LOT W STRONĘ WOLNOŚCI. HISTORIA WIELKIEJ UCIECZKI STANU WOJENNEGO

Janusz M. Szlechta

LOT W STRONE WOLNOSCI HISTORIA WIELKIEJ UCIECZKI STANU WOJENNEGO

Rozmowy z pilotem Krzysztofem Wasielewskim

Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków – Nowy Jork 2020

Moj_lot_Impuls.indd 3

8/16/20 7:06 PM

© Copyright by Janusz M. Szlechta, Nowy Jork 2020 All rights reserved, including the right of reproduction in whole or any part in any form.

Projekt okładki, projekt graficzny i skład komputerowy: Ilona T. Bruzda

Zdjęcia: Janusz M. Szlechta, Dokumenty i zdjęcia z archiwum Krzysztofa Wasielewskiego.

Dokumenty IPN (s. 116 – 173) Ilustracje na stronach 10 i 76 – fragmenty obrazu olejnego „Wiedeńczyk” autorstwa Tomasza Wasielewskiego Korekta: Jolanta Wysocka Wydanie I Kraków – Nowy Jork 2020 ISBN 978-83-8095-909-5 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich.

Printed in Poland

Moj_lot_Impuls.indd 4

8/16/20 7:06 PM

„Podstawą szczęścia jest wolność, a podstawą wolności odwaga” Tukidydes z Aten (460 p.n.e. – 395 p.n.e.)

Moj_lot_Impuls.indd 5

8/16/20 7:06 PM

Od autora Na moim biurku biurku ww redakcji redakcji nowojorskiego nowojorskiego „Nowego „Nowego Dziennika” – gazety polskojęzycznej dla Polaków na wschodnim wybrzeżu USA – zadzwonił telefon. Kiedy podniosłem słuchawkę, usłyszałem miły męski głos: „Nazywam się Krzysztof Wasielewski. Chciałbym spotkać się z panem i porozmawiać. Zależy mi na tym, aby nagłośnić sprawę zbiórki pieniędzy dla Fundacji ‚Wiedeńczyk’. Mam dużo do opowiedzenia, więc słuchanie mnie będzie wymagało cierpliwości. Czy znajdzie pan dla mnie czas?”.

Zaintrygowała mnie ta nieoczekiwana propozycja.

Zadzwoniłem raz, potem drugi... Rozmawialiśmy coraz częściej i coraz dłużej. Pan Krzysztof opowiedział mi kawałek swojej historii, tak niesamowitej, że w końcu postanowiłem z nim się spotkać.

Mieszka w ładnym domu w spokojnej okolicy, mniej więcej w połowie drogi między Nowym Jorkiem a Albany, stolicą stanu Nowy Jork. Przywitaliśmy się serdecznie, jakbyśmy się znali od lat. Średniego wzrostu, dojrzały, wysportowany mężczyzna wywiera pozytywne wrażenie swoją energią i pogodną twarzą.

Powiedział mi, że w wieku 52 lat zaczął biegać w maratonach.

Pierwszy raz pobiegł w maratonie w roku 2005 i dedykował

Moj_lot_Impuls.indd 7

8/16/20 7:06 PM

8

LOT W STRONE WOLNOSCI go bardzo choremu wówczas papieżowi Janowi Pawłowi II. Teraz ma już ich na swoim koncie kilkadziesiąt, w tym pięć przebiegniętych w Bostonie i 11 w Nowym Jorku. No i pobiegł w maratonie w Krakowie, bo właśnie tam był kiedyś żołnierzem. Latał jako pilot samolotem An-2 w 13. Pułku Lotnictwa Transportowego.

W stanie wojennym tym samolotem uciekł z Krakowa do Wiednia. Ucieczkę przygotował wraz z dwoma kolegami.

Zabrali ze sobą żony i czworo dzieci. Poleciał z nimi mechanik, który nieoczekiwanie znalazł się na pokładzie i którego – ze względu na własne bezpieczeństwo – nie mogli zostawić.

Polskie władze uznały potem, że został porwany.

Kiedy wylądowali w Wiedniu, zajęły się nimi służby austriackie. Następnego dnia przyleciał do Wiednia sam premier ówczesnego rządu PRL Mieczysław Rakowski, aby domagać się odesłania uciekinierów do Polski. Ale Austriacy ich nie wydali.

Krzysztof Wasielewski dosyć szybko, wraz z kilkuletnią córką Luizą, trafił do Stanów Zjednoczonych. Jego koledzy z rodzinami też ostatecznie wylądowali w USA, tyle że dwa lata później.

Samolot An-2, oznaczony numerem bocznym 7447, wrócił z Wiednia do Polski. Do 2012 roku był w służbie polskiego wojska. Potem trafił do Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie i zyskał nazwę „Wiedeńczyk”. Powstała nawet Fundacja „Wiedeńczyk An-2”, której najważniejszym zadaniem jest utrzymanie tego samolotu w stanie lotnym.

Pan Krzysztof wspiera tę fundację finansowo.

W 2016 roku Krzysztof Wasielewski podjął decyzję, aby przebiec trasę, którą kiedyś, wiele lat temu, wraz z przyjaciółmi

Moj_lot_Impuls.indd 8

8/16/20 7:06 PM

Od autora

9

przeleciał samolotem z Krakowa do Wiednia. Tym biegiem, w symboliczny sposób, zamknął historię tamtej ucieczki.

I o tym też opowiada w tej książce...

Moj_lot_Impuls.indd 9

8/16/20 7:06 PM

10

Moj_lot_Impuls.indd 10

LOT W STRONE WOLNOSCI

8/16/20 7:06 PM

190

Moj_lotIPN2.indd 190

LOT W STRONE WOLNOSCI

8/16/20 9:36 PM

Aneks • ECHA UCIECZKI

191

Pod prąd ucieczki „Wiedeńczyka”.

Sentymentalny powrót do Polski …

1 kwietnia 1982 roku trzech chorążych z ówczesnej 13.

Eskadry Lotnictwa Transportowego: Krzysztof Wasielewski, Jerzy Czerwiński i Andrzej Malec, uprowadziło samolot An-2 z lotniska w Balicach. Na pokładzie był także wbrew swojej woli mechanik pokładowy Bronisław Wrona. An-2 wylądował na podmokłej łące w Czernichowie, gdzie na pokład wsiadła m.in. córka Wasielewskiego, Luiza. Łącznie było ich już dziesięcioro.

Na Schwechat przejęli ich Austriacy, a później Amerykanie.

Dopiero 9 czerwca 1982 r. Krzysztofowi Wasielewskiemu udało się uciec do USA. Czekała tam już na niego przebywająca na leczeniu żona Barbara. W listopadzie 1982 r. sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego – za nielegalne opuszczenie kraju i uprowadzenie samolotu – skazał zaocznie każdego z trzech chorążych na 15 lat pozbawienia wolności, konfiskatę mienia i zasądził po milionie ówczesnych złotych na rzecz jednostki w Balicach. Po upadku PRL-u uciekinierom obniżono kary do 10 lat więzienia, a w 1995 r. ostatecznie ułaskawił ich prezydent Lech Wałęsa. …

Swą wyprawę Krzysztof Wasielewski rozpoczął na lotnisku Schwechat koło Wiednia, a zakończył w Wadowicach. W 1982 r. było na odwrót – uprowadzony przez wojskowych An-2 z Balic startował z Czernichowa, a lądował w Austrii. TA HISTORIA JESZCZE SIĘ NIE SKOŃCZYŁA...

Biegł w przeciwnym kierunku – z lotniska Schwechat, na którym zyskali wolność, do Wadowic, w okolicach których o mały

Moj_lotIPN2.indd 191

8/16/20 9:36 PM

192

LOT W STRONE WOLNOSCI włos nie doszło do tragedii. Tragedii, mogącej pozbawić życia wszystkich, którzy pamiętnego dnia znaleźli się na pokładzie wojskowego samolotu An-2 o numerze taktycznym 7447.

Wasielewski biegał przez całe życie. Jeszcze przed pójściem do wojska, a później i w wojsku, m.in. podczas obozów kondycyjnych na Groniku w Zakopanem. Ale przez całe życie był średniodystansowcem. Pokonywał tysiąc, półtora tysiąca metrów. A potem przyszedł czas na maratony. Był 2005 r., stan zdrowia Jana Pawła II pogarszał się coraz bardziej, więc wysiłek na długim dystansie Krzysztof Wasielewski postanowił poświęcić właśnie jemu. Pierwszy maraton przebiegł w Pheonix w Arizonie, w koszulce z wizerunkiem Karola Wojtyły i napisem „Santo Subito”, słowami, które po śmierci papieża Polaka były na ustach wszystkich rodaków. Od tego czasu przebiegł 53 maratony, w tym cztery ultramaratony, których długość wynosiła więcej niż 42 km 195 m. No i to, co nazywa superultramaratonem.

Bieg z Wiednia do Wadowic – 428 km w 91 godzin, który odbył w kwietniu.

Pomysł chodził za nim, odkąd zaczął biegać maratony.

Myślał, że uda się mu go zrealizować z kolegami z Polski, ale ostatecznie pobiegł sam (tylko na początku, na krótkim odcinku, towarzyszył mu przyjaciel z USA, lekarz David Walker).

– Biegłem od „mebla” do „mebla”, jak w slangu lotniczym określaliśmy punkty orientacyjne na trasie lotu – uśmiecha się Krzysztof Wasielewski.

Na początek więc Schwechat, lotnisko pod Wiedniem, nad którym podczas ucieczki z PRL-u zameldowali się słowami: „Uniform Foxtrot Oscar (UFO) from Poland. Lot do USA z międzylądowaniem w Wiedniu”. Lecąc wówczas do Wiednia, kierowali się na wzgórze Kahlenberg, z którego

Moj_lotIPN2.indd 192

8/16/20 9:36 PM

Aneks • ECHA UCIECZKI

193

król Jan III Sobieski dowodził odsieczą stolicy Austrii.

Później okolice Hohenau an der March, austriackiego miasteczka u zbiegu granicy dzisiaj z Czechami i Słowacją, a wówczas z Czechosłowacją, gdzie „Wiedeńczyk” przeleciał nad wieżami strażniczymi, będącymi wyznacznikiem żelaznej kurtyny, czyli granicy między komunistycznym Wschodem a wolnym Zachodem. Dziś przebiega tędy… turystyczny szlak rowerowy „Iron Curtain Trail”. Wtedy byli przekonani, że sowieckie wojsko zacznie do nich strzelać. – Miejsce zmieniło się nie do poznania. Nie zapamiętałem z czasu ucieczki wielkich farm wiatrowych, pól naftowych z szybami niczym w Kuwejcie – mówi Wasielewski. Nie zmienił się za to przebieg linii wysokiego napięcia, wzdłuż której dotarli wówczas do Hohenau z miasteczka Kuty, pobliskiego rozległego węzła kolejowego na terenie obecnej Słowacji.

Kolejnym ważnym punktem na trasie superultramaratonu, a wcześniej ucieczki na Zachód, był zamek w Czachticach, w Małych Karpatach. Strzelająca w niebo i bieląca się z oddali bryła gotyckiej warowni rzucała się w oczy z pokładu samolotu.

Stąd już biegacz miał tylko „kawałek” do Nowego Miasta nad Wagiem, Trenczyna, Żyliny i Czadczy, a stamtąd do granicy z Polską.

Przed Krzysztofem Wasielewskim był więc już tylko odcinek przez Karpaty. Ale niezwykle mocno naznaczony emocjami wspomnień sprzed ponad trzech dekad. Bo to w Beskidzie Małym, na szczycie wzniesienia zwanego Królewizną, w okolicach Jaszczurowej, w sąsiedztwie Gronia Jana Pawła II, na wysokości niewiele ponad 800 m n.p.m., wszyscy omal nie stracili życia, kiedy „Wiedeńczyk” zahaczył brzuchem o drzewa. Stało się to po tym, kiedy w ostatniej chwili zdecydowano o zmianie

Moj_lotIPN2.indd 193

8/16/20 9:36 PM

194

LOT W STRONE WOLNOSCI kursu na Wiedeń. – W lotnictwie mówi się często, że błąd poprawiony w porę nie jest błędem. Ale tamten przed laty sprawił, że piloci tego lotu nigdy więcej się nie spotkali i nie porozmawiali jak mężczyźni. To był moment, w którym wszystko mogło się skończyć... – zawiesza głos Krzysztof Wasielewski.

Ostatni odcinek poprowadził do Wadowic, superultramaraton zakończył się obok chrzcielnicy, przy której chrzczono małego Karola Wojtyłę. Dla Krzysztofa Wasielewskiego bardzo symbolicznie...

Rekordowego dnia częściowo marszem, a częściowo biegiem pokonał 54 km; najkrótszy dzienny dystans wyniósł 38,5 km. Podczas wcześniejszych maratonów zebrał 7,5 tysiąca dolarów na remonty „Wiedeńczyka”. Bo samolot oddany Polakom przez Austriaków jeszcze wiele, wiele lat służył na Balicach. A teraz jest latającym eksponatem Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie.

Po ucieczce na Zachód, będącej sprzeciwem wobec wprowadzenia stanu wojennego, Krzysztof Wasielewski poukładał sobie życie w Stanach Zjednoczonych, pod Nowym Jorkiem. Latał zarobkowo krótko – z opryskami i pasażerami, większość czasu przepracował jak inspektor sanitarny. Dwa lata temu przeszedł na emeryturę. Doczekał się dwojga wnucząt – Lucjan i Liora mieszkają na Florydzie. Nie zostawi ich, ale postanowił sobie, że teraz, gdy ma już swobodę, więcej czasu będzie spędzać w Polsce. Bo zawsze za nią tęsknił. 15 maja pobiegnie w 15. PZU Cracovia Maraton. Mówi, że dla niego tamta ucieczka z PRL-u jeszcze się nie skończyła. Bo uciekinierzy nie usiedli nigdy więcej razem przy stole...

Piotr Subik

Moj_lotIPN2.indd 116

8/16/20 9:36 PM

Aneks • ECHA UCIECZKI

195

Podpis pod zdjęciem: Królewizna w Beskidzie Małym. 1 maja 1982 r. w tym miejscu omal nie zakończyła się tragicznie ucieczka Krzysztofa Wasielewskiego z PRL „Dziennik Polski”, 6 maja 2016 r. (pisownia oryginalna)

Moj_lotIPN2.indd 117

8/16/20 9:36 PM

SPIS TREŚCI Od autora .................................................................................. 7 Część I. Kurs 220 ..................................................................... 11 Część II. Bieg pod prąd ........................................................... 77 Aneks. Echa ucieczki .............................................................. 117

Moj_lot_Impuls.indd 2

8/16/20 7:06 PM