ILQS02-2020

www.industrielinqs.nl www.industrielinqs.nl

OKTOBER2020 2020 SEPTEMBER

industrie linqs

VERBINDT INDUSTRIĂ‹LE KETENS Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

Versnellen

van de evolutie Recyclingfabriek voor vervuild

Prorail wil terug naar hoger staal geopend veiligheidsniveau

A_Voorplaat.indd 1

Nederland pioniert in duurzaam Energietranstie kost vliegen 52 miljard euro

Industrie als megabatterij

Gunvor begint alsnog aan uitgestelde stop

07-10-20 14:26

EEN MAN EEN MAN

EEN WOORD EEN WOORD Muehlhan belooft en maakt waar Specialisten in staalconservering, steigerbouw en rope access Interesse in een afspraak? Bel 010-4264960 www.muehlhan.nl

staalconservering – steigerbouw – rope access

ILINQS02 Advertenties.indd 2

07-10-20 14:27

COMMENTAAR

3

Framing De verkiezingen komen in de buurt en dan begint het feest van stelling nemen weer. De energietransitie is hét thema dat de komende jaren de programma’s zal bepalen. En dus struikelen de Kamerleden over elkaar heen om hún energiekampioen te kiezen. Zo liet de VVD weer het K-woord vallen. Kernenergie dus. VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhof diende tijdens de Algemene Politieke beschouwingen een motie in voor een marktconsultatie naar kernenergie.

Met ondersteuning van CDA, PVV en SGP is de motie aangenomen. FvD bracht het idee nog een stukje verder in zijn toekomst voor Nederland door te stellen dat thoriumreactoren in 2040 voor de elektriciteitsvoorziening zorgen.

In de groene hoek zijn de pijlen nog steeds gericht op on- en offshore wind en vooral tegen biomassa. Dat laatste standpunt is misschien nog wel het beste bewijs hoe snel de politieke wind kan omslaan. Niet lang geleden zagen de partijen biomassa juist als dé transitiebrandstof en een ideaal alternatief voor steenkool.

Vanuit politiek oogpunt is dat framen van bepaalde energievormen nog wel begrijpelijk.

Politieke leiders scoren geen punten als ze vertellen dat de energietransitie een complex, langdurig en allesomvattend plan vergt. Tegelijkertijd brengen de eenzijdige oplossingen wel verwachtingen met zich mee die de politieke besluitvorming op den duur alleen maar in de weg gaat zitten. Want waarom zouden we als maatschappij investeren in de afvang en opslag (CCS) van kooldioxide als we over twintig jaar een thoriumreactor hebben? De kans dat die reactor er daadwerkelijk over twintig jaar staat, is overigens niet heel groot. Daarvoor zijn er nog teveel fundamentele vraagstukken op te lossen. En dus wachten we op de betere technologie, terwijl er al goede oplossingen beschikbaar zijn.

Gelukkig laat de Europese Commissie een ander geluid horen. De toewijzing van ruim honderd miljoen euro voor het Rotterdamse Porthos-project zorgt ervoor dat CCS wel degelijk een haalbaar pad wordt. Tegelijkertijd bekijken industriële partijen hoe ze kunnen bijdragen aan het inpassen van meer duurzame elektriciteit in hun systemen. Laat pragmatisme en realisme het winnen van fantasierijke vergezichten. De energietransitie is niet eenvoudig, maar ook niet onmogelijk.

David van Baarle hoofdredacteur

Traffic Breg Schoen 020 3122 088 abonnementen@industrielinqs.nl

Colofon

Nummer 2 - 2020

SEPTEMBER 2020

www.industrielinqs.nl

industrie linqs

Uitgave van Industrielinqs pers en platform Gedempt Hamerkanaal 155 1021 KP Amsterdam 020 3122 088 Naamloos-2 1

Commercieel team Janet Robben 020 3122 085 janet@industrielinqs.nl Pascal van der Molen 06 26 929 688 pascal@industrielinqs.nl

31-07-20 14:43

Lay-out Bureau OMA BV, Wehl

Hoofdredactie Wim Raaijen 020 3122 081 wim.raaijen@industrielinqs.nl David van Baarle 020 3122 082 david@industrielinqs.nl

Cover

Wim Raaijen (hoofdfoto), PMC, Airbus, Adobestock Advertentieverkoop Jetvertising www.jetvertising.nl Rob Koppenol

Eindredactie Miriam Rook 020 3122 086 Liesbeth Schipper 020 3122 083 redactie@industrielinqs.nl Prorail wil terug naar hoger veiligheidsniveau

Energietranstie kost 52 miljard euro

Gunvor begint alsnog aan uitgestelde stop

rob@jetvertising.nl | 070 3990 000

Arthur Middendorp

arthur@jetvertising.nl | 070 3990 000

Redactie Dagmar Aarts 020 3122 084 redactie@industrielinqs.nl

Breg

Wim

Drukwerk PreVision Graphic Solutions

Dagmar

David

Liesbeth

Abonnementsprijzen: Abonnement NL/BE Introductie NL/BE Overig buitenland Proefabonnement 3 mnd Studenten Losse verkoopprijs

€ 133,00 € 99,75 € 155,00 € 30,50 € 43,00 € 19,00

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen en wijzigen kan per e-mail naar abonnementen@industrielinqs.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is acht weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door ons is ontvangen. Als u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw

Miriam

Pascal

opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement.

Overige vragen kunt u stellen per e-mail naar abonnementen@industrielinqs.nl of neem telefonisch contact met ons op via 020 312 20 88.

Prijswijzigingen voorbehouden.

ISSN: 2667-1123 © Industrielinqs pers en platform BV Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

Papier binnenwerk: PAPER & BOARD MADE OF

AGRI-WASTE WWW.PAPERWISE.EU

Papier omslag:

Suzanne

www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

B_Commentaar-Colofon.indd 3

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:33

8 - 9 DECEMBER • Live broadcast from various locations in The Netherlands

The European process industry and energy sector are partly responsible for causing climate change. But, on the other hand, they can also make a major contribution to providing solutions. The European Industry & Energy Summit strives to foster ideas, technology, plans and projects to address this challenge by bringing together all relevant parties and expertise from around Europe.

Founding partners:

Partners of the Industry & Energy Community:

The summit focuses on a variety of subjects such as emission-free hydrogen, chemcycling, energy efficiency, electrification, carbon capture, usage and storage, biobased chains and more. All these technologies can energize a sustainable future.

Please visit www.industryandenergy.eu and register for our two-day online Summit for free AdvertentieAdvertenties.indd Industry and energy ILINQS02 4 2020 1-1pag.indd 1

14:19 07-10-20 14:28

INHOUD

5

10 INTERVIEW Versnellen van de evolutie

‘De industriële revolutie was eigenlijk meer een evolutie. Als je het op microniveau beschouwt, ging het om een proces van heel veel kleine stapjes’, stelt Jeroen van Woerden, kwartiermaker van het nieuwe Fieldlab Industriële Elektrificatie. ‘De huidige transitie van de industrie zal ook niet van de ene op de andere dag gaan, maar we kunnen er wel alles aan doen om die te versnellen.’

16 THEMA Grip op complexe shutdowns en turnarounds

Met het stijgen van de jaren van industriële assets nam de complexiteit van turnarounds toe. Gelukkig hoeft die toegenomen complexiteit de duur van een gemiddelde shutdown niet te verlengen. Het vereist echter wel een degelijke voorbereiding met de juiste managementtools en de juiste informatie over de conditie van de assets. Althans, dat stellen Walter Mesterom van expertisebureau PDM en Marc Dassen van technisch dienstverlener Sitech.

18 RECYCLING Recyclingfabriek voor vervuild staal geopend De eerste recyclingfabriek voor vervuild staal ter wereld is eind september geopend in Delfzijl. Purified Metal Company kan hier staal dat bijvoorbeeld is vervuild met asbest of chroom-6 een nieuw leven geven. Er is zoveel interesse om schroot in te leveren voor recycling dat het niet bij deze ene fabriek gaat blijven.

22 LUCHTVAART Nederland pioniert in duurzaam vliegen

Van alle energieverbruikers is de luchtvaart een van de lastigste om te verduurzamen. De druk op de sector om de CO2-uitstoot te verlagen, neemt ondertussen toe. Met verschillende initiatieven probeert Nederland een pioniersrol te vervullen, maar opschaling blijft voorlopig een brug te ver.

28 ENERGIETRANSITIE Industrie als megabatterij

Hoewel het aandeel duurzame energie in de Nederlandse energiemix nog niet groot is, neemt deze rap toe. Nu al moeten windparken soms stil worden gezet omdat het aanbod de vraag overschrijdt. Grote industriële elektriciteitsverbruikers kunnen een rol spelen in netbalancering en zo een virtuele batterij vormen. Als dat goed gebeurt, profiteert daar zowel de industrie als de netbeheerder van.

En verder

6 Actueel 20 Fotospread Delamine 32 Projecten 37 Fotopagina Oiltanking Antwerp 38 Miljoeneninvestering afvang CO2 bioraffinaderij ABF

www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

C_Inhoud.indd 5

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:34

6

ACTUEEL

Kort nieuws

Porthos krijgt mogelijk 102 miljoen euro EU-subsidie

DSM verkoopt haar tak voor duurzame coatingharsen aan Covestro voor 1,6 miljard euro. De verkoop past in de lijn van DSM, dat zich steeds meer richt op voeding, gezondheid en duurzaam leven. De omzet van de verkochte tak (Resins & Functional Materials) was in 2019 één miljard euro. Door de overname wordt Covestro een van grootste leveranciers op het gebied van duurzame coatingharsen. De afronding van de transactie wordt verwacht in het eerste kwartaal van 2021 en is afhankelijk van de goedkeuring van de regelgevende instanties, inclusief de goedkeuring van de mededingingsautoriteiten.

De Europese Commissie stelt voor het Porthos-project 102 miljoen euro subsidie te geven. Porthos is een project om CO2 van de Rotterdamse industrie op te slaan onder de Noordzee. Als het Europees Parlement akkoord gaat, dan draagt Europa een flink deel bij aan de investering van Porthos, in totaal 450 tot 500 miljoen euro.

Om klimaatverandering een halt toe te roepen, moeten we anders met onze grondstoffen en energiebronnen omgaan.

Daarvoor zal de industrie wel meer moeten overstappen op elektrische processen. Integratie van de twee werelden is alleen mogelijk door intensieve dataverzameling en uitwisseling. De vertaling van energiegerelateerde en economisch gedreven beslissingen heeft zijn weerslag op de industriële werkvloer. Die zal niet alleen continu moeten worden geïnformeerd, maar ook zijn procesaanpassingen moeten communiceren.

Onze redactie analyseerde hoe deze energieen grondstoffen-intensieve omgevingen het beste uit beide werelden kunnen halen en identificeerde zes trends. In opdracht van Panasonic is hierover een whitepaper over geschreven. Download de whitepaper op www.utilities.nl www.industrielinqs.nl

D_Actueel.indd 6

TechnipFMC wint contract voor modernisering fornuizen Shell Moerdijk TechnipFMC heeft het contract toegekend gekregen voor de modernisering van de ethyleenfornuizen van Shell Moerdijk. Gedurende vijf jaar vervangt Shell een groot aantal oude fornuizen van de stoomkraker. Acht nieuwe fornuizen komen in de plaats van de zestien oudste eenheden. De capaciteit blijft gelijk.

TechnipFMC heeft een contract voor het ontwerp, de inkoop en fabricage van modules (EPF) van gepatenteerde apparatuur en gerelateerde diensten voor de nieuwe ethyleenfornuizen op het petrochemische complex.

De nieuwe fornuizen worden vanaf 2022 in modules naar de locatie verscheept. Daar worden ze één voor één in elkaar gezet om gefaseerd de capaciteit van de oude fornuizen over te nemen. Daardoor kan de stoomkraker gedurende het hele upgrade-project in bedrijf blijven. Naar verwachting zijn de werkzaamheden in 2025 klaar.

Met de nieuwe, veel efficiëntere fornuizen kan Shell het energiegebruik in Moerdijk flink terugbrengen. Daarmee gaat ook de uitstoot van CO₂ en andere gassen als zwavel, stikstof en fijnstof omlaag. De CO2-emissiereductie bedraagt ongeveer tien procent van het jaartotaal van Shell Moerdijk.

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

FOTO: SHELL

Het kabinet Rutte III maakt 18,3 miljoen euro vrij voor versterking van de onderzoeksfaciliteiten gericht op de energietransitie. TNO EnergieTransitie gebruikt het geld voor het oprichten van vijf onderzoekslaboratoria. Onderzoeksgebieden zijn nieuwe generatie zonne-energietoepassingen, afvang en hergebruik van CO2, industriële elektrificatie, industriële droogtechniek en de ecologische en veiligheidseffecten van zonne- en windenergieprojecten. De onderzoeksfaciliteiten moeten een bijdrage leveren aan de versnelling van de energietransitie.

Maar ook aan verbetering van de kennispositie van het Nederlands bedrijfsleven en aan de bedrijvigheid en werkgelegenheid. De vijf onderzoekslaboratoria ontwikkelen en testen verschillende pilot- en demonstratieprojecten met potentie voor opschaling.

Porthos slaat vijftien jaar lang zo’n 2,5 megaton CO2 per jaar op van Air Liquide, Air Products, ExxonMobil en Shell onder de bodem van de Noordzee. Dat is tien procent van de uitstoot van de Rotterdamse industrie. Porthos levert daarmee een wezenlijke bijdrage aan de klimaatdoelstellingen.

De Europese Commissie wil financieel bijdragen aan de aanleg van Porthos omdat men afvang en opslag van CO2 (CCS) ziet

als noodzakelijk om de opwarming van de aarde te beperken Er is bijna geen scenario zonder CCS dat onder de twee graden Celsius blijft. CCS speelt dan ook een belangrijke rol in de recente Green Deal van de Europese Commissie. Porthos is naar eigen zeggen binnen de EU het meest vergevorderde project voor grootschalige opslag van CO2.

De subsidie komt uit het Connecting Europe Facility-budget. Porthos komt voor deze subsidie in aanmerking omdat Rotterdam samenwerkt met Antwerpen en North Sea Port op het gebied van CCS. Dankzij de Europese subsidie is er minder Nederlandse subsidie nodig voor het project.

Porthos en de vier betrokken bedrijven nemen in 2021 de finale investeringsbeslissing. In 2022 en 2023 staat de aanleg van het Porthos-systeem gepland. In 2024 moet het vervolgens operationeel zijn.

02 | 2020

31-07-20 14:43

07-10-20 14:35

ACTUEEL

Spr Dan cijfe

7

Proeffabriek afbreekbaar bioplastic van start Het Phario-project dat in 2019 Water Innovator of the Year werd, gaat de volgende fase in. Vijf waterschappen, Stowa, Paques en HVC hebben een overeenkomst gesloten om in Dordrecht een proeffabriek te bouwen. In de fabriek produceren de partijen straks PHBV, een volledig afbreekbaar en duurzaam bioplastic.

Waterschap Brabantse Delta, De Dommel, Hollandse Delta, Scheldestromen en Wetterskip Fryslân maakten het bioplastic al in 2016 met bacteriën die afvalwater zuiveren. De bacteriën produceren PHBV uit organische afvalstromen zoals zuiveringsslib, industrieel afvalwater en voedselresten. Het is een natuurlijk polyester van hoge kwaliteit en volledig afbreekbaar onder natuurlijke omstandigheden in zowel grond en composteringsinstallaties als in zoet en zout water.

PHBV is onder andere toe te passen in de land- en tuinbouw. De proeffabriek test bijvoorbeeld biologisch afbreekbare potjes voor de agrarische sector. Hierdoor is het niet meer nodig de gewassen om te potten tijdens de kweek omdat het potje natuurlijk wordt afgebroken.

Een ander voorbeeld is de toepassing van PHBV in zelfhelend beton voor bijvoorbeeld kelders en tunnels. Door de toevoeging ervan worden scheurtjes in het beton vanzelf weer gedicht. Bijkomend voordeel is dat in zelfhelend beton in veel gevallen minder (krimp)wapening hoeft te worden gebruikt, wat weer bijdraagt aan kostenverlaging en minder milieubelasting.

De proeffabriek komt bij de slibverwerkingsinstallatie van HVC in Dordrecht te staan. Naar verwachting wordt deze eind 2021 geopend. De proeffabriek levert straks materiaal zodat diverse partners het kunnen testen.

Yara wil op haar site in Sluiskil groene ammoniak produceren. Daarvoor werkt het bedrijf samen met offshore windparkontwikkelaar Ørsted. Een grote elektrolyser moet de windenergie van Ørsted omzetten in groene waterstof, waarmee Yara groene ammoniak kan maken, en vervolgens groene meststoffen. Ørsted staat momenteel op het punt het windpark op zee Borssele 1&2 in gebruik te nemen. Dit windpark is het op één na grootste ter wereld, gelegen voor de kust van Zeeland, vlakbij de fabriek in Sluiskil.

Een 100 megawatt elektrolyzer moet de

windenergie omzetten in groene waterstof.

Daarmee kan Yara vervolgens zo’n 75.000 ton groene ammoniak per jaar produceren. Dat is ongeveer tien procent van de capaciteit van de grootste ammoniakfabriek in Sluiskil. Met het project hoopt Yara honderdduizend ton CO2 te besparen.

De kosten van hernieuwbare waterstof zijn op dit moment nog aanzienlijk hoger dan fossiele waterstof. Daarom is naast privaat geld vooralsnog ook overheidssteun nodig om op grote schaal hernieuwbare waterstof te kunnen produceren. Ørsted en Yara zoeken daarom nu publieke cofinanciering ter ondersteuning van de ontwikkeling en bouw van de 100 megawatt elektrolyzer.

FOTO: YARA INTERNATIONAL

Groene ammoniak uit Sluiskil mits regelgeving op orde is

Onder voorbehoud van voldoende cofinanciering en een goede businesscase neemt Yara eind 2021/begin 2022 een definitieve investeringsbeslissing voor de bouw van de nieuwe fabriek. Het project kan dan in 2024/2025 operationeel zijn, mits de juiste regelgeving eind 2021 gereed is.

Twee grote energieprojecten tijdens turnaround Total Antwerpen Total Antwerpen is begonnen met grootschalig onderhoud aan twee belangrijke productie-eenheden van de raffinaderij. Ook staan er verbeteringen van de energie-efficiëntie op het programma. Naar verwachting kunnen de installaties vanaf 10 november weer opstarten.

Twee grote verbeterprojecten springen in het oog. Zo verhoogt Total de efficiëntie van de verwarmingsoven van één van de twee atmosferische destillatie-eenheden met drie procent. Deze eenheden

scheiden ruwe aardolie in verschillende tussenproducten, zoals nafta, kerosine en gasolie, en vragen veel energie.

Daarnaast elektrificeert Total een grote machine voor één van beide katalytische krakers. In de toekomst kan deze worden aangedreven met groene elektriciteit. De kraker kan zo op een groenere manier gasolie in lichtere componenten (benzine, jet fuel, diesel of huisbrandolie) breken.

Total verwacht met de twee verbeterprojecten jaarlijks dertigduizend ton minder CO2 uit te stoten. Het bedrijf investeert bijna vijftig miljoen euro in de turnaround

en de verbeterprojecten. Er zullen ongeveer negenhonderd extra medewerkers op de site aan het werk zijn. Deze werken in vaste teams werken om indien nodig het contactonderzoek vanwege corona te vergemakkelijken.

De raffinaderij in Antwerpen stamt uit 1949 en kan 330.000 vaten olie per dag verwerken. Er staan 32 productie-installaties op de site, en daarnaast nog 143 opslagtanks. Als de turnaround van dit najaar is afgerond en de installaties weer zes jaar mee kunnen, maakt het team zich klaar voor de volgende turnaround in 2022.

www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

D_Actueel.indd 7

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:35

FORUM GRONINGEN EN LIVESTREAM | 6 NOVEMBER

[Sc

hri

jf n

u in

!]

DE VITALITEIT VAN DE GRONINGER www.eemsdeltavisie.nl Advertentie Eemsdeltavisie 2020.indd 1

07-10-20 13:45

1, 2 & 3 december 2020 Evenementenhal, Gorinchem

SCHRIJF U IN MET CODE 2441 Ga voor meer informatie over de beurzen en COVID19 maatregelen naar:

www.maintenancegorinchem.nl of www.worksafe.nl 200831 MAWO_Advertentie_Basis.indd 8

ILINQS02 Advertenties.indd 8

28/09/2020 11:23

07-10-20 14:28

ACTUEEL

Spr Dan cijfe

9

Onderwaterrobot begraaft zeekabels 5,5 meter diep voor windpark

Het Van Oord – Hellenic kabel consortium installeert de eerste twee kabels naar het recent geïnstalleerde Alpha platform dit jaar.

De andere twee kabels, voor het Beta platform, volgen in 2021.

De eerste kabel is met een gestuurde boring aan land getrokken naar het nieuw gebouwde transformatorstation op de Maasvlakte.

Vanaf daar wordt de kabel met een totale lengte van 42 kilometer naar het windgebied Hollandse Kust (zuid) gelegd. Hiervoor heeft Van Oord de Deep Dig-It ontwikkeld, een gigantische, op afstand aangestuurde onderwater graafmachine, die onbemand over de zeebodem rijdt en een diepe sleuf maakt voor de kabels door de zeebodem vloeibaar te maken. Tegelijkertijd legt deze onderwater

FOTO: VAN OORD

Tennet bouwt ten noorden van de Maasvlakte een net op zee voor het aansluiten van het nieuwe windpark Hollandse Kust (zuid) . Voor de eerste tien kilometer van het kabeltracé op zee moeten vier kabels 5,5 meter de bodem in om de drukbevaren Rotterdamse Maasmond over te steken. Een onderwatterrobot helpt bij deze klus. graafmachine de kabels in de sleuf en maakt deze weer dicht. Deze nieuwe robot weegt 125.000 kilo, is ruim 17 meter lang, meer dan 8 meter hoog, en 11 meter breed. De Deep Dig-It heeft een enorm vermogen, vergelijkbaar met maar liefst twee Leopard tanks (2.500 pk) en kan daarmee de kabels tot meer dan 5,5 meter diepte begraven in zeer harde grond. De robot wordt aangestuurd vanaf een offshore installatieschip.

Het Hollandse Kust (zuid) offshore windpark ligt 22 kilometer uit de kust van de Nederlandse provincie Zuid-Holland. De zeekabels verbinden de twee platforms op zee met het hoogspanningsstation De Maasvlakte en de Randstad 380 kV- Zuidring.

Zuiveringsconcept voor Waterfabriek Wilp aangetoond Waterschap Vallei en Veluwe en Dutch Water Refinery hebben met een proefopstelling de werking van een nieuw fysisch chemisch zuiveringsconcept aangetoond. De toekomstige Waterfabriek Wilp gaat daarmee rioolwater scheiden in plaats van biologisch zuiveren.

Op de rioolwaterzuivering van Terwolde draaide van mei 2019 tot juni 2020

een proefopstelling met het innovatieve zuiveringsconcept. Deze toonde aan dat het gezuiverde water van uitstekende kwaliteit is. Bovendien verwijdert het proces medicijnresten vergaand en wint het grondstoffen zoals cellulose en stikstof uit de reststromen. Ook maakt dit zuiveringsproces bacteriën overbodig waardoor er in het proces geen broeikasgassen worden uitgestoten. Het energieverbruik en de operationele kosten zijn wel hoger dan bij een

conventionele zuivering. Dit blijft binnen de door het waterschap gestelde voorwaarden.

De volgende stap is het vertalen van de resultaten naar een definitief ontwerp voor de waterfabriek. Het waterschap wil vervolgens gefaseerd bouwen om stapsgewijs de hoeveelheid te verwerken rioolwater op te voeren van 2,5 naar 50 en uiteindelijk 150 kuub per uur. Dit biedt de mogelijkheid om het zuiveringsconcept nog verder te optimaliseren tijdens de realisatie.

Pleidooi voor nationale energiecommissaris ‘Als we de klimaatafspraken voor 2030 willen halen, dan moeten we nu keuzes gaan maken. Laten we dat aan de politiek over, dan gaan we veel te lang discussiëren. En gaan we de doelstellingen echt niet halen’, stelt Cas König, CEO van Groningen Seaports tijdens een uitzending van Industrielinqs LIVE. Hij pleit daarom voor de komst van een commissaris op het gebied van energietransitie.

Net als de Deltacommissaris die is aangesteld om overstromingen te voorkomen. ‘De tijd is nu ook rijp voor een energiecommissaris.’

‘Laten we iemand aanstellen die het gaat regelen, met goed verstand van zaken en goede mensen om zich heen en input vanuit de samenleving.’ Die moet volgens König buiten de politiek staan. ‘Elke politieke stroming sluit iets van de energietransitie uit, of het nu kolen, biomassa is of waterstof, zonnecellen of het plaatsen van windmolens, er is altijd wel iemand tegen.’

Marinus Tabak, plantmanager van de RWE-energiecentrale in de Eemshaven valt hem bij. ‘Neem het vergroenen van het huidige stroomnet. Alle politieke partijen hebben hun programma. Daar stoppen ze van alles in dat dan door het

Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) wordt doorgerekend. Forum voor Democratie wil bijvoorbeeld een thorium-reactor. D66 stopt er 6.000 windmolens van 10 megawatt in. Maar een ding ontbreekt dan. Wat gaan we met 60.000 megawatt aan stroom doen?’ Dat vraagt volgens Tabak om een complete ombouw van de industrie en infrastructuur. ‘Maar daar wordt met geen woord over gerept. Als we niet durven te denken in de hele keten en hoe de markt er uitziet en niet nadenken over wat je met 60.000 megawatt stroom gaat doen, dan schrijf je maar een paar getalletjes op. Daar gaat het dan mis.’

www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

D_Actueel.indd 9

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:35

INTERVIEW JEROEN VAN WOERDEN FIELDLAB INDUSTRIËLE ELEKTRIFICATIE

FOTO’S: WIM RAAIJEN

10

www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

H_Interview.indd 10

02 | 2020

31-07-20 14:43

07-10-20 14:37

11

Versnellen van de evolutie

‘De industriële revolutie was eigenlijk meer een evolutie. Als je het op microniveau beschouwt, ging het om een proces van heel veel kleine stapjes’, stelt Jeroen van Woerden, de kwartiermaker van het nieuwe Fieldlab Industriële Elektrificatie. ‘De huidige transitie van de industrie zal ook niet van de ene op de andere dag gaan, maar we kunnen er wel alles aan doen om die te versnellen.’

Wim Raaijen

Hij is geen onbekende in de Rotterdamse en landelijke procesindustrie. In 2016 werd Jeroen van Woerden uitgeroepen tot Plant Manager of the Year, toen hij nog de scepter zwaaide over de site van chemiebedrijf Kemira in de Botlek. Jeroen paste methodes uit de maakindustrie toe in de chemie. Samen met klanten producten ontwikkelen en innoveren. Hij vroeg medewerkers om met ideeën te komen om de installaties te verbeteren en daadwerkelijk met relatief kleine verbeteringen aan de slag te gaan.

Het lijkt zeer bij Jeroen van Woerden te passen: vele kleine vissen maken één grote. Ogenschijnlijk grote veranderingen gebeuren gewoon niet plotsklaps.

Vaak is er een proces voor nodig met tal van kleine stappen. ‘Ook de industriële revolutie was eigenlijk meer een evolutie,’ analyseert hij. ‘Als je het op microniveau beschouwt, ging het om een proces van heel veel kleine stapjes. Een revolutie kan ook veel kapot maken. En een evolutie kun je versnellen. Achteraf lijkt de

Met zijn functie als kwartiermaker zal Jeroen van Woerden zich bezighouden met het

overgang van traditionele lampen naar ledverlichting heel snel gegaan. Ik heb dat van wat dichterbij gevolgd bij Philips Lighting. Al met al heeft deze overgang minder dan tien jaar geduurd.’

E-boilers Zo zal het volgens hem ook gaan met de energietransitie. Met zijn nieuwe functie als kwartiermaker van het Fieldlab Industriële Elektrificatie zal hij zich daarom vooral bezighouden met welke stappen de komende tijd zijn te zetten. Het fieldlab moet nog volledig vorm krijgen.

‘We hebben zelfs nog discussies over wat allemaal bij elektrificatie hoort. Hoort daar bijvoorbeeld elektrochemie bij?’

Nog niet zo lang geleden had niemand het er over, maar inmiddels zijn er veel initiatieven op het gebied van elektrificatie van industriële installaties. Elektrische boilers, pompen en zelfs elektrisch aangedreven fornuizen en hele krakers.

Het wordt momenteel allemaal genoemd en onderzocht.

‘We hebben nog discussies over wat bij elektrificatie hoort. Hoort daar bijvoorbeeld elektrochemie bij?’

vormgeven van het nieuwe Fieldlab Industriële Elektrificatie.

JEROEN VAN WOERDEN KWARTIERMAKER FIELDLAB INDUSTRIËLE ELEKTRIFICATIE

www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

H_Interview.indd 11

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:37

12

INTERVIEW JEROEN VAN WOERDEN FIELDLAB INDUSTRIËLE ELEKTRIFICATIE

Een mooi onderwerp van een “papieren” haalbaarheidsonderzoek zou de elektrische boiler kunnen zijn.

Ook over de mogelijkheden van elektrochemie wordt veel gesproken.

Power-to-heat, power-to-hydrogen, power-to-x, allemaal mooie termen die een belofte in zich herbergen. Maar het moet nog op veel echt vlakken vorm krijgen. Zo is zijn er wel veel plannen op het gebied van groen waterstof, maar er is nog geen finale handtekening gezet.

Van Woerden: ‘Veel innovatieve processen zijn bijvoorbeeld nog duur. Voor het fieldlab is het de taak om uit te zoeken of dat zo blijft of dat ze met wat financiële en technische ondersteuning toch vlot kunnen worden getrokken.’

Stap voor stap, lijkt het credo. ‘In eerste instantie zullen we ons vooral richten op haalbaarheidsstudies en de eerste pilots.’ Een mooi onderwerp van een “papieren” haalbaarheidsonderzoek zou de elektrische boiler kunnen zijn, stelt Van Woerden. ‘Om bijvoorbeeld industriële warmte in op te slaan. Kunnen we daarmee bijvoorbeeld pieken en dalen in www.industrielinqs.nl

H_Interview.indd 12

Fornuizen Waar liggen de mogelijkheden op de kortere termijn en waar kunnen we proof points creëren, stelt hij. ‘Over een half jaar moeten we de eerste resultaten laten zien. Voor proefinstallaties onderzoeken we de mogelijkheden bij één of twee centrale testlocaties, maar ook bij bedrijven zelf. Dat laatste levert meteen een spanningsveld op. Industriële bedrijven werken het liefst met proven technology. De dagelijkse praktijk van productiebedrijven is eigenlijk niet ingericht op ingrepen van buitenaf zoals innovatie in de processen. Er zijn geen lab-omstandigheden. Bovendien

moeten veiligheid en betrouwbaarheid geborgd blijven. Tegelijkertijd zien de bedrijven de noodzaak van vergroening.

Ze moeten dus wel in beweging komen.

Maar hoe doe je dat, terwijl de winkel gewoon openblijft?’

Ook is het belangrijk om te weten hoe nieuwe grondstofstromen in de bestaande industrie kunnen worden ingepast.

Binnen het fieldlab wil het bedrijf Duiker onderzoeken hoe industriële fornuizen andere brandstoffen kunnen verwerken.

Waterstof lijkt hiervoor een goede kandidaat. De groene variant, geproduceerd met hernieuwbare elektriciteit, is echter nu nog niet in grote hoeveelheden beschikbaar. Daarom moeten er gedurende de energietransitie fase alternatieven zijn. En het liefst flexibel.

Duiker wil in het fieldlab daarom ook andere duurzame brandstoffen onderzoeken, zoals methanol, biogas of ammoniak. Zelfs aardgas is wellicht nog nodig tijdens de overgangsperiode naar

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

het warmtegebruik balanceren?’

De technologie is geen rocket science, maar het vooral belangrijk om te weten hoe e-boilers in industriële processen zijn in te passen. Lukt dat grootschalig, dan kan heel veel warmte opnieuw worden gebruikt of opgewaardeerd.

02 | 2020

31-07-20 14:43

07-10-20 14:37

13

een volledige CO2-reductie. Wereldwijd en in Nederland zijn talloze procesfornuizen in bedrijf. Deze zijn, in de huidige configuratie voor een groot gedeelte ongeschikt om met duurzame brandstoffen te worden bedreven. Er is daarom behoefte om de bestaande geïnstalleerde fornuizen geschikt te maken voor het gebruik van duurzame brandstoffen.

Uitwisselbaar Van Woerden is blij dat het fieldlab wordt gesteund door een coalitie van verschillende partijen die zowel de dagelijkse praktijk van productiebedrijven als innovatieve bedrijven vertegenwoordigen.

‘Partner FME vertegenwoordigt technologische toeleveranciers, zoals Duiker in het voorbeeld, die gericht zijn op de mogelijkheden van technologieontwikkeling. Deltalinqs behartigt de belangen van de industrie, die de uitdaging heeft te duurzamer te worden met versterking van de concurrentiepositie. Bij TNO zijn onderzoekers gericht op innovatie en is veel toepasbare kennis aanwezig. Samen met het Rotterdamse Havenbedrijf en Innovation Quarter vormen ze een sterke coalitie om gezamenlijk een goed doel te bereiken om de regio Rotterdam duurzaam te versterken.’

De samenwerking houdt daar zeker niet op. Het fieldlab komt weliswaar in Rotterdam, maar samenwerking met andere clusters wordt nadrukkelijk gezocht. Zoals met de Eemsdelta, die een belangrijke rol gaat spelen in de energietransitie, en ook met Chemelot.

Van Woerden: ‘Partner TNO is bijvoorbeeld nauw betrokken bij Brightsite dat veel onderzoek doet op de Chemelot Campus. En in het noorden hebben bedrijven bijvoorbeeld ervaring met e-boilers. We gaan juist voor uitwisseling en niet voor competitie met andere clusters. Door samen te werken zijn veel resultaten uitwisselbaar en opschaalbaar.’

‘De dagelijkse praktijk van productiebedrijven is niet ingericht op ingrepen van buitenaf, zoals innovatie in de processen.’

JEROEN VAN WOERDEN KWARTIERMAKER FIELDLAB INDUSTRIËLE ELEKTRIFICATIE

Versnelling Van Woerden gelooft dan wel niet in een revolutie, maar de evolutie kan volgens hem ook in de energietransitie snel gaan.

‘Er heerst consensus over dat er wat moet gebeuren. De Europese Unie heeft bijvoorbeeld haar duurzame ambities niet

bijgesteld tijdens de coronacrisis. Het gevoel van urgentie is er nog steeds. Daarbij kan het fieldlab de bedrijven helpen. En dan kan het snel gaan. Er is echt sprake van momentum. Het is aan ons om met inspirende projecten de versnelling van de energietransitie vorm te geven.’ www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

H_Interview.indd 13

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:37

14

THEMA ONDERHOUDSSTOPS

shutdowns en turnarounds Grip op complexe

Met het stijgen van de jaren van industriële assets nam de complexiteit van turnarounds toe. Gelukkig hoeft die toegenomen complexiteit de duur van een gemiddelde shutdown niet te verlengen. Het vereist echter wel een degelijke voorbereiding met de juiste managementtools en de juiste informatie over de conditie van de assets. Althans, dat stellen Walter Mesterom van expertisebureau PDM en Marc Dassen van technisch dienstverlener Sitech.

David van Baarle

Hoewel de meeste bedrijven inmiddels zo’n dertig tot soms zestig jaar ervaring hebben met shutdowns en turnarounds, zijn de geplande productiestops geen routineklus. Want hoeveel van de shutdown managers die zes of twaalf jaar geleden een stop begeleidden, doen dat nu weer? Bovendien maakt de hoge leeftijd van de assets de shutdowns de laatste jaren alleen maar complexer. En dan stelt men ook nog eens steeds hogere eisen op gebied van betrouwbaarheid, productievolume en energieprestatie.

Risicomitigatie Het turnaround seizoen verliep dit jaar anders dan de vorige keren. Corona dwong veel bedrijven de planning te rekken om de extra hygiëne- en veiligheidsmaatregelen te kunnen uitvoeren. Geen goedkope maatregel, zo weet Walter Mesterom, directeur van PDM. ‘Afhankelijk van het formaat en het soort bedrijf kan de kostprijs van een dag niet produceren, oplopen tot een miljoen euro. Behalve dat bedrijven geen producten kunnen maken en verkopen, moeten ze ook hun contractors blijven doorbetalen. Nu is de huidige situatie nog nooit eerder voorgekomen, maar bedrijven kunnen wel degelijk de risico’s managen via risicomitigatie.

Samen met Sitech gebruiken we dan ook steeds vaker risicomanagementtools om risico’s van tevoren te benoemen en te schalen. Door van tevoren na te denken over scenario’s en continu de vinger aan de pols te houden, voorkom je dat de planning uitloopt of kosten onnodig stijgen. Bij assets die economisch al zijn afgeschreven loop je nu eenmaal grotere risico’s op onverwachte degradatie. Sommige degradaties zie je immers pas als een drukvat open is, een warmtewisselaar schoon is of isolatie is verwijderd. Het wordt in de praktijk steeds lastiger om specialisten te vinden met kennis over apparatuur van soms vijftig jaar oud.’

Naast de risico’s is het dan ook handig om de scope van projecten te blijven toetsen. Mesterom: ‘Hoe vaak krijgen contractors niet extra deelprojecten op hun bordje terwijl de vergoeding hetzelfde blijft? Dat klinkt voor een opdrachtgever natuurlijk heel aantrekkelijk, maar blijkt in de praktijk toch een geval van penny wise pound foolish. De prijs en kwaliteit moeten in verhouding blijven, anders ondervind je daar nog jarenlang de nadelige gevolgen van.’

Turnaround controlemodel Om vervelende verrassingen te voorkomen ontwikkelde PDM de zogenaamde KTM3R3-methode. De methode is gericht op de parameters die kosten veroorzaken en zet ze af tegen (doorloop)tijd, afgebakend met milestones. Daarbij houdt de www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

I_Thema.indd 14

02 | 2020

31-07-20 14:43

07-10-20 14:38

Spr Dan

FOTO’S: ADOBESTOCK

15

Shutdowns en turnarounds verschuiven van schoonmaakoperatie langzaam naar kleine bouwprojecten.

managementtool rekening met mensen, materiaal en materieel (M3), allemaal parameters die kosten met zich meebrengen.

Het turnaround controlemodel monitort daarbij continu de risico’s en het realisme in de scope, terwijl het rekening houdt met de return on investment (R3).

‘Leg na een shutdown vast wat er goed ging en waar ruimte is voor verbetering. Anders maak je dezelfde fouten over zes jaar.’

verspilling te voorkomen. ‘Als je tijdens een heringebruikname er achter komt dat er nog flenzen lekken, kan je de procedure afbreken, het lek herstellen en helemaal opnieuw beginnen.

En dat terwijl er gewoon flens testtools beschikbaar zijn die dit soort situaties kunnen voorkomen. Bedrijven kunnen zich tijdens een turnaround eigenlijk geen oponthoud permitteren.

Dus gebruik die risico-, scope- en opstartmanagementtools.

Maar gebruik ook de kennis uit de markt van partijen die meerdere shutdowns per jaar faciliteren. En leg na een shutdown vast wat er goed ging en waar ruimte is voor verbetering. Anders maak je dezelfde fouten over zes jaar.’

Kleine bouwprojecten WALTER MESTEROM DIRECTEUR PDM

Mesterom: ‘Door dit model vanaf het begin te gebruiken en de parameters gedurende alle zes fases van een turnaround te blijven toetsen, voorkom je dat de kosten ongecontroleerd stijgen. In de basis is de KTM3R3-methode een LEANmethode om ervaren mensen heel snel, rond de tien minuten, veel accurater een eerste inschatting te laten maken van projectkosten. Door de vorderingen continu te volgen, kunnen turnaround managers negentig procent van de beslissingen nemen op basis van data.’

Een ander risicovolle fase in een turnaround is de opstart van een fabriek. Ook daar reiken managementtools de hand om

Sitech is zo’n bedrijf dat jaarlijks meerdere shutdowns begeleidt. Een groot aantal van de assets van de bedrijven op het Chemelot-terrein staan er inmiddels al tientallen jaren.

‘Als een van de weinige bedrijven in Nederland begeleiden we meerdere shutdowns per jaar’, zegt Marc Dassen. ‘De leercurve van ons personeel is dan ook heel steil en die ervaring gebruiken we om meer grip te krijgen op de ageing assets. Zoals Walter ook al zei, zijn shutdowns en turnarounds de afgelopen jaren veranderd. Waar je vroeger een fabriek stillegde, openschroefde en schoonmaakte, is dat nu niet meer voldoende. We komen stukken tegen die minder goed zijn en om revisie of vervanging vragen. Daarnaast is dankzij de klimaatcrisis de nadruk te komen liggen op energie-efficiency.

Verbeteringsprocessen op dat gebied proppen we ook www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

I_Thema.indd 15

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:38

DACE Price Booklet 34ste editie

DACE Prijzenboekje met online richtprijzen voor industriële procesinstallaties Praktisch en onmisbaar bij • Raming van projecten • Kostenafweging van alternatieve uitvoeringen • Toetsing van offerteprijzen • Vergelijking eigen prijzen met marktprijzen U vindt in DACE Price Booklet in combinatie met de website www.dacepricebooklet.com richtprijzen van vrijwel elk onderdeel van industriële procesinstallaties.

Alle informatie in de nieuwe Engelstalige editie is volledig geactualiseerd. De online versie van DACE Price Booklet is toegankelijk via uw PC, tablet en smartphone.

Het DACE Prijzenboekje en website wordt verzorgd door leden van de DACE Special Interest Group Cost Engineering Process

Ga voor meer informatie of uw bestelling naar www.vakmedianetshop.nl/dace

ILINQS02 Advertenties.indd 16

Industry, kostendeskundigen die actief betrokken zijn bij investeringsprojecten en midden in de praktijk staan.

07-10-20 14:28

17

Er worden steeds meer sensoren ingezet om te kunnen volgen wat zich binnen de installaties afspeelt.

maar in de window van een shutdown. We zijn dus van een schoonmaakoperatie langzaam aan het verschuiven naar kleine bouwprojecten.’

Industrie 4.0 Gelukkig voor Sitech zijn met het stijgen van de jaren van de assets ook de technische mogelijkheden toegenomen.

Het bedrijf onderzoekt dan ook continu hoe het de verworvenheden van industrie 4.0 kan gebruiken voor het verhogen van de betrouwbaarheid van de assets. Dassen: ‘Normaal gesproken kunnen we één keer in de zes jaar echt bekijken wat de status van een asset is. Dat is eigenlijk te weinig. En dus hebben we sinds een aantal jaren een viertal data-analisten in dienst die trendanalyses kunnen maken via de data die we al beschikbaar hebben uit de besturings- en managementsystemen. Intussen blijven we de buitenkant van de installaties inspecteren, terwijl we steeds meer sensoren inzetten om te kunnen volgen wat zich binnen de installaties afspeelt.’

‘Hoe beter een team op elkaar is afgestemd, hoe groter je concurrentievoordeel.’

MARC DASSEN CEO SITECH

Inmiddels vult een duizendtal sensoren de informatie uit de systemen aan. ‘We kunnen veel betere voorspellingen doen over binnen welk tijdframe bijvoorbeeld een pomp gaat uitvallen. Op die manier kunnen we ook deze oudere installaties steeds betrouwbaarder maken. De hele kritische

componenten kan je natuurlijk redundant uitvoeren, maar ook dat is een afweging tussen kosten en risico. Het is niet zo heel kostbaar om er een tweede warmtewisselaar op na te houden, maar een tweede reactor is simpelweg te duur. Dus leggen we op die dure, kritische componenten de focus op sensoren.

Zodat we desnoods een deel van de installatie uit bedrijf kunnen nemen op momenten dat bepaalde grenzen worden bereikt.’

Robots Bijkomend voordeel van het datagedreven onderhoud is dat bij een volgende turnaround veel meer informatie beschikbaar is over de conditie van de assets. Dassen: ‘Het aantal verrassingen neemt af, omdat je uit de data al kunt herleiden welke pompen of andere rotating equipment moeten worden aangepakt.

Je kunt de specialisten daarvoor al inhuren en onderdelen bestellen, waardoor een stop veel voorspelbaarder verloopt.

Bovendien ondersteunt de informatie en communicatietechnologie ook tijdens een stop de inspectie- en onderhoudswerkzaamheden. Zo werken we steeds minder met brandwachten omdat slimme camerasystemen ook alles in de gaten kunnen houden. We gebruiken ook steeds meer software om steigers slimmer op te bouwen. En in sommige gevallen hoef je niet eens een steiger te bouwen, omdat je een visuele inspectie ook met een robot of een drone kunt uitvoeren.

Willen we de voorsprong behouden met de huidige assets, dan moeten we blijven innoveren en gebruikmaken van de technologische mogelijkheden.’

Dat wil overigens niet zeggen dat we de mens kunnen vervangen. Dassen: ‘Het sleutelen aan installaties blijft mensenwerk en hoe beter een team op elkaar is afgestemd, hoe groter je concurrentievoordeel. Zeker een grote en complexe turnaround is een topprestatie van een team dat elkaar moet vertrouwen en helder moet communiceren.’ www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

I_Thema.indd 17

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:38

Spr Dan

18

RECYCLING

Recyclingfabriek voor vervuild staal geopend De eerste recyclingfabriek voor vervuild staal ter wereld is eind september geopend in Delfzijl. Purified Metal Company kan hier staal dat bijvoorbeeld is vervuild met asbest of chroom-6 een nieuw leven geven. Er is zoveel interesse om schroot in te leveren voor recycling dat het niet bij deze ene fabriek gaat blijven.

Dagmar Aarts

In Nederland komen jaarlijks tienduizenden tonnen vervuild staalschroot vrij, bijvoorbeeld van gebouwen, treinen, schepen en industriële installaties. Dit staal wordt nu gestort, waardoor een waardevolle grondstof verloren gaat. Of het wordt schoongemaakt, een lastig en kostbaar werk. Voor chroom-6 is er op het moment zelfs geen andere goede oplossing dan de nieuwe fabriek.

Proces Het gepatenteerde proces van Purified Metal Company (PMC) is vrij simpel. Het normale proces van staalsmelten gebeurt bij temperaturen boven de 1500 graden Celsius, het smeltpunt van staal. Bij die temperatuur zijn alle asbestvezels al lang vernietigd. ‘Wit asbest gaat al kapot bij 700 graden en andere vezels hebben een iets hogere temperatuur nodig. Bij 1040 graden Celsius zijn alle vezels vernietigd’, zegt Jan Henk Wijma, CEO van PMC. ‘Door verhitting vallen alle asbestvezels uiteen in zand, glas en magnesiumoxide. Drie schone grondstoffen voor hergebruik.’

Belangrijk is echter wel dat er geen asbestvezels of andere vervuilingen in de lucht terechtkomen. Daarom heeft de fabriek een volledig gesloten verwerkingsproces. Luchtsluizen, onderdruk in de fabriek en speciale filters voorkomen dat asbestvezels, chroom-6 en andere gevaarlijke stoffen bij het transport, de overslag en de verwerking vrijkomen en zich kunnen verspreiden. Ook de rookgassen uit de fabriek zijn volledig schoon.

Chemische samenstelling

CO2- en grondstoffenbesparing Door staal te recyclen tot nieuw staal hoeft er geen nieuw staal geproduceerd te worden via delving en opwerking. Per kilo Purified Metal Blocks (PMB’s) bespaart PMC ruim twee kilo primaire grondstoffen (1,4 kilo ijzererts, 0,8 kilo steenkool en 0,3 kilo kalksteen), vergeleken met het delven en opwerken van nieuw staal.

Daarnaast bespaart het bedrijf per kilo geproduceerde (en dus gerecyclede) PMB’s de uitstoot van één kilo C02, vergeleken met het delven en opwerken van nieuw staal.

Tijdens het recyclingproces worden verschillende verontreinigingen met de rookgassen meegevoerd. In het zeer geavanceerde rookgasreiningssysteem worden deze onschadelijk gemaakt. De verontreinigingen (minder dan één procent van het binnenkomende vervuilde staalschroot) worden verzameld en vervolgens gestort.

www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

O_PMC.indd 18

Uiteindelijk is het verontreinigde staalafval na het proces omgevormd tot Purified Metal Blocks (PMB). Deze stalen blokken worden gegoten in een baksteenformaat en zijn volledig vrij van vuil. Door het compacte formaat kunnen de PMB’s efficiënt en gericht worden ingezet in productieprocessen in staalfabrieken en gieterijen.

De Purified Metal Blocks worden in batches van twintig ton verkocht. Elke batch heeft een unieke chemische samenstelling.

Deze hangt af van wat er aan de voorkant de fabriek is ingegaan. ‘Dat kan verschillen van RVS tot constructiestaal’, legt Wijma uit. ‘Pas nadat het gesmolten is, kunnen wij zien wat de samenstelling is.’

Die verschillende chemische samenstellingen kunnen een voordeel zijn voor staalfabrieken en gieterijen. Zij kunnen kiezen welke batch voor hen interessant is. Wijma: ‘Ze kunnen zelfs nuttig gebruikmaken van de legeringen die erin zitten. Dat kan namelijk een besparing opleveren. Nikkel is daar een mooi voorbeeld van. Het is ontzettend duur materiaal. Als er een

02 | 2020

31-07-20 14:43

07-10-20 14:39

Spr Dan

FOTO: PMC

19

De fabriek in Delfzijl kan, eenmaal op maximale capaciteit, 150.000 ton schroot per jaar verwerken (vergelijkbaar met vijftien Eiffeltorens).

procentje in zit, is dat al bijna honderd euro per ton waard. Dat is echt waardevol voor bedrijven.’

Nog een voordeel voor de staalproducenten is dat ze door het gebruik van de blokken van PMC 75 procent minder CO2 uitstoten dan fabrieken die staal uit ijzererts maken.

PMC al te vinden. ‘Het laat zien dat de kern van het probleem in westerse landen identiek is’, zegt Wijma. ‘Onze oplossing is daar een milieuvriendelijk alternatief voor dat kosten bespaart.

Dat zijn onze drivers. We willen kosten voor de samenleving verlagen. We willen het recyclen niet duurder maken dan het storten.’

Opgespaard De nieuwe fabriek kan al rekenen op veel interesse.

Verschillende Nederlandse bedrijven, zoals BASF, Shell, DOW en Prorail, hebben zich al gemeld om hun schroot in te leveren.

‘We willen kosten voor de samenleving verlagen. We willen het recyclen niet duurder maken dan het storten.’

JAN HENK WIJMA CEO PURIFIED METAL COMPANY

Wijma: ‘Ik heb van een aantal bedrijven begrepen dat ze het afgelopen half jaar hun schroot hebben opgespaard, zodat ze het niet naar de stort hoefden te brengen in afwachting van onze opening. Dat is heel mooi nieuws.’ Zelf heeft PMC op twee locaties ook al een paar duizend ton vervuild schroot liggen.

‘Dat is gelijk serieus’, zegt Wijma.

Ook bedrijven uit andere Europese landen en de VS weten

Meerdere fabrieken De fabriek biedt werk aan dertig mensen. Wanneer ze op volle capaciteit draait, komen daar nog eens 35 arbeidsplaatsen bij.

Met de bouw van de fabriek is een investering van zeventig miljoen euro gemoeid. De fabriek in Delfzijl kan, eenmaal op maximale capaciteit, 150.000 ton schroot per jaar verwerken, equivalent aan het gewicht van vijftien Eiffeltorens. Daar wordt in drie jaar tijd naartoe gewerkt.

Met die capaciteit kan PMC het vrijgekomen staal uit Nederland recyclen, aangevuld met wat staal uit België en Duitsland. Voor het schroot uit de andere geïnteresseerde landen is nu dus eigenlijk geen plek. Daarom heeft het bedrijf al plannen voor meerdere fabrieken wereldwijd. In Duitsland heeft PMC zelfs al een locatie in de omgeving van Leipzig op het oog.

Financiering De financiering voor deze volgende fabrieken zal een stuk gemakkelijker gaan dan de eerste fabriek in Delfzijl. ‘De Europese investeringsbank vond ons eerste project veel te risicovol’, zegt Wijma. ‘Maar ze heeft nu aangegeven een rol te willen spelen in meerdere van onze fabrieken.’ www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

O_PMC.indd 19

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:39

FOTOSPREAD DELAMINE

FOTO: DELAMINE

20

www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

02 | 2020

31-07-20 14:43

L_Fotospread Delamine.indd 20

07-10-20 14:40

21

Delamine, producent van ethyleenaminen op het Chemie Park Delfzijl, heeft een nieuwe kristallisator geplaatst. De 25 meter hoge en 84 ton wegende kolom gaat een processtroom verder indampen. Met de nieuwe kristallisator kan het bedrijf veel energie besparen. Dat komt door een slim ontwerp in combinatie met de juiste materiaalkeuze. Dit resulteert in een eďŹƒciĂŤnt gebruik van de restwarmte in de opeenvolgende processtappen.

Het oorspronkelijke plan was om de kritallisator al bij de voorjaarsstop in gebruik te nemen. De aanvoer van de installatie uit Spanje was vanwege corona echter vertraagd. Daardoor kon Delamine de kristallisator pas inhijsen tijdens de grotere stop in het najaar. Naar verwachting is de nieuwe installatie in november volledig operationeel. www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

L_Fotospread Delamine.indd 21

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:40

22

LUCHTVAART

Nederland pioniert in

duurzaam vliegen Van alle energieverbruikers is de luchtvaart een van de lastigste om te verduurzamen. De druk op de sector om de CO2-uitstoot te verlagen, neemt ondertussen toe. Met verschillende initiatieven probeert Nederland een pioniersrol te vervullen, maar opschaling blijft voorlopig een brug te ver.

In Delfzijl wil SkyNRG een fabriek bouwen voor de productie van duurzame kerosine, ook wel SAF, sustainable aviation fuel, genoemd. De fabriek gaat gebruikt frituurvet innemen om honderdduizend ton brandstof per jaar te maken. Het moet de eerste productielocatie worden van het in Amsterdam gevestigde SkyNRG, dat zich tot nu toe toelegt op het inkopen, mengen, verkopen en leveren van SAF. KLM is een van de partners in het project en gaat driekwart van de productie afnemen.

Het frituurvet wordt verwerkt met het zogeheten HEFA-proces, waarbij esters en vetzuren met waterstof worden omgezet.

Het is momenteel de enige commercieel haalbare techniek om duurzame kerosine te maken.

Francis Voermans

Gebrek aan vraag Het HEFA-proces is sinds 2011 goedgekeurd voor de productie van brandstof voor de commerciële luchtvaart. KLM had in dat jaar de wereldprimeur met de eerste vlucht op HEFA-SAF van Amsterdam naar Parijs. Maar het aanvankelijke enthousiasme verstomde snel. In de jaren erna werd er steeds minder mee gevlogen en de grootste producent, het Finse Neste, stopte met de productie wegens het gebrek aan vraag.

De laatste jaren zit de productie echter weer in de lift. Luchtvaartorganisatie IATA schat dat er momenteel wereldwijd zo’n vijftig miljoen liter per jaar aan SAF wordt geproduceerd. Tot dusver zijn er in totaal ruim tweehonderdduizend vluchten met SAF uitgevoerd en inmiddels hebben zo’n veertig vliegmaatschappijen er ervaring mee opgedaan. Qua CO2emissiereductie zet het nog weinig zoden aan de dijk. SAF vertegenwoordigt slechts zo’n 0,01 procent van het totale (precorona) kerosineverbruik.

De SAF komt nu voornamelijk uit de raffinaderij van World Energy in Paramount nabij Los Angeles. Ook Neste heeft de productie in 2018 weer hervat. En er staat veel nieuwe capaciteit op stapel. World Energy breidt zijn raffinaderij uit en zal de productie van SAF bijna vertienvoudigen. Na een grote investering van Neste in zijn raffinaderij in Singapore, moet deze vanaf 2023 anderhalf miljoen ton SAF per jaar kunnen maken. Neste overweegt ook te investeren in Rotterdam, waar het de raffinaderij geschikt zou willen maken om SAF te produceren. Daarnaast is er nog een aantal andere bedrijven met bouwplannen, waaronder dus SkyNRG. Als dat allemaal doorgaat, zou er in 2025 tot wel 3,5 miljard liter per jaar kunnen worden geproduceerd, aldus ATAG (Air Transport Action Group). De coronacrisis zal echter voor vertraging zorgen en voor sommige plannen wellicht het einde betekenen. www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

N_Luchtvaart.indd 22

02 | 2020

31-07-20 14:43

07-10-20 14:41

Spr Dan

FOTO: AIRBUS

23

Airbus presenteerde onlangs concept-ontwerpen voor vliegtuigen op waterstof. Het eerste ZEROe-vliegtuig zou vanaf 2035 moeten vliegen.

Vrijwillige toeslag Om het aandeel SAF in de kerosinepool te doen groeien, is de rol van de overheid belangrijk. Zij moet de verduurzaming faciliteren, dan wel afdwingen. De prijs van HEFA-SAF ligt twee tot drie keer hoger dan die van fossiele kerosine. Volgens KLM zelfs vijf tot zes maal als de transportkosten worden meegerekend. Dit betekent dat een duurzame vlucht van Amsterdam naar New York honderd tot tweehonderd euro duurder is dan een normaal ticket. SkyNRG denkt dat bedrijven die hun CO2-voetafdruk willen verlagen, bereid zijn die prijs te betalen. Het heeft daarvoor het “Board Now”-concept opgezet, waarbij bedrijven SAF kunnen inkopen om hun personeel of vracht duurzaam te vervoeren.

‘Biokerosine is het goedkoopste. Maar er is een grens aan de hoeveelheid frituurvet die beschikbaar is.’

JORIS MELKERT DOCENT LUCHTVAARTTECHNIEK TU DELFT

Op grotere schaal kan de sector niet op zo’n vrijwillige toeslag rekenen. Dus zal het prijsverschil kleiner moeten worden. ‘De vliegindustrie heeft heel dunne marges. De gemiddelde winst per ticket is minder dan tien euro (pre-corona). Het kan dus niet uit om duurdere brandstof te gaan inkopen. Je zou kunnen zeggen dat fossiele brandstof gewoon te goedkoop is’, zegt Joris Melkert, docent luchtvaarttechniek aan de TU Delft.

Een effectieve maatregel is om het bijmengen van duurzame brandstof te verplichten. Noorwegen heeft als eerste land zo’n verplichting geïntroduceerd. Vanaf dit jaar moet 0,5 procent

van de vliegtuigbrandstof die er wordt getankt duurzaam zijn.

Ook Nederland wil een bijmengverplichting, maar dan het liefst Europees. Minister van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) heeft het voortouw genomen om dit vanaf 2023 in te voeren. Als dat niet haalbaar blijkt te zijn, wil ze de verplichting alleen in Nederland invoeren. Om welk percentage het gaat, is nog niet bekend, maar dit zou moeten doorgroeien naar veertien procent in 2030 en naar honderd procent in 2050, zoals in het Ontwerpakkoord Duurzame Luchtvaart is afgesproken.

Waterstof Voor zo’n hoog aandeel duurzame brandstof is HEFA-kerosine geen optie. ‘Biokerosine is het goedkoopst en het meest haalbaar. Maar er is een grens aan de hoeveelheid frituurvet die beschikbaar is’, zegt Melkert. Andere technieken zullen dus moeten worden aangewend. Waterstof zal daarbij een sleutelrol spelen, verwacht hij. ‘Dat kan op drie manieren.

Ten eerste – en dat is het meest voor-de-hand-liggend – als energiebron en voeding voor synthetische kerosine.

Ten tweede kan het rechtstreeks worden verbrand in de vliegtuigmotor. Dat is waarschijnlijk ook niet zo moeilijk, maar daar heb je wel nieuw ontwikkelde motoren voor nodig. De derde optie is om waterstof te gebruiken als brandstof voor een vliegtuig met een brandstofcel en elektromotor.’ Die waterstof moet uiteraard wel duurzaam worden opgewekt. Melkert: ‘Dan rijst de vraag of we wel voldoende duurzame energie hebben voor de hele maatschappij.’

Ook Airbus gelooft dat waterstof de oplossing is voor de luchtvaart om haar klimaatdoelstellingen te realiseren.

De vliegtuigbouwer presenteerde onlangs drie conceptontwerpen voor vliegtuigen op waterstof. Deze hebben aangepaste turbine-motoren, die worden gevoed met www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

N_Luchtvaart.indd 23

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:41

SEPTEMBER 2020

www.industrielinqs.nl

industrie linqs

Verbindt industriële ketens Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

www.ind ustrielinq s.nl www.ind ustrielinq s.nl

industrie linqs

SEPTEMB SEPTEM 2020 BERER2020

VERBI NDT INDUS TRIËLE KETEN S Naamloos-2 1

31-07-20 14:43

Industrielinqs inspireert en verbindt met actuele berichtgeving, wekelijkse nieuwsbrieven, online talkshows en diverse evenementen.

Abonnees van het magazine Industrielinqs krijgen meer: • Acht edities Industrielinqs per jaar, met onder andere de projectendatabase • Industrielinqs Catalogus in de winterperiode • Industrielinqs Project & Innovatie update in de zomerperiode • Twee digitale edities Industrielinqs • Toegang tot alle interviews, artikelen en edities op de website www.industrielinqs.nl Prorail wil terug naar hoger veiligheidsniveau

Energietranstie kost 52 miljard euro

Aluminiumfabriek

als spil in de energietransi Corona verscherpt discussie

Prorail noodzaa wil terug naar k shutdow ns hoger veiligheidsniveau

Samenwerking waterketens Energietranstie bespaart systeemkost kosten

52 miljard euro

tie

Zijn micro-organismen fabrieke

Gunvor van begint alsnog de toekoms t? aan uitgestelde stop

n

Gunvor begint alsnog aan uitgestelde stop

A_Voorplaat.indd 1 09-09-20 10:17

Ga direct naar industrielinqs.nl/abonneren en blijf anderen voor Aboadv ILINQS halve liggend.indd 1

ADOPTEER EEN PUP

ADVERTENTIEINDEX

09-09-20 10:19

Abonnees ............................................................................................................24

DACE .....................................................................................................................16

Easyfairs ................................................................................................................. 8

Eemsdeltavisie 2020 ........................................................................................... 8

European Industry & Energy Summit 2020 .................................................. 4

Industrielinqs pers en platform ....................................................... 26, 27, 30

KNGF .....................................................................................................................24

Mainnovation .....................................................................................................40

EN HELP ’M BLINDENGELEIDEHOND WORDEN. Modelec Data-Industrie ...................................................................................39

WWW.ADOPTEEREENPUP.NL

ILINQS02 Advertenties.indd 24

Muehlhan .............................................................................................................. 2

07-10-20 14:29

Spr Dan

25

vloeibaar waterstof. Het eerste ZEROe-vliegtuig zou vanaf 2035 moeten gaan vliegen.

De uitdaging voor de vliegtuigbouwer is om voldoende waterstof te kunnen meenemen. Melkert: ‘Als je kijkt naar het gewicht is waterstof fantastisch. Per kilo bevat het drie keer meer energie dan kerosine. Maar je moet het ook kwijt kunnen.

Vloeibaar waterstof bevat per kuub vier keer minder energie dan kerosine.’ Dit betekent dat de afstand de bottleneck wordt.

‘Een van de ontwerpen van Airbus lijkt op de bestaande vliegtuigen. Die zou de helft van de afstand kunnen vliegen en dat zou prima zijn voor Europese vluchten. De grote uitdaging ligt in intercontinentale vluchten. Van alle vluchten is de top één procent met de langste afstanden goed voor twintig procent van het totale brandstofverbruik.’

Voor die lange afstanden zou synthetische kerosine een oplossing zijn. Het is zelfs de enige levensvatbare optie voor de luchtvaart om te verduurzamen, concludeert TNO in een onlangs verschenen rapport over e-fuels. Een belangrijk voordeel daarbij is dat synthetische brandstof in bestaande vliegtuigen kan worden gebruikt.

‘Deze installatie is van grote waarde om tot competitieve productie te komen.’

WILLEM VAN GENUGTEN OPRICHTER URBAN CROSSOVERS

Wereldprimeur Synthetische kerosine wordt gemaakt uit synthesegas (een mengsel van koolmonoxide en waterstof ) met het – al honderd jaar geleden ontwikkelde – Fischer Tropsch proces. Het synthesegas kan worden gemaakt uit kolen, olie, biomassa, of – het meest duurzame – uit kooldioxide en waterstof.

Deze laatste techniek is helaas nog niet rijp voor commerciële toepassing. Het produceren van kerosine uit kooldioxide en waterstof is tot dusver alleen op labschaal gedaan. In Rotterdam wil een internationaal consortium een eerste proof-of-concept-installatie bouwen, die zo’n duizend liter per dag moet gaan produceren. De initiatiefnemers zijn Urban Crossovers, SkyNRG en het Zwitserse Climeworks, dat technologie heeft om CO2 uit de lucht te filteren. Urban Crossovers is een Rotterdams bedrijf dat nieuwe concepten

FOTO: NESTE

Synthetisch kerosine

Door opschaling kan de prijs van synthetische kerosine snel dalen.

ontwikkelt om oplossingen van de CO2-problematiek te versnellen. ‘Dit project gaat als eerste ter wereld synthetische kerosine maken van groene elektriciteit, groene waterstof en CO2 uit buitenlucht’, zegt Willem van Genugten van het bedrijf.

Het is de bedoeling deze wereldprimeur bij Rotterdam Airport te bouwen. ‘Bij Rotterdam Airport komt een groot veld met zonnepanelen, parallel aan de landingsbaan. Samen met de demonstratiefabriek ontstaat zo een lokaal ecosysteem van groene elektriciteitsproductie, kerosineproductie en de levering aan afnemers. Bovendien staat hij dan dichtbij het publiek. Informatie over de noodzaak en mogelijkheden van circulaire kerosine is belangrijk voor het draagvlak en de opschaling van synthetische kerosine uit lucht. Er zal dan ook een bezoekerscentrum bij komen.’

Prijscompetitief De technische constructie van de demofabriek is al rond.

Climeworks maakt de unit om CO2 uit de lucht af te vangen.

Verder zijn er drie Duitse bedrijven bij betrokken. Sunfire levert een co-elektrolyse unit die kooldioxide met water in één stap omzet in synthesegas. Interatec levert de Fischer-Tropsch installatie en tot slot zal een unit van EDL de synthetische koolwaterstoffen omzetten in vliegtuigbrandstof. ‘We zijn nog bezig om de financiering te organiseren. De grootste horde is nu een mentale. We moeten stakeholders overtuigen dat deze essentiële proof-of-concept-stap richting opschaling naar echt grote volumes nu moet worden gezet.’

De prijs van synthetische kerosine wordt nu geschat op ongeveer tien maal de prijs van fossiele kerosine. Door opschaling zou die prijs snel kunnen dalen, zegt Van Genugten. ‘Verschillende onafhankelijke studies laten zien dat de technologie in tien tot vijftien jaar prijscompetitief zou kunnen worden. Deze installatie is van grote waarde om tot competitieve productie te komen. Het is het begin van een belangrijke ontwikkeling.’ www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

N_Luchtvaart.indd 25

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:42

26

PLATFORM

Industrielinqs en haar verschillende platforms hebben diverse partners, leden en experts die het netwerk versterken Partners Industrielinqs

Partners iMaintain

Partners Utilities

Partners Het Nieuwe Produceren

Contentpartners

Kennis- en innovatiecentrum Maintenance Procesindustrie

Leden Industrielinqs

Leden iMaintain

Leden Utilities

Leden Het Nieuwe Produceren

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van Industrielinqs, kijk dan op www.industrielinqs.nl of neem contact op met Janet Robben - janet@industrielinqs.nl www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

Industrielinqs Platform.indd 26

02 | 2020

31-07-20 14:43

07-10-20 14:44

27

Experts iMaintain Henk Akkermans

Michel Grijpink

Universiteit Tilburg/WCM

Hogeschool Utrecht

Erik Bijlsma

Gemeente Amsterdam

Taco Mets Simon Jagers

Semiotic Labs

Van Meeuwen Industries

Ron Wever

Schiphol Group

Giel Jurgens

Havenbedrijf Rotterdam

Mark Oosterveer

Johan Wolt

Mainnovation

iTanks

Delesto

Maarten Habets

Nico van Kessel

Peter Schokker

Tim Zaal

Heineken

Tata Steel

Koninklijke Vezet

TZConsultancy

Annemarie Burgemeester

Hans Hennekam

Ton Klinkenberg

Rijkswaterstaat

Yokogawa

Phijns

Michael Donders

Rob de Heus

Theo Knijff

Unilin Insulation

HeusConsult

Dow Chemicals

voormalig NAM/ Profion

Leo van Dongen

Geert-Jan van Houtum

Cor van de Linde

Binne Visser

Universiteit Twente

TU Eindhoven

iTanks

Philips

Ton Huibers

Celeste Martens

Nedschroef

Croonwolter&dros

ENGIE Services West Industrie

Sophie Dingenen

Martijn de Graaf

Han Slootweg

Cyril Widdershoven

Bird & Bird

VoltaChem/TNO

Enexis

Verocy

Teus van Eck

Rob Kreiter

Teus van Eck Energie en Milieu

TKI Energie en Industrie

Hans van der Spek

Ad van Wijk

FME

TU Delft

Marcel Galjee

Fokko Mulder

Frank Tielens

Nouryon

TU Delft

HeatMatrix Group

Mark Haarman

Dennis Braamse

LambWeston/ Meijer

Jan Stoker

Hogeschool Utrecht

Roelf Venhuizen

Ivo van der Gaag

Alpha Storage Group

Ivo van Vliet

Expertpanel Utilities

Experts Het Nieuwe Produceren Geanne van Arkel

Frans BrĂźning

Interface

KH Engineering

Peter van der Pluijm

Jacques Reijniers

Platform Duurzaam Rijnmond

EBS Business School

Petrus Postma

Richard Schouten

Jan Willem Slijkoord

&Flux

SA3M

SPIC Emmen

Diana Seijs

Bilfinger Tebodin

Aaldrik Haijer Corine Baarends

VNO-NCW

Water & Energy Solutions

www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

Industrielinqs Platform.indd 27

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:44

28

ENERGIETRANSITIE

Industrie als

megabatterij

Hoewel het aandeel duurzame energie in de Nederlandse energiemix nog niet groot is, neemt deze rap toe. Nu al moeten windparken soms stil worden gezet omdat het aanbod de vraag overschrijdt. Grote industriële elektriciteitsverbruikers kunnen een rol spelen in netbalancering en zo een virtuele batterij vormen. Als dat goed gebeurt, profiteert daar zowel de industrie als de netbeheerder van.

David van Baarle

Nederland kent momenteel een drietal industriële bedrijven dat de netbeheerder al kan ondersteunen in de onbalansmarkt.

Siliciumcarbide-producent ESD-Sic, aluminiumproducent Aldel en chloorproducent Nouryon. Onderzoeksdirecteur Marco Waas van Nouryon wil daarbij wel direct vermelden dat het bedrijf nog aan het begin van een ontwikkeling staat.

‘We moesten een chloorfabriek van tweehonderd megawatt zodanig ombouwen dat je hem in een tijdsframe van vijftien minuten kunt op- en afschakelen. Overigens is dat schakelen niet van nu naar tweehonderd of andersom. We kunnen nu tien procent op- en afregelen. Dat moet op den duur naar de twintig of misschien zelfs vijftig procent gaan. Voordat we dat konden doen, moesten we wel wat aanpassingen aan de productie-units doen. We gebruiken alkaline elektrolyzers die niet om hun flexibiliteit bekend staan. Toch blijken ze, met aanpassingen in de besturing, wel degelijk te kunnen worden ingezet. Het grootste deel van de aanpassingen betrof echter de automatisering van de fabriek.’

Voordat je de regie min of meer uit handen kunt geven, moet je wel zeker weten dat de systemen dit aan kunnen, legt Waas uit. ‘Bovendien moet je heel goed weten wélke cellen je wilt afschakelen. Het is natuurlijk zonde om de best presterende elektrolyzers terug te regelen. En dus zal je per cel de prestaties moeten monitoren. Nu krijgen onze operators nog een seintje dat ze moeten terugregelen. Maar straks moet dat allemaal automatisch gebeuren. Als dat goed gaat, kunnen we de regie overgeven aan Vattenfall.’

Cybersecurity Op de vraag of Nouryon nu zijn businessmodel omgooit naar energie, kan Waas kort antwoorden. ‘We zijn en blijven een chemiebedrijf. We zien deze stap als een volgende efficiencyslag in onze productie. Als we het goed doen, verdienen we er ook nog geld aan. Maar onze klanten blijven de afnemers van chloor.

Als de nood heel hoog wordt en meer flexcapaciteit gewenst is, zullen we die klanten bij onze plannen moeten betrekken.

Zij kunnen immers ook voorraden aanleggen en daarmee tijd winnen. Zover is het echter nog niet.’

Voor wie en vergelijkbare stap wil maken als Nouryon heeft Waas nog wel wat tips: ‘In de discussies die we voerden over dit onderwerp ging een derde deel over cybersecurity. Je wil niet dat malafide partijen je productieprocessen kunnen verstoren.

We kiezen dan ook bewust voor een directe, bekabelde verbinding. Vergeet ook niet het sociale aspect van een dergelijke wending in de productieomgeving. Onze operators moesten er best aan wennen dat ze een derde partij de regie moeten laten meebeslissen over de inzet van de assets. www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

J_Project.indd 28

02 | 2020

31-07-20 14:43

07-10-20 14:45

Spr Dan

FOTO’S: ADOBESTOCK

29

Grote industriële elektriciteitsverbruikers kunnen een rol spelen in netbalancering en zo een virtuele batterij vormen.

Tegelijkertijd vinden ze het wel heel gaaf dat ze in een van de meest geavanceerde fabrieken werken, met een zeer hoge automatiseringsgraad.’

Cargill Hoewel er niet veel bedrijven zijn met zoveel elektriciteitsverbruik als Nouryon, is de idee van een virtuele batterij ook interessant voor de kleinere verbruikers.

Voedingsmiddelenbedrijf Cargill heeft weliswaar geen elektrolyzers, maar investeerde in het verleden wel in warmtekrachtinstallaties (WKK). Elektriciteitsproductie specialist Michiel Smets onderzoekt dan ook wel degelijk de flexmarkt. ‘Zoals bij veel bedrijven, en zeker in de voedingsmiddelenindustrie, bestaat tachtig procent van ons energieverbruik uit warmte. Dat we met gas opwekken. De overige twintig procent zit in het bewerken en transporteren van onze producten. Daarvoor gebruiken we wel elektriciteit.

In zo’n omgeving is een WKK ideaal. Doordat we eenvoudig kunnen schakelen tussen warmte of elektriciteitsopwekking, kunnen we ook een rol spelen in de flexmarkt. Bij lage elektriciteitsprijzen maken we stoom via de gasboiler terwijl we bij hoge prijzen direct elektriciteit kunnen leveren.’

Smets ziet wel duidelijke verschillen tussen de chemische sector en de voedingsmiddelenindustrie. ‘Omdat de kwaliteit

van onze producten samenhangt met de procescondities, kunnen we daar niet aan tornen. We kunnen niet even een lagere temperatuur inzetten in de cacaobereiding omdat dat nadelig voor de smaak zou kunnen zijn. We focussen ons dan ook meer op het geautomatiseerd inzetten van onze warmtekrachtcentrales, afgestemd op de energiemarkt.’

‘We zien deze stap als een volgende efficiencyslag in onze productie.’

MARCO WAAS ONDERZOEKSDIRECTEUR NOURYON

Smets: ‘We kijken tegelijkertijd ook wel degelijk waar we onze warmteopwekking kunnen elektrificeren. Het kan bijvoorbeeld aantrekkelijk zijn om laagwaardige restwarmte elektrisch op te hogen via mechanische damprecompressie. Ook de inzet van elektrische boilers kan interessant zijn in die gevallen dat de elektriciteitsprijs lager ligt dan de gasprijs. Dat komt nog niet zo heel veel voor, maar dat kan met een toenemend aandeel duurzame energie best veranderen. Een bottleneck is nog wel de aansluiting op het elektriciteitsnet. Elektriciteit is doorgaans al duurder dan aardgas, maar de transportkosten zijn ook www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

J_Project.indd 29

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:45

MAGAZINES ONLINE TALKSHOWS BEREIK NETWERK EVENEMENTEN KENNIS DELEN BRANDED CONTENT NIEUWS

Industrielinqs pers en platform is een moderne uitgeverij en netwerk voor de industrie. Binnen onze platforms bouwen wij samen met partners, leden en experts aan uitgebreide kennisnetwerken.

Versterk uw netwerk!

Meer informatie over partnerships, lidmaatschappen en contentproducten: Janet Robben +31(0)20 31 22 085 janet@industrielinqs.nl

Pascal van der Molen +31(0)6 26 92 96 88 pascal@industrielinqs.nl

Onze platforms

www.industrielinqs.nl ILINQS02 Advertenties.indd 30 1 Industrielinqs advertentie nieuw.indd

07-10-20 14:29 7-9-2020 13:19:37

31

fors. Als we al een aansluiting kunnen krijgen, is dat wel een businesscase killer. Wellicht dat toetreding tot de balansmarkt de businesscase aantrekkelijker kan maken. We hebben veel processen met driehonderd graden verzadigde stoom op een druk van achttien bar. Die zijn prima te elektrificeren of wellicht via een hybride systeem te bedienen. Dan gebruiken we elektriciteit tot een bepaalde temperatuur en zorgt gas voor de laatste stap.’

E-boiler TNO-onderzoeker Earl Goetheer ziet ook kansen voor e-boilers, zeker als de kwestie rondom de aansluiting ervan op het net wordt opgelost. ‘De investeringskosten zijn zeer laag, wat interessant is voor een flexproduct. Bovendien zijn ze in zeer korte tijd op te schakelen naar volle productie. De industrie zal dan ook met de netbeheerders om tafel moeten zitten om de baten en lasten te verdelen. Nu betaalt de industrie namelijk een hogere transportvergoeding terwijl de netbeheerder profiteert van de balanceringscapaciteit. Maar als die hobbel is weggenomen, kan de industrie de e-boilers snel uitrollen.

In de Scandinavische landen met veel duurzame waterkracht gebruiken ze al jaren dit soort boilers.’

‘Niet iedereen heeft de vermogens zoals Nouryon of Aldel, maar gezamenlijk kan je wel degelijk een rol spelen op de onbalansmarkt.’

WIM VAASEN OPTIMALISATIEDIRECTEUR CENTRICA

Virtual power plant Hoewel de individuele mogelijkheden voor balancering interessant zijn voor bedrijven, zit de meeste waarde in de samenwerking tussen al deze individuele elektrische gebruikers. Dit is het deel waar Centrica in is gespecialiseerd.

Wim Vaasen is optimalisatiedirecteur van het bedrijf dat inmiddels meerdere industriële partijen helpt deze interessante stap te maken. ‘Uit ervaring weten we dat de sterkste stijging per uur naar extra vermogen rond de drie gigawatt ligt’, zegt Vaasen. ‘Zo’n negentig procent van die energie komt direct van het opvoeren van gascentrales. Als je stuurt op CO2besparing is dat niet gunstig. Vraagzijdesturing is een veel milieuvriendelijkere optie, maar vraagt wel om afstemming binnen de keten. Door flexibele vermogens te aggregeren

De meeste waarde zit in samenwerking tussen elektrische gebruikers.

in een virtuele centrale is het mogelijk dezelfde vermogens te leveren als een gascentrale. Het vergt wel een sterke automatiseringsgraad om dit goed voor elkaar te krijgen.’

Voordat Centrica de regie neemt over een deel van de energiebalans, gaat daar wel een lang traject aan vooraf. ‘We zullen eerst moeten scannen waar de flexibiliteit zit binnen het bedrijfsproces’, zegt Vaasen. ‘Uit zo’n scan komt een advies dat we pas implementeren na uitgebreid overleg met de klant hoe en wanneer ze de controle overlaten aan de aggregator. Dit is voor bedrijven het meest spannende deel en we zijn dan ook zeventig procent van onze tijd bezig met afstemming hierover.

Overigens gaan we er vanuit dat de capaciteit nooit volcontinu beschikbaar is. We werken dan ook altijd met een poel van bedrijven. Juist in de combinatie zit de kracht van een virtual power plant. Niet iedereen heeft de vermogens zoals Nouryon of Aldel, maar gezamenlijk kan je wel degelijk een rol spelen op de onbalansmarkt.’

Industrielinqs LIVE Industrielinqs LIVE is onze online talkshow. Iedere editie bespreken we actuele thema’s uit de industrie. Zo hebben we al afleveringen gehad over de arbeidsmarkt, onderhoudsstops, energietransitie, digitalisering en veel meer.

Alle afleveringen en data voor aankomende edities kunt u terugvinden op onze website www.industrielinqs.nl.

www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

J_Project.indd 31

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:46

Spr Dan

32

PROJECTEN GROOT ONDERHOUD Wie: Gate terminal Wat: onderhoud jetties 1 en 2 Waar: Maasvlakte Rotterdam Wanneer: juni - juli 2021

Vanaf 15 juni 2021 voert Gate terminal onderhoudswerkzaamheden uit aan haar jetties 1 en 2.

Voor een periode van 26 dagen zijn dan geen schepen toegestaan aan de steigers. Gate heeft de opdracht voor het uitvoeren van de detailengineering en de constructie-activiteiten gegund aan Spie.

Wie: Gunvor Wat: turnaround Waar: Rotterdam Wanneer: momenteel gaande

Tijdens de stop reinigt, inspecteert en onderhoudt het bedrijf de fabrieken en verbetert waar nodig.

Ook worden diverse projectwerkzaamheden uitgevoerd, die onderdeel zijn van de G2030 strategie, gericht op de transitie naar schonere producten en productieprocessen. Hoewel de installatie al uit bedrijf is genomen, is de turnaround van 2020 vanwege het coronavirus uitgesteld.

Wie: OCI Manufacturing Fertilizers Wat: turnaround Waar: Geleen Wanneer: uitgesteld tot najaar 2020

OCI Manufacturing Fertilizers heeft in 2020 een onderhoudsstop van drie weken. OMF produceert in Geleen salpeterzuur en kunstmest. Salpeterzuur wordt geproduceerd in drie fabrieken (SZF4, SZF5 en SZF6), kunstmest wordt gemaakt in de nitraatfabriek (NF2). Wegens het coronavirus is de turnaround tot in het najaar uitgesteld.

Wie: Shell Wat: onderhoudsstop Waar: Moerdijk Wanneer: momenteel gaande

Shell Moerdijk heeft vanaf begin maart tot half april groot onderhoud uitgevoerd aan twee fabrieken. Aansluitend zou in mei een derde fabriek volgen. De grote onderhoudsstop aan deze derde fabriek is echter uitgesteld tot direct na de zomer.

NIEUW PROJECT Wie: Total Wat: turnaround Waar: Antwerpen Wanneer: september – november 2020

Total Raffinaderij Antwerpen heeft in oktober en november een turnaround. Naast de onderhoudsbeurt die eens in de zes jaar plaatsvindt, worden er ook projecten uitgevoerd, onder andere om de energie-efficiëntie te verhogen. Er zullen ongeveer duizend extra medewerkers op de site aan het werk zijn. Het weer opstarten van de installaties staat gepland voor de tweede helft van november.

Wie: Yara Wat: turnaround ammoniakfabriek D Waar: Sluiskil Wanneer: in 2020

Ammoniakfabriek D krijgt sinds oktober 2018 overtollig waterstof van Dow Benelux via een bestaande loze gasleiding van Gasunie. In de turnaround die in 2020 op de planning staat, moeten nog meer verbeteringen worden doorgevoerd. Daarbij kan wellicht worden geprofiteerd van de onderhoudsstop van ammoniakfabriek E in 2018.

VERVANGING, RENOVATIE EN SLOOP Wie: Dunea Wat: modernisering productielocatie Waar: Katwijk Wanneer: tot en met 2025

De procesautomatisering van productielocatie Katwijk wordt vervangen door volautomatische procesvoering enworden elektrotechnische installaties aangepast. BAM Industrie is in december 2018 begonnen met de vernieuwing van de energievoorziening van het drinkwaterpompstation.

Dunea wil de middenspanning distributie en noodstroomvoorziening herinrichten.

Wie: Engie Wat: heringebruikname units Waar: Eemshaven Wanneer: eind 2020

Engie neemt twee units van haar Eemscentrale in augustus en november weer in gebruik. De twee STEG-units met ieder een capaciteit van 350 megawatt zijn in 2017 stilgelegd. Om de gasturbines weer in goede conditie te krijgen, is een investering van enkele tientallen miljoenen euro’s nodig.

Wie: EPZ Wat: ontmanteling kolencentrale Waar: Borssele Wanneer: 2019 - 2021

EPZ is begonnen met de ontmanteling van zijn kolencentrale in Borssele. De centrale is in 1987 in gebruik genomen en sinds 2000 wordt er ook biomassa meegestookt. Vóór de sloop is de installatie zoveel mogelijk gereinigd. Volgens de planning worden de ontmanteling en bodemsanering eind juli 2021 afgerond.

Wie: Nouryon Wat: herstart Delesto 2 Waar: Delfzijl Wanneer: eind 2020

Nouryon gaat de warmtekrachteenheid Delesto 2 weer in gebruik nemen. De installatie op het Chemiepark Delfzijl zal eind 2020 gaan fungeren als start/stop-installatie voor de levering van elektriciteit aan het openbare net op piekmomenten. Dat is ruim acht jaar nadat de eenheid uit gebruik is genomen. De installatie is sinds 2012 zeer degelijk geconserveerd.

www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

G_Projecten.indd 32

02 | 2020

31-07-20 14:43

07-10-20 14:48

PROJECTEN 33 Wie: RWE Wat: onderhoud aan Clauscentrale Waar: Maasbracht Wanneer: tot en met derde kwartaal 2020

RWE haalt de Clauscentrale in Maasbracht uit de mottenballen. De gascentrale werd in 2014 wegens overcapaciteit gesloten, maar wordt in 2020 weer in gebruik genomen. De centrale heeft vier jaar stilgestaan en hoewel er onderhoud is gepleegd, moet alles weer in topconditie worden gebracht. Daarom worden tot 2020 nog onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd.

Wie: TenneT Wat: grote vervangingsopgave Waar: Nederland Wanneer: tot en met 2028

TenneT vervangt assets op hoogspanningsstations. Het gaat om primaire assets (transformatoren tot vermogensschakelaars), secundaire (aansturing tot telecommunicatiesystemen) en tertiaire componenten van een station.

Wie: Vattenfall Wat: ontmanteling Hemweg 8 Waar: Amsterdam Wanneer: vanaf 2020

Vattenfall heeft zijn kolencentrale aan de Hemweg in Amsterdam eind december 2019 gesloten.

Het ontmantelingstraject van Hemweg 8 begint in 2020. Het terrein wordt een plek voor productie, doorvoer en tijdelijke opslag van fossielvrije elektriciteit en warmte.

Wie: Waterschap Brabantse Delta Wat: renoveren afvalwaterpersleiding Waar: Noord-Brabant en Zeeland Wanneer: start medio 2019

De afvalwaterpersleiding transporteert afvalwater van industrieterrein Moerdijk en 35 dorpen en steden naar de RWZI in Bath. In 2019 start de renovatie van persstations bij Roosendaal, Bergen op Zoom en Bath. Ook wordt de leiding over 3,5 kilometer verdubbeld. De extra leiding is in 2020 in bedrijf en de gerenoveerde persstations in 2023.

GROEN EN BIO Wie: ArcelorMittal Wat: bio-ethanol uit afvalgassen Waar: Gent Wanneer: 2022

ArcelorMittal investeert via dochteronderneming C-Shift 120 miljoen euro in het project Steelanol om tien procent van de afvalgassen van het staalbedrijf om te zetten in bio-ethanol.

C-Shift maakt gebruik van een nieuwe technologie waarbij bacteriën CO-rijk gas vergisten tot ethanol en kan straks zo’n 80 miljoen liter bio-ethanol per jaar produceren.

Wie: ArcelorMittal en Dow Wat: pilot met CO/syngas Waar: Gent Wanneer: 2022

Staalproducent ArcelorMittal in België wil CO uit zijn afvalgassen leveren aan Dow Benelux in Terneuzen. Dow kan de CO met eigen overtollig waterstof combineren tot syngas. Allereerst worden voor 20 miljoen euro twee proeffabrieken gebouwd in Gent. In 2022 wordt op basis van de pilots besloten of het businessplan economisch levensvatbaar is.

Wie: o.a. Inovyn Wat: pilot met CO2/methanol Waar: Antwerpen Wanneer: eind 2022

Een consortium van Engie, Fluxys, Indaver, Inovyn, Oiltanking, Port of Antwerp en de Vlaamse Milieuholding gaat duurzame methanol produceren in de haven van Antwerpen. Op de site van Inovyn komt een pilotinstallatie die afgevangen CO2 en waterstof, gemaakt met groene energie, omzet in methanol. Tegen het einde van 2022 is de pilotfabriek operationeel en produceert hij ongeveer achtduizend ton duurzame methanol per jaar.

Wie: Photanol en Nouryon Wat: demo met CO2/zuren Waar: Delfzijl Wanneer: 2020

Photanol investeert met Nouryon acht miljoen euro in een demonstratiefabriek in Delfzijl. Daarin zetten bacteriën CO2 om in organische zuren, zo’n 10.000 tot 15.000 kilo. De zuren worden gebruikt in de MCA-fabriek van Nouryon. Een commerciële fabriek zou twintig tot dertig miljoen kilo produceren. De bouw daarvan staat alvast gepland voor 2023.

Wie: S4 GroNext Wat: waste-to-plastics fabriek Waar: Eemshaven Wanneer: onbekend

S4 GroNext bouwt een fabriek in de Eemshaven waarin plastic afval dat niet recyclebaar is, wordt omgezet in gas. Dit kan vervolgens in de chemische industrie worden gebruikt als duurzame grondstof.

Wie: Sabic en Plastic Energy Wat: chemische recycling plastic Waar: Geleen Wanneer: 2021

Sabic investeert in een project voor de chemische recycling van moeilijk verwerkbaar plastic afval in een grondstof voor stoomkrakers. Het bedrijf werkt hierbij samen met Plastic Energy. Voor de productie van Tacoil, een gepatenteerd product van Plastic Energy, bouwen ze op Chemelot een fabriek die naar verwachting in 2021 in bedrijf zal gaan.

www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

G_Projecten.indd 33

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:48

34

PROJECTEN Wie: SCW Systems/Gasunie Wat: groen gas uit organische reststromen Waar: Delfzijl Wanneer: 2023

SCW Systems gaat samen met partner Gasunie een fabriek in Delfzijl bouwen die jaarlijks 150 tot 200 miljoen kubieke meter groen gas produceert uit (natte) organische reststromen. Met de bouw van de fabriek is een investering gemoeid van 150 tot 200 miljoen euro. Naast groen gas wordt ook groene waterstof geproduceerd.

Wie: SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol Wat: fabriek duurzame vliegtuigbrandstof Waar: Delfzijl Wanneer: 2022

SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol willen Europa’s eerste productiefaciliteit voor duurzame vliegtuigbrandstof bouwen in Delfzijl. Om aan voldoende waterstof te komen, bestuderen Nouryon en Gasunie een uitbreiding van een geplande groene waterstofeenheid ter plaatse.

Groene waterstof zou worden gecombineerd met afval- en reststromen om 100.000 ton duurzame vliegtuigbrandstof en 15.000 ton bioLPG per jaar te produceren.

Wie: o.a. Twence Wat: pilot met CO2/mierenzuur Waar: Hengelo Wanneer: 2020

Twence, Coval Energy, TNO en de TU Delft bouwen een pilot-installatie voor de productie van mierenzuur. De installatie wordt in eerste instantie gevoed met CO2 uit de bestaande natriumbicarbonaatinstallatie. Coval Energy ontwikkelt technologie. Mierenzuur heeft de potentie om als groene grondstof fossiele grondstoffen te vervangen.

NIEUW PROJECT Wie: Waternet Wat: groengasinstallatie Waar: Amsterdam Wanneer: tweede kwartaal 2021

Waternet bouwt in opdracht van Waterschap Amstel, Gooi en Vecht een groengasinstallatie op het terrein van de rioolwaterzuivering in het westelijk havengebied van Amsterdam. De groengasinstallatie haalt CO2 uit biogas dat ontstaat bij het vergisten van slib. Door stikstof toe te voegen, krijg je groengas, met dezelfde calorische waarde als aardgas. De installatie maakt van ongeveer 14,7 miljoen m3 biogas zo’n 9,7 miljoen m3 groengas en 5,7 miljoen m3 bruikbaar CO2.

Wie: Zitta Biogas Chemelot Wat: biogasinstallatie Waar: Geleen Wanneer: onbekend

Zitta Biogas Chemelot bouwt een grootschalige biogasinstallatie op Chemelot. De installatie verwerkt 700.000 ton mest tot 60 miljoen kubieke meter biogas, en verder nog gedroogde mestkorrels en zuiver water. Het biogas wordt ingezet ter vervanging van aardgas voor de kunstmestproductie op Chemelot.

UTILITIES Wie: Air Liquide Wat: waterstoffabriek Waar: Antwerpen Wanneer: 2020

Air Liquide investeert tachtig miljoen euro in de bouw van een waterstoffabriek op de site van Covestro in Antwerpen. De eenheid gaat dankzij een nieuwe technologie energie-efficiënter waterstof produceren, zonder overtollige stoomproductie. Bijzonder is dat Covestro een deel van de CO2 die bij de productie vrijkomt, afvangt en gebruikt als grondstof in haar productieproces.

De productie-unit wordt in 2020 in gebruik genomen.

Wie: Air Liquide Wat: luchtscheidingseenheid Waar: Moerdijk Wanneer: 2022

Air Liquide investeert 125 miljoen euro in een luchtscheidingseenheid voor de productie van zuurstof. In 2022 moet de fabriek in Moerdijk operationeel zijn. Bijzonder is dat het bedrijf de unit combineert met een energieopslagsysteem. De unit kan straks maximaal 2.200 ton zuurstof per dag maken.

Wie: Air Liquide Wat: stikstofverwijderingseenheid Waar: Antwerpen Wanneer: medio 2021

Air Liquide bouwt een nieuwe stikstofverwijderingseenheid op de site van BASF in Antwerpen.

Deze kan het bedrijf van zeer zuiver gas voorzien om een efficiëntere productie van MDI mogelijk te maken. Naar verwachting is de nieuwe eenheid medio 2021 operationeel.

Wie: Air Products Wat: drie luchtscheidingsinstallaties Waar: Zuidbroek Wanneer: oktober 2021

Air Products bouwt drie luchtscheidingsinstallaties voor een nieuwe stikstofinstallatie van Gasunie in Zuidbroek, Groningen. De stikstof maakt geïmporteerd aardgas geschikt voor Nederlands gebruik. De fabrieken produceren 180.000 kubieke meter stikstof per uur zodra ze in oktober 2021 operationeel zijn.

Wie: BP Geel Wat: stoomketel Waar: Geel Wanneer: 2021

BP Geel bouwt een nieuwe stoomketel die ervoor zorgt dat de site ook betrouwbaar van stoom wordt voorzien als een van de twee bestaande ketels in onderhoud is. De komende jaren worden de drie ketels op elkaar afgestemd om een optimale combinatie te maken. Zo zal een van de bestaande ketels op termijn een standby-ketel worden. Tegen 2021 moet dat proces rond zijn.

www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

G_Projecten.indd 34

02 | 2020

31-07-20 14:43

07-10-20 14:48

PROJECTEN 35 Wie: Gasunie Transport Services Wat: uitbreiding stikstofinstallatie Waar: Zuidbroek Wanneer: 2022

Gasunie Transport Services wil de stikstofinstallatie in Zuidbroek uitbreiden. Het project omvat ook een mengstation inclusief vier kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidingen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden met de bestaande stikstofcaverne in Heiligerlee.

Wie: LyondellBasell en Covestro Wat: ‘bioplant’ en verbrandingsinstallatie Waar: Maasvlakte Wanneer: 2020

LyondellBasell en Covestro investeren 150 miljoen euro in een ‘bioplant’ en verbrandingsinstallatie op de Maasvlakte. Daarin wordt het afvalwater van de productie van propyleenoxide en styreenmonomeer behandeld en omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie. Het project moet in 2020 klaar zijn.

Wie: Sparkling Biomass Wat: bio-wkk Waar: Duiven Wanneer: 2020

Sparkling Biomass bouwt een vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De stoom wordt direct geleverd aan een aardappelverwerker die er zijn drooginstallaties mee voedt. De installatie kan jaarlijks 12.500 megawattuur elektriciteit en 87.600 megawattuur warmte produceren.

Wie: Stercore Wat: mestvergassingsinstallatie Waar: Emmen Wanneer: 2022

Stercore heeft groen licht gekregen voor de bouw van een innovatieve mestvergassingsinstallatie in Emmen. De fabriek draait straks voornamelijk op duurzaam opgewekte elektrische energie en zet mest en digestaat uit co-vergisters om in groen gas en bio based carbon.

Wie: Vattenfall, Gasunie en Equinor Wat: innovatieproject waterstof Waar: Eemshaven Wanneer: 2023

Vattenfall, Gasunie en het Noorse Equinor werken samen om waterstof in te zetten als brandstof voor de Magnum-centrale in de Groninger Eemshaven. Zij hebben een innovatieproject opgestart om vanaf 2023 een van de drie units van de centrale over te schakelen op waterstof.

WIND EN ZON Wie: Blauwwind Wat: Borssele III en IV Waar: Noordzee Wanneer: 2021

De financiering van de Borssele III/IV windparken in de Noordzee is rond. Dit luidt de start in van de bouw en daaropvolgende inbedrijfstelling van 77 V164 9,5 megawatt windmolens van Vestas met een totale capaciteit van 731,5 megawatt. De totale productie per jaar zal naar verwachting 3.000 gigawatt uur zijn.

NIEUW PROJECT Wie: CrossWind Wat: windpark Hollandse Kust (noord) Waar: Noordzee Wanneer: 2023

CrossWind (joint venture van Shell en Eneco) bouwt het windpark Hollandse Kust (noord), 18,5 kilometer uit de Nederlandse kust bij Egmond aan Zee. Het windpark krijgt een vermogen van 759 megawatt en levert minstens 3.300 gigawatt uur per jaar. Het park omvat ook de toepassing van technologische demonstraties, zoals accu-opslag voor de korte termijn, turbines om onderlinge negatieve ‘windschaduw’-effecten te beperken en groene waterstof gemaakt door elektrolyse.

Wie: Ørsted Wat: Borssele I en II Waar: Noordzee Wanneer: eind 2020

De windparken Borssele I en II krijgen een gezamenlijke capaciteit van 752 megawatt.

Er worden Siemens Gamesa Renewable Energy 8 megawatt turbines geplaatst met een rotor van 167 meter. Ørsted gaat 94 turbines plaatsen en verwacht dat het park voor eind 2020 volledig operationeel is.

ELEKTRIFICATIE Wie: Coolbrook Wat: testreactor naftakraker Waar: Geleen Wanneer: 2020

Het Finse Coolbrook investeert twaalf miljoen euro in een zogeheten RDR-eReactor. Dit is een elektrische oplossing voor het verwarmen van de ovens in naftakrakers. De testreactor wordt op de Brightlands Chemelot Campus gebouwd en moet met een capaciteit van vijfhonderd kilo grondstoffen per uur produceren.

ELEKTROLYSE Wie: bedrijven en overheden Wat: pilot groene waterstof Waar: Vlissingen-Oost Wanneer: 2025

Zeeuwse en Vlaamse bedrijven en overheden willen in 2030 een grote groene waterstoffabriek in bedrijf hebben. De fabriek moet een capaciteit krijgen van één gigawatt. en komt waarschijnlijk in Vlissingen-Oost te staan. Eerste stap is echter de bouw van een proeffabriek met een investering van honderd miljoen euro. Die moet er in 2025 zijn. www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

G_Projecten.indd 35

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:48

36

PROJECTEN Wie: CEA, Paul Wurth, Engie, Sunfire, Neste Wat: pilot Multiplhy Waar: Rotterdam Wanneer: begin 2023

Het project Multiplhy integreert een hoge-temperatuur elektrolyzer met het bioraffinageproces van Neste in Rotterdam. De elektrolyzer gaat groene waterstof produceren voor de productie van biobrandstoffen. Het gaat om ‘s werelds eerste multi-megawatt hoge-temperatuur elektrolyzer voor waterstofproductie. De elektrolyzer krijgt een nominaal vermogen van 2,6 megawatt.

Wie: Gasunie en Nouryon Wat: waterstofproject Djewels Waar: Eemshaven Wanneer: Onbekend

Een consortium van Nouryon, Gasunie en vier partners ontvangt elf miljoen Europese subsidie voor het groene waterstofproject Djewels. De partners installeren een twintig megawatt elektrolyzer in Delfzijl voor de productie van waterstof als basis voor groene methanol. Het project krijgt ook vijf miljoen euro subsidie van het Waddenfonds.

Wie: VoltH2 Wat: groene waterstoffabriek Waar: Vlissingen Wanneer: onbekend

VoltH2 investeert 100 miljoen euro in een groene waterstoffabriek in North Sea Port. Het gaat om een 25 megawatt elektrolyse-eenheid. De fabriek gaat jaarlijks tot 3.600 ton groene waterstof produceren. Door haar design is ze ook uit te breiden tot 100 megawatt met een potentiële productie van 14.400 ton groene waterstof per jaar.

INFRA Wie: Gasunie Wat: waterstofleiding Waar: IJmuiden – Amsterdam Wanneer: eind 2020

Gasunie en Havenbedrijf Amsterdam willen een waterstofleiding tussen Amsterdam en IJmuiden realiseren. Eind 2020 moet duidelijk zijn of dat ruimtelijk, economisch en technisch haalbaar is.

NIEUW PROJECT Wie: Antwerp@C Wat: CO2-infrastructuur Waar: Antwerpen Wanneer: onbekend

Antwerp@C, een consortium van Air Liquide, BASF, Borealis, ExxonMobil, Ineos, Fluxys, Port of Antwerp en Total, onderzoekt de haalbaarheid van een CO2-infrastructuur in Antwerpen.

Het gaat om een centrale pijpleiding op zowel de linker- als de rechteroever en verschillende gemeenschappelijke behandelingsunits. Ook een gemeenschappelijke installatie voor het vloeibaar maken van CO2 en de tussentijdse opslag van CO2 zijn onderdeel van de infrastructuur.

Wie: o.a. Shell Wat: restwarmte Shell Pernis Waar: Rotterdam Wanneer: onbekend

Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan restwarmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de regio Rotterdam. Het project moet energie leveren om in de warmtebehoefte van 16.000 huishoudens te kunnen voorzien. Met het project is een totale investering van ongeveer 16 miljoen euro gemoeid.

RECYCLING NIEUW PROJECT Wie: o.a. Bek & Verburg Wat: pilot met recycling visnetten Waar: Eemshaven Wanneer: onbekend

Bek & Verburg, Groningen Seaports en Impact Recycling zetten samen een pilotproject op om oude visnetten te recyclen. Ze onderzoeken hiermee of kunststof visnetten vanuit heel Nederland in Eemshaven kunnen worden gescheiden in PP en PE, beide met een zuiverheid van 98 procent. Na de proefperiode kan de installatie mogelijk tot twee ton visnetvezels per uur recyclen.

Wie: Indaver Wat: demo-installatie Waar: Antwerpen Wanneer: medio 2021

Afvalbeheerder Indaver bouwt een demo-installatie voor het recyclen van vijftienduizend ton end-of-life plastics per jaar. De installatie zet gemengde polyolefines om in basisproducten als nafta en wax. Polystyrenen worden afgebroken tot monomeren die opnieuw als grondstof zijn te gebruiken. De installatie krijgt een capaciteit van twee ton per uur.

Wie: PolyStyreneLoop Wat: demofabriek Waar: Terneuzen Wanneer: onbekend

PolyStyreneLoop wil naast chemiebedrijf ICL-IP in Terneuzen een demofabriek bouwen, die broomhoudend polystyreenafval gaat recyclen. De bouw start begin 2019. Het proces levert schone polystyreen op die direct kan worden hergebruikt. De demofabriek kan drieduizend ton gerecycled polystyreen per jaar produceren.

www.industrielinqs.nl

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

G_Projecten.indd 36

02 | 2020

31-07-20 14:43

07-10-20 14:48

Spr Dan

FOTO: OILTANKING ANTWERP

OILTANKING ANTWERP FOTOPAGINA 37

Oiltanking Antwerp Gas Terminal heeft een gekoelde opslagtank van 135 miljoen liter in dienst genomen.

Daarmee verdubbelt het bedrijf haar opslagcapaciteit. De tank is ontworpen voor opslag van butaan en is een eerste stap in de verdere uitbouw van de terminal. Een tweede soortgelijke tank met dezelfde dimensies is momenteel onder constructie.

De volgende feiten en cijfers tonen de grootte van het project aan. De tank heeft een diameter van 87 meter en een hoogte van 59 meter. De tankstructuur bestaat uit 9750 ton staal en

43,6 miljoen liter beton. Dat laatste is aangeleverd met meer dan 5400 trucks. Na 950.000 werkuren van verschillende contractrors, 3600 toolbox vergaderingen en meer dan 2600 veiligheidsrondgangen kon de tank in gebruik worden genomen.

Oiltanking Antwerp Gas Terminal is gelegen in de haven van Antwerpen en een van de grootste onafhankelijke terminals in Europa voor de opslag, overslag en distributie van LPG en andere petrochemische gassen.

www.industrielinqs.nl

02 | 2020

Naamloos-2 1

E_Enlightenmenz.indd 37

SEPTEMBER 2020

industrie linqs

31-07-20 14:43

07-10-20 14:50

38

PROJECT

Miljoeneninvestering afvang CO2 bioraffinaderij ABF

FOTO: ALCO BIO FUEL

Bioraffinaderij Alco Bio Fuel, industriële gasleveranciers Messer Benelux en IJsfabriek Strombeek investeren tien miljoen euro in een tweede installatie om CO2 af te vangen.

In de lente van 2022 is deze tweede lijn operationeel waardoor de jaarlijkse opvang van groene CO2 160 duizend ton bedraagt. Dat is een stijging van maar liefst zestig procent in vergelijking met de huidige capaciteit.

Dagmar Aarts

De unit vangt groene CO2 af die vrijkomt bij de verwerking van mais tot bio-ethanol.

De CO2-afvanginstallatie komt te staan bij Alco Bio Fuel (ABF) in Gent. De unit vangt groene CO2 af die vrijkomt bij de verwerking van mais tot bio-ethanol, proteïnerijk dierenvoer en maïsolie. Na opvang en behandeling kan de CO2 bijvoorbeeld worden gebruikt als bubbels in frisdranken, in de glastuinbouw, bij koeltransporten of als chemische grondstof.

Avontuur Al vanaf de opening van de bioraffinaderij twaalf jaar geleden wilde ABF CO2 afvangen. Maar het duurde even voor de juiste partners waren gevonden. En die waren nodig volgens plantmanager Pablo Vercruysse. ‘Wij hadden geen ervaring in het opzuiveren en de verwerking van industriële gassen. Ook de markt daaromheen was nieuw voor ons. In de gaswereld zijn enkel grote spelers die elkaar allemaal kennen. Van nul een avontuur starten in die wereld is heel moeilijk. Daarom wilden wij samenwerken met grote spelers uit die markt.’ Daar is de joint venture Green CO2 uitgekomen met Messer Benelux en IJsfabriek Strombeek. De drie partijen verkopen allemaal een deel van de CO2 die wordt afgevangen.

Tweede installatie Sinds de eerste CO2-afvanginstallatie in gebruik is genomen, is ABF meer bio-ethanol gaan maken. En meer bio-ethanol www.industrielinqs.nl

P_Actueel.indd 38

Klimaatneutraal Met de twee investeringen kan niet alle CO2 worden opgevangen en hergebruikt. De bioraffinaderij verbruikt aardgas voor zijn elektriciteitsproductie en stoomproductie (via warmtekrachtkoppeling). De fossiele CO2 die daarbij vrijkomt is moeilijker af te vangen, maar daar wordt hard aan gewerkt volgens de plantmanager.

Het is niet het enige project waar het bedrijf mee bezig is. Zo probeert ze haar energie-efficiëntie te verbeteren, doet ze mee in een consortium dat groene methanol wil maken en loopt ze mee in verschillende CCU- en CCS-projecten.

SEPTEMBER 2020

industrie linqs Naamloos-2 1

betekent ook meer CO2-uitstoot. ‘Wij willen zo duurzaam mogelijk brandstof maken’, zegt Vercruysse. ‘Daarom investeren we in een tweede recovery unit. Hiermee kunnen we ook de moeilijker af te vangen CO2 opvangen.’

De CO2-uitstoot in de bioraffinaderij volgt een bepaald patroon.

Er wordt gewerkt met een batchproces. Daarbij is er een continue basisuitstoot van CO2, maar er zijn ook pieken en dalen. Die laatsten zijn moeilijker af te vangen. Vercruysse: ‘Met de tweede lijn recupereren we ook die CO2. Na ervaring met de eerste installatie hebben we vertrouwen dat dit kan met onze techniek.’

02 | 2020

31-07-20 14:43

07-10-20 14:51

www.moxa.com

IndustriĂŤle netwerken zijn een specialisme; wij zijn die specialisten.

De Moxa industriĂŤle netwerkoplossingen zijn ontworpen voor de meest kritische toepassingen, waarbij betrouwbaarheid in een 24/7 productie omgeving centraal staat. Een applicatie specifiek netwerkontwerp en configuratie zijn hiervoor van het allergrootste belang. Wij weten hoe en zijn ervan overtuigd dat uw kennis van procesautomatisering en ons netwerkspecialisme tot niets anders kan leiden dan gezamenlijk succes.

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

18_adv_A4_Moxa_IndustrNetw.indd 1 ILINQS02 Advertenties.indd 39

15-01-18 15:21 07-10-20 14:29

ILINQS02 Advertenties.indd 40 basis advertentie A4 NL contouren.indd 1

07-10-20 26-08-2014:30 10:30

EXPERTS IN FLAME RETARDANT WORKWEAR

WWW.TRANEMOWORKWEAR.NL Alles voor een veilige werkomgeving - sinds 1934

WÄł verzorgen ook kosteloos trainingen op het gebied van vlamvertragende normeringen, vlamboog (ARC) en veiligheidskleding. Voor meer informatie: sales@tranemo.nl!