en de opslagterminal van de site aangepast. Jaarlijks wordt vanaf nu 200.000 ton ethaan per schip vanuit Noorwegen aangevoerd om er ethyleen van te maken.

Door ethaan en afgassen als feedstock te gebruiken, lijkt Total een antwoord te hebben op de schaliegasrevolutie die in de Verenigde Staten een enorme investeringsgolf heeft teweeggebracht in de petrochemische industrie. Veel krakers zijn daar nieuw gebouwd of omgebouwd naar ethaan als grondstof. Ethaan, dat bij de schaliegaswinning naast methaan in PETROCHEM 12 - 2017 15

PET12 R Total project 2.indd 15

05-12-17 17:11

Onze felicitaties gaan uit naar Total voor de bouw van het megalomane Optara-project. De investering heeft Antwerpen als vooraanstaande petrochemische cluster nogmaals bevestigd. We zijn dan ook fier dat onze firma mee heeft kunnen bouwen aan de realisatie ervan.

Aannemingsbedrijf Aertssen

Aertssen Transport

 Bouwrijp maken van de bouwplaats en

 Haalbaarheidsstudies m.b.t. transport :

   

afvoeren van overtollige grond Uitgraven van funderingen voor de gebouwen en de voorgemonteerde elementen Aanleg opslagzone voor bouwonderdelen Aanleggen van funderingen voor rijwegen Grondverbeteringen voor betere stabiliteit

PET12 Advertenties.indd 16

Aertssen Kranen

 Transport (SPMTs + zeevervoer) van de routeverkenningen, coördinatie met voorgemonteerde eenheden en de overheden en politiediensten hoofdcomponenten vanuit Spanje tot op de bouwplaats (THV Alea)  Organiseren van transportvergunningen,  Plaatsen van bovengenoemde items alsverkeerslenkende maatregelen + verook gerelateerde engineering wijderen van obstakels  Transport van voorgemonteerde modules  Zwaarste item ooit over de openbare weg met afmetingen tot 10m hoog en 11m in België, namelijk een voorgemonteerd breed eenheid van 1050 ton.

05-12-17 18:34

PROCESSCHEMA - RAFFINAGE 1

5

6 2 8 8 4

9

12

3 16

15

13

A

11

BEVOORRADING RUWE AARDOLIE

A

17 12

B

Bevoorrading Opslag van ruwe aardolie

1 2

17

14

C D

18

E F

SCHEIDING Distillatie oven Atmosferische distillatie toren 5 Gas 6 Lichte benzine 7 Zware benzine 8 Kerosine 9 Gasolie 10 Atmosferisch residu 11 Vacuümdistillatie

EINDPRODUCTEN

G

A

H

3

LPG (propaan, butaan) :

voor verwarming, vervoer en petrochemie

4

B C

BEHANDELING

D

CONVERSIE Gasscheiding 16 Alkylatie 17 Hydro-ontzwaveling 18 Zwavel 15

Katalytische reforming 13 Katalytisch kraken of hydrokraken 14 Visbreaker 12

E F

MENGEN G 19

Mengen

H

Nafta (Petrochemie) Premium benzine Vliegtuigbrandstoffen – kerosine – reactiemotorbrandstof Dieselbrandstof (Gasolie) Stookolie Zware stookolie Bitumen

Processchema raffinage bij Total Antwerpen 28

Inhuldigingsceremonie l Total Antwerpen Platform Moderniseringsproject

grote hoeveelheden wordt geproduceerd.

Zo heeft chemiebedrijf Ineos al twee grote contracten afgesloten om ethaan uit schalie in Europa te importeren, om er ethyleen van te maken.

Hoewel de kostprijs van ethaan uit schaliegas mogelijk nog goedkoper is dan het Noorse ethaan, lijkt Total nog geen plannen te hebben om het voorbeeld van Ineos te volgen. Voor een grootschalige import van schalie-ethaan uit de VS zijn enorme LNG-tankers nodig. Daarvoor

zijn ook weer grote investeringen nodig, waardoor de logistieke kosten enorm worden opgedreven. Daardoor is de Noorse optie vooralsnog interessanter.

ethaan voorlopig overigens niet verder vergroten. Nafta bevat als mengsel ook verschillende grotere koolwaterstoffen die wel belangrijk zijn voor de petrochemie, en niet eenvoudig uit bijvoorbeeld ethaan zijn te maken. Bovendien vraagt het ook om een verdere ombouw van installaties en een investering van 1,1 miljard euro in het complex lijkt voorlopig voldoende om weer mee te spelen aan de top van de Europese raffinage en petrochemie. ■

Top Met het vernieuwde complex slaagt Total Antwerpen erin om zestig procent van de nafta-toevoer te vervangen door goedkopere grondstoffen, ofwel de afgassen van de raffinaderij en het Noorse ethaan.

Naar verwachting zal Total het aandeel

PROCESSCHEMA - PETROCHEMIE 2

GRONDSTOFFEN 14

1

1 2

Ruwe aardolie Aardgas

4

11

9 15

OLIEVERWERKING 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Raffinaderij Atmosferische distillatiekolom Katalytische vloeistofkraker (FCC Fluid Catalytic Cracker) Reformer Extractie-installatie voor aromate Stoomkraker Ruwe aardolie Zware nafta Zware producten Lpg of lichte nafta Benzine

GASVERWERKING

K J

M

O

G 13 6

L 8

7

g

H

F

I

D C

f e

E

A

PRODUCTIE

d B

A B C

E F

Gas 15 Ethaankraker

12

10

D

14

N

3

G H

C5-fracties Hars C9-fracties Xyleen Paraxyleen Tolueen Benzeen Styreen

I J K L M N O

Polystyreen Butadieen Propyleen Polypropylene Mono-ethyleenglycol Ethyleen Polyethyleen

c

c

b

d a

e

AFGEWERKTE PRODUCTEN a b

Kleefstoffen Textiel, gebouwen en bouw, ...

f g

Inkt, sportuitrusting, coatings Farmaceutica, meubels, detergenten Voedselverpakking, koeleenheden, isolatie,tv’s, ...

Verpakking, autoonderdelen, vezels, dopjes, ...

Verpakking, kabels, buizen, flessen, dopjes, brandstoftanks, ...

Processchema petrochemie bij Total Antwerpen Inhuldigingsceremonie l Total Antwerpen Platform Moderniseringsproject

29

PETROCHEM 12 - 2017 17

PET12 R Total project 2.indd 17

05-12-17 17:12

TOTAL-SPECIAL

Controlekamer Total

Optara asphaltene seperator

Een module onderweg

Etheen-project

Met dank aan Total en Aertssen voor het beeld

PETROCHEM 12 - 2017 18

PET12 U Fotoverslag Total.indd 18

05-12-17 17:10

De Optara main fractionator wordt begin 2015 omhoog gehesen.

Optara-project

ROG-project

PETROCHEM 12 - 2017 19

PET12 U Fotoverslag Total.indd 19

05-12-17 17:10

TOTAL-SPECIAL

Total positief over gekozen aanpak project Total Antwerpen heeft haar investering van 1,1 miljard euro eind november feestelijk ingehuldigd. Een spectaculair project met een grote uitdaging.

Zesendertig units zijn in Spanje modulair gebouwd, vervoerd naar Antwerpen om vervolgens als een soort gigantische legoblokken op de site aan elkaar te worden gezet.

Dagmar Aarts

De investering van Total in Antwerpen moet ervoor zorgen dat het petrochemische bedrijf kan blijven meespelen op de wereldmarkt en kan voldoen aan de veranderende vraag van de Europese markt. Dat betekent meer productie van diesel en stookolie en minder benzine en zware stookolie. Het moderniseringsproject om dit te bereiken, bestond uit drie projecten die tussen 2013 en 2017 zijn uitgevoerd: Optara, ROG en het ethaan-project (zie kaders). Nu de drie projecten zijn afgerond, kunnen de stoomkrakers in Antwerpen onder andere tot zestig procent voordelige grondstoffen verwerken, wat goedkoper is dan nafta.

De grootste uitdaging van de modernisering zat in het Optara-project waar meer dan tweeduizend mensen aan meewerkten. Alle neuzen moesten dezelfde kant op staan en alles en iedereen moest goed op elkaar zijn afgestemd. Thomas Behrends, projectdirecteur Optara: ‘Je moet alles managen rondom veiligheid.

Dat is ons goed afgegaan. We hebben veertien miljoen werkuren gemaakt zonder grote incidenten.’

Maar niet alleen het coördineren van zo’n enorme groep mensen was uitdagend, ook technisch en logistiek bracht het project wat met zich mee. ‘Op onze site hadden we niet veel ruimte om te bouwen’, zegt Behrends. ‘Daarom

PETROCHEM 12 - 2017 20

PET12 Q Total project.indd 20

05-12-17 17:13

FOTO’S: AERTSSEN EN TOTAL | JACQUES ROSTAND

hebben we ervoor gekozen om 36 units modulair in Tarragona in Spanje te laten maken. Op die manier konden we ook parallel werken. Terwijl de units werden gebouwd, troffen wij op de site in Antwerpen de voorbereidingen voor hun komst. Door de modulaire bouw hadden we ook veel minder last van werkzaamheden op onze site en dat gaat weer hand in hand met een hogere veiligheid.’

Zwaartepunt Een deel van het Total-personeel verhuisde naar Spanje om daar aan de units

Behrends: ‘Door de modulaire bouw hadden we veel minder last van werkzaamheden op onze site en dat gaat weer hand in hand met een hogere veiligheid.’ te werken. Een technisch complexe klus. Behrends: ‘Het is eigenlijk alsof je allemaal kleine fabrieken ontwerpt. Een grote uitdaging was bijvoorbeeld om het zwaartepunt bij elke module in het midden te krijgen, zodat deze tijdens het vervoer niet kon kantelen.’

Ook het vervoer van Tarragona naar Antwerpen was een monsterproject vanwege de uitzonderlijke afmetingen van de modules. Sommigen waren meer dan 10 meter hoog, 11 meter breed en 27 meter lang. De zwaarste unit woog meer dan duizend ton. Het grootste deel van

HET OPTARA-PROJECT OPTARA staat voor OPTimalisatie van de ARA-zone (Antwerpen, Rotterdam en Amsterdam). Het gaat om een investering van zevenhonderd miljoen euro in de olieraffinaderij. Er is een nieuw raffinagecomplex gebouwd om meer zware stookolie om te zetten in lichte producten met een laag zwavelgehalte.

Hiervoor zijn een nieuwe solvent de-asphalting unit en milde hydrokraker gebouwd, is de bestaande aromateneenheid omgevormd tot een tolueenverwijderingsinstallatie en is de atmosferische residu-ontzwavelingseenheid vernieuwd. Daarnaast zijn er noodzakelijke nuts- en logistieke voorzieningen gebouwd en is de integratie vergroot met de raffinaderij in

Vlissingen, een joint venture van Total (55 procent) en Lukoil (45 procent).

In de nieuwe fabriek wordt als grondstof het vacuümresidu gebruikt, dat na verwerking in de nieuwe solvent de-asphalting-unit in aangepaste installaties wordt omgezet in kwalitatief hoogwaardige oliecomponenten. Deze worden vervolgens verder verwerkt in bestaande installaties. Een van de eindproducten is dieselbrandstof. Met het nieuwe raffinagecomplex kan Total voldoen aan de nieuwe regelgeving omtrent scheepsbrandstof die in 2020 ingaat, stookolie moet dan een lager zwavelgehalte hebben.

PETROCHEM 12 - 2017 21

PET12 Q Total project.indd 21

05-12-17 17:13

Met Joulz voorop —

Joulz en OPTARA —

Joulz Energy Solutions (JES) heeft jarenlange ervaring met werkzaamheden voor tal van opdrachtgevers uit diverse branches.

Wij zijn trots op het succesvol gerealiseerde EPC-project op de Total Raffinaderij

te Antwerpen (OPTARA). Binnen dit project hebben wij twee substations gebouwd, een 150/36kV GIS indoor substation en een 36/11kV GIS substation, gezamenlijk als volledig EPC project. Ook de levering en aanleg van de 100MVA vermogens-

transformatoren, het ontwerp en de aanleg van de stationsautomatisering, aansluiting en de commissioning behoorden tot onze werkzaamheden.

Joulz Energy Solutions is dé System Integrator specialist op het gebied van complexe middenen hoogspanning. Wij ontzorgen grootzakelijke, duurzame, netbeheerders en mobiliteits klanten met uitdagingen in de hoogspanning (25kV > tot 380kV) voor nieuwbouw, renovatie en onderhoud en beheer.

Betrouwbaarheid, continuïteit en betaalbaarheid van energievoorziening vormen daarbij onze uitgangspunten.

Joulz Energy Solutions is onderdeel van Stedin Groep.

joulz.nl/nl

ENSURING SAFETY, QUALITY AND EXCELLENCE Automation Civil and jacking ■ Electrical and Instrumentation ■ Engineering ■ Panelbuilding ■ ■

Piping and mechanical ■ Protective coating ■ Tank maintenance and construction ■

VERWATER GROUP BV +31 (0)10 416 54 77 sales@verwater.com www.verwater.com

PET12 Advertenties.indd 22

05-12-17 18:34

HET ROG-PROJECT ROG staat voor Refinery Off Gas. Voor dit project, met een investering van 350 miljoen euro, is een nieuwe installatie gebouwd om restgassen van de raffinaderij terug te winnen en vervolgens om te zetten in grondstof voor de stoomkraker. Deze gassen werden eerst gebruikt als stookgas voor verschillende ovens.

Naast de bouw van de nieuwe installatie is de bestaande stoomkraker aangepast voor het gebruik van restgassen en is de integratie tussen de raffinage- en petrochemische activiteiten van het platform verbeterd.

HET ETHAANPROJECT Voor het ethaanproject (50 miljoen euro) is een van de twee stoomkrakers en de logistiek van de site aangepast om ethaan uit Noorwegen te importeren en verwerken als grondstof voor de kraker. Zo is de bestaande propeentank aangepast voor de opslag van ethaan en zijn er toestellen en pijpleidingen van de loskade naar de opslagtank en naftakraker 2 geïnstalleerd. Tussen 2012 en 2015 is ook al honderd miljoen euro geïnvesteerd in de bouw van twee nieuwe ovens van elk veertig ton per uur op naftakraker 2, om meer butaan te kunnen verwerken.

(vervolg hoofdtekst) de tocht is over water afgelegd. De schepen moesten over de Middellandse zee, de Atlantische Oceaan en de Noordzee.

Weersomstandigheden zijn daarbij heel belangrijk en op dat vlak kon Total van geluk spreken.

Het laatste stuk van de reis van de modules ging van de haven van Antwerpen naar de Total-site. Behrends: ‘Dit moest over de weg en duurde een kleine

week. Al die modules hebben we alleen ’s nachts vervoerd. Eén man met een joystick stuurde ze de weg over.’

Vervolgens was het passen en meten om de units op exact de juiste plek te krijgen. Behrends is blij dat Total heeft gekozen voor modulaire bouw. ‘Het was een goede ervaring. Ik zou het bij een volgend project weer doen.’ ■

OOK 40 MILJOEN IN ZEELAND REFINERY De inauguratie van het moderniseringsproject in Antwerpen is net achter de rug, maar Total is nog niet klaar met investeren in de Benelux. Het bedrijf steekt nog eens veertig miljoen euro in de verbetering van de hydrokraker van Zeeland Refinery in Vlissingen dat voor 55 procent van het Franse bedrijf is en voor 45 procent van het Russische Lukoil.

De hydrocracker kan nu nog niet alle grondstoffen even makkelijk verwerken.

De investering in een derde reactor is bedoeld om een breed scala aan grondstoffen, ook van mindere kwaliteit, te kunnen omzetten in diesel, kerosine, smeerolie en petrochemische grondstoffen. De nieuwe reactor wordt tijdens een lange onderhoudsstop in 2020 aangesloten en in bedrijf genomen.

De investering maakt Zeeland Refinery niet alleen flexibeler, ook wordt de hydrokraker hiermee energiezuiniger.

PETROCHEM 12 - 2017 23

PET12 Q Total project.indd 23

05-12-17 17:12

Smeermiddelen voor al uw industriĂŤle toepassingen

Voor uitgebreide informatie over onze mogelijkheden kunt u contact opnemen met: Total Nederland NV / IndustriĂŤle smeermiddelen 070 - 31 80 408 smeermiddelen.industrie@total.com www.total.nl

Energizing performance. Every day PET12 Advertenties.indd 24

05-12-17 18:33

PROJECTEN CHEMIE Opdrachtgever: Evonik Waar: Antwerpen Investering: hoog tweecijferig miljoenenbedrag Afronding: medio 2019

Evonik investeert in een uitbreiding van de capaciteit voor pyrogene silica in Antwerpen.

De nieuwe installaties moeten in de zomer van 2019 operationeel zijn. Dankzij de uitbreiding zal Evonik vanuit Antwerpen niet alleen hydrofiele maar ook hydrofobe silica aan haar klanten kunnen leveren. Evonik heeft niet naar buiten gebracht hoeveel miljoen euro ze investeert, alleen dat het om een ‘hoog tweecijferig miljoenenbedrag’ gaat.

NIEUW PROJECT Opdrachtgever: FRX Polymers Waar: Antwerpen Investering: 10 miljoen Afronding: onbekend

FRX Polymers investeert tien miljoen euro in een verdubbeling van de productie in zijn Antwerpse fabriek op de site van Covestro. Het bedrijf produceert vlamvertragende stoffen op basis van fosfor, terwijl klassieke vlamvertragers zijn gemaakt op basis van broom.

Het gebruik van broom stuit steeds meer op weerstand wegens de mogelijk toxische effecten.

Opdrachtgever: Ineos Oxide Waar: Antwerpen Investering: onbekend Afronding: eind 2018

Ineos Oxide gaat de capaciteit van haar fabriek voor de productie van ethylideennorborneen in Antwerpen uitbreiden. Via een debottlenecking zal de capaciteit van de fabriek worden vergroot met 7.500 ton, waarmee de totale capaciteit 35.500 ton per jaar wordt. Eind 2018 moet de debottlenecking zijn afgerond.

Opdrachtgever: Kaneka Waar: Westerlo Investering: 34 miljoen euro Afronding: eind 2018

Kaneka investeert 34 miljoen euro in een extra lijn voor silicone polymeren, harsen die worden toegevoegd aan afdichtmiddelen, lijmen en coatings, om ervoor te zorgen dat deze uitharden nadat het product is aangebracht. Kaneka heeft momenteel twee productielijnen in België. Het bedrijf wil tegen het einde van 2017 beginnen met de uitbreidingswerkzaamheden. Eind 2018 moet de installatie operationeel zijn.

NIEUW PROJECT Opdrachtgever: Kemira Waar: Botlek Investering: 30 miljoen Afronding: begin 2019

Kemira investeert 30 miljoen euro in een uitbreiding van de productiecapaciteit voor polymeren die worden gebruikt bij chemical enhanced oil recovery. De nieuwe capaciteit op de site in de Botlek kan naar verwachting in het begin van 2019 in gebruik worden genomen.

Opdrachtgever: Kronos Waar: Gent Investering: 36 miljoen Afronding: onbekend

Kronos, producent van titaandioxide, investeert 26 miljoen euro in een uitbreiding van productiecapaciteit. Er komt een grotere pigmentfilter en het Amerikaanse hoofdkwartier moet nog groen licht geven voor een vierde stoommaler en een nieuwe verpakkingslijn.

Hierdoor zou de productiecapaciteit verhoogd worden van 85.000 ton naar 120.000 ton per jaar. Daarnaast investeert het bedrijf 10 miljoen euro in energierecuperatie.

Opdrachtgever: Nippon Shokubai Waar: Zwijndrecht Investering: 350 miljoen euro Afronding: 2018

Het Japanse Nippon Shokubai investeert 350 miljoen euro in een uitbreiding van de productiecapaciteit voor superabsorberende polymeren (SAP) en de bouw van een nieuwe productie-eenheid voor acrylzuur in Zwijndrecht. De nieuwe installaties moeten in het tweede kwartaal van 2018 operationeel zijn.

NIEUW PROJECT Opdrachtgever: Sekisui Waar: Geleen Investering: onbekend Afronding: onbekend

Sekisui S-Lec wil haar productiecapaciteit in Geleen en Roermond uitbreiden om te kunnen inspelen op de groeiende wereldmarkt voor folie dat dient als tussenlaag voor gelamineerd glas. Het bedrijf produceert verschillende soorten folie, zoals transparante, gekleurde en verduisterende folies. De Sekisui-fabriek in Geleen produceert sinds 2006 hars, een grondstof voor PVB-folie, die voordien vanuit Japan werd aangeleverd. Een tweede lijn volgde in 2010.

PETROCHEM 12 - 2017 25

PET12 K-Projecten.indd 25

05-12-17 17:06

PROJECTEN Opdrachtgever: Teijin Aramid Waar: Emmen Investering: onbekend Afronding: eerste kwartaal 2019

Teijin Aramid gaat haar aramide-productiecapaciteit voor de Twaron supergaren uitbreiden. Het bedrijf investeert daartoe in een nieuwe spin-technologie voor de fabriek in Emmen. Het project moet in het eerste kwartaal van 2019 gereed zijn.

Opdrachtgever: Yara Waar: Sluiskil Investering: 241 miljoen euro Afronding: eind 2017

Yara Sluiskil investeert ruim 241 miljoen euro in een nieuwe ureumgranulatiefabriek, die een capaciteit krijgt van 660.000 ton per jaar. De plant (Ureum-8) zal eind 2017 in gebruik worden genomen.

Lees meer over dit project in Petrochem 1, 2018

Opdrachtgever: Yara Waar: Sluiskil Investering: 27,2 miljoen euro Afronding: eind 2017

Yara Sluiskil investeert 27,2 miljoen euro in een nieuw laadgebouw voor ureum dat eind 2017 operationeel moet zijn.

Lees meer over dit project in Petrochem 1, 2018

GROEN EN BIO Opdrachtgever: BioMCN Waar: Farmsum Investering: honderd miljoen euro Afronding: eind 2018

BioMCN in Farmsum gaat een productielijn voor methanol renoveren, die al sinds 2005 in de mottenballen ligt. De herstart van de lijn voegt 430.000 ton toe aan de productiecapaciteit (nu jaarlijks 360.000 ton). Ook investeert het bedrijf 1,2 miljoen euro in een installatie waarmee CO2 die ontstaat bij de productie van biogas, kan worden omgezet in bio-methanol. Dit levert zo’n 15.000 ton bio-methanol op (nu jaarlijks 60.000 ton).

Opdrachtgever: DSP Waar: Delft Investering: onbekend Afronding: eind 2017

DSM Sinochem Pharmaceuticals (DSP) breidt haar fabriek in Delft uit met een nieuwe vergister. Doel is om aan de groeiende vraag naar duurzaam geproduceerd 7-ADCA, een belangrijk ingrediënt voor antibiotica, te voldoen. Naar verwachting is de uitbreiding van de fabriek eind 2017 volledig operationeel.

Opdrachtgever: Lowlands Methanol Waar: Rotterdam Investering: 75 miljoen euro Afronding: begin 2020

Het nieuwe bedrijf Lowlands Methanol is van plan een methanolfabriek te bouwen in de haven van Rotterdam. De afvalverwerkingsinstallatie moet per jaar 150.000 ton biomassa en afval gaan verwerken. In de fabriek worden hout en RDF (Refuse Derived Fuel) bewerkt en vergast.

NIEUW PROJECT Opdrachtgever: OCI Nitrogen en Re-N Technology Waar: Chemelot, Geleen Investering: onbekend Afronding: 2020

OCI Nitrogen gaat in Geleen een installatie bouwen waarin mest kan worden verwerkt tot biogas, mestkorrels en de kunstmest ammoniumsulfaat. De fabriek krijgt een capaciteit van 700.000 ton dierlijke meststoffen per jaar. De vergisting vindt plaats in twaalf vergisters met een totaalvolume van 84.000 kubieke meter. De installatie zal per jaar ongeveer 43.000 kubieke meter biogas produceren. Daarnaast verwacht OCI 75.000 ton gepelletiseerde mestkorrels en 30.000 kubieke meter ammoniumsulfaat te kunnen maken.

Opdrachtgever: Synvina Waar: Antwerpen Investering: 250 tot 300 miljoen euro Afronding: 2021

Synvina, de joint venture van Avantium en BASF, bouwt een furaandicarbonzuur-fabriek (FDCA) voor de productie van biologische plastics op de Verbund-site van BASF in Antwerpen. De fabriek krijgt een capaciteit van 50.000 ton per jaar en is de eerste commerciële FDCA-fabriek ter wereld.

OLIE, GAS EN OFFSHORE Opdrachtgever: NAM Waar: tussen Hoogeveen en Meppel Investering: onbekend Afronding: onbekend

NAM werkt aan de tweede fase van het Aardgas+-project om de laatste tien procent gas met stikstofinjectie uit een veld in de regio tussen Hoogeveen en Meppel te kunnen winnen. Er worden stapsgewijs elf putten geboord die stikstof injecteren in het gasveld.

PETROCHEM 12 - 2017 26

PET12 K-Projecten.indd 26

05-12-17 17:06

PROJECTEN Opdrachtgever: OOS International Waar: Serooskerke Investering: 1 miljard euro Afronding: 2019

Het Zeeuwse bedrijf OOS International gaat met het Chinese China Merchant Industry Holdings twee nieuwe schepen bouwen voor het slopen en installeren van offshore-platforms. De investering bedraagt bijna een miljard euro. De schepen moeten in 2019 klaar zijn.

RAFFINAGE Opdrachtgever: ExxonMobil Waar: Rotterdam Investering: 1 miljard dollar Afronding: 2018

ExxonMobil breidt de hydrocracker-installatie op zijn raffinaderij in Rotterdam uit. De hydrocracker-installatie kan zwaardere producten omzetten in hoogwaardige eindproducten zoals EHC Group II basisolie en ultra-laagzwavelige diesel. De investering bedraagt meer dan 1 miljard dollar.

Opdrachtgever: ExxonMobil Waar: Antwerpen Investering: 730 miljoen euro Afronding: eind 2017

ExxonMobil investeert 730 miljoen euro in de Antwerpse raffinaderij. Het bedrijf bouwt een delayed coker unit, een kraker die zware, hoogzwavelige restolie omzet in schonere olieproducten en transportbrandstoffen, zoals gasolie voor de scheepvaart en diesel.

Opdrachtgever: Gunvor Waar: Rotterdam Investering: 300 miljoen dollar Afronding: 2019

Gunvor investeert driehonderd miljoen dollar in een upgrade (doorontwikkeling en infrastructurele verbeteringen) van de Rotterdamse raffinaderij. Gunvor wil de raffinaderij integreren in haar raffinaderijen in Antwerpen en Ingolstadt (Duitsland).

Opdrachtgever: Shell Waar: Pernis Investering: onbekend Afronding: 2018

Shell bouwt een nieuwe fabriek in Pernis: een solvent deasphalter (SDA). De SDA verwijdert zwaardere fracties uit aardolie, zodat de raffinaderij een groter deel van de ruwe aardolie kan verwerken tot lichtere, hoogwaardige producten. De nieuwe eenheid zorgt voor een andere samenstelling van het productportfolio.

NIEUW PROJECT Opdrachtgever: Zeeland Refinery Waar: Vlissingen-Oost Investering: 40 miljoen euro Afronding: 2020

Zeeland Refinery investeert 40 miljoen euro in haar hydrocracker. Het bedrijf zet in op een extra reactor van dertig meter hoog, die naast de twee bestaande reactoren wordt gebouwd. Daarmee wordt het productieproces efficiënter en flexibeler en verminderen de productiekosten. Tijdens de grote onderhoudsstop van de raffinaderij in 2020 zal de nieuwe reactor worden verbonden met de bestaande installatie, waarna deze in bedrijf kan worden genomen.

TANKOPSLAG Opdrachtgever: ATPC Waar: Antwerpen Investering: onbekend Afronding: medio 2018

ATPC (Antwerp Terminal and Processing Company) bouwt een LPG-ethaan tankopslagpark van dertigduizend kubieke meter. De tanks zijn ontworpen voor de opslag van ethaan, propaan, butaan en afgeleide producten. Het bedrijf verwacht medio 2018 de volledige capaciteit in gebruik te kunnen nemen.

NIEUW PROJECT Opdrachtgever: HES International Waar: Maasvlakte I Investering: enkele honderden miljoenen euro’s Afronding: eind 2019

HES International ontwikkelt op Maasvlakte 1 een tankterminal van 52 tanks met een totale capaciteit van circa 1,3 miljoen kubieke meter voor de op- en overslag van olieproducten en biobrandstoffen. De tanks variëren in grootte van vijf- tot vijftigduizend kubieke meter. De HES Hartel Tank Terminal wordt een onafhankelijke opslagterminal, maar BP heeft zich wel gecommitteerd aan het project, inclusief plannen voor pijpleidingverbindingen tussen de Rotterdamse raffinaderij en de terminal. Volgens de planning wordt de terminal in 2018 en 2019 gebouwd en zal deze naar verwachting eind 2019 gereed zijn.

Opdrachtgever: OTAG Waar: Antwerpen Investering: ruim honderd miljoen euro Afronding: 2019

Oiltanking Antwerp Gas Terminal (OTAG) investeert ruim honderd miljoen euro in nieuwe tankopslagcapaciteit en een nieuwe steiger. Met de bouw van een 135.000 kubieke meter butaantank zal in 2019 de capaciteit van de terminal bijna verdubbelen tot 273.000 kubieke meter. OTAG bouwt de butaantank voor Ineos.

PETROCHEM 12 - 2017 27

PET12 K-Projecten.indd 27

05-12-17 17:06

ROTTERDAM AHOY | 11 APRIL [SAV

E TH

Bent u onderdeel van een samenwerking of partnerschap die de veiligheid in de procesindustrie verbetert? Of kent u zo’n coalitie?

Veiligheid Voorop en Industrielinqs zoeken naar de beste voorbeelden van ‘real partners in safety’, zodat ze extra in het spotlicht gezet kunnen worden, voor de verkiezing van de Veiligheidscoalitie van het jaar 2018.

Veiligheid overstijgt alles en mag nooit een onderwerp van onderlinge concurrentie zijn.

Veiligheid vraagt juist om verbinding, nauwe samenwerking tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers, partijen uit verscheidene sectoren en bedrijven die vaak een verschillende achtergrond hebben, kortom echte partnerschappen.

E DA TE]

Noteer alvast in uw agenda: De Veiligheidscoalitie van het Jaar 2018 wordt bekend gemaakt op 11 april 2018 tijdens de beurs Safety&Health@Work in Rotterdam Ahoy.

Dat gebeurt in de avond tijdens een diner. In de middag daaraan voorafgaand mogen de finalisten pitchen tijdens een managementevent met gerenommeerde keynote sprekers en een scherp debat over veiligheid in de industrie.

Aanvang 13.30 uur.

Stuur ons kandidaten voor deze award via een mail met een korte omschrijving.

U kunt mailen naar Corine Baarends, Veiligheid Voorop (baarends@vnoncw-mkb.nl) of Wim Raaijen, Industrielinqs (wim@industrielinqs.nl).

Initiatiefnemers:

www.petrochem.nl/veiligheidscoalitie PET12 Advertenties.indd 28 deelnameprijzen.indd 1 Veiligheidscoalitie2018 - zonder

05-12-17 30-11-17 18:33 09:41

PROJECTEN Opdrachtgever: Rubis Terminal Waar: Rotterdam Investering: 120 miljoen euro Afronding: onbekend

Rubis Terminal breidt haar terminal in Rotterdam in vijf fases uit. In totaal bestaat de uitbreiding uit 45 tanks met een totale capaciteit van bijna 150.000 kubieke meter, waarmee een totale investering van 120 miljoen euro is gemoeid. Fase 1 van de uitbreiding is eind 2016 afgerond.

Opdrachtgever: Sea-Tank Terminal Waar: Antwerpen Investering: 250 miljoen euro Afronding eerste fase: eind 2018

Sea-Tank Terminal bouwt in Antwerpen een dedicated tankterminal voor een wereldspeler uit de chemiesector. In eerste instantie krijgt de terminal een capaciteit van 750.000 kubieke meter. In een tweede fase wordt er mogelijk meer capaciteit bijgebouwd. Naar verwachting duurt de bouw van de terminal twee jaar. De investering wordt geraamd op 250 miljoen euro.

Opdrachtgever: Sea-Tank Terminal Waar: Antwerpen Investering: 50 miljoen euro Afronding eerste fase: onbekend

Sea-Tank Terminal gaat voor haar klant Total een nieuwe installatie voor vloeibare bulk inrichten aan het Hansadok in de haven van Antwerpen. Het gaat om een investering van vijftig miljoen euro.

Opdrachtgever: Totseanergy Waar: Antwerpen Investering: 100 miljoen euro Afronding eerste fase: medio 2019

Totseanergy, een joint venture van Total en de groep SEA-invest, investeert honderd miljoen euro in een nieuwe terminal in Antwerpen. De investering omvat acht nieuwe tanks van elk twintigduizend kubieke meter, drie bijkomende laad- en losplaatsen en een pijpleiding tussen de terminal en de raffinaderij van Total.

Opdrachtgever: Vopak Waar: Antwerpen Investering: onbekend Afronding: onbekend

Vopak bouwt op zijn ACS-terminal in Antwerpen een nieuw laadstation voor het laden van treinwagons met acetyls. Dit zijn basisgrondstoffen voor eindproducten als dashboards, coatings, verpakkingen en farmaproducten. Het overgrote deel van de verwerking gebeurt in Duitsland, waarbij de Antwerpse haven als bundelings- en opslaghub fungeert.

Met het nieuwe laadstation zal de capaciteit van Vopak om bloktreinen te laden richting Duitsland met vierhonderd procent toenemen.

Opdrachtgever: ETT Waar: Rotterdam Investering: onbekend Afronding: medio 2018

Euro Tank Terminal, dochter van VTTI, breidt haar opslagcapaciteit uit met ruim tien procent. Dankzij de bouw van vier nieuwe tanks komt er 174.000 kubieke meter bij. ETT bouwt de tanks om producten flexibeler te kunnen opslaan.

Opdrachtgever: Zenith Energy Waar: Antwerpen Investering: 250 miljoen euro Afronding eerste fase: onbekend

Zenith Energy wil een tankterminal bouwen in Antwerpen. Het bedrijf heeft al een terminal in Amsterdam. Zodra de concessie in Antwerpen is toegekend, kan Zenith in een eerste fase 500.000 kubieke meter aan capaciteit bouwen en daarna uitbouwen tot 1.000.000 kubieke meter.

UTILITIES Opdrachtgever: DOW Waar: Terneuzen Investering: onbekend Afronding: onbekend

Dow krijgt van de provincie Zeeland ruim zes ton subsidie voor een stoomrecompressieproject in de Kanaalzone. Het bedrijf wil elektriciteit uit wind en zon, en warmte uit processen gaan gebruiken voor chemische processen in de fabriek. Tot nu toe wordt de warmte voor die processen opgewekt met aardgas.

Opdrachtgever: Ecluse Waar: Antwerpen Investering: onbekend Afronding: onbekend

Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas van meerdere chemiebedrijven in Antwerpen vervangen door een warmtenet van ongeveer vijf kilometer lengte.

Afnemers met een ‘letter of intent’ om warmte af te nemen, zijn Ineos, Lanxess, ADPO, Ashland, DNCP en Monument Chemical. Het netwerk kan op termijn groeien.

PETROCHEM 12 - 2017 29

PET12 K-Projecten.indd 29

05-12-17 17:05

PET12 Advertenties.indd 30

05-12-17 18:33

PROJECTEN Opdrachtgever: EEW Waar: Delfzijl Investering: onbekend Afronding: onbekend

EEW Energy from Waste breidt haar productiecapaciteit uit met een derde lijn. EEW levert energie in de vorm van stoom en elektriciteit aan de omliggende industrie op het chemiepark Delfzijl en in het industriegebied Oosterhorn. Het bedrijf maakt groene energie uit diverse soorten afval.

Opdrachtgever: Evides Industriewater Waar: Rotterdam Investering: onbekend Afronding: eind 2017

Evides Industriewater realiseert een tweede demiwaterfabriek op de Maasvlakte om de Botlek, Europoort en Maasvlakte 1 en 2 van hoogwaardig proceswater te kunnen voorzien. De fabriek kan straks 800 kubieke meter demiwater per uur produceren. De bouw is in volle gang, de ingebruikname staat gepland voor het vierde kwartaal van 2017.

Opdrachtgever: Evides Industriewater Waar: Botlek Investering: onbekend Afronding: onbekend

Het Rotterdamse haven- en industriegebied Botlek krijgt een centrale afvalwaterzuivering.

AkzoNobel Industrial Chemicals, Huntsman, Emerald Kalama Chemical en Kemira hebben een intentieverklaring voor het project getekend. Evides Industriewater is de projectontwikkelaar en toekomstige bedrijfsvoerder van de nieuwe afvalwaterzuivering.

Opdrachtgever: Havenbedrijf Rotterdam Waar: Europoort en Pernis Investering: 50 miljoen euro Afronding: 2019

Het Havenbedrijf Rotterdam wil tussen Europoort en Pernis een 25 kilometer lange pijpleiding aanleggen voor het transport van laagzwavelige dieselolie. Het zogenoemde Diesel Common Carrier System is bedoeld voor meerdere gebruikers. Hiermee kunnen dus alle bedrijven in de productie, opslag en handel in dieselbrandstoffen met elkaar worden verbonden. De bouw begint in 2017 en de ingebruikname is gepland voor 2019.

Opdrachtgever: o.a. Shell Waar: Rotterdam Investering: 16 miljoen euro Afronding: onbekend

Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan restwarmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de regio Rotterdam. Het project moet energie leveren om in de warmtebehoefte van 16.000 huishoudens te kunnen voorzien. Met het project is een totale investering van ongeveer 16 miljoen euro gemoeid.

PILOTS EN PLANNEN Opdrachtgever: Dow en ArcelorMittal Waar: Gent Investering: 20 miljoen euro Afronding: 2022

Staalproducent ArcelorMittal in België wil CO uit zijn afvalgassen leveren aan Dow Benelux in Terneuzen. Dow kan de CO met eigen overtollig waterstof combineren tot syngas. Allereerst worden twee proeffabrieken van ieder zo’n tien miljoen euro gebouwd in Gent. In 2022 wordt op basis van de twee pilots besloten of het businessplan economisch levensvatbaar is. Bij groen licht wordt rond 2025 in België een fabriek gebouwd waar de afvalgassen worden verwerkt tot syngas dat per schip over het Kanaal van Gent naar Terneuzen wordt vervoerd.

Opdrachtgever: ArcelorMittal Waar: Gent Investering: 87 miljoen euro Afronding: 2019/2020

Staalconcern ArcelorMittal, LanzaTech en Primetals Technologies investeren 87 miljoen euro in de Gentse vestiging van ArcelorMittal om bio-ethanol te maken uit gassen die vrijkomen bij staalproductie. Om de technologie van LanzaTech te testen, bouwen de partners een pilotplant in Gent, die vanaf 2019/2020 ongeveer 80 miljoen liter bio-ethanol per jaar zal kunnen produceren.

Opdrachtgever: Borealis Waar: Kallo Investering: onbekend Afronding: begin 2022

Borealis wil op haar productiesite in Kallo een fabriek bouwen voor propaandehydrogenering. Deze krijgt een capaciteit van 740.000 ton per jaar. In het derde kwartaal van 2018 valt de definitieve beslissing over de investering. De start-up van de fabriek is gepland voor begin 2022.

Opdrachtgever: o.a. Avantium Waar: Chemie Park Delfzijl Investering: 100 miljoen euro Afronding: 2022

AkzoNobel, Avantium en RWE willen samen een bioraffinaderij van 100.000 ton bouwen op het Chemie Park Delfzijl. In de raffinaderij worden zuivere suikers gemaakt uit houtsnippers. Die suikers kunnen vervolgens worden gebruikt als grondstof voor verven en lakken. De fabriek zal mogelijk in 2022 in gebruik kunnen worden genomen.

PETROCHEM 12 - 2017 31

PET12 K-Projecten.indd 31

05-12-17 17:05

Het managementblad voor de olie- en chemische industrie in de Rijn/Schelde-delta

Het platform Het Petrochem platform brengt tal van beslissers en experts bij elkaar rond de thema’s olie- en chemische industrie. Het platform belicht journalistiek en onafhankelijk nieuws, trends en innovaties. Actuele onderwerpen worden uitgediept en het uitgebreide netwerk dient voor kennisdeling en inspiratie.

er

Bekijk in brows hem nieuwsbrief

Petroc

licaties Nieuws & pub

tenen voor ten in bouws Aardolie omzet met bacterie kunststoffen chemici. rde wens van langgekoeste Het was een bouwstenen voor ie in staat om n Is een bacter treeks uit alkane maken make rechts kunststoffen te Onderzoeker e te verbruiken? zonder veel energi aan te in een studie kte d ontdekkt Youri van Nulan dit met a at dat rch Nr. 9 - 2017 ningen University & Resea Wage ste E. coli le enzymen uitgeru een met specia ijk is. > Lees meer bacterie mogel

Het man age men

maken Kunststoffen e van staalindustri

Dat gebeurt o.a. via verschillende media die nauw met elkaar zijn verbonden. Vakblad Petrochem (elf edities per jaar), de website www. petrochem.nl (dagelijkse updates) en de wekelijkse nieuwsbrief.

uit afvalgas

e en andere koolstofdioxid Het inzetten van grondstoffen nieuwe bron van afvalgassen als steeds ees niveau een wordt op Europ consortium, geleid thema. Een nieuw rij belangrijker hoe rookgas oeken wil nu onderz door Covestro, n gebruikt voor dustrie kan worde van de staalin aardolie toffen. Zo kan tie van kunsts ctie de producct meer Lees ard. > worden bespa www.petr ochem.nl • losse verko opprijs € 22,-

tbla d voo r de olie - en che mis 1 che

aterialen produceert nanom Flowreactor n zonnepanele voor efficiëntere chool hebben van Zuyd Hoges Wetenschappers de productie van ontwikkeld voor actor flowre een l waarmee de soort nanomateriaa een specifieke n vijf tot tien t van zonnepanele l lichtopbrengs nanomateriaa n verhoogd. Het las procent kan worde onder het afdekg in de folie die kan wordt verwerkt de flowreactor module zit. Met n van een zonne worde d troleer l snel en gecon r is het nanomateriaa van de reacto . De ontwikkeling geproduceerd Zuyd lectoraten een project waarin onderdeel van n, Brightlands met MKB-bedrijve samenwerken tion and Innova elot r en Chem Materials Cente > Lees meer Learning Labs.

indu strie

in de Rijn /Sch

elde -del ta

(Advertorial) eerde - Op laser gebas

Senscient ELDS ctie open-pad-gasdete laser gebaseerde ELDS, de op De Senscient kan een breed detector van MSA, open-pad-gas e gassen mbare of toxisch scala aan ontvla singen in de diverse toepas detecteren voor en gasproductie industriële, olie-en nteerde sector. De gepate petrochemische n en maakt eert valse alarme technologie elimin ie van detect dere betrouwbaar een snellere, ert zo de verbet en ijk n mogel gevaarlijke gasse de terwijl lek de werkp veiligheid op n gebracht. worde g omlaa exploitatiekosten tie. innova deze Onderzoek nu

rstation voor

Nieuw bunke

echt LNG in Dordr oekt samen

en over Rotterdam onderz Inkoper moe der oplaadpunt Het Havenbedrijf neemt aanbie t leveranc een multifuel de realisatie van iers Shell een fabriek tot inno het in Amsterdam gevestigde met Pitpoint.LNG • Finaliste Shell neemt vati es verleide van LNG en tste n Nor n thern Enli ghtenmentz Het oersaai maken van 2017

Thema’s magazine 2018: januari Vooruitblik projecten 2018 februari Procesoptimalisatie maart Systeemveiligheid april Opleidingen mei Asset management juni Procesautomatisering juli Onderhoud september People, planet, profit oktober Industrie 4.0 november Engineering & Contracting december Veiligheidscultuur Voor nadere informatie en/of reserveringen kunt u contact opnemen met Arthur Middendorp van Jetvertising, telefoon (070) 399 00 00, e-mail arthur@jetvertising.nl

INNOVATIE CENTRUM DUURZAAM BOUWEN | ROTTERDAM | 15 FEBRUARI [SA VE

TH

ED ATE ]

PROACTIEVE COALITIES www.watervisie.com Advertentie Watervisie 2018 halve pagina.indd 1

PET12 Advertenties.indd 32

20-11-17 11:29

05-12-17 18:33

PROJECTEN

Opdrachtgever: Bio Base Europe Pilot Plant Waar: Gent Investering: 9 miljoen euro Afronding: eind 2019

De Bio Base Europe Pilot Plant breidt uit met een nieuwe proceshal van duizend vierkante meter. De nieuwe hal moet eind 2019 klaar zijn en vergt een investering van negen miljoen euro. In de pilotplant testen bedrijven uit Europa, de VS, Canada en Japan biogebaseerde ontwikkelingen

NIEUW PROJECT Opdrachtgever: Corbion Waar: onbekend Investering: onbekend Afronding: onbekend

Corbion heeft plannen voor de bouw van een nieuwe melkzuurfabriek. De kans is groot dat de fabriek in Europa komt en Nederland zou dan een goeie kanshebber zijn als locatie.

De fabriek zal een capaciteit van meer dan 100.000 ton per jaar krijgen.

Opdrachtgever: o.a. Enerkem Waar: Rotterdam Investering: onbekend Afronding: onbekend

Een samenwerkingsverband van AkzoNobel, Van Gansewinkel, Air Liquide, AVR, Enerkem en Havenbedrijf Rotterdam wil een waste-to-chemicals-fabriek in Rotterdam realiseren. De installatie zal uit ongeveer 360.000 ton huishoudelijk en bedrijfsafval synthesegas en vervolgens zo’n 220.000 ton methanol gaan produceren.

Opdrachtgever: Ineos Waar: Antwerpen Investering: onbekend Afronding: onbekend

Ineos zoekt een locatie voor een nieuwe fabriek voor propaandehydrogenering in Europa, waarbij Antwerpen als mogelijke vestigingsplaats is genoemd. De fabriek zou een capaciteit van 750.000 ton per jaar krijgen.

NIEUW PROJECT Opdrachtgever: InSciTe Waar: Geleen Investering: onbekend Afronding: 2018

Het publiek-private partnerschap InSciTe bouwt een multifunctionele proeffabriek voor de productie van olie uit lignine. Deze crude lignin oil (CLO) kan worden gebruikt als brandstof voor schepen en boten. De proeffabriek krijgt een capaciteit van zo’n 160 liter per dag en is naar verwachting in 2018 operationeel.

Opdrachtgever: o.a. Nuon Waar: Eemshaven Investering: onbekend Afronding: 2023

Nuon, Gasunie en het Noorse Statoil werken samen om waterstof in te zetten als brandstof voor de Magnum-centrale in de Groninger Eemshaven. Zij hebben een innovatieproject opgestart om vanaf 2023 een van de drie units van de centrale over te schakelen op waterstof.

Opdrachtgever: Oiltanking Waar: Antwerpen Investering: onbekend Afronding: begin 2022

Als Borealis besluit te investeren in een nieuwe fabriek voor propaandehydrogenering in Kallo, wordt Oiltanking Antwerp Gas Terminal de logistieke partner voor de handling van propeen en propaan. Oiltanking bouwt dan een nieuwe opslagtank voor propaan met een capaciteit van 135.000 kubieke meter.

NIEUW PROJECT Opdrachtgever: PolyStyreneLoop Waar: Terneuzen Investering: 6,5 miljoen euro Afronding: eind 2018

PolyStyreneLoop wil op een terrein naast chemiebedrijf ICL-IP in Terneuzen een demonstratiefabriek bouwen, die broomhoudend polystyreenafval gaat recyclen. De bouw van de fabriek begint in de tweede helft van 2018. Het proces levert schone polystyreen op die direct kan worden hergebruikt. Het broomhoudende residu kan in een bestaande unit ICLIP verwerken tot zuivere broom. De demonstratiefabriek kost ruim 6,5 miljoen euro en kan straks drieduizend ton gerecycled polystyreen per jaar produceren.

PETROCHEM 12 - 2017 33

PET12 K-Projecten.indd 33

05-12-17 17:05

[SA VE

TH

ED AT E

]

BOUW & INFRA PARK | HARDERWIJK | 15 MAART

www.imaintain.info/congres

Initiatiefnemers:

Advertentie iMaintain 2018.indd 1

16-11-17 14:50

STRATT+ INDUSTRIAL MANAGEMENT

Divisies:

n Industry n Safety n Technical Documentation n Aerospace Stratt+ voor technische adviezen, projecten en processen in de industrie.

Extra kennis en capaciteit met persoonlijke aandacht en kwaliteit.

MAATWERK IN INDUSTRIE! Hoofdkantoor H.A. Lorentzstraat 1A 3331 EE Zwijndrecht Naamloos-3 171030 Adv_Stratt 1 Aangepast.indd 1

PET12 Advertenties.indd 34

Vestiging Noord-Nederland Sterrenkamp 1 7811 HA Emmen

Vestiging Zeeland Amundsenweg 29 4462 GP Goes

T. 078 - 6120 320 I. www.stratt.nl E. welkom@stratt.nl 19-06-17 14:47 30-10-17 14:01

05-12-17 18:32

PRODUCTEN

NIEUW CONCEPT VOOR INDUSTRIËLE AUTOMATISERING Synaptic Business Automation is een nieuw concept voor industriële automatisering en besturing. Het concept staat voor de drive van het bedrijf om in langdurige en nauwe samenwerking met klanten oplossingen te ontwikkelen die waarde toevoegen. Synaptic Business Automation staat voor de ideale toestand van een bedrijf waarbij het synthetiseren van gegevens, systemen, organisaties, kennis en bedrijfsketens waarde toevoegt en de concurrentiepositie versterkt. De gekoppelde data van productieprocessen, fabrieksactiviteiten, human resources, en bedrijfsketens kunnen worden georganiseerd, geïntegreerd, beheerd, gesplitst, en geanalyseerd om op verschillende niveaus binnen de organisatie tot verhelderende beslissingen te komen.

Meer informatie: www.yokogawa.com/nl RADIO-OORKAP MET DAB+ De 3M Peltor DAB+ dempt gevaarlijk omgevingsgeluid met 31 decibel, terwijl je toch kunt luisteren naar muziek van goede kwaliteit. DAB, dat staat voor Digital Audio Broadcasting, wordt al langer gebruikt in reguliere radiotoepassingen en geeft helder geluid zonder te storen. De bediening is eenvoudig en vindt plaats zonder de oorkap af te zetten. Verder heeft dit vernieuwende staaltje techniek alle functionaliteiten van een goede traditionele radio-oorkap, zoals een prima batterijduur, een groot draagcomfort en een stevige, duurzame behuizing.

Meer informatie: www.coolsafety.nl AC REGELAAR VOOR ZWARE INDUSTRIEËN De Active Cube 7 regelaar uit de serie Active Cube frequentieregelaars heeft een verbeterd vermogensbereik van 160 kW of 200 kW met waterkoeling. De regelaars zijn beschikbaar voor 400 Volt voedingsspanning. De compacte ACU 7-frequentieregelaars in de 160 kW uitvoering hebben een hoge vermogensdichtheid van 2 kW/dm³. De 200 kW watergekoelde uitvoering van de nieuwe ACU 7 regelaars haalt de vermogensdichtheid van 2,5 kW/dm3. De verbeterde ACU 7 regelaars zijn bijzonder geschikt voor middelgrote en zware industrieën zoals material handling, mijnbouw, suikerproductie, water en afvalwater, wegenbouw en kunststoffen.

Meer informatie: www.bonfiglioli.com FLENSVERGRENDELINGSSYSTEEM Het flensvergrendelingssysteem vormt een goed zichtbare, fysieke barrière die voorkomt dat mensen leidingafsluiters aanraken tijdens onderhoudswerken. In combinatie met een correct geïnstalleerd flensvergrendelingssysteem beperken het vergrendelingssysteem en een hangslot het risico dat leidinginhoud per ongeluk vrijkomt. Hierdoor kunnen bedrijven de veiligheid op het werk vergroten en de conformiteit met EU-richtlijnen 89/655 en de Europese norm 1037 verbeteren. Het systeem werd UL-getest voor explosieve atmosferen en valt binnen de parameters. Het systeem is gemaakt van robuust 304 roestvrij staal en is voorzien van robuuste vergrendelingsbalken uit gegoten aluminium en een gepoederlakte polyester toplaag.

Meer informatie: www.bradyeurope.com/pipeblindlockout

INDUSTRIËLE TOETSENBORDEN De industriële NSI-toetsenborden gaan lang mee en zijn gebouwd voor omgevingen waarin de standaard kantoorapparatuur het niet zal overleven. De toetsenborden zijn beschikbaar met 26 tot wel 106 toetsen en alles daartussen, aangevuld met een optische laser trackball of een joystick. Het gebied van industriële toepassingen is erg ruim: indoor en outdoor waar snelle input snelheid is vereist terwijl uitstekende afsluitmogelijkheden behouden blijven indien nodig. Typische toepassingen zijn openbare terminals, navigatiebesturing, algemene machinebesturing en beveiligingssystemen.

Meer informatie: mh-hminterfaces.com

KERAMISCHE FILTERMODULE Een filtermodule van Noryl glasvezelversterkt polyfenyleenether (PPE) van SABIC kan worden ingezet voor waterzuivering.

De veilige, nieuwe module bevat meerdere hoogwaardige vlakkeplaatmembranen van siliciumcarbide (SiC) die snel en doeltreffend veeleisende waterbronnen kunnen filteren, zoals zeewater, zoetwater, industrieel afvalwater en zelfs warm water.

Noryl biedt hydrolytische en dimensionale stabiliteit, is bestand tegen chemicaliën en hoge temperaturen en is gecertificeerd voor drinkwatertoepassingen volgens de norm NSF/ANSI 61. Deze essentiële eigenschappen maakten het voor Cerafiltec mogelijk om hun eerdere modules met een corrosiegevoelig stalen frame te vervangen door een volledig spuitgegoten ontwerp.

Meer informatie: www.sabic.com

PETROCHEM 12 - 2017 35

PET12 F Producten.indd 35

05-12-17 16:14

PLANT ONE

Aromaten uit biobased grondstoffen met Diels-Alder skid In een van de hallen van Plant One staat een proefopstelling die de ‘Continuous Flow Diels-Alder skid’ wordt genoemd. Dit is een van de units in de productieketen van biobased grondstoffen (zoals plantaardig materiaal) tot bio-aromaten. TNO heeft de techniek uitvoerig getest in het laboratorium. Leon Geers, onderzoeker bij TNO, legt uit dat de ingebruikname van deze pilotplant een belangrijke stap is voor het Biorizon-project BIO-HArT.

Het doel van Biorizon is om in 2025 de beschikking te hebben over een commerciële productiefaciliteit voor bio-aromaten in Bergen op Zoom. Als voorbereiding daarop worden de deelstappen van de productieketen op pilotschaal ontwikkeld. Op dit moment zijn de faciliteiten in Bergen op Zoom echter nog niet gereed om de pilot-installaties te ontvangen. ‘TNO is een onderzoeksinstituut. We testen processen op kleine schaal en dit is prima uitvoerbaar in ons lab in Delft. Maar opschalen, waarbij we uiteindelijk productie willen draaien waar onze industriële partners ook echt producten van kunnen maken, dat kan hier niet. Gelukkig konden we daarom voorlopig bij Plant One in Rotterdam terecht. Daar hebben ze ons erg goed geholpen met onder andere de inrichting van een productieruimte, een goede infrastructuur en de benodigde veiligheidsmaatregelen. Op het moment dat de werkzaamheden daarvoor gereed zijn, kan het echte experimentele werk beginnen. Hier willen we begin 2018 mee starten.’

andere technologieën voor de productie van furanen uit biologisch materiaal (waaronder afval), als grondstof voor aromaten. Geers legt uit: ‘Biorizon richt zich op het bereiden van aromaten uit biobased grondstoffen. Denk daarbij aan bermgras, bladafval, houtsnippers en andere soortgelijke materialen. Veel wordt momenteel verbrand, dus het is zeer interessant om uit te zoeken of we hier bruikbare chemicaliën uit kunnen halen waar bedrijven weer producten van kunnen maken.’ In het project BIO-HArT draait alles om het opschalen van de conversie van furanen naar aromaten. Aromaten zijn voor diverse toepassingen te gebruiken. ‘Wij focussen met name op gefunctionaliseerde aromaten, dat zijn chemische verbindingen die kunnen reageren tot producten met specifieke eigenschappen. We richten ons op het verkrijgen van monomeren, een basismateriaal voor polymeren. Onze toepassingen zijn onder andere coatings, smeermiddelen en schuimen, bijvoorbeeld het schuim van matrassen en het isolatiemateriaal in koelkastdeuren.’

Aromaten Binnen het project Biorizon ontwikkelen TNO, ECN en VITO onder

Diels-Alder reactie Een manier om aromaten te maken van furanen is via een Diels-Alder reactie.

‘In de biobased grondstoffen zitten zetmeel-achtige verbindingen. Die kun je met sterke zuren hydroliseren tot enkelvoudige suikers die vervolgens in furanen worden omgezet.’

Deze reactie draait om een koppeling tussen een furan (dieen) en maleïnezuur anhydride (diënofiel). Hiermee wordt een verbinding gerealiseerd die in een volgende stap wordt geconverteerd in een aromatische verbinding.

FOTO’S: BIORIZON.EU

Deze pagina’s worden mogelijk gemaakt door Plant One

PETROCHEM 12 - 2017 36

PET12 M Plant One.indd 36

05-12-17 17:07

‘Maar dit gebeurt in een andere installatie dan de pilot-faciliteit van BIOHArT’, vertelt Geers.

In het lab is uitgezocht hoe deze furanen moeten worden gemaakt en welke reacties tot de gewenste aromaten leiden. ‘Welke beginstof is nodig en wat zijn de procescondities? Temperatuur, verblijftijd in de reactor en de aanwezigheid van katalysatoren kunnen allemaal van invloed zijn op de kwaliteit en de opbrengst van het product.’ Dit was de labfase van de procesontwikkeling.

Daarnaast is onderzocht hoe het proces zich liet vertalen van het lab naar processen op industriële schaal, dus naar geroerde vaten, buizen en pompen.

Dat betekent continu schakelen tussen experimenten in glaswerk en in procesapparatuur. De industrie wil immers aan de slag met grotere samples biobased materiaal. ‘Van de hoeveelheid die we nu produceren, kan nog geen eindproduct zoals een matras worden gemaakt en dat is wel nodig om een goede vergelijking te maken met de huidige olie-gebaseerde producten. Opschalen is dus essentieel.’

Door meerdere procesroutes te verkennen van beginstof tot product, is het mogelijk de meest gunstige route te selecteren, met name in technisch en

economisch opzicht. ‘Om die meest gunstige route te vinden, die dus ook opschaalbaar moet zijn, moeten in het lab meerdere routes worden uitgewerkt.

Je moet daarom niet op één paard wedden.’

Stap voor stap Geers erkent dat het absoluut een feestelijk moment was toen werd vastgesteld dat de techniek opschaalbaar is. ‘We ontdekten dat de Diels-Alder reactie goed werkte en ook echt opschaalbaar was. Dat was wel een mijlpaal. Maar we hebben al meerdere successen kunnen vieren. We zijn ook heel blij dat diverse partijen en bedrijven zijn aangehaakt en zich willen inzetten om hun eigen producten en processen biobased te maken met de technologie die ze met ons in Biorizon ontwikkelen.’

Het proces in het pilot-skid van BIOHArT zal straks worden gekoppeld met de processen in de andere pilots die nog worden ontwikkeld om uiteindelijk van biobased grondstoffen naar aromaten te komen. Dit zal de laatste stap zijn voor de ontwikkeling van de commerciële faciliteit. ‘Het idee is dat we straks met andere diënen en andere diënofielen, andere verbindingen kunnen maken.

Dat is ook een aspect van deze pilot. We willen de flexibiliteit onderzoeken voor de ontwikkeling van een breed scala aan biobased aromaten’. Dat betekent dat er nog heel wat onderzoek moet worden gedaan met de huidige pilotinstallatie.

‘Het kan zijn dat we terug moeten naar het lab omdat tijdens het testen blijkt dat het proces dat we hebben uitgewerkt, niet blijkt te werken op grotere schaal.’

Puzzel Als je uit biobased materiaal grondstoffen wilt halen, dan zit je wel vast aan de typen verbindingen die door deze grondstoffen worden geleverd. En dat is volgens Geers best een lastige puzzel: ‘Je bent afhankelijk van wat je aangeboden krijgt als ruw materiaal. Je hebt niet altijd de keus uit je bronnen en ook de kwaliteit kan verschillen. Daar willen we op voorbereid zijn en onze pilotinstallatie moet het ook aan kunnen.’

Onderdeel van diezelfde puzzel zijn de diverse belangen van participanten en ook de (on)mogelijkheden die de technologie en de chemie ons bieden. ‘Toch passen de puzzelstukjes ineen en hebben we nu een aantal processen die draaien.

Dat is erg mooi om te zien.’ ■

PETROCHEM 12 - 2017 37

PET12 M Plant One.indd 37

05-12-17 17:07

PLANTMANAGER

‘Niet te snel, maar in één keer goed’ Hij geeft zijn medewerkers mee dat ze in hun werk de rust moeten bewaren. Dit heeft niets te maken met achterover leunen, maar alles met nadenken over hoe je de dingen doet. Het moet namelijk in één keer goed. En het kan vaak ook beter.

Terminal manager Martijn de Gier van Vopak Terminal Amsterdam Westpoort is pragmatisch, voorstander van gestructureerd verbeteren en daarnaast een echte familieman. ‘Wie daarin een goede balans vindt, presteert beter op de werkvloer.’

Laura van der Linde

Martijn de Gier is 35 jaar en al bijna tien jaar werkzaam voor Vopak. ‘Toen ik van de Technische Universiteit Delft af kwam, had ik de luxe dat ik zelf kon kiezen waar ik wilde werken. Ik vond Vopak een leuke club om voor te werken en dat vind ik nog steeds.’ In die tien jaar heeft De Gier zich opgewerkt tot terminal manager van twee Vopak-terminals: Vopak Terminal Amsterdam Westpoort en Vopak Terminal Eemshaven.

‘Eemshaven is een strategische opslaglocatie. Hier worden voor bepaalde tijd brandstoffen opgeslagen als reserveopslag van de voorraden voor overheden.’ Op deze locatie in het noorden van Groningen werken twee medewerkers, terwijl De Gier in Amsterdam ongeveer vijftig medewerkers aanstuurt. ‘Ik verdeel mijn tijd over de twee locaties. Maar ik ben ook heel bewust veel aanwezig op mijn derde terminal: thuis. Een goede balans in werk en privé vind ik ongelooflijk belangrijk.’ De Gier beseft dat dit redelijk uniek is voor een man op zijn positie. ‘Ik gun dit meer mensen. Want als je thuis goed in je vel zit en alles loopt daar op rolletjes, kun je op je werk beter presteren. Daar ben ik van overtuigd.’

Hoge doorzet Vopak Terminal Amsterdam Westpoort is op 26 oktober 2011 in gebruik genomen. Op het terrein staan 41 opslagtanks met een opslagcapaciteit van ongeveer 1,2 miljoen kubieke meter. De vloeistoffen die hier (tijdelijk) worden

PLANTMANAGER In deze rubriek ‘De plantmanager’ is elke keer een andere plantmanager aan het woord over zijn werk, visie en bedrijf. Door over het hek van anderen te kijken, zijn situaties te herkennen en geven de verschillen inspiratie voor verbeteringen. Hoe lukt het plantmanagers om succesvol te zijn en kunnen ze anderen inspireren?

opgeslagen zijn benzine, gasolie en diesel. ‘Wanneer er grote onbalansen zijn in de wereld in vraag en aanbod van brandstof, dan hebben wij het druk’, vertelt De Gier. ‘Er is bijvoorbeeld overproductie van benzine in Noordwest-Europa die moet worden verscheept naar landen waar er tekort aan is. De stroom tussen vraag en aanbod wordt gefaciliteerd door deze terminal. De handelaren in deze brandstoffen zijn onze klanten.’

Dit betekent een komen en gaan van ladingen vloeistoffen die met name door binnenvaart- en zeevaartschepen worden aangevoerd. Er zijn nu elf aanlegsteigers en er komen er nog drie bij. ‘We draaien een hoge doorzet, zoals we dat noemen.

De brandstof zit hier niet maanden in een opslagtank.’

In één keer goed De dynamiek die dit met zich meebrengt nodigt uit tot een snel-sneller-snelst aanpak, maar dat wil De Gier eigenlijk voorkomen. ‘Ik probeer mijn mensen ervan te overtuigen dat het belangrijk is dat ze de rust bewaren. Uiteraard probeert de klant juist druk te zetten. De klant wil snelheid, maar wij vinden dat kwaliteit voor kwantiteit gaat.’ Om die reden is het motto van de terminal ‘in één keer goed’. De parkeerplaats naast het kantoorgebouw draagt dan ook de naam ‘Het in één keer goed plein’ met de prettige bijkomstigheid dat het bezoekers uitdaagt om de auto in één keer goed achteruit in te parkeren. ‘Daar was het niet voor bedoeld hoor’, vertelt hij lachend. ‘Het is gewoon een motto dat we op de werkvloer op verschillende manieren terug laten komen. Het is hier echt onderdeel van onze werkwijze.

Door geen fouten te maken, zorgen we voor een snelle afhandeling. Het daagt uit om na te denken over hoe dingen

PETROCHEM 12 - 2017 38

PET12 P Plantmanager.indd 38

05-12-17 17:26

FOTO’S: LAURA VAN DER LINDE

beter kunnen. Hoe we onze processen, onze software en al het werk rondom de op- en overslag kunnen optimaliseren.’

Om als terminal koploper te blijven, worden er veel innovaties in Amsterdam toegepast. Voorbeelden zijn draadloze sensoren, het gebruik van tablets, maar ook e-mail-scraping om opdrachten van de klant foutloos en snel te kunnen verwerken.

Gestructureerd verbeteren De Gier is pragmatisch ingesteld.

Daarnaast is hij gespecialiseerd in het optimaliseren van processen. Het past hem dus als een handschoen om op een gestructureerde wijze bezig te zijn met verbeteren. Ongeveer een jaar geleden is ‘de verbeterruimte’ geïntroduceerd.

Letterlijk het centrale punt van deze verbeterruimte is een statafel met daarop een verbetermodel. ‘Dit is uitgedacht en uitgewerkt door een van onze eigen mensen. Hij heeft inmiddels vier exem-

De Gier: ‘Ik probeer mijn mensen ervan te overtuigen dat het belangrijk is dat ze de rust bewaren.’ plaren weggezet bij andere Vopak-terminals.’ De Gier legt uit hoe het werkt.

‘Met elkaar bespreken we wat goed gaat en wat beter kan. De tafel geeft houvast en structuur. Vervolgens worden hier concrete verbeterideeën aan gekoppeld en ook welke acties hiermee gemoeid zijn om dit daadwerkelijk, bij voorkeur binnen dertig dagen, te realiseren.’ In de verbeterruimte hangen A4’tjes met de beste ideeën op de ‘successenmuur’.

De plantmanager heeft alle afdelingen een jaarbudget gegeven om de voorstellen te kunnen uitvoeren. ‘Het is gek, maar zodra het eigen geld is, gaan medewerkers ook nadenken over maximaal bereik tegen minimale kosten. De verbetervoorstellen worden afgestemd op het

budget en dat potje gaat zelden helemaal leeg.’ Ondertussen is er een aantal heel praktische dingen aangepast die tot grote en kleine verbeteringen hebben geleid.

‘Van inklapbare afzetpaaltjes tot hoe de wachtoverdracht wordt georganiseerd.

En ook een idee over hoe ervaren krachten trainingen geven aan minder ervaren krachten. Ideeën vanuit de praktijk.’

Veiligheid Dit stukje eigenaarschap bij medewerkers weet De Gier wel te waarderen. Zo heeft iedereen de verantwoordelijkheid over een eigen onderdeel van het werk, maar ook over hoe de efficiency, de veiligheid, de teamspirit, de onderlinge samenwerking en nog veel meer kunnen PETROCHEM 12 - 2017 39

PET12 P Plantmanager.indd 39

05-12-17 17:26

advertorial

Hempel verlengt de productietijd met de lancering van een nieuwe collectie bekledingen Na de succesvolle lancering van Hempaline Defend epoxybekledingen in het Midden-Oosten en Zuidoost-Azië is de wereldwijde specialist in coatings, Hempel, nu in staat om dit assortiment bekledingen aan haar Europese klanten aan te bieden.

De Hempaline Defend Epoxy-serie met bekledingen is speciaal gericht op de energie- en olie- & gas-industrie. Ze zijn ontwikkeld om stalen en betonnen tanks in uitdagende en zeer corrosieve omgevingen te beschermen en maximaliseren de productietijd.

Dit assortiment beschermt zowel staal als beton tegen agressieve chemische stoffen, hoge temperaturen en schurende bedrijfsomstandig-heden. Klanten hebben de keuze uit verschillende verharders en kunnen een enkellaagssysteem kiezen waardoor het bedrijfsmiddel al binnen 24 uur en zonder beperkingen in de prestaties weer in bedrijf kan zijn.

Pernille Lind Olsen, Hempel Product & Portfolio-directeur bij de Groep, zei: “Bij Hempel begrijpen we dat stilstand van apparatuur in de energie- en olie- & gasbranches kan leiden tot omzetverlies.

Onze Hempaline Defend Epoxy-serie biedt klanten een eenvoudige keuze voor krachtige bescherming van waardevolle bedrijfsmiddelen in agressieve omge-vingen. Dit verkort de periode dat een bedrijfsmiddel offline is vanwege onderhoud.”

De nieuwe serie biedt: Uitstekende bescherming voor opslag- en procesvaten tegen hoge tempe-raturen en agressieve inhoud. Goed vullend enkellaagssysteem waardoor een vat al binnen 24 uur weer in bedrijf kan zijn. 100% vaste stof voor een VOSvrije oplossing die bijna niet ruikt. Optie van met glasvlokken verstevigde producten voor tankbodems.

Later dit jaar introduceert Hempel haar serie met Hempaline Defend vinylesterbekledingen, die speciaal ontworpen is voor uitdagende toepas-singen, zoals zure omgevingen, neutralisatiegebieden en carters.

www.hem pel.com

Petrochem.nl

geeft nog meer waarde voor uw geld Meer nieuws dan ooit • • • • • • • •

Actuele berichtgeving over de olie- en chemische industrie Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar Volledig evenementenoverzicht Online catalogi met producten en diensten Multimediale bedrijfspresentaties Tweewekelijkse Nieuwsbrief Live twitter updates LinkedIn interacted

Petrochem-abonnees krijgen meer • De nieuwste Petrochem staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwe projecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.petrochem.nl en kies abonneren

Ga direct naar Petrochem.nl en blijf iedereen voor PET12 Advertenties.indd 40 43 _advA5_www_petrochem.indd

05-12-17 01-06-16 18:32 12:55

worden verbeterd. ‘Als iemand het idee heeft dat het beter kan, wordt hij aangemoedigd om dit ter tafel te brengen. Ja, ook op het gebied van veiligheid.’

De Gier geeft aan dat veiligheid betrekking heeft op de hardware, de software en de mindware. ‘We zijn een nieuwe site, van ageing assets is hier geen sprake.

De complete terminal is in 2011 met zeer degelijk state-of-the-art materiaal neergezet. Het zit wel goed met de hardware. Vopak heeft veel ervaring in hoe we omgaan met software, dus de processen en procedures. Wij kunnen dus volop focussen op de mindware: hoe medewerkers omgaan met veiligheid. Daar is ons veiligheidsprogramma op gericht.’ Daar hoort ook bij dat mensen worden beloond als ze een onveilige situatie doorgeven. ‘Belonen is een groot woord. Bij alleen al het geven van een compliment krijgen we het nuchtere antwoord ‘dat is toch gewoon mijn werk’.’

Fijne buren Direct achter het hek aan de Oostzijde van de Amsterdamse terminal ligt Artiestendorp Ruigoord. Of de veiligheid in het geding is vanwege de aanwezigheid van een gezellige, onconventionele buurman ontkent De Gier ten stelligst. ‘Wij zijn enorm blij met deze buren’, aldus De Gier, die de jaarlijkse familiedag van de Amsterdamse terminal, inmiddels geheel volgens traditie, op Ruigoord laat plaatsvinden. ‘Het is echt een leuke, inspirerende locatie om met je gezin naar toe te gaan.’

Maar de samenwerking is tweeledig.

Omdat Vopak investeert in een goede relatie, doet Ruigoord precies hetzelfde.

‘Wanneer zij een groot feest geven, dan regelen zij zelf de beveiliging van onze terminal. In het verleden waren dat momenten dat feestgangers wel eens over de hekken klommen. Toen zijn we met ze in gesprek gegaan over een oplossing.

Verder gaan wij op hun verzoek verlichting bijdraaien, gaan we samen bomen planten en vieren we ook jaarlijks kerst met elkaar. Een betere buur kunnen we ons haast niet wensen.’

Zoals hij het vertelt klinkt het luchtig en logisch, maar het is geen vanzelfsprekendheid. De Gier: ‘Dat klopt. We hadden onlangs een Maleisische minister op bezoek die graag wilde weten hoe je als

‘Door zeer geavanceerde dampretour- en dampverwerkingssystemen hebben we op onze terminal bijna geen emissies.’ groot industrieel bedrijf een relatie kunt opbouwen met een dergelijke community. We doen iets goed.’

Ambities De Gier is nu een jaar en tien maanden terminal manager van de twee Vopakterminals. De komende jaren wil hij meer investeren in de positie van de totale haven van Amsterdam. ‘Wat dat betreft concurreren we met de reuzen Rotterdam en Antwerpen. Maar die grootte heeft ook nadelen. Je bent daar veel anoniemer. Hier kan ik als individu dingen veranderen.’

Daarom wordt geïnvesteerd in een goed netwerk en in een betere ketensamenwerking. Op de terminal zelf zorgt de plantmanager met klanten en in samenwerking met de brancheorganisatie Votob dat er grip is op de producten die worden opgeslagen. ‘De producten van onze klanten gaan de hele wereld over.

Als belangrijke schakel in die keten voelen we ons verantwoordelijk. Uiteraard willen we dat de klanten en de klanten van onze klanten een eerlijk product krijgen, en we vinden dit ook belangrijk voor het milieu.’

Duurzaamheid, luchtkwaliteit en CO2-reductie zijn vraagstukken waar ieder industrieel bedrijf mee te maken heeft. ‘We hebben binnen Vopak een duurzaamheidsprogramma. En ook vanuit de haven ligt er een ambitie om te vergroenen.’ Best een lastige opdracht voor een bedrijf dat benzine en diesel opslaat. ‘Maar wat we kunnen doen, willen we ook doen. Door zeer geavanceerde dampretour- en dampverwerkingssystemen hebben we op onze terminal bijna geen emissies, daar zijn we trots op. Het gaat hier wel om de toekomst. Die van mij, maar ook die van mijn dochters.

Natuurlijk moeten we ons daar hard voor maken.’ ■ PETROCHEM 12 - 2017 41

PET12 P Plantmanager.indd 41

05-12-17 18:38

FRIJNS INDUSTRIAL GROUP WE CONSTRUCT YOUR STEEL De FRIJNS INDUSTRIAL GROUP is met meer dan 80 jaar ervaring een internationale staalbouwer en specialist op het gebied van engineering, productie,conservering, montage, onderhoud, dak-en wandbeplating en project management van staalconstructies en turn-key projecten voor de industrie.

Heeft u interesse in een vrijblijvende afspraak? Bel ons voor informatie of kijk op www.frijnsgroup.com

FRIJNS INDUSTRIAL GROUP De Valkenberg 14 6300 AD Valkenburg aan de Geul T F

+ 31(0) 43 601 0101 + 31(0) 43 601 0102

E W

info@frijnsgroup.com www.frijnsgroup.com

Vakspecialisten met een hart voor staal.

FIG_B&S_ad_1-2_dec2014.indd 1

ADVERTENTIE-INDEX

20-11-14 10:54

Abonnees . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

WINGAS Energie voor winnaars.

Zonder voldoende energie is het onmogelijk om op topniveau te presteren.

WINGAS levert aardgas aan industriële bedrijven: snel, flexibel en voordelig.

Actemium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Aertssen Kranen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Andus Group . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Eco Ketelservice Verhuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Frijns Steel Construction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Hempel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Hi-Force Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 iMaintain 2018 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Joulz Energy Solutions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 KNGF. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Market review . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60-61 M.O.B. Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Nyenrode collegereeks Plant Management Next . . . . . . 58 Petrochem platform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46-48 Petrochem thema’s 2018 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 RvB Engineering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Stork Technical Services Holding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Stratt+ Industrial Management . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Sulzer Turbo Services Rotterdam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Total Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Veiligheidscoalitie van het Jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Verwater Group . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

www.wingas.nl

PET12 Advertenties.indd 42

Watervisie 2018 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Wingas Benelux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

05-12-17 18:31

AGENDA Februari

April

1 februari 2018 Utrecht www.energieopslagcongres.com

Energieopslag & -distributie

Save the date!

De commercialisering van opslag creëert nieuwe kansen op alle niveaus. De ontwikkelingen in thuisaccu’s, buurtbatterijen en industriële opslag volgen elkaar in rap tempo op. Waar is opslag zinvol en wanneer is het rendabel?

Ook in distributie worden stappen gemaakt. Dit is geautomatiseerd, maar zijn ze ook gedigitaliseerd? En hoe kunnen we de intelligentie van de netten optimaal benutten?

11 april 2018 Ahoy, Rotterdam www.petrochem.nl/inschrijfpagina/veiligheidscoalitie

6 februari 2018 Carlton Oasis, Spijkenisse iir.nl/events/shutdowns-turnarounds

Shutdowns & Turnarounds Wilt u uw shutdown efficiënt aanpakken en minder kosten maken? Tijdens de negentiende editie van Shutdowns & Turnarounds wordt u voorzien van de nieuwste trends en oplossingen voor industrieel shutdown management: specifiek gericht op en voor de shutdown professionals in de Benelux. Het congres biedt gerichte praktijkcases, thematafels, een discussiepanel en presentaties die u verder helpen tijdens uw voorbereidende en uitvoerende werkzaamheden voorafgaande en tijdens uw shutdown.

Save the date!

15 februari 2018 ICDUBO, Rotterdam www.watervisie.com

Watervisie 2018: Proactieve coalities Tijdens het congres Watervisie 2018 laten verschillende water- en industriële coalities zien hoe ze bij elkaar zijn gekomen en hoe ze hun doelen willen verwezenlijken. En wat levert de samenwerking ze op?

Daarnaast komen ook verschillende experts aan het woord over de mogelijkheden en uitdagingen van coalities. Bovendien wordt al weer voor de zesde keer de Water Innovator of the Year gekozen.

Maart 20-22 maart 2018 Ahoy, Rotterdam www.easyfairs.com/stocexpo-europe-2018

StocExpo Europe 2018 StocExpo Europe is a large international event for the tank terminal industry. The three day exhibition and conference is hosted in the heart of the ARA-region, the world’s largest oil and gas trading hub. With three days of business opportunities, networking and knowledge sharing, StocExpo Europe is an event not to be missed.

Veiligheidscoalitie van het Jaar Veiligheid vraagt om verbinding, nauwe samenwerking tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers, partijen uit verscheidene sectoren en bedrijven die vaak een verschillende achtergrond hebben, kortom echt partnerschap. Voor Veiligheid Voorop en Industrielinqs reden om op zoek te gaan naar de beste voorbeelden van ‘real partners in safety’. Op woensdag 11 april 2018 wordt daarom tijdens de beurs Safety&Health@Work voor het eerst de VeiligheidsCoalitie van het Jaar 2018 gekozen tijdens een inhoudelijk middagprogramma met aansluitend een diner en de uitreiking van de award. Heeft u mogelijke kandidaten in uw netwerk? Mailen kan naar Corine Baarends (baarends@vnoncw-mkb.nl) of naar Wim Raaijen (wim@industrielinqs.nl).

17-18 april 2018 Brightlands Chemelot, Geleen www.3dprintingmaterialsconference.com

3D Printing Materials Conference The roads to success in the 3D printing sector will depend on fine-tuning materials to the needs of each application. But simultaneously, it raises many associated questions: which developments can be expected in the near future? Which markets will be influenced on short term? How can materials be produced cost-efficiently?

The following topics will be covered: application of polymers in 3D printing (from standard to high quality / high risk), and multi material 3D printing

Mei 29-31 mei 2018 MECC, Maastricht www.utecheurope.eu

UTECH 2018 UTECH Europe biedt de nieuwste wereldwijde ontwikkelingen op het gebied van polyurethaantechnologie.

Onder de meer dan honderd exposanten die al zijn bevestigd, zijn BASF, Covestro, Dow Europe, Evonik, Huntsman, Repsol, machineleveranciers, technische adviesbureaus en testlaboratoria.

Het congresprogramma omvat alle aspecten van de polyurethaanindustrie, waaronder markten, hernieuwbare bronnen, de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van polyurethaanwetenschappen, innovatie, flexibele schuimen, PU-composieten, energie-efficiënte harde schuimen en CASE (coatings, kleefmiddelen afdichtmiddelen en elastomeren).

PETROCHEM 12 - 2017 43

PET12 H Agenda.indd 43

05-12-17 16:34

iTANKS-LEDEN Petrochem Platform

DEZE RUBRIEK WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

KANTOORMEUBILAIR VAN AMSTERDAMS GRACHTENPLASTIC Social enterprise Plastic Whale en meubelfabrikant Vepa gaan een volledig circulaire kantoormeubellijn maken van Amsterdams grachtenplastic.

Uniek aan het productieproces is dat Plastic Whale zelf de grondstof voor vervaardiging van de lijn opvist.

Sinds 2011 zet Plastic Whale zich in voor plasticvrije wateren. Dit doet de organisatie door economische waarde te creëren uit afval, met de betrokkenheid van zoveel mogelijk burgers, bedrijven en overheidsinstanties. Tot op heden heeft de organisatie vele tienduizenden PET-flessen uit het water gevist, die vervolgens zijn geupcycled tot hoogwaardige designsloepen. Met diezelfde sloepen vist Plastic Whale nu naar plastic afval voor de vervaardiging van de kantoormeubellijn.

Marius Smit, oprichter Plastic Whale: ‘Dit jaar vissen we in Amsterdam naar verwachting ruim 40.000 PET-flessen op. Voor de productie van de meubellijn zijn echter veel meer flessen nodig. Daarom willen we onze pijlen nu ook op het buitenland gaan richten, waar de plastic soep een nog groter probleem vormt.’

Alle onderdelen van de meubels worden zo geproduceerd dat ze aan het einde van de levensduur kunnen worden gedemonteerd om als nieuwe grondstof te dienen, met zo min mogelijk belasting voor het milieu.

De verwachting is dat de eerste reeks kantoormeubelen in het eerste kwartaal van 2018 wordt gelanceerd.

FOTO: PLASTIC WHALE

INNOVATIE

HITTEBESTENDIG EIWIT IN DAMPENDE COMPOSTHOOP ONTDEKT Wageningse onderzoekers hebben een eiwit ontdekt dat inzetbaar is voor de productie van bioplastics en bestand is tegen hitte. Ze ontdekten het eiwit in een bacterie uit een walmende composthoop in Ede. Deze nieuwe, thermostabiele variant is van een eiwit dat belangrijke toepassingen heeft in de biotechnologie en mogelijk ook in de medische wereld.

De ontdekte eiwit-variant heet ThermoCas9. ‘Thermo’ vanwege de temperatuurbestendigheid en ‘Cas9’ naar het bacteriële SpCas9-eiwit dat recent de biotechnologie op zijn kop zette door ‘CRISPR-Cas genome editing’, waarbij stukken DNA heel specifiek kunnen worden veranderd.

Cas9-eiwitten zijn onderdeel van het zogenaamde CRISPR-Cas-immuunsysteem dat aanwezig is in veel bacteriën. Dit systeem is vooral bekend geworden omdat het geïsoleerde Cas9-eiwit ervan kan worden gebruikt voor het aanpassen van het DNA in allerlei soorten cellen: bacteriën, planten, dierlijke en menselijke cellen. In bacteriën bijvoorbeeld worden Cas9-varianten al veel gebruikt om het DNA te veranderen om zo de stofwisseling van de bacterie aan te passen en ervoor te zorgen dat hij meer produceert van een biotechnologisch interessant product zoals bioplastics.

Bijzonder aan het gevonden eiwit is dat deze onder hoge temperaturen stabiel (20 tot 70 graden Celsius) blijft. Hierdoor kan ThermoCas9 worden gebruikt in bijvoorbeeld thermofiele bacteriën, die zich thuis voelen bij hoge temperaturen. Deze bacteriën hebben veel potentie voor de biotechnologie, zoals voor het goedkoper produceren van bioplastics op hoge temperatuur.

PETROCHEM 12 - 2017 44

PET12 G-innovatie.indd 44

05-12-17 18:35

FOTO: ANTEA GROUP

SENSOREN GAAN MET DE STROOM MEE Wetenschappers van diverse universiteiten werken samen met advies- en ingenieursbureau Antea Group binnen project Phoenix aan sensortechnologie voor toepassing op plekken die ontoegankelijk zijn voor de mens. Zo onderzoeken ze of een zwerm van sensoren in een vloeistofsysteem kan worden meegevoerd, zonder eigen aandrijving, aldus Peter Baltus, professor Electrical Engineering aan de TU Eindhoven. ‘Ze kunnen niet alleen de temperatuur en druk meten, maar ook ultrasone echometingen doen. Zo wordt het mogelijk om de kwaliteit van de buizen en reactoren te achterhalen terwijl het systeem in bedrijf blijft. Dit kan een enorme kostenbesparing opleveren.’

De technologie is erg aantrekkelijk voor tal van toepassingen, stelt Léon Verhoeven, directeur Milieu en Veiligheid bij Antea Group. ‘Naast het meten van corrosie- of aanslagvorming, willen we de technologie ook inzetten om temperatuurverschillen te meten. Als ergens warmteverlies optreedt, waar gebeurt dit dan en wat kunnen we daar aan doen? We kijken dan niet zozeer naar hoe en waar reparaties mogelijk noodzakelijk zijn, maar naar de manier waarop we het buissysteem kunnen optimaliseren.

Het ultieme doel is voorspellend te kunnen worden.’

Het project moet nog wel een aantal hobbels nemen. Zo moet het gebruik van de sensoren altijd veilig zijn. Baltus: ‘Er mogen bijvoorbeeld geen sensoren in het systeem achterblijven. We willen op termijn kunnen garanderen dat we het volledige systeem kunnen waarnemen. Dat betekent dat de sensoren zich bij aftakkingen in een buissysteem moeten opsplitsen naar beide richtingen. Dat is niet eenvoudig als je ervan uit gaat dat de sensoren geen eigen aandrijving hebben.’

Een andere uitdaging is de grootte en het gebruik van batterijen. ‘De sensoren moeten erg klein en licht zijn. Dit betekent dat ze een lichte batterij moeten bevatten of zonder batterij moeten kunnen werken. Qua grootte denken we momenteel aan variaties tussen een tennisbal en een knikker.’

PLASTIC BIERGLAZEN ONEINDIG GERECYCLED Bordex Packaging gaat het gebruik van nieuwe (virgin) grondstoffen voor PET bier- en drinkglazen de komende jaren zoveel mogelijk beperken. De ambitie is om de inzet van nieuwe grondstoffen binnen tien jaar tot nul procent te reduceren. Het Apeldoornse bedrijf produceert honderd procent hernieuwbaar en recyclebaar PET, PET360 genaamd. Dit materiaal kan vrijwel oneindig worden hergebruikt. Tot nu toe werden de PET-glazen geproduceerd met zo’n veertig procent recycled PET, aangevuld met zestig procent virgin PET. Dankzij de inzet van PET360 is het nu mogelijk om wegwerpglazen te produceren van 100 procent post-consumer PET-afval (flessen, glazen). Hiermee wordt nagenoeg dezelfde kwaliteit als glazen van virgin kunststof bereikt. Zelfs het snijafval wordt opnieuw ingezet. Zo gaat er niets verloren in het productieproces.

PET360-glazen worden na gebruik op een creatieve manier ingezameld.

Het doel is dat elk gebruikt glas wordt ingeleverd. De gebruikte glazen worden per evenement gegroepeerd en tot balen geperst. De hoeveelheid wordt verzameld, gewassen, gesorteerd en versnipperd tot granulaat. Via het afvalvolgsysteem wordt de organisatie per evenement exact geïnformeerd over de ingezamelde hoeveelheid. Het PETgranulaat wordt vervolgens ingezet voor de productie van drinkglazen voor de eerstvolgende editie van het evenement.

iTANKS-LEDEN Petrochem Platform

DEZE RUBRIEK WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

PETROCHEM 12 - 2017 45

PET12 G-innovatie.indd 45

05-12-17 18:36

Het Petrochem platform brengt experts, gebruikers en leveranciers van producten en diensten bijeen om bij te dragen aan transparante informatievoorziening rond de olie- en chemische industrie.

Het Petrochem platform bereikt zijn doelgroep via het vakblad Petrochem, de website www.petrochem.nl, de nieuwsbrief, rondetafelbijeenkomsten, het jaarcongres Deltavisie en andere events.

PARTNERNIEUWS

PARTNERS VAN HET PETROCHEM PLATFORM

Samenwerking UTwente en iTanks De Robotics & Mechatronics faculteit van Universiteit Twente en iTanks gaan actief samenwerken. Beide partijen hebben de doelstelling een sterke relatie op te bouwen en een beter ecosysteem voor robotica te creëren. Hiermee wordt het toepassen van wetenschappelijke kennis op het gebied van robotica en mechatronica binnen de industrie gestimuleerd.

Robotica en mechatronica kunnen binnen de industrie bijvoorbeeld bijdragen om fysiek zwaar werk te verlichten of gevaarlijk werk veiliger te maken.

Bluswaterbassin met zelfhelend beton Een bluswaterbassin van Havenbedrijf Rotterdam is voorzien van bijzondere betonnen wanden. Door de toevoeging van bacteriën aan het beton zijn ze zelfhelend. Zodra de bacteriën in aanraking komen met water worden ze actief en ‘metselen’ ze de scheur weer dicht met kalksteen. Deze technologie is ontwikkeld door de TU Delft en door de samenwerking tussen BAM Infra en Basilisk nu in de praktijk toegepast.

Het bassin is een betonnen bak met en is 47 meter lang, 5 meter hoog en 5,5 meter breed. Twee wanden zijn uitgevoerd met regulier beton en twee, bij wijze van proef, met de toevoeging van de bacteriën. Het is voor het eerst dat dit op grote schaal wordt toegepast in een in het werk gestorte constructie.

Bekijk de partnerfilmpjes op www.petrochem.nl/partners-leden

CONTENTPARTNERS

LEDEN VAN HET PETROCHEM PLATFORM

KLEUREN: LOGO CITTÀ ROMANA PANTONE

CMYK

ROOD: PMS 1797 ORANJE: PMS 158 LICHT ORANJE: PMS 1505

ROOD: 5-90-75-0 ORANJE: 5-70-90-0 LICHT ORANJE: 0-30-70-0

Zeeland klimaatbestendig De Zeeuwse gemeenten, Waterschap Scheldestromen, DELTA Netwerkgroep en Evides Waterbedrijf bundelen hun krachten om Zeeland klimaatbestendig te maken. De inrichting van de openbare ruimte, riolering, rioolwaterzuivering en drinkwatervoorziening worden op elkaar afgestemd en als het mogelijk is worden taken gezamenlijk uitgevoerd. Deze samenwerking zorgt voor een toekomstbestendige waterhuishouding en verbeterde waterketen.

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Petrochem platform, kijk dan op www.petrochem.nl of neem contact op met Janet Robben: janet@industrielinqs.nl - 020 312 2085

PET12 L-Platform.indd 46

05-12-17 18:21

‘EXPERTQU TES’ Wil je als bedrijf groeien, dan betekent dit dat niet alleen de productie, omzet of mankracht moet groeien, maar dat je als gehele organisatie groeit, wat betekent dat je tegelijkertijd moet kunnen verbeteren én vernieuwen.’

Emre Kaya, Plant Manager of the Year 2017, over het thema plantmanagement in deze editie.

Ontkoppel productie en ontwikkeling en verschuif de productie naar de gewone procesindustrie. Produceer alle medicijnen in concurrentie, niet alleen die medicijnen waarvan het patent verlopen is. Dan zijn prijzen tot een half miljoen euro per patiënt per jaar verleden tijd en kan iedereen goed worden geholpen.’

Henk Leegwater in zijn column in deze editie.

Waterprocessen zijn natuurlijk het meest gevoelig voor vorst. En welke procesindustrie heeft er geen koelwaterpompen, waterbehandeling of brandwaternet? Water en industrie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en juist daarom is het noodzakelijk rekening te houden met de winter.’

Je mag best af en toe wat tijd verliezen of beter gezegd nemen, om commitment te creëren. Want dat krijg je later terug in de effectieve uitvoering en de volgende stappen om nog verder te verbeteren en groeien.’

Chris Aldewereld in zijn column in deze editie.

Ronald Hoenen, Plant Manager of the Year 2015, over het thema plantmanagement in deze editie.

HET EXPERTPANEL VAN HET PETROCHEM PLATFORM BESTAAT UIT DE VOLGENDE SPECIALISTEN Johan Alebregtse AkzoNobel Industrial Chemicals, BU director Advanced Manufacturing

Frans Brüning KH Engineering, business development manager

Hans Kerkhoven voormalig topman Shell Global Solutions

Michel Leyseele Havenbedrijf Antwerpen, Head of Energy & Chemicals Department

John Schonewille Stratt+ Industrial Management, directeur

Roelf Venhuizen voormalig voorzitter Profion en directeur NAM

Cees Jan Asselbergs voormalig algemeen adviseur Deltalinqs

Jan Van Doorslaer voormalig woordvoerder BASF Antwerpen

Cor Kloet voormalig algemeen directeur SPIE Nederland

Cor van de Linde iTanks, managing director

Jaap Schouten TU Eindhoven, professor

Cyril Widdershoven Verocy, partner/ founder

Frank Beckx Essencia Vlaanderen, gedelegeerd bestuurder

Niko van Gent voormalig woordvoerder Huntsman Holland

Tijs Koerts Sr. Process Safety consultant

Michel Meertens DSM, site director

Wim Soetaert Universiteit Gent, professor

Roelof van Wijk Avebe, site director Foxhol

Jos Benders voormalig topman Lyondell

Michel Grijpink Hogeschool Utrecht, Learning & Development consultant

Cas König Groningen Seaports, directeur

Elsbeth Roelofs MVO Nederland, sectormanager Chemie, Internationaal MVO programma

Wouter Stam Flowid, managing director

Maaike de Wit Straatman Koster advocaten, advocaat

Katrien Bogaerts Kaneka, production engineer

Ronald Hoenen DSM Dyneema, site manager

Enrico Lammers Pro6com en DWG Process & Safety managing director/ partner

Chris Roubos Evides Industriewater, manager Sales & Marketing

Niek Stokman Tebodin West Nederland, sales manager oil & gas

Jeroen van Woerden Vaassen Flexible Packaging, CEO

Plant Manager of the Year 2015

Sandra de Bont VOTOB, directeur

Eward Hofstede Avebe, project director flavour development

Henk Leegwater Lexxin, consultant

Ruud Schenk ENGIE West Industrie, algemeen directeur

Gabriel Tschin Plant One Rotterdam, managing director

Jan Bout Bout&Co, partner

Joris Hurenkamp Havenbedrijf Rotterdam, business manager

Bart Leenders Neste, managing director

Egbert Schellenberg FNV, vakbondsbestuurder procesindustrie

Henk Veldink Hexion, site manager

Chris Bruijnes InnovatieLink, directeur

Emre Kaya Organik Kimya, site director

Frank de Leng Segin, new business manager

Dik Schipper voormalig production leader Dow Benelux

René Venendaal BTG Bioliquids, algemeen directeur

Plant Manager of the Year 2017

PET12 L-Platform.indd 47

Plant Manager of the Year 2016 Cor Zijderveld SBE, voorzitter

05-12-17 18:21

MAGAZINE ONLINE FILM EVENTS MEETINGS AWARDS EXPERTS LEDEN PARTNERS ZICHTBAARHEID BEREIK CONTACT KENNISDELING

Het Petrochem platform is een zelfstandig en onafhankelÄłk managementplatform voor de olie- en chemische industrie, gericht op opdrachtgevers en toeleveranciers in de hele keten van oliewinning, via raffinage en bulkchemie tot fÄłnchemie Het Petrochem platform deelt kennis en inspiratie door de integratie van netwerk, magazine, website, events, social media, film, verkiezingen, round tables en specials.

Het Petrochem platform versterkt uw netwerk.

Het Petrochem platform kent experts, leden en partners.

Meer weten: Janet Robben +31(0)20 31 22 085 janet@industrielinqs.nl

Het Petrochem platform biedt partners een optimale mix van zichtbaarheid, bereik, contact en kennisdeling.

www.petrochem.nl PET12 48 170308Advertenties.indd iLinqs Platformadv.indd 1

05-12-17 08-03-17 18:31 16:02

ONBEVANGEN

‘Het afkoelen van een paar graden kan een destillatie behoorlijk beïnvloeden. Zo blijven bijvoorbeeld stoffen als butaan en ethyleenoxide vloeibaar in plaats van gasvormig als de temperatuur het vriespunt nadert.’

Net als thuis Mijn vorige column ging over de (na)zomer, maar die lijkt momenteel weer heel ver weg. Want nu wordt record na record verbroken. Nee, niet vanwege de Olympische Spelen, die moeten nog beginnen, maar door de ochtend- en middagspits. Met een beetje regen loopt heel het verkeer in Nederland al vast, laat staan nu de temperaturen fors beginnen te dalen. Elke keer als er een nieuw filerecord is gevestigd, wordt het de volgende morgen alweer verbroken.

Ik heb het natuurlijk over de komst van de winter. Dat brengt leuke dingen met zich mee, zoals mooie plaatjes van besneeuwde landschappen, maar ook een hoop ellende als je je niet goed voorbereidt. Het persoonlijke leed is nog beperkt, maar toch is het vervelend als de buitenkraan bevriest of de verwarmingsketel in storing gaat door gebrek aan onderhoud.

Kwaliteit van isolatie Het wordt ernstiger als dit soort problemen in het groot optreden. En juist daarom is menig industriële inrichting zich momenteel aan het voorbereiden op winterse omstandigheden.

Zaken die zeer vanzelfsprekend zijn, hebben op industriële schaal namelijk grote gevolgen. Het afkoelen van een paar graden kan een destillatie behoorlijk beïnvloeden. Zo blijven bijvoorbeeld stoffen als butaan en ethyleenoxide vloeibaar in plaats van gasvormig als de temperatuur het vriespunt nadert.

En dan moet je goed nadenken op welke manier je warmte gaat toevoegen.

Elk jaar schijnen er een aantal opslagtanks plat getrokken te worden door het vastvriezen van de veiligheidsventielen, in combinatie met het afkoelen van de dampen in de tanks.

Het warm houden van het equipment lijkt de makkelijkste optie, maar vraagt vaak meer dan in eerste instantie gedacht.

Tracing is een mooie manier om apparatuur en leidingen op temperatuur te brengen, maar stoomtracing heeft een averechts effect bij lekkage, doordat het met water werkt, en elektrische tracing is vaak lastig goed af te stellen.

Maar de winter heeft ook voordelen. Pas in deze periode wordt de kwaliteit van de isolatie echt zichtbaar, als in leidingen ver-

stoppingen ontstaan door koude intreding. Eenvoudige beschadigingen leiden namelijk al snel tot grote doorzetproblemen.

Stoomslang Op het vlak van persoonlijke veiligheid brengt de winter haar specifieke gevaren. Een onschuldige stoomlekkage kan leiden tot ijspegels zo groot als je onderarm. En het toeval wil dat die meestal op de meest onbereikbare plaatsen aangroeien, op gevaarlijke hoogtes en het liefst recht boven de doorgaande looproutes. Looproutes die glad kunnen worden, maar waar geen strooiwagen kan komen. En het strooien van zout moet dan weer voorzichtig gebeuren, want we snappen allemaal wat zout doet als het met vocht en warme, stalen delen in contact komt... Echt comfortabel zijn zulke omstandigheden ook niet als je in de snijdende wind op een steiger met een stoomslang een geblokkeerde leiding moet opwarmen. Menig operator zal de stoomslang een keertje extra om zichzelf heenslaan, zodat niet alleen de leiding warm wordt.

Antivries Waterprocessen zijn natuurlijk het meest gevoelig voor vorst.

En welke procesindustrie heeft er geen koelwaterpompen, waterbehandeling of brandwaternet? Water en industrie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en juist daarom is het in ons klimaat noodzakelijk rekening te houden met de winter.

Daarom worden momenteel procesgebouwen afgedicht met zeilen om de warmte vast te houden, bluswatersystemen droog gezet om bevriezing tegen te gaan en koelwatersystemen voorzien van antivries-toevoegingen. Eigenlijk net als thuis. De buitenkraan aftappen, antivries in de ruitensproeier van de auto en de cv-ketel nog eens goed laten controleren.

Chris Aldewereld is ingenieur Scheikundige Technologie en werkzaam als Adviseur Industriële Veiligheid.

Aldewereld@gmail.com

PETROCHEM 12 - 2017 49

PET12 J Onbevangen.indd 49

05-12-17 16:36

PETROCHEM 12 - 2017 50

PET12 X Themaspread.indd 50

05-12-17 18:44

THEMA PLANTMANAGEMENT

FOTO: HARALD PETTERSEN - STATOIL

• Steeds meer plant- en sitemanagers zijn blij met de huidige vergrijzing. Ze vinden het goed als er plaats wordt gemaakt voor jonge mensen die de stap naar Industrie 4.0 gemakkelijker kunnen maken.

• De nieuwe RWE-directeur Taco Douma ziet een grotere rol voor biomassa dan alleen als transitiebrandstof.

‘Biomassa is de enige duurzame koolstofbron voor de chemische sector.’

• ‘Er zijn nogal wat spanningen of dilemma’s waar beslissers mee om moeten gaan. Moet je je bestaande systemen continu verbeteren of moet je rigoureus vernieuwen? En hoe ga je dat doen? Vanuit een top-down strategie of wil je operators betrekken en bottom-up gaan werken?

PETROCHEM 12 - 2017 51

PET12 X Themaspread.indd 51

05-12-17 18:44

Verkoop stoom- en warmwaterketels

Eco Steam Trading & Consultancy bv

www.eco-steamandheating.com +31 (0)13 583 94 40 | info@eco-steamandheating.com

Your Service Solution for Rotating Equipment

Sulzer is the leading service provider for rotating equipment.

Our customized and innovative solutions help to reduce maintenance time and cost, and improve the eďŹƒciency and reliability of your equipment.

When pumps, turbines, compressors, and generators are essential to your operations, you need a service partner you can trust.

Contact us to discover your best service solution.

PET12 Advertenties.indd 52

Sulzer Turbo Services Rotterdam B.V. Rotterdam Service Center Moezelweg 190 NL-3198 LS Europoort RT. Phone +31 181 282000 Fax +31 181 282002 sulzertsrotterdam@sulzer.com www.sulzer.com

ADOPTEER EEN PUP

EN HELP ’M BLINDENGELEIDEHOND WORDEN.

WWW.ADOPTEEREENPUP.NL

05-12-17 18:31

OPLEIDING

Leve de vergrijzing?

Je hoort het nog niet vaak, maar toch hoor je steeds meer planten sitemanagers die blij zijn met de huidige vergrijzing. Ze vinden het goed als er plaats wordt gemaakt voor jonge mensen die gewend zijn om bijvoorbeeld met iPads te werken. Die ’s avonds nog even op hun smartphone of pc kijken of alles goed verloopt.

Die zodoende de stap naar Industrie 4.0 gemakkelijker kunnen maken.

Wim Raaijen

Door de opkomst van betaalbare sensoren en computers met enorme rekencapaciteit wordt het steeds meer mogelijk om met concepten als big data en Industrie 4.0 aan de slag te gaan. Volgens professor Henk Akkermans, directeur van World Class Maintenance, heeft juist de procesindustrie een burning platform.

Digitalisering biedt verouderende installaties in de procesindustrie de mogelijkheid om te moderniseren.

Grote verschillen Dat levert meteen een vraag op. Is digitalisering een vliegwiel of een randvoorwaarde voor modernisering van de procesindustrie? Waarschijnlijk beide. Als bedrijven er niets mee doen, dan komen ze op achterstand te staan. Tegelijkertijd kunnen koplopers op dit gebied al op relatief korte termijn successen boeken.

Zo gebruikt AkzoNobel bij chloorproductie in Rotterdam en in Delfzijl sensoren die al standaard in elektrolyzers zitten om meer data te verzamelen. Daar zijn na analyse enkele wetmatigheden uit naar voren gekomen. De installaties zijn hierdoor anders ingeregeld, wat in beide fabrieken jaarlijks honderdduizenden euro’s aan energiebesparing oplevert.

In de procesindustrie zijn er grote verschillen tussen bedrijven als het gaat om Industrie 4.0. Grote concerns als AkzoNobel en Dow zijn centraal al bezig met concepten voor hun vestigingen.

Ook kleine, groeiende bedrijven lijken moderne technieken aan te grijpen om op een efficiënte manier te groeien.

Aan de slag De meeste bedrijven zien wel de mogelijkheden, maar voelen nog geen urgentie om sneller te digitaliseren. Vaak zijn ze zo gefocusseerd op de dagelijkse processen en lopende verbeterprojecten dat ze

nauwelijks aandacht kunnen opbrengen voor de mogelijkheden van digitalisering.

In de Nederlandse procesindustrie is industriecluster Chemelot in Geleen volgens onderzoek van PwC en Mainnovation dit jaar koploper op het gebied van Industrie 4.0. Met name dienstverlener Sitech is nadrukkelijk bezig met de inzet van innovatieve concepten bij de verschillende chemiebedrijven op het terrein. Het voordeel van de overkoepelende aanpak is dat de verschillende bedrijven veel minder hoeven te investeren dan wanneer ze alleen aan de slag zouden gaan.

Arbeidsextensieve processen Vooral bedrijven die momenteel investeren in nieuwe installaties bouwen ze vol met sensoren. Dat vraagt om andere capaciteiten van het personeel. Natuurlijk is de kennis van de huidige mensen hard nodig, maar geleidelijk groeit de vraag naar steeds meer multifunctionele operators en ook data-analisten.

Mbo’s en hbo’s moeten daar op anticiperen. Maar nog belangrijker is dat huidige en toekomstige medewerkers bereid zijn om hun leven lang bij te leren. Duurzame inzetbaarheid wordt dat genoemd.

Op dat vlak kan de industrie ook leren van bijvoorbeeld de gezondheidszorg.

Waarom niet een register, waarin kennis, ervaring en bevoegdheid worden bijgehouden. Zoiets kan natuurlijk ook in het leven worden geroepen voor technische medewerkers in de industrie.

Voor verschillende bedrijven biedt de vergrijzing momenteel de mogelijkheid om nog voller in te zetten op digitalisering. Niet alleen worden arbeidsextensieve processen daarmee mogelijk, ook wordt het voor jonge mensen gemakkelijker om de stap te maken naar innovatieve manieren van produceren. ■ PETROCHEM 12 - 2017 53

PET12 X1 Rapport.indd 53

05-12-17 17:10

INDUSTRIE&ENERGIE

‘Biomassa is enige duurzame bron koolwaterstoffen’ De nieuwe RWE-directeur Taco Douma ziet een grotere rol voor biomassa dan alleen als transitiebrandstof. ‘Biomassa is een koolstofneutraal alternatief voor energieopwekking, maar ook de enige duurzame koolstofbron voor de chemische sector.

Samenwerking tussen die twee sectoren kan de energietransitie versnellen én betaalbaar houden.’

David van Baarle

RWE ondervond de afgelopen jaren hoe grillig de Nederlandse politiek kan zijn.

Waar de industrie bij kabinet Balkenende II nog aandrong op ruimte voor meer kolencentrales, keerde de publieke opinie zich de laatste jaren ineens tegen dezelfde centrales. De politiek ging mee in het negatieve sentiment en nog voor de eerste nieuwe centrale was opgeleverd, brandde de discussie los om ze te sluiten. Een oplossing werd gevonden in het meestoken van biomassa. Biomassa gebruikt kooldioxide als voedingsstof om te groeien, waardoor het verbranden ervan geen extra CO2-emissies oplevert.

Maar ook de bijstook leidde tot negatieve publieke sentimenten. Eerst omdat primaire biomassa zou kunnen concurreren met de voedselketen. Maar ook de secundaire biomassa, de houtachtige gewassen, werd afgeserveerd omdat het zou bijdragen aan het langer openhouden van ‘vervuilende kolencentrales’.

Het nieuw aangetreden kabinet Rutte III meldde in oktober dan ook tegelijk met zijn ambitieuze klimaatambities dat het zou stoppen met SDE+-subsidie voor het meestoken van biomassa. Opmerkelijk genoeg kreeg de afvang en opslag van CO2 wel hernieuwde aandacht.

Misleidende term Taco Douma was vanaf 2015 als plantmanager verantwoordelijk voor de prestaties van de Eemscentrale in de

INDUSTRIE & ENERGIE 2017 Taco Douma spreekt tijdens Industrie & Energie 2017’ op 12 december bij FME te Zoetermeer over samenwerking tussen de industrie en de energiesector en de rol van RWE in de biomassaketen. Kijk voor meer informatie op www.utilities.nl/jaarcongres2017.

Groningse Eemshaven en is sinds begin oktober aangesteld als directeur kolen-, biomassa- en gascentrales continentaal Europa bij RWE. Hij zit daarmee min of meer direct aan het stuur bij de transitie die ook RWE zal moeten doormaken.

Biomassa speelt daar wat Douma betreft een hoofdrol in, wat niet wil zeggen dat hij daarmee andere duurzame opties uitsluit: ‘We hebben alle opties nodig om maar een beetje in de buurt te komen van de gewenste negentig procent CO2-emissiereductie in 2050. Het is geen kwestie van of/of, maar én/én.

We hebben zowel zon, wind als schoon fossiel nodig met CO2-afvang en opslag, of nog liever, het gebruik van CO2 als grondstof. Energiebesparing hoort daar bij en dan niet alleen voor de energiebedrijven, maar ook voor de industrie, gebouwde omgeving en transportsector.

Wat dat betreft is energietransitie een misleidende term. Het impliceert dat alleen energiebedrijven moeten omschakelen naar duurzame alternatieven, maar de transitie vergt een heel andere inrichting van de samenleving.’

Ondersteuning De politieke keuze om oude kolencentrales te sluiten, volgt Douma nog wel.

‘De Eemscentrale is vijftien procent efficiënter dan de kolencentrales die de afgelopen jaren zijn gesloten. Dat betekent dat je alleen al op efficiencywinst evenveel energie en CO2 hebt bespaard als alle zon- en windparken bij elkaar. De bijstook van biomassa levert als bonus nog een extra CO2-besparing op. Daar komt bij dat de Eemscentrale uitermate flexibel is. Hoewel de centrale niet zo snel kan opschakelen als gascentrales, kunnen we wel redelijk eenvoudig het gaspedaal intrappen of loslaten. In de energietransitie zie ik dan ook nog steeds

PETROCHEM 12 - 2017 54

PET12 X2 Industrie&Energie.indd 54

05-12-17 17:09

Veel biomassa nodig In 2016 kreeg RWE nog een SDE+-subsidie toegewezen voor de bijstook van biomassa in zowel de Amer- als de Eemscentrale. De Amer Bio WKC zal successievelijk 35, 50 en uiteindelijk 80 procent biomassa bijmengen in de feedstock voor de poederkoolcentrale. Bijstook van biomassa in de Eemshaven start in 2019 met vijftien procent en wordt daarna opgeschroefd naar dertig procent. ‘De subsidie die we vorig jaar binnenhaalden, zullen we in 2019 effectueren. Vanaf dan krijgen we acht jaar lang subsidie, en dat betekent dat we in 2027 opnieuw moeten kijken of de markt volwassen genoeg is om zonder subsidie te kunnen draaien.’

Er kan natuurlijk meer met biomassa.

‘Ik denk dat het onverstandig is dat de overheid biomassa parkeert als transitiebrandstof. Ook de industrie zoekt naar duurzamere alternatieven voor fossiele koolwaterstoffen. De enige duurzame bron voor koolwaterstoffen is biomassa.

Als de industrie de huidige volumes kunststoffen wil blijven produceren, is daar veel biomassa voor nodig. We hebben de komende jaren nodig om de markt en benodigde infrastructuur voor biomassa volwassen te laten worden.’

Ketenintegratie RWE kondigde onlangs aan samen te werken met AkzoNobel, Avantium en Staatsbosbeheer in de bioraffinaderij op het chemiepark Delfzijl. Douma: ‘Het Zambezi-proces haalt glucose en suikerstroop uit houtachtige gewassen. Glucose is een waardevolle grondstof voor tal van chemische producten, terwijl suikerstroop kan worden omgezet in ethanol of andere biofuels. Hierna blijft lignine over, dat kan worden bijgestookt in onze centrales. Belangrijke partner is Staatsbosbeheer, die het mogelijk maakt om duurzame biomassa, het snoeihout uit onze eigen bossen, in het proces in te zetten. Deze ketenbenadering is een voorproefje van de nieuwe samenwerkingsverbanden die de energiewereld en de energiegrootverbruikers moeten aan-

FOTO: RWE

een belangrijke rol weggelegd voor dit soort efficiënte centrales. Niet alleen voor het leveren van basislast, maar steeds meer als ondersteuning van wind- en zonne-energie.’

Douma: ‘We hebben de komende jaren nodig om de markt en infrastructuur voor biomassa volwassen te laten worden.’ gaan. In het geval van biomassaketens, maar bijvoorbeeld ook bij CO2-afvang en utilisatie, zijn directe koppelingen tussen de energie- en industriewereld nodig. Wij kunnen onze kennis over biomassalogistiek, maar ook over energieproductie inzetten om de industrie te helpen in zijn missie de CO2-voetafdruk te verlagen. Dat biedt uitdagingen voor beide kanten, maar zeker ook economische kansen. De elektrificering van de energievraag is zo’n item dat kansen biedt voor zowel de energiebedrijven als de industrie. Power-to-heat, powerto-gas of power-to-products bieden allemaal kansen voor nieuwe productiemethoden en mogelijkheden voor de opslag van duurzaam opgewekte energie of peakshaving.’

Wat zowel de energiebedrijven als de industrie volgens Douma nodig hebben, is consistent politiek beleid dat in lijn is met een duidelijke visie op de toekomst van de energievoorziening. ‘Er is een te grote focus op de energiesector, terwijl ook de gebouwde omgeving en de transportsector hun steentje moeten bijdragen. Overigens zijn energiebesparende of CO2-uitstoot vermijdende maatregelen

in de industrie en de energiesector wel vaak vele malen goedkoper dan bijvoorbeeld in de gebouwde omgeving.’

Betaalbaar De industrie en de energiesector kunnen de energietransitie tegen lagere maatschappelijke kosten verduurzamen, maar daar moeten ze wel in worden gesteund.

‘CO2-belasting helpt daarbij niet, zeker niet als dat niet Europees of internationaal wordt genivelleerd. De enige uitkomst van een hoge CO2-prijs in Nederland zal zijn dat gascentrales niet meer rendabel zijn, kolencentrales duurder worden en we heel veel stroom importeren uit landen met minder oog voor milieueffecten van het energiesysteem.

Daarmee dien je het milieu niet, maar het is zeker ook niet goed voor de BV Nederland. Natuurlijk kunnen we alle kolencentrales sluiten, maar de rekening belandt uiteindelijk bij de consument.

Ik zou graag de emotie uit de discussies halen en een stapje terug doen. De ambitie voor negentig procent CO2-reductie in 2050 is het uitgangspunt, laten we nu kijken hoe we dat betaalbaar en betrouwbaar kunnen houden.’ ■ PETROCHEM 12 - 2017 55

PET12 X2 Industrie&Energie.indd 55

05-12-17 17:09

PLANTMANAGEMENT

Hoe gaan plantmanagers om met paradoxale spanningen?

‘Er zijn nogal wat spanningen of dilemma’s waar beslissers voortdurend mee om moeten gaan.

Moet je je bestaande systemen continu verbeteren of moet je rigoureus vernieuwen? En hoe ga je dat doen? Vanuit een top-down strategie of wil je operators betrekken en bottom-up gaan werken?

Ook standaardisatie versus maatwerk en snelheid versus kwaliteit zijn twee tegenstellingen die niet zo eenvoudig zijn te combineren.

Evi Husson

‘Het is de kunst om hier op een goede manier mee om te gaan’, stelt Marcel van Assen. Hij is in uiteenlopende rollen, als partner/adviseur bij OpX-Consultants en hoogleraar van de KLM-leerstoel in operational excellence bij TIAS, actief op het gebied van operational excellence en de ambidextere organisatie.

‘Managers zijn opgeleid om strategische keuzes te maken en prioriteiten te stellen. Niet kiezen stond gelijk aan verliezen. Tegelijkertijd ervaren managers steeds meer druk om zich ambidexter in te richten, dat wil zeggen gelijktijdig te voldoen aan exploratie én exploitatie, oftewel innovatie en optimalisatie. De ambidextere organisatie legt zich niet alleen toe op plannen, controleren en oplossen, maar staat ook onvoorspelbaarheid en variatie toe om continu te verbeteren en te vernieuwen.’

Kosten versus tijd Om zowel te kunnen optimaliseren als innoveren en te komen tot operational excellence, is het belangrijk om niet langer louter te denken in kosten, geeft Van Assen aan. ‘Een excellente bedrijfsvoering wil zeggen dat de juiste produc-

COLLEGEREEKS Het leiden van een fabriek vraagt steeds om nieuwe vaardigheden. Wat brengen Industry 4.0, Internet of Things en robotisering voor veranderingen mee? Dienend leiderschap, zelfsturende teams en een nieuwe kijk op eigenaarschap kan het moderne plantmanagement aan betere resultaten helpen.

Petrochem en Nyenrode organiseren in 2018 de collegereeks Plant Management NEXT (start 31 januari). Kijk voor meer informatie/aanmelden op: www.nyenrode.nl/opleidingen/p/collegereeks-plantmanagement-next

ten of diensten worden geleverd vanuit een systeem dat zodanig is ontworpen, bestuurd en georganiseerd dat de organisatie precies kan maken en leveren waar de markt om vraagt. De plant zal daarvoor gelijktijdig moeten innoveren en optimaliseren. Om daartoe te komen is het belangrijk om het eenzijdige kostendenken los te laten en meer te denken in tijd. In de moderne benadering van operational excellence staan niet de kosten, maar staat de snelheid centraal en is doorlooptijdverkorting de prestatieindicator. Wanneer doorlooptijden korter worden, betekent dit dat er sneller waarde wordt toegevoegd aan producten en diensten, en deze sneller kunnen worden geleverd aan de klant. Maar om sneller te kunnen leveren, moet de kwaliteit perfect zijn, aangezien de output meteen goed moet zijn. Als het niet goed is, is het afval en moet het opnieuw of worden herbewerkt. Dat leidt juist niet tot doorlooptijdverkorting.’

De betrouwbaarheid van de bedrijfsmiddelen moet ook hoger zijn. ‘Als je te maken hebt met een storing net als je het product moet maken, dan leidt ook dat niet tot doorlooptijdverkorting. Met andere woorden, door niet de focus op kosten, maar op tijd te leggen, en doorlooptijdverkorting te belonen, moet ook de kwaliteit en betrouwbaarheid toenemen. Tegelijk word je flexibeler.’

Als de doorlooptijden korter zijn, kan sneller worden ingespeeld op diverse veranderingen. ‘En je wordt goedkoper.

Het heeft immers geen zin om de doorlooptijd te verkorten door in de waardetoevoegende activiteiten te gaan snijden.’

Doorlooptijdverkorting betekent het elimineren van niet-waardetoevoegende activiteiten. Van Assen: ‘Door dergelijke verspillingen eruit te halen, bespaar je geld: efficiëntie is het gevolg van verbete-

PETROCHEM 12 - 2017 56

PET12 X3 Collegetour.indd 56

05-12-17 17:08

FOTO: BP

ringen in kwaliteit, betrouwbaarheid en flexibiliteit door je te richten op snelheid.’

Maatwerk versus standaardisatie Vervolgens is het belangrijk om slim om te gaan met variaties, geeft Van Assen aan. ‘Een centraal thema binnen operational excellence is het managen van variabiliteit. Je moet kunnen denken in enerzijds onnodige, disfunctionele en anderzijds functionele variatie. In de productieprocessen zijn vaak veel variaties die te weinig bijdragen tot iets goeds.

Denk bijvoorbeeld aan kwaliteitsafwijkingen, onnodige klantenvragen en spoedorders. Dit zijn variaties waar je niets aan hebt.’

Anderzijds zijn er positieve functionele variaties. ‘Door na te gaan welke variaties functioneel zijn en welke niet, kun je processen verder optimaliseren. Onnodige variaties worden uit het productfolio en de processen gehaald, waardoor er meer tijd over is voor die variaties die er wel toe doen en waar klanten voor wensen te betalen. Zo ben je door het elimineren van variatie in staat om meer maatwerk te leveren. Bedrijven die een goede balans vinden tussen die (schijnbare) tegenstellingen, blinken uit in operational excellence: meer klantwaarde én minder kosten.’

Van Assen: ‘Wanneer doorlooptijden korter worden, wordt er sneller waarde aan producten en diensten toegevoegd.’

Duurzame groei Emre Kaya, site director van chemiebedrijf Organik Kimya en Plant Manager of the Year 2017, geeft aan hoe hij omgaat met (schijnbare) tegenstellingen.

‘Als management speel je een rol om de verschillende belangen binnen de organisatie te sturen en te leiden en dat zorgt altijd voor enige spanning. Echter, niet alle paradoxen zie ik als echte tegenstellingen. Neem verbeteren versus vernieuwen. Deze twee aspecten zie ik beide als onderdeel van duurzame groei. Wil je als bedrijf groeien, dan betekent dit dat niet alleen de productie, omzet of mankracht moet groeien, maar dat je als gehele organisatie groeit. Dat betekent dat je tegelijkertijd moet kunnen verbeteren én vernieuwen.’

Bottom-up versus top-down De grootste tegenstelling ziet Kaya in bottom-up versus top-down. ‘Zelf geloof ik in inclusief management. Daarmee bedoel ik dat je per situatie moet bekijken hoe je het beste kunt managen.

In sommige gevallen is een top-down

benadering beter dan een bottom-up benadering.’ Kaya geeft een voorbeeld.

‘Is er weinig tijd en is de situatie dermate urgent, dan moet de manager meteen knopen kunnen doorhakken, zonder overleg. Stel dat er noodgevallen zijn die meteen beslissingen vergen. Er moet op dat moment iemand het voortouw kunnen en mogen nemen. Daarnaast zijn er voldoende andere situaties, zoals bijvoorbeeld langetermijnprojecten, waar het beter is om inclusief te zijn. In die situaties is het belangrijk om ook bottom-up ideeën en meningen te verzamelen en gezamenlijk een passende oplossing te vinden. Op die manier worden beslissingen veel beter en breder gedragen.’

Driehoek Wat betreft snelheid versus kwaliteit, ziet hij geen tegenstelling maar een driehoek. ‘Het kostenvraagstuk hangt samen met snelheid en kwaliteit. Je wilt veilig maar ook snel, binnen een bepaalde tijd met hoge kwaliteit en zo economisch mogelijk producten kunnen leveren.

Eenvoudig is dit niet. Daarom bekijk PETROCHEM 12 - 2017 57

PET12 X3 Collegetour.indd 57

05-12-17 17:08

S C H R IJ F N U IN!

COLLEGEREEKS PLANT MANAGEMENT NEXT EEN EFFICIËNTER PRODUCTIEPROCES EN BETERE RESULTATEN

Nieuwe technieken bieden nieuwe kansen, maar wanneer leveren innovaties daadwerkelijk wat op voor het Moderne Plant Management? Speciaal voor u ontwikkelden Nyenrode Business Universiteit en Petrochem de Collegereeks Plant Management Next.

RETURN ON EDUCATION:

UW INVESTERING

• Inzicht in de kansen en uitdagingen voor het moderne Plant Manage-

€ 1.995,- excl. BTW.

ment.

• Ontwikkel professionele vaardigheden en stuur uw teams en fabrieken met verbeterde impact aan.

STARTDATUM 31 januari 2018

• Praktische handvatten om hedendaagse uitdagingen om te zetten in effectieve strategieën op het gebied van communicatie, innovatie, veiligheid en leiderschap.

Ontwikkel een nieuwe kijk op eigenaarschap en help het moderne Plant

IN SAMENWERKING MET

Management aan betere resultaten!

MEER INFORMATIE EN INSCHRIJVING VIA

PP@NYENRODE.NL

+31 (0)346 291 717

EXECUTIVEEDUCATION.NL

NYENRODE. A REWARD FOR LIFE

PMN_A4adv_w34_01.indd PET12 Advertenties.indd 581

22-08-17 18:30 14:27 05-12-17

Minimale eisen Ook Ronald Hoenen, site manager bij DSM Dyneema en Plant Manager of the Year 2015, schijnt zijn licht op de tegenstellingen waar plantmanagers mee te maken hebben. ‘Voor alle paradoxen waar je mee te maken krijgt, moet je er als site voor zorgen dat je een visie hebt op de toekomst en duidelijk voor ogen hebt hoe je organisatie er over een aantal jaar uit zal zien. Op basis van die visie kun je een aantal belangrijke pijlers definiëren en prioriteiten stellen.’ Hij licht dit toe met de tegenstelling snelheid versus kwaliteit. ‘Wanneer je hebt vastgesteld dat kwaliteit een belangrijke prioriteit is voor de toekomst, maar je wilt tegelijkertijd ook snelheid creëren, dan moet je daar een keuze in maken of een goede combinatie zoeken. Als kwaliteit een hogere prioriteit heeft dan snelheid, dan moet je op z’n minst kijken wat de minimale eisen zijn die je aan kwaliteit stelt, voor je kunt praten over snelheid.

Er moet met andere woorden altijd een minimaal niveau van kwaliteit zijn om de snelheid te kunnen verhogen.’

Veiligheid De grootste paradox ligt bij Dyneema niet bij snelheid versus kwaliteit, maar bij veiligheid en running business. ‘Veiligheid is het allerbelangrijkste voor ons, en vervolgens moeten we tonnen produceren. Wijzigingen die snel kunnen leiden tot meer tonnen, zullen niet automatisch kunnen worden doorgevoerd omdat de veiligheid de hoogste prioriteit heeft en er altijd een aantal risico-analyses moeten worden gedaan. Omdat veiligheid de hoogste prioriteit heeft, maar we toch willen produceren en versnellen,

FOTO: BASF

ik steeds per situatie wat het beste past bij de organisatie. Uiteindelijk heeft het organisatiebelang altijd de hoogste prioriteit, wat betekent dat dit soms teleurstellingen met zich meebrengt.

Dat hoort bij leiderschap. Door op een no-nonsense, maar ook inspirerende manier uit te leggen waarom bepaalde beslissingen worden genomen – om de hogere doelstellingen te bereiken – kun je toch op begrip rekenen. Duidelijkheid en transparantie in de communicatie en het goede voorbeeld geven, zorgen ervoor dat bepaalde spanningen die er zijn, snel kunnen worden opgelost.’

zal er altijd een minimumniveau aan aandacht voor veiligheid moeten zijn en daar wijkt alle tijd voor. Voor je hoogste prioriteit moet je dus een minimumlevel creëren waar je echt altijd aan wilt voldoen. Op die manier wordt het wat eenvoudiger om met dilemma’s om te gaan.’

Ruimte Een dilemma tussen top-down en bottom-up is er volgens Hoenen eigenlijk niet. ‘De top of het management is er om de richting te bepalen. Wat gaan we doen en waarom? Vervolgens moet dieper in de organisatie worden ingevuld hoe dit wordt uitgevoerd, bottom-up dus. Als sitemanager probeer ik me heel erg bezig te houden met wat de richting of strategie is en leg ik prioriteiten. De invulling moet je overlaten aan de mensen die er verstand van hebben. Daar geef ik ze zoveel mogelijk ruimte voor om dat zelf te bedenken.’

Consensus Door de verantwoordelijkheid dieper in de organisatie te leggen, kom je enigszins terecht in een ander spanningsveld. In welke mate hou je vast aan standaard operating procedures en in hoeverre kun je vertrouwen op het vakmanschap van de operator? ‘Dat is een lastige afweging.

Je wilt dat alle leerervaringen uit het verleden in de standaardisatie worden vastgehouden, maar tegelijkertijd wil je voorkomen dat werknemers alleen maar doen wat hen wordt gevraagd en

een checklist afvinken zonder hun verstand te gebruiken. Ik wil dat mensen blijven nadenken. Om uit die paradox te komen, proberen we het eigenaarschap voor bijvoorbeeld instructies op de werkvloer zelf te leggen zodat ze deze updaten of aanpassen als dit leidt tot een verbeterde procedure. Dit heeft zowel voor- als nadelen. Het nadeel is dat het vormen van een gelijkvormige, gezamenlijke mening, en het stroomlijnen van gedachten tot verbeterde procedures kan zorgen voor vertraging. Maar het grote voordeel is dat de verbeteringen en veranderingen waarover een algehele consensus is bereikt, veel meer worden gedragen binnen de organisatie.’

Effectieve uitvoering Dat laatste zorgt voor een veel grotere winst, geeft Hoenen aan. ‘Door eigenaarschap dieper in de organisatie te leggen, maar het ook goed te faciliteren en organiseren, kun je de snelheid er nog enigszins in houden. Maar ik doe er liever twee weken langer over om tot een goede operating procedure (werkinstructie) te komen waar tachtig procent van de mensen achter staat en het ook zo willen uitvoeren, dan dat ik in twee dagen klaar ben en maar twintig procent bereid vind het zo te willen uitvoeren. Je mag best af en toe wat tijd verliezen of beter gezegd nemen, om commitment te creëren. Dat krijg je later weer terug in de effectieve uitvoering en de volgende stappen om nog verder te verbeteren en groeien.’ ■ PETROCHEM 12 - 2017 59

PET12 X3 Collegetour.indd 59

05-12-17 17:08

MARKET REVIEW ALGEMEEN

EXPLOSIEVEILIGE VERLICHTING & OFFGRID/HYBRIDE POWER SOLUTIONS

ERIKS bv

Toermalijnstraat 5 1812 RL ALKMAAR Postbus 280 1800 BK ALKMAAR Tel: +31 (0)72 514 15 14 Fax: +31 (0)72 515 56 45 E-mail: info@eriks.nl Website: www.eriks.nl Aandrijftechniek Afdichtings- & Rubbertechniek Stromingstechniek Industriële kunststoffen Gereedschappen, Onderhouds- & Veiligheidsproducten

Outback Power

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172 - 49 10 76 Fax: +31 (0)172 - 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl

Ridderpoort 14 2984 BG RIDDERKERK Postbus 257 2980 AG RIDDERKERK Tel: +31 (0)180- 41 59 88 Fax: +31 (0)180- 41 71 70 E-mail: info@noordchem.nl Website: www.noordchem.nl

DEMONTAGE

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172- 49 10 76 Fax: +31 (0)172- 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30- 666 97 80 Fax: +31 (0)30- 245 91 27 E-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

Industrieweg 11 7251 JT Vorden Tel: +31(0)575 55 73 06 E-mail: info@emsbroek.nl Website: www.emsbroek.nl

Postbus 70 2280 AB Rijswijk Tel: 088- 998 4621 Fax: 088- 998 4420 Email: inspectie@kiwa.nl Internet: www.kiwa.nl

MANUFACTURING EXECUTION SYSTEMS (MES)

MAGION Process Control Engineering B.V. Advies, specificaties, cursus, inspecties en audits volgens Internationale CINI Standaard Hofweg 1, 3208 LE Spijkenisse Tel: +31 181 698030 Email: info@ncti.nl Website: www.ncti.eu

MEETDIENSTEN IN HOOGSPANNINGSTECHNIEK

Foutlocalisatie- en kwaliteitsmetingen aan kabelverbindingen, transformatoren en schakelaars.

Power Quality metingen en thermografie. Kabelmontage (moffen en eindsluitingen 25 – 170KV gecertificeerd) en kabelreparatie.

Joulz Energy Solutions B.V.

Zalmstraat 7a, 3016 DS Rotterdam Postbus 19230, 3001 BE Rotterdam Tel.: +31 (088) 895 88 88 E-mail: meetdienst@joulz.nl Website: www.joulz.nl/diensten/ meetdiensten

INDUSTRIE ISOLATIE

NCTI

DDM Demontage B.V.

Emsbroek B.V.

Kiwa Inspecta Nederland B.V. Victor Lighting

De Noord Chemicals b.v.

Keuring, inspectie en bouw van (chemie)installaties BRL K903 gecertificeerd.

Staal, RVS en kunststof.

Website: www.eurotronic.nl

CHEMICALS

Chemicals, Lime, Recycling and Automotive

INSPECTIE, TANKS DRUKAPPARATEN, VLOEREN

Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

PIPE SUPPORTS

Dutramex B.V.

Energieweg 19 4143 HK LEERDAM Tel: +31(0)345 - 61 40 11 Fax: +31(0)345 - 61 95 25 E-mail: sales@dutramex.com Website: www.dutramex.com Veerhangers & -supports Hydraulische Schokdempers Trillingsdempers Bewegingsbegrenzers Pijpophangingen & -ondersteuningen Klemsystemen Glijplaten Isolatiepakketten Counter Weight Systemen Staalconstructies

PROCESS CONTROL

Onafhankelijk kennisinstituut voor procesisolatie in industrie

MAGION Process Control Engineering B.V. Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van Petrochem, neemt u dan contact op met Jetvertising, Arthur Middendorp, tel. 070 399 0000.

PETROCHEM 12 - 2017 60

56

PETROCHEM 11 – 2017

PET12 Advertenties.indd 60 Alle pagina's PET01_MartketReview.indd

05-12-17 18:30

MARKET REVIEW PROCESWATERKOELING

Koeltorens met open en gesloten koelwatercircuit & hybride verdampingskoelers Voor Nederland:

DEVAP PRODUCTS

Bizetlaan 16 5251 HA Vlijmen Tel: +31 (0)627 49 07 55 E-mail: info@devap.nl Website: www.devap.nl

STUDBOLTS

VEILIGHEID

BC Basco MANUFACTURER OF HIGH INTEGRITY BOLTING

Vierschaarstraat 7A 9160 LOKEREN Tel: +32 9 348 21 35 Gsm: +32 472 73 10 56 E-mail: sales@basco.be Website: www.bc-basco.com Contactpersoon : Toyah Timmermans

STAALCONSTRUCTIES

G4S Fire & Safety BV

Veiligheidstoezicht, Veiligheidsmaterialen & -middelen, Technische veiligheidsmiddelen Donk 1c 2991 LE BARENDRECHT Tel: +31 (0) 88 1160630 E-mail: safety@nl.g4s.com Website: www.g4ssafetysolutions.nl

WARMTEBEHANDELING

Elektrisch voorwarmen en gloeien / Inductie verwarmen / Stationaire en mobiele gloeiovens / Uitdrogen beton en coatings

Delta Heat Services B.V.

Scheelhoekweg 2 3251 LZ STELLENDAM Postbus 52 3250 AB STELLENDAM Tel: +31 (0)187- 49 69 40 Fax: +31 (0)187- 49 68 40 E-mail: info@delta-heat-services.nl Website: www.delta-heat-services.nl

UW VERMELDING HIER?

Bea Nederland B.V. Frijns Steel Construction b.v.

De Valkenberg 14 6301 PM Valkenburg a/d Geul Postbus 150 6300 AD Valkenburg a/d Geul Tel: +31 (0)43 601 01 01 Fax: +31 (0)43 601 01 02 E-mail: info@frijnsgroup.com Website: www.frijnsindustrialgroup.com

Anthony Fokkerstraat 2 3261 LB Oud Beijerland Postbus 1554 3260 BB Oud Beijerland Tel.: +31 (0)186 - 62 02 88 Fax: +31 (0)186 - 62 02 44 E-mail: sales@beaned.nl Website: www.beagroup.com

Neem contact op met Jetvertising Arthur Middendorp, tel. 070 399 0000

Smit Gloeidienst B.V.

Havenlaan 16 5433 NL KATWIJK (N. Br.) Tel: +31 (0)485 31 65 66 Fax: +31 (0)485 31 87 32 E-mail: info@smit-industrial.com Website: www.smit-industrial.com

PETROCHEM 12 - 2017 61 PETROCHEM 11 – 2017

PET12 Advertenties.indd 61

57

05-12-17 09:50 18:30 31-10-17

COLUMN

'In de farmacie moeten we geen patenten willen. Die leiden tot perverse prikkels.'

Ontkoppelen Er was weer veel discussie over de prijzen van geneesmiddelen.

Een middel voor patiënten met taaislijmziekte werd vanwege de hoge kosten aanvankelijk niet vergoed door zorgverzekeraars.

Onderhandelingen door de minister van Volksgezondheid zelf leidden tot een prijsverlaging van 170.000 naar 60.000 euro per patiënt per jaar, waardoor de vergoeding wel haalbaar werd.

Wat dat betreft is de farmaceutische industrie niet te vergelijken met de gewone chemische procesindustrie, waar marges zodanig zijn dat zulke prijsverlagingen echt niet kunnen. Ook niet onder invloed van een minister: die marges zijn er gewoon niet.

Marges Waar zit het verschil? Met name de hoge ontwikkelingskosten van nieuwe medicijnen zijn een factor van betekenis. De farmaceutische industrie zelf spreekt al gauw over een miljard euro voor een nieuw medicijn. Niet alleen vanwege de lange tijd die nodig is voor intensieve testen in diverse stadia, maar ook omdat het succespercentage in de orde van tien procent ligt.

Die investering moet worden terugverdiend met de verkoop van het medicijn voordat het patent verloopt. Daarna worden er gewone marges gemaakt.

Ik merkte dat zelf aan een medicijn dat ik gebruik. Na jaren veranderde de merknaam, de werkzame stof bleef dezelfde, en de prijs werd factoren lager. In onze procesindustrie wordt de prijs gerelateerd aan grondstoffen en operationele kosten. Bij de farmacie bestaat dat verband niet. De prijs wordt zo ver als mogelijk gemaximaliseerd.

Zijn er grenzen? In de geneeskunde wordt gewerkt met de kosten van een Quality Adjusted Life Year (QALY). Een heel jaar in goede gezondheid extra is één QALY. Is de gezondheid lager, dan ook de QALY. De kosten van een QALY accepteren we in Nederland van 50.000 euro tot een maximum van 80.000 euro. Dus zo toevallig is die verlaging van dat medicijn voor taaislijmziekte niet: mooi in de range.

Patenten Er is echter nog een verschil. Een chemisch product hoeft niemand te kopen, maar een medicijn kan het verschil tussen leefbaar of niet uitmaken, of zelfs de dood. Een fors ethisch dilemma. Afgelopen maand bracht de Raad voor Volksgezondheid en

Samenleving een rapport uit met als titel Ontwikkeling nieuwe geneesmiddelen: Beter, sneller, goedkoper. Als buitenstaander mis ik daarin echter een optie: ontkoppel productie en ontwikkeling volledig en verschuif de productie helemaal naar de gewone procesindustrie. Produceer alle medicijnen in concurrentie, niet alleen die medicijnen waarvan het patent verlopen is. Dan zijn prijzen tot een half miljoen euro per patiënt per jaar, zoals voor de ziekte van Pompe, verleden tijd en kan iedereen goed worden geholpen.

En de ontwikkeling dan, die kan toch niet zonder bijbehorende patenten? In de farmacie moeten we geen patenten willen. Die leiden tot perverse prikkels. Als een patent van een medicijn verloopt en daarmee ook de winst, wordt een gemodificeerde versie op de markt gebracht die weer wel onder een patent valt. Waarom komen er steeds weer nieuwe maagzuurremmers, cholesterolverlagers, bloeddrukverlagers enzovoort op de markt? De oude medicijnen functioneren veelal nog prima, alleen financieel niet. Er wordt geld gestopt in ontwikkeling van medicijnen waarop vooral de aandeelhouders zitten te wachten. En wie betalen die aandeelhouders? De patiënten. En via de zorgverzekeraars wij uiteindelijk allemaal.

Direct aansturen Als wij die ontwikkelingen dan toch betalen, waarom zouden we die dan ook niet direct aansturen? Overbodige ontwikkelingen doen we niet meer en er kan ook op andere dan financiële gronden worden gekeken naar nieuwe medicijnen. Medicijnen voor zeldzamere ziektes bijvoorbeeld. Veel ontwikkeling start al op universiteiten en wordt reeds gefinancierd met publieke middelen. Als de vervolgstap van deze ontwikkeling, en wat mij betreft blijft die in de industrie, ook publiekrechtelijk wordt gefinancierd en aangestuurd, ligt het risico niet meer bij de producenten en zijn patenten en hoge prijzen overbodig. Internationaal lastig? Welnee, nieuwe operatietechnieken en nieuwe behandelmethoden worden ook in een internationale samenwerking ontwikkeld.

Henk Leegwater is onafhankelijk consultant.

Reacties zijn welkom: henk.leegwater@lexxin.com

PETROCHEM 12 - 2017 62

PET12 I Column.indd 62

05-12-17 16:35

d. .

et

es.

Servingthe theindustry industry Serving Lengkeek Staalbouw is een fullservice aanbieder in de nationale staalbouwbranche.

Maatwerk, vakmanschap veiligheid Lengkeek Staalbouw is een fullservice aanbieder in de nationale staalbouwbranche.

Maatwerk, vakmanschap en en veiligheid (VCA-P) staan hoog in het vaandel. bedrijf heeft bijna ervaring engespecialiseerd is gespecialiseerd in onderhouds-, reparatie-, (VCA-P) staan hoog in het vaandel.

HetHet bedrijf heeft bijna 80 80 jaarjaar ervaring en is in onderhouds-, reparatie-, inspectieen nieuwbouwwerkzaamheden in energiemarkt de energiemarkt ende in zware de zware en (petro)chemische industrie.

Denk daarbij inspectieen nieuwbouwwerkzaamheden in de en in en (petro)chemische industrie.

Denk daarbij aanaan staalen trapconstructies, platforms, leidingbruggen, tijdelijke constructies, Onder de meest moeilijke omstandigheden staalen trapconstructies, platforms, leidingbruggen, tijdelijke constructies, etc.etc.

Onder de meest moeilijke omstandigheden worden on-site inspectie-, reparatieen montagewerkzaamheden verzorgd, waarbij betrouwbaarheid, snelheid levering worden on-site inspectie-, reparatieen montagewerkzaamheden verzorgd, waarbij betrouwbaarheid, snelheid vanvan levering en flexibiliteit voorop staan. en flexibiliteit voorop staan.

Lengkeek Staalbouw is een zelfstandige werkmaatschappij binnen de ‘Services & Maintenance’ divisie Andus Group.

Lengkeek Staalbouw is een zelfstandige werkmaatschappij binnen de ‘Services & Maintenance’ divisie vanvan Andus Group.

De De andere divisies ‘Manufacturing’ en ‘Contracting’.

Andus Group is een internationaal opererende holdingmaatschappij andere divisies zijn zijn ‘Manufacturing’ en ‘Contracting’.

Andus Group is een internationaal opererende holdingmaatschappij metmet gespecialiseerde werkmaatschappijen wereldwijd actief in een breed industrieel werkveld. gespecialiseerde werkmaatschappijen wereldwijd actief in een breed industrieel werkveld.

Lengkeek Staalbouw | Oppermanstraat 3194 Hoogvliet T +31 (0)10 - 416 16 44 E info@lengkeek-staalbouw.nl Lengkeek Staalbouw BV BV | Oppermanstraat 80, 80, 3194 AC AC Hoogvliet NL NL | T |+31 (0)10 - 416 16 44 | E |info@lengkeek-staalbouw.nl

Kennismaken?

Graag. of kijk op www.lengkeek-staalbouw.nl Kennismaken?

Graag.

Bel Bel of kijk op www.lengkeek-staalbouw.nl of www.andusgroup.com of www.andusgroup.com

Lengkeek A4 MagAd Petrochem.indd 1 Lengkeek A4 MagAd Petrochem.indd 1 PET11 omslag los.indd 63

05-12-17 16:10 28-11-17 09:53 05-12-17 16:10 28-11-17 09:53 06-12-17 08:58

Petrochem Nr. 12 - 2017

PET12 omslag A Cover.indd PET11 los.indd1 64

06-12-17 08:58