Industrielinqs 5, 2023

www.industrielinqs.nl www.industrielinqs.nl

NOVEMBER2020 2023 SEPTEMBER

industrie linqs

VERBINDT INDUSTRIËLE KETENS industrielinqs | 05 | 2023

Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

‘We moeten niet alles op de hectare bekijken’ Vijf keer innovaties in elektrolyse

Prorail in beeldwil terug naar hoger veiligheidsniveau

Omslag los Ilinqs 05-2023.indd 1

‘Je hebt meer dan in het Energietranstie verleden andere kost partijen nodig’ 52 miljard euro

Hoe offshore wind en industrie Gunvor begintversterken alsnog aan elkaar kunnen uitgestelde stop

15:41 19-10-2023 15:49

DE DEOPLOSSING OPLOSSING OM OMDE DESTANDTIJD STANDTIJD VAN VANMECHANICAL MECHANICALSEALS SEALS TE TEVERLENGEN VERLENGEN

Royal Royal Purple Purple produceert produceert dede meest meest geavanceerde geavanceerde smeermiddelen smeermiddelen die die vandaag vandaag dede dag dag in in dede industrie industrie verkrijgbaar verkrijgbaar zijn. zijn.

ZeZe bieden bieden je je absoluut absoluut dede mogelijkheid mogelijkheid om om dede betrouwbaarheid betrouwbaarheid enen dede prestaties prestaties van van je je machines machines enen installaties installaties beduidend beduidend tete verbeteren verbeteren enen dede bedrijfskosten bedrijfskosten tete verlagen. verlagen.

WilWil je je lekkage lekkage van van seals seals voorkomen, voorkomen, dede levensduur levensduur ervan ervan verlengen verlengen enen besparen besparen opop dede onderhoudskosten? onderhoudskosten?

Gebruik Gebruik dan dan dede Royal Royal Purple Purple speciaal speciaal zijn zijn ontwikkeld ontwikkeld voor voor mechanical mechanical seals. seals.

D ED EE IEGIEGN ES NCSH CA HPAPPEPN E NV A VN A ND ED E RO RYOAYLA LP U PR UP RLPEL EB A BR AR RIREIRE RF LFULIUDIS DS » »Uitstekende Uitstekende smering smering enen koeling koeling » »Bijzonder Bijzonder hoge hoge filmsterkte filmsterkte » »Voorkomt Voorkomt slijtage slijtage » »Aanzienlijk Aanzienlijk langere langere levensduur levensduur van van dede seal seal » »Uitstekende Uitstekende bescherming bescherming tegen tegen corrosie corrosie » »Thermisch Thermisch zeer zeer stabiel stabiel Voorkomt afzettingen blistering » »Voorkomt afzettingen alsals blistering Zeer goed water afscheidend » »Zeer goed water afscheidend Zorgt voor minder lekkages » »Zorgt voor minder lekkages Energiebesparend » »Energiebesparend Hoge mate van reinheid » »Hoge mate van reinheid Beter voor milieu » »Beter voor hethet milieu Lagere operationele kosten » »Lagere operationele kosten

ILINQS ILINQS omslagbestand.indd omslagbestand.indd 2 2 2 Omslag los Ilinqs 05-2023.indd

RO RYOAYLA LP U PR UP RLPEL EB A BR AR RIREIRE RF LFULIUDIS D SZ IZJINJ N B EBSECSH C IHKIB KA BA AR A RI NI NT W TW E EE EV A VR AIRAIN AT NETN EN » »Royal Royal Purple Purple Barrier Barrier Fluid Fluid GTGT alsals conventionele conventionele spervloeistof spervloeistof » »Royal Royal Purple Purple Barrier Barrier Fluid Fluid FDA® FDA® alsals NSF NSF H1-geregistreerde H1-geregistreerde variant variant diedie geschikt geschikt is is voor voor gebruik gebruik in in dede voedingsmiddelenindustrie. voedingsmiddelenindustrie.

Voor Voor hethet toepassen toepassen van van hethet juiste juiste type type Barrier Barrier Fluid: Fluid: raadpleeg raadpleeg onze onze experts. experts.

Meer Meer weten? weten?

Scan Scan de QR-code. de QR-code.

Geautoriseerd Geautoriseerd Royal Royal Purple Purple distributeur distributeur

Van Van Meeuwen Meeuwen Lubrication Lubrication Leeuwenveldseweg Leeuwenveldseweg 5A,5A, 1382 1382 LVLV Weesp, Weesp, Nederland Nederland T +31 T +31 294 294 494 494 494 494E info@vanmeeuwen.com E info@vanmeeuwen.com www.vanmeeuwen.com www.vanmeeuwen.com

19-10-2023 15:49

INHOUD

3

INTERVIEW 8 ‘We moeten niet alles op de hectare bekijken’ Hoe kunnen we de-industrialisatie van Europa voorkomen? Energieen grondstofprijzen zijn onzeker, maar Europa kan wel de complexe regelgeving aanpakken. Nauwere samenwerking tussen grote industriële clusters, vooral in Noordwest-Europa, kan ook versterkend werken. ‘De urgentie is groter dan ooit’, benadrukt CCO Tom Hautekiet van Port of Antwerp-Bruges.

INNOVATIE 12 THEMA Vijf keer innovaties in elektrolyse in beeld Elektrolyse staat volop in de belangstelling. Dat heeft alles te maken met de hooggespannen verwachtingen op het gebied van waterstof en de ambities om de productiecapaciteit ervan in korte tijd te verveelvoudigen. Nederland wil in 2032 acht gigawatt aan elektrolysecapaciteit gerealiseerd hebben.

26 PLANTMANAGER ‘Je hebt meer dan in het verleden andere partijen nodig’ ExxonMobil in Rotterdam is volop bezig invulling te geven aan de energietransitie. Er staat een breed scala aan projecten op de planning, waarvan er zes tijdens de eerstvolgende grote onderhoudsstop worden geïmplementeerd. Aan het roer van de site staat Edward Dekker Kleijn. Hij werkte binnen het concern in Rotterdam, Brussel, Houston en Le Havre, en is nu weer terug in Rotterdam. ‘Terug in een periode waarin er zo gigantisch veel verandert en op het spel staat.’

WATERBEHANDELING 30 TOPIC Nobian sorteert voor op watertransitie Met het project Bewustwording en terugdringen laagwaardig waterverbruik in de industrie maakt de provincie Groningen een start om met industriële bedrijven en overheden intensiever samen te werken in de watertransitie.

Op het Chemie Park Delfzijl zijn de eerste stappen gezet om het gebruik van drinkwater in de industrie terug te dringen. Nobian kan hieraan bijdragen door het schone water, dat vrijkomt bij de productie van zout, aan andere bedrijven op het park te leveren.

36 TRANSITIE Hoe offshore wind en industrie elkaar kunnen versterken De Nederlandse windsector groeit snel. Dat biedt kansen voor de industrie om te elektrificeren. Daarbij moet ze zich niet laten afremmen door de complexiteit van deze transitie, vindt Jan Vos namens de windsector. ‘De Nederlandse industrie moet al in 2040 volledig emissieloos zijn, want dan valt namelijk het ETS-doek.’

En verder 5 6 40 42

Commentaar Actueel Industrielinqs platform Column

www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

B_Inhoud.indd 3

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:10

Voorkom downtime met de juiste reservevoorraad Koop uw (reserve)onderdelen bij UNIS Group en voorkom downtime Met de inventarisatieservice van UNIS Group krijgt u een overzicht van uw geïnstalleerde elektronica, waarbij we per item aangeven: • Specifieke details van de elektronica (zoals merk en artikelnummer).

• (Wereldwijde) beschikbaarheid en toekomstige verkrijgbaarheid, • Of het item reparabel is.

Zo heeft u precies inzichtelijk welke elektronica risico’s vormen en welke u op voorraad wilt hebben. Koop vandaag nog uw reserveonderdelen bij UNIS Group of sluit een reservevoorraadovereenkomst af! Met deze overeenkomst ligt altijd de juiste elektronica bij ons, speciaal voor u gereserveerd, klaar op de plank!

Het resultaat? Minder downtime Verminder uw risico op downtime en neem contact met ons op.

MINDER DOWNTIME? www.unisgroup.nl www.unisgroup.nl sales@unisgroup.com +31 566 62 44 62

Advertenties.indd 4

19-10-2023 15:11

COMMENTAAR

5

Vlucht naar voren Vooropgesteld: zorgen over het voortbestaan van de energie- en grondstoffen-intensieve industrie in Europa steken vaker de kop op. Uiteraard tijdens economische crises, maar ook als economische bedreigingen van andere werelddelen groter worden. Denk aan de schaliegasrevolutie in de Verenigde Staten, waardoor de industrie beschikking kreeg over veel ethaan als goedkope grondstof voor de chemie. En denk ook aan Saudi-Arabië, dat sinds vorig decennium zelf grootschalig basischemicaliën ging produceren uit haar opgepompte aardolie.

Altijd wist de Europese industrie haar hoofd boven water te houden. Vooral door haar fabrieken nog slimmer, efficiënter en innovatiever te bedrijven. En ook door levensduurverlenging van haar installaties. Fabrieken die in Rotterdam, Antwerpen en elders werden gebouwd voor twintig tot dertig jaar, draaien nu, na vijftig tot zestig jaar nog. Door slim en zuinig met ze om te gaan.

Hoewel die veerkracht in de Europese industrie ook nu van vitaal belang is, zijn de omstandigheden mogelijk zwaarder dan ooit. De klimaatuitdagingen zijn er al even en ook mondiaal, echter de Oekraïne-crisis drukt onevenwichtig zwaar op Europa. Daardoor zijn er enorme prijsverschillen in de kosten voor energie en grondstoffen, in het nadeel van de Europese industrie. Inmiddels worden fabrieken daardoor stilgelegd en zelfs definitief gesloten. En er is nog weinig zicht op een mondiale nivellering van deze kosten.

Intussen bouwt het Midden-Oosten onverstoorbaar nieuwe chemische fabrieken en stelt de federale overheid enorme sommen geld beschikbaar voor de vergroening van de industrie.

Allemaal directe stoten op de kin van de Europese industrie.

Het zijn tegelijkertijd enorme wake-up calls voor de industrie, maar vooral ook voor de Europese overheden. Willen we een gezonde industrie houden in Europa, dan zijn keuzes nodig, daadkracht en vooral ook slimme inzet van geld. En daarbij lijkt het verstandig om klimaat en economie hand in hand te laten gaan. Never waste a good crisis is inmiddels een cliché. Maar geijkte uitdrukkingen hebben vaak een hoog realiteitsgehalte. Dus nog maar een cliché: het lijkt tijd om alle middelen – geld, digitalisering, AI, efficiënt denken, innovatieve technologieën en meer – in te zetten voor een enorme vlucht naar voren. Richting een toekomstbestendige, bestaanszekere en vooral klimaatpositieve Europese industrie.

Wim Raaijen hoofdredacteur

Met medewerking van Jacqueline van Gool, Monique Harmsen en Evi Husson

Colofon Nummer 5 - 2023

Traffic Breg Schoen 020 312 20 88 breg@industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

www.industrielinqs.nl

industrie linqs Naamloos-2 1

Commercieel Janet Robben 06 512 795 73 janet@industrielinqs.nl

31-07-20 14:43

Uitgave van Industrielinqs pers en platform Postbus 36420 1020 MK Amsterdam info@industrielinqs.nl 020 312 20 88

Lay-out Bureau OMA BV, Doetinchem Coverfoto’s Lhyfe, Monique Harmsen, Wim Raaijen

Hoofdredactie Wim Raaijen wim@industrielinqs.nl

Advertentieverkoop Jetvertising www.jetvertising.nl Robbin Hofman 070 3990 000 robbin@jetvertising.nl

Eindredactie Liesbeth Schipper en Breg Schoen redactie@industrielinqs.nl Prorail wil terug naar hoger veiligheidsniveau

Energietranstie kost 52 miljard euro

Breg

Wim

Gunvor begint alsnog aan uitgestelde stop

Liesbeth

Suzanne

Monique

Drukwerk PreVision Graphic Solutions Abonnementsprijzen: Abonnement NL/BE Abonnement buiten NL/BE Losse verkoopprijs

€ 159,00 € 179,00 € 20,00

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen en wijzigen kan per e-mail naar abonnementen@ industrielinqs.nl, per post of per telefoon.

De opzegtermijn is acht weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw

opzegging door ons is ontvangen.

Als u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Mail voor overige vragen naar abonnementen@industrielinqs.nl of neem telefonisch contact met ons op via 020 312 20 88.

Prijswijzigingen voorbehouden.

ISSN: 2667-1123 © Industrielinqs pers en platform BV Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

Papier:

Jacqueline

www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

C_Commentaar-Colofon.indd 5

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:13

6

ACTUEEL

Kort nieuws

Ineos brengt stikstof-uitstoot Project One in kaart

Eurus Energy heeft de benodigde vergunningen voor de bouw van Oosterhorn Hydrogen, een elektrolyse-installatie van 20 MW in Farmsum, rond. Het ontwerp en de contractering is in de afrondende fase en Eurus verwacht in 2024 een investeringsbesluit te kunnen nemen. De installatie wordt naar verwachting in 2025 in bedrijf genomen.

De elektrolyser gebruikt windenergie voor de productie van groene waterstof en wordt direct gekoppeld aan bestaande infrastructuur.

Ineos heeft een verzoek tot wijziging van de vergunningaanvraag voor Project ONE ingediend. De omgevingsvergunning voor de nieuwe ethaankraker die het bedrijf in de Antwerpse haven wil bouwen, werd op 20 juli van dit jaar vernietigd. De bouw van Project One werd stilgelegd.

BASF investeert in de bouw van een fermentatie-installatie op haar site in Ludwigshafen. Het gaat om een investering van tientallen miljoenen euro’s. Het Duitse bedrijf verwacht de nieuwe fabriek in 2025 te kunnen opleveren. De installatie wordt gebruikt voor de productie van biologische antischimmelproducten en zaad-behandelingsmiddelen. Ook zal er een bouwsteen voor een nieuw insecticide worden geproduceerd. In de fabriek zetten micro-organismen glucose en andere hernieuwbare grondstoffen om in de gewenste producten.

Paques Biomaterials kan beginnen met de bouw van een pilot-installatie voor de extractie van het biopolymeer PHA uit biomassa op het Getec-terrein in Emmen.

Onlangs werd de basic engineering voor de installatie afgerond. Het bedrijf werkt al meer dan tien jaar aan een nieuwe keten waarbij bacteriën in organische reststromen het biopolymeer PHA produceren. Dit moet vervolgens uit de biomassa worden geëxtraheerd.

PHA is een veelbelovend biopolymeer omdat het door de natuur wordt gemaakt en in de natuur ook weer volledig wordt afgebroken. www.industrielinqs.nl

BEELD: PORTHOS

LyondellBasell heeft een aandeel van vijftig procent genomen in Rodepa Vastgoed, de houdstermaatschappij van plastic recycler De Paauw Sustainable Resources.

DPSR heeft productielocaties in Hengelo en Enschede waar het jaarlijks een hoeveelheid plastic verpakkingsafval verwerkt die overeenkomt met het plastic afval van 1,7 miljoen Nederlanders. De investering in DPSR past in de strategie van LyondellBasell om haar toegang tot plastic afval te vergroten. Het bedrijf wil dit als grondstof gebruiken voor haar CirculenRecover productlijn. Deze productlijn bestaat uit een serie mechanisch gerecyclede polymeren.

Ineos zegt nu grondig werk gemaakt te hebben van de opmerkingen van de Raad voor Vergunningsbetwistingen. Het bedrijf geeft aan dat het door een combinatie van best beschikbare technieken een effectieve reductie van 74 procent van de NOx emissies kan realiseren. Met haar gewijzig-

de passende beoordeling stelt het bedrijf dat de stikstofdeposities niet zullen leiden tot een betekenisvolle aantasting van de natuurlijke kenmerken in de betreffende Natura 2000-gebieden in Vlaanderen en Nederland.

Door de individuele habitattypes en soorten te evalueren voor de gevoeligheid voor stikstofneerslag, heeft Ineos een meer gedetailleerde analyse uitgevoerd. De onderneming onderzocht ruim vijftig habitats en meer dan 65 soorten individueel. Ineos werkte voor dit onderzoek samen met Arcadis België en Arcadis Nederland. De Vlaamse Regering moet nu binnen zes maanden een nieuw besluit nemen.

Porthos CCS-project gaat van start Porthos heeft de definitieve investeringsbeslissing genomen. In 2024 begint in Rotterdam de bouw van een CO2-transport en -opslagsysteem. Naar verwachting is het Porthos-systeem in 2026 operationeel. Met de Porthos-infrastructuur is een investeringsbedrag van 1,3 miljard euro gemoeid. Nu de definitieve investeringsbeslissing is genomen, verleent Porthos de definitieve opdrachten aan de aannemers die het project gaan realiseren.

Porthos is een joint venture van EBN, Gasunie en Havenbedrijf Rotterdam. Porthos levert aan een aantal bedrijven in de Rotterdamse haven transport- en opslagservices voor CO2. De bedrijven Air Liquide, Air Products, ExxonMobil en Shell gaan CO2 afvangen en aanleveren aan Porthos. Zij investeren daartoe zelf in afvanginstallaties.

Porthos transporteert de CO2 vervolgens door de Rotterdamse haven naar lege gasvelden, ongeveer twintig kilometer uit de kust. Daar wordt de CO2 permanent opgeslagen op drie tot vier kilometer onder de Noordzee-bodem. Porthos gaat ongeveer 2,5 megaton per jaar opslaan gedurende vijftien jaar, tot een totaal van ongeveer 37 megaton. Daarmee is Porthos uitverkocht.

Het transportsysteem op land dat wordt aangelegd, biedt wel ruimte voor toekomstige CO2-opslag-projecten.

Voor de realisatie van het project werkt Porthos samen met Taqa Energy, de huidige operator van de P18-gasvelden, en de gespecialiseerde aannemers en leveranciers Allseas, LMR Drilling, Mannesmann Grossrohr, Corinth Pipeworks, Equans, Ensco Offshore, Van der Ven en Bonatti. Zij zijn samen verantwoordelijk voor de aanleg van de betreffende infrastructuur.

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

D_Actueel.indd 6

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:14

ACTUEEL

Spr Dan cijfe

7

FOTO: PAUL MARTSENS

Havenbedrijf Rotterdam start taskforce voor snellere aanpak netcongestie

Het Havenbedrijf Rotterdam werkt samen met TenneT en Stedin om oplossingen te zoeken voor het volle elektriciteitsnet in het havengebied.

In een taskforce willen de partijen onderzoeken hoe ze meer ruimte voor bedrijven kunnen creëren.

TenneT en Stedin hebben laten weten dat er de komende jaren sprake blijft van

krapte op het elektriciteitsnet en dat er een wachtlijst geldt voor nieuwe aansluitingen in de Europoort, Botlek en Pernis. Op de Maasvlakte en in de Waal-Eemhaven is er nog wel capaciteit voor nieuwe aansluitingen. De twee bedrijven werken aan uitbreiding van het elektriciteitsnet in de regio, maar dit neemt meerdere jaren in beslag.

Volgens de huidige planning rondt TenneT tussen 2027 en 2029 de belangrijkste

uitbreidingsprojecten af. Tegen 2030 heeft TenneT de netcapaciteit in stappen uitgebreid met 2,5 keer de huidige capaciteit.

TenneT, Stedin en het Havenbedrijf Rotterdam hebben nu een gezamenlijke Energy Board Haven en Industriecomplex opgericht. De drie partijen werken aan een programmaplan dat tot doel heeft om sneller te bouwen, beter te plannen en meer flexibiliteit te creëren. De New Energy Taskforce kijkt per knelpunt in het havengebied hoe ze met nieuwe oplossingen al op korte termijn ruimte op het net kan creëren.

Hierbij kijken de partijen onder andere naar opslagmogelijkheden voor energie en het inzetten van reservecapaciteit. Ook kijkt de taskforce of het mogelijk is om zogenoemde energy hubs op te richten waarin bedrijven onderling capaciteit kunnen uitwisselen en optimaliseren.

Engie wil groot batterijpark bij Maximacentrale

Engie wil de batterijen inzetten om de lokaal duurzaam opgewekte stroom tijdelijk op te slaan. Naast de Maxima centrale ligt een groot zonnepark en in de omgeving staan ook windmolens. Het bedrijf heeft een vergunning aangevraagd bij de Provincie Flevoland en verwacht de eerste stappen spoedig te kunnen zetten. Engie wil het project halverwege 2025 gerealiseerd hebben.

Engie onderzoekt wereldwijd waar battery energy storage systems een rol kunnen spelen in de energietransitie. In juni nam Engie in Hazelwood (Zuidoost-Australië) al een battery energy storage system in gebruik met een capaciteit van 150 MW. Dit project is onderdeel van de transitie van een voormalige kolencentrale naar hernieuwbare energietechnologieën. In augustus 2023 nam

FOTO: STEVEN LEK

Engie wil bij de Maximacentrale in Lelystad een batterijpark bouwen met een vermogen van 35 MW. Het bedrijf wil het energieopslagsysteem in 2025 in gebruik nemen. Met de bouw van het park is zo’n 50 miljoen euro gemoeid.

Engie het Amerikaanse Broad Reach Power over, een in Houston gevestigd bedrijf gespecialiseerd in batterijopslag. Deze overname omvat 350 MW aan operationele activa en 880 MW aan projecten in aanbouw, met geplande ingebruikname voor eind 2024. De overname van Broad Reach Power volgde op een eerdere aankoop van Belltown Power, dat 2,6 GW aan batterijopslagprojecten bezit.

Milieuvergunning energie-eiland Prinses Elisabeth goedgekeurd De bouwwerken voor het Belgische energie-eiland Prinses Elisabeth kunnen begin volgend jaar beginnen.

De Belgische Minister van de Noordzee Vincent Van Quickenborne heeft daarvoor de milieuvergunning goedgekeurd.

Het consortium met de Belgische waterbouwbedrijven DEME en Jan De Nul is in Vlissingen begonnen met de werfinrichting voor

de bouw van de betonnen funderingen. Intussen legt Elia de laatste hand aan het Nature Inclusive Design voor het eiland dat later dit jaar wordt voorgesteld.

Het Prinses Elisabeth Eiland wordt een energie hub op 45 kilometer van de kust dat nieuwe windparken en bijkomende interconnectoren (met het Verenigd Koninkrijk en Denemarken) verbindt met het Belgische elektriciteitsnet op land. De bouw zal ongeveer twee jaar duren, tussen maart 2024 en augustus 2026.

www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

D_Actueel.indd 7

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:14

8

INTERVIEW TOM HAUTEKIET PORT OF ANTWERP-BRUGES

www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

H_Interview.indd 8

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:25

9

‘We moeten niet alles op de hectare bekijken’ Hoe kunnen we de-industrialisatie van Europa voorkomen? Energie- en grondstofprijzen zijn onzeker, maar Europa kan wel de complexe regelgeving aanpakken. Nauwere samenwerking tussen grote industriële clusters, vooral in Noordwest-Europa, kan ook versterkend werken. ‘De urgentie is groter dan ooit’, benadrukt CCO Tom Hautekiet van Port of Antwerp-Bruges. Hij spreekt op 7 december tijdens de opening van de European Industry and Energy Summit 2023 in Antwerpen.

Wim Raaijen

De kans is groot dat Europa over een paar jaar wordt overspoeld door chemische producten uit Amerika, stelt Tom Hautekiet, CCO van Port of Antwerp-Bruges.

‘Doordat de spanningen tussen Amerika en China oplopen, is de verwachting dat Amerikaanse producten nog meer richting Europa gaan.’

De Europese chemische industrie heeft het moeilijk, is ook de teneur tijdens recente congressen en in verschillende interviews. Zoals onlangs in een interview met de Belgische CEO Peter Vanacker van LyondellBasel in het Vlaamse opinieblad De Tijd: ‘In feite is onze basischemie in Europa verlieslatend. Ik hoop dat het niet het begin van erger is, maar veel vertrouwen heb ik er niet in.

Als CEO van een internationaal bedrijf kijk ik naar de opportuniteiten die door de situatie ontstaan in andere delen van de wereld, maar als Belg en Europeaan maak ik me zorgen.’ Vooral de hoge energie- en grondstofprijzen, veroorzaakt door geopolitieke spanningen, zorgen ervoor dat Europese fabrieken het moeilijk hebben om concurrerend te produceren.

Vooralsnog lijken binnenlandse industrieclusters daar het meeste last van te hebben. Verschillende fabrieken staan stil en enkele worden zelfs gesloten. Zoals dit jaar gebeurde bij BASF in Ludwigshafen. In het specifieke geval van deze chemiegigant, ontspringt de Antwerpse site nog de dans. Met dank aan haar ligging dicht bij de kust, met interessante transitiemogelijkheden op het gebied van elektrificatie en opslag van CO2. Toch hakken de hoge energie- en grond-

stofprijzen er ook bij de industrie in de havens fors in.

Op de hectare En er speelt meer, stelt CCO Tom Hautekiet van Port of Antwerp-Bruges.

Zo levert de wirwar aan regelgeving in Europa volgens hem extra uitdagingen op. En daar heeft juist de chemische industrie extra last van. ‘De chemische industrie is – in tegenstelling tot bijvoorbeeld de cementindustrie – wereldwijd georganiseerd. Hoofdkantoren doen bij nieuwe investeringen voortdurend calculaties waar ze die het beste kunnen doen.’

Volgens Hautekiet geven de onduidelijkheid en de versnippering van Europees beleid en regelgeving een extra duwtje in de verkeerde richting bij belangrijke investeringsbeslissingen. Hij noemt de situatie van Project One van Ineos als voorbeeld. De grote investering in de bouw van een enorme ethaankraker in de Antwerpse haven loopt op zijn minst vertraging op doordat afgelopen zomer de bouwvergunning door de rechter is vernietigd. Hautekiet: ‘Als je vergunningstrajecten op te kleine schaal bekijkt, houdt je vergroening sowieso tegen.’

In het geval van Ineos conflicteren de mogelijkheden om CO2-uitstoot te www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

H_Interview.indd 9

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:25

10

INTERVIEW TOM HAUTEKIET PORT OF ANTWERP-BRUGES

‘Als je vergunningstrajecten op te kleine schaal bekijkt, houdt je vergroening sowieso tegen.’

TOM HAUTEKIET CCO PORT OF ANTWERP-BRUGES

reduceren met regels voor de lokale uitstoot van stikstofverbindingen.

Hautekiet: ‘De ethaankraker van Ineos wordt state of the art. Het beste wat nu is te realiseren, ook op het gebied van vergroening. Misschien nog niet honderd procent duurzaam, maar wel een flinke stap in de goede richting voor de Europese industrie. Het neemt veel vervuilende CO2-uitstoot weg. We moeten dan niet alles op de hectare, maar op Europese schaal gaan bekijken.’

Slechte combinatie De CCO van Port of Antwerp-Bruges ziet nog een bedreiging voor de Europese industrie: de huidige, enorme investeringsgolf in de Verenigde Staten. Vorig jaar ging de Amerikaanse Senaat akkoord met de Inflation Reduction Act, de grootste investering in klimaatmaatregelen uit de Amerikaanse geschiedenis. Met het pakket maatregelen is 700 miljard dollar gemoeid, waarvan ongeveer de helft bestemd is voor klimaat- en milieuwww.industrielinqs.nl

maatregelen. Het geeft een gigantische impuls aan bijvoorbeeld de transitie van de chemische industrie. Hautekiet: ‘Sowieso is de industrie in de Verenigde Staten bijzonder capex-gedreven. Door de enorme overheidssteun wordt de investeringsdrang alleen maar groter. De Europese industrie is veel meer afzetgedreven.’

Kenmerkend voor die houding zijn de ontwikkelingen op het gebied van groene waterstof. Er worden wereldwijd, en zeker ook in Europa, heel veel grote investeringsplannen aangekondigd.

Maar finale investeringsbeslissingen zijn op een hand te tellen. ‘Het gaat hier niet alleen om de investering in de productie van groene waterstof, maar vaak om het ontstaan van een heel nieuwe keten.

Logistiek en zeker bij de afname van waterstof’, benadrukt Hautekiet. Als investeerders bijvoorbeeld wachten totdat ze gegarandeerde afname hebben, kan het nog een tijdje zo blijven. Hautekiet: ‘Gelukkig zijn er nog bedrijven als Total

Energies, ThyssenKrupp en Ikea die nu tenders uitschrijven voor de levering van groen geproduceerde waterstof.’

Door het verschil in attitude kan de Europese industrie straks achter de feiten aan lopen. De kans is immers groot dat Europa over een paar jaar wordt overspoeld door chemische producten uit Amerika, stelt Hautekiet. ‘Doordat de spanningen tussen Amerika en China oplopen, is de verwachting dat Amerikaanse producten nog meer richting Europa gaan. Voor logistiek in de Antwerpse haven hoeft dat nog niet meteen verkeerd uit te pakken, maar voor de Europese industrie gaat het hier om een heel slechte combinatie van ontwikkelingen.’

Versterkende infrastructuur Natuurlijk heeft een havenbedrijf ook instrumenten om de concurrentiepositie van de fabrieken in haar gebied te versterken. Bijvoorbeeld door voorzieningen en infrastructuur in de haven te verbeteren. En door te anticiperen op toekomstige ontwikkelingen. Zo richtte Port of Antwerp-Bruges via dochteronderneming Pipelink onlangs nog Fluxys c-grid op, samen met de Belgische gasnetbeheerder Fluxys. Dat bedrijf zal een pijpleidingennet uitbaten voor transport van CO2. Tegen 2030 moet een aanzienlijk deel van de CO₂-emissies van de zware industrie in België, waaronder de staalindustrie en de petrochemie, niet langer worden uitgestoten maar getransporteerd naar terminals in de haven van Antwerpen en Zeebrugge. Van daar gaat de CO₂ naar opslagplaatsen, zoals lege gasvelden onder de Noordzee-bodem.

En ook hier lijkt een Europese focus van groot belang. Nauwe samenwerking tussen grote industriële clusters in met name Noordwest-Europa kan versterkend werken. ‘De urgentie is groter dan ooit’, benadrukt Hautekiet. Bij gesprekken over onderlinge infrastructuur,

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

H_Interview.indd 10

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:25

bijvoorbeeld de aanleg van de veelbesproken Delta Rhine Corridor, wordt steeds belangrijker wat de insteek van de verschillende clusters is. Hautekiet: ‘Gaan we concurreren of meer samenwerken?

Op verschillende dossiers werken we al samen met bijvoorbeeld de haven van Rotterdam. Denk bijvoorbeeld aan veiligheid. Het zijn vooral niet concurrerende onderwerpen. Maar als het gaat om economische samenwerking, dan zijn we er nog niet.’

De gesprekken tussen de CEO’s van de twee havenbedrijven worden steeds intensiever. En ook met Duitsland is Port of Antwerp-Bruges in gesprek. ‘Europees moeten we steeds meer gezamenlijk sterk staan. Hoe bouwen we samen aan een complementaire, onderling versterkende infrastructuur?’

Ammoniak Het zal vooral ook een oefening zijn in focussen op het gezamenlijke belang. En niet vervallen in een strijd van afzonderlijke belangen, zoals in het verleden meer dan eens gebeurde. Bijvoorbeeld met het dossier over de uitdieping van de Westerschelde en het doortrekken van

FOTO’S: WIM RAAIJEN

11

‘Europees moeten we steeds meer gezamenlijk sterk staan. Hoe bouwen we samen aan een complementaire, onderling versterkende infrastructuur?’

TOM HAUTEKIET CCO PORT OF ANTWERP-BRUGES

de IJzeren Rijn. En wie gaat de transitie naar een meer competitieve infrastructuur orkestreren en krijgt daarvoor de benodigde ruimte van de verschillende clusters?

Vervolgens ontstaat een minstens zo grote uitdaging, stelt Hautekiet. ‘Het daadwerkelijk leggen van pijpleidingen en het ontwikkelen van een nieuwe

EIES23 Tom Hautekiet is een van de key-talkers tijdens de opening van de European Industry and Energy Summit (EIES23). Op 7 en 8 december vindt EIES23 plaats in Waagnatie, Antwerpen. De summit behandelt verschillende transitierichtingen, zoals groene en blauwe waterstof, circulaire en biogebaseerde grondstoffen, groene ammoniak, koolstofopslag en -gebruik, hernieuwbare energieopwekking, elektrificatie, biotech en meer.

Veel aandacht tijdens de Summit krijgen de thema’s ‘Connecting Clusters’ en ‘Recarb Europe’. Samen met verschillende havenbedrijven en andere partners onderzoekt organisator Industrielinqs hoe verschillende industriële clusters elkaar kunnen versterken. Onder leiding van TNO gaan verscheidene experts op zoek naar de alternatieven voor fossiel koolstof in de procesindustrie. Immers de-carbonisatie van grondstoffen en materialen is geen optie.

Meer info: www.industryandenergy.eu.

infrastructuur.’ Daarbij speelt een complex aan factoren mee. Vergunningen, mogelijke – en onmogelijke – trajecten, stijgende materiaalkosten en noem maar op. Welke stoffen gaan in de toekomst via die nieuwe pijpleidingen? Over waterstof en CO2 lijkt wel een consensus te bestaan. Hautekiet: ‘Maar welke keuzes maak je verder. Ga je in de toekomst bijvoorbeeld van overzee aangevoerde groene ammoniak in de havens eerst weer omzetten in waterstof en dat dan richting binnenlandse sites transporteren? Of gaat ammoniak straks ook grootschalig door pijpleidingen?’

Terug kraken naar waterstof levert sowieso rendementsverlies op. En een derde van de ammoniak moet juist ammoniak blijven, als chemische bouwsteen en mogelijk ook als nieuwe brandstof, stelt Hautekiet. ‘We moeten verder ook alles in een tijdslijn zien. De eerste tijd zullen we ons vooral focusseren op e-NG (synthetisch aardgas, red.) en biobrandstoffen.

Later zullen naar verwachting ook groen geproduceerde methanol en ammoniak een belangrijke rol gaan spelen.’ www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

H_Interview.indd 11

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:25

12

THEMA INNOVATIE

Vijf keer innovaties in elektrolyse in beeld Elektrolyse staat volop in de belangstelling.

Dat heeft alles te maken met de hooggespannen verwachtingen op het gebied van waterstof en de ambities om de productiecapaciteit ervan in korte tijd te verveelvoudigen. Nederland wil in 2032 acht gigawatt aan elektrolysecapaciteit gerealiseerd hebben.

Jacqueline van Gool

ontwikkelde deze in de jaren 50 en 60 voor de productie van zuurstof voor astronauten. Deze technologie is doorontwikkeld om waterstof te produceren. Inmiddels is ze volwassen en biedt ze een aantal voordelen ten opzichte van alkaline-elektrolyzers.

Ten eerste zijn ze efficiënter, daarnaast nemen ze minder ruimte in en reageren ze sneller. Een nadeel zijn de hogere investeringskosten. Dat ligt voornamelijk aan de gebruikte materialen en componenten. Het beste katalysatormateriaal is iridium, een duur en schaars metaal. Daarbij zijn de huidige membranen van fluorhoudende polymeren gemaakt, ook bekend onder de naam PFAS. Het is niet ondenkbaar dat deze materialen op termijn niet meer mogen worden gebruikt vanwege aangescherpte Europese wetgeving, op dit moment in consultatie. Er lopen dan ook verschillende trajecten om het gebruik van het katalysatormateriaal terug te dringen en ook werken diverse partijen aan fluorvrije membranen.

Energiesysteem van de toekomst

Bij de productie van waterstof via elektrolyse wordt water onder invloed van een elektrische spanning gesplitst in waterstof en zuurstof. Bij de kathode ontstaat waterstof en bij de anode zuurstof. Tussen de anode en kathode bevindt zich een diafragma of membraan waar de elektrische lading door kan stromen, maar waardoor de geproduceerde gassen fysiek worden gescheiden zodat deze apart kunnen worden afgevoerd. Elektrolyse is absoluut geen nieuwe technologie, ze wordt bijvoorbeeld al jaren toegepast voor de productie van chloor uit zout. Maar om aan de gigantische waterstofvraag te kunnen voldoen én elektrolyzers in te kunnen zetten als buffer om pieken en dalen in een duurzaam energiesysteem op te vangen, zijn innovatieve benaderingen noodzakelijk.

Katalysatormateriaal Momenteel het meest gebruikt voor de productie van waterstof zijn alkaline- en PEM-elektrolyzers. Een groot voordeel van alkaline is dat het elektrodemateriaal – nikkel – relatief goedkoop is. Alkaline is bovendien een bewezen technologie en in de jaren 30 tot 40 al op grote schaal toegepast in combinatie met waterkracht in landen als Noorwegen en Egypte.

Een groot nadeel is het formaat van de apparaten. Ze zijn erg groot en ze reageren traag. Een alternatief vormen Proton Exchange Membrane (PEM)-elektrolyzers. General Electric www.industrielinqs.nl

Nieuwere elektrolyzers maken gebruik van andere technologie.

Een opkomende technologie is Anion Exchange Membrane (AEM) elektrolyse. Bij PEM-elektrolyse bewegen de protonen (H+) door het membraan, terwijl bij AEM de anionen door het membraan bewegen. Een groot potentieel voordeel van AEM ten opzichte van PEM is dat minder tot geen zeldzame metalen nodig zijn als katalysator. Daarnaast zijn ze wel net zo flexibel en efficiënt. Uitdaging is om een stabiel membraan te vinden en een vergelijkbare levensduur als bij PEM te bereiken.

Een ander innovatief type elektrolyzer is de solid oxide elektrolyzer. Deze maakt gebruik van een vast oxide of keramiek elektrolyt. Deze elektrolyzers werken bij hoge temperaturen, maar hebben een hoog rendement en zijn erg stabiel.

Aan alle kanten wordt onderzoek gedaan om elektrolyse economisch aantrekkelijker te maken. Het is lastig opboksen tegen de productie van goedkope grijze waterstof uit aardgas met een hoge CO2-emmisie. Innovaties in de systemen en componenten kunnen zorgen voor een hogere efficiency en daarmee de kosten drukken. Maar het is ook goed om verder te kijken dan alleen de elektrolyzer zelf. Hoe past een elektrolyzer in het energiesysteem van de toekomst?

Tot slot is het goed om in te zien dat een elektrolyzer ook kan worden gebruikt voor andere elektrochemische reacties. Zo kunnen met de elektrolyse van CO2 verschillende interessante organische zuren en basischemicaliën worden geproduceerd.

Met dank aan Lennart van der Burg, cluster manager Green Hydrogen bij TNO voor de waardevolle suggesties.

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

L_Thema Innovatie.indd 12

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:26

Spr Dan

FOTO: ELECHYDRO

13

ElecHydro werkt aan de ontwikkeling van een nieuwe generatie AEM-elektrolyzers.

Beeld 1: AEM-elektrolyse Om meerdere redenen is anion exchange membrane elektrolyse (AEM) een technologie waarvan veel wordt verwacht. Bij deze technologie worden de anode en kathode gescheiden door een membraan dat de anionen (OH-) doorlaat. In tegenstelling tot PEM-elektrolyse, waarbij juist de protonen (H+) worden doorgelaten door het membraan. AEM-elektrolyse vindt plaats in een milder alkalisch milieu dan alkaline-elektrolyse. Dat is een groot voordeel, zeker ten opzichte van PEM-elektrolyse, waarbij de sterk zure omstandigheden ervoor zorgen dat alleen dure en zeldzame katalysatormaterialen als platina, titanium en iridium kunnen worden gebruikt. Daarbij is het mildere milieu ook veiliger. Ten opzichte van klassieke alkaline-elektrolyse is de apparatuur veel compacter, flexibeler en beter regelbaar.

Een van de voorlopers in de ontwikkeling van AEM-elektrolyse is Enapter. Dit Duits-Italiaanse bedrijf werd opgericht in 2017 en is uitgegroeid tot een grote speler met meer dan 3.700 geïnstalleerde AEM-elektrolyzers wereldwijd. Het levert systemen opgebouwd uit meerdere 3 kW standaard units. In mei opende het bedrijf in Duitsland de eerste AEM-elektrolyszr op megawatt-schaal. Deze kan dagelijks zo’n 450 kilo groene waterstof produceren.

Enapter ziet de vraag naar dit type installatie groeien. Een niet nader genoemd Nederlands energiebedrijf bestelde begin dit jaar een megawatt elektrolyzer om deze bij een waterstoftankstation te plaatsen. Deze moet nog voor het einde van het jaar in gebruik zijn genomen. Het bewuste bedrijf wil uiteindelijk een heel netwerk van waterstoftankstations opzetten, waarbij het zelf waterstof wil produceren. Enapter leverde eerder ook al een WKK-installatie op waterstof voor een wooncomplex in Rozenburg.

Superporeus metaal Het innovatieve bedrijf ElecHydro werkt aan de ontwikkeling van een nieuwe generatie elektrolyzers gebruik makend van AEM-technologie. ‘Onze AEM-stack beweegt heel goed mee met de powerinput. Daarnaast kan het systeem snel worden opgestart en afgeschakeld. Deze eigenschappen maken dit type elektrolyzer uitermate geschikt voor een koppeling aan een fluctuerende energiebron, zoals zonne- of windenergie’, vertelt Jani Roland Holst, mede-initiatiefnemer van ElecHydro.

Via zijn onderneming ECOS Sustainable Improvement draagt Roland Holst bij aan de versnelling van de marktintroductie van nieuwe technologie op het gebied van duurzame energie.

‘We kwamen in contact met een Duitse partij die via een sinteringsproces een superporeus metaal kan ontwikkelen. www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

L_Thema Innovatie.indd 13

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:26

14

THEMA INNOVATIE

In elektrolyse is het contact tussen het membraan en het elektrodemateriaal bepalend voor de efficiency van de gasontwikkelingsreactie. Daarom hebben we onderzocht of dit poreuze metaal een positieve invloed heeft op de waterstofproductie.’

DC-stroom

FOTO: TNO

ElecHydro werkt nu aan de optimalisatie van de elektrodes.

‘Tijdens een proef deze zomer zagen we dat de reactie in het begin heel goed loopt. Bij hogere voltages vlakte de curve echter af. Het leek of de zuurstofbelletjes aan de anode gevangen bleven in de microporeuze laag. Een meting, uitgevoerd door het Engineering and Technology institute Groningen (ENTEG) van de Rijksuniversiteit Groningen, bevestigde dit. We werken nu de oplossing voor dit probleem uit door de poreuze laag anders op te bouwen. Eind 2023, begin 2024 kunnen we met de verbeterde anode- en

kathodematerialen een 75 kW stack bouwen en die in de praktijk testen.’

Het bedrijf heeft plannen om een 150kW AEM-elektrolyzer op Ameland te demonstreren. Deze zou dan worden gevoed door het nog te bouwen zonnepark in de Ballumerbocht op het Waddeneiland. Naast de flexibiliteit en het snelle reactievermogen speelt in de keuze voor koppeling met zonneenergie ook dat dit type elektrolyzer op DC-stroom draait.

‘Zonnepanelen leveren DC-stroom. Dit betekent dat er geen extra transformatoren nodig zijn, zoals dat bij windenergie – wisselstroom – wel nodig is. Hierdoor zijn de elektrische verliezen ook minder.’

Roland Holst denkt dat AEM-elektrolyzers in de toekomst breed kunnen worden toegepast voor de productie van groene waterstof, gekoppeld aan zonne-energiecentrales. Vooral de regio Zuid-Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten zijn hiervoor geschikt.

TNO ontwikkelde de pilotinstallatie ZEUS in Rijswijk voor elektrochemische omzettingen van CO2.

Beeld 2: CO2-elektrolyse Met elektrochemie is veel meer mogelijk dan alleen het opsplitsen van water in waterstof en zuurstof. Er is groeiende interesse in het gebruik van elektrolyzers om andere grondstoffen om te zetten in interessante chemicaliën. Vooral CO2 staat in de belangstelling.

CO2 kan met een elektrochemische cel worden omgezet in verschillende basiszuren, synthesegas, methanol of zelfs etheen. ‘Strikt gezien hebben we het dan niet over elektrolyse, want daarmee bedoelen we het opsplitsen van moleculen www.industrielinqs.nl

onder invloed van een elektrische spanning’, legt Martijn de Graaff, manager van TNO’s VoltaChem programma, uit.

Het onderzoek naar elektrochemische reacties is interessant omdat deze potentieel efficiënter zijn dan klassieke thermochemische reacties. ‘Bij thermochemische reacties verlies je veel efficiency door de hoge temperatuur en de benodigde opwerkstappen. Elektrochemie gebeurt vaak op lage temperatuur en je hebt een extra knop om aan te draaien: door de spanning te variëren, beïnvloed je het proces en wordt de reactie selectiever waardoor er veel minder

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

L_Thema Innovatie.indd 14

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:26

Spr Dan

15

energie-intensieve en kostbare scheidingstechnologie nodig is. Daarnaast speelt het type elektrodes een rol, net zoals de katalysator en het membraan.’

Variabelen Het speelveld voor CO2-elektrolyse is veel meer divers dan dat voor waterstof. ‘Op het gebied van waterelektrolyse is al veel bekend. Die kennis kunnen we gebruiken bij andere elektrolyseprocessen. Bijvoorbeeld over de manier van opschalen van de processen. Maar er is nog veel onderzoek nodig. Er zijn veel variabelen: de spanning, de combinatie anode/kathode en de materialen en de vorm, de katalysatoren, de membranen enzovoorts. Een extra complicatie is dat CO2 als gas in de elektrolyzer komt. Laat je het gas door kleine gaatjes in de elektrode naar het elektrolyt/medium stromen of los je het eerst op in water?’

TNO ontwikkelde de pilotinstallatie ZEUS voor elektrochemische omzettingen van CO2. Deze installatie kan worden gebruikt om te onderzoeken welke procescondities het beste werken voor bepaalde omzettingen en hoe die de business case beïnvloeden. ‘Zo kunnen bedrijven en onderzoeksgroepen bestuderen welke katalysatoren, welke membranen en welke condities het beste resultaat opleveren in een industriële pilotomgeving. De installatie is voorzien van alle onderdelen die ook in een normale elektrolyzer zitten.

Bedrijven hoeven dus alleen de cellen en stacks te maken en niet te investeren in een volledige proefopstelling.’

Op de locatie in Rijswijk waar Zeus is opgesteld, is ook een CO2-afvanginstallatie geplaatst. Die kan in de toekomst worden aangesloten op de pilot. Op die manier kan eveneens de invloed van onzuiverheden in afgevangen CO2 op de processen worden getest. Nu wordt namelijk nog zuiver CO2 gebruikt.

Zuren Volgens de Graaff is het momenteel vooral interessant om naar de elektrochemische productie van zuren uit CO2 te kijken.

‘Een omzetting is efficiënt als er zoveel mogelijk atomen uit het substraat in je eindproduct zitten. Gebruik je CO2 als grondstof, dan moet je je richten op een product waarin ook zuurstof zit. Dat is het geval bij organische zuren, zoals mierenzuur, melkzuur, maleïnezuur en glycolzuur. Anders produceer je ook zuurstof en dat is relatief laagwaardig.’ Dat probleem treedt overigens ook op bij water-elektrolyse. Naast waterstof wordt ook zuurstof geproduceerd. Hoewel er wordt gewerkt aan mogelijkheden om het geproduceerde zuurstof te valoriseren, blijft dit een verbeterpunt.

TNO gebruikt de ZEUS-installatie op korte termijn met name om mierenzuur te produceren. ‘Mierenzuur wordt gebruikt in conserveringsmiddelen, schoonmaakmiddelen en als grondstof voor fermentatie-processen. Ook al is de markt voor mierenzuur niet groot, het is een hoogwaardig product en er komt weinig bijproduct vrij. Afnemers zijn bereid om een meerprijs te betalen voor “uitstootvrij” mierenzuur.’

Voor de langere termijn wordt gewerkt aan de productie van commodity platform-moleculen, waar elektrolyse vooralsnog

FOTO: TNO

Realistische pilotomgeving

Binnen het Europese project Perform lukte het een internationaal consortium om organische afvalstromen met elektriciteit om te zetten in waardevolle producten, zoals maleïnezuur en valeriaanzuur.

te duur is. ‘Technisch is het mogelijk om syngas of methanol, etheen en propeen met elektrolyse uit CO2 te maken. Dat is een veel grotere markt dan die voor organische zuren. Op de korte termijn is het echter nog ondoenlijk om te concurreren tegen de veel goedkopere fossiele processen, zoals steam reforming van aardgas en het bij hoge-temperatuur kraken van nafta of aardgas. Daarvoor moet er eerst strenger klimaatbeleid worden geïmplementeerd, zoals een forse prijs op CO2-uitstoot en een target op circulaire producten.’

Elektrolyse van organische afvalstromen Parallel aan het gebruik van CO2 als grondstof in elektrochemische processen onderzoekt TNO binnen het VoltaChem programma ook de mogelijkheid om organische afvalstromen met elektriciteit om te zetten in waardevolle chemicaliën. In het Europese project Perform lukte het een internationaal consortium om op deze manier producten als maleïnezuur en valeriaanzuur te produceren, een uitgangsstof voor bioplastics. Het hart van het Perform-project wordt gevormd door een elektrochemische reactor die vergelijkbaar is met ZEUS, waarin verschillende reacties kunnen worden uitgevoerd. www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

L_Thema Innovatie.indd 15

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:26

Circulair koelwater 100% chemievrij: rigoureus eenvoudig

100% CHEMIEVRIJ

IVG-CT

KOELTOREN

GERECYCLED AFVAL-& KOELWATER

De watertransitie staat voor de deur. De hoogste tijd om

100% chemievrij en circulair te koelen. Dat betekent:

‘Take, Make & Waste’ definitief om te draaien naar ‘Reduce,

zonder risico’s, zonder hoge kosten en met een oplossing

Re-use & Recycle’. Dat klinkt complex, maar dat is het niet.

die zich breeduit heeft bewezen in de prakijk. Te mooi

Onze hoogwaardige IVG-CT koelwateroplossing maakt het

om waar te zijn? Niet bij Pathema. Daarom beloven wij:

voor u als waterverbruiker eenvoudig om

eenvoud als basis, impact als garantie.

€

€ € 100% chemievrij

Direct rendement

€ Laagste (water)footprint

Geheel ontzorgd

Circulair koelen zonder risico’s? t: 013 - 78 20 201

Advertenties.indd 16

e: sales@pathema.nl

w: www.pathema.nl

19-10-2023 15:11

Spr Dan

FOTO: NESTE

17

Op de raffinaderij van Neste in Rotterdam is de grootste SOEC-elektrolyzer in een industriële setting geïnstalleerd.

Beeld 3: SOEC bij Neste Een nieuw type elektrolyzer waarvan veel wordt verwacht, is de Solid Oxide Electrolyser Cell (SOEC). De SOEC maakt gebruik van een elektrolyt dat bestaat uit een vast oxide of een keramisch materiaal. Een groot voordeel is dat geen dure of zeldzame metalen worden toegepast, waardoor de kosten ook lager liggen dan bijvoorbeeld voor PEMelektrolyzers.

SOEC’s werken bij hoge temperaturen, tussen de 500 en 850 graden Celsius. In het elektrolyseproces wordt stoom omgezet in waterstof en zuurstof. Deze systemen zijn daarom vooral geschikt in industriële processen waar stoom beschikbaar is. Op deze manier wordt restwarmte optimaal gebruikt. Een nadeel is wel dat de opstarttijd relatief lang is vanwege de hoge temperatuur waarbij het systeem werkt.

Op de raffinaderij van Neste in Rotterdam is de grootste SOEC-elektrolyzer in een industriële setting geïnstalleerd.

De installatie heeft een capaciteit van 2,6 megawatt. ‘In onze processen gebruiken we waterstof. Dat willen we als onderdeel van onze decarbonisatie-roadmap steeds meer uit groene bronnen verkrijgen. Daarom lopen er op onze raffinaderijen, in Porvoo (Finland) en in Rotterdam, verschillende innovatieve waterstofprojecten’, vertelt Heidi Bergman, head of investment projects bij Neste.

In Rotterdam werkt Neste binnen het Europese project MultiPLHY samen met Sunfire, dat de SOEC-elektrolyzer levert. ‘Daarnaast nemen Paul Wurth, Engie en het Franse onderzoeksinstituut CEA, als projectcoördinator deel. Paul Wurth levert de hydrogen processing unit. Met deze apparatuur wordt het waterstof uit de elektrolyzer op de juiste specificaties gebracht. Engie zorgt ervoor dat de toevoer van elektriciteit aan de elektrolyzer optimaal is. Neste is verantwoordelijk voor de integratie met de raffinaderij en voor het gebruik van de

waterstof. Omdat we in dit project samenwerken met Duitse en Franse partijen, was de keuze voor Rotterdam logisch. Deze site ligt centraal voor alle partners’, aldus Bergman.

Potentie Neste is geïnteresseerd in de toepassing van dit type hogetemperatuur-elektrolyzer omdat het goed past in haar proces.

Stoom en restwarmte zijn op de site beschikbaar. Bergman: ‘Daarbij is de elektrische conversie bij hoge temperatuur erg efficiënt. Met een relatief laag elektriciteitsverbruik, is de waterstofproductie hoog.’

De elektrolyzer levert meer dan zestig kilo waterstof per uur.

‘Een fractie van de hoeveelheid waterstof die we in ons proces gebruiken. Maar we vinden het belangrijk om te onderzoeken hoe deze technologie in de praktijk presteert en wat de potentie van SOEC is in ons proces. We ondersteunen in dit type projecten nieuwe technologieën die nog in ontwikkeling zijn en waar wij later wellicht grootschaliger gebruik van kunnen maken’, aldus Bergman.

De installatie staat inmiddels bij Neste in Rotterdam opgesteld.

‘Ze is ook al geïntegreerd met onze processen. We zijn nu bezig met de oplevering en daarna onderzoeken we de prestaties in de praktijk.’

MultiPLHY Het consortium is in 2020 gestart met het MultiPLHY-project, en naar verwachting zal het tegen het einde van 2024 zijn afgerond. Het totale budget van het project is bijna tien miljoen euro. De EU draagt hiervan ongeveer zeven miljoen euro bij uit het “Fuel Cells and Hydrogen 2 Joint Undertaking” (nu Clean Hydrogen Partnership). Deze bijdrage is afkomstig uit het Horizon 2020 onderzoeksprogramma Hydrogen Europe en Hydrogen Europe research. www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

L_Thema Innovatie.indd 17

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:26

Werkkleding, veiligheids- en hygiëneproducten

Bedrijfskleding die representatief blijft.

Altijd.

Je medewerkers zijn je belangrijkste visitekaartje. Elke dag weer. Daarom levert Vendrig niet alleen representatieve werkkleding; ook reinigen en beheren we de complete werkkledingvoorraad.

Zo blijf je er piekfijn uitzien. Altijd en overal.

Produktieweg 5

10048 Advert_3versies_DEF.indd 3 Advertenties.indd 18

IJsselstein

030 212 30 00

vendrig.nl

10-09-18 10:58 19-10-2023 15:11

Spr Dan

FOTO: TNO

19

PEM test-equipment.

Beeld 4: Materialen en PEM-elektrolyzers PEM-elektrolyzers hebben een aantal voordelen ten opzichte van alkaline-elektrolyzers: ze zijn efficiënter, nemen minder ruimte in en reageren sneller. De procescondities zijn echter extremer, waardoor het gebruik van robuustere, duurdere en zeldzamere materialen noodzakelijk is. Verschillende partijen werken aan de reductie van het gebruik van deze materialen en zoeken naar alternatieven.

Vijf Europese landen, waaronder Nederland, deden begin dit jaar een voorstel om zo’n tienduizend fluorhoudende koolwaterstoffen in de ban te doen. Op dit moment is aangescherpte Europese wetgeving voor PFAS in consultatie.

PFAS staan bekend als forever chemicals vanwege hun langdurige stabiliteit in het milieu. Doordat de chemicaliën zich in de tijd ophopen, worden de blootstellingsniveaus zo hoog dat onze gezondheid en de natuur er schade van ondervinden.

Maar juist de langdurige stabiliteit van dit materiaal maakt het uitermate geschikt voor gebruik in PEM-elektrolyse.

PEM-elektrolysers maken gebruik van membranen die alleen protonen, waterstofatomen, doorlaten. Deze membranen zijn gemaakt van materialen zoals Nafion, een fluorhoudend polymeer, dat erg robuust is. Deze stabiliteit is noodzakelijk omdat PEM-elektrolyse plaatsvindt in een sterk zuur milieu. Het is een uitdaging om een alternatief materiaal te ontwikkelen

dat de levensduur van de huidige membranen kan evenaren en tevens eenzelfde protongeleiding heeft.

De ontwikkeling van fluorvrije membranen voor elektrolyse staat nog in de kinderschoenen, maar verschillende partijen werken momenteel aan oplossingen. Zo ontwikkelde de Zweedse startup Cellfion een membraan dat gebaseerd is op nano-cellulose, afkomstig uit hout. Ook het Japanse bedrijf Toray werkt aan fluorvrije membranen. En in Nederland werkt Teijin binnen het HyScaling project samen met TNO aan de ontwikkeling van een fluorvrij membraan. In dit project kijken 29 partners hoe de kosten van waterstofproductie met 25 tot 30 procent kunnen worden gereduceerd. De bedrijven en onderzoeksinstituten bestuderen alle onderdelen van elektrolyzers en hoe deze met elkaar in samenspel zijn, waaronder dus ook de membranen.

Dunne lagen Een ander aandachtspunt in de optimalisatie van PEMelektrolyzers betreft het katalysator-materiaal. Vanwege het zure milieu en het werken onder druk, worden dure en schaarse materialen, zoals iridium, gebruikt als katalysator. De schaarste van deze materialen zou beperkend kunnen zijn voor de groei van de wereldwijde elektrolysecapaciteit.

Het Faraday-lab van TNO in Petten ontwikkelde samen met TNO Holst Centre in Eindhoven een methode om het gebruik www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

L_Thema Innovatie.indd 19

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:26

20

THEMA INNOVATIE

van iridium sterk te reduceren. Ze gebruikten spatial atomic layer deposition (sALD), een technologie die het mogelijk maakt om extreem dunne lagen functionele materialen op grote oppervlakken aan te brengen. Deze bestond al voor andere toepassingen, zoals het aanbrengen van dunne lagen op displays voor televisies en smartphones. De technologie is nu ook geschikt om een dunne laag iridium aan te brengen.

Nederlandse partijen als Sparknano, Sald en Kalpana zijn actief in het ontwikkelen sALD machines.

Het iridium wordt niet meer aangebracht op het membraan, maar op een poreuze transportlaag van titanium. Dankzij dit nieuwe procedé kan het benodigde iridium met een factor 200 worden gereduceerd. Uitdaging is nog wel dat het minder gebruiken van iridium effect heeft op de efficiency van de elektrolyzer. Verdere doorontwikkeling met partners is nodig

om tot een vergelijkbare of een betere efficiëntie te komen.

Ook wordt nog gewerkt aan verbetering van de levensduur.

Composietmateriaal Het helemaal vervangen van zeldzame metalen door andere materialen is nog een stap verder. Verschillende partijen doen ook hier onderzoek naar. Onderzoekers van de Universiteit Twente ontwikkelden bijvoorbeeld een composietmateriaal als alternatief voor de zeldzame metalen in elektrolyzers. Zij combineerden vijf verschillende overgangsmetalen in één materiaal die gezamenlijk een veel hogere katalysatoractiviteit hebben dan de metalen afzonderlijk van elkaar. Ook zijn de materialen gezamenlijk veel stabieler. De metalen hebben een positieve invloed op elkaar, waardoor ze beter presteren. Deze ontwikkeling is nog in de onderzoeksfase.

Beeld 5: Systeemintegratie Elektrolyzers hebben over het algemeen de taak om zoveel mogelijk waterstof te produceren om te voorzien in de groeiende vraag vanuit de industrie en andere sectoren.

Maar elektrolyzers en waterstof kunnen ook een cruciale rol vervullen in het energiesysteem van de toekomst.

De groeiende inpassing van duurzame energiebronnen zorgt voor meer onbalans in het net. Elektrolyzers kunnen pieken in het energieaanbod gebruiken om waterstof te produceren.

marketing manager van Battolyser Systems, uit. ‘Op momenten dat er een stroomoverschot is, of de elektriciteit erg goedkoop is, laadt de batterij op. Is de batterij vol, dan gaat hij over tot het produceren van waterstof. Is de elektriciteit juist schaars, bijvoorbeeld doordat een groene stroombron uitvalt, of is de stroomprijs hoog, dan kan de batterij daarop inspelen door stroom terug te leveren aan het net. Op deze manier kunnen pieken en dalen in het energieaanbod op het net worden afgevlakt. Het systeem werkt als dubbele energiebuffer.’

Een goed voorbeeld van een ontwikkeling waarbij de integratie in het energiesysteem voorop staat, is de Battolyser. Dit systeem is een doorontwikkeling van de nikkel-ijzerbatterij van Edison. ‘Het systeem is erg flexibel en kan de onbalans in het elektriciteitsnet heel goed opvangen’, legt Kathleen Dingenen,

Flexibel

FOTO: VERENA VAN DER WERF

De eerste battolyser op grote schaal is opgesteld bij de Magnumcentrale van RWE in Eemshaven. Dingenen: ‘We bewijzen met deze installatie dat we het systeem instantaan kunnen in- en uitschakelen terwijl de cross-over waarden

De eerste battolyser op grote schaal is opgesteld bij de Magnumcentrale van RWE in Eemshaven.

www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

L_Thema Innovatie.indd 20

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:27

Spr Dan

FOTO: LHYFE

21

Lhyfe test de offshore productie van waterstof met energie van een drijvende windturbine in de Atlantische oceaan.

– dat is de hoeveelheid zuurstof die in de waterstof zit en andersom – heel laag en vlak blijven. We kunnen het systeem zo flexibel als een batterij bedienen, op een veilige manier.

We besturen de installatie op afstand. Zo kunnen we de condities aanpassen. We kijken naar hoe het systeem reageert op veranderende condities en onderzoeken wat de invloed is van aanpassingen in de componenten van de Battolyser.’ Het geproduceerde waterstof wordt geleverd aan RWE, dat haar proces ermee koelt.

Battolyser werkt momenteel aan het optimaliseren van het hart van de installatie. Het bedrijf ontving onlangs een subsidie van twee miljoen euro uit het Just Transition Fund om een eerste assemblagelijn op te zetten. Vanaf 2024 begint het bedrijf met de productie van de eerste systemen. Ook heeft het bedrijf vergevorderde plannen voor een grootschalige battolyserfabriek in de Rotterdamse haven.

Offshore Een extra complicatie van het energiesysteem van de toekomst is dat duurzame energie steeds meer offshore zal worden geproduceerd. Daar is het omgaan met het fluctuerende energie-aanbod een nog groter issue. Bovendien zorgen offshore omstandigheden voor extra complexiteit.

Verschillende partijen onderzoeken de mogelijkheden van offshore waterstofproductie, gekoppeld aan windparken.

Zo test het Franse bedrijf Lhyfe de offshore productie van waterstof in de Atlantische oceaan, twintig kilometer uit de kust ter hoogte van Nantes. De installatie is verbonden met een drijvende windturbine.

In Nederland richt het project PosHYdon, gecoördineerd door TNO, zich op de integratie van offshore wind, aardgas- en

waterstofproductie. Het is de bedoeling dat op het – werkende – Q13a-A platform van Neptune Energy voor de kust van Scheveningen waterstof zal worden geproduceerd.

Daarvoor zet een reversed-osmose-installatie zeewater om in gedemineraliseerd water, en vervolgens wordt dit via elektrolyse omgezet in waterstof. De benodigde elektriciteit komt uit offshore windenergie. De geproduceerde groene waterstof kan worden bijgemengd met het lokaal geproduceerde aardgas en via bestaande gaspijpleidingen richting de kust worden getransporteerd.

De PEM-elektrolyzer, geleverd door het bedrijf NEL, krijgt een elektrische capaciteit van 1 MW, waarmee maximaal 400 kilo groene waterstof per dag kan worden geproduceerd. Deze pilot is bedoeld om ervaring op te doen met het integreren van de verschillende systemen en om te zien wat de invloed is van de offshore condities op de elektrolyzer. Wat is bijvoorbeeld de invloed van zout? En hoe ga je om met het variabele elektriciteitsaanbod?

Integreren Een volgende stap kan zijn om de elektrolyzers offshore volledig te integreren met de windturbines. De elektriciteit wordt dan direct gebruikt om waterstof te produceren aan de voet van een windturbine.

Naast integratie van elektrolyzers met windenergie, zijn er ook ontwikkelingen om waterstofproductie verregaand te integreren met zonne-energie. Zo werkt de KU Leuven in het project SolHyd aan waterstofpanelen. Dit zijn zonnepanelen die waterstof produceren uit vocht uit de lucht. Met de proefopstelling kunnen de onderzoekers 250 liter waterstof per dag produceren. www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

L_Thema Innovatie.indd 21

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:27

22

BRANDED CONTENT EVIDES INDUSTRIEWATER

De kracht van een succesvolle innovatiestrategie Evides Industriewater levert al decennia betrouwbare, innovatieve proceswateroplossingen. Het sluiten van de waterkringloop en het verkleinen van de water- en footprint staan daarbij centraal. Om voorop te kunnen blijven lopen in innovatie past het bedrijf sinds enkele jaren een nieuw én succesvol innovatieproces toe, waarmee innovaties sneller in de praktijk kunnen worden gebracht.

Innovatie begint altijd met een idee, stelt David Moed, teamleider binnen de afdeling Process & Technology bij Evides Industriewater. ‘Dit kan via diverse kanalen bij ons team terechtkomen: via één van de collega’s, een leverancier, vakliteratuur, een congres, of natuurlijk vanuit de klant. Daarnaast kan er een probleem of behoefte worden uitgesproken waar nog geen idee aan vastzit.

Dat is het startpunt.’

Maar wat op het eerste gezicht een goed idee lijkt, leidt niet automatisch tot een succesvolle oplossing, weet hij.

‘Daarom is het belangrijk om een goed innovatieproces toe te passen, zodat je meer successen kunt boeken. Wanneer een idee is aangedragen, bekijken we daarom eerst wie er baat heeft bij de oplossing. Is bijvoorbeeld een klant geholpen met het idee, dan zal binnen Evides de accountmanager van deze

Evides Industriewater ontwikkelt betrouwbare en duurzame wateroplossingen op maat voor de industrie. Daarbij staan het sluiten van de waterkringloop en het verkleinen van de waterfootprint centraal. Met innovatieve processen en technieken wordt (afval)water gezuiverd en worden warmte, nutriënten en andere grondstoffen teruggewonnen.

www.industrielinqs.nl

klant achter dat idee gaan staan. Er is altijd een (probleem)eigenaar te koppelen aan een goed idee. De eigenaar heeft er direct baat bij dat het vraagstuk wordt opgelost. Dat is cruciaal, want is deze er niet, dan wordt het erg moeilijk om een idee tot implementatie te brengen.’

Brainstormen ‘Als eenmaal het probleem (of de behoefte) én probleemeigenaar duidelijk zijn, zullen we in een volgende stap brainstormen over mogelijke andere oplossingen’, zegt Moed. ‘We zetten met betrokkenen en experts alle mogelijke ideeën op een rij, om zeker te weten dat we uiteindelijk kiezen voor de beste oplossing. Heel vaak zie je in dit proces dat het oorspronkelijke idee niet de meest effectieve oplossing voor het probleem is. Daarom is het belangrijk de bedenker van het idee altijd mee te nemen in dit proces zodat iedereen gemotiveerd blijft om ideeën te blijven aandragen.’

De criteria die belangrijk zijn tijdens de selectie zijn sterk case-afhankelijk.

‘Denk aan de investering die nodig is om het idee te realiseren, de haalbaarheid, betrouwbaarheid, uitvoerbaarheid, enzovoort.’ Moed geeft een concreet voorbeeld. ‘Onze systemen waarmee we zout uit water halen, moeten eens in de zoveel tijd worden geregenereerd.

Door de vorm van de vaten duurt dit

langer dan nodig is. Het idee ontstond om dit te versnellen door in het bovenste en onderste gedeelte van het vat een opvulling te plaatsen zodat het spoelproces effectiever zou verlopen.

Tijdens de brainstorm kwamen we er echter achter dat het ontwerpen van zo’n volume niet eenvoudig was. Een kosteneffectieve manier bleek om het vat niet op te vullen maar onder in het vat een techniek te installeren waarmee het water beter over de breedte kan worden verdeeld. Het ontwerp van een complexe opvulling was daardoor niet langer nodig. Door te brainstormen ontstaan nieuwe en betere oplossingen.’

De innovatie is dan ook geen doel, maar een middel om te komen een beter werkend proces.

Business case ‘Maar dan zijn we er nog niet’, gaat hij verder. ‘Als je eenmaal weet dat een oplossing de beste is, dan heb je nog een goede business case nodig. Voor die ene gekozen oplossing werk je een goede, gedetailleerde business case uit. Op basis daarvan ontvangen we budget voor een pilot of meteen voor implementatie. Tot slot volgt uiteraard nog de uitvoering en uiteindelijk de evaluatie.’

De toegevoegde waarde van de voorgestelde oplossing wordt op meerdere aspecten inzichtelijk gemaakt. Zo wordt gekeken naar de prestatie van de instal-

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

X4_Branded content_Evides.indd 22

19-10-2023 15:28

23

latie, de meer of minder handelingen van personeel, het gebruik van energie en chemie en de toepasbaarheid op andere locaties. De integrale benadering zorgt ervoor dat de oplossing goed te implementeren is.

Evides past deze strategie sinds 2020 toe. ‘Belangrijk is de mindset van het team en het management. Vroeger waren we gewend dat een idee meteen vol enthousiasme werd aangepakt, maar daardoor laat je misschien andere kansen liggen en dat is zonde. Sommige collega’s moesten wel wennen aan de methodiek omdat hun idee niet één op één werd uitgevoerd, maar gaandeweg is de ervaring wel dat het proces tot betere resultaten leidt. Door vanaf het eerste moment breed draagvlak te creëren, komen we vaker tot implementatie.’

AWARE Paula van den Brink, projectleider van AWARE, dat staat voor AfvalWAteR Evides, richt zich op innovaties met betrekking tot afvalwaterbehandeling.

‘Er worden steeds strengere eisen

FOTO: EVIDES

Mindset

door de mens gemaakt stoffen als PFAS en plastics, maar ook aan een verbeterde beluchtingsregeling om een lager stikstofgehalte in het effluent te krijgen.

Deze verbeterde beluchtingsregeling gebaseerd op AI testen we momenteel in de praktijk bij een klant.’

Digitalisering wordt steeds belangrijker.

‘Onderzoek wordt steeds meer data-gedreven. We kunnen operators hiermee beter ondersteunen. Slim gebruik van data kan leiden tot betere sturing. Zo maken we in bepaalde zuiveringsinstallaties bijvoorbeeld ook meer gebruik van sensoren, zodat we beter de afval-

‘Door vanaf het eerste moment breed draagvlak te creëren, komen we vaker tot implementatie.’

David Moed teamleider Process & Technology Evides Industriewater

gesteld aan de kwaliteit van effluent of gezuiverd afvalwater waarbij we altijd streven naar een zo laag mogelijke milieu-impact, dus een lage uitstoot van emissies en weinig energie- en chemicaliënverbruik. Zo zijn we met dit nieuwe innovatieproces bezig met diverse projecten. Denk aan verwijdering van

stromen kunnen herleiden en nog beter kunnen sturen. Het gebruik van data is geen doel op zich, maar een middel om betere resultaten te kunnen bereiken.’

HYBRID Bij de HYBRID-projecten (High Yield, Better Recovery, Innovative Design) bin-

nen Evides ligt de focus op de demi- en proceswaterzuivering van de toekomst.

‘We onderzoeken onder meer nieuwe zuiveringsconcepten’, zegt Tessa Philipse-Steenbakker, projectleider van HYBRID. ‘Denk aan het optimaliseren van processen met bestaande technologie, maar ook aan het toepassen van nieuwe zuiveringstechnologie. De verlaging van energie- en chemieverbruik is daarbij een belangrijk aandachtspunt.

We testen momenteel bijvoorbeeld een biostabilisatie-technologie die we voor het omgekeerde-osmoseproces toepassen om de biologische vervuiling op de membranen te kunnen verlagen.

Daarmee kunnen we energie en chemie besparen.’ Op korte termijn kunnen hiermee grote stappen voorwaarts worden gezet.

‘We testen vooral technologie uit die al wat volwassener is. Nieuwe technologie waarmee universiteiten op labschaal resultaten boeken, zijn vaak nog te prematuur om al echt op grote schaal te kunnen implementeren. We streven continu naar betrouwbare productieprocessen die steeds milieuvriendelijker worden, met een toekomstbestendig ontwerp. Ons nieuwe innovatieproces draagt hier zeker aan bij’, besluit Philipse-Steenbakker. www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

X4_Branded content_Evides.indd 23

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:28

24

BRANDED CONTENT BILFINGER TEBODIN

Goed waterbeheer vergt integrale procesaanpak en samenwerking Waar vroeger nog makkelijk werd gedacht over water, is het bewustzijn over het belang van waterkwaliteit bij bedrijven en overheden sterk toegenomen. Dit resulteert in het aanscherpen van eisen aan het lozen van water en een strengere controle op naleving van de wet- en regelgeving. Het verkrijgen van een vergunning om water te lozen, is een proces dat kennis vergt van industriële processen, afvalwaterzuivering en vergunningverlening. De oplossing om aan de strengere eisen aan lozing te voldoen, is integrale samenwerking tussen industrie, afvalwaterverwerkers en de overheid.

In de Kaderrichtlijn Water staan concrete doelstellingen om de kwaliteit van onze watersystemen vóór 2027 te verbeteren. Nederland heeft zich hieraan gecommitteerd, maar volgens Michiel van der Meer, consultant watermanagement bij Bilfinger Tebodin, worden de doelen in het huidige tempo niet gehaald. ‘Willen we Europa in 2027 laten zien dat we ons best hebben gedaan om de gestelde doelen te halen, dan moeten we nu echt een tandje bijschakelen.

Ook de overheid is zich hiervan bewust en voert de druk op het bedrijfsleven op, en daar zit een belangrijke uitdaging.’

Ray Cornips, gespecialiseerd in het aanvragen en coördineren van vergunningen bij Evides Industriewater, ziet in de praktijk de eisen aan vergunningen

en lozingsruimtes jaarlijks toenemen en de controles strenger worden. ‘Je kunt daarbij als ontvanger van afvalwater, zoals Evides, niet solistisch optrekken.

We werken samen met de klant die afvalwater aanlevert. De klant doet een aanvraag, geeft aan wat hij loost en welke technische middelen hij heeft om het water eventueel voor te behandelen. Die kennis nemen we mee in ons aanvraagdossier. Dat moet naadloos op elkaar aansluiten.’

Continu toezicht De tijden dat afvalwaterzuiveringen een soort afvoerputje waren, zijn volgens Cornips al lang voorbij. ‘We kijken kritisch naar wat er binnenkomt, of we dat kunnen zuiveren en zo ja ook willen

verwerken en of we blijven voldoen aan onze afspraken, zowel contractueel als aan de vergunningseisen.’

Volgens Van der Meer is het voldoen aan een lozingseis een goede check om te zien of je in controle bent over je water-gerelateerde processen. ‘Je kan als bedrijf veel meer voorin het productieproces bezig zijn met water en technische voorzieningen om het water dat je loost te laten voldoen aan de eisen.

Het hele proces vanaf de waterbron tot aan het lozingspunt kun je optimaliseren om zo waarde toe te voegen.

Daarvoor is veel kennis en kunde nodig, en het vergt een integrale aanpak binnen de gehele waterbalans, eventueel in samenspraak met de verwerker van afvalwater en de overheid.’

Bilfinger Tebodin is een internationaal opererend advies- en ingenieurs­ bureau. Het bedrijf werkt samen met klanten en stimuleert innovatie met geïntegreerde consultancy- en engineeringsoplossingen, gecombineerd met professioneel projecten constructiemanagement. Bilfinger Tebodin kan een beroep doen op de ervaring, expertise en passie voor technologie van 1.350 professionele consultants en ingenieurs.

www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

X1_Branded content_Bilfinger Tebodin.indd 24

19-10-2023 15:28

25

FOTO’S: EVIDES INDUSTRIEWATER

In de praktijk betekent dit heel veel contact tussen partijen op strategisch, tactisch en operationeel niveau om te voldoen aan de afspraken. Waar in het verleden de vergunningverlening vrij statisch was – je kreeg een vergunning en kon daarmee tien jaar verder – is er nu sprake van continu toezicht. De overheid stelt ook eisen aan monitoring- en meetsystemen waarmee bedrijven kunnen aantonen dat ze 365 dagen per jaar in control zijn.

Verder optimaliseren Zowel de klant als de afvalwaterverwerker zullen steeds meer samen (root cause) analyses uitvoeren om te kijken hoe het komt dat ze niet voldoen aan de eisen, om te voorkomen dat een probleem zich in de toekomst herhaalt, stelt Bas van Eijk, project developer bij Evides. Op die manier kan een boete of stop van de omgevingsdienst of Rijkswaterstaat worden voorkomen. ‘Als

optimaliseren om de impact op het milieu te minimaliseren.’

Verzekeringspolis Hoewel de urgentie toeneemt, staat niet elk bedrijf open voor samenwerking. Volgens Van der Meer moeten bedrijven zich realiseren dat de afval­ waterzuivering de laatste schakel is en

‘Het hele proces vanaf de waterbron tot aan het lozingspunt kun je optimaliseren om zo waarde toe te voegen.’

Michiel van der Meer consultant watermanagement Bilfinger Tebodin

iedereen vanuit die mindset werkt, kun je veel sneller stappen zetten.’

Van der Meer beaamt dat de mindset maar ook bewustwording belangrijk is.

‘Ik zit vaak bij bedrijven die compliant willen zijn. Echter, zij denken soms vooral aan hun eigen processen: ik heb directe of indirecte lozingseisen en als ik daaraan voldoe, is het goed. Maar de praktijk is weerbarstig en onderhevig aan veranderingen. Door na te denken over andere verwerkingsmethoden of duurzame oplossingen kun je verder

dat bedrijven in de ketenaanpak zelf ook actie kunnen ondernemen. Vast staat dat als bedrijven niets doen de wal het schip keert. Van Eijk maakt een vergelijking met de temperatuurnorm voor het lozen van koelwater, die steeds strenger wordt. In warme zomers heeft dit al geleid tot een verbod op thermische lozingen, waardoor processen moesten worden afgeschakeld. Dit zou ook kunnen gebeuren als de kwaliteit van het water dat wordt geloosd niet goed is.

Van der Meer benadrukt dat dit niet alleen het probleem van de afvalverwerker is maar van de hele (water)keten.

‘Het is superbelangrijk om hierover met elkaar in gesprek te gaan. Ook Rijkswaterstaat en omgevingsdiensten zijn partijen die hierin moeten worden betrokken. We willen eenheid en eenduidigheid creëren. Dat is belangrijk. Als industrie kunnen we hierin ons steentje bijdragen. Alles valt of staat met een goed proces en dat begint met het ontwerp, waarna aanpassingen, uitbreidingen of optimalisaties van processen volgen. Hierin staan we achter de overheid die stelt: Laat water sturend zijn in de keuzes die je maakt.’

Voor nieuwe installaties en processen is dit relatief eenvoudig omdat deze inzichten aan het begin van het proces kunnen worden meegenomen. En hoewel er steeds meer bestaande bedrijven zijn die een verduurzamingsslag willen maken en aandacht hebben voor hun waterverbruik, zijn er ook bedrijven die dit nog niet hoog op de agenda hebben staan. Voor die bedrijven heeft Van der Meer het volgende advies: ‘Zie het als een verzekeringspolis die je afsluit. Als je nu zorgt dat je je zaken goed op orde hebt, dan heb je daar straks veel profijt van.’ www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

X1_Branded content_Bilfinger Tebodin.indd 25

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:28

26

PLANTMANAGER EDWARD DEKKER EXXONMOBIL ROTTERDAM

‘Je hebt meer dan in het verleden andere partijen nodig’ ExxonMobil in Rotterdam is volop bezig invulling te geven aan de energietransitie. Er staat een breed scala aan projecten op de planning, waarvan er zes tijdens de eerstvolgende grote onderhoudsstop worden geïmplementeerd.

Aan het roer van de site staat Edward Dekker Kleijn. Hij werkte binnen het concern in Rotterdam, Brussel, Houston en Le Havre, en is nu weer terug in Rotterdam. ‘Terug in een periode waarin er zo gigantisch veel verandert en op het spel staat. Ik ben er trots op om daar een bijdrage aan te kunnen leveren.’

Monique Harmsen

Om beter op de energietransitie te kunnen inspelen, heeft de vestiging van ExxonMobil in Rotterdam sinds maart een nieuwe structuur. Waar de site voorheen was opgedeeld in chemie en raffinage, ieder met hun eigen management, vallen deze nu onder één managementteam. De brandstoffen-, smeerolie- en chemieactiviteiten vallen allemaal onder ExxonMobil Product Solutions en staan onder leiding van sitemanager Edward Dekker Kleijn. ‘Het doel van deze verandering is om een slagvaardiger organisatie te creëren, die in staat is om onze corporate strategie uit te voeren.’

De chemie-, brandstoffen- en smeermiddelenactiviteiten zijn op de site nauw met elkaar verweven. ‘Daardoor is het logisch gezamenlijk aan oplossingen te werken, bijvoorbeeld in het kader van de energietransitie’, vindt Dekker Kleijn. ‘Het helpt als je één managementstructuur hebt en één regionale directeur die de leiding neemt.’

De site van ExxonMobil in Rotterdam beslaat een grote oppervlakte, maar de installaties staan relatief dicht bij elkaar.

‘Dat helpt ons bij de energietransitie’, aldus Dekker Kleijn.

‘Een voorbeeld: in een hoek op ons terrein staan diverse waterstofproductiefaciliteiten die gezamenlijk op het Porthosproject kunnen worden aangesloten.’

ExxonMobil Nederland is sinds 1960 actief op de locatie Botlek. Het begon met de raffinaderij, gevolgd door de aromatenfabriek in 1964. In de jaren 70 en 90 van de vorige eeuw zijn daar een weekmakerfabriek en een ftaalzuuranhydridefabriek aan toegevoegd. De laatste grote investering is de advanced hydrocracker op de raffinaderij, waarmee het bedrijf onder meer hoogwaardiger smeerolie produceert. Met de bouw ervan was een investering van meer dan 1 miljard dollar gemoeid.

Oude nest

De plantmanager In deze rubriek ‘De plantmanager’ laten wij elke keer een andere plant of site manager aan het woord over zijn werk, visie en bedrijf.

Hoe lukt het hen om succesvol te zijn en kunnen ze anderen daarin inspireren? Kent u interessante plantmanagers? Mail dan naar redactie@industrielinqs.nl

www.industrielinqs.nl

Met zijn benoeming tot sitemanager in Rotterdam is voor Dekker Kleijn, na een 26-jarige internationale carrière binnen ExxonMobil, de cirkel rond. In 1997 begon hij na een studie Scheikundige Technologie op deze plek als proces engineer in de aromatenfabriek. Hier was hij ook een tijdje financieel analist. Daarna begon een internationale loopbaan die bestond uit een mix van business rollen, van supply chain en grondstoffen optimalisatie tot product management en ITprojecten.

Via Brussel, Houston en Le Havre landde hij in 2020 weer op het oude nest in Rotterdam, waar hij als site manager Chemicals verantwoordelijk was voor de aromatenfabriek, de oxo-alcoholfabriek en de weekmakerfabriek en sinds 1 maart 2023 dus ook voor de raffinage-activiteiten. Dat betekent de

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

I_Plantmanager.indd 26

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:29

Spr Dan

FOTO’S: MONIQUE HARMSEN

27

verantwoordelijkheid voor duizend ExxonMobil-medewerkers met daarnaast de op het terrein werkzame onderaannemers.

Verbreding Gevraagd naar zijn belangrijkste taken, stelt Dekker Kleijn dat die veelal operationeel zijn. ‘Maar ook het onderhouden van contacten met de buitenwereld is belangrijk. Daarnaast ben ik druk met investeringen om de toekomst van de site te blijven garanderen. De top 3 van werkzaamheden bestaat uit: mensen, veiligheid en de toekomst.’

Het begint bij mensen. Eén van de grootste uitdagingen op dit moment is volgens Dekker Kleijn het aantrekken en behouden van mensen, of het nu gaat om hoger opgeleid technisch personeel, onderhoudsmedewerkers of operators op mbo-niveau. ‘De klassen lopen leeg en de vraag is hoog, ook met alle projecten in de industrie. Aan de universitaire kant zie je de kandidaten steeds internationaler worden. We hebben medewerkers uit Italië, Oost-Europa, Zuid-Afrika en Turkije op onze site. Het wordt meer divers, maar de uitdaging is om mensen te vinden en binnen te houden. Het begint met competitieve arbeidsvoorwaarden, een prettige werkomgeving en respectvol met elkaar omgaan. Maar mensen zoeken ook verbreding en uitdagingen. We hebben voor onze hoger opgeleiden al een programma van job rotation en dit gaan we uitbreiden naar mbo-opgeleiden.’

Naast mensen is veiligheid is ook een heel belangrijk onderwerp op de agenda van Dekker Kleijn. ‘Het gaat zowel om persoonlijke veiligheid als procesveiligheid. De

‘In onze Baytown productielocatie in de VS loopt een project waarbij we plastic afval chemisch recyclen. Zoiets willen we ook in Rotterdam doen.’

EDWARD DEKKER KLEIJN SITEMANAGER EXXONMOBIL ROTTERDAM

betrouwbaarheid van je installaties, en ook de milieuaspecten en vergunningen, zijn heel belangrijke thema’s.’

Materialentransitie Om ervoor te zorgen dat ExxonMobil mee kan doen in de energietransitie, om de toekomst van de site veilig te stellen, staat een breed scala aan projecten op de planning. ‘In 2019 zijn we begonnen met het uitwerken van de CO2-reductie roadmap voor ons complex. Die is begin 2020 afgerond met daarin een breed portfolio van mogelijke stappen met bijbehorende projecten richting 2030 en daarna. Wij waren we de eerste site binnen ExxonMobil wereldwijd met een uitgewerkte roadmap.

Nu hebben alle fabrieken binnen ExxonMobil een roadmap naar Rotterdams model.’

In de roadmap is een groot aantal projecten geïdentificeerd. Er is volgens Dekker Kleijn geen magic bullet. ‘Het zijn heel veel kleine stappen die bij elkaar opgeteld impact maken, en er zitten ook enkele grotere klappers tussen. De eerste projecten worden tijdens onze eerstvolgende grote onderhoudsstop www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

I_Plantmanager.indd 27

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:29

ADVERTENTIE-INDEX Buildingcareers ..................................................................................................28

iMaintain 2024 congres ...................................................................................28

Logisticon Water Treatment ............................................................................43 C

M

Mainnovation .....................................................................................................44

Y

CM

MY

Pathema ..............................................................................................................16

CY

CMY

UNIS Group ........................................................................................................... 4

K

Van Meeuwen Industries ................................................................................... 2

Vendrig-IJsselstein ............................................................................................18

buildingcareers.nl | info@buildingcareers.nl

Watervisie LIVE congres ...................................................................................38

iMaintain POWERED BY MA XGRIP

Schrijf

nu in!

intain

www.in

l/ima linqs.n dustrie

6 FEBRUARI 2024 LANDGOED DE HORST DRIEBERGEN

HET ASSET MANAGEMENT TEAM VAN 2030 Advertenties.indd 28

19-10-2023 15:12

29

geïmplementeerd. Het gaat om zes projecten, verspreid over het hele terrein, die allemaal te maken hebben met energieoptimalisatie. Samen vormen ze een eerste belangrijke stap van ons plan om onze CO2-emissiereductie-doelstellingen te halen.’

Verder zijn in de roadmap elektrificatieprojecten en het Porthos CCS project opgenomen. ‘Daarnaast staat er een aantal circulariteitsprojecten in ons plan. Want naast CO2reductie richten we ons ook op de materialentransitie. In onze Baytown productielocatie in de VS loopt een project waarbij we plastic afval chemisch recyclen. Zoiets willen we ook in Rotterdam doen. Verder heeft het Europees Innovatiefonds recent een subsidieaanvraag in behandeling genomen voor een carbonated fuel cel (CFC) project, waarvoor we hier in Rotterdam een pilot willen neerzetten. CFC-technologie kan worden ingezet om CO2 af te vangen en te concentreren, en daarbij worden warmte, elektriciteit en waterstof geproduceerd.’

Koers houden Voor de toekomst ziet Dekker Kleijn belangrijke uitdagingen in het uitwerken en implementeren van de projecten om de site toekomstbestendiger te maken, en om ervoor te zorgen dat er voldoende menskracht is om de plannen uit te voeren. ‘Dat moet allemaal gebeuren in een turbulent milieu van politiek, maatschappij en media waarbij ieder zijn eigen belangen heeft. Allerlei zaken die schuiven kunnen business cases op de kop zetten. Het is een uitdaging om koers te houden in dit complexe speelveld. Je hebt daarbij meer dan in het verleden andere partijen nodig. Vroeger dopte je veelal je eigen boontjes. Er waren wel samenwerkingsverbanden, maar die waren van een totaal andere dimensie dan nu. Voor waterstof heb je een waterstofnetwerk nodig, voor CO2 heb je ook een netwerk nodig. Dat zijn oplossingen waarvoor schaalgrootte nodig is. Je moet elkaar vaker opzoeken.’

In alle turbulentie vaart ExxonMobil volgens Dekker Kleijn zijn eigen koers. ‘We hebben als onderdeel van onze strategie, naast de vorming van ExxonMobil Product Solutions, ook een nieuwe tak aan ons bedrijf toegevoegd: Low Carbon Solutions. Dat wordt op middellange termijn de groeimotor van ons bedrijf en is een integraal onderdeel van de strategie die we uitvoeren.’

Netflix-documentaire De boodschap dat we hard aan de slag zijn met de energietransitie dringt niet altijd door bij het brede publiek.

‘Het is droevig als in het publieke debat wordt opgemerkt dat we “van die industrie af moeten” en dat hier niets gebeurt.

Ongelooflijk. We zijn keihard bezig met het werken aan onze

‘Allerlei zaken die schuiven kunnen business cases op de kop zetten. Het is een uitdaging om koers te houden in dit complexe speelveld.’

EDWARD DEKKER KLEIJN SITEMANAGER EXXONMOBIL ROTTERDAM

en de Nederlandse doelstellingen. Kom eens een keer praten zodat je echt weet hoe het zit! Andersom zullen wij ons verhaal ook vaker moeten vertellen natuurlijk. Ik praat wel eens met vrienden over waar we allemaal mee bezig zijn en dan roepen ze: “Fantastisch, daar moet je een Netflix-documentaire over maken!” Maar dat is niet mijn baan.’

Dekker Kleijn is trots op ExxonMobil en met name op de veiligheidscultuur binnen de Rotterdamse organisatie. ‘Het is een lerende en transparante organisatie. Je hebt openheid nodig om echt te begrijpen wat er is misgegaan, zodat je daarvan kunt leren om te verbeteren. We sturen met de aannemers op deze cultuur om het werk veilig te houden. We hebben tien jaar geen incident met groot letsel gehad, maar dat geeft geen enkele garantie voor de resultaten van morgen.

Veiligheid moet je elke dag opnieuw verdienen, activiteit per activiteit.’

Verder is hij er ook trots op dat hij als Nederlander na 25 jaar terug is op de site waar hij is begonnen. ‘Terug in je eigen land, in je eigen cultuur, in een periode waarin er zo gigantisch veel verandert en op het spel staat. Ik ben er trots op om daar een bijdrage aan te kunnen leveren. Mooi dat het mij gegeven is om samen met, en dankzij, een gemotiveerde organisatie een solide basis voor de toekomst neer te zetten.’ www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

I_Plantmanager.indd 29

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:30

Spr Dan

30

TOPIC WATERBEHANDELING

Nobian sorteert voor op

watertransitie Met het project Bewustwording en terugdringen laagwaardig waterverbruik in de industrie maakt de provincie Groningen een start om met industriële bedrijven en overheden intensiever samen te werken in de watertransitie. Op het Chemie Park Delfzijl zijn de eerste stappen gezet om het gebruik van drinkwater in de industrie terug te dringen. Nobian kan hieraan bijdragen door het schone water, dat vrijkomt bij de productie van zout, aan andere bedrijven op het park te leveren.

‘Als bedrijf, maar ik denk in zijn algemeenheid als industrie, snappen we dat het watersysteem onder druk staat’, stelt Robert Jan Poppen, site director van Nobian en Chemie Park Delfzijl. ‘We merken in het noorden nu al dat er een beperking is in de hoeveelheid drinkwater die je kunt afnemen, en het waterbedrijf sluit niet zomaar nieuwe bedrijven aan. Er is een toenemend aantal periodes van droogte en je ziet dat de druk op bedrijven door middel van wet- en regelgeving toeneemt.

We willen niet stilzitten.’

Als plantmanager van de utiliteitenfabriek sorteerde Poppen voor op de genoemde ontwikkelingen door te kijken hoe het waterverbruik op de site kon worden verminderd. De productieprocessen van de bedrijven op het park vragen veel water. Een groot deel daarvan wordt voor koeling gebruikt.

Zelf gebruikt Nobian in haar processen niet veel drinkwater, maar het bedrijf produceert wel een grote hoeveelheid schoon proceswater.

Om zout te produceren, moet eerst pekel worden gemaakt, volledig met zout verzadigd water. Daarvoor neemt Nobian oppervlaktewater af van North Water. ‘Pekel gaat bij ons de fabriek in waar het water wordt verdampt om het zout eruit te halen. Dat is een heel mooie zuiveringsstap. Een groot deel van dat water condenseert weer. Een aantal bedrijven op het chemiepark gebruikt dit water nu al, maar er resteert nog een aanzienlijk deel dat naar de Waddenzee gaat. Het is zonde als er drinkwater wordt gebruikt terwijl er schoon proceswater over is’, vindt Poppen.

Monique Harmsen

FOTO: NOBIAN

Flexibel

www.industrielinqs.nl

Om te voorkomen dat dit water wordt geloosd, is hij in gesprek met de grootste gebruikers van drinkwater op de site. Dat zijn onder andere Teijin Aramid, dat in Delfzijl de basisgrondstof voor de supersterke kunstvezel Twaron produceert, en Lubrizol dat in haar fabriek chloor en PVC-poeder mengt voor gechloreerde PVC. ‘Met Teijin zijn we redelijk ver. Zij hebben een investering gedaan en we verwachten dat ze aan het einde van het jaar of begin volgend jaar overgaan van drinkwater naar industriewater. We hebben wel gezegd dat ze flexibel moeten zijn. Je moet altijd een back up achter de hand hebben.’

Ook Lubrizol zoekt samenwerking maar bij hen is het volgens Poppen minder eenvoudig om van drinkwater over te schakelen op industriewater. Allereerst heeft het bedrijf de kwaliteit van het water grondig getest. ‘We hebben met tankwagens vol water heen en weer gereden. Ze wilden testen of het wel de juiste kwaliteit water is en of het de processen beïnvloedt. Dat laatste bleek inderdaad het geval.

Lubrizol zoekt nu een technische oplossing om toch te kunnen

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

M_Topic Waterbehandeling.indd 30

19-10-2023 15:31

Spr Dan

31

overschakelen van drinkwater op industriewater. We zijn nog niet zover dat er al een investeringsaanvraag ligt, maar we zijn wel ver met testen en weten precies wat er moet gebeuren.’

Na Lubrizol volgen als het aan Poppen ligt nog meer afnemers om op deze manier een stapje in de watertransitie te zetten.

‘We sluiten daarmee mooi aan bij het initiatief van Groningen Seaports en SBE die een plan voor de watertransitie in de Eemsdelta hebben gepubliceerd.’

In totaal heeft Nobian een paar honderdduizend kubieke meter water op jaarbasis beschikbaar. De exacte hoeveelheid is afhankelijk van productieniveaus, maar volgens Poppen is het in ieder geval een significant deel. ‘Bedrijven die water van Nobian afnemen, behouden zowel hun drinkwaterals industriewateraansluiting. Als er door een grote onderhoudsstop in de zoutfabriek minder industriewater beschikbaar is, moeten zij wel door kunnen. In de praktijk is deze switch eenvoudig. Wij leveren de utilities op het chemiepark en wij leveren dus ook het drinkwater aan die bedrijven.’

Het industriewater van Nobian heeft in de meeste gevallen geen extra bewerkingen nodig voor gebruik. ‘Het industriewater dat wij leveren, is heel zuiver en dat beïnvloedt de hoeveelheid chemicaliën die je gewoonlijk gebruikt voor

‘Zodra we zijn geëlektrificeerd, is het productieproces niet alleen volledig verduurzaamd, maar is er ook weer meer proceswater beschikbaar.’

ROBERT JAN POPPEN SITE DIRECTOR NOBIAN EN CHEMIE PARK DELFZIJL

waterbehandeling. Wij doseren zelf chemicaliën om ons leidingennetwerk tegen corrosie te beschermen. Bij Lubrizol moeten deze chemicaliën eruit worden gehaald voordat zij het in hun proces kunnen gebruiken. Bij Teijin hoeft dit niet, zij gebruiken het water voor koeling.’

Verantwoordelijkheid De samenwerking om het gebruik van drinkwater terug te dringen, concentreert zich overigens niet alleen op het

FOTO: LUBRIZOL

Heel zuiver

Hoewel het voor Lubrizol minder eenvoudig is om van drinkwater op industriewater over te schakelen, zoekt ook dit bedrijf de samenwerking op.

Chemie Park Delfzijl. Er worden ook gesprekken gevoerd met het waterbedrijf, met Groningen en met North Water over de toekomst van een gezamenlijke watervoorziening. Daar zijn tot nu toe nog geen concrete zaken uit naar voren gekomen, volgens Poppen. ‘In de toekomst willen wij het proceswater waarvoor geen afnemers zijn, kunnen sturen naar het waterbedrijf of North Water, die dat vervolgens gebruiken om processen buiten het chemiepark te voorzien van water. Daar zitten mogelijkheden om te voorkomen dat je dit kostbare water verliest. North Water is zelf ook met initiatieven bezig en we moeten kijken hoe we de samenwerking gaan intensifiëren en vormgeven.’

Met alle plannen en projecten die er bestaan voor waterstofelektrolyse in de Eemsdelta zal water hard nodig zijn.

Maar er is een lichtpuntje. Nobian is bezig met het elektrificeren van het zoutbedrijf. ‘De bedoeling is om van stoom gedreven naar elektriciteit gedreven over te gaan in onze fabrieken. De eigenschap van elektriciteit in deze zoutfabrieken is dat er meer proceswater uit de pekel wordt gehaald dan bij stoom. ‘Zodra we zijn geëlektrificeerd, is het productieproces niet alleen volledig verduurzaamd, maar is er ook weer meer proceswater beschikbaar. Dat willen we dan ook optimaal benutten.’

Poppen stelt dat er nu een paar concrete stappen in de watertransitie worden gezet. ‘Op dit moment is er nog niet echt een probleem, maar naar verwachting zal dat er wel komen. We willen vooruitdenken en we hebben een verantwoordelijkheid om iets met onze ideeën te doen. Onze projecten zijn heel concreet en daar gaan we mee verder om drinkwatergebruik te minimaliseren.’ www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

M_Topic Waterbehandeling.indd 31

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:31

32

BRANDED CONTENT IV WATER

Onderzoek naar zuiveren PFAS levert veel antwoorden op De noodzaak voor gezond én voldoende (drink)water wordt steeds groter. Het veranderende klimaat speelt daarin een grote rol, maar ook verontreinigd water is een blijvend probleem. Een actueel voorbeeld is de aanwezigheid van PFAS in oppervlaktewater. Deze complexe verzameling chemische stoffen laat zich niet makkelijk zuiveren of filteren. Iv-Water onderzoekt bij afvalverwerker Heros in Sluiskil hoe PFAS zoveel mogelijk uit afvalwater kan worden gezuiverd voordat het in oppervlaktewater wordt geloosd.

Heros verwerkt bodemas vanuit verschillende Afval Energie Centrales (AEC) tot een bouwstof en gebruikt daarbij verschillende technieken, waaronder een wasinstallatie. Centraal in het project waar Iv-Water aan werkt, staat de vraag of en op welke manier PFAS uit het waswater kan worden gefilterd of gezuiverd. Dit kan door moderne zuiveringstechnieken als omgekeerde osmose of ozontechniek te gebruiken, maar het zou nog beter zijn om te voorkomen dat er te hoge concentraties PFAS in het afvalwater terecht komen.

Het project in Sluiskil sluit volgens Paul Kloet, adjunct-directeur bij Iv-Water, goed aan op de kennis en ervaring van Iv-Water. ‘Dit zijn de mooiste vraagstukken voor ons. We kunnen onze kennis inzetten op een praktisch vraagstuk,

Iv-Water heeft zich de afgelopen jaren bewezen als specialist op het gebied van innovatieve oplossingen als het gaat om waterzuivering, -opslag en het bevorderen van circulariteit. Het bedrijf helpt de industrie bij het in kaart brengen van de waterfootprint, onderzoekt waar het zuiveringsproces kan worden geoptimaliseerd en adviseert welke oplossing het best bij het proces past en het meest oplevert in termen van duurzaamheid en (kosten)efficiëntie.

www.industrielinqs.nl

dat gekoppeld is aan een actueel thema en zich op eigen initiatief moeilijk laat onderzoeken. Voor ons zijn dit kansen om te kijken hoe we de hele keten optimaler met elkaar kunnen verbinden.’

Dit laatste is een groter doel binnen de divisie: de circulariteit van water optimaliseren. Dat begint met borgen van de kwaliteit van afvalwaterstromen voordat deze in de natuur komen, de intake van water voor drinkwaterbereiding. Maar het gaat ook om het stimuleren van hergebruik van waterstromen in de industrie.

Potentiële bron Procestechnoloog Bart van der Veer leidt namens Iv-Water het onderzoek bij Heros. ‘De vergunningverlener bepaalt uiteindelijk wat wel en niet mag met betrekking tot het lozen van PFAS’, legt Van der Veer uit. ‘Zij waarschuwt dat PFAS in waterstromen terechtkomt, ook door bijvoorbeeld hemelwater. Maar voor Heros wisselt de kwaliteit van de inkomende AEC-bodemas enorm. Soms is deze as relatief schoon, maar een andere keer zitten er nog veel onverbrande delen in: een potentiële bron van PFAS. Dit wordt uitgesorteerd en teruggestuurd naar de Afval Energie Centrale om alsnog te worden verbrand.’

Dat is echter niet altijd genoeg. PFAS heeft de eigenschap dat het niet door de natuur kan worden afgebroken. Het is een verzameling chemische stoffen

met handige eigenschappen voor de industrie. Het stoot water, vet en vuil af, waardoor het in de kledingindustrie, de cosmetische wereld, maar bijvoorbeeld ook bij het maken van smeermiddelen of de productie van voedselverpakkingen vaak en graag wordt gebruikt.

Daarnaast is PFAS fijn spul, dus met standaard zuiveringsinstallaties en filters haal je de chemische stof er niet of niet volledig uit. ‘Sterker nog,’ vertelt Van der Veer, ‘sommige stoffen bevatten geen PFAS, maar dat ontstaat na zuivering van water soms wel. Dat is buitengewoon ingewikkeld.’

Een eenduidige oplossing is er niet, maar wat Heros zoveel mogelijk doet – het terugsturen van onverbrande delen uit AEC-bodemas – is wel één van de mogelijkheden om te voorkomen dat het in de natuur terecht komt. Bart: ‘De vergunningverlener is duidelijk: als je een stroom hebt met PFAS erin, moet je hem als afvalverwerker alleen accepteren als je over de juiste installatie beschikt.’

Bronaanpak Bij elkaar opgeteld zijn er dus best een aantal flinke uitdagingen en vraagstukken die het moeilijk maken om te bepalen wat wel en niet werkt en tegen welke prijs. ‘PFAS bestaat uit een scala aan stoffen, maar er zijn ook behoorlijk wat technieken te bedenken die helpen.

Een actief koolfilter is een goede optie’,

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

X2_Branded content_LV water.indd 32

19-10-2023 15:32

07FOTOCREDIT

33

Afvalverwerker Heros in Sluiskil verwerkt bodemas vanuit verschillende Afval Energie Centrales tot een bouwstof.

vertelt Van der Veer. PFAS houdt namelijk behoorlijk van kool en hecht zich daar dus aan. Een beproefd systeem, maar zeer kostbaar. ‘Het is de vraag of dat voor een afvalverwerker wel nodig en financieel haalbaar is.’

Dan is er ook nog ozontechniek. De stof ozon, met drie zuurstofarmen, reageert

Zodra ozon niet meer met een stof reageert, ontleedt het in korte tijd tot zuurstof. Deze techniek wordt veel bij drinkwaterbedrijven toegepast. Ook zijn er enkele scheidingstechnieken, waarmee je PFAS kan filteren.

Van der Veer en zijn team onderzoeken deze en andere technieken. Maar ze

‘Soms is het efficiënter om een bepaalde, veel kleinere deelstroom te zuiveren. Wij helpen om dat inzicht te verkrijgen.’

Bart van der Veer procestechnoloog Iv-Water

dan met PFAS en kan de chemische stoffen afbreken tot onder andere CO2 en water. Ozon is bovendien een oplossing die niets in het water achterlaat.

doen ook een analyse waar de stoffen vandaan komen en waar in het proces PFAS in een bepaalde waterstroom terechtkomt. Van der Veer: ‘We hebben

het dan over bronaanpak in een end of pipe-situatie. De bron ligt soms namelijk veel verder terug in de keten, namelijk bij de industrie. Ook kijken we naar specifieke plaatsen waar PFAS in het afvalwater terechtkomt. Bij Heros hebben we al een beter beeld gekregen via welke stromen het binnenkomt en op welke plaatsen dit aan het afvalwater wordt gegeven. Soms is het efficiënter om een bepaalde, veel kleinere deelstroom te zuiveren. Wij helpen om dat inzicht te verkrijgen. Daarbij kijken we welke aanpak haalbaar is en wat de voorkeur heeft.’

Van der Veer hoopt en denkt met deze klus in Sluiskil iets voor de wereld te kunnen betekenen. ‘Het feit dat ik bezig mag zijn met schoon water en het schoon achterlaten ervan, is leuk. En al helemaal omdat het met techniek is op te lossen.’ www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

X2_Branded content_LV water.indd 33

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:32

34

BRANDED CONTENT EMERSON

Lagere operationele kosten bij gebruik radar voor niveaumeting Bedrijven kunnen hun operationele kosten voor waterbehandeling aanzienlijk reduceren door gebruik te maken van radar voor niveaumetingen. De hoge betrouwbaarheid en nauwkeurigheid van radar ten opzichte van andere meettechnieken zorgt voor minder fouten, minder handmatig onderhoud en een hogere efficiency van het proces.

In de waterwereld wordt uit kostenoogpunt vaak gekozen voor oudere technologieën, zoals hydrostatische en ultrasone niveaumetingen. Volgens Peter Lorenz, Benelux product manager Level & Temperature Measurements bij Emerson, is dat niet langer nodig. ‘De laatste jaren heeft radartechnologie grote veranderingen doorgemaakt.

Radartechnologie is goedkoper en beter geworden.’

Radar ondervangt volgens hem de nadelen van hydrostatische en ultrasone niveaumetingen. Zo heeft radar geen last van condensatie van vocht. Condensatie verstoort metingen en leidt tot foutmeldingen of temperatuurschommeling die een grote impact kunnen hebben op ultrasone metingen. Beide technieken, ultrasoon en hydrostatisch,

Emerson is een wereldwijd technologieen softwarebedrijf dat innovatieve oplossingen biedt voor diverse industrieën. Via een breed automatiseringsportfolio helpt het bedrijf producenten om de productie te optimaliseren, personeel te beschermen, emissies te verminderen en duurzaamheidsdoelstellingen te bereiken. Emerson blijft voortdurend innoveren om bedrijven te helpen bij het aangaan van grote uitdagingen.

moeten ook met enige regelmaat worden gekalibreerd om de nauwkeurigheid van de meting te waarborgen. Gebeurt dit niet, dan leidt dit tot foute informatie en dat kan grote gevolgen hebben.

Lorenz heeft onlangs een toepassing gehad waarbij in een interne tank waterdamp werd gevormd als de zon scheen.

‘Die condensatie slaat neer op het koudste punt in de tank en vaak is dat in de nozzle waar de sensor is geïnstalleerd.

Ook hier gaf de sensor daardoor een fout signaal of helemaal geen signaal.

Op zo’n moment zijn de operators dus blind aan het werken.’

Hij geeft nog een voorbeeld: ‘Bij dezelfde klant waren ultrasone sensoren geïnstalleerd in een dieseltank.

Daar was de onnauwkeurigheid van de niveaumeting na verloop van tijd zo

Rosemount 1208 80 GHz radar gekoppeld aan een 3490A level controller.

www.industrielinqs.nl

groot, dat ze een operator stuurden om in de tank te kijken wat het niveau was.

Er waren veel manuren nodig om aan de juiste informatie te komen. In principe wil je iets installeren en er dan tien tot twintig jaar niet naar kijken.’

Geen herkalibratie Emerson is al vijftig jaar actief met radartechnologie voor niveaumetingen en werkt nu met de zesde generatie FMCW-radartechnologie. ‘We hebben al vijf keer een product uitgebracht en met onze ervaring wordt het product iedere keer beter’, aldus Lorenz. ‘Met de laatste generatie is de betrouwbaarheid verder toegenomen omdat we nu FMCW Fast Sweep Technology gebruiken.

Hierbij wordt gebruik gemaakt van continu van frequentie wisselende radiogolven die via een algoritme de signaalsterkte van de radar maximaliseren om een robuustere en betrouwbaardere meting te produceren. Dus de technologie is minder gevoelig voor condensatie, schuim, snel bewegende oppervlakken, turbulentie en mist. Allemaal zaken waar de oude technologieën wel last van hadden.’

Bijkomend voordeel is dat radar geen herkalibratie nodig heeft. ‘De nauwkeurigheid neemt niet af in de tijd. Het is een heel stabiele meting, lange termijn en tegenwoordig tegen een prijs die vergelijkbaar is met ultrasone metingen.’ Radar kan overigens niet alleen

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

X3_Branded content_Emerson.indd 34

19-10-2023 15:33

FOTO’S: EMERSON

35

De Rosemount 1208 Level and Flow Transmitter is met een montagebeugel in een waterput geïnstalleerd.

worden gebruikt voor niveaumetingen maar ook voor debietmeting op kanalen.

In de radar zitten namelijk algoritmes die een hoogtemeting in een kanaal kunnen omzetten naar een debiet, het aantal liters of meters water per seconde.

Eenvoudige configuratie Waar in het verleden radar bekend stond als complex te installeren, is dat nu niet meer het geval, stelt Lorenz.

‘De radartransmitter is eenvoudig te

systeem. ‘We werken met een 4 tot 20 milliampère HART output, dat is een veelgebruikt protocol. We werken ook met IO-Link, dat zorgt ervoor dat alle digitale besturingsprotocollen kunnen worden gebruikt om te communiceren met de radar.’

Via bluetooth is het mogelijk de radar op afstand te configureren op een gsm of tablet. De resultaten van de meting kunnen visueel via de gratis app AMS Device Configurator worden bekeken.

Lorenz: ‘Tegenwoordig hoef je geen

‘In principe wil je iets installeren en er dan tien tot twintig jaar niet naar kijken.’

Peter Lorenz product manager Level & Temperature Measurements Emerson

installeren met een montagebeugel.

De operator hoeft verder alleen nog de meetrange en de tank- of meethoogte in te stellen. Het is eigenlijk “radar voor iedereen”.’

De resultaten van de meting worden teruggestuurd naar het controle­

radarexpert meer te zijn om zo’n toestel in te stellen. De Rosemount 1208 is ontworpen om zelfs te worden ingesteld door niet-technische werknemers.’

De radar output kan dienen als input voor een Rosemount 3490A controller, voor een visuele indicatie of pomp­

aansturing door middel van geïntegreerde relais outputs. ‘Die controller heeft ook een eenvoudige configuratie.

Er zijn voorgeprogrammeerde wizards, zoals debietmeting, niveaumeting of pompcontrole, die heel makkelijk te configureren zijn’, aldus Lorenz.

Minder onderhoud Lorenz geeft tot slot nog een voorbeeld van een bedrijf in België. Dit bedrijf maakte gebruik van ultrasone metingen voor de niveaumeting van een watertank, maar door condensatie in de metingen was het signaal vaak verkeerd. Dit leidde tot foutalarmen.

Emerson stelde voor de ultrasone metingen te vervangen door Rosemount 1208. Lorenz: ‘Met de installatie is het condensatieprobleem opgelost en is er minder onderhoud nodig. Tegelijkertijd werd de oude drukswitch voor de pompcontrole vervangen door een 3490 controller in combinatie met de 1208. Deze controller heeft drie relais outputs die de pompcontrole kunnen doen. Dus in plaats van vier toestellen per tank hebben ze nu één niveaumeting en één controller. www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

X3_Branded content_Emerson.indd 35

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:33

36

TRANSITIE

Hoe offshore wind en industrie elkaar kunnen versterken De Nederlandse windsector groeit snel. Dat biedt kansen voor de industrie om te elektrificeren. Daarbij moet ze zich niet laten afremmen door de complexiteit van deze transitie, vindt Jan Vos namens de windsector. ‘De Nederlandse industrie moet al in 2040 volledig emissieloos zijn, want dan valt namelijk het ETS-doek.’

Wim Raaijen

windmolenparken halverwege stoppen of zelfs niet meer voor nieuwe projecten inschrijven. Vos: ‘Ja dat is zeker zorgelijk.

Vattenfall heeft een half miljard moeten afschrijven omdat het gestopt is met het Norfolk Boreas project. Dat komt omdat de Britse overheid een beetje pennywise pound foulish is geweest.

Ze heeft de inflatiecorrectie die de afgelopen periode voor iedereen heel belangrijk is geweest, niet willen toepassen op dit project. Dát heeft geleid tot het terugtrekken van Vattenfall.’

Ook bij een andere grote aanbesteding in Groot-Brittannië is het helemaal misgegaan, en dat betekent dat er daar eigenlijk helemaal geen windprojecten op zee meer worden vergund.

Vos: ‘Dit heeft te maken met een bepaalde subsidie die ze daar nog hebben. Dat is niet alleen zo in Engeland, maar ook in de Verenigde Staten. Daar heeft Ørsted zich bijvoorbeeld moeten terugtrekken uit projecten. Het heeft 2,5 miljard euro moeten afschrijven. In Litouwen is het gebeurd, in Taiwan is het gebeurd. Het is echt een wereldwijd probleem.’

Veranderende werkelijkheid

Het is de laatste jaren snel gegaan met windenergie in Nederland. Waar het land tien jaar geleden nog onderaan de Europese windenergielijsten bungelde, heeft de Nederlandse windsector een enorme inhaalslag gemaakt. Alle doelstellingen die een decennium geleden in het Energie-akkoord zijn opgeschreven, zijn inmiddels gehaald. Er moesten duizend windmolens bij komen. In 2020 moest veertien procent van alle energie duurzaam worden opgewekt. In 2023 moest dat oplopen tot zestien procent. Jan Vos, indertijd nog als kamerlid van de PvdA betrokken bij het Energieakkoord: ‘We hebben in totaal 6 gigawatt aan windmolens op land geïnstalleerd. Dat is twaalf keer het vermogen van de kerncentrale van Borssele. En we hebben 4,5 gigawatt op zee geïnstalleerd, dat is negen keer het vermogen van de kerncentrale van Borssele. En we gaan naar 21 gigawatt.’ Als de wil en urgentie er is, kunnen zulke stappen dus worden gezet, stelt Vos, momenteel voorzitter van de Nederlandse WindEnergie Associatie (NWEA).

Wereldwijd probleem Hoewel de cijfers er goed uitzien, verschijnen er de laatste tijd toch wat donkere wolken aan de horizon. Stijgende materiaalkosten en ook problemen bij de aanlevering van de steeds omvangrijkere onderdelen van turbines, lijken projecten te vertragen en investeringen op te voeren. Uit Engeland komen zelfs berichten dat bedrijven de bouw van www.industrielinqs.nl

Zulke taferelen kunnen ook overwaaien naar Nederland. Toch raakt Vos niet in paniek. ‘Het is belangrijk dat we blijven doen wat we altijd al hebben gedaan in Nederland.’ Volgens hem is het goed dat in Nederland steeds meer naar het grotere systeem wordt gekeken. ‘Als windmolens stil staan heb je geen stroom, maar dat kun je opvangen door bijvoorbeeld warmteopslag of waterstof. Er zijn aanbestedingen gewonnen door bedrijven die daar heel innovatief mee omgaan. En dat soort vernieuwingen, díe zijn heel belangrijk.’

Vos benadrukt daarmee dat de windsector niet op zichzelf staat. Duurzaam opgewekte elektriciteit is weliswaar in de lift, maar de plannen voor de elektrificatie van verschillende sectoren zijn ook omvangrijk. Denk aan de verdere groei van elektrische auto’s, elektrische warmtepompen in de bebouwde omgeving, alle plannen voor de productie van groene waterstof via elektrolyse. En niet te vergeten, de elektrificatie van de industrie.

Vooral de industrie moet haar kansen grijpen. Elektrificatie kan een belangrijke oplossing zijn voor de klimaatuitdagingen. Vos merkt dat veel bedrijven echter nog zoekende zijn en daarom nog te weinig haast maken. De urgentie is volgens hem groot.

Heel vaak staat het vizier op 2050, maar voor de industrie is volgens de voorzitter van NWEA veel meer haast geboden. ‘De Nederlandse industrie moet al in 2040 volledig emissieloos zijn, want dan valt namelijk het ETS-doek.’

Door aanscherping van het Europese CO2-handelssysteem moet de industrie in 2030 netto al 55 procent van haar uitstoot hebben teruggebracht. In 2040 moet de netto-uitstoot zelfs

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

O_Wind.indd 36

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:34

Spr Dan

FOTO: WIM RAAIJEN

37

Buss Terminal Eemshaven is een rangeerhaven voor offshore windprojecten in de Noordzee.

nul zijn. En niet alleen de Europese Commissie geeft hiermee een duidelijk signaal af. Vos: ‘Ook veel politieke partijen in Nederland gaan in hun programma’s uit van 2040 als eindpunt, dit zal neerslaan in het regeerakkoord. Als we treuzelen, zullen we veel industrie verliezen aan de VS en China. Dat is niet goed voor onze werkgelegenheid, niet goed voor onze geopolitieke positie en ook niet goed voor onze portemonnee. We hebben nog zeventien jaar. De huidige plannen zijn onvoldoende.

Wie van 2050 spreekt, heeft geen oog voor de veranderende werkelijkheid.’

Vier tot vijf keer Vos richt zijn pijlen daarmee niet alleen op de industrie, maar ook op de netbeheerder. Netbeheer Nederland publiceerde onlangs het rapport Integrale infrastructuurverkenning 20302050. Daarin wordt in kaart gebracht hoeveel infrastructuur er wanneer nodig zal zijn. ‘Mooi werk’, stelt Vos. ‘Er wordt echter nog steeds naar 2050 gekeken als eindpunt van de energietransitie. Dat is misschien niet zo realistisch meer.’

Als de opwekcapaciteit van windenergie zo blijft groeien als de afgelopen tijd, zijn er voor de elektrificatie van de industrie enkele grote uitdagingen. Natuurlijk moet de industrie zelf fors investeren in nieuwe technologie. Denk aan grote industriële elektrische warmtepompen, elektrolyzers, elektrochemische processen en bijvoorbeeld elektrische krakers. Momenteel is veel innovatieve technologie in ontwikkeling, die op middellange termijn toepassing kan vinden. Maar dit betekent ook dat straks de elektriciteitsvraag van de industrie fors

toeneemt. Zo heeft BASF Antwerpen al berekend dat haar vraag naar elektriciteit vier tot vijf keer zo groot wordt als de site volledig gaat elektrificeren en ook elektrisch gaat kraken.

Inschattingen van chemiecluster Chemelot gaan eveneens in die richting.

Ontsluiten Vooral de beschikbaarheid van enorme hoeveelheden elektrische energie levert enorme uitdagingen op voor het elektriciteitsnet. Te meer als er ook meer elektrische auto’s komen en bijvoorbeeld veel huishoudens gaan elektrificeren, moet het huidige elektriciteitsnet fors worden uitgebreid.

Nu al kunnen in verschillende regio’s geen nieuwe bedrijven

‘Wie van 2050 spreekt, heeft geen oog voor de veranderende werkelijkheid.’

JAN VOS VOORZITTER NEDERLANDSE WINDENERGIE ASSOCIATIE

meer worden aangesloten, wat de uitdaging voor straks alleen maar groter maakt. En helemaal voor binnenlandse clusters. In Rotterdam en de Eemsdelta komen nu al grote – en straks nog veel grotere – hoeveelheden stroom aan land. Industrie in die regio’s zijn dus gemakkelijker te ontsluiten. Er zijn echter nog www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

O_Wind.indd 37

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:34

Schrijf nu in!

www.industri

elinqs.nl/wat ervisie

LIVE

HEROS SLUISKIL 7 NOVEMBER 2023

PFAS-VERWIJDERING UIT AFVALWATER BIJ HEROS SLUISKIL SEPTEMBER 2020

www.industrielinqs.nl

industrie linqs

Verbindt industriële ketens Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

www.ind ustrielinq s.nl www.ind ustrielinq s.nl

industrie linqs

SEPTEMB SEPTEM 2020 BERER2020

VERBI NDT INDUS TRIËLE

KETEN S

Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

Industrielinqs inspireert en verbindt met actuele berichtgeving, wekelijkse nieuwsbrieven, online talkshows en diverse evenementen.

Abonnees van het magazine Industrielinqs krijgen meer: • Acht edities Industrielinqs per jaar, met onder andere de projectendatabase • Industrielinqs Catalogus in de winterperiode • Industrielinqs Project & Innovatie update in de zomerperiode • Twee digitale edities Industrielinqs • Toegang tot alle interviews, artikelen en edities op de website www.industrielinqs.nl Prorail wil terug naar hoger veiligheidsniveau

Energietranstie kost 52 miljard euro

Aluminiumfabriek

als spil in de energietransi Corona verscherpt discussie

Prorail noodzaa wil terug naar k shutdow ns hoger veiligheidsniveau

Samenwerking waterketens Energietranstie bespaart systeemkost kosten

52 miljard euro

tie

Zijn micro-organismen fabrieke

Gunvor van begint alsnog de toekoms t? aan uitgestelde stop

n

Gunvor begint alsnog aan uitgestelde stop

A_Voorplaat.indd 1 09-09-20 10:17

Ga direct naar industrielinqs.nl/abonneren en blijf anderen voor Aboadv ILINQS halve liggend.indd 1

Advertenties.indd 38

09-09-20 10:19

19-10-2023 15:12

Spr Dan

BEELD: RWE

39

Systeemintegratie bij RWE Een mooi voorbeeld van systeemintegratie zijn de plannen van RWE. Vorig jaar won het energiebedrijf de tender voor de aanleg van het windpark Hollandse Kust West. Vooral de systeemaanpak van het voorstel was daarbij doorslaggevend. Naast een financieel bod van maximaal 50 miljoen euro, kijkt het energieconcern naar het totale energiesysteem. Hoe kan de opgewekte stroom straks op een slimme manier worden omgezet in bijvoorbeeld waterstof en warmte?

Inmiddels zijn de ideeën weer wat verder gerijpt. Bijvoorbeeld in de combinatie met de RWE-centrale in de Eemshaven, waar steeds

veel grotere investeringen nodig om op den duur voldoende stroom naar binnenlandse clusters te transporteren, zoals bijvoorbeeld naar Chemelot.

Opslag van energie Op het gebied van leveringszekerheid ontstaat nog een andere grote uitdaging. De energie-intensieve procesindustrie draait in veel gevallen volcontinu. Omdat het niet altijd evenveel waait, is het belangrijk ook tijdens windluwe periodes voldoende energie te hebben om de fabrieken te laten draaien. Batterijopslag is wellicht een oplossing voor dagelijkse fluctuaties in het aanbod van elektriciteit. Voor verschillen in seizoenen zijn echter andere oplossingen nodig.

Denk aan opslag van energie in waterstof. En ook wordt kernenergie steeds meer genoemd als mogelijke optie. Een andere oplossing is de afvang van CO2 van bestaande gas- en biomassacentrales. Om die vervolgens op te slaan of – beter – te hergebruiken als grondstof.

Ook zijn er mogelijkheden om chemische productie meer te flexibiliseren. Door meer te produceren als het hard waait en de productie terug te schroeven in windluwe periodes. Vooral

meer een energiepark ontstaat (zie illustratie). Het verbranden van biomassa ligt onder maatschappelijk vuur. Maar wellicht wordt de kritiek minder als voor de biomassa alleen afval wordt gebruikt en de CO2 wordt afgevangen en opgeslagen.

Nog beter is het als deze zogenoemde biogene CO2 als grondstof gaat fungeren. Bijvoorbeeld bij de productie van methanol, een interessante chemische bouwsteen of brandstof. Daarvoor zijn wel grote hoeveelheden waterstof nodig. Onder andere met windenergie kan die waterstof worden geproduceerd via elektrolyse van water. Mogelijk interessante puzzelstukjes voor het toekomstige geïntegreerde energie- en industriesysteem.

elektrochemische processen bieden die mogelijkheid. Zo kan Nobian nu al haar chloorproductie in Delfzijl en Rotterdam tijdelijk terugschroeven, doordat ze voor enkele dagen chloor kan opslaan. Zodat ze haar afnemers continu kan blijven beleveren. Met enige fantasie kun je dit ook opslag van energie noemen.

Dit mechanisme kan – zeker de eerste periode – voor de productie van groene waterstof heel belangrijk zijn. Omdat de elektrolyse van water relatief nog heel duur is, kan het zelfs economisch aantrekkelijk zijn om vooral waterstof te produceren als de prijs van stroom heel laag ligt – bijvoorbeeld bij veel wind – en de waterstof te verkopen als de energieprijzen heel hoog zijn.

Veel uitdagingen dus voor de industrie, met tal van knoppen om aan te draaien. Maar waar een wil is, is een weg. Volgens Jan Vos laat de vlucht van offshore wind in ieder geval zien dat er veel te bereiken is. Hij is daarom hoopvol dat de elektrificatie van de industrie ook een succesverhaal zal worden. Hoewel hij zich er ook van bewust is dat de puzzel beduidend complexer is, omdat nog veel meer partijen een stap moeten zetten en alles in elkaar moet grijpen. www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

O_Wind.indd 39

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:34

40

PLATFORM

Industrielinqs heeft partners, leden en experts die het netwerk versterken.

Partners Industrielinqs

Leden Industrielinqs

Competence Development Center

CIRCULAIR

KOELWATER

Meer weten over partnering of lidmaatschap van Industrielinqs? Neem contact op met Janet Robben - janet@industrielinqs.nl of kijk op www.industrielinqs.nl www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

Platform 05-2023.indd 40

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:38

PLATFORM 41

Experts Industrielinqs Henk Akkermans

Michel Grijpink

Universiteit Tilburg/WCM

Hogeschool Utrecht

Geanne van Arkel

Niels Groot

AmbassadorWise

Dow Benelux

Corine Baarends

Quirine Consulting

Theo Knijff

Peter Schokker

Johan Wolt

Dow Chemicals

Koninklijke Vezet

Nobian

TKI Energie en Industrie

Richard Schouten

Tim Zaal

SA3M

TZConsultancy

Mark Haarman

Martijn Kruisweg

Diana Seijs

Mainnovation

Nijhuis Industries

Bilfinger Tebodin

Erik Bijlsma

Maarten Habets

Cor van de Linde

Jan Willem Slijkoord

TNO

Shin-Etsu

iTanks

SPIC Emmen

Dennis Braamse

Aaldrik Haijer

Celeste Martens

LambWeston/ Meijer

Water & Energy Solutions

Croonwolter &dros

Annemarie Burgemeester

Hans Hennekam

Rijkswaterstaat

Yokogawa

Van Meeuwen Industries

Michael Donders

Rob de Heus

André Mepschen

Hans van der Spek

Unilin Insulation

HeusConsult

Water Alliance

FME

Leo van Dongen

Geert-Jan van Houtum

Johan van Mourik

Frank Tielens

Universiteit Twente

TU Eindhoven

ZMP

HeatMatrix Group

Ivo van der Gaag

Ton Huibers

Fokko Mulder

Roy Tummers

JIP Project Support

Humaintain

TU Delft

VEMW

Sjoerd Delnooz

Simon Jagers

Frank Oesterholt

Kiwa

Samotics

KWR

voormalig NAM/ Profion

Mark Oosterveer

Arne Verliefde

iTanks

Universiteit Gent

Petrus Postma

Binne Visser

&Flux

Philips

Rob Kreiter

Han Slootweg

Enexis

Taco Mets Henri Spanjers

TU Delft

Roelf Venhuizen

Giel Jurgens

Bird & Bird

Havenbedrijf Rotterdam

Teus van Eck

Nico van Kessel

Teus van Eck Energie en Milieu

voormalig Tata Steel

Marcel Galjee

Ton Klinkenberg

Nouryon

Phijns

Martijn de Graaf

Paul Kloet

VoltaChem/TNO

Iv-Water

Sophie Dingenen

Johan Raap

Waterschap Aa en Maas

Ron Wever

Schiphol Group

Jacques Reijniers

voormalig Nyenrode

Ad van Wijk

TU Delft

www.industrielinqs.nl

05 | 2023

Naamloos-2 1

Platform 05-2023.indd 41

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:38

42

COLUMN

Sprong in het diepe Mijn vader was een trauma-chirurg. Hij werd geïnspireerd door de filosofie van Albert Schweitzer: Eerbied voor al het leven. Ik was zelf meer geneigd de technische kant op te gaan, maar herinner me nog goed hoe mijn vader mij erin meenam als hij dit principe toepaste. ‘Kijk naar de patiënt, zie wat er aan de hand is, en zie hoe bijzonder het leven is. Als je dat ziet, weet je wat er nodig is om te helpen’, vertelde hij me vaak. Toegegeven, soms ging het wat ver, als hij het kippenpootje dat ik op zaterdag bij mijn frietjes kreeg als lesmateriaal ontleedde, maar het maakte indruk.

In 1979 was mijn vader namens het Rode Kruis in het vluchtelingenkamp Khao-I-Dang, aan de grens van Thailand en Cambodja. Hij had ontslag genomen bij zijn opleidingskliniek om ernaar toe te gaan, wat thuis tot zorgen leidde. Het was een sprong in het diepe, maar hij moest gaan.

Want het was nodig.

Noodzakelijke omslag Nu, als technicus, draag ik zijn lessen nog altijd met me mee. En ik denk dat de huidige patient, waar we allemaal naar moeten kijken, de aarde is. We hebben net de warmste septembermaand ooit gemeten. Dit is een van de records waarvoor wetenschappers al jaren waarschuwen. Ze komen sneller dan we wilden geloven.

Het blijft gemakkelijk om te debatteren, de boel te ontkennen, de schuld te geven aan anderen of PATRICK KOOLS DIRECTOR CLEAN ENERGY EUROPE YOKOGAWA om bestaande businessmodellen en voordelige belastingconstructies van 45 miljard te beschermen.

Maar we moeten naar de patiënt kijken. Onze prachtige aarde. We zijn allemaal van haar afhankelijk voor ons leven, onze voeding, ons geluk.

Als technici kunnen we een rol spelen in de noodzakelijke omslag. Wij zijn als de doctoren van het systeem dat onze maatschappij doet leven. We moeten de handen uit de mouwen (blijven) steken en samenwerken om nieuwe manieren te ontwikkelen om in onze energie te voorzien en de aarde te laten floreren. En we moeten ons niet laten afleiden. Dit zal ons meer welvaart en geluk brengen dan we ooit voor mogelijk hielden. En ja, soms zullen we een sprong in het diepe moeten wagen.

We kunnen leren van mensen zoals mijn vader die, gedreven door een diep respect voor het leven, bereid waren comfort en zekerheid op te geven om anderen te helpen.

Vastberaden focus We kunnen leren van mensen zoals mijn vader die, gedreven door een diep respect voor het leven, bereid waren comfort en zekerheid op te geven om anderen te helpen. In zijn geval betekende het ook de verkoop van zijn geliefde Golf GTI door mijn moeder om de hypotheek te kunnen betalen terwijl hij in het vluchtelingenkamp was. Hij keek wat beteuterd toen we hem bij zijn thuiskomst in Nederland kwamen ophalen in een oude geleende Eend. Toch heb ik hem nooit zo gelukkig gezien als toen.

Dus, laten we deze geest van dienstbaarheid en respect voor het leven omarmen. Laten we, als technici en als industrie, met een vastberaden focus kijken naar de patiënt – onze aarde – en handelen met de moed en de zorg die nodig zijn om haar te genezen en te beschermen, voor toekomstige generaties. Wij technici kunnen bedrijven net het vertrouwen geven dat nodig is om final investment decisions te nemen voor de waterstoffabrieken die gepland staan. Wij technici kunnen de case maken voor de toepassing van nieuwe technologieën, ook al zijn ze nog niet helemaal bewezen. Wij technici kunnen – weer – de lead nemen in het realiseren van een nieuwe wereld. Want het is nodig.

Patrick Kools is director Clean Energy Europe bij Yokogawa, maar schrijft deze column op persoonlijke titel.

www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs 05 | 2023 Naamloos-2 1

G_Column.indd 42

31-07-20 14:43

19-10-2023 15:36

Kleine Kleineinvesteringen investeringen

VOOR VOORGROTE GROTEOPLOSSINGEN OPLOSSINGEN UU zoekt zoekt een een - tijdelijke - tijdelijke - oplossing - oplossing voor voor een een waterzuivering, waterzuivering, waterhergebruik waterhergebruik of of andere andere waterbehandeling? waterbehandeling?

EnEn u wilt u wilt liever liever niet niet investeren? investeren?

Europa’s Europa’s grootste grootste verhuurvloot verhuurvloot biedt biedt u complete u complete full-scale full-scale installaties installaties of of losse losse componenten, componenten, zoals zoals zandfilters, zandfilters, actiefkoolfilters, actiefkoolfilters, striptorens, striptorens, pompen, pompen, bufferbakken, bufferbakken, lamellenbezinkers, lamellenbezinkers, flotatie, flotatie, beluchtingen, beluchtingen, ionenwisselaars, ionenwisselaars, omgekeerde omgekeerde osmose, osmose, ultrafiltratie ultrafiltratie enen MBR. MBR. Plug Plug && Play Play opgeleverd, opgeleverd, inclusief inclusief dede benodigde benodigde certificaten. certificaten.

Bel Bel of of mail mail Logisticon Logisticon Verhuur Verhuur voor voor een een áltijd áltijd passende passende huurhuurof of lease-oplossing. lease-oplossing.

Logisticon Logisticon Water Water Treatment Treatment B.V. B.V. Logisticon Logisticon Verhuur Verhuur B.V. B.V. Energieweg Energieweg 2 2 2964 2964 LELE Groot-Ammers, Groot-Ammers, Nederland Nederland

Omslag los Ilinqs 05-2023.indd 43

T T+31 +31 (0)184 (0)184 6060 8282 6060 E Ewater@logisticon.com water@logisticon.com WW www.logisticon.com www.logisticon.com

19-10-2023 15:41 15:41 19-10-2023 15:49

GIS

PdM

industrielinqs | 05 | 2023

Mobile

PPM

Next Generation

EAM

BI

AIP

APM

BIM

AI

Veel bedrijven werken al jarenlang met een Enterprise Asset Management (EAM) systeem, maar gebruiken het voornamelijk als elektronische kaartenbak en digitaal werkordersysteem. Asset Management wordt er echter nog niet mee bedreven, terwijl dit tegenwoordig wel mogelijk is. Pakketten als Maximo, IFS Ultimo, HxGN EAM (voorheen Infor EAM) en SAP EAM hebben zich afgelopen jaren enorm ontwikkeld en bieden nu ook functionaliteit voor zaken als Asset Investment Planning, Project Portfolio Management, Asset Performance Management, Business Intelligence en Predictive Maintenance. Ook op het gebied van Mobile, GIS- en BIM-integratie zijn grote stappen gezet.

Bent u klaar voor Next Generation EAM? Neem dan contact op met Mainnovation. Onze VDMXL-experts helpen u graag met al uw vragen rondom het verder professionaliseren én automatiseren van uw Maintenance & Asset Management-organisatie. www.mainnovation.com

ILINQS omslagbestand.indd Omslag los Ilinqs 05-2023.indd1 44

19-10-2023 15:49