Uniwersytet i wartości

Uniwersytet i wartości

Kostkiewicz_Uniwersytety i warto1 1

2007-10-10 14:00:54

Kostkiewicz_Uniwersytety i warto2 2

2007-10-10 14:00:55

Uniwersytet i wartości pod redakcją naukową

Janiny Kostkiewicz

Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007

Kostkiewicz_Uniwersytety i warto3 3

2007-10-10 14:00:55

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007

Recenzent: Prof. zw. dr hab. Stanisław Palka

Redakcja merytoryczna: Janina Kostkiewicz

Redakcja wydawnicza: Anna Czelakowska

Korekta: Zuzanna Bochenek

Projekt okładki: Ewelina Małysa

Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński

ISBN 978-83-7308-805-4

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2007

Kostkiewicz_Uniwersytety i warto4 4

2007-10-10 14:00:55

Spis treści Wstęp ...................................................................................................

7

Część I

Wiodące wartości uniwersyteckie Janina Kostkiewicz Nauka i wolność – wartości fundujące uniwersytet ......................... 13 Franciszek Adamski Prawda i jej wrogowie – wyzwanie dla edukacji .............................. 35 Tadeusz Aleksander Aksjologiczne aspekty kultury studenckiej ...................................... 47 Krystyna Ablewicz Zapoznawana wartość wspólnoty uniwersyteckiej ........................... 57

Część II

Uniwersytet a pluralizm aksjologiczny współczesnej Europy Ks. Marian Nowak Problemy uniwersyteckiego kształcenia pedagogicznego w kontekście regionalności i polskości oraz europejskości ............... 69 Alina Rynio Wartość edukacji uniwersyteckiej w nauczaniu Jana Pawła II .......... 91 Maria Nowicka-Kozioł Wolny wybór a pluralizm aksjologiczny współczesności .................. 114

Kostkiewicz_Uniwersytety i warto5 5

2007-10-10 14:00:55

6

Spis treści

Bogusława Jodłowska Pedagog – człowiek duchowy a intelektualista ................................. 127 Andrzej Ryk Aksjologiczne horyzonty współczesności.

Od atrofii do afirmacji wartości. Implikacje pedagogiczne .............. 144

Część III

Problemy współczesności a tradycje uniwersytetu Joanna Winnicka-Gburek Krytycyzm wobec prawdy i piękna jako nieprzemijających wartości edukacji uniwersyteckiej ............... 159 Beata Gola Tradycja uniwersytecka wobec masowości wyższego wykształcenia i nacisków rynku pracy ............................................. 168 Krzysztof Kazimierz Przybycień Hessenowska teoria uniwersytetu .................................................... 179 Dorota Pauluk Autonomia i wolności akademickie w myśli Sergiusza Hessena i Kazimierza Twardowskiego ............................. 193 Maria Libiszewska Współczesny uniwersytet w opinii profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego – komunikat z badań ........................ 201

Kostkiewicz_Uniwersytety i warto6 6

2007-10-10 14:00:55

Wstęp Wywodzące się z języka łacińskiego słowo universitas (Gen. universitatis) oznacza tyle co „ogół”, „wszechświat”, „powszechność”. Termin „uniwersytet” w jego współczesnym rozumieniu pochodzi od universitas magistrorum et scholarium, co oznaczało społeczność szkolną w odróżnieniu od universitas civium, czyli społeczności obywatelskiej miasta. Okres odrodzenia spowodował przesunięcie się jego znaczenia ku universitas scientiarum – w czym wyrażają się wielorakie związki wszystkich nauk1.

Społeczności uczonych współczesnych uniwersytetów, wobec szybkiego tempa zmian w dzisiejszej rzeczywistości, jej naglących potrzeb i nacisków nimi spowodowanych, podejmują dyskusję nad współczesnym kształtem uniwersytetu. Aktualnie obowiązującym rezultatem tego stanu rzeczy jest ogłoszona 18 września 1988 roku w Bolonii Wielka Karta Uniwersytetów Europejskich, którą podpisało ponad 400 rektorów uniwersytetów z całej Europy. Fakt ten zainicjował daleko posunięty proces zmian określany dzisiaj umownie mianem procesu bolońskiego. Zakres tych zmian wywołuje głębokie dyskusje, których sedno sprowadza się do troski o zachowanie tożsamości tej wielowiekowej instytucji. Na straży tego stoi tradycyjny system wartości i właściwa mu ich hierarchia.

Jakie wartości leżały u podstaw uniwersytetu, u podstaw jego życia i jego funkcji niegdyś, a jakie wysuwają się na czoło dzisiaj? Czym żyje współczesny uniwersytet? Czy są to wartości, które nie naruszają jego misji, idei, istoty?

Czy we współczesnych przemianach dotyczących kształcenia uniwersyteckiego i badań naukowych tu prowadzonych nie zatracimy idei tego uniwersytetu, który wyznaczał lepsze obszary zachodnioeuropejskiej cywilizacji, tego uniwersytetu, który w historii Europy stawał się większą lub mniejszą przeszkodą dla systemów totalitarnych i zniewoleń. Historia poucza nas, że ilekroć zło rozpoczynało swoje panowanie, nakładało przy tym jakiś rodzaj ograniczeń 1 Zob. T. Czeżowski, O uniwersytecie i studiach uniwersyteckich, Księgarnia Naukowa T. Szczęsny i S-ka, Toruń 1946, s. 8.

Kostkiewicz_Uniwersytety i warto7 7

2007-10-10 14:00:55

8

Wstęp

(przybierających najróżniejsze formy) uniwersytetowi – jego uczonym bądź rezultatom ich pracy. Środowiska uniwersyteckie (społeczności profesorów i studentów) w ciągu dziejów uniwersytetów wykazywały ciągłą dążność do wynoszenia tej instytucji na wyżyny we wszystkich podlegających im dziedzinach, na wyżyny umysłu i serca, pracy i ducha.

Współcześnie jawi się rozdźwięk między klasyczną, humanistyczną misją uniwersytetu a obdarzaniem go pragmatyczną rolą w globalnej koncepcji świata. Wiąże się to ze zmianą istoty aksjologicznej podstawy uniwersytetu.

Czy faktycznie taka zmiana wystąpi trwale? Jakie będą jej następstwa? Na te pytania odpowiedzą następne pokolenia...

Tymczasem były one jednym z wątków rozważań uczestników Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej nt. Aksjologiczne obszary uniwersyteckiej edukacji pedagogów, która odbyła się w dniach 28–29 września 2006 roku w Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Konferencja ta zorganizowana została przez Zakład Pedagogiki Szkoły Wyższej Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego przy współudziale Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Wydziału Zamiejscowego Nauk o Społeczeństwie w Stalowej Woli i zgromadziła znaczące grono osób żywo zainteresowanych podjętą problematyką. W rezultacie obrad wyłoniły się dwa zakresy tematyczne, których plon zebrany został w dwóch pracach zbiorowych zatytułowanych Uniwersytet i wartości (obejmującej 14 wygłoszonych referatów) oraz Aksjologia w kształceniu pedagogów (obszerniejszej, odmiennej merytorycznie, obejmującej 25 tekstów).

Niniejszym prezentujemy Czytelnikowi zbiór tekstów, których Autorzy – pedagodzy – podejmują refleksje skupiające się wokół trzech zagadnień, odpowiadających trzem kolejnym częściom tej pracy. Pierwsza część porusza tematykę wiodących wartości uniwersyteckich – pojawia się tu zarówno troska o wartości zagrożone, pomijane, jak i wartości ciągle jeszcze żywe, budujące intelektualnie i duchowo. Druga część odnosi się do funkcjonowania uniwersytetu w sytuacji pluralizmu aksjologicznego współczesnej Europy.

Część trzecia książki dotyczy niektórych problemów współczesności i tradycji uniwersytetu, co odsłania zarówno związki między wartościami, ich piękne kontynuacje, jak i zagrożone stany rzeczy.

Prezentowany Czytelnikowi tom podejmuje tematykę związaną z podstawowymi zagadnieniami funkcjonowania uniwersytetu jako koronnego szczebla edukacyjnego, służącego ochranianiu i pielęgnowaniu wartości naczelnych, przede wszystkim wartości prawdy, a także wartości moralnych i wartości kultury2.

2

Z recenzji wydawniczej prof. zw. dr. hab. S. Palki.

Kostkiewicz_Uniwersytety i warto8 8

2007-10-10 14:00:55

Wstęp

9

Z wdzięcznością zwracam się do Autorów zamieszczonych tu tekstów, dziękując im za twórcze włączenie się w obrady wrześniowej konferencji i wzbogacenie ich pogłębioną refleksją naukową, wynikami badań, własnymi przemyśleniami. Za wsparcie w tym przedsięwzięciu dziękuję władzom Uniwersytetu Jagiellońskiego. W szczególności zaś Pani Prof. zw. dr hab. Marii Flis – dziekan Wydziału Filozoficznego UJ – oraz Pani Prof. dr hab. Joannie Danilewskiej – dyrektor Instytutu Pedagogiki UJ – za otwarcie obrad i wygłoszenie Słowa wstępnego.

W tym miejscu pragnę także wyrazić słowa najwyższego szacunku i podziękowań dla recenzenta tej pracy, Pana Prof. zw. dr. hab. Stanisława Palki, za cenne uwagi i sugestie podnoszące jej merytoryczną wartość.

Czytelników pragnę zachęcić do zapoznania się z publikowanymi tu rozważaniami i ich kontynuacji we własnych środowiskach. grudzień 2006 roku

Kostkiewicz_Uniwersytety i warto9 9

Janina Kostkiewicz

2007-10-10 14:00:55

Kostkiewicz_Uniwersytety i warto10 10

2007-10-10 14:00:56