5. Analize ba relasaun eksterna sira nian Atu hanesan ho nasaun barak sira seluk nian, atu reforsa papel Organizasaun Sosiedade Sivil nian nuudár interlokutor previlejiadu sira hamutuk ho Governu no parseiru nasional no internasional sira seluk, hari’i ona, iha Timor-Leste, rede oi-oin OSC nian. Husi koinsidensia setor intervensaun nian, husi aprosimasaun jeografiku, OSC sira halibur an ho intensaun atu fo tan lian no impaktu intervensaun sira sira nian no, atu kontribui, hamutuk, ba dezenvolvimentu sustentavel nasaun nian.
66
Maibé, maski nia dispersaun tematika no nasional, rede sira ne’e hotu liga ba Forum ONG sira Timor-Leste nian (FONGTIL), reprezentante maximu movimentu OSC sira nian ho intervensaun iha nasaun. Tan estudu ida ne’e foka ba HASATIL- rede tematiku FONGTIL nian – no nia membru sira, asumi an importante, iha kontestu ida ne’e, aprezenta, ho dalan sumariu rede sira oi-oin iha Timor-Leste. Nune’e, destaka iha nasaun tipu rede sira nian – rede tematiku no rede distrital sira.
Rede Tematiku sira Iha ne’e, OSC sira organiza an tuir setor intervensaun sira nian no iha papel ida a’as iha partisipasaun diskusaun politika sira dezenvolvimentu ne’ebé implementa ona sira/atu implementa sira husi Goversu, ho ida ne’ebé sira buka atu asegura relasaun diak ba dialogu nian. Ejisti, iha Timor-Leste, rede rede tematiku sira nain 8: Rede Feto, Rede Hasatil, Rede CGT, Rede Direitu ba Uma, Rede ba Rai, Rede ANTI, Rede ICTL no Rede Edukasaun (TLCE), sira hotu liu husi xapéu FONGTIL nian. Rede Feto (Rede das Mulheres): rede ida forti tebes, ne’ebé halibur husi OSC nasional sira, ba organizasaun baze komunitaria nian. Ida ne’e, liu husi asaun formasaun nian, sensibilizasaun no informasaun ba komunidade sira, liu-liu ba feto sira, promove defeza direitu feto sira nian, ho objetivu atu reforsa sira nia lian iha sosiedade timor-oan nian. Rede HASATIL: rede objetu ida husi projetu ida ne’e no halibur organizasaun sira ne’ebé servisu iha agrikultura sustentavel. Rede CGT (Core Group Transparency): Rede ONG sira, lokal no nasional povu Timor-Leste nian, ne’ebé iha papel importante ida iha defeza no advokasia ba interese povu Timor nian atu nia bele alkansa progresu ba sira nia vida no prosesu dezenvolvimentu nasional nian. Core Group servisu iha area monitorizasaun nian, husi Sosiedade Sivil, orsamentu jeral Estadu nian no mos orsamentu ne’ebé mai husi fundu mina rai nian. Rede ida ne’e kompostu husi ONG lokal sira ne’ebé servisu iha area oi-oin, hanesan La’o Hamutuk ne’ebé servisu iha monitorizasaun dezenvolvimentu nian iha Timor-Leste, ETADEP ne’ebé servisu iha agrikultura, Fundasaun BALOS ne’ebé servisu iha area Edukasaun nian, Mata Dalan Institutu iha area Saude nian, Luta Hamutuk no mos HAK.