Praktyczny poradnik terapii wad wymowy

SANDRA GLEJ

PRAKTYCZNY PORADNIK TERAPII WAD WYMOWY U DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM I Mล ODSZYM SZKOLNYM

Krakรณw 2018

GLEJ_Praktyczny poradnik terapii wad wymowy.indd 3

18.04.2018 13:05:56

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2018

Redakcja wydawnicza: Michał Chmiel

Opracowanie typograficzne: Anna Bugaj-Janczarska

Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz

Grafika na okładce: © Kari Høglund | Depositphotos.com

Zdjęcie autorki wykorzystane na okładce: Karol Jakuczek

ISBN 978-83-8095-295-9

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2018

GLEJ_Praktyczny poradnik terapii wad wymowy.indd 4

18.04.2018 13:05:57

Spis treści Wstęp ...........................................................................................................

7

O czym zawsze należy pamiętać .................................................................. 11 Zestaw ćwiczeń do wykonywania podczas terapii logopedycznej .................................................................................... 13 Samogłoski Samogłoska A .........................................................................................

Samogłoska E ..........................................................................................

Samogłoska O .........................................................................................

Samogłoska U/Ó .....................................................................................

Samogłoska I ..........................................................................................

Samogłoska Y .........................................................................................

Samogłoska Ą .........................................................................................

Samogłoska Ę ..........................................................................................

16 17 18 19 21 22 23 24

Spółgłoski Spółgłoska P ...........................................................................................

Spółgłoska B ...........................................................................................

Spółgłoska M ..........................................................................................

Spółgłoska F ...........................................................................................

Spółgłoska W ..........................................................................................

Spółgłoska T ...........................................................................................

Spółgłoska D ...........................................................................................

Spółgłoska N ...........................................................................................

Spółgłoska Ń/N´ ......................................................................................

Spółgłoska L ...........................................................................................

Spółgłoska J ............................................................................................

Spółgłoska Ł ...........................................................................................

Spółgłoska K ...........................................................................................

Spółgłoska G ...........................................................................................

Spółgłoska H/CH .....................................................................................

28 29 30 32 33 34 35 37 38 39 41 42 43 46 48

GLEJ_Praktyczny poradnik terapii wad wymowy.indd 5

18.04.2018 13:05:57

6

Spis treści

Szereg ciszący Spółgłoska Ś ...........................................................................................

Spółgłoska Ć ...........................................................................................

Spółgłoska Ź ...........................................................................................

Spółgłoska DŹ .........................................................................................

Różnicowanie i utrwalanie głosek szeregu ciszącego .............................

52 54 56 57 58

Szereg syczący Spółgłoska S ...........................................................................................

Spółgłoska C ...........................................................................................

Spółgłoska Z ...........................................................................................

Spółgłoska DZ .........................................................................................

Różnicowanie i utrwalanie głosek szeregu syczącego ............................

62 64 66 68 69

Szereg szumiący Spółgłoska SZ .........................................................................................

Spółgłoska CZ .........................................................................................

Spółgłoska Ż/RZ .....................................................................................

Spółgłoska DŻ .........................................................................................

72 74 76 78

Różnicowanie i utrwalanie głosek trzech szeregów Różnicowanie głosek szeregu szumiącego .............................................. 82 Różnicowanie głosek trzech szeregów ............................................... 84 Spółgłoska drżąca dziąsłowa Spółgłoska R ...................................................................................... 88 Mowa bezdźwięczna Spółgłoska W/W´ ....................................................................................

Spółgłoska Z ...........................................................................................

Spółgłoska Ż ...........................................................................................

Spółgłoska Ź ...........................................................................................

Spółgłoska DZ .........................................................................................

Spółgłoska DŻ .........................................................................................

Spółgłoska DŹ .........................................................................................

Spółgłoska B/B´ .......................................................................................

Spółgłoska D/D´ ......................................................................................

Spółgłoska G/G´ ......................................................................................

99 101 103 105 106 108 110 112 114 116

Bibliografia ............................................................................................. 119

GLEJ_Praktyczny poradnik terapii wad wymowy.indd 6

18.04.2018 13:05:57

Wstęp Poradnik został napisany z myślą o początkujących logopedach, którzy prosto po studiach trafili do zacisznego gabinetu logopedycznego i rozpoczynają pracę pełni wiedzy oraz nadziei. Uważam, że pomocny może być także dla logopedów praktyków, nauczycieli i rodziców.

Moim celem było usystematyzowanie i podanie najważniejszych praktycznych informacji oraz wskazówek potrzebnych w codziennej praktyce i terapii. Wszystko zostało napisane w jak najbardziej przejrzystej formie, aby ułatwiać korzystanie z poradnika i żeby służył on w razie trudności na każdym kroku.

Impulsem do stworzenia książki było niezadowolenie z dostępnej literatury logopedycznej, w której ciągle mi czegoś brakowało: albo forma była nieprzejrzysta, albo zgromadzony materiał wyrazowy był niedobrany właściwe, przez co sama poświęcałam dużą część swojego czasu na wyszukiwanie odpowiednich wyrazów do ćwiczeń. Zdaję sobie sprawę z tego, że nie wszystkie wyrazy, które pojawiły się w poradniku, będą zrozumiałe zarówno dla dziecka, jak i rodzica, ale będzie to dobra okazja do poszerzenia słownika czynnego oraz biernego. Najważniejsze jednak jest to, aby dziecko potrafiło prawidłowo powtórzyć ćwiczoną głoskę w danym wyrazie. Oczywiście będą wyrazy łatwiejsze i trudniejsze, które wedle uznania można pominąć lub z nich skorzystać w przypadku wyczerpania listy wyrazów łatwiejszych do wymówienia. Wiele mojego czasu i uwagi skupiło się na wyborze materiału wyrazowego, który został dobrany bardzo dokładnie.

Został on w większości przypadków uporządkowany według powtarzającego się schematu: głoska, sylaby, wyrazy z uwzględnieniem podziału na fazy artykulacyjne – występowanie głoski w nagłosie, śródgłosie, wygłosie.

Następnie miejscami występują wyrazy, w których dana głoska pojawia się kilkakrotnie, dalej można natrafić na wyrażenia dwuwyrazowe, a na końcu podane zostały krótsze i dłuższe zdania do ćwiczeń utrwalających. Najbardziej zależało mi na tym, aby w wyrazach znajdowała się ćwiczona głoska w otoczeniu tylko samogłosek albo spółgłosek łatwych do wymówienia dla dziecka.

Kolejność głosek nie jest przypadkowa. Według mnie jest to optymalny układ: od najłatwiejszych do najtrudniejszych głosek do opanowania dla dziecka. Kierowałam się kryterium rozwoju mowy dziecka

GLEJ_Praktyczny poradnik terapii wad wymowy.indd 7

18.04.2018 13:05:57

8

Wstęp

zaproponowanym przez Leona Kaczmarka1 (w nawiasie podane zostały lata ramowo)2: 1. Okres melodii (0–1) – dziecko poprawnie wymawia samogłoski [a, e], niekiedy i oraz spółgłoski [m, b, n, t, d] oraz półsamogłoskę [j].

2. Okres wyrazu (1–2) – dziecko wymawia wszystkie samogłoski ustne [i, y, e, a, o, u] oraz [p, p´, b, m, t, t´, d, n, ń, k, k´], niekiedy [c, ć, ś].

3. Okres zdania (2–3) – dziecko wymawia wszystkie samogłoski [i, y, e, ę, a, o, ą, u], wszystkie spółgłoski wargowe twarde i zmiękczone [p, p´, b, b´, m, m´], wargowo-zębowe twarde i zmiękczone [f, f´, w, w´], środkowojęzykowe [ś, ź, ć, dź, ń], tylnojęzykowe zwarte twarde i zmiękczone [k, k´, g, g´] oraz szczelinową [ch], z przedniojęzykowych zębowych zwarte [t, d] oraz półotwartą [n], z przedniojęzykowych dziąsłowych półotwartych [l, l´], a z półsamogłosek [ł, j]. Pojawić się mogą także przedniojęzykowe zębowe [s, z, c, dz] czy dziąsłowe [sz, ż, cz, dż].

4. Okres swoistej mowy dziecięcej (3–7) – w wieku 3–4 lat utrwalają się spółgłoski przedniojęzykowe zębowe [s, z, c, dz], a w wieku 4–5 lat przedniojęzykowe dziąsłowe [sz, ż, cz, dż] oraz spółgłoska przedniojęzykowa dziąsłowa [r]. A już w wieku 5–6 lat dziecko powinno potrafić wymówić pełny zasób głosek języka polskiego, jednak należy pamiętać, że do wieku 6–7 lat może się utrwalać wymowa spółgłoski przedniojęzykowej dziąsłowej [r].

W praktyce należy posługiwać się tą klasyfikacją i przyjąć, że: – do 3. r.ż. dziecko powinno wymawiać: [i, y, e, ę, a, o, ą, u, p, p´, b, b´, m, m´, f, f´, w, w´, k, k´, g, g´, ch, t, d, n, ń, l, l´, ł, j, ś, ź, ć, dź], – do 4. r.ż. to co do 3. r.ż. + [s, z, c, dz], – do 5. r.ż. to co do 4. r.ż. + [sz, ż, cz, dż], – do 6.–7. r.ż. to co do 5. r.ż. + [r].

Warto mieć na uwadze, że w poradniku nie zostały poruszone wszelakie zagadnienia i problemy natury logopedycznej, gdyż jego forma nie byłaby wtedy zwięzła i tak przystępna, na czym mi bardzo zależało. Dlatego też zachęcam do samodzielnego zgłębiania logopedycznej literatury teoretycznej oraz praktycznej i byciu na bieżąco z nowinkami oraz badaniami w zakresie nauk logopedycznych, medycznych, pedagogicznych, humanistycznych, lingwistycznych itp.

1 2

L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977, s. 52–61.

Warto też w tym miejscu przypomnieć sobie klasyfikację spółgłosek języka polskiego (tabela 1).

GLEJ_Praktyczny poradnik terapii wad wymowy.indd 8

18.04.2018 13:05:57

BIBLIOGRAFIA Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 1996.

Kaczmarek L., Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977.

Ostapiuk B., Dzięcieca artykulacja czy wada wymowy − między fizjologią a patologią, „Logopedia” 2002, nr 31, s. 95–156.

Ostaszewska D., Tambor J., Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego, Warszawa 2000.

Pluta-Wojciechowska D., Paradygmat postępowania w przypadku zaburzeń połykania w fazie ustnej. Ujęcie logopedyczno-ortodontyczne, „Forum Logopedyczne” 2011, nr 19, s. 138–151.

Skorek E., Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, Kraków 2005.

Styczek I., Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego (komentarz i tablice), Warszawa 1982. Źródła internetowe: http://sjp.pwn.pl/ (dostęp: 16.11.2016). http://sjp.pl/ (dostęp: 16.11.2016).

GLEJ_Praktyczny poradnik terapii wad wymowy.indd 119

18.04.2018 13:06:02