Aspiracje życiowe młodzieży stojącej u progu dorosłości

Aspiracje życiowe młodzieży stojącej u progu dorosłości

Aspiracje yciowe młodzie y.indd1 1

2010-01-29 10:05:17

Aspiracje yciowe młodzie y.indd2 2

2010-01-29 10:05:18

Kinga Musialska

Aspiracje życiowe młodzieży stojącej u progu dorosłości

Kraków 

Aspiracje yciowe młodzie y.indd3 3

2010-01-29 10:05:18

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 

Recenzent: dr Ewa Matłosz-Mamak

Korekta: Zespół

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

ISBN ----

Oficyna Wydawnicza „Impuls” - Kraków, ul. Turniejowa / tel. () --, fax () -- www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie II, Kraków 

Aspiracje yciowe młodzie y.indd4 4

2010-01-29 10:05:18

Spis treści Wstęp ................................................................................................................................



Rozdział  Problematyka aspiracji życiowych w literaturze przedmiotu .................................. .. Pojęcie aspiracji i poziomu aspiracji ...................................................................... .. Rodzaje aspiracji ....................................................................................................... .. Uwarunkowania aspiracji ....................................................................................... .. Badania nad aspiracjami młodzieży w literaturze przedmiotu ........................

    

Rozdział  Założenia metodologiczne badań ................................................................................. .. Przedmiot i cel badań .............................................................................................. .. Problemy i hipotezy badawcze .............................................................................. .. Metody, techniki i narzędzia badawcze ............................................................... .. Organizacja badań, charakterystyka terenu badań i badanej grupy ................

    

Rozdział  Aspiracje życiowe młodzieży stojącej u progu dorosłości w świetle wyników badań własnych ................................................................................................................ .. Aspiracje edukacyjno-zawodowe badanej młodzieży ........................................ ... Aspiracje edukacyjne ..................................................................................... .... Rodzaj aspiracji edukacyjnych ........................................................ .... Poziom aspiracji edukacyjnych ....................................................... ... Aspiracje zawodowe ...................................................................................... .... Rodzaj aspiracji zawodowych ......................................................... .... Poziom aspiracji zawodowych ........................................................ ... Niektóre uwarunkowania aspiracji edukacyjnych i zawodowych ......... .... Motywy kontynuacji szkoły średniej i motywy wyboru zawodu ................................................................................. .... Wykształcenie rodziców a aspiracje edukacyjno-zawodowe badanej młodzieży ............................................................................. .... Kategoria zawodowa rodziny a aspiracje edukacyjno-zawodowe badanych uczniów ............................................................................. .... Samoocena a aspiracje edukacyjno-zawodowe badanej młodzieży .............................................................................

Aspiracje yciowe młodzie y.indd5 5

            

2010-01-29 10:05:18



Spis treści

.... Miejsce zamieszkania a aspiracje edukacyjno-zawodowe badanej młodzieży ...........................................................................  .... Sytuacja rodzinna a aspiracje edukacyjne badanej młodzieży ...........................................................................  .... Warunki materialne a aspiracje edukacyjne badanej młodzieży ...........................................................................  .. Aspiracje materialno-bytowe badanej młodzieży .............................................  ... Aspiracje materialne ....................................................................................  .... Rodzaj aspiracji materialnych .......................................................  .... Poziom aspiracji materialnych ......................................................  ... Aspiracje bytowe ..........................................................................................  .... Rodzaj aspiracji bytowych .............................................................  .... Poziom aspiracji bytowych ............................................................  ... Niektóre uwarunkowania aspiracji materialnych i bytowych ..............  .... Samoocena a aspiracje materialno-bytowe badanej młodzieży ...........................................................................  .... Miejsce zamieszkania a aspiracje dotyczące miejsca zamieszkania badanych ...........................................................................................  .. Aspiracje osobiste i rodzinne ...............................................................................  ... Aspiracje osobiste ........................................................................................  .... Aspiracje badanej młodzieży dotyczące najbardziej pożądanych wartości i właściwości najbardziej przez nią cenionych ............  .... Najbardziej pożądane przez badanych cechy u przyszłego partnera życiowego .........................................................................  .... Zainteresowania i aspiracje dotyczące czasu wolnego badanej młodzieży ...........................................................................  ... Aspiracje rodzinne .......................................................................................  .... Aspiracje rodzinne badanej młodzieży dotyczące założenia rodziny ............................................................................  .... Aspiracje rodzinne badanej młodzieży dotyczące terminu założenia rodziny ............................................................................  ... Niektóre uwarunkowania aspiracji osobistych i rodzinnych ...............  .... Czynniki kształtujące poglądy i opinie badanych uczniów ......  .... Sytuacja rodzinna a aspiracje dotyczące założenia rodziny badanej młodzieży ...........................................................................  .... Struktura rodziny a aspiracje dotyczące założenia rodziny badanej młodzieży ...........................................................................  Rozdział  Analiza indywidualnych przypadków .......................................................................  .. Aspiracje życiowe uczniów technikum na wsi na przykładzie Ani i Daniela ...........................................................................................................  .. Aspiracje życiowe uczniów technikum w małym mieście na przykładzie Radka i Marka ........................................................................................................ 

Aspiracje yciowe młodzie y.indd6 6

2010-01-29 10:05:18

Spis treści



.. Aspiracje życiowe uczniów technikum w dużym mieście na przykładzie Oli i Macieja ............................................................................................................  Zakończenie ...................................................................................................................  Bibliografia ......................................................................................................................  Aneks ...............................................................................................................................  Spis tabel i wykresów .................................................................................................... 

Aspiracje yciowe młodzie y.indd7 7

2010-01-29 10:05:18

Aspiracje yciowe młodzie y.indd8 8

2010-01-29 10:05:18

Wstęp Aspiracje są dążeniami, zamierzeniami, pragnieniami, życzeniami, potrzebami i zainteresowaniami jednostki, które wpływają na jej zachowania i plany oraz warunkują jej dalszą drogę życiową, a które uwarunkowane są czynnikami natury psychologicznej, socjologicznej i pedagogicznej.

Aspiracje życiowe, głównie aspiracje edukacyjno-zawodowe, odgrywają istotną rolę w życiu młodzieży stojącej u progu dorosłości, a ich badania prowadzone są w różnych celach. Jednym z nich jest chęć prognozowania na temat przyszłego zachowania się badanej populacji. Wiedza o aspiracjach młodzieży może dać wyobrażenie o tym, jakie wartości będzie wyznawała za – lat najbardziej wykształcona grupa obywateli, która stanie się formacją tworzącą idee i wpływającą na kształt myślenia innych ludzi o niższym poziomie wykształcenia. Istnieje konieczność badań aspiracji uczniów dla potrzeb pedagogów z bardzo wielu względów. Po pierwsze, badanie aspiracji zwiększa zasób informacji o sprawach dotyczących młodzieży, które mogą być wykorzystane do poznania charakterystyki przedmiotu oddziaływań. Po drugie, pozwalają na uzyskanie informacji o istniejących aspiracjach uczniów w celu ich ewentualnej modyfikacji, pozwalają na określenie skutków oddziaływań wychowawczych szkoły po długotrwałym okresie interakcji z uczniami. Po trzecie, mają istotne znaczenie dla ludzi zajmujących się problematyką celów wychowania i kształcenia, uzyskana wiedza o aspiracjach pozwala bowiem na kontrolę i weryfikację założonych celów z faktycznymi życzeniami i celami młodzieży. Wiedza ta jest przydatna do określenia środków, jakie trzeba zgromadzić oraz kosztów, jakie trzeba ponieść w celu realizacji wartościowych wychowawczo celów. Po czwarte, dają orientację dotyczącą tego, jakie aspiracje cieszą się nieformalnym poparciem w środowisku rówieśniczym, a jakie dezaprobatą. Znajomość aspiracji młodzieży może być wykorzystana przy organizowaniu różnych form działalności kulturalno-oświatowej. Treść aspiracji młodzieży należy uwzględnić także przy prognozowaniu kierunków rozwoju oświaty, zatrudnienia oraz wytwarzania dóbr konsumpcyjnych. Znajomość dążeń młodych ludzi może być wykorzystana w korekcji aspiracji lub ukierunkowywaniu aspiracji już istniejących, a także stwarza możliwość właściwego ukształtowania aspiracji życiowych, w tym osobistych i społecznych, ich wzajemnego stosunku i związanej z tym hierarchii wartości .  

A. Janowski, Aspiracje młodzieży szkół średnich, PWN, Warszawa , s. –.

Z. Skorny, Aspiracje młodzieży oraz kierujące nimi prawidłowości, Ossolineum, Wrocław , s. –.

Aspiracje yciowe młodzie y.indd9 9

2010-01-29 10:05:18



Wstęp

Przedmiotem badań przedstawionych w książce są aspiracje życiowe młodzieży stojącej u progu dorosłości, zbadano je na przykładzie młodzieży technikum w wieku – lat, uczęszczającej do klasy trzeciej. Zagadnienia dotyczące aspiracji życiowych obejmują aspiracje edukacyjne, zawodowe, osobiste i rodzinne, ich poziom oraz uwarunkowania socjologiczne, psychologiczne i pedagogiczne.

Głównym celem badań jest poznanie i opis aspiracji życiowych młodzieży stojącej u progu dorosłości oraz ich uwarunkowań. Szczegółowe cele poznawcze badań obejmują poznanie związków zachodzących między samooceną, środowiskiem terytorialnym, wykształceniem rodziców, kategorią zawodową rodziny, sytuacją rodzinną, strukturą rodziny a aspiracjami życiowymi oraz poznanie ich wpływu na kształtowanie się aspiracji edukacyjnych, zawodowych, osobistych i rodzinnych. Celem praktycznym badań jest opracowanie wniosków, które mogłyby podwyższyć poziom pracy dydaktyczno-wychowawczej w celu optymalizacji przyszłości młodzieży.

W rozdziale pierwszym książki przedstawiono zagadnienia teoretyczne dotyczące problematyki aspiracji życiowych w literaturze przedmiotu. Omówiono pojęcie aspiracji i poziomu aspiracji, główne rodzaje aspiracji oraz uwarunkowania, a także ukazano analizę dotychczasowego stanu badań nad aspiracjami młodzieży w literaturze przedmiotu.

Rozdział drugi zawiera założenia metodologiczne badań własnych: cel i przedmiot badań, problemy i hipotezy badawcze, metody, techniki i narzędzia badawcze oraz charakterystykę terenu badań i badanej populacji.

W rozdziale trzecim zaprezentowano wyniki badań własnych nad aspiracjami życiowymi młodzieży stojącej u progu dorosłości i ich uwarunkowaniami. Przedstawiono aspiracje edukacyjno-zawodowe, materialno-bytowe, osobiste i rodzinne badanej młodzieży oraz ich uwarunkowania, a także relacje występujące między aspiracjami życiowymi a czynnikami je determinującymi.

Rozdział czwarty poświęcono analizie indywidualnych przypadków, która pozwoliła w sposób bardziej szczegółowy ukazać aspiracje życiowe badanej młodzieży.

W zakończeniu książki przedstawiono wnioski płynące z badań i sformułowano postulaty zmian w praktyce pedagogicznej. W aneksie zawarto stosowane narzędzia badawcze.

Składam serdeczne podziękowania Młodzieży uczestniczącej w badaniach, Dyrekcjom Szkół, w których badania przeprowadzono, Recenzentowi za cenne uwagi zawarte w recenzji książki, Redaktorowi Naczelnemu i Zespołowi Oficyny Wydawniczej „Impuls” za pomoc w opublikowaniu mojej pracy oraz Rodzinie i Przyjaciołom za wsparcie.

Książkę tę dedykuję Wszystkim, którym zależy na rozwoju siebie i innych ludzi.

Aspiracje yciowe młodzie y.indd10 10

2010-01-29 10:05:19

Rozdział  Problematyka aspiracji życiowych w literaturze przedmiotu .. Pojęcie aspiracji i poziomu aspiracji Pojęcie aspiracji Termin aspiracje występuje w wielu publikacjach psychologicznych, socjologicznych, pedagogicznych i jest określany jako dążenie, pragnienie, zamierzenie. W literaturze przedmiotu występują różnorodne definicje naukowe aspiracji. Autorzy słowników nadają słowu aspiracje wielorakie znaczenie. W Słowniku wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysław Kopaliński określa aspirację jako „dążenie (do osiągnięcia czegoś), pragnienie (dopięcia celu, dobicia do czegoś)”. Włodzimierz Szewczuk w Słowniku psychologicznym ujmuje aspiracje jako: ) pragnienie osiągnięcia czegoś znaczącego, dążenie do jakiegoś celu, ambicja; ) przekonanie o własnych możliwościach w danym, szerszym lub węższym zakresie aktywności, będące dla człowieka podstawą oceny osiągniętych efektów działania.

Norbert Sillamy w Słowniku psychologii określa aspiracje jako: ogół skłonności popychających człowieka w stronę jakiegoś ideału, pragnienie osiągnięcia czegoś znaczącego. W odniesieniu do jakiejś czynności mówi się o aspiracjach, gdy realizowanie tej czynności jest dla jednostki równoznaczne ze zrealizowaniem swoich możliwości.

Termin aspiracje, jak czytamy w Wielkiej encyklopedii powszechnej, ma dwa rozumienia: potoczne i psychologiczne. Aspiracje w rozumieniu potocznym to: „pragnienie czegoś: dążenie do osiągnięcia czegoś” . W ujęciu psychologicznym jest to: dążenie do osiągnięcia nakreślonych sobie celów, pragnienie realizacji wyższych wartości, jak różnego rodzaju ideały życiowe, światopoglądowe .

    

W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa , s. .

W. Szewczuk (red.), Słownik psychologiczny, Wiedza Powszechna, Warszawa .

N. Sillamy, Słownik psychologii, Książnica, Katowice , s. .

Wielka encyklopedia powszechna, przew. kom. red. B. Suchodolski, PWN, Warszawa , s. .

Wielka encyklopedia powszechna, dz. cyt., s. .

Aspiracje yciowe młodzie y.indd11 11

2010-01-29 10:05:19



Rozdział . Problematyka aspiracji życiowych w literaturze przedmiotu

Znawcy problematyki aspiracji nadają słowu „aspiracje” inne znaczenie. Zbigniew Skorny uważa, że: aspiracje bywają określane jako dążenia, zamierzenia, pragnienia, życzenia dotyczące wyników własnego działania lub osiągnięcia za jego pośrednictwem pożądanych stanów satysfakcjonujących danego osobnika oraz spełniających dlań funkcję nagrody .

Autor określa też aspiracje jako: zaprogramowany przez danego osobnika wynik własnego działania ukształtowany pod wpływem uzyskanych w przeszłości informacji .

Bronisław Gołębiowski uważa, że aspiracje są motywem postaw i motywem działania i określa je jako: potrzeby, dążenia i zainteresowania, które jednostka planuje realizować, pretenduje do ich zaspokajania w określonym czasie i warunkach, przy pomocy działania własnego, innych ludzi, bądź własnego i innych.

Tadeusz Lewowicki określa aspiracje jako oczekiwania ludzi w zakresie własnych osiągnięć . Natomiast Mikołaj Kozakiewicz pisze, że aspiracje to: pragnienie czegoś, dążenie do czegoś w życiu, np. dążenie do osiągnięcia określonych, wytkniętych celów, pragnienie realizacji ambitnych planów, zadań itp .

Także Alicja Sokołowska definiuje aspiracje jako „ogół pragnień i dążeń dotyczących osobistej przyszłości jednostki”. Ponadto autorka podaje za J. Pieterem, że aspiracje to „nadzieje na powodzenie w urzeczywistnianiu określonych zamierzeń lub planów”. Zdaniem socjologa Brunona Hołysta aspiracje są zespołem dążeń wyznaczonych przez hierarchię celów – wartości, które jednostka akceptuje i które wpływają na jej plany życiowe .

Andrzej Janowski uważa, że aspiracje to: w miarę trwałe i względnie silne życzenia jednostki dotyczące właściwości lub stanów, jakimi ma się charakteryzować jej życie w przyszłości, oraz obiektów, jakie w tym życiu będzie chciała uzyskać .

Autor podkreśla, że aspiracje rozumiane w ten sposób nie ograniczają się tylko do rzeczy i spraw dostępnych całej społeczności, w jakiej badani żyją, ale także obej    

Z. Skorny, Aspiracje młodzieży oraz kierujące nimi prawidłowości, dz. cyt., s. .

B. Gołębiowski, Dynamika aspiracji, KiW, Warszawa , s. –.

Tamże, s. –.

T. Lewowicki, Indywidualizacja kształcenia, PWN, Warszawa , s. .

M. Kozakiewicz, Bariery awansu poprzez wykształcenie, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa , s. .  A. Sokołowska, Stosunek młodzieży do jej perspektyw życiowych, PWN, Warszawa , s. .  Tamże, s. .  B. Hołyst, Problemy młodego pokolenia. Studium z zakresu profilaktyki społecznej, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa , s. .  A. Janowski, Aspiracje młodzieży szkół średnich, dz. cyt., s. .

Aspiracje yciowe młodzie y.indd12 12

2010-01-29 10:05:19

.. Pojęcie aspiracji i poziomu aspiracji



mują niektóre przeświadczenia o pożądanych przez jednostkę stanach, nawet jeśli te przeświadczenia nie są przez jednostkę jasno sprecyzowane. A. Janowski dokonał podziału definicji pojęcia „aspiracje” na trzy grupy: aspiracje P (aspiracje w rozumieniu charakterystycznym dla psychologów), aspiracje S (aspiracje w rozumieniu charakterystycznym dla socjologów), aspiracje C (aspiracje w rozumieniu charakterystycznym dla osób próbujących uogólniać wiedzę o człowieku). Jego zdaniem, aspiracje P są to pragnienia lub dążenia o określonym natężeniu związane z zaspokojeniem pewnej potrzeby i (lub) nakierowane na określony cel. Za B. Gołębiowskim i M. Łoś autor określa aspiracje S jako zespół dążeń wyznaczonych przez hierarchię celów, które jednostka akceptuje oraz definiuje jako ważne i które przesądzają o jej planach życiowych. Aspiracje te mogą być rozumiane jako dominujące potrzeby, dążenia i zainteresowania jednostki czy grupy, objęte silnie umotywowanym zamiarem realizacji. Natomiast aspiracje C są to dążenia jednostki i powszechnie pożądane przez jednostkę obiekty. Jadwiga Szefer-Timoszenko uważa aspiracje jako zjawisko wieloaspektowe, które można rozpatrywać zarówno w kategoriach psychologicznych, jak i filozoficznych, socjologicznych i prakseologicznych. W ujęciu psychologicznym aspiracje to dążenia człowieka do zajęcia korzystnej (w subiektywnym odczuciu) pozycji na skali wartości, przy czym dążenia te mogą przybierać formę mniej lub bardziej realną w zależności od układu: wartości – możliwości, charakterystycznego dla danego człowieka. W ujęciu filozoficznym aspiracje są związane z wartościami, stanowią one materiał empiryczny, źródło, z którego można zaczerpnąć informacje, by na ich podstawie wnioskować o wartościach. W ujęciu socjologicznym aspiracje związane są ze środowiskowymi uwarunkowaniami, z genezą społecznie uznanych celów, z rolą środowiska w przekształcaniu celu działania w aspiracje. W ujęciu prakseologicznym realizacja aspiracji jest szczególną sytuacją zadaniową, w której stawiane przez jednostkę cele są zdeterminowane obiektywnie przez układ wartości i właściwości sytuacji zadaniowej oraz subiektywnie przez indywidualną preferencję wartości i subiektywną percepcję własnych możliwości . W rozumieniu Marii Łoś aspiracje są oczekiwaniami ludzi w zakresie własnych osiągnięć . Trafne rozumienie aspiracji podsuwa Antonina Kłoskowska. Według tej autorki aspiracje to: kategoria potrzeb świadomych, odnoszących się do przedmiotów i wartości aktualnie nieposiadanych lub takich, które wymagają stałego odnawiania, a są uznane za godne pożądania.

Zdaniem pedagoga Marcina Bryzka, aspiracje są czynnikiem silne determinującym zachowania człowieka, współdecydują o jego planach życiowych, o bliższych i dalszych zamierzeniach czy pragnieniach, a także wyznaczają kierunki działania,

 Tamże.  Tamże, s. –.  J. Szefer-Timoszenko, Aspiracje w życiu człowieka, UŚ, Katowice , s. –.  M. Łoś, Aspiracje a środowisko, PWN, Warszawa , s. .  A. Kłoskowska, Wartości, potrzeby i aspiracje kulturalne małej społeczności miejskiej, „Studia Socjologiczne” , nr .

Aspiracje yciowe młodzie y.indd13 13

2010-01-29 10:05:19



Rozdział . Problematyka aspiracji życiowych w literaturze przedmiotu

wpływają na osiągnięcia szkolne uczniów, na wybór zawodu, aktywność społeczną i kulturalną, na nawiązywane kontakty interpersonalne.

Aspiracje życiowe są rozumiane przez Jana Kupczyka jako: dążenie jednostki lub kategorii jednostek do osiągnięcia różnych wartości w życiu, pojmowanych przez nie jako cele życiowe i wyznaczające ich działanie .

Natomiast Jan Szczepański uważa, że aspiracje życiowe jednostki są istotnym elementem jej osobowości. Jego zdaniem aspiracje te zmieniają swoją strukturę, narastają lub wygasają w stosunku do rozmaitych wartości społecznych, dynamicznie zmieniają się i kształtują wraz z rozwojem osobowości danej jednostki .

W niniejszej książce terminem „aspiracje” określone będą dążenia, zamierzenia, pragnienia, życzenia, potrzeby i zainteresowaniami jednostki, które planuje ona realizować w przyszłości, które wpływają na jej zachowania i plany oraz warunkują jej dalszą drogę życiową, a które uwarunkowane są czynnikami natury psychologicznej, socjologicznej i pedagogicznej.

Poziom aspiracji Z pojęciem aspiracje ściśle wiąże się pojęcie poziomu aspiracji. Poziom aspiracji określany jest przez autorów jako wynik, rezultat działania, zespół dążeń. W Wielkiej encyklopedii powszechnej termin „poziom aspiracji” jest zdefiniowany jako „rezultat działania przewidywany przez osobę wykonującą zadanie lub realizującą jakiś cel”.

Władysław Okoń w Nowym słowniku pedagogicznym określa poziom aspiracji jako „przewidywany przez podmiot rezultat jego działań skierowanych na osiągnięcie nakreślonego sobie celu”. W swojej książce Tadeusz Lewowicki dokonuje trzech ujęć poziomu aspiracji: psychologicznego, socjologicznego, pedagogicznego. W rozumieniu psychologicznym poziom aspiracji to przewidywany lub spodziewany wynik działalności. W ujęciu socjologicznym dominuje takie ujęcie poziomu aspiracji, w którym aspiracje ludzi rozpatrywane są na tle pragnień i dążeń dużych oraz małych grup społecznych, a aspiracje tych grup stają się płaszczyzną odniesienia. W ujęciu pedagogicznym poziom aspiracji najczęściej rozumiany bywa podobnie jak w ujęciu socjologicznym, przy czym – obok odniesień do hierarchii wartości i rozumienia aspiracji o charakterze socjologicznym – pojawiają się rozważania o wartościach i aspiracjach o charakterze kulturowym. Zbigniew Skorny dokonuje podwójnego zdefiniowania poziomu aspiracji. Pierwsza definicja określa poziom aspiracji jako spodziewany lub przewidywany wynik działania lub poziom wykonania danej czynności, natomiast

     

M. Bryzek, Aspiracje zawodowe młodzieży [w:] Praca w systemie wychowawczym Ochotniczych Hufców Pracy, red. Z. Jasiński, I. Mudrecka, Antykwa, Opole – Dobieszków , s. .

J. Kupczyk, Uwarunkowania aspiracji życiowych młodzieży w starszym wieku szkolnym, UAM, Poznań , s. .

J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa , s. .

Wielka encyklopedia powszechna, dz. cyt., s. .

W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa , s. .

T. Lewowicki, Aspiracje dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa , s. –.

Aspiracje yciowe młodzie y.indd14 14

2010-01-29 10:05:19

.. Pojęcie aspiracji i poziomu aspiracji



druga definicja określa go jako poznawalny empirycznie wskaźnik celu działania.

Maria Tyszkowa i Andrzej Janowski określają poziom aspiracji jako wynik. M. Tyszkowa pisze w swojej książce, że „poziomem aspiracji nazywamy spodziewany z góry przez daną osobę wynik własnej czynności”. Z kolei Andrzej Janowski podaje trzy rozumienia poziomu aspiracji: poziom aspiracji P (poziom aspiracji w rozumieniu charakterystycznym dla psychologów), poziom aspiracji S (poziom aspiracji w rozumieniu charakterystycznym dla socjologów), poziom aspiracji C (poziom aspiracji w rozumieniu charakterystycznym dla osób próbujących uogólniać wiedzę o człowieku). Jego zdaniem poziom aspiracji P to przewidywany przez jednostkę przyszły wynik jej akcji lub działalności w warunkach, gdy realizacja tej akcji ma zaspokajać istotne potrzeby jednostki lub przybliżać ją do ważnych dla niej celów; poziom aspiracji S jest to określony stan aspiracji przyjęty w kategorii wartości: wysoki lub niski w porównaniu z szerszymi grupami społecznymi; natomiast poziom aspiracji C informuje o zależnościach między poziomem aspiracji P a poziomem aspiracji S . Jadwiga Szefer-Timoszenko ujmuje poziom aspiracji w aspekcie subiektywnym i obiektywnym.

W aspekcie subiektywnym poziom aspiracji jest mechanizmem regulacji stosunków człowieka z otoczeniem, uruchamia działanie skierowane na osiągnięcie określonego celu (przedmiotu aspiracji) bądź wstrzymuje jednostkę do danej formy aktywności.

Natomiast w aspekcie obiektywnym poziom aspiracji to stosunek wyniku przewidywanego (spodziewanego) do uzyskanego (rzeczywistego). Poziom aspiracji jest wówczas stosunkiem wyniku idealnego do poziomu oczekiwań. Jeśli wynik idealny będzie pokrywał się z wynikiem spodziewanym, poziom oczekiwań będzie równy poziomowi aspiracji . Inną definicję poziomu aspiracji przedstawia Ernest R. Hilgard, który uważa, że jest to: cel, który jednostka stawia przed sobą jako coś, co spodziewa się osiągnąć lub stara się osiągnąć. Osiągnięcie tego celu uważa ona za sukces, niepowodzenia za porażkę.

Podobnie K. Lewin łączy poziom aspiracji z celem, podając, że jest to „stopień celu do którego dąży dana osoba”. Jan Kupczyk podaje za K. Lewinem, że: poziom aspiracji wyznacza to, czy jednostki osiągają sukcesy czy też doznają niepowodzeń, ale i sam poziom aspiracji zmienia się w zależności od sukcesów i porażek. Po sukcesie jednostka sama stawia sobie wysokie cele, natomiast po niepowodzeniach jej aspiracje obniżają się.

Autor ukazuje, że poziom aspiracji do danej wartości społecznej (uznawanej lub negowanej społecznie, ale uznawanej przez jednostkę lub grupę jednostek) to poziom,  Z. Skorny, Aspiracje młodzieży oraz kierujące nimi prawidłowości, dz. cyt., s. –.  M. Tyszkowa, Problemy psychicznej odporności dzieci i młodzieży, Nasza Księgarnia, Warszawa , s. .  A. Janowski, Aspiracje młodzieży szkół średnich, dz. cyt., s. –.  J. Szefer-Timoszenko, Aspiracje w życiu człowieka, dz. cyt., s. .  E. R. Hilgard, Wprowadzenie do psychologii, PWN, Warszawa , s. .  J. Kozielecki, Psychologiczna teoria decyzji, PWN, Warszawa , s. .  J. Kupczyk, Uwarunkowania aspiracji życiowych młodzieży w starszym wieku szkolnym, dz. cyt., s. –.

Aspiracje yciowe młodzie y.indd15 15

2010-01-29 10:05:19



Rozdział . Problematyka aspiracji życiowych w literaturze przedmiotu

do jakiego dąży dana jednostka lub kategoria jednostek; pułap, jaki chce ona w danej wartości osiągnąć. Natomiast przez poziom aspiracji życiowych jednostki autor rozumie „sumę jej poziomów aspiracji do poszczególnych, uznawanych przez siebie wartości społecznych”. Maria Łoś podaje za B. Gołębiowskim, że poziom aspiracji to: zespół dążeń wyznaczonych przez hierarchię celów, które jednostka akceptuje oraz definiuje jako ważne i które przesądzają o jej planach życiowych.

Paul Fraisse w Podręczniku ćwiczeń z psychologii eksperymentalnej podaje następującą definicję: „poziom aspiracji jest to spodziewany z góry przez daną osobę wynik własnej czynności”. Psycholog Ziemowit Włodarski uważa, że można „przez poziom aspiracji rozumieć to, czego oczekuje osobnik w zakresie swoich osiągnięć”.

W rozumieniu psychologa Józefa Kozieleckiego poziom aspiracji jest „wyróżnioną wartością na skali osiągnięć; wartością, która daje człowiekowi satysfakcję”. Z kolei Alicja Sokołowska z poziomem aspiracji wiąże ocenę własnych możliwości podmiotu i osobistych, nieobojętnych dla niego, doświadczeń dających mu poczucie sukcesu lub niepowodzenia. Joanna Sokołowska uważa, że „poziom aspiracji jest regulatorem ludzkiego zachowania w sytuacji zadaniowej”. Autorka rozróżnia dwa rodzaje poziomów aspiracji: realistyczny i życzeniowy. Realistyczny poziom aspiracji jest funkcją subiektywnego prawdopodobieństwa i antycypowanej wartości wyniku oraz jest zdeterminowany przez konkretną sytuację. Natomiast życzeniowy poziom aspiracji jest wyznaczony przede wszystkim przez wartość wyniku, która zgodnie z wyobrażeniami podmiotu i przyjętymi przez niego normami jest najbardziej ceniona, tzn. ma najwyższą użyteczność i instrumentalność . Aleksander Zandecki określa poziom aspiracji jako wzór, za którego pomocą osoba ocenia swoje wykonanie jako sukces lub niepowodzenie, służący do oceny tego, czego oczekuje od siebie. Wzór ten staje się wtedy układem odniesienia, który pozwala na ustalenie stopnia trudności wykonywanego zadania. Halina Misiewicz proponuje czynniki określające poziom aspiracji, które dzieli na: odnoszone przez jednostkę sukcesy lub doznane niepowodzenia, normy grupy, do której jednostka należy, samoocena jednostki oraz procesy motywacyjne .

         

Tamże, s. .

M. Łoś, Motywacyjne i emocjonalne uwarunkowanie poziomu aspiracji, „Studia Socjologiczne” , nr , s. .

P. Fraisse, Podręcznik ćwiczeń z psychologii eksperymentalnej, PWN, Warszawa .

Z. Włodarski, Uczenie się w zależności od cech indywidualnych człowieka [w:] Psychologia uczenia się, red. W. Budohoska, Z. Włodarski, PWN, Warszawa , s. .

J. Kozielecki, Koncepcje psychologiczne człowieka, PIN, Warszawa , s. .

A. Sokołowska, Stosunek młodzieży do jej perspektyw życiowych, dz. cyt., s. .

J. Sokołowska, Geneza i konsekwencje rozbieżności między celami życzeniowymi a realistycznymi w sytuacji zadaniowej, Ossolineum, Wrocław , s. .

Tamże, s. .

A. Zandecki, Wykształcenie a jakość życia: dynamika orientacji młodzieży szkół średnich, „Wychowanie na co Dzień” , nr /, s. .

H. Misiewicz, Poczucie własnej wartości u młodzieży, IWZZ, Warszawa , s. .

Aspiracje yciowe młodzie y.indd16 16

2010-01-29 10:05:19