Rozwijanie poczucia własnej wartości u dzieci w młodszym wieku szkolnym

9 788378 508458

Teresa Lewandowska-Kidoń Danuta Wosik-Kawala

Rozwijanie poczucia

własnej wartości

u dzieci

w młodszym wieku szkolnym

Kraków 2015

Lewandowska_ROZWIJANIE POCZUCIA.indb 3

15.05.2015 10:38

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009

Recenzent: Prof. dr hab. Mieczysław Łobocki

Redakcja wydawnicza: Aleksandra Jastrzębska

Korekta: Aleksandra Bylica Sylwia Stojak

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

Zdjęcie na okładce w lewym górnym rogu: Natalia Kann Pozostałe zdjęcia: Konrad Kawala

ISBN 978-83-7850-845-8

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie II uzupełnione i poprawione, Kraków 2015

Lewandowska_ROZWIJANIE POCZUCIA.indb 4

15.05.2015 10:38

Myślenie o sobie może dodawać skrzydeł, ale może też je podcinać

Lewandowska_ROZWIJANIE POCZUCIA.indb 5

15.05.2015 10:38

Naszym Dzieciom w podziękowaniu za inspiracje

Lewandowska_ROZWIJANIE POCZUCIA.indb 6

15.05.2015 10:38

Spis treści

Wstęp ................................................................................................................

9

Rozdział I Poczucie własnej wartości w świetle literatury psychopedagogicznej ..................................................................................... 13 1.1. Poczucie własnej wartości według Nathaniela Brandena ................

1.2. Czynniki determinujące poczucie własnej wartości .........................

1.2.1. Wpływ rodziców (opiekunów) na kształtowanie poczucia własnej wartości dziecka ..........................................

1.2.2. Znaczenie szkoły w kształtowaniu poczucia własnej wartości dziecka ..........................................

1.3. Rozwój poczucia własnej wartości w ontogenezie ...........................

1.4. Poczucie własnej wartości a zachowanie człowieka .........................

14 18 19 22 27 31

Rozdział II Metodyka pracy z grupą ................................................................................ 35 2.1. Etapy pracy z grupą .............................................................................

2.2. Zasady pracy z grupą ...........................................................................

2.3. Metody pracy z grupą .........................................................................

2.4. Strategie pracy z grupą ........................................................................

2.5. Ewaluacja ..............................................................................................

35 37 40 49 50

Rozdział III Program rozwijania poczucia własnej wartości u dzieci w młodszym wieku szkolnym ....................................................................... 57 3.1. Charakterystyka dziecka w młodszym wieku szkolnym ................. 57 3.2. Cele i treści programu ......................................................................... 61

Lewandowska_ROZWIJANIE POCZUCIA.indb 7

15.05.2015 10:38

Bibliografia

8

3.3. Scenariusze .......................................................................................... 71 Scenariusz 1 ..................................................................................... 71 Scenariusz 2 ..................................................................................... 73 Scenariusz 3 ..................................................................................... 75 Scenariusz 4 ..................................................................................... 78 Scenariusz 5 ..................................................................................... 80 Scenariusz 6 ..................................................................................... 82 Scenariusz 7 ..................................................................................... 84 Scenariusz 8 ..................................................................................... 86 Scenariusz 9 ..................................................................................... 89 Scenariusz 10 ..................................................................................... 92 Scenariusz 11 ..................................................................................... 94 Scenariusz 12 ..................................................................................... 96 Scenariusz 13 ..................................................................................... 99 Scenariusz 14 ..................................................................................... 101 Scenariusz 15 ..................................................................................... 103 Scenariusz 16 ..................................................................................... 105 Scenariusz 17 ..................................................................................... 107 Scenariusz 18 ..................................................................................... 109 Scenariusz 19 ..................................................................................... 111 Scenariusz 20 ..................................................................................... 113 Scenariusz 21 ..................................................................................... 115 Scenariusz 22 ..................................................................................... 118 Scenariusz 23 ..................................................................................... 120 Scenariusz 24 ..................................................................................... 122 Scenariusz 25 ..................................................................................... 124 Scenariusz 26 ..................................................................................... 127 Scenariusz 27 ..................................................................................... 129 Scenariusz 28 ..................................................................................... 131 Scenariusz 29 ..................................................................................... 133 Scenariusz 30 ..................................................................................... 135 3.4. Propozycje dodatkowych ćwiczeń do wykorzystania w trakcie realizacji programu ............................................................ 138 Zakończenie ...................................................................................................... 148 Aneks ................................................................................................................. 149 Bibliografia ....................................................................................................... 165

Lewandowska_ROZWIJANIE POCZUCIA.indb 8

15.05.2015 10:38

Wstęp

M

łodszy wiek szkolny to bardzo ważny okres dla tworzenia pozytywnego obrazu własnej osoby i rodzącego się poczucia własnej wartości. Rozpoczynając naukę w szkole, dziecko zaczyna zdobywać wiele informacji o sobie i o otaczającym je świecie oraz poszukiwać odpowiedzi na pytania dotyczące samego siebie: kim jestem?, co znaczę dla innych?, jak widzą mnie inni?, dla kogo jestem ważny? Najistotniejszym źródłem, z którego pochodzą opinie mające wpływ na kształtowanie obrazu samego siebie, jest rodzina. W tym czasie dzieci spotykają się również z ocenami na swój temat pochodzącymi od grupy rówieśniczej, porównują się z koleżankami i kolegami, często formułując na tej podstawie sądy na swój temat. Grupa społeczna, jaką jest klasa szkolna, to drugie istotne źródło kształtowania się poczucia własnej wartości młodego człowieka. W procesie kształtowania obrazu samego siebie bardzo ważna jest postawa nauczyciela, który ma bardzo duży wpływ na odnoszone przez dziecko sukcesy (nie tylko dydaktyczne, lecz także interpersonalne) oraz doznawane przez nie niepowodzenia.

Niewłaściwe oddziaływania ze strony rodziny, grupy rówieśniczej czy szkoły mogą spowodować zaburzenia w kształtowaniu się poczucia własnej wartości dziecka. Pierwszymi objawami zaburzeń mogą być: nieśmiałość, nieufność, lęk przed ekspozycją społeczną, brak wiary we własne możliwości, nieumiejętność upominania się o własne potrzeby i prawa, niepodejmowanie różnych aktywności społecznych, wycofywanie się z życia grupy, nieumiejętność wyrażania własnych uczuć i radzenia sobie z trudnymi emocjami. W konsekwencji dziecko może się stać nieakceptowane społecznie.

Brak wiary w siebie hamuje aktywność i twórczość dziecka, utrudnia, a wręcz uniemożliwia podejmowanie wysiłków zmierzających do osiągnięcia sukcesów szkolnych, do rozwoju uzdolnień i umiejętności, ponieważ dziecko uznaje stojące przed nim zadania za niemożliwe do wykonania. Dlatego dzieci

Lewandowska_ROZWIJANIE POCZUCIA.indb 9

15.05.2015 10:38

Wstęp

10

o niskim poczuciu własnej wartości, mimo posiadanych zdolności intelektualnych, często osiągają wyniki znacznie poniżej swoich możliwości.

Zadaniem nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej jest więc wspieranie i motywowanie każdego dziecka do budowania pozytywnego obrazu własnej osoby, a także prawidłowa kontrola poziomu jego samooceny, tak aby w porę dostrzec potencjalne problemy i podjąć odpowiednie kroki, które wzmocnią u dziecka poczucie własnej wartości. Pomocą w tym może się okazać program prezentowany w niniejszej książce.

Zaproponowany program ma charakter zarówno profilaktyczny, wspomagający dojrzałość emocjonalną dziecka, przeciwdziałający jego niskiej samoocenie oraz braku samoakceptacji, jak i terapeutyczny, przeznaczony jest bowiem dla dzieci mających już trudności tego rodzaju. Jego celem jest wsparcie dziecka przez grupę i nauczyciela, tak aby radziło sobie z rozwiązywaniem problemów o charakterze osobistym i społecznym.

Przed przystąpieniem do realizacji programu warto poznać grupę w celu dostosowania proponowanych ćwiczeń do poziomu rozwoju poznawczego, emocjonalnego czy społecznego dzieci uczestniczących w zajęciach. Ważne jest również poznanie potrzeb i zainteresowań poszczególnych członków grupy oraz relacji zachodzących między nimi.

Osobą prowadzącą zajęcia może być nauczyciel uczący w danej klasie – uczniowie mają do niego najczęściej pozytywny stosunek i darzą go zaufaniem (zwłaszcza na etapie edukacji wczesnoszkolnej). Powinien on posiadać wiedzę merytoryczną i metodyczną oraz kompetencje społeczne. Do jego zadań należy między innymi stworzenie odpowiedniej atmosfery przez zapewnienie dzieciom bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego, stymulowanie ich do różnego rodzaju aktywności. Proponowany program można odpowiednio modyfikować, dostosowując go do potrzeb i możliwości grupy, jej zainteresowania poszczególnymi ćwiczeniami, a także do własnych preferencji i pomysłowości nauczyciela prowadzącego zajęcia.

Istotnym zadaniem wychowawczym szkoły powinno być kształtowanie u każdego ucznia pozytywnego obrazu własnej osoby. Jeśli na początku edukacji szkolnej zadbamy o rozwój poczucia własnej wartości dziecka, to w starszych klasach będzie ono umiało lepiej ocenić swoją pracę, swoje zachowanie i kontakty z innymi. Skutkiem pozytywnej samooceny w życiu dorosłym jest umiejętność akceptacji swoich niedoskonałości i niedomagań.

Książka składa się z trzech rozdziałów. Rozdział pierwszy, teoretyczny, omawia rozumienie pojęcia poczucia własnej wartości, ukazuje także czynniki mające wpływ na jego rozwój oraz charakterystykę zachowań jednostek posiadających prawidłowe i nieprawidłowe poczucie własnej wartości. Drugi rozdział zajmuje się metodami i strategiami pracy z grupą. Dokonano w nim klasyfikacji tych metod oraz przeglądu wybranych spośród nich, uwzględniając zwłaszcza te, które zostały zastosowane w niniejszej propozycji zajęć dla

Lewandowska_ROZWIJANIE POCZUCIA.indb 10

15.05.2015 10:38

Wstęp

11

dzieci. Ważnym zagadnieniem w tym rozdziale jest prezentacja etapów, strategii i obowiązujących zasad pracy z grupą. Ukazano w nim także zagadnienia dotyczące ewaluacji programów profilaktyczno-wychowawczych. Ostatni, trzeci rozdział zawiera charakterystykę dziecka w młodszym wieku szkolnym oraz przygotowaną na podstawie literatury przedmiotu, a także własnych doświadczeń autorek, propozycję programu rozwijania poczucia własnej wartości u dzieci w młodszym wieku szkolnym.

Lewandowska_ROZWIJANIE POCZUCIA.indb 11

15.05.2015 10:38