Poczucie wspólnoty a poczucie jakości życia oraz satysfakcja ze związków miłosnych

Alina Kałużna-Wielobób, Karolina Dubiel, Klaudia Czopkowicz, Dorota Duda

Poczucie wspólnoty a poczucie jakości życia oraz satysfakcja ze związków miłosnych

Kraków 2021

Kalużna_Poczucie wspólnoty a poczucie jakosci życia.indd 3

2021-11-30 07:05:09

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2021 © Copyright by Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej, Kraków 2021 © Copyright by Alina Kałużna-Wielobób, 2021 © Copyright by Karolina Dubiel, 2021 © Copyright by Klaudia Czopkowicz, 2021 © Copyright by Dorota Duda, 2021 Recenzent: dr hab. Krzysztof Mudyń, prof. AIK Redakcja wydawnicza: Joanna Bień Opracowanie typograficzne: Barbara Kerschner Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz Zdjęcie wykorzystane na okładce: © REDPIXEL | stock.adobe.com

Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie ISBN 978-83-66990-24-1 Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2021

Kalużna_Poczucie wspólnoty a poczucie jakosci życia.indd 4

2021-11-30 07:05:09

Spis treści Wprowadzenie ............................................................................................... 7 Rozdział 1 Poczucie wspólnoty jako dyspozycja osobowościowa ...................................... 9 1.1. Poczucie wspólnoty w ujęciu Alfreda Adlera ........................................ 9 1.2. Nowa operacjonalizacja adlerowskiego poczucia wspólnoty – model trójczynnikowy ......................................................................... 12 1.3. Poczucie wspólnoty a terminy pokrewne ............................................. 15 1.4. Korelacje poczucia wspólnoty z innymi zmiennymi ............................ 19 1.5. Wprowadzenie do aktualnych badań – wstępne cele i założenia .......... 20 Rozdział 2 Poczucie wspólnoty a jakość życia w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości .......................................................................................... 21 2.1. Wprowadzenie .................................................................................... 21 2.2. Poczucie jakości życia .......................................................................... 21 2.3. Charakterystyka okresu wczesnej, średniej i późnej dorosłości ............. 27 2.4. Metoda ............................................................................................... 32 2.5. Wyniki ................................................................................................ 34 2.6. Dyskusja ............................................................................................. 42 Rozdział 3 Style przywiązania a poczucie wspólnoty oraz satysfakcja ze związku miłosnego ..................................................................................... 47 3.1. Wprowadzenie .................................................................................... 47 3.2. Style przywiązania .............................................................................. 48 3.3. Satysfakcja ze związku miłosnego ........................................................ 54 3.4. Metody badań ..................................................................................... 66

Kalużna_Poczucie wspólnoty a poczucie jakosci życia.indd 5

2021-11-30 07:05:09

6

Spis treści

3.5. Wyniki .............................................................................................. 71 3.6. Omówienie wyników ........................................................................ 80 Rozdział 4 Poczucie wspólnoty a zazdrość o partnera w związkach miłosnych ............... 85 4.1. Wprowadzenie .................................................................................. 85 4.2. Koncepcje zazdrości .......................................................................... 85 4.3. Metoda ............................................................................................. 96 4.4. Wyniki .............................................................................................. 98 4.5. Omówienie wyników ........................................................................ 101 Rozdział 5 Podsumowanie ............................................................................................. 103 Bibliografia ................................................................................................... 109

Kalużna_Poczucie wspólnoty a poczucie jakosci życia.indd 6

2021-11-30 07:05:09

Wprowadzenie Ponad 80 lat temu (w latach trzydziestych ubiegłego wieku) Alfred Adler (1938/1986; 2005) opisał wymiar poczucia wspólnoty jednostki z innymi ludźmi jako istotny dla kierunku i celu jej życia, poczucia sensu życia, zdrowia psychicznego i jakości życia jej oraz społeczeństwa. Jego koncepcja oparta jest na wnikliwych obserwacjach i studiach przypadków klinicznych. Poczucie wspólnoty odnosi się do wewnętrznego związku człowieka z innymi ludźmi, z szeroko rozumianą ludzką wspólnotą, poczucia więzi z innymi oraz do dominującej motywacji życiowej.

W przypadku osób o wysokim poczuciu wspólnoty wiodąca życiowa motywacja jest motywacją prowspólnotową, związaną z dążeniem do wspólnego dobra (co przejawia się w myślach, przeżyciach i przede wszystkim w działaniu), natomiast w przypadku osób niemających poczucia wspólnoty motywacja ta jest antywspólnotowa – zdominowana przez dążenie do pokonania innych ludzi, zdobycia nad nimi przewagi, co pozwoli skompensować poczucie niższości. Adler (1938/1986) uważa, że pomyślna realizacja zadań życiowych i rozwiązywanie problemów życiowych zależą od poczucia wspólnoty.

Koncepcja Adlera została sformułowana niemalże wiek temu, jednak zagadnienie poczucia wspólnoty wydaje się współcześnie bardzo ważne. Z jednej strony w dzisiejszych czasach panuje globalizacja, a z drugiej strony ludzie mają problemy ze wspólnotowością. Dzięki Internetowi nawiązują kontakty z coraz szerszą grupą osób, ale są to często kontakty bardzo powierzchowne, a prezentacja własnego wizerunku bywa nierzadko ważniejsza od jakości kontaktu z drugim człowiekiem. W dążeniach do osiągania sukcesów zawodowych często rywalizacja przeważa nad współpracą z innymi. A obecnie, w warunkach ograniczenia kontaktów społecznych i dotykającej wielu osób społecznej izolacji związanych z sytuacją pandemii, temat ten wydaje się dodatkowo zyskiwać na znaczeniu.

Aby umożliwić badania nad związkami adlerowskiego poczucia wspólnoty z innymi konstruktami, zgodnie z aktualnym paradygmatem, dokonano nowej operacjonalizacji konstruktu poczucia wspólnoty (Kałużna-Wielobób, 2017; Kałużna-Wielobób, Strus, Cieciuch, 2020). Wyodrębniono trzy czynniki poczucia wspólnoty: orientację prowspólnotową oraz dwie orientacje antywspólnotowe: antywspólnotową dominację i antywspólnotową izolację.

Kalużna_Poczucie wspólnoty a poczucie jakosci życia.indd 7

2021-11-30 07:05:09

8

Wprowadzenie

Badania przedstawione w tej monografii mają charakter wstępny i pilotażowy. Ich celem było poznanie związków między poziomem poczucia wspólnoty a funkcjonowaniem w różnych obszarach życia. W rozdziale pierwszym przedstawione zostaną poczucie wspólnoty w ujęciu Alfreda Adlera oraz jego współczesna operacjonalizacja (postadlerowskie ujęcie poczucia wspólnoty). Rozdział drugi zawiera opis badań dotyczących związków między poczuciem wspólnoty a różnym wymiarami jakości życia w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości oraz porównanie poziomu poczucia wspólnoty w tych trzech okresach rozwojowych.

W rozdziale trzecim i czwartym przedstawione zostaną badania pokazujące znaczenie poczucia wspólnoty dla satysfakcji ze związku miłosnego. Założono, że osoby o wyższym poczuciu wspólnoty będą bardziej usatysfakcjonowane jakością swoich związków miłosnych. Badania zaprezentowane w rozdziale trzecim będą uwzględniały również style przywiązania, a te w rozdziale czwartym – zazdrość o partnera. W podsumowaniu znajdują się najważniejsze wnioski z przedstawionych we wcześniejszych rozdziałach badań i ich znaczenie.

Badania te wydają się ważne także w aspekcie praktyki psychologicznej.

Wyniki badań nad związkami poczucia wspólnoty z poczuciem jakości życia mogą mieć potencjalnie zastosowanie w psychoprofilaktyce, wspomaganiu rozwoju młodzieży oraz ludzi dorosłych, jak również w psychoterapii. Potwierdzenie przyjętych na bazie koncepcji Adlera założeń o pozytywnych związkach poczucia wspólnoty z satysfakcją ze związku miłosnego może pomóc w psychoedukacji z tego zakresu, jak też w terapii par. Jest to pierwsza z serii monografii dotyczących poczucia wspólnoty. W kolejnym tomie (Kałużna-Wielobób, Głąb, Pawlak, Marchwiany, 2021) przedstawione zostaną badania pokazujące związki między poczuciem wspólnoty a poczuciem skuteczności u sportowców oraz związki między poczuciem wspólnoty a wypaleniem zawodowym.

Kalużna_Poczucie wspólnoty a poczucie jakosci życia.indd 8

2021-11-30 07:05:09

Rozdział 5

Podsumowanie Poniżej przedstawiono najważniejsze wnioski z badań.

I. Poczucie wspólnoty i poczucie jakości życia w trzech okresach dorosłości (badania opisane w rozdziale 2): 1. Poczucie wspólnoty w trzech okresach dorosłości. Najwyższe poczucie wspólnoty, a więc najwyższy poziom orientacji prowspólnotowej i najniższe poziomy orientacji antywspólnotowych (dominacji i izolacji), mają osoby w okresie późnej dorosłości, nieco niższe – osoby w okresie średniej dorosłości, a najniższe (spośród osób dorosłych) osoby w okresie wczesnej dorosłości. Wynik ten może wskazywać na to, że poczucie wspólnoty u osób dorosłych rozwija się wraz z wiekiem, z rozwojem człowieka dorosłego, co byłoby zgodne z koncepcją rozwoju E. Eriksona i rozwijaniem generatywności i cnoty troski w wieku średnim oraz mądrości w późnej dorosłości. Oczywiście wnioski o różnicach związanych z okresem życia wymagają potwierdzenia w badaniach podłużnych, gdyż nie można tu wykluczyć również różnic pokoleniowych (efekt kohorty). Być może młodsze pokolenia, dorastające w innych warunkach, mają niższe poczucie wspólnoty niż pokolenia starsze, co może być związane z promowaniem obecnie w kulturze nastawienia na indywidualne osiągnięcia i osłabieniem więzi międzyludzkich. Oczywiście nie można wykluczyć, że oba te zjawiska się nakładają.

2. Poczucie jakości życia w trzech okresach dorosłości. Poczucie jakości życia najwyższe jest w okresie średniej dorosłości, nieco niższe w późnej dorosłości, a najniższe we wczesnej dorosłości.

3. Związki między poczuciem wspólnoty a poczuciem jakości życia.

W okresach wczesnej i średniej dorosłości stwierdzono pozytywne związki między orientacją prowspólnotową a poczuciem jakości życia we wszystkich sferach: psychofizycznej, psychospołecznej, podmiotowej i metafizycznej. Stwierdzono również negatywne związki między orientacjami antywspólnotowymi (dominacją i izolacją) a powyższymi sferami jakości życia. W okresie późnej dorosłości stwierdzono jedynie związki poczucia

Kalużna_Poczucie wspólnoty a poczucie jakosci życia.indd 103

2021-11-30 07:05:21

104

Rozdział 5. Podsumowanie

wspólnoty z poczuciem jakości życia w sferze metafizycznej (pozytywny związek z orientacją prowspólnotową oraz negatywny z antywspólnotową dominacją i izolacją). W tej grupie wiekowej stwierdzono także negatywny związek między jakością życia w sferach psychospołecznej i podmiotowej a antywspólnotową dominacją. Nie stwierdzono natomiast związków poczucia wspólnoty z jakością życia w sferze psychofizycznej. Reasumując: poczucie wspólnoty koreluje z poczuciem jakości życia we wszystkich okresach dorosłości, ale korelacje te są najbardziej znaczące w wieku wczesnej dorosłości, a słabną w późnej dorosłości.

II. Poczucie wspólnoty, style przywiązania i zazdrość a satysfakcja ze związków miłosnych (badania opisane w rozdziale 3 i 4): 1. Style przywiązania a poczucie wspólnoty. Stwierdzono związki między stylami przywiązania do partnera w relacji intymnej w dorosłości a poczuciem wspólnoty. Antywspólnotowa dominacja okazała się pozytywnie związana ze stylem unikowym, a negatywnie ze stylem bezpiecznym. Antywspólnotowa izolacja z kolei okazała się pozytywnie związana ze stylami lękowo-ambiwalentnym i unikowym (związek ze stylem lękowym okazał się silniejszy). Oczekiwane pozytywne związki orientacji prowspólnotowej ze stylem bezpiecznym nie okazały się jednoznaczne, ale zmierzały w kierunku zgodnym z oczekiwaniami (wymagają jednak dalszej weryfikacji na większej próbie).

2. Style przywiązania i poczucie wspólnoty a satysfakcja ze związku. a) Potwierdzono związki między bezpiecznym stylem przywiązania a wszystkimi wymiarami satysfakcji ze związku. W przypadku skal pozytywnych (intymność, samorealizacja i podobieństwo) oraz ogólnego wyniku satysfakcji ze związku są to korelacje dodatnie. Związek bezpiecznego stylu przywiązania z rozczarowaniem relacją jest negatywny. Natomiast w przypadku stylu unikowego stwierdzono negatywne związki z intymnością, podobieństwem i ogólną satysfakcją, a pozytywne – z rozczarowaniem. b) Jeśli chodzi o związki między poczuciem wspólnoty a wymiarami satysfakcji ze związku, to analiza relacji między pojedynczymi zmiennymi pokazywała wyniki zgodne z kierunkiem oczekiwań. Orientacja prowspólnotowa okazała się pozytywnie związana z trzema wymiarami satysfakcji w związku (intymnością, samorealizacją i podobieństwem) oraz z ogólnym poziomem satysfakcji. Antywspólnotowa dominacja okazała się negatywnie związana z intymnością i podobieństwem oraz pozytywnie z wymiarem „negatywnym” – rozczarowaniem. Nie stwierdzono związków z antywspólnotową izolacją. Jednak kiedy przeprowadzono analizy uwzględniające jednocześnie powiązania między

Kalużna_Poczucie wspólnoty a poczucie jakosci życia.indd 104

2021-11-30 07:05:22

Rozdział 5. Podsumowanie 105

orientacjami wspólnotowymi i stylami przywiązania a satysfakcją ze związku, to istotnymi predyktorami tej ostatniej okazały się style przywiązania (a jak stwierdzono wcześniej, style przywiązania i orientacje wspólnotowe są ze sobą również powiązane). Analiza powiązań między tymi czynnikami wymaga więc dalszych badań na większej próbie i bardziej szczegółowych analiz.

Warto zauważyć, że w innych badaniach (Nosek, 2020) orientacja prowspólnotowa okazała się pozytywnie związana z wszystkimi składnikami miłości w ujęciu R. Sternberga oraz ogólnym poziomem satysfakcji ze związku.

3. Poczucie wspólnoty a zazdrość w związku. Stwierdzono pozytywne związki między ogólnym poziomem zazdrości w związkach miłosnych a orientacjami antywspólnotowymi: antywspólnotową dominacją oraz izolacją, jednak wyniki te wymagają potwierdzenia w dalszych badaniach (gdyż nie wszystkie analizy potwierdziły istotność tych związków). Najbardziej jednoznaczny okazał się wynik pokazujący, że antywspólnotowa izolacja jest pozytywnie związana ze wskaźnikiem behawioralnym zazdrości.

Jednak i ta korelacja była jedynie umiarkowana.

Przedstawione badania wykazały, że osoby dorosłe o wysokim poczuciu wspólnoty cieszą się wyższym poczuciem jakości życia w różnych sferach oraz są bardziej usatysfakcjonowane jakością swoich związków miłosnych i doświadczają w nich mniejszego nasilenia zazdrości. Wyniki te wstępnie potwierdzają twierdzenia Adlera o istotnym znaczeniu poczucia wspólnoty dla jakości funkcjonowania człowieka, co badacz podkreślał szczególnie w jednej z ostatnich prac: Sens życia (1938/1986). Związki między poczuciem wspólnoty a poczuciem jakości życia są szczególnie silne w okresie wczesnej dorosłości. W późniejszych okresach życia (zwłaszcza w późnej dorosłości) wzrasta poczucie wspólnoty, a związki między poziomem poczucia wspólnoty a poczuciem jakości życia co prawda stają się słabsze, ale nadal istnieją.

Uzyskane wyniki mogą zostać wykorzystane w praktyce psychologicznej, na przykład w terapii małżeństw/par oraz w psychoedukacji. W działaniach tych warto włączyć pracę nad rozwijaniem poczucia wspólnoty oraz pokazywanie negatywnych skutków nastawień antywspólnotowych dla jakości związków. Jest to ważne w pracy z każdą grupą wiekową osób dorosłych, ale z uwagi na zadanie rozwojowe wczesnej dorosłości, jakim jest rozwój zdolności do budowania satysfakcjonujących i trwałych związków intymnych, może to mieć szczególne znaczenie dla osób w tym okresie rozwojowym. Rosnąca liczba rozwodów sugeruje, że młodzi dorośli (zresztą starsi dorośli również) nie mają wiedzy, jak pracować nad rozwojem szczęśliwych związków, gdzie ludzie, żyjąc razem, będą stawali się sobie nawzajem coraz bliżsi, jakość więzi miłosnej między nimi będzie wzrastała,

Kalużna_Poczucie wspólnoty a poczucie jakosci życia.indd 105

2021-11-30 07:05:22

106

Rozdział 5. Podsumowanie

a związek miłosny będzie się rozwijał. Z wyników badań nad parami można wnioskować, że po obniżeniu młodzieńczej namiętności (której charakterystyką jest to, że trwa ona raczej krótko), co jest związane z istotnym w jej powstawaniu czynnikiem fizjologicznym i tym, że nie jest ona zależna od świadomej woli człowieka (Wojciszke, 2018), spada również związana z namiętnością idealizacja partnera oraz własnego związku – satysfakcja ze związku często także stopniowo spada. Jego dalszy rozwój zależy od innych czynników, na przykład zdolności do rozwijania poziomu intymności między partnerami, a więc wzajemnego zaufania, zrozumienia, wzajemnego wsparcia, rozumienia i zdolności do zaspokajania swoich potrzeb, jakości komunikacji (na przykład w sytuacjach sporów), sprawności emocjonalnej i wzajemnej troski, jak również radzenia sobie z trudnościami i własnymi (oraz partnera) destrukcyjnymi wzorcami. Niestety większość ludzi wydaje się nie mieć wiedzy, jak nad tym pracować (jeśli zależy im na jakości i trwałości związku). Przekazy w baśniach często pokazują, że najważniejsze to zdobyć najlepszego partnera (księcia/księżniczkę), a potem „było weselisko i żyli długo i szczęśliwie”. Brakuje jednak wzorców, jak to „długo i szczęśliwie” osiągnąć. Psychoedukacja i treningi psychologiczne skoncentrowane na pracy nad jakością relacji w bliskich związkach intymnych wydają się więc bardzo potrzebne. Badania przedstawione w tej książce pokazują, że w programach takiej aktywności (psychoedukacyjnej, treningowej) warto byłoby zawrzeć działania służące pracy nad rozwojem poczucia wspólnoty oraz identyfikacji nastawień antywspólnotowych, połączonej z obserwacją, jakie skutki (w związkach) przynoszą nastawienia prowspólnotowe, a jakie antywspólnotowe. Co prawda w monografii zajmowano się poczuciem wspólnoty jako względnie stabilną dyspozycją osobowościową, jednak nawet u samego A. Adlera można znaleźć informacje, że poczucie wspólnoty może być również (potencjalnie) rozwijane w późniejszych okresach życia (niż kluczowe dla kształtowania się dyspozycji pierwsze lata życia).

Można także przyjąć, że również w odniesieniu do tego konstruktu uzasadnione jest założenie o istnieniu poczucia wspólnoty jako zarówno stabilnej dyspozycji, jak i (chwilowego) stanu. Zwiększenie świadomości motywów podejmowanych działań oraz tego, do jakich one mogą prowadzić skutków, dałoby ludziom większą możliwość świadomego wyboru działań opartych na takich motywach, które doprowadzą do stawianych przez nich celów. A więc zakładając, że danej osobie zależy na jakości związku miłosnego z ukochanym/ukochaną, uświadomienie jej skutków działań, zachowań (w relacji z partnerem) wynikających z motywów prowspólnotowych i antywspólnotowych mogłoby się okazać dla niej cenne.

Wyniki badań przedstawionych w niniejszej monografii mogą być również wykorzystane do wspomagania rozwoju człowieka dorosłego w okresach średniej i późnej dorosłości. Treningi wspomagające rozwój poczucia wspólnoty mogą wspierać rozwój takich kluczowych dla rozwoju w tych okresach jakości psychicznych, jak generatywność oraz mądrość. W obliczu kultu młodości i promowania

Kalużna_Poczucie wspólnoty a poczucie jakosci życia.indd 106

2021-11-30 07:05:22

Rozdział 5. Podsumowanie 107

głównie takich wartości, jak młodzieńcza uroda i atrakcyjność, potrzebne wydaje się wspomaganie rozwoju tych jakości i cnót psychicznych, które mogą być źródłem szczęścia, spełnienia i poczucia sensu również w późniejszych okresach życia człowieka. Czyż nie byłoby sensowne promowanie wzorców pozwalających człowiekowi wraz z wiekiem żyć w sposób (dla niego) coraz bardziej sensowny i spełniający oraz sprawiających, że średnia i późna dorosłość byłyby postrzegane przez pryzmat jakości, które mogą być rozwijane (takich jak mądrość), a nie tylko właściwości, które z wiekiem podlegają regresowi (takich jak sprawność fizyczna czy uroda mierzona kryteriami młodości)?

Badania przedstawione w tej książce miały charakter wstępny i pilotażowy. W przyszłości warto byłoby przeprowadzić dalsze badania o tej tematyce na większych grupach badanych i uzyskane dane poddać bardziej zaawansowanym metodom analizy statystycznej. Warto byłoby też przeprowadzić badania podłużne nad związkami miłosnymi, pokazujące, jak w zależności od poziomu poczucia wspólnoty partnerów rozwijają się one na przestrzeni wielu lat oraz czy istnieje związek między poczuciem wspólnoty a poziomem satysfakcji ze związku po dłuższym czasie.

Kalużna_Poczucie wspólnoty a poczucie jakosci życia.indd 107

2021-11-30 07:05:22