Pedagogie postu

Pedagogie postu

Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 1

27.09.2012 11:23

Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 2

27.09.2012 11:23

Zbigniew Kwieciński

Pedagogie postu Preteksty – konteksty – podteksty

Kraków 2012

Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 3

27.09.2012 11:23

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 

Recenzent: prof. dr hab. Ryszard Borowicz

Redakcja wydawnicza: Małgorzata Miller

Korekta: Danuta Porębska

Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

Publikacja współfinansowana przez Dolnośląską Szkołę Wyższą we Wrocławiu

ISBN ----

Oficyna Wydawnicza „Impuls” - Kraków, ul. Turniejowa / tel./fax: ()   ,   ,    www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 

Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 4

27.09.2012 11:23

Spis treści Słowo wstępne ..................................................................................................



Pedagogia przejścia i pogranicza .....................................................................



Edukacja jako trwały podmiot i przedmiot blokady rozwoju.

Hipotezy dysfunkcjonalności po  latach .....................................................  Mimikra czy sternik?

Dramat pedagogiki w sytuacji przesilenia formacyjnego ..............................  Demokracja w edukacji czy edukacja dla demokracji? ...................................  Edukacja wobec nadziei i zagrożeń współczesności .......................................  Zapętlenie kwestii edukacyjnej w sytuacji gwałtownej zmiany jej kontekstu ......................................................................................................  Rynek edukacyjny a demokracja – sprzeczne wyzwania ...............................  I cóż po pedagogu w zbójeckich czasach? ........................................................  Lęk i edukacja wobec przyszłości świata .........................................................  Potrzeba kształcenia w humanistycznej mądrości .........................................  Mądrość jako oferta czwartej pedagogiki Pierwszego Pedagoga ...................   grzechów głównych w kształceniu nauczycieli ..........................................  Zmienić kształcenie nauczycieli ......................................................................  Mity i funkcje szkoły.

U korzeni dominującego paradygmatu edukacyjnego ....................................  Ukryta przemoc jako podstawa racjonalności funkcjonowania szkoły ........  Praca w szkole jako złudzenie.

Studium przypadku ..........................................................................................  Socjopedagogiczne problemy płci (zarys wykładu i konwersatorium) .................................................................. 

Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 5

27.09.2012 11:23

6

Spis treści

Epidemie społeczne w środowisku akademickim ...........................................  Pedagogie pozoru i ułudy .................................................................................  O różnym rozumieniu „równych szans” edukacyjnych .................................  Długotrwałe sprzężenie poziomu podstawowej alfabetyzacji i jakości życia w dorosłości ...............................................................................  Nierówno pod sufitem ......................................................................................  Nowe nierówności społeczne w edukacji wyższej ..........................................  Szkoła potem.

Nadzieje i zwątpienia ........................................................................................  Potrzeba edukacji krytycznej ...........................................................................  Szkoła do/dla zmiany społecznej – warunki konieczne .................................  Bibliografia ........................................................................................................  Indeks nazwisk ................................................................................................. 

Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 6

27.09.2012 11:23

Słowo wstępne Zbiór tekstów zawartych w tej książce dotyczy problemów szeroko pojętej edukacji w sytuacji gwałtownych zmian jej kontekstów politycznych, kulturowych i gospodarczych po  roku w Polsce. Okres ten bywa nazywany niezbyt trafnie transformacją. Po latach wiemy, że system autorytarnego etatyzmu i partii polimorficznej, to jest jedynej partii rządzącej, wcielającej się w różne podsystemy państwa, jakim była PRL, pozostawił po sobie niezwykle trwałe ślady strukturalne i mentalne, trudne do wykorzenienia i zastąpienia innymi jakościowo i funkcjonalnie systemami instytucji oraz zbiorami nawyków kulturowych.

W tekstach poddających dyskusji relacje pomiędzy edukacją a jej kontekstami, które są włączone do tego ich zbioru, używałem przez wiele lat terminów „przejście”, „pedagogia przejścia” (lub zamiennie „pedagogia pogranicza”), które w socjologii i politologii światowej i polskiej stosowano i stosuje się dla odróżnienia takich przemian, jakie zaszły w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej po  roku, od rewolucji i transformacji. Słowo „przejście” nie zostało przyjęte szerzej, a w pedagogice nie tylko było bardzo rzadko używane w przyjętym tu znaczeniu gwałtownych kompleksowych zmian otoczenia praktyki edukacyjnej (np. w pracach A. Krausego), a częściej na określenie przekroczenia progu kolejnego etapu kształcenia, ale także zostało przyjęte w wykoślawionym anglicyzmie (transition) jako „tranzycje” w znaczeniu krytycznych zdarzeń życiowych (np. „kobieta po przejściach”).

Co więcej, na nasze polskie i regionalne przeobrażenia „socjalizmu” w demokrację, gospodarkę rynkową i otwarcie na Zachód nałożyły się globalne procesy technologiczne, ekonomiczne, informacyjne, komunikacyjne i kulturowe porzucania epoki nowoczesności na rzecz epoki ponowoczesnej, a w kulturze i w nauce trwał i trwa zwycięski pochód postmodernizmu – jako zwycięski wobec oświecenia i pozytywizmu sposób myślenia, wartościowania i zachowań.

 K. Frysztacki, P. Sztompka (red.), Polska na początku XXI wieku. Przemiany kulturowe i cywilizacyjne, Warszawa , Komitet Socjologii PAN; M. Kleiber et al. (zespół aut.-red.), Raport Polska , Warszawa , Komitet Prognoz „Polska  Plus” przy Prezydium PAN.

Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 7

27.09.2012 11:23

8

Słowo wstępne

Jak zatem trafnie nazwać przemiany systemów otoczenia edukacji po  roku? Czy jest to ponowoczesność (samej rzeczywistości gospodarczo-społeczno-kulturowej) lub postmodernizm (wzorów myślenia i wartościowania)?

Stanowczo nie można nazwać ponowoczesną sytuacji kraju, który nie zaznał nowoczesności, ponieważ „socjalizm” był właśnie zorganizowaną blokadą modernizacji. Nie można też nazwać postmodernistycznymi refleksji i studiów nad edukacją w sytuacji półwiecznego odcięcia środowisk akademickich od zachodniej myśli modernistycznej.

Za niezwykle trafną metaforę uznaję określenie B. Barana, który napisał, że po socjalizmie w Polsce z tych różnych „post-ów” został nam tylko... post.

Post to symbol głodu i wyczekiwania. Głodu nowoczesności właśnie i wyczekiwania, że „u nas będzie jak...”, iż nie może być tak dalej, że to koniecznie musi ulec zmianie.

I stąd tytuł tego zbioru – Pedagogie postu. Pedagogia to refleksja o praktyce edukacyjnej, z niej i dla niej (wy)wiedziona. Jest tu ona wieloraka, wielowątkowa, stąd liczba mnoga –„pedagogie”, jak „żale”, „prognozy”, „życzenia”, ale też „ostrzeżenia”. Angielski socjolog edukacji, M. Hammersley, użył kiedyś błyskotliwego zestawienia w pytaniu o stan jego (naszej?) dyscypliny: Post mortem or post modern? Zbyt długi post w kraju spragnionym nowoczesności w otoczeniu ponowoczesności może się skończyć zgonem na jej progu, a próby postmodernistycznego myślenia mogą się stać wtedy jedynie postmortemizmem.

Studia, eseje i raporty badań były wywołane przez nową, niezwykle trudną sytuację dziejową, którą przeżywaliśmy i której nadal doświadczamy, była ona dla nich głównym zbiorem pretekstów; są próbą jej wieloaspektowego zrozumienia z perspektywy pedagogicznej, ogarnięcia kontekstów przemian edukacji; są one wreszcie próbą spenetrowania ukrytych, niewidocznych funkcji instytucji edukacyjnych, niejako jej podtekstów.

Teksty w tym zbiorze były już wydane, ale w publikacjach o obiegu lokalnym, które nie były dostępne w sieciach księgarskich. Większość z nich pochodzi z książek: Socjopatologia edukacji (, ), Tropy – ślady – próby. Studia i szkice z pedagogii pogranicza () oraz Nieuniknione? Funkcje alfabetyzacji w dorosłości (). Być może przydadzą się one studentom i doktorantom tak dziś obleganych kierunków pedagogiki i innych dyscyplin nauk humanistycznych i społecznych.

 B. Baran, Postmodernizm, Kraków , Inter Esse.  M. Hammersley, Post mortem or post modern? Some reflections on British sociology of education, “British Journal of Educational Studies” , (), –.

Kwiecinski_Pedagogie postu.indb 8

27.09.2012 11:23