Pedagogika Montessori w przedszkolu i szkole

Pedagogika Montessori w przedszkolu i szkole

Montesori-17 IX 2009.indd 1

2009-09-21 08:41:50

Dla naszych dzieci: Sary, Albina, Linnei, Filippy i Eliasa

Montesori-17 IX 2009.indd 2

2009-09-21 08:41:50

Kristina Skjöld Wennerström Mari Bröderman Smeds

Pedagogika Montessori w przedszkolu i szkole Z języka szwedzkiego przełożyła: Ilona Łabędzka-Karlöf

Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2009

Montesori-17 IX 2009.indd 3

2009-09-21 08:41:51

Tytuł oryginału: Montessoripedagogik i förskola och skola © Copyright for the Swedish edition by Kristina Skjöld Wennerström, Mari Bröderman Smeds & Bokförlaget Natur och Kultur, Stockholm 1997

Redakcja wydawnicza: Agnieszka Gajewska

Korekta: Anna Odrowska

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

Rysunki: Jörgen Bohlin

Zdjęcie na okładce pochodzi z archiwum prywatnego Autorek

ISBN 978-83-7587-252-1

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie II, Kraków 2009

Montesori-17 IX 2009.indd 4

2009-09-21 08:41:51

Będziemy wspólnie szli drogą życia, ponieważ wszystko, co nas otacza, jest częścią wszechświata i razem stanowimy całość.

Maria Montessori

Montesori-17 IX 2009.indd 5

2009-09-21 08:41:51

Montesori-17 IX 2009.indd 6

2009-09-21 08:41:51

Spis treści Wprowadzenie ............................................................................................................... 9 Życie Marii Montessori ................................................................................................ 13 Założenia pedagogiki Montessori .............................................................................. 16 Rozdział 1 Duchowy plan rozwoju dziecka według Marii Montessori Wewnętrzna siła dziecka ........................................................................................ 21 Zmysł absorbujący .................................................................................................. 23 Wrażliwe fazy .......................................................................................................... 25 Cztery okresy rozwoju ............................................................................................ 27 Samodzielność ......................................................................................................... 34 Porządek ................................................................................................................... 37 Ruch .......................................................................................................................... 39 Język .......................................................................................................................... 42 Rozdział 2 Spotkanie dziecka z pedagogiką Montessori Wolność .................................................................................................................... 47 Szacunek ................................................................................................................... 50 Dyscyplina ............................................................................................................... 53 Praca i cykl pracy .................................................................................................... 55 Normalizacja – znalezienie samego siebie .......................................................... 57 Fantazja – wyobraźnia ............................................................................................ 60 Kreatywność ............................................................................................................ 63 Rozdział 3 Rodzice w spotkaniu z pedagogiką Montessori Praktyczne porady .................................................................................................. 69 Dlaczego pedagogika Montessori? ....................................................................... 71 Jak uczą się dzieci? .................................................................................................. 74

Montesori-17 IX 2009.indd 7

2009-09-21 08:41:51

Rozdział 4 Przedszkole Montessori Przedszkolak ............................................................................................................ 79 Przygotowanie otoczenia ....................................................................................... 80 Nauczyciel Montessori ........................................................................................... 83 Materiał Montessori .............................................................................................. 85 Prezentacja materiału ............................................................................................. 87 Trzy kroki lekcyjne ................................................................................................. 88 Codzienne ćwiczenia praktyczne ......................................................................... 90 Materiał sensoryczny .............................................................................................. 93 Materiał kulturalny ................................................................................................. 95 Materiał językowy ................................................................................................... 98 Materiał matematyczny .......................................................................................... 100 Rozdział 5 Szkoła Montessori Dziecko w wieku szkolnym ................................................................................... 105 Przygotowane środowisko ..................................................................................... 109 Nauczyciel Montessori ........................................................................................... 111 Materiał Montessori ............................................................................................... 113 Sześciolatki w szkole ............................................................................................... 115 Kontakt z domem i szkołą ..................................................................................... 116 Świetlica .................................................................................................................... 117 Przedmioty ............................................................................................................... 118 Kosmiczne wykształcenie – holistyczny punkt widzenia ................................. 121 Matematyka ............................................................................................................. 123 Geometria ................................................................................................................. 126 Język ojczysty ........................................................................................................... 128 Nauka języka obcego (angielskiego) ..................................................................... 130 Przedmioty wiedzy o społeczeństwie .................................................................. 131 Przedmioty nauk ścisłych ...................................................................................... 134 Gimnastyka .............................................................................................................. 136 Muzyka ..................................................................................................................... 138 Nauki plastyczne ..................................................................................................... 140 Prace ręczne ............................................................................................................. 141 Klasy wyższe ............................................................................................................ 142 Pojęcia i wyrażenia stosowane w pedagogice Montessori ...................................... 143 Bibliografia ..................................................................................................................... 147

Montesori-17 IX 2009.indd 8

2009-09-21 08:41:51

Wprowadzenie Zainteresowanie pedagogiką Marii Montessori ciągle wzrasta. Pedagogikę Montessori stosowano w Szwecji już na początku lat dwudziestych XX wieku. Ale dopiero otwarcie szkół społecznych i prywatnych rozwinęło znajomość tej pedagogiki na szeroką skalę.

Wiele otwieranych obecnie szkół i przedszkoli opiera się na idei Marii Montessori dotyczącej tego, jak wychowywać dziecko, aby dać mu najlepszy start w życiu.

Możliwość wyboru przez rodziców sposobu opieki nad dzieckiem oraz szkoły wzbudziła ogromne zainteresowanie literaturą przedmiotu. Chciałybyśmy przedstawić czytelnikowi nie tylko zrozumiały i pełny zbiór idei i myśli Marii Montessori, ale także głębię psychologiczną pedagogiki Montessori.

W rozdziałach 4 i 5 pokazujemy funkcjonowanie pedagogiki Montessori w praktyce. Istnieje wiele szkół kształcących nauczycieli Montessori. Różnią się one sposobem wykładania i prezentacją materiałów. Naszym celem jest przedstawienie jak najpełniejszego obrazu pedagogiki Montessori, a nie porównywanie różnych sposobów kształcenia. I dlatego rozdziały o przedszkolu i szkole zawierają informacje z różnych kursów szkoleniowych.

Przede wszystkim chcemy wzbudzić zainteresowanie pedagogiką Montessori. Materiały wykładowe i sposób prezentacji odgrywają tu drugorzędną rolę.

Możliwość stosowania idei M. Montessori w praktyce przez zaakceptowanie dziecka jako centrum naszej działalności stanowi główny cel.

Pedagogika Montessori umożliwia taki rozwój dziecka, który przekształca je w osobę dorosłą, ciekawą, otwartą, pewną siebie. Osobę, która tworzy kulturę i zależy od kultury. Ta przynależność do jednego świata daje człowiekowi świadomość, że wspólna egzystencja i pokój są jedyną szansą przetrwania ludzkości.

Jeśli chcemy zmienić życiowy wzór człowieka, musimy zacząć od dziecka.

Musimy stworzyć dziecku takie warunki rozwoju, aby miało możliwość budowa-

Montesori-17 IX 2009.indd 9

2009-09-21 08:41:51

nia poczucia własnej wartości i aby w przyszłości stało się osobą odpowiedzialną i kreatywną.

D z i e c k o w pedagogice Montessori jest zawsze w centrum – powinno się rozwijać według swojego rytmu i własnych możliwości. Pedagogika Montessori opiera się na zasadzie, że dziecko posiada wewnętrzną życiową siłę i chęć do nauki.

N a u c z y c i e l stoi w cieniu, ale zawsze jest gotowy do udzielenia pomocy.

Poprzez obserwację śledzi pracę dziecka w różnych momentach jego rozwoju i dzięki indywidualnej prezentacji pomaga mu iść dalej.

O t o c z e n i e jest tak zorganizowane, aby odpowiadało potrzebom dziecka w różnych stadiach rozwoju. Środowisko odgrywa ważną rolę w pedagogice Montessori. Środowisko to nie tylko dopasowane do dziecka meble, ale także stymulujący materiał.

Maria Montessori mówi raczej o współgrze między dzieckiem, nauczycielem i otoczeniem niż o jednej, wybranej metodzie. Warto przypomnieć, że specyficzność materiału Montessori często bywa przedmiotem ożywionych dyskusji.

Pedagogika Montessori bierze pod uwagę przede wszystkim poziom rozwoju dziecka, a nie jego wiek. Każde dziecko jest jedyne w swoim rodzaju i rozwija się według własnego rytmu, dlatego nauczyciel musi dopasować swoje zajęcia do indywidualnych potrzeb dziecka.

Kristina Skjöld Wennerström uczy od 1969 roku. Na nauczycielkę Montessori dla dzieci w wieku 6–12 lat kształciła się we Włoszech (Bergamo) w latach 1976–1977, przy poparciu AMI (Association Montessori International). W latach 1993–1994, wspierana przez SMI (Svenska Montessori Institutet), ukończyła szkolenie dotyczące pedagogiki dzieci w wieku do 6 lat. Svenska Montessori Institutet opiera się na wykładach St. Nicholas Montessori Centre w Londynie. Kristina ma za sobą również jednoroczne specjalistyczne kształcenie nauczycielskie oraz wieloletnie doświadczenie w dokształcaniu nauczycieli Montessori.

Mari Bröderman Smeds od 1979 roku posiada uprawnienia pedagogiczne.

Ukończyła również jednoroczne specjalistyczne kształcenie nauczycielskie. W latach 1993–1994 kształciła się na nauczycielkę Montessori dla dzieci w wieku do 6 lat, a w latach 1995–1996 – dla dzieci od 6. do 9. roku życia.

Obydwie byłyśmy aktywnymi matkami i współpracowałyśmy przy otwarciu przedszkola Montessori i klasy Montessori w jednej ze szkół podstawowych w Nacka. W 1995 roku otworzyłyśmy Szkołę Montessori Castello dla dzieci w wieku 3–12 lat. Obecnie uczymy dzieci w wieku od 3 do 16 lat.

10

Montesori-17 IX 2009.indd 10

2009-09-21 08:41:51

Rysunki zamieszczone w książce zostały stworzone przez Jörgena Bohlina, artystę, który po wizycie w naszej szkole przelał ideę Marii Montessori na obrazy.

Jego rysunki dają dużo do myślenia, podobnie jak pedagogika Montessori.

Chciałybyśmy podziękować Ulli Wikefeldt i Barbro Stenlund z Uniwersytetu w Uppsali za dobrą radę i opinię.

Montesori-17 IX 2009.indd 11

2009-09-21 08:41:51

Maria Montessori (1870–1952)

Montesori-17 IX 2009.indd 12

2009-09-21 08:41:51

Życie Marii Montessori Maria Montessori urodziła się 31 sierpnia 1870 roku w Chiaravalle we Włoszech.

W tym samym roku nastąpiło zjednoczenie Włoch. Sytuacja ekonomiczna i reformy socjalne w porównaniu z innymi krajami europejskimi pozostawały nierozwinięte. Liczba analfabetów była bardzo duża.

Maria Montessori była jedynaczką, pochodziła z klasy średniej. Ojciec wyznawał bardzo konserwatywne poglądy, natomiast matka popierała nowoczesny liberalizm. Była wykształcona i wspierała swoją córkę zarówno w pracy, jak i w studiach. Rodzina była zaangażowana w sprawy społeczne i służyła pomocą tym, którzy znajdowali się w potrzebie.

W wieku 12 lat Maria zastanawiała się nad studiami technicznymi, ale szybko zorientowała się, że jej powołaniem jest medycyna. Kobiety nie miały wówczas prawa do studiowania tego kierunku. Jedno z amerykańskich czasopism podało, że Maria Montessori skontaktowała się w tej sprawie z papieżem.

Informacja ta nie została potwierdzona, ale Maria Montessori wkrótce rozpoczęła naukę. W 1896 roku jako pierwsza kobieta we Włoszech ukończyła studia medyczne. Następnie rozpoczęła pracę naukową nad dziećmi z upośledzeniem umysłowym. W tym celu nawiązała kontakt z dziećmi umieszczonymi w szpitalach psychiatrycznych przeznaczonych dla dorosłych. Oburzona zastaną sytuacją, zdawała sobie jednocześnie sprawę, że należy coś zrobić, aby przywrócić tym dzieciom chęć do życia.

W tym czasie Maria Montessori zakochała się w swoim współpracowniku, Giuseppe Montesano. W 1898 roku urodziła syna, Mario. Ponieważ rodzina Montesano sprzeciwiała się małżeństwu, Maria była zmuszona oddać dziecko do rodziny zastępczej. Mimo że odwiedzała syna bardzo często, to głęboki żal, który kryła w sobie, był najprawdopodobniej przyczyną jej całkowitego poświęcenia się pracy nad dziećmi. Dopiero gdy Mario skończył 15 lat, doszło do pojednania matki z synem.

Aby pomóc dzieciom upośledzonym umysłowo, Maria Montessori studiowała prace dwóch Francuzów: Jeana Itarda i Eduardo Seguina. Itard był 13

Montesori-17 IX 2009.indd 13

2009-09-21 08:41:51

znany ze swoich badań nad dziećmi głuchymi w XVIII wieku, natomiast Seguin – najpierw nauczyciel, a później lekarz – poświęcił swoje życie pracy nad dziećmi upośledzonymi umysłowo. Obydwaj opracowali specjalne materiały praktyczne służące pobudzaniu dzieci do działania.

Wkrótce otworzono w Rzymie instytut dla dzieci upośledzonych umysłowo.

Maria Montessori, jako szef instytutu, mogła wówczas zastosować w praktyce metody Itarda i Seguina.

Wspaniałe wyniki zachęciły ją do kontynuowania pracy nie tylko z dziećmi upośledzonymi, ale i zdrowymi. W 1907 roku, po ukończeniu studiów antropologicznych, Maria Montessori została dyrektorem przedszkola w rzymskiej dzielnicy San Lorenzo, co umożliwiło jej pracę ze zdrowymi dziećmi. Do Casa dei Bambini uczęszczało 60 dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Maria Montessori zorganizowała otoczenie tak, aby dzieci same mogły wybierać sobie zajęcia.

Decydowały o czasie zajęć, ale nie wolno im było przeszkadzać sobie nawzajem. Córka stróża pełniła funkcję nauczycielki, natomiast Maria Montessori poświęcała się obserwacji dzieci.

Dzieci w Casa dei Bambini zajmowały się rzeczami pożytecznymi, wartościowymi. Dzięki temu udało im się w krótkim czasie narzucić sobie wewnętrzną dyscyplinę. Mimo że przedszkole znajdowało się w dzielnicy, gdzie przestępczość była bardzo duża, Marii Montessori udało się stworzyć środowisko, w którym nawet najbardziej nadpobudliwe i głośne dzieci stawały się spokojne i wyciszone.

Wieść o tym wspaniałym przedszkolu rozeszła się szybko i wkrótce Casa dei Bambini stało się sławne w różnych zakątkach świata. Maria Montessori kształciła nauczycieli w wielu krajach, a liczba szkół Montessori wzrastała z dnia na dzień (m.in. we Włoszech, Holandii, Belgii, Anglii, Hiszpanii, Indiach). Sytuacja polityczna we Włoszech i twarde rządy Mussoliniego zmusiły Marię Montessori do opuszczenia kraju. Zamieszkała w Hiszpanii. W 1933 roku zamknięto szkoły Montessori w Niemczech, a rok później – we Włoszech.

W 1934 roku odbył się ostatni międzynarodowy kongres Montessori, w którym uczestniczył między innymi szwajcarski psycholog, Jean Piaget, znany ze swojej teorii rozwoju psychologicznego. Po powrocie z kongresu stanął na czele szwajcarskiego związku Montessori. Jego myśl była bliska pedagogice Montessori. Tak jak ona podkreślał ogromne znaczenie otoczenia, zwracał uwagę na różne etapy rozwoju dziecka i na wrażliwe fazy, w trakcie których dziecko jest szczególnie podatne na zdobywanie konkretnej wiedzy. Maria Montessori interesowała się praktycznymi zajęciami, podczas gdy Jean Piaget poświęcał swój czas na badania naukowe i rozważania teoretyczne.

14

Montesori-17 IX 2009.indd 14

2009-09-21 08:41:51