W poszukiwaniu drogi… Refleksje na kanwie relacji Mistrz – uczeń

9 788380 958548

W poszukiwaniu drogi‌

Lukasik Jagielska Kowal_W poszukiwaniu drog.indb 1

13.03.2020 13:25:26

Lukasik Jagielska Kowal_W poszukiwaniu drog.indb 2

13.03.2020 13:25:26

W poszukiwaniu drogi…

Refleksje na kanwie relacji Mistrz – uczeń

pod redakcją naukową

Joanny Łukasik, Katarzyny Jagielskiej i Stanisława Kowala

Kraków 2020

Lukasik Jagielska Kowal_W poszukiwaniu drog.indb 3

13.03.2020 13:25:26

© Copyright by Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie © Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2020

Recenzentki: dr hab. Inetta Nowosad, prof. UZ dr hab. Mirosława Nowak-Dziemianowicz, prof. DSW

Redakcja wydawnicza: Zespół

Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma

Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz

Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

ISBN 978-83-8095-854-8

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2020

Lukasik Jagielska Kowal_W poszukiwaniu drog.indb 4

13.03.2020 13:25:27

Wiedza daje pokorę Wielkim.

Lew Tołstoj

On to prowadził nas między słodkie krajobrazy…

Czesław Miłosz

Drogiemu Mistrzowi i Przyjacielowi, prof. zw. dr. hab. Mirosławowi Józefowi Szymańskiemu, z wdzięcznością za troskę, inspirowanie, towarzyszenie oraz wspieranie w rozwoju – Uczniowie

Lukasik Jagielska Kowal_W poszukiwaniu drog.indb 5

13.03.2020 13:25:27

Spis treści Kilka słów wprowadzenia ............................................................................................

9

Część I. Przesłanie Być dla drugiego człowieka i dzielić się sobą – rozmowy z Mistrzem ................... 15 Uczyć się od Mistrza – wykaz wybranych publikacji .................................................. 39 Prace doktorskie wypromowane przez prof. Mirosława J. Szymańskiego ............... 53

Część II. Dla Mistrza Mirosław Sobecki Polska pedagogika w czasach kryzysu humanizmu i racjonalności Perspektywa edukacji międzykulturowej ............................................................. 61 Mariola Wojciechowska Młodzież i jej wartości ............................................................................................... 73 Barbara Walasek-Jarosz Rozrachunki jubileuszowe Profesora Mirosława J. Szymańskiego spuścizna związana z badaniami nad wartościami młodzieży ............................. 103 Anna Fidelus Uwarunkowania samodoskonalenia nauczycieli ................................................... 123 Urszula Tyluś Wspieranie procesu budowania tożsamości uczniów współczesnej szkoły .......... 135 Józefa Matejek Rodzicielstwo zastępcze jako forma wsparcia dzieci z rodzin dysfunkcyjnych ...... 149 Beata Piechota W poszukiwaniu własnego świata wartości życiowych ........................................ 167 Joanna M. Łukasik Zmiana społeczna a współczesny nauczyciel. Rozważania na kanwie socjologii edukacji Mirosława J. Szymańskiego .................................................... 177 Bożena Alejziak Wyjazdy turystyczno-krajoznawcze jako forma edukacji i wychowania dzieci i młodzieży poza ławką szkolną .............................................................................. 191

Lukasik Jagielska Kowal_W poszukiwaniu drog.indb 7

13.03.2020 13:25:27

8

Spis treści

Anna Kwatera Edukacja w zmiennej współczesności .................................................................... 205 Zuzanna Zbróg Jednostka wobec zmiany systemu (edukacji) Paradoks socjologiczny ................ 219 Ewa Zawisza-Wilk Wdzięczność jako kategoria pedagogiczna ........................................................... 231 Sławomir Trusz „Eurosieroctwo” jako efekt edukacyjnego samospełniającego się proroctwa .... 239 Joanna Smyła Tożsamościowe dylematy kobiet i mężczyzn w dobie ponowoczesności ............ 279 Magdalena Ciechowska Tożsamość badacza w jakościowych badaniach pedagogicznych ....................... 293 Ewelina Zdebska Wartości w pracy pracownika socjalnego .............................................................. 311 Jarosław Korczak Profesor Mirosław J. Szymański, badacz, wykładowca, mistrz, a przede wszystkim człowiek ............................................................................... 325 Magdalena Szumiec Funkcjonowanie zawodowe nauczycieli w obliczu przemian społecznych i edukacyjnych ......................................................................................................... 335 Mariusz Noga Podmiotowość – dryfująca idea polskiej edukacji ................................................ 349 Katarzyna Jagielska Nierówności społeczne a edukacja ......................................................................... 365 Andrzej Ryk, Iwona Ocetkiewicz W poszukiwaniu podstaw pedagogicznego ratio ................................................... 389 Jolanta Maćkowicz, Ewa Śliwa, Joanna Wnęk-Gozdek Obecność jako kluczowa kompetencja nauczyciela-mistrza ................................ 397

Część III. Listy do Mistrza Anna Fidelus .................................................................................................................

Beata Piechota ..............................................................................................................

Joanna M. Łukasik ........................................................................................................

Jacek Tendej ..................................................................................................................

Monika Jurewicz ...........................................................................................................

Wanda Jakubaszek .......................................................................................................

Magdalena Ciechowska ...............................................................................................

Magdalena Szumiec .....................................................................................................

429 431 433 442 445 449 451 453

Noty o autorach ............................................................................................................ 455

Lukasik Jagielska Kowal_W poszukiwaniu drog.indb 8

13.03.2020 13:25:27

Kilka słów wprowadzenia To chyba dobry moment, żeby mu powiedzieć To, co od dawna układałam w myślach.

Wisława Szymborska, W dyliżansie

Książka W poszukiwaniu drogi… Refleksje na kanwie relacji Mistrz – uczeń dedykowana jest Profesorowi Mirosławowi J. Szymańskiemu. Jej powstanie nie wiąże się w zasadzie z wydarzeniem, jubileuszem, rocznicą, choć i taka w biogramie naukowym Profesora jest. Wynika raczej z potrzeby serca – chęci okazania wdzięczności Mistrzowi przez wypromowanych przez niego doktorów.

Pierwsza część tytułu nawiązuje do publikacji Profesora, a przez autorów artykułów traktowana jest jako metafora. Każdy bowiem, poszukując własnej drogi naukowego rozwoju, połączył ją z drogą Mistrza, by iść z nim, przy nim, tuż obok, rozwijać się i czerpać ze źródła jego mądrości siłę do pokonywania dystansu. Czujemy się zaszczyceni i wyróżnieni, że mogliśmy, i możemy wciąż, doświadczać wspólnej drogi. Kolejność wejścia na nią zaakcentowana została układem artykułów w częściach drugiej i trzeciej, a datą umowną spotkania jest moment obrony pracy doktorskiej promowanej przez Profesora. Pierwsza część książki stanowi natomiast swoiste naukowe i życiowe przesłanie Mistrza do uczniów.

Profesor Szymański to niekwestionowany autorytet w dziedzinie pedagogiki, ze szczególnym mistrzostwem w zakresie socjologii edukacji. Dla autorów tekstów dedykowanych mu w niniejszej publikacji jest Mistrzem, Przyjacielem, Wyjątkowym Człowiekiem, dla którego każdy doktorant to szczególna osoba. Profesor potrafi wydobywać piękno z każdego człowieka, dlatego też jego doktoranci są ludźmi szczęśliwymi, mogąc się rozwijać pod czujnym okiem Mistrza. Jego życie dla innych, by służyć im swoją wiedzą, mądrością, z racji skromności Profesora nigdy nie jest nagłaśniane.

A zatem żeby inni mogli się dowiedzieć – lub utwierdzić w przekonaniu – że spotkanie z Profesorem Mirosławem J. Szymańskim jest zawsze zalążkiem dobrej zmiany, zachętą do rozwijania skrzydeł, okazją do doświadczania

Lukasik Jagielska Kowal_W poszukiwaniu drog.indb 9

13.03.2020 13:25:27

10

Kilka słów wprowadzenia

dotyku mądrości, postanowiliśmy złożyć mu hołd w postaci tej książki.

Może nie zawsze słowa oddają wdzięczność, jednakże podjęliśmy próbę, by uczynić ten krok i powiedzieć Czytelnikom, jak ważną i wyjątkową osobą jest Profesor Szymański. Bogactwo tematów, naukowych kategorii, różnorodność perspektyw prezentowanych w artykułach zawartych w dedykowanej mu publikacji są unaocznieniem znawstwa, skali naukowych zainteresowań Mistrza. Zawsze tematy podejmowanych przez nas prac i ich kontynuacje na potrzeby kolejnych awansów były ziarnem wiedzy wyrastającym z erudycji, naukowej mądrości Profesora. Nasz wkład w rozwój nauki stanowił zaledwie kroplę w morzu jego wiedzy przekazywanej nam bezpośrednio i na tysiącach stron zapisanych w naukowych monografiach, artykułach, esejach, publikowanych wykładach. „Najważniejszy jest Człowiek” – to maksyma życiowa Profesora Szymańskiego, realizowana przez niego każdego dnia z zaangażowaniem, z troską, z ciekawością i ogromną skromnością. Mistrz zawsze towarzyszy, nigdy nie narzuca. Jak Sokrates prowadzi do odkrywania prawdy, wyboru najlepszej naukowej drogi. Rozmowa jest jego największą siłą. Skupiony, empatyczny, prowokujący do myślenia, łamania schematów i rutyny. „Dodawać innym otuchy to najlepsze, co człowiek może uczynić”1 – tak żyje, pracuje i buduje relacje z ludźmi Profesor Mirosław J. Szymański. To relacje są dla niego wartością. Z niezwykłym taktem, wrażliwością i kulturą osobistą potrafi budować pomosty ku ludziom. Ma do tego dar. Jest to umiejętność Mistrza. Przyciąga do siebie ludzi, ma charyzmę. Jednak nigdy nie zatrzymuje nikogo na siłę, nie kieruje się w relacjach tak często wybieranym we współczesnym świecie własnym interesem. On kocha ludzi, a gotowość do spotkania z nimi jest naturalną i integralną częścią jego niezwykłej osobowości Mistrza-Pedagoga. Ludzie do niego przychodzą, niektórzy odchodzą. Są jednak tacy, którzy zostają na zawsze, a on dzieli się z nimi chlebem przyjaźni i pomaga znaleźć drogę do siebie.

Wśród licznych jego cech i najważniejszych wartości, które pragniemy naśladować, znajduje się odpowiedzialność: za pracę, za podjęte zadania, za dane słowo, za drugiego. Inne to wzajemność i zaufanie. Swoim życiem Profesor daje przykład wzajemności w relacjach poprzez zaangażowanie, ważne gesty i słowa. Mistrz pamięta o imieninach, składa życzenia świąteczne osobiście lub wysyłając kartki pocztowe czy chociażby za pomocą SMS-ów. Zawsze dba o relacje i celebruje ich znaczenie. Daje przykład tego, jak buduje się zaufanie. Poprzez szczerość, lojalność, dyskretne 1

P. Bosmans, s. 6.

Lukasik Jagielska Kowal_W poszukiwaniu drog.indb 10

13.03.2020 13:25:27

Kilka słów wprowadzenia

11

zainteresowanie, takt w udzielaniu wsparcia (Profesor zawsze wie, kiedy ktoś potrzebuje pomocy, tak jakby czytał w ludzkich myślach i sercach). Nigdy nie robi tego na siłę, nigdy sztucznie, nigdy „bo tak wypada”; zawsze postępuje dyplomatycznie z empatią i szczerym zaangażowaniem z dobrej woli. Kultura osobista jest kolejną cechą Mistrza, której doświadcza się w każdym momencie relacji, podczas każdego spotkania. Nienaganne maniery, wielka klasa i obycie Profesora imponują. Takich dżentelmenów jak on właściwie już nie ma. Profesor jest też osobą niezwykle skromną. Nigdy nie oczekuje braw, odznaczeń, nie ma w zwyczaju zabiegać o uznanie zasług, osiągnięć. Jego prawdziwa wielkość „nie szuka poklasku”. Jego mistrzostwo tego nie potrzebuje – samo się broni, a potwierdzeniem są ci, dla których jest ważny, znaczący, dla których jest wzorem – tysiące uczniów, setki magistrantów, blisko stu doktorów i innych osób, których nie sposób wymienić, a w których życiu, sercach i pamięci Profesor zagościł na zawsze i będzie obecny wiecznie.

Drogi Panie Profesorze, jesteśmy wdzięczni za wszystko, szczególnie za to, że dałeś nam szansę wzrastać w Twojej obecności, że karmiłeś nas najlepszymi ideami, byłeś drogowskazem wartości, że swoją pracowitością, sumiennością, naukowym zacięciem ciągle uczysz nas, kim powinien być prawdziwy człowiek nauki i od kogo przyszłość pedagogiki zależy. Pozwalasz nam, Mistrzu, żyć i doświadczać życia w dobrych czasach – bo czas to ludzie. To ludzie tworzą czasy – jak napisał św. Augustyn – a dzięki Tobie, i z Tobą, dla nas czasy były, są i będą najlepsze.

Parafrazując słowa Wisławy Szymborskiej, możemy śmiało powiedzieć: „Dla dzieł i dokonań Pańskich zawsze i czułość, i podziw, a Panu – królom równy pobyt na Wawelu”2.

Najdroższy Mistrzu, Wyjątkowy Panie Profesorze, prosimy o przyjęcie od nas skromnego bukietu wdzięczności w postaci niniejszej publikacji i prosimy, byś żył z nami i w nas zawsze.

Uczniowie

Bibliografia Bosmans P., Szymborska W.,

2

Por. W. Szymborska, W dyliżansie, s. 36.

Lukasik Jagielska Kowal_W poszukiwaniu drog.indb 11

13.03.2020 13:25:27

Nauczyciel ma wpływ na wieczność.

Nie jest bowiem w stanie określić, gdzie kończy się jego oddziaływanie.

Henry Brooks Adams

Wielce Szanowny Panie Profesorze!

Z okazji tak pięknego jubileuszu proszę przyjąć moje najserdeczniejsze gratulacje. Tak wspaniała droga kariery zawodowej i znaczący dorobek naukowo-dydaktyczny Pana Profesora zasługują na szczególne uznanie.

Mój najszczerszy szacunek budzą nieustające zaangażowanie Pana Profesora w służbę nauce oraz czynny udział we wszystkich obszarach aktywności naukowo-badawczej, dydaktycznej, organizacyjnej, a także społecznej. Wyrażam ogromny podziw dla liczby wypromowanych magistrantów, doktorantów (do grona których również się zaliczam) i habilitantów. Pragnę zaznaczyć, że sukcesy wielu z nich są istotnym i wartościowym śladem, jaki mógł Pan Profesor – jako wzorowy Nauczyciel – po sobie pozostawić.

To dla mnie zaszczyt, że dane mi było spotkać na swojej drodze zawodowej tak wspaniałą osobę – Mistrza, wybitnego Pedagoga i Człowieka nauki, który zawsze znalazł czas, by służyć cenną radą. Dlatego z całego serca pragnę podziękować Panu Profesorowi za okazaną pomoc podczas pisania mojej rozprawy doktorskiej. Zawsze będę mile wspominać wspólne spotkania przepełnione przyjazną i twórczą atmosferą. Jestem wdzięczna za każdą inspirującą rozmowę, każdą wskazówkę i każdy ofiarowany klucz otwierający przede mną bramy nauki. Serdecznie dziękuję, że miałam to szczęście i przywilej, by móc skorzystać z imponującej wiedzy i bogatego doświadczenia Pana Profesora. Życzę Panu Profesorowi wielu cudownych lat w zdrowiu, twórczych pomysłów życiowych i zawodowych oraz dużo siły i wytrwałości w ich realizacji. Niech zawsze towarzyszą Panu Profesorowi dobry humor i optymizm życiowy, pozwalający w szczęściu spędzić każdą chwilę.

Z wyrazami głębokiego szacunku Magdalena Szumiec

Lukasik Jagielska Kowal_W poszukiwaniu drog.indb 453

13.03.2020 13:25:56

Noty o autorach w kolejności obronionych dysertacji doktorskich Mirosław Sobecki – prof. dr hab., Uniwersytet w Białymstoku.

Mariola Wojciechowska – dr hab., prof. UJK, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Roma Kwiecińska – dr, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie.

Barbara Walasek-Jarosz – dr, niezależny analityk.

Anna Fidelus – dr hab., prof. UKSW, Uniwersytet Kardynała Wyszyńskiego w Warszawie.

Stanisław Kowal – dr, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie.

Andrzej Ryk – dr hab., prof. UP, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Urszula Tyluś – dr hab., prof. UPH, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach.

Józefa Matejek – dr, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie.

Jolanta Maćkowicz – dr hab., prof. UP, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie.

Beata A. Piechota – dr, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. S. Pigonia w Krośnie.

Joanna M. Łukasik – dr hab., prof. UP, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie.

Monika Jurewicz – dr, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Bożena Alejziak – dr, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie.

Jacek Tendej – dr, rektor Holy Spirit Seminary, Bomana – Port Moresby, Papua-Nowa Gwinea.

Lukasik Jagielska Kowal_W poszukiwaniu drog.indb 455

13.03.2020 13:25:56

456

Noty o autorach w kolejności obronionych dysertacji doktorskich

Anna Kwatera – dr, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie.

Zuzanna Zbróg – dr hab., prof. UJK, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Wanda Jakubaszek – dr, emeryt, adiunkt, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie.

Ewa Zawisza-Wilk – dr, Uniwersytet Pedagogiczny im KEN w Krakowie.

Ewa Śliwa – dr, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie.

Sławomir Trusz – dr hab., prof. UP, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie.

Joanna Smyła – dr, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Joanna Wnęk-Gozdek – dr, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie.

Magdalena Ciechowska – dr, Akademia Ignatianum w Krakowie.

Ewelina Zdebska – dr, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie.

Jarosław Korczak – dr, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie.

Magdalena Szumiec – dr, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie.

Mariusz Noga – dr, Uniwersytet Jagielloński.

Katarzyna Jagielska – dr, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie.

Lukasik Jagielska Kowal_W poszukiwaniu drog.indb 456

13.03.2020 13:25:56