Istota, sens i uwarunkowania (wy)kształcenia

Istota, sens i uwarunkowania (wy)ksztaÂłcenia

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 1

25.07.2019 12:18:51

Istota, sens i uwarunkowania (wy)kszta³cenia Krzysztof Maliszewski Dariusz Stêpkowski Bogus³aw Œliwerski

Kraków 2019

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 3

25.07.2019 12:18:51

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2019

Redakcja naukowa serii: prof. dr hab. Bogusław Śliwerski

Recenzja: prof. dr hab. Roman Leppert

Redakcja wydawnicza: Radosław Doboszewski Opracowanie typograficzne tomu: Alicja Kuźma Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz www.damasiewicz.idesigner.pl Grafika na okładce: © Karel Vondracek | Depositphotos.com

ISBN 978-83-8095-715-2 ISBN 978-83-7587-905-6

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie pierwsze, Kraków 2019

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 4

25.07.2019 12:18:51

Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

Dariusz Stępkowski (Wy)kształcenie w polskiej pedagogice ogólnej Prolegomena do historii pojęcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Krzysztof Maliszewski Romantyczna tradycja Bildung – uwagi o sensie kształcenia na podstawie Fragmentów Friedricha Schlegla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Bogusław Śliwerski Różne wymiary teorii kształcenia oraz ich polityczne i naukowe uwarunkowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Noty o autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 5

25.07.2019 12:18:51

Wstęp

W

dziejach kształcenia jako kategorii pedagogicznej odzwierciedlają się dawne i współczesne losy pedagogiki, a w szczególności pedagogiki ogólnej w naszym kraju. Patrząc na obecny stan tej ostatniej, rodzi się odczucie, że doskonale radzi sobie bez tego pojęcia i związanych z nim kwestii teoretycznych i praktycznych. W dużym stopniu ten stan rzeczy wynika ze zmiany, która została zapoczątkowana ok. 30 lat temu, tj. na przełomie lat 80. i 90. minionego stulecia, kiedy to w pedagogice polskiej zaczęto stopniowo wyzwalać się ze spętania socjalistycznego i podjęto wysiłek nadrabiania zaległości spowodowanych politycznym zniewoleniem. W związku z tym zyskały na popularności nie tylko nowe teorie i pojęcia pedagogiczne, lecz również nowe zwyczaje językowe. Na tym tle klasyczna kategoria kształcenia wydawała się reliktem przeszłości, który działa hamująco na silny prąd modernizacyjny.

To swoiste parcie do przodu paradoksalnie doprowadziło obecnie do punktu, w którym „stare” pojęcie kształcenia wzbudza ponownie zainteresowanie pedagogów.

W poprzednim akapicie wyraz „stare” został napisany w cudzysłowie, gdyż okazuje się, że w polszczyźnie pojęcie kształcenia nie jest tak leciwe, jakby się sądziło. Warto podkreślić ścisłe powiązanie narodzin wyrazu „kształcenie” w języku polskim z rozwojem pedagogiki w naszym kraju. „Kształcenie” jako termin powstało na początku XIX wieku jako neologizm służący do refleksyjnego scalenia w jedno różnorodnych oddziaływań wychowawczych (pisze o tym w swojej części Dariusz Stępkowski). Ten dający się dość dokładnie określić moment historyczny nie powinien jednak przesłaniać innego aspektu

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 7

25.07.2019 12:18:51

8

ISTOTA, SENS I UWARUNKOWANIA ( WY )KSZTAŁCENIA

kategorii kształcenia, a mianowicie tego, że jest to – podobnie jak w języku niemieckim Bildung – wyraz umożliwiający prowadzenie refleksji nad kształtującym i kształcącym oddziaływaniem nie tylko szkoły jako instytucji edukacyjnej, lecz również innych podmiotów życia społecznego, kulturowego, ekonomicznego, politycznego i religijnego. Ich wspólnym mianownikiem jest to, że przyczyniają się do nadania niepowtarzalnego kształtu rozwijającej się osobie. Tak więc rdzeń „kształt” w wyrazie „kształcenie” jest nie tylko etymologicznym źródłosłowem, lecz także zarodkiem myślenia filozoficzno-pedagogicznego, przez które otwierają się przed współczesnym dyskursem pedagogicznym nowe przestrzenie interpretacyjne.

Naszym zdaniem kategoria kształcenia ma charakter metateoretyczny, gdyż łączy w sobie różnorodne podejścia do edukacji i jej teorii. Warto ten ukryty do tej pory potencjał wykorzystać. Aby jednak tak się stało, konieczny jest powrót do przeszłości i odkrycie w niej nieznanych do tej pory perspektyw. Niniejsza monografia jest propozycją połączenia analizy przeszłości i teraźniejszości po to, żeby wskazać kierunek dla przyszłości. Podejmujemy namysł nad ideą kształcenia w sytuacji społecznego i pedagogicznego kryzysu. Znaleźliśmy się w sytuacji, w której pogłębiona akademicka refleksja nie kształtuje ani dominujących wzorców wychowawczej praktyki społecznej, ani oświatowej debaty publicznej.

Edukacja – jak to bez ogródek odnotował Zbigniew Kwieciński – jest w o wiele większym stopniu programowana przez konserwatywne ideologie wdrażania do posłuszeństwa władzy oraz postępowo-liberalne ideologie wdrażania do chciwości i anestezji wobec nierówności niż przez naukowe badania pedagogiczne1. Akademickie zakorzenienie w tradycji, połączone z dystansem krytycznym i twórczym otwieraniem nowych dróg, nie rezonuje w opinii publicznej i nie znajduje przełożenia na posunięcia oświatowych decydentów.

Tłem tej marginalizacji namysłu jest to, co Zygmunt Bauman nazwał „końcem kultury uczenia się”: „Kultura płynnej nowoczesności nie wydaje się już kulturą uczenia się i ciągłości doświadczeń [...]. Wydaje się natomiast kulturą niezaangażowania, nieciągłości i zapomnienia”2.

Epizodyczność, powierzchowność i pośpiech – charakterystyczne atrybuty współczesnych form funkcjonowania społecznego – rykoszetem przedostają się także do debat edukacyjnych i dyskursywnych praktyk w pedagogice.

1

Por. M. Jaworska-Witkowska, Z. Kwieciński, Nurty pedagogii. Naukowe, dyskretne, odlotowe, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011, s. 20–22.

2 Z. Bauman, O edukacji. Rozmowy z Riccardo Mazzeo, przeł. P. Poniatowska, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej 2012, s. 44.

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 8

25.07.2019 12:18:51

WSTĘP

9

Napotykamy często w tekstach albo rozmowach o szkole i wychowaniu nakładki teoretyczne (rekonstrukcje symulujące adekwatność i przesłaniające treści źródłowe)3 czy „powidoki” (widmowe pozostałości poważnego myślenia, szczątki wielkiej tradycji). Te ostatnie mogą jednak oznaczać także – jak pokazała Monika Jaworska-Witkowska – zakurzone intelektualne skarby, ślady warte podjęcia4. I w tym właśnie duchu pomyśleliśmy o rewitalizacji pola semantycznego kategorii kształcenia, aby przemyśleć jej źródła i niektóre historyczne odsłony oraz konteksty, w jakich się dzisiaj pojawia. Tradycja żyje tylko wtedy – tę Heglowską ideę rozwijał w pedagogice np. Sergiusz Hessen5 – gdy jest twórczo przekształcana, gdy konfrontuje się ją z tendencjami i wyzwaniami współczesności oraz gdy osobiście się ją przeżywa.

Tymczasem w praktyce codziennej najczęściej pozostajemy na poziomie schematów i konwencjonalnych odniesień, co w efekcie zamyka nas na złożoność i wielobarwność wychowania. Książką niniejszą – przez sięganie do zasobów kultury symbolicznej, analizy pojęciowe i przywoływanie wybranych współczesnych kontekstów teorii kształcenia – chcielibyśmy podjąć krytyczny dialog z tym, co dla większości uczestników praktyk edukacyjnych może zdawać się oczywiste i nieproblematyczne w odniesieniu do kształcenia. Brak konfrontowania zdroworozsądkowych przekonań z naukową refleksją nie jest niewinny. Przestrzegał przed taką formą zamknięcia Bauman, tak charakteryzując zwykłych, nierefleksyjnych uczestników życia codziennego: Opisując swoje postępowanie, unikają oni wyjaśnień formułowanych w kategoriach celów („po to, żeby”), a zamiast tego sięgają po wyjaśnienia przyczynowe („dlatego, że”). Za tym nawykiem kryje się milczące założenie – niekiedy wyrażane wprost, ale przeważnie przyjmowane za oczywistość – że „rzeczy są tym, czym są”, a „natura jest taka, jaka jest – i tyle”. Towarzyszy mu przekonanie, że aktorzy, czy pojedynczo, czy grupowo, nie mogą znacząco albo w ogóle wpłynąć na werdykty natury. Prowadzi to do przyjęcia sztywnego światopoglądu, odpornego na jakiekolwiek argumenty6.

3 Por. L. Witkowski, Humanistyka stosowana. Wirtuozeria, pasje, inicjacje. Profesje społeczne versus ekologia kultury, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2018, s. 101; A. Nalaskowski, Pedagogiczne złudzenia, zmyślenia, fikcje, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009, s. 9.

4 Por. M. Jaworska-Witkowska: Przechwytywanie tekstów. Powidoki czytania, Bydgoszcz: Wydawnictwo Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy 2016.

5 Por. S. Hessen, O sprzecznościach i jedności wychowania. Zagadnienia pedagogiki personalistycznej, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak” 1997, s. 61.

6 Z. Bauman: Rozmowy o socjologii. W rozmowie z Michaelem-Hviidem Jacobsenem i Keithem Testerem, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2014, s. 22–23.

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 9

25.07.2019 12:18:51

10

ISTOTA, SENS I UWARUNKOWANIA ( WY )KSZTAŁCENIA

Być może należałoby powrócić w naukach pedagogicznych do tych teorii i praktyk kształcenia oraz wychowania, które pojmują je jako wspieranie rozwoju dziecka. O tak rozumianym wychowaniu jako pomocy w rozwoju jednostki pisała już Helena Radlińska, odnosząc akt wychowawczy do procesów wzrostu osoby, jej wrastania w środowisko społeczne i wprowadzania jej w świat wartości. Konieczna jest tu jednak pomoc społeczna, która będzie sprzyjała poprawie szans życiowych dzieci i młodzieży. „Rozpoznanie czynników hamujących daje podstawę do pracy nad kompensowaniem zła”7. Ważne jest dostrzeżenie tych czynników szansy społecznej, które zapewnią uczniom odpowiednie warunki rozwoju, z uwzględnieniem faz ich rozwoju, determinujących przecież przebieg faz następnych. Jakże ważne jest w tym procesie zabezpieczenie [...] wszystkim dzieciom prawa do dziecięctwa [...], zapewnienia radości i swobody, światła i pieszczoty, ćwiczenia sił i spokojnego wypoczynku. [...]

Poszukiwanie najlepszych rozwiązań wiąże się z doświadczalnictwem; przekraczając zwyczajowe granice, splata wychowanie dzieci z wychowaniem rodziców, działalnością szkoły i wielu innych bardzo różnorodnych instytucji społecznych8.

Pomoc w rozwoju jest dzisiaj rozumiana jako jego ochranianie przed możliwymi zaburzeniami i wspomaganie go przez dostarczanie odpowiednich pożywek i bodźców.

Tak więc wychowanie jako pomoc w rozwoju dotyczy trzech sfer aktywności jednostki: biologicznej, społecznej i kulturalnej. Takie stanowisko determinuje postrzeganie wychowanka jako jednostki w ciągu całego jej życia, pracującej nad sobą, doskonalącej się i zabiegającej o ulepszanie środowiska życia9.

Podobnie podchodzą do roli tak ujmowanego kształcenia i wychowania przedstawiciele pedagogiki personalistycznej, dla których przygotowanie młodego człowieka do korzystania z wolności ma sprawić, że nie będzie krzywdził siebie i innych oraz zaangażuje się w sprawy osobiste i społeczne w sposób bezinteresowny, wierny, mądry i ofiarny jak człowiek prawego serca.

7 H. Radlińska, Pedagogika społeczna, oprac. W. Wyrobkowa-Delawska, Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1961, s. 107.

8 Tamże.

9 E. Marynowicz-Hetka, Dziecko w rodzinie problemowej. Pomoc w rozwoju, Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych 1987, s. 9.

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 10

25.07.2019 12:18:51

WSTĘP

11

Formacja serca wymaga nieustannej pracy nad sobą, troszczenia się o własny rozwój, o własne sumienie. Człowiek o mądrym sercu nie poddaje się naiwności ani bezmyślności. Wie, że nie istnieje łatwe szczęście, a zatem szczęście oderwane od miłości i wierności, od pracowitości i zasad moralnych. Człowiek o mądrym sercu wie, że szczytem bezmyślności jest inteligentny egoista.

Mądrość bowiem to wykorzystywanie inteligencji, wiedzy i wykształcenia wyłącznie w jednym celu: po to, by kochać i by przyjmować miłość10. Zadania nauczycieli-personalistów, określanych też mianem „samarytan nadziei”, sprowadza ks. Marek Dziewiecki w swojej chrześcijańskiej pedagogice serca m.in. do: ■ przezwyciężania analfabetyzmu i sceptycyzmu w odniesieniu do miłości; ■ pomagania wychowankom w zrozumieniu sensu ludzkiej sfery emocjonalnej; ■ formowania dojrzałego sposobu przeżywania samego siebie: własnego „ja” i własnej subiektywności; ■ ukazania miłości jako najcenniejszego skarbu, za którym warto tęsknić i który warto szukać; ■ nauczenia ich mądrego korzystania z informacji i komunikatów, jakie niosą emocje o nas samych; ■ przygotowania do umiejętnego czerpania z emocji energii i motywacji do działania w kierunku pozytywnym oraz do powstrzymywania się od działań szkodliwych dla osoby; ■ uwrażliwiania na zajęcie dojrzałej postawy w sferze emocjonalnej pozwalającej na prawidłowe rozumienie relacji między emocjami a moralnością; ■ nabywania zdolności do uznawania odpowiedzialności psychicznej za własne stany emocjonalne, pomaganie wychowankom, by dojrzale pokochali siebie; ■ wyjaśnianie wychowankom dynamiki i przebiegu procesu powstawania więzi emocjonalnych między ludźmi oraz typowych zagrożeń w tym względzie11.

Tak rozumiana pedagogika odgrywa znacząca rolę w profilaktyce wychowawczej każdego człowieka; ma sprzyjać tworzeniu warunków, w których nasi wychowankowie będą skłonni odsłonić wychowawcom ważną część własnej tajemnicy i otworzą się na ich wpływy.

Miłość wychowująca okazuje się najskuteczniejszą formą profilaktyki w każdej dziedzinie życia. To właśnie miłość najskuteczniej chroni ludzką 10

Tamże, s. 7.

Ks. M. Dziewiecki, Osoba i wychowanie. Pedagogika personalistyczna w praktyce, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy 2003.

11

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 11

25.07.2019 12:18:51

12

ISTOTA, SENS I UWARUNKOWANIA ( WY )KSZTAŁCENIA

wolność i ludzką mądrość. To właśnie miłość najlepiej zapobiega alkoholizmowi, narkomanii, agresywności, przestępczości, wyuzdaniu i rozpaczy12.

Jeśli nie jesteśmy – z różnych powodów – zadowoleni z obecnej kondycji kształcenia, systemu edukacji czy, szerzej, życia społecznego i kultury, to nie stanowi wyjścia z tej sytuacji okopywanie się na swoim stanowisku i forsowanie własnego punktu widzenia. Potrzebne jest podjęcie dialogu w poszukiwaniu najlepszych źródeł i mądrych strategii. Chcieliśmy tym opracowaniem dostarczyć argumentów mogących posłużyć w takim dialogicznym przedsięwzięciu.

Autorzy

12

Ks. M. Dziewiecki, Cele i metody wychowania chrześcijańskiego, www.opoka.org.pl/biblioteka/I/ID/ cele_metody.html, dostęp: 14.02.2019, s. 39.

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 12

25.07.2019 12:18:51

Noty o autorach Krzysztof Maliszewski – doktor habilitowany, związany z Uniwersytetem Śląskim w Katowicach, w latach 2015–2019 kierownik Zakładu Podstaw Pedagogiki i Historii Wychowania w Instytucie Pedagogiki. Autor książek: Teoria wychowania moralnego w pedagogice kultury II Rzeczypospolitej (Katowice 2004), Ciemne iskry. Problem aktualizacji pedagogiki kultury (Toruń 2013), Pedagogika na pograniczu światów. Eseje z cyklu „Medium Mundi” (Katowice 2015). Współredaktor (wraz z historykiem Jackiem Kurkiem) ukazującej się w latach 2005–2016 interdyscyplinarnej serii wydawniczej „Medium Mundi”, w ramach której powstało dwanaście książek zbiorowych: Śląsk – miejsce spotkania (Chorzów 2005), Śląsk – kamień drogocenny (Chorzów 2006), Z tęsknoty za mistrzem (Chorzów 2007), Miasto i czas (Chorzów 2008), W przestrzeni dotyku (Chorzów 2009), Widma pamięci (Chorzów 2010), Zwierzęta i ludzie (Chorzów 2011), Przebaczenie (Chorzów 2012), Utrata. Wobec braku i ubywania (Chorzów 2013), Muzyka i wartości (Chorzów 2014), Przyjaźń (Chorzów 2015), W kręgu Medei. Obcy – inny – swój (Chorzów 2016). Redaktor części monograficznej czasopisma „Chowanna” (2017, t. 1) zatytułowanej: Niebezpieczna humanistyka – wywrotny wymiar pedagogiki i edukacji. Autor artykułów w wielu czasopismach naukowych, między innymi: „Colloquia Communia”, „Kultura Współczesna”, „Chowanna”, „Kwartalnik Pedagogiczny”, „Studia Edukacyjne”, „Pedagogika Kultury”, „Paedagogia Christiana”, „Edukacja Dorosłych”, „Forum Oświatowe”, „Forum Pedagogiczne”, „Transdyscyplinarne Studia o Kulturze (i) Edukacji”, „Studia z Teorii Wychowania”, „Er(r)go”, „Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”. Jego zainteresowania naukowe

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 193

25.07.2019 12:19:00

194

ISTOTA, SENS I UWARUNKOWANIA (WY)KSZTAŁCENIA

koncentrują się na problematyce pedagogiki kultury, pedagogice filozoficznej (zwłaszcza aksjologicznych i antropologicznych aspektach wychowania), historii myśli pedagogicznej oraz hermeneutycznych podstawach humanistyki.

Dariusz Stępkowski – w latach 1992–1997 studiował pedagogikę społeczną i pracę socjalną w Katholische Stiftungsfachhochschule oraz teologię w Philosophisch-Theologische Hochschule der Salesianer Don Boscos, Theologische Fakultät w Benediktbeuern (Niemcy). Po studiach uzupełniających na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego uzyskał stopień zawodowy magistra pedagogiki (1999). Następnie podjął studia doktoranckie na tym samym wydziale, które ukończył w 2003 roku uzyskaniem stopnia doktora nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki. Stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki uzyskał na Wydziale Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy w 2012 roku. Obecnie pracuje na Wydziale Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie na stanowisku profesora nadzwyczajnego. W roku akademickim 2017/2018 był zatrudniony jako profesor zagraniczny w Trnavska Univerzita w Trnawie (Słowacja). Od 2012 roku pełni funkcję redaktora naczelnego czasopisma „Forum Pedagogiczne”. Należy do rad programowych następujących czasopism: „Multidisciplinary Journal of School Education” (Akademia Ignatianum, Kraków), „Scientia et Eruditio” (Uniwersytet Trnawski w Trnawie, Słowacja), „Kultura i Wychowanie” (Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna, Łódź), „Pedagogika i Psychologia” (Uniwersytet w Tarnopolu, Ukraina) i „Social Pathology and Prevention” (Uniwersytet Śląski w Opawie, Czechy). Jest członkiem Towarzystwa Naukowego Franciszka Salezego, Towarzystwa Pedagogiki Filozoficznej im. Bronisława F. Trentowskiego oraz Internationale Herbart-Gesellschaft. Najważniejsze publikacje w języku polskim: Kształcenie – moralność – demokracja. Teorie i koncepcje wychowania i kształcenia moralno-etycznego i ich związki z etyką i polityką (monografia wieloautorska napisana wraz z Dietrichem Bennerem, Alexanderem von Oettingenem i Zhengmei Pengiem, wydana w języku polskim przez Wydawnictwo Naukowe UKSW w 2018 roku, a uprzednio w 2015 roku w języku niemieckim przez Ferdinand Schöningh jako Bildung – Moral – Demokratie. Theorien und Konzepte moralischer Erziehung und Bildung und ihre Beziehungen zu Ethik und Politik), Uniwersalizm i regionalizm pedagogiki filozoficznej (praca zbiorowa przygotowana wraz ze Sławomirem Sztobrynem i wydana w 2017 roku przez Wydawnictwo Naukowe Towarzystwa Pedagogiki Filozoficznej „Chowanna”), Pedagogika wobec duchowości – duchowość wobec

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 194

25.07.2019 12:19:01

NOTY O AUTORACH

195

pedagogiki (praca zbiorowa przygotowana wraz ze Zbigniewem Babickim i wydana w 2016 roku przez Wydawnictwo Naukowe UKSW), Pedagogika ogólna i religia. (Re)konstrukcja zapomnianego wątku na podstawie teorii Johanna F. Herbarta i Friedricha D.E. Schleiermachera (rozprawa habilitacyjna, wydana w 2010 roku przez Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego w Warszawie).

Bogusław Śliwerski – pedagog, profesor zwyczajny Wydziału Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego i Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie; doktor honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (2014), Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (2016) i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie (2017); profesor honorowy Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i Uniwersytetu Śląskiego; przewodniczący Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN (2011–2019), ekspert Polskiej Komisji Akredytacyjnej (od 2002), członek Sekcji Nauk Humanistycznych i Społecznych Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów (były przewodniczący w latach 2013–2016), członek pierwszej kadencji Rady Doskonałości Naukowej. Ostatnio wydał między innymi: Turystyka habilitacyjna Polaków na Słowację w latach 2005–2016. Studium krytyczne (Łódź 2018), Pedagogia harcerskiego wychowania (Kraków 2018), Książki (nie)godne czytania?

(Kraków 2017), Meblowanie szkolnej demokracji (Warszawa 2017), Habilitacja.

Diagnoza. Procedury. Etyka. Postulaty (Kraków 2017), Harcerstwo źródłem pedagogicznej pasji (Kraków 2016), Edukacja (w) polityce – polityka (w) edukacji.

Inspiracje do badań polityki oświatowej (Kraków 2015), Diagnoza uspołecznienia publicznego szkolnictwa III RP w gorsecie centralizmu (Kraków 2013), Pedagogika ogólna. Podstawowe prawidłowości (Kraków 2012). Redaktor naczelny kwartalnika „Studia z Teorii Wychowania”, członek rad naukowych czasopism pedagogicznych: „Littera Scripta Journals”, „The New Educational Review”, „Rocznik Pedagogiczny” KNP PAN, „Chowanna”, „Przegląd Pedagogiczny”, „Forum Oświatowe”, „Auxilium Sociale Novum”, „Ars Educandi”, „Wychowanie na co Dzień”, „Problemy Wczesnej Edukacji” i „Horyzonty Wychowania”. Zainteresowania naukowe: pedagogika ogólna, filozoficzne i teoretyczne podstawy wychowania, pedagogika porównawcza, andragogika i pedagogika (wczesno)szkolna.

Blog: www.sliwerski-pedagog.blogspot.com Adres e-mail: boguslawsliwerski@gmail.com

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 195

25.07.2019 12:19:01

Maliszewski i in_Istota, sens.indb 196

25.07.2019 12:19:01