Między negacją a afirmacją – czy kryzys oddziaływań pedagogicznych?

Między negacją a afirmacją – czy kryzys oddziaływań pedagogicznych?

Rutkowiak, Wajsprych_Miedzy negacja a afirmacja… 1

26.09.2012 11:18

Naukowe Forum Pedagogów Olsztyńskiej Szkoły Wyższej im. Józefa Rusieckiego Tom 7

Rutkowiak, Wajsprych_Miedzy negacja a afirmacja… 2

26.09.2012 11:18

Między negacją a afirmacją – czy kryzys oddziaływań pedagogicznych? pod redakcją Joanny Rutkowiak Danuty Wajsprych

Kraków 2012

Rutkowiak, Wajsprych_Miedzy negacja a afirmacja… 3

26.09.2012 11:18

© Copyright by Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego, 2012 © Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2012

Recenzent: dr hab. Henryk Mizerek, prof. UWM

Redakcja wydawnicza: Aleksandra Bylica

Projekt okładki: Joanna Tumaniec

Opracowanie typograficzne: Andrzej Augustyński Alicja Kuźma

ISBN 978-83-89067-53-1 ISBN 978-83-7850-046-9

Publikacja dofinansowana przez Olsztyńską Szkołę Wyższą im. Józefa Rusieckiego

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2012

Rutkowiak, Wajsprych_Miedzy negacja a afirmacja… 4

26.09.2012 11:18

Spis treści Wprowadzenie (Joanna Rutkowiak) ...........................................................................

7

Maria Czerepaniak-Walczak – Kryzys zaufania do wychowania czy do instytucji wychowawczych? ..................................................................................................

13

Joanna Rutkowiak – Pieniądze a oddziaływania wychowawcze w warunkach rzeczywistości neoliberalnej ...................................................................................

27

Danuta Wajsprych – Reifikacja jako przejaw kryzysu wychowania ...............................

41

Roman Leppert – Pomiędzy psyche a soma. Somatyzacja tożsamości jako przyczynek do dyskusji o kryzysie wychowania .........................................................................

57

Natalia Nikulina – Współczesne priorytety w wychowaniu – doświadczenia rosyjskie ......

67

Elena Myczko – Pedagogiczne zagrożenia w praktyce oddziaływań wychowawczych ......

71

Kamila Zdanowicz-Kucharczyk – Edukacja streetworkerów – pedagogika społeczna wobec problemu dziecka ulicy .................................................................

75

Alina Rozłucka – Od niewiedzy do afirmacji osobowościowej .......................................

97

Małgorzata Ciczkowski-Giedziun – Wydobywanie mocnych stron rodziny znajdującej się w sytuacji problemowej ......................................................................................... 111

Rutkowiak, Wajsprych_Miedzy negacja a afirmacja… 5

26.09.2012 11:18

Rutkowiak, Wajsprych_Miedzy negacja a afirmacja‌ 6

26.09.2012 11:18

Wprowadzenie Obrady uczestników V Naukowego Forum Pedagogów Olsztyńskiej Szkoły Wyższej im. Józefa Rusieckiego, które odbyły się w czerwcu 2011 roku, merytorycznie ukierunkowano hasłem i pytaniem: „Między negacją a afirmacją – czy kryzys oddziaływań pedagogicznych?”. Pokłosie tego spotkania stanowią dwie książki: w niniejszym tomie skupiono się na poszukiwaniu odpowiedzi na tytułowe pytanie na poziomie ogólnym, natomiast druga publikacja dotyczy penetrowania kryzysowej jakości wychowania w wybranych obszarach empirii wychowawczej.

Olsztyńskie spotkania gromadzą ludzi różnych specjalności i zaawansowania badawczego, ukierunkowań pedagogicznych i doświadczeń zawodowych. Ostatnio, dzięki rozwijaniu kontaktów naukowych między OSW a środowiskiem pedagogów Uniwersytetu im. Immauela Kanta w Kaliningradzie, nabierają one międzynarodowego wymiaru. Stanowiąc – z jednej strony – okazję do wymiany myśli, dyskutowania problematyki pedagogicznej uznanej przez organizatorów za szczególnie aktualną, z drugiej strony są też źródłem inspiracji i twórczych przyszłościowych pomysłów.

Wyróżnikiem olsztyńskich spotkań pedagogicznych jest ich kameralny charakter. Dzięki temu stwarzają one szczególny klimat do spokojnych rozmów, do wyciszonego skupienia uwagi i do namysłu w atmosferze moderato, o jaką coraz trudniej w warunkach dużych zgromadzeń, które cechują masowość i pośpiech.

Pytanie zawarte w temacie obrad V Forum wynika z jakości dzisiejszej rzeczywistości. Z jednej strony odbieramy ją jako napiętą, pełną sprzeczności, trudną do poznawczego spenetrowania, naznaczoną kryzysem, rozumianym w ujęciu Ricoeura jako zakłócenie stosunku miedzy horyzontem oczekiwania a przestrzenią doświadczenia1, z drugiej zaś – jako interesującą, wręcz fascynującą i zarazem taką, jakiej chcielibyśmy sprostać, ponieważ to ona właśnie stanowi ramę naszego życia.

Szczególną trudność w interpretowaniu jakości teraźniejszości stwarza kultura neoliberalna, która przesyca współczesne czasy. Tak właśnie pojmuje się dominujący obecnie ład społeczno-ekonomiczno-polityczny, dla którego naczelną wartością 1 P. Ricoeur, Kryzys – zjawisko swoiście nowoczesne, przeł. K. Michalski [w:] J. Białostocki i in., O kryzysie. Rozmowy w Castel Gandolfo, Res Publica, Warszawa 1990.

Rutkowiak, Wajsprych_Miedzy negacja a afirmacja… 7

26.09.2012 11:18



Wprowadzenie

jest zysk jako idea i fenomen wielokierunkowo przenikający myślenie i działania ludzi. Chodzi jednak o zysk lokowany ponad ludźmi – co N. Chomsky niezwykle celnie wyeksponował w tytułem swojej książki2.

Ten stan rzeczy wpływa na jakość edukacji. Uznaje się wprawdzie potrzebę tworzenia i realizowania pozytywnych programów kształcenia i wychowania ukierunkowanych na poznawczy i osobowościowy rozwój ludzi, pojawia się jednak zwątpienie w możliwości oddziaływań wychowawczych w warunkach, gdy wszechobecne i jakby nieuchronne są naciski kultury neoliberalnej. Formułuje i weryfikuje się hipotezę o funkcjonowaniu podporządkowanego idei neoliberalnej edukacyjnego programu ekonomii korporacyjnej3. Przewiduje się w nim wymuszone formowanie ludzi sprawnie funkcjonujących jako tryby układu systemowego w formule wydajnych, subordynowanych producentów, niezmordowanych konsumentów, którzy obciążają się ponad własną wydolność w imię zaspokajania potrzeb tworzonych dla nich przez korporacyjnych aktywistów marketingowych, oraz ludzi „przemiałowych” – jak nazwał ich Z. Bauman – czyli nieradzących sobie w układzie, ale stanowiących zarazem przykład złego losu dla tych, którzy nie podporządkują się narzucanym regułom4.

Do realizacji zamysłów edukacyjnych typu neoliberalnego wykorzystuje się wielkie siły polityczne, finansowe, ideologiczne. Pomimo obecnego kryzysu tej koncepcji i krytyki odpowiadającej jej praktyki społecznej, dzieje się tak nadal5.

Proponowane neoliberalne rozwiązania i działania naturalizuje się w sferze nadawanych im sensów i przedstawia jako wszechobecne, konieczne, oczywiste, zdeterminowane wyższymi racjami, a wiec takimi, jakim nie sposób się oprzeć.

U wychowawców może to wywoływać poczucie bezsilności i konieczności podporządkowywania się siłom, wobec których jest się jakby bezradnym, ponieważ przytłaczają globalność, bezwzględność, konsekwencja i koherencja stosowanych działań oraz potęga środków neoliberalnego obiegu.

2 N. Chomsky, Zysk ponad ludzi. Neoliberalizm a ład globalny, przeł. M. Zuber, Wyd. Dolnośląskie, Wrocław 2000.

3 J. Rutkowiak, Czy istnieje edukacyjny program ekonomii korporacyjnej [w:] E. Potulicka, J. Rutkowiak, Neoliberalne uwikłania edukacji, Impuls, Kraków 2010.

4 Z. Bauman, Życie na przemiał, przeł. T. Kunz, WL, Kraków 2005.

5 A. Saad-Filho, D. Johnston (red.), Neoliberalizm przed trybunałem, przeł. J.P. Listwan, Książka i Prasa, Warszawa 2009; H. James, Koniec globalizacji. Czego nauczył nas wielki kryzys?, przeł. R. Włoch, Scholar, Warszawa 2010; S. George, Czyj kryzys, czyja odpowiedź, przeł. L. Mazur, Książka i Prasa, Warszawa 2011; T. Sedláček, Ekonomia dobra i zła. W poszukiwaniu istoty ekonomii od Gilgamesza do Wall Street, przeł. D. Bakalarz, Studio Emka, Warszawa 2012.

Rutkowiak, Wajsprych_Miedzy negacja a afirmacja… 8

26.09.2012 11:18

Wprowadzenie



Edukatorzy reagują na ten stan dwojako. Jedni głoszą konieczność adaptacji, mówią o potrzebie przystosowania się do realiów rynkowej rzeczywistości, zamieniania instytucji kształcących w przedsiębiorstwa – a dotyczy to nawet uniwersytetów, o konkurencyjnym kształceniu na potrzeby rynku, o przygotowywaniu kapitału ludzkiego, co rzeczywiście wiąże się z uzyskiwaniem maksymalnych korzyści ze sprzedaży ludzkich umiejętności, zdolności, motywacji do pracy, tyle że spływających przede wszystkim do kas korporacyjnych pracodawców. Drudzy mają krytyczny stosunek do takich programów i – opowiadając się za prorozwojowymi, humanistycznymi oddziaływaniami wychowawczymi – prowadzą krytyczne analizy, przejawiają opór, niekiedy przechodzący w skuteczny odpór.

W największym skrócie tak właśnie można scharakteryzować sytuację społeczno-edukacyjną, stanowiącą kontekst dzisiejszej edukacji, a także odbytego w Olsztynie V Forum Pedagogów poświęconego kwestii kryzysu oddziaływań wychowawczych.

Referaty wygłoszone na forum ułożono w tym tomie w formalnym porządku ogólności/szczegółowości podejmowanych przez autorów zagadnień. Jednak teksty te można również usystematyzować tematycznie i wyodrębnić wypowiedzi poruszające takie aspekty, jak: – formułowanie pozytywnych programów wychowania; – pogłębione diagnozowanie obecnego stanu rzeczy z wydobywaniem specyfiki aktualnych komplikacji oddziaływań wychowawczych; – pomysły działań naprawczych już wdrażanych bądź możliwych w przedstawionej sytuacji neoliberalnego uwikłania edukacji.

Artykuł N. Nikuliny, zatytułowany Współczesne priorytety w wychowaniu – doświadczenia rosyjskie, dotyczy właśnie tworzenia programów wychowawczych oraz sygnalizuje, że w Rosji edukacja staje się obecnie priorytetem narodowym, co przejawia się we wprowadzaniu do szkół i uczelni nowych, wyższych standardów określanych mianem „standardów nowego pokolenia”, w dyskutowaniu na temat ustawy o kształceniu oraz zmianach w systemie zarządzania instytucjami oświatowymi. Autorka zwraca również uwagę na problem pedagogicznego ryzyka, jakie wiąże się z założonymi celami wychowania oraz faktycznie osiąganymi wynikami.

Do tekstów, które rozwijają i analitycznie pogłębiają ów wątek ryzyka, ale pojmowanego jako komplikacje szeroko rozumianych oddziaływań wychowawczych, można zaliczyć artykuły M. Czerepaniak-Walczak, R. Lepperta, E. Myczko oraz D. Wajsprych. M. Czerepaniak-Walczak (Kryzys zaufania do wychowania czy do instytucji wychowawczych?) pyta o to, jak żyć w tej rzeczywistości oraz jak wspierać osoby i zmiany społeczne w warunkach nieufności. R. Leppert (Pomiędzy psyche a soma. Somatyzacja tożsamości jako przyczynek do dyskusji o kryzysie wychowania)

Rutkowiak, Wajsprych_Miedzy negacja a afirmacja… 9

26.09.2012 11:18



Wprowadzenie

zwrócił z kolei uwagę na nasilającą się w społeczeństwie jednostronną orientację doznaniową, stawiającą człowieka, a dokładniej ciało ludzkie, w stanie zagrożenia.

W referacie E. Myczko (Pedagogiczne zagrożenia w praktyce oddziaływań wychowawczych) wyraziście i przekonująco zabrzmiał wątek trudności, jakie odczuwa młodzież w związku ze znalezieniem się w sytuacji wolności. D. Wajsprych (Reifikacja jako przejaw kryzysu wychowania) przedstawiła filozoficzny wywód, szeroko odwołujący się do literatury, poświęcony pojęciu urzeczowienia, które w toku wychowania może dotyczyć zarówno uczniów, jak i nauczycieli. Ważne jest, że rozważanie problemu reifikacji wyzwala świadomość wolności i w ten sposób stawia przed ludźmi kwestię odpowiedzialności wychowawczej.

W trzeciej wyodrębnionej tutaj grupie tekstów podjęto zagadnienie niełatwych, ale jednak możliwych do zastosowania w praktyce oddziaływań wychowawczych realizowanych w formule prób opartych na poczuciu odpowiedzialności, wzajemnego zaufania, wytrwałości i pozytywnego współdziałania. W tekście A. Rozłuckiej (Od niewiedzy do afirmacji osobowościowej) przedstawiono doświadczenia prowadzonego przez autorkę terapeutycznego Punktu Pomocy Psychologicznej dla młodzieży akademickiej. Na podstawie obszernego materiału empirycznego pokazano poważne trudności życiowe, napięcia i głębokie frustracje młodych ludzi oraz szczególną socjalizacyjną rolę uczelni, gdzie niejednokrotnie odnajdują oni nie tylko miejsce zdobywania wiedzy, ale coś więcej – swój lepszy świat. Tekst J. Rutkowiak (Pieniądz a oddziaływania wychowawcze w warunkach kryzysowej rzeczywistości neoliberalnej) zawiera krytyczny szkic na temat rzeczywistości neoliberalnej, ale przede wszystkim wychodzi z propozycją i uzasadnia możliwość prowadzenia rozmów między wychowankami a wychowawcami, rozmów o pieniądzu właśnie, traktowanych jako określony sposób budowania relacji wychowawczych z młodzieżą w warunkach szerzącego się spieniężenia rzeczywistości. E. Zdanowicz-Kucharczyk poruszyła w swoim artykule problem dzieci ulicy – osamotnionych, zagrożonych, zaniedbanych. Edukacja streetworkerów – pedagogika społeczna wobec problemu dziecka ulicy przedstawia teoretyczne analizy tego problemu oraz praktyczne wskazówki odnośnie do prowadzenia codziennej realnej pracy terapeutyczno-wychowawczej w warunkach dzisiejszej ulicy.

Podsumowując, zastanawiam się nad nastrojem optymizmu bądź pesymizmu pedagogicznego wyłaniającym się z tekstów tego tomu. Niniejszą książkę odbieram jako wypowiedź optymistyczną. Można się w tym miejscu odwołać do myśli B. Suchodolskiego – że pomimo przeszkód i trudności trzeba pielęgnować wychowanie jako wysiłek wychodzący naprzeciw oczekiwaniom żywych ludzi, a zarazem

Rutkowiak, Wajsprych_Miedzy negacja a afirmacja… 10

26.09.2012 11:18

Wprowadzenie



stanowiący nieprzemijającą wartość kultury6. Publikacja to również zapis dyskursu realistycznego, w którym autorski optymizm nie jest łatwy i naiwny, tylko przesycony interpretacyjnym wysiłkiem krytycznej demaskacji otaczających nas zjawisk oraz nieuniwersalizującymi charakterystykami podejmowanych – mimo wszystko – prób wychowawczych.

Joanna Rutkowiak

Bibliografia Bauman Z., Życie na przemiał, przeł. T. Kunz, WL, Kraków 2005.

Chomsky N., Zysk ponad ludzi. Neoliberalizm a ład globalny, przeł. M. Zuber, Wyd. Dolnośląskie, Wrocław 2000.

George S., Czyj kryzys, czyja odpowiedź, przeł. L. Mazur, Książka i Prasa, Warszawa 2011.

James H., Koniec globalizacji. Czego nauczył nas wielki kryzys?, przeł. R. Włoch, Scholar, Warszawa 2010.

Ricoeur P., Kryzys – zjawisko swoiście nowoczesne, przeł. K. Michalski [w:] J. Białostocki i in., O kryzysie. Rozmowy w Castel Gandolfo, Res Publica, Warszawa 1990.

Rutkowiak J., Czy istnieje edukacyjny program ekonomii korporacyjnej [w:] E. Potulicka, J. Rutkowiak, Neoliberalne uwikłania edukacji, Impuls, Kraków 2010.

Saad-Filho A., Johnston D. (red.), Neoliberalizm przed trybunałem, przeł. J.P. Listwan, Książka i Prasa, Warszawa 2009.

Sedláček T., Ekonomia dobra i zła. W poszukiwaniu istoty ekonomii od Gilgamesza do Wall Street, przeł. D. Bakalarz, Studio Emka, Warszawa 2012.

Suchodolski B., Wychowanie mimo wszystko, WSiP, Warszawa 1990.

6

B. Suchodolski, Wychowanie mimo wszystko, WSiP, Warszawa 1990.

Rutkowiak, Wajsprych_Miedzy negacja a afirmacja… 11

26.09.2012 11:18

Rutkowiak, Wajsprych_Miedzy negacja a afirmacja‌ 12

26.09.2012 11:18