Edukacja i sfera publiczna

EDUK ACJA IDEE

Witkowski_Edukacja.indb 1

I SFER A PUBLICZNA

I DOŚWIADCZENIA PEDAGOGIKI R ADYK ALNEJ

2010-11-08 13:26:06

Publikację tę dedykujemy najbardziej zasłużonemu dla pedagogiki w Polsce wydawnictwu promującemu myślenie alternatywne, twórcze, krytyczne i radykalne – krakowskiej Oficynie Wydawniczej „Impuls” na dwudziestolecie jej działalności Henry A. Giroux i Lech Witkowski Zbigniew Kwieciński i Tomasz Szkudlarek Zbyszko Melosik i Bogusław Śliwerski

Witkowski_Edukacja.indb 2

2010-11-08 13:26:07

HENRY A. GIROUX LECH WITKOWSKI

EDUKACJA

I SFER A PUBLICZNA

IDEE

I DOŚWIADCZENIA PEDAGOGIKI R ADYKALNEJ

Przedmowa: Zbigniew Kwieciński Posłowie: Tomasz Szkudlarek Aneks: Zbyszko Melosik, Bogusław Śliwerski

Kraków 2010

Witkowski_Edukacja.indb 3

2010-11-08 13:26:07

Copyright by: © Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków  © Henry Armand Giroux © Lech Witkowski

Recenzenci naukowi: Prof. zw. dr hab. Zbyszko Melosik Prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski

Tłumacze: Monika Jaworska-Witkowska, Ewa Kiszkurno-Koziej, Piotr Kwieciński, Aleksander Nalaskowski, Lech Witkowski, Piotr Zamojski

Redakcja wydawnicza: Małgorzata Miller

Grafi ka wykorzystana na okładce: Ubu Król Stasys Eidrigevicius

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

Publikacja dofinansowana ze środków na publikacje Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

ISBN ----

Oficyna Wydawnicza „Impuls” - Kraków, ul. Turniejowa / tel. () --, fax () -- www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 

Witkowski_Edukacja.indb 4

2010-11-08 13:26:07

Jako Autorzy książkę tę dedykujemy wszystkim polskim pedagogom mającym swój udział w „doświadczeniu pokoleniowym” spotkania z duchem pedagogiki krytycznej/radykalnej, pogłębiającym etos „Solidarności” oraz troskę o demokrację i kulturę w przestrzeni akademickiej uniwersytetu.

Henry A. Giroux i Lech Witkowski

Witkowski_Edukacja.indb 5

2010-11-08 13:26:07

Witkowski_Edukacja.indb 6

2010-11-08 13:26:07

Spis treści Podziękowania od Autorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Zbigniew Kwieciski Przedmowa: dyskurs konieczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Henry A. Giroux, Lech Witkowski Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  O wzajemnych kontaktach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  O zamyśle książki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  O nas samych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Część I Próba bilansu i nowego otwarcia Lech Witkowski O stanie i problemach recepcji amerykańskiej pedagogiki radykalnej w Polsce. Próba świadectwa osobistego i refleksji o „doświadczeniu pokoleniowym” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Wstęp i teza: jest inna pedagogika – pedagogika jest inna . . . . . . . . . . . . . .  O (po)wadze spotkania z Henrym A. Giroux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  O oporze i odporze recepcyjnym: przykład polski i niemiecki . . . . . . . . . .  Przejawy otwarcia w Polsce: cztery fale recepcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  O naszej inicjacji pokoleniowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Spór o zakres pedagogiki radykalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  O obosieczności etykietek dla pedagogiki: przykład alternatywności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Zakończenie: pytanie o minimum radykalności i filozoficzności . . . . . . . . 

Witkowski_Edukacja.indb 7

2010-11-08 13:26:07



SPIS

TREŚCI

Rozmowy: O wyzwaniach, marzeniach i uczelniach Edukacja wobec wyzwania demokracji Rozmowa Lecha Witkowskiego z Henrym A. Giroux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



Marzenia o edukacji radykalnej Wywiad Bernarda Murchlanda z Henrym A. Giroux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



Czy jest miejsce dla pedagogiki krytycznej na uniwersytecie?

Manuela Guilherme rozmawia z Henrym A. Giroux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .



Część II Od reprodukcji, przez troskę o tożsamość, ideę pogranicza i walkę o media po odzyskiwanie uniwersytetu Henry A. Giroux Reprodukcja. Opór i akomodacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Podsumowanie przeglądu i krytyki teorii reprodukcji społecznej . . . . . .  Teorie reprodukcji kulturowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Pierre Bourdieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Basil Bernstein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Poza teorie reprodukcji społecznej i kulturowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  W stronę teorii oporu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Henry A. Giroux W kierunku nowej sfery publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Henry A. Giroux Teoria krytyczna i racjonalność w edukacji obywatelskiej . . . . . . . . . . . . . . . .  Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Teoretyczne podstawy w teorii i praktyce edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Racjonalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Pole problemowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Ideologia amerykańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Społeczna i kulturowa reprodukcja w szkołach . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Dominująca racjonalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Trzy typy racjonalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Racjonalność techniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Racjonalność techniczna i edukacja obywatelska . . . . . . . . . . . . . . . . .

Racjonalność hermeneutyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Racjonalność emancypacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Racjonalność emancypacyjna a edukacja obywatelska . . . . . . . . . . . .

Witkowski_Edukacja.indb 8

     

2010-11-08 13:26:07

SPIS



TREŚCI

Uwagi do teorii edukacji obywatelskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zmieniające się społeczeństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Świadomość nauczycielska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pedagogika klasy szkolnej a edukacja obywatelska . . . . . . . . . . . . . . . .

   

Paulo Freire, Henry A. Giroux Edukacja, polityka i ideologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Edukacja i „prawe towarzystwo”: lata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Nowe kierunki w latach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Konserwatywne, liberalne i radykalne recepty na oświatę . . . . . . . . . . . . .

Konserwatyści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Liberałowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Radykałowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

   

Którędy do amerykańskich marzeń? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  A co z przyszłością? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Henry A. Giroux Wobec wyzwań tożsamości i różnicy (poza dyskurs edukacji wielokulturowej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Neokonserwatyzm i polityka tożsamości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Trudności z różnicą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  W stronę polityki artykulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Henry A. Giroux Pedagogia pogranicza w wieku postmodernizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Pedagogia pogranicza: wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Pedagogia pogranicza jako kontrtekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Pedagogia pogranicza oraz praktyka pamięci społecznej . . . . . . . . . . . . . .  Pedagogia pogranicza i polityka [wobec] różnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Henry A. Giroux, Peter L. McLaren America  i polityka wymazywania: demokracja i różnice kulturowe w oblężeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Opakowując przyszłość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Polityka wyboru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Witkowski_Edukacja.indb 9

2010-11-08 13:26:07



SPIS

TREŚCI

Testowanie i normy analfabetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Nauczyciele jako cyborgi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Ameryka  i polityka wymazywania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Henry A. Giroux Odzyskiwanie uniwersytetu jako demokratycznej sfery publicznej (by to, co pedagogiczne, było bardziej polityczne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Reklamacja tego, co publiczne w pracy akademickiej . . . . . . . . . . . . . . . . .  Rzucanie wyzwania kompleksowi militarno-przemysłowo-akademickiemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Henry A. Giroux Naga pedagogia i przekleństwo neoliberalizmu: przemyśleć edukację wyższą jako praktykę wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Pytanie o pedagogikę i odzyskiwanie uniwersytetu . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Przemyśleć dzieło Paulo Freirego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Część III O radykalizacji dyskursu: od kolonizacji podmiotu i rytualizacji edukacyjnej po wyzwanie autorytetu Lech Witkowski Radykalne wizje podmiotu w dramacie współczesności . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Podmiotowość i tożsamość człowieka (wobec modelu ameby) . . . . . . . . .  Jak istnieje podmiot edukacji? Kres przejrzystości i scentrowania . . . . . .  O postnowoczesnym wyjałowieniu podmiotowości (wymuszenie schizofreniczne i upadek kanonów uniwersalności) . . . . . .  Problem kolonizacji „świata życia” (dławienie alienacji anomią kultury masowej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  W kręgu „posthumanistycznego” rozumienia człowieka (przeciw skłonności do autodestrukcji) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Lech Witkowski Szkoła i walka o sferę publiczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Witkowski_Edukacja.indb 10

2010-11-08 13:26:07

SPIS



TREŚCI

Lech Witkowski W kręgu pedagogiki radykalnej (dekonstrukcja – walka – etyczność) . . . . . .  Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Dekonstrukcyjny trop w pedagogice radykalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Walka w kulturze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Edukacja wobec fenomenu kolonizacji „świata życia” . . . . . . . . . . . . .

Edukacja a walka polityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

O publicznym uwikłaniu szkoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

   

Wyzwanie etyczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

O wyzwaniu prawicy społecznej i etycznej bezsilności lewicy . . . . . .

Problem etyczności w teorii i praktyce edukacyjnej . . . . . . . . . . . . . . .

Słowo o liberalizmie etycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

   

Jak jest możliwa „radykalna etyka” w pedagogice krytycznej? . . . . . . . . . .  Lech Witkowski Wokół teorii i praktyki rytuałów szkolnych. Studium recenzyjne . . . . . . . . .  Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  O zjawisku rytualizacji: jego warunki, rodzaje i stany interakcji . . . . . . . .  O randze „antystruktury” oporu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Walka o ciało i „drama” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Zamiast zakończenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Lech Witkowski Autorytet przeciw dominacji. Radykalna wizja autorytetu w pedagogice amerykańskiej (Larry Grossberg, Henry A. Giroux i Peter L. McLaren) . . . .  Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Cztery typy elitaryzmu i autorytetu w edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Źródła walki o autorytet (w) edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Autorytet między dominacją a hierarchią . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Zadanie pracy wobec autorytetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Autorytet i intelektualiści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Jak bronić autorytetu przed konserwatyzmem i liberalizmem? . . . . . . . .  Autorytet w perspektywie trójwymiarowej niewspółobecności . . . . . . . .  W stronę głosu jako przejawu autorytetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Trzy sposoby widzenia kryzysu autorytetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Od zysku z krytyki autorytetu do odzysku autorytetu (dla) krytyki . . . . 

Witkowski_Edukacja.indb 11

2010-11-08 13:26:07



SPIS

TREŚCI

Peter L. McLaren o językowym i etycznym upełnomocnieniu do walki o autorytet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Edukacja jako walka o nowe oblicze autorytetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Miejsca pierwodruku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Posłowie Tomasz Szkudlarek Po co nam dziś pedagogika krytyczna? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Aneks Bogusław Śliwerski Pedagogika krytyczna widziana liberalnie Glossa do książki H.A. Giroux i L. Witkowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Zbyszko Melosik Recenzja w trybie refleksji na temat wpływu pedagogiki krytycznej na moją tożsamość naukową . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Contents . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

Witkowski_Edukacja.indb 12

2010-11-08 13:26:07

Podziękowania od Autorów Zanim sformułujemy wspólne wyrazy wdzięczności, korzystamy z prawa do zwrócenia się indywidualnie i bezpośrednio do Czytelników i do siebie nawzajem jako współautorów tej książki.

Henry A. Giroux: Jestem ogromnie zobowiązany i wdzięczny za to, że moje prace są czytane w Polsce, i głęboko doceniam – oraz jestem poruszony przez – naród polski za jego nieustającą siłę, odwagę i wytrwałość w walce o sprawiedliwość, wolność i godność ludzką. Jestem zaszczycony faktem tłumaczenia moich prac na język polski i dziękuję mojemu przyjacielowi Lechowi Witkowskiemu za tę możliwość publikacji.

Lech Witkowski: Mam głęboką nadzieję, że inicjatywą tej publikacji umożliwię bardziej intensywny kontakt polskich pedagogów z przenikliwością poznawczą, determinacją intelektualną i szlachetną postawą duchową i profesjonalizmem akademickim znakomitego uczonego amerykańskiego i humanisty – Henry’ego Armanda Giroux.

Możliwość kontaktu z jego tekstami od lat ., przez stan wojenny i dalej, a zwłaszcza osobiste poznanie go, dostarczyły mi wielu inspiracji i radości, które niniejsza książka dokumentuje i nią też staram się spłacić przyjacielski dług wdzięczności intelektualnej młodszego kolegi akademickiego, otwierając tę przestrzeń dla kolejnych pokoleń polskich pedagogów. *** Adresatami naszych wspólnych już wyrazów wdzięczności są wszyscy, którzy przyczynili się do zaistnienia najpierw materiału składającego się na tę książkę, a następnie jej publikacji.

Nie ulega wątpliwości, że szczególne zasługi mają świetni tłumacze tekstów Henry’ego A. Giroux, wśród których obok Lecha Witkowskiego są: Monika Jaworska-Witkowska, Ewa Kiszkurno-Koziej, Piotr Kwieciński, Aleksander Nalaskowski,

Witkowski_Edukacja.indb 13

2010-11-08 13:26:07



PODZIĘKOWANIA

OD

A UTORÓW

Piotr Zamojski. Wszystkim bardzo dziękujemy za ich wysiłek i zainteresowanie wprost nie do przecenienia.

Następnie jesteśmy winni podziękowania wydawnictwom i czasopismom, które publikowały nasze prace i zgodziły się na tłumaczenie i/bądź przedruk tekstów składających się na ten tom.

Z polskiej strony są to: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydawnictwo Instytutu Badań Edukacyjnych w Warszawie, Wydawnictwo „Adam Marszałek” w Toruniu, Oficyna Wydawnicza „Impuls” w Krakowie, Wydawnictwo „Edytor” w Toruniu.

Z polskich czasopism i serii wydawniczych, jakie publikowały zebrane tu teksty, z niekłamaną wdzięcznością i uznaniem dla wręcz przełomowej roli w kształtowaniu dostępu polskiej pedagogiki do nowych tropów, w tym i naszych prac, odnotowujemy, owiany już legendą i pozycją instytucjonalną, rocznik Nieobecne dyskursy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, którego niestrudzonym inicjatorem i twórcą był darzony naszym podziwem i przyjaźnią Zbigniew Kwieciński, członek korespondent Polskiej Akademii Nauk, wieloletni i zasłużony Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego.

Po stronie amerykańskiej pragniemy odnotować zasługi wydawnictw oraz czasopism, takich jak: Bergin and Garvey Publ. Inc. Massachusetts; Prakken Publications, Michigan; Routledge, New York & London; University of Minnesota Press, Minneapolis; „International Journal of Educational Reform”; „Language and Intercultural Communication Journal”; „Journal of Education”. *** Jest naszym szczególnie miłym obowiązkiem wyrażenie słów wdzięczności dwóm autorom niezwykle cennych dla nas świadectw w tej książce, nadających jej dodatkową rangę: Zbigniewowi Kwiecińskiemu za przedmowę oraz Tomaszowi Szkudlarkowi za posłowie. Mamy wielkie uznanie dla ich roli w rozwoju obecności pedagogiki krytycznej (radykalnej) w Polsce, a ich obecność w tej inicjatywie wydawniczej dowodzi poruszającego i zaszczytnego dla nas uznania z ich strony dla wagi tego przedsięwzięcia. *** Nie ulega też wątpliwości, że słowa szczególnej wdzięczności musimy skierować dodatkowo do Zbigniewa Kwiecińskiego jako kluczowego patrona i sprzymierzeńca oraz akademickiego partnera w podejmowaniu wysiłku namysłu nad stanem, kondycją, zagrożeniami i szansami edukacji, istotnymi dla etosu pedagogiki radykalnie zaangażowanej w edukację służącą demokracji i emancypacyjnej transformacji. Nieprzypadkowo rozmowa z nim została przez Henry’ego A. Giroux opublikowana w USA jako znaczące świadectwo wysiłków przezwyciężania ogra-

Witkowski_Edukacja.indb 14

2010-11-08 13:26:07

PODZIĘKOWANIA

OD



A UTORÓW

niczeń biurokratycznego socjalizmu i patologii stanu wojennego w Polsce w duchu krytycznej lewicy. *** Jest źródłem naszej prawdziwej radości, że recenzentami naukowymi tomu są wybitni polscy pedagodzy, mający szerokie kontakty międzynarodowe i zasługi w nadawaniu nowych impulsów polskiej pedagogice. Są to profesorowie: Zbyszko Melosik, Dziekan Wydziału Studiów Edukacyjnych i Kulturowych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, oraz Bogusław Śliwerski, z Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Obaj koordynują wiele inicjatyw organizacyjnych i wydawniczych, ważnych dla polskiej pedagogiki, a przede wszystkim są promotorami recepcji nowych nurtów teoretycznych w polskiej pedagogice. Ich rekomendacja, jako znawców światowej pedagogiki i osób bardzo zasłużonych w promocji pedagogiki krytycznej wśród polskich pedagogów, jest dla nas zaszczytna. Dziękujemy za ich pouczające eseje, które zgodzili się włączyć do tomu jako Posłowie. *** Nie sposób nie wyrazić wielkich podziękowań Panu Wojciechowi Śliwerskiemu – dyrektorowi Oficyny Wydawniczej „Impuls” i jej znakomitym pracownikom za uznanie wagi naszego przedsięwzięcia i decyzję o jej finansowaniu z jednej strony, a z drugiej za znakomitą realizację publikacji oraz niezwykłą życzliwość dla autorów. Korzystając z okazji, składamy tą drogą wielkie słowa uznania i wdzięczności, zgodnie z formułą naszej dedykacji, za wielki dwudziestoletni wkład wydawnictwa w promocję postawy twórczej, krytycznej, zdolnej do alternatywnego myślenia i radykalizacji poczucia odpowiedzialności dla polskiej pedagogiki. *** Jesteśmy ogromnie wdzięczni swoim bliskim i ukochanym żonom: Susan Searls Giroux i Monice Jaworskiej-Witkowskiej – za duchowy patronat nad naszymi kontaktami i współpracą ostatnich lat oraz nad tym przedsięwzięciem edytorskim, które im razem i każdej z osobna dedykujemy z miłością.

Henry Armand Giroux (McMasters University, Hamilton, Ontario, Kanada) Lech Witkowski (Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska; Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, Polska) .. rok

Witkowski_Edukacja.indb 15

2010-11-08 13:26:07

Witkowski_Edukacja.indb 16

2010-11-08 13:26:07

ZBIGNIEW KWIECIŃSKI

Przedmowa: dyskurs konieczny Z wielką radością mogę powitać inicjatywę wydania wspólnej książki przez profesorów: Lecha Witkowskiego i Henry’ego A. Giroux. Mam nadzieję, że książka ta wejdzie do kanonu krytycznych studiów wszystkich tych humanistów, którzy interesują się najszerzej pojętą edukacją i jej relacjami ze sferą publiczną.

Rzadko się zdarza, aby tak wybitny uczony amerykański (obecnie pracujący w Kanadzie) współautorsko wydawał książkę z polskim partnerem naukowym, książkę tak potrzebną i zarazem zaświadczającą o wieloletniej współpracy, która zaowocowała już kontaktami, tłumaczeniami, analizami i aplikacjami, które jeśli chodzi o wpływ na transformację dyskursu akademickiego w Polsce ostatnich trzech dekad są nie do przecenienia.

Mam satysfakcję, że w serii Nieobecne dyskursy, jaką miałem okazję redagować na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, począwszy od lat ., zaznaczyła swoją obecność idea amerykańskiej pedagogiki radykalnej w Polsce. Obecnie ukazuje się książka po części będąca pokłosiem tego otwarcia na problemy podejmowane odkrywczo przez H.A. Giroux i jego współpracowników. Dziś nie można zlekceważyć nurtu pedagogiki radykalnej i dyskursu krytycznego w Polsce. Śledząc, dyskutując i wykorzystując prace H.A. Giroux, zainicjowaliśmy w kręgu naszych współpracowników i partnerów, ze szczególnym wkładem L. Witkowskiego, proces istotnego przeobrażania się dyskursu pedagogicznego i podstaw myślenia o zmianie edukacji.

Od pierwszych bliskich nam prac H.A. Giroux, uwypuklających kategorię oporu dla pedagogiki przez obronę sfery publicznej i roli edukacji dla demokracji, po jego znakomite analizy krytyczne dominacji liberalizmu i ograniczeń korporacyjnych wobec uniwersytetu, w realiach kapitalizmu amerykańskiego i przeobrażeń rzeczywistości politycznej świata po ataku z  września i w kontekście procesów globalizacji uzyskaliśmy oparcie dla dyskursu pedagogicznego, który wydaje się nam niezbędny w odniesieniu do zadań edukacji w Polsce w dobie transformacji

Witkowski_Edukacja.indb 17

2010-11-08 13:26:07



Z BIGNIEW KWIECIŃSKI

ustrojowej w następstwie upadku socjalizmu, przełomu „Solidarności” i zburzenia muru berlińskiego.

Zaproszenie do Polski H.A. Giroux, do kraju dotkniętego stanem wojennym i załamaniem ustrojowym nie było przypadkiem. Poszukiwaliśmy nie tylko intelektualnych narzędzi do krytycznego oswojenia zdarzeń, ale zarazem sposobu projektowania nowej perspektywy filozoficznej i społecznej dla nieetatystycznej, nieautorytarnej wizji roli edukacji w długofalowym budowaniu przesłanek i zrębów społeczeństwa obywatelskiego.

W tym dziele rola prac teoretycznych amerykańskiej pedagogiki radykalnej, a zwłaszcza H.A. Giroux, stała się fundamentalna. Odbyło się to w dużym stopniu za sprawą L. Witkowskiego, dlatego ukazanie się wspólnej książki obu autorów ma charakter symboliczny dla otwarcia nowego etapu rozwoju pedagogiki w Polsce, nad którym pracuje cała formacja jego uczniów, a także naszych wspólnych koleżanek i kolegów, choćby T. Szkudlarek, Z. Melosik, R. Kwaśnica, B. Śliwerski, M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak, M. Nowak-Dziemianowicz i ich liczni już uczniowie i współpracownicy. Osobnymi, dziś już mocno rozgałęzionymi nurtami pedagogiki zorientowanymi na rozwojowe zmiany i transgresje są studia feministyczne, dekonstrukcyjne, andragogiczne i w zakresie edukacji międzykulturowej.

Lech Witkowski jest inicjatorem, głównym sprawcą i autorem polskich odczytań amerykańskiej pedagogiki radykalnej i krytycznej, szczególnie zaś tekstów dwóch najwybitniejszych przedstawicieli tego nurtu: H.A. Giroux i P.L. McLarena.

Jest też wiodącym polskim autorem reprezentującym pedagogikę krytyczną i promotorem wielu programów badawczych innych autorów. Z jego inicjatywy najwybitniejsi amerykańscy reprezentanci „lewicy kulturowej” w filozofii podejmującej współczesne wyzwania edukacyjne i w pedagogice filozoficznej byli gośćmi naszych wspólnych seminariów w Toruniu, Poznaniu i w Warszawie.

Przypomnę krótko źródła tych inicjatyw, a potem wieloletnich kontaktów i studiów w zakresie pedagogiki krytycznej i radykalnej.

Burzliwe zdarzenia lat –, a potem stan wojenny postawiły przed wieloma myślącym Polakami pytania o to, co dalej po spodziewanym końcu systemu autorytarnego etatyzmu z jego quasi-państwem rządzonym przez biurokrację partyjną wspieraną przez władze Związku Radzieckiego, a zasłoniętym propagandowymi fasadami rzekomego socjalizmu.

Pytania te stanęły w centrum uwagi także naszego wspólnego z L. Witkowskim seminarium toruńskiego, z akcentem na problematykę zachodzących implikacji i możliwych zmian makrosystemowych dla edukacji, rozumianej jako ogół wpływów korzystnych dla rozwoju jednostek i grup społecznych.

Wiedzieliśmy, że czeka nas zwrot ku demokracji, rynkowi i pluralizmowi, ale w pełni aktualne były pytania o to, czy Polacy wybiorą ruch „do przodu” i wykreują nieznaną dotychczas formację demokracji bez schorzeń współczesnych ustrojów

Witkowski_Edukacja.indb 18

2010-11-08 13:26:08

P R ZEDMOWA :



DYSKURS KONIECZNY

zachodnich, czy cofną się do własnej przeszłości i sięgną po imitacje gotowych wzorów zachodnich, czy może na wiele lat będą trwać w anomii i marazmie, w masowej ciemnocie i powszechnej demoralizacji, pozorach demokracji i obrzędowej religijności.

W polskiej filozofii społecznej i filozofii wychowania, w socjologii i w socjologii edukacji nie było teorii umożliwiających znalezienie odpowiedzi na takie pytania.

Dlatego też nasze seminarium z formuły „Społeczne aspekty wychowania” pod koniec lat . przemianowaliśmy na „Nieobecne dyskursy”, zmierzając do poszukiwania i budowania teorii umożliwiających ukazanie alternatywnych wizji nie tylko dla dotychczasowego ładu, ale także dla znanych rozwiązań politycznych i gospodarczych na Zachodzie, z którego niebawem mieliśmy czerpać różne wzory.

Odwadze i szerokim horyzontom intelektualnym L. Witkowskiego polska pedagogika zawdzięcza „odkrycie” amerykańskiej pedagogiki radykalnej i krytycznej oraz dzieła jej najwybitniejszego przedstawiciela – H.A. Giroux.

Pedagogika radykalna H.A. Giroux upomina się o możliwie szeroką alfabetyzację krytyczną we wszelkich formach i szczeblach edukacji formalnej i nieformalnej młodzieży i dorosłych. Demaskuje mity i złudzenia oficjalnej sfery publicznej, (za)prezentowanej zwłaszcza przez media elektroniczne, jako ważnej, jeśli nie głównej agendy edukacji powszechnej. Konsekwentnie upomina się o równe prawa i szanse dostępu przez edukację do kultury, do wysoko wykwalifikowanej pracy i do aktywności politycznej dla wszystkich osób i grup pozbawionych przywilejów lub marginalizowanych: kobiet, dzieci, młodzieży, mniejszości etnicznych i kulturowych, mieszkańców enklaw ubóstwa i opóźnienia kulturowego. Dekonstruuje ona ukryte przesłania wychowawcze masowej kultury popularnej i ukrytą przemoc edukacyjną codziennych praktyk rynku, sfery publicznej, polityki międzynarodowej i obsługujących je mediów. Ukazuje także procesy i mechanizmy oporu społecznego wobec przemocy symbolicznej. Otwiera horyzonty edukacji dla krytycznego dyskursu w sferze publicznej, edukacji otwierającej każdej jednostce drogę i dającej narzędzia do pełnego i ciągłego rozwoju własnego, również przez stałe i odważne uczestnictwo w rozwojowej zmianie społecznej.

Dyskurs pedagogiki krytycznej w wydaniu H.A. Giroux i L. Witkowskiego odznacza się wyrafinowanym językiem, zaskakującym słowotwórstwem, niebywałą erudycją, swobodnym poruszaniem się po całej humanistyce światowej. Otwiera też czytelników akademickich na trudne wymagania metodologiczne, ponieważ z jednej strony jest to sięganie do analizy tekstów z bogatej tradycji fi lozofii nowożytnej i współczesnej, a z drugiej strony – do tekstów kultury wysokiej i popularnej, do doświadczeń codzienności jako źródeł uczenia się, konstruowania znaczeń i kształtowania tożsamości, zaangażowań i aktywności. Owo wysublimowanie języka i metody pedagogiki krytycznej było i jest powodem stawianych jej zarzutów, że stało się to przyczyną jej małej popularności w kształceniu akademickim i zaporą wdrożenia jej pomysłów do praktyki oficjalnych reform oświatowych.

Witkowski_Edukacja.indb 19

2010-11-08 13:26:08



Z BIGNIEW KWIECIŃSKI

Jest to nieporozumienie. Nie chodzi o to, jaki wpływ ma ten dyskurs na praktykę edukacyjną, a także na praktykowaną edukację akademicką, ale bardziej o to, że jest on niezbędny w Akademii jako ważny, poważny, współobecny, pełnoprawny dyskurs, który nie pozwala zdominować przez mity, fałsze, złudzenia, mody i stereotypy myślenia ludzi potrafiących studiować książki z filozofii edukacji i pedagogiki. Jest to dyskurs akademicko konieczny.

Zbigniew Kwieciński

Witkowski_Edukacja.indb 20

2010-11-08 13:26:08