Intelektualizacja w edukacji fizycznej

Józef Węglarz

INTELEKTUALIZACJA W EDUKACJI FIZYCZNEJ

PRZYKŁADOWE MATERIAŁY METODYCZNE

Kraków 2022

Weglarz_Intelektualizacja w edukacji fizycznej.indd 3

11.05.2022 10:54:48

© Copyright by Józef Węglarz, 2022

Recenzent: dr hab. Eligiusz Madejski, prof. nadzw. AWF w Krakowie

Redakcja wydawnicza: Aleksandra Adamczyk

Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner

Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz

Fotografia wykorzystana na okładce: © Volodymyr Melnyk | Depositphotos.com

ISBN 978-83-8294-053-4

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2022

Weglarz_Intelektualizacja w edukacji fizycznej.indd 4

11.05.2022 10:54:48

Dla kreatywnych nauczycieli

Weglarz_Intelektualizacja w edukacji fizycznej.indd 5

11.05.2022 10:54:48

Spis treści Wprowadzenie ................................................................................................. 11 Rozdział 1 Teoretyczne podłoże intelektualizacji w wychowaniu fizycznym ................ 15 1.1. Intelektualizacja w świetle definicji ........................................................ 16 1.2. Zakres intelektualizacji w wychowaniu fizycznym ................................. 19 1.3. Przekaz wiedzy w strukturze lekcji .......................................................... 23 1.4. Opowiadanie wśród metod ...................................................................... 25 1.5. Oczekiwane rezultaty ............................................................................... 28 Rozdział 2 Wybrane obszary wiedzy w opowiadaniach .................................................. 33 2.1. Ciało i cielesność ........................................................................................

2.1.1. Tajemnice ludzkiego ciała ............................................................

2.1.2. Żywioły życia .................................................................................

2.1.3. Woda w organizmie .....................................................................

2.1.4. Krew ...............................................................................................

2.1.5. Mięśnie szkieletowe .....................................................................

2.1.6. Z pokłonem dla serca ...................................................................

2.1.7. Metabolizm ...................................................................................

2.1.8. Jak to jest z tym tłuszczem? ..........................................................

2.1.9. „Malowanki” na ciele ....................................................................

2.1.10. Ciało ubrane ..................................................................................

2.1.11. Kulturowa wartość ciała ...............................................................

Weglarz_Intelektualizacja w edukacji fizycznej.indd 7

35 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

11.05.2022 10:54:48

8

Spis treści

2.2. Zdrowie i bezpieczeństwo ........................................................................

2.2.1. Choroba angielska ........................................................................

2.2.2. Homeostaza ..................................................................................

2.2.3. Adaptacja ......................................................................................

2.2.4. Rozkosze podniebienia ................................................................

2.2.5. Z pogranicza szaleństwa ..............................................................

2.2.6. Ratownicy-ochotnicy ....................................................................

2.2.7. Hartowanie organizmu ................................................................

2.2.8. Woda w higienie ciała ..................................................................

2.2.9. Szczepionki ...................................................................................

2.2.10. W świecie używek .........................................................................

2.2.11. Śmieci i dymy ................................................................................

46 46 47 48 49 50 52 52 53 54 55 56

2.3. Aktywność fizyczna ...................................................................................

2.3.1. Dlaczego człowiek był zawsze aktywny fizycznie? .....................

2.3.2. Co się dzieje, kiedy biegamy? .......................................................

2.3.3. Uroda ciała ....................................................................................

2.3.4. Piękno ruchów ..............................................................................

2.3.5. W rytmie tańca i muzyki ...............................................................

2.3.6. Motoryczne uczenie się ................................................................

2.3.7. Trochę o wydolności .....................................................................

2.3.8. Ile tego ćwiczenia potrzeba? ........................................................

2.2.9. Góry to nie tylko piękne widoki i wyzwania ................................

2.3.10. Dziecięcy „zew krwi” .....................................................................

2.3.11. Sporty całego życia .......................................................................

2.3.12. Rower ............................................................................................

57 57 58 60 61 62 62 63 64 65 66 67 68

2.4. Kultura fizyczna .........................................................................................

2.4.1. Czym jest kultura fizyczna? ..........................................................

2.4.2. Nasze wychowanie fizyczne .........................................................

2.4.3. Walory rekreacji fizycznej ............................................................

2.4.4. O sporcie inaczej ...........................................................................

2.4.5. „Królowa sportu” ...........................................................................

2.4.6. Dlaczego Kenijczycy tak świetnie biegają? .................................

2.4.7. Nieco o rehabilitacji ruchowej .....................................................

2.4.8. Turystyka i jej odmiany ................................................................

2.4.9. W poszukiwaniu motywów ..........................................................

2.4.10. Samorealizacja .............................................................................

69 69 70 71 73 74 75 75 76 77 78

Weglarz_Intelektualizacja w edukacji fizycznej.indd 8

11.05.2022 10:54:48

Spis treści

9

2.5. Olimpizm ................................................................................................. 79 2.5.1. O narodzinach igrzysk olimpijskich ........................................... 79 2.5.2. Pierwszy maratończyk ................................................................ 80 2.5.3. Nowożytne igrzyska ................................................................... 81 2.5.4. Symbolika olimpijska ................................................................. 82 2.5.5. Nasza pierwsza dama igrzysk .................................................... 83 2.5.6. Inne igrzyska ............................................................................... 84 2.5.7. Gloria victis ................................................................................... 84 2.5.8. Cena olimpijskiego medalu ....................................................... 85 2.5.9. Kiedy w olimpizm wkracza polityka… ........................................ 86 2.5.10. Komercja a idea olimpijska ........................................................ 87 2.5.11. Igrzyska paraolimpijskie ............................................................ 88 2.6. Varia ......................................................................................................... 89 2.6.1. Piękno ojczystej ziemi ................................................................ 89 2.6.2. Krwiodawcy ................................................................................. 90 2.6.3. Burdy na piłkarskich stadionach ................................................ 90 2.6.4. O przemijaniu ............................................................................. 92 2.6.5. Transplantacje ............................................................................ 93 2.6.6. „Adrenalina” ................................................................................ 93 2.6.7. Bałamutne slogany ..................................................................... 94 2.6.8. Doping ......................................................................................... 96 2.6.9. Plebiscyty .................................................................................... 97 2.6.10. Faule taktyczne ........................................................................... 98 2.6.11. Challenge ...................................................................................... 99 2.6.12. Egoizm kontra altruizm .............................................................. 100 2.6.13. Jedna „wenta” ............................................................................. 101 Słowo końcowe .............................................................................................. 103 Piśmiennictwo ................................................................................................ 107

Weglarz_Intelektualizacja w edukacji fizycznej.indd 9

11.05.2022 10:54:48

Wprowadzenie Przekazywanie wiedzy w procesie fizycznej edukacji stanowi dla wielu nauczycieli spory problem. Nie ma tradycji w spełnianiu tej powinności ani usystematyzowanych zasobów, które byłyby przydatne w codzienności lekcyjnej i pozalekcyjnej jako przykładowy wzorzec. Brakuje także woli ze strony prowadzących, aby tego rodzaju wiedza była obecna i wzmacniała ten proces. Dlatego działania w tym obszarze są znikome i przypadkowe, pozbawione głębszego namysłu nad jej przydatnością w kształceniu i wychowaniu. Informacje, jeśli się nawet pojawiają, dotyczą najczęściej okoliczności, które organizują lub regulują proces fizycznego kształcenia, obszary fizycznego wychowania zaś są dostrzegane rzadko i traktowane marginalnie, bo stanowią merytorycznie o wiele większą trudność, gdyż muszą wnikać w uczniowską świadomość oraz oscylować wokół sensu wysiłku fizycznego ciał wychowanków i troski o cielesność1. A wiedza to przecież zasadniczy rezerwuar komponentu poznawczego postaw, zarówno ta deklaratywna („wiem, że”), jak i proceduralna („wiem, jak”). Bez niej proces edukacji ­fizycznej jest zawsze kadłubowy, bo pozbawiony wyjaśnień jego znaczenia dla wartości ciała.

Do rąk Czytelnika trafia materiał metodyczny, który może być przydatny w codzienności edukacyjnej. Wpierw dokonano 1

ówiąc o ciele, mam na myśli ludzki organizm, cielesność zaś stanowi wartość M kulturową ciała.

Weglarz_Intelektualizacja w edukacji fizycznej.indd 11

11.05.2022 10:54:48

12

Wprowadzenie

analizy teoretycznych podstaw intelektualizacji stworzonych przez metodykę oraz przeglądu niektórych metod przekazywania i zdobywania wiedzy w tym obszarze (rozdział 1). Na tej bazie powstały bloki tematyczne wedle postulowanych uczniowskich kompetencji, które powinny być osiągnięte w procesie wychowania fizycznego, z uwzględnieniem obowiązujących wskazań zawartych w podstawach programowych (rozdział 2).

Wybrano, jak się wydaje, chyba jedną z najprostszych, ale skuteczną metodę wyposażania w wiedzę edukowane podmioty, jaką są nauczycielskie opowiadania. Tego typu informacje nie są obarczane mentorstwem i – co jest niezwykle ważne dla ucznia – nie podlegają także rygorystycznemu egzekwowaniu ich znajomości. Ważne, by skłaniały do refleksji i poszukiwań.

Kiedy taka formuła przekazu okrzepnie – można, a nawet trzeba, powierzać ją również uczniom. Ten prosty sposób stanowi próbę zbliżenia do kultury fizycznej tych, którzy nie są do niej jeszcze przekonani, a ci uznający ją mogą zyskać dodatkową, wzmacniającą motywację, że ich wybór był właściwy. Książka nie neguje pozostałych metod przekazywania i pozyskiwania wiadomości, których jest przecież sporo, lecz prezentuje jedną z nich, chyba najłatwiejszą w zastosowaniu. Trudniej bowiem ująć w ramy podręcznikowe np. pogadankę czy dyskusję, których wątki toczą się raczej nieprzewidywalnie i mają charakter spontanicznej wymiany myśli. Z kolei wykład jest metodą o zbyt dużym dostojeństwie, by mógł być skuteczny w okolicznościach, kiedy aktywność fizyczna (ruch) stanowi dominantę.

Dlatego poprzestano na jednorodnej propozycji, którą w dowolny sposób można modyfikować wedle zaistniałych okoliczności pojawiających się w procesie edukacji fizycznej i doraźnych potrzeb.

Weglarz_Intelektualizacja w edukacji fizycznej.indd 12

11.05.2022 10:54:48

Wprowadzenie

13

Na rynku wydawniczym są spore niedobory tego typu opracowań i dlatego została podjęta próba choćby ich częściowego wypełnienia z nadzieją, że będzie ono pomocne w codziennej pracy edukacyjnej oraz stanie się inspiracją do tworzenia nowych, podobnych treści. Proponowane tematy powstały w umyśle autora, co może oznaczać, że zawierają sporą dozę subiektywizmu i nie zawsze mogą być trafione, ale oscylują wokół aktualnie obowiązujących podstaw programowych, które je w ten sposób nieco obiektywizują. Poradnik jest wypełniony wiedzą powszechnie znaną wśród nauczycieli wychowania fizycznego, zbieżną także z zasobami przyswajanymi przez uczniowskie gremia w trakcie realizacji programu z innych przedmiotów szkolnych, jak również ze zjawiskami występującymi w codzienności (zob. podrozdział 2.6). Z tego też powodu zaniechano podawania dla nich źródeł bibliograficznych, by nie stwarzać sztucznie naukowego wsparcia, gdyż nowych i nieznanych treści dla nauczyciela jest niewiele.

Niech ta pozycja wzbogaca zasoby wiedzy przekazywanej dzieciom i młodzieży oraz uatrakcyjnia lekcje także o nie, nieco inaczej niż zwykle. Intencją autorską jest przede wszystkim uczynienie z procesu wychowania fizycznego aktu świadomego udziału wychowanków w nim, bo wzbogaconego informacjami przydatnymi dla zrozumienia sensu wysiłku intelektualnego i fizycznego skupionymi wokół spraw związanych z kulturą ­fizyczną w połączeniu z wiedzą uzyskiwaną na innych przedmiotach.

Proponowany układ tematyczny opowiadań nie oznacza, że trzeba je realizować po kolei i wedle ukazanej formuły, chociaż nieraz taka kolejność powinna być raczej zachowana, ale jest to rzadkość (np. olimpizm). Niektóre z nich, np. wszelkie kwestie związane z wysiłkiem fizycznym i jego rezultatami, także

Weglarz_Intelektualizacja w edukacji fizycznej.indd 13

11.05.2022 10:54:49

14

Wprowadzenie

uwarunkowania aktywności fizycznej człowieka, są powtarzane w różnych kontekstach. Po wszystkie tematy można sięgać dowolnie, w odpowiednich sytuacjach pedagogicznych, a jedynym obwarowaniem jest najczęściej pojawiający się kontekst uzasadnień zaistniałych okoliczności w procesie edukacyjnym i realizowanych w nim zadań. Każdemu z tych opowiadań starano się nadać stosowny aspekt wychowawczy, skłaniający ucznia do refleksji lub zachęcający do działań na rzecz ukazanej wartości; dlatego zawierają wyeksponowane słowo(a)-klucz(e).

Jest sprawą oczywistą, że to opracowanie nie wyczerpuje tematyki niezwykle złożonego procesu fizycznej edukacji, lecz zaledwie ją wznieca. Zasobów treściowych i możliwości przekazu jest o wiele więcej i od nauczycielskiej wiedzy, a także pomysłowości zależy, jakie informacje będą stanowiły dominantę w rzeczywistości szkolnej. Wszystkie propozycje ukazane w tym podręczniku oraz te, które staną się wytworem kreatywności nauczycielskiej, powinny zmierzać ku świadomemu uczestnictwu w kulturze fizycznej edukowanych podmiotów i wzmacnianiu ich motywacji oraz przekonań, że jest ono powinnością kulturową współczesnego człowieka, bo to przecież naczelny cel tegoż procesu. Dlatego intelektualizacja musi w nim zawsze istnieć, aby został osiągnięty.

Weglarz_Intelektualizacja w edukacji fizycznej.indd 14

11.05.2022 10:54:49