Przemoc seksualna - Gardian-Miałkowska Renata

Przemoc seksualna Interdyscyplinarne studium zjawiska

pod redakcją naukową

Renaty Gardian-Miałkowskiej

Kraków 2021

Gardian-Mialkowska_Przemoc seksualna.indb 3

23.07.2021 09:46:16

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2021

Recenzenci: dr Elżbieta Bielecka dr hab. Małgorzata Przybysz-Zaremba

Redakcja wydawnicza: Joanna Bień

Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner

Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz

Grafika wykorzystana na okładce: © antto | stock.adobe.com

Publikacja została dofinansowana przez Państwową Uczelnię im. Stefana Batorego

ISBN 978-83-66990-06-7

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2021

Gardian-Mialkowska_Przemoc seksualna.indb 4

23.07.2021 09:46:16

Spis treści Wprowadzenie (Renata Gardian-Miałkowska) ........................................ 7 Renata Gardian-Miałkowska Pornografia w świetle przepisów prawnych .............................................. 13 Renata Gardian-Miałkowska Pornografia i jej szkodliwy wpływ na rozwój dzieci i młodzieży ............. 27 Renata Gardian-Miałkowska Pedofilia i inne zagrożenia związane z czynnościami pedofilskimi ........ 51 Justyna Ratkowska-Pasikowska Lolitki, nimfetki i inne „demoniczne” dziewczęta na przykładzie Lolity Vladimira Nabokova, Galerianek Katarzyny Rosłaniec, Ślicznotki Louisa Mallego i Leona zawodowca Luca Bessona................................................................. 73 Patrycja Zalewska-Blechar „Pigułka gwałtu” jako (nie)rozwiązany problem?...................................... 87 Izabela Ślęzak Wyznaczanie i egzekwowanie granic przez kobiety świadczące usługi seksualne jako sposób ograniczania ryzyka związanego z pracą seksualną .................................................................... 101 Anna Tulej, Kamil Miszewski Zachowania seksualne kobiet w zakładach karnych – przegląd wybranych badań ......................................................................... 121

Gardian-Mialkowska_Przemoc seksualna.indb 5

23.07.2021 09:46:16

6

Spis treści

Kamil Miszewski, Andrzej Kacprzak Zachowania seksualne mężczyzn w zakładach karnych i ich postrzeganie. Przegląd badań i analiz przeprowadzonych w więzieniach USA ...................................................... 135 Noty o autorach ................................................................................................ 157

Gardian-Mialkowska_Przemoc seksualna.indb 6

23.07.2021 09:46:16

Wprowadzenie Przemoc to jeden ze sposobów uciszania ludzi, odmawiania im głosu i odbierania wiarygodności.

Rebecca Solnit

Seks pełni w życiu każdego człowieka ważną funkcję i jest ściśle związany z kształtowaniem się jego osobowości. Zasadniczą rolę w tym zakresie odgrywają również wcześniejsze pozytywne relacje i doświadczenie seksualne. Aby takie były, istotne, żeby w intymnej relacji podczas wszelkich kontaktów seksualnych realizowały się potrzeby zarówno seksualne, jak i emocjonalne zaangażowanych w nią osób.

Niestety zdarza się, że niektóre osoby sprowadzają seks jedynie do egoistycznego rozładowania popędowych napięć seksualnych, przez co naruszają czyjeś granice w strefie seksualnej lub wymuszają na kimś aktywność seksualną.

Odbywa się to także, gdy druga osoba nie jest w stanie świadomie wyrazić swojej niezgody na niechciane kontakty seksualne. Mamy wtedy do czynienia z przemocą seksualną. Na jej określenie stosuje się również inne zamienne terminy, takie jak: „nadużycia seksualne”, „molestowanie seksualne”, „krzywdzenie seksualne” czy też „wykorzystanie seksualne” w przypadku dzieci i nastolatków. Przez przemoc rozumie się każdą niechcianą czynność lub aktywność o charakterze seksualnym, zmierzającą do uzyskania przyjemności seksualnej, której towarzyszy nierównowaga sił. Ta forma przemocy przybiera różne kształty, zarówno po stronie osób jej doświadczających, jak i osób ją stosujących. W przypadku osób doznających jej mogą to być: dziecko uwodzone lub wykorzy­stywane seksualnie; nastolatek oglądający pornografię albo komercyjnie wykorzystywany w tym celu; osoby świadczące usługi seksualne, a także przebywające w izolacji więziennej itp. Przemocy na tle seksualnym może doświadczyć każda osoba.

Jednostki dopuszczające się naruszenia intymnych granic drugiego człowieka uzyskują poczucie władzy, przyjemność seksualną lub nawet korzyści ekonomiczne. Wywodzą się ze wszystkich grup społecznych, mogą być dowolnej rasy, kultury, wiary, wykształcenia czy statusu materialnego. Jednak jak wynika z badań naukowych, 80% sprawców jest znanych osobie pokrzywdzonej (Bancroft

Gardian-Mialkowska_Przemoc seksualna.indb 7

23.07.2021 09:46:16

8

Wprowadzenie

2011: 153), choć zdarzają się też osoby nieznane jej wcześniej. Niepokojące i zastanawiające jest to, że mimo rosnącej wiedzy w tym zakresie nadal trudno wykryć sprawców przemocy seksualnej. Przyczyną tego zjawiska być może są błędne przekonania funkcjonujące w społeczeństwie, które mogą usprawiedliwiać i racjonalizować postępowanie sprawcy. Tymczasem należy wyraźnie podkreślić, że nic nie zwalnia go z odpowiedzialności za dokonane czyny, bez względu na to, jakiej płci była osoba pokrzywdzona, jakiej była orientacji seksualnej, jak była ubrana, w jakim była wieku, a także w jakiej sytuacji lub w jakim stanie się znajdowała. Nic nie tłumaczy przemocy na tle seksualnym, która stanowi poważny problem i wyzwanie dla współczesnego społeczeństwa.

Przemoc seksualna sama w sobie jest pojęciem dość szerokim, dlatego też niniejsza monografia dotyczy jej wybranych obszarów. Jednakże zarówno redaktorka, jak i autorzy mają nadzieję na kontynuowanie i rozszerzanie tych zagadnień w planowanych dalszych tomach książki. Praca ma charakter interdyscyplinarny, ponieważ autorzy zgromadzonych tekstów reprezentują różne dyscypliny naukowe – są wśród nich pedagodzy, socjolodzy, seksuolodzy, a nawet przedstawiciele nauk medycznych. Już sam ten fakt potwierdza, że przy omawianiu tak ważnego tematu nie można ograniczyć się wyłącznie do jego jednego aspektu. Książka adresowana jest zarówno do studentów, jak i teoretyków, a także praktyków. Składa się z ośmiu artykułów, które – mam nadzieję – przyczynią się do głębszej refleksji i lepszego zrozumienia zjawiska przemocy seksualnej.

Monografię otwiera artykuł Renaty Gardian-Miałkowskiej pt. Pornografia w świetle przepisów prawnych, w którym są omówione regulacje prawne dotyczące ochrony dzieci i młodzieży przed treściami o charakterze pornograficznym, zarówno w przepisach krajowych, jak i międzynarodowych. Zamykają go rozważania na temat potrzeby wprowadzenia narzędzi weryfikujących wiek osób korzystających z treści pornograficznych i spójnej jurysdykcji terytorialnej, aby chronić dzieci i młodzież przed takimi treściami.

Następny artykuł, Pornografia i jej szkodliwy wpływ na rozwój dzieci i młodzieży, który również jest autorstwa Renaty Gardian-Miałkowskiej, koresponduje z poprzednim. Autorka koncentruje się w nim na negatywnych skutkach oglądania pornografii dla rozwoju dzieci i młodzieży. Przedstawia też różnice i podobieństwa między materiałami pornograficznymi i erotycznymi, pomiędzy którymi granica jest płynna i trudna do uchwycenia, także pod względem definicyjnym, tym bardziej że do tej pory nie udało się opracować jednolitej i pełnej definicji obydwu przywołanych rodzajów materiałów. W artykule tym ponadto omówiono etiologię negatywnych konsekwencji oglądania i konsumpcji treści pornograficznych, które też uznaje się za formę komercyjnego

Gardian-Mialkowska_Przemoc seksualna.indb 8

23.07.2021 09:46:16

Wprowadzenie

9

seksualnego wykorzystania dziecka. Rozdział zamyka propozycja zintegrowanych działań prewencyjnych w tym zakresie.

W artykule pt. Pedofilia i inne zagrożenia związane z czynnościami pedofilskimi Renata Gardian-Miałkowska zwraca szczególną uwagę na seksualne krzywdzenie dziecka i niepokojące, rozwijające się zjawisko „pozytywnej pedofilii”, która również ma temu służyć. Autorka omawia także inne czynności osób z zaburzeniami pedofilnymi i podejmowane przez nie strategie związane z przemocą seksualną, tj. uwodzenie dziecka (tzw. child grooming) oraz jego szantaż (sextoring), do którego sprawcy wykorzystują Internet i inne technologie informacyjne. Artykuł nawiązuje również do zjawiska pedofilii księży.

Autorka przedstawiła też działania prewencyjne w zakresie przeciwdziałania krzywdzeniu seksualnemu dzieci.

Ciekawym wkładem w interdyscyplinarne ujęcie rozwijającej się seksualności młodych dziewcząt w konsumpcyjnym świecie, ich uwiedzenia i wykorzystania seksualnego przez osoby dorosłe jest artykuł Justyny Ratkowskiej-Pasikowskiej Lolitki, nimfetki i inne „demoniczne” dziewczęta na przykładzie Lolity Vladimira Nabokova, Galerianek Katarzyny Rosłaniec, Ślicznotki Louisa Mallego i Leona zawodowca Luca Bessona. Autorka dokonała w nim analizy znanych dzieł literackich i filmowych, w których główne bohaterki przedstawiono dwuznacznie. Z jednej strony są to dziewczęta pragnące zrozumieć swoją rozwijającą się seksualność, z drugiej zaś otaczająca je brutalna, zniekształcona i złożona rzeczywistość kobiecego świata popycha je do założenia maski nimfetki, by mogły zaspokoić swoje podstawowe potrzeby. Autorka zwraca uwagę na dramaturgię dorastania młodych dziewcząt, których seksualność może być m.in. pokłosiem pornografii. Osoby dorosłe wykorzystują je seksualnie, zamiast chronić i edukować. W świetle tych rozważań autorka tekstu przekonuje, że warto sięgać po filmy, które przekraczają granice moralności, ale mogą w ramach działalności edukacyjnej posłużyć do pogłębionej refleksji i dyskusji.

W następnym artykule, pt. „Pigułka gwałtu” jako (nie)rozwiązany problem?, Patrycja Zalewska-Blechar przybliża wieloznaczność pojęcia „pigułki gwałtu”, którą najczęściej podaje się ofierze podstępem w celu jej wykorzystania seksualnego. Autorka omawia możliwe scenariusze stosowania tej substancji chemicznej, której skład może być bardzo zróżnicowany. Walorem tego artykułu jest szczegółowe opisanie krok po kroku sposobu postępowania personelu medycznego z osobą pokrzywdzoną na tle seksualnym, a także przedstawienie możliwości zgłaszania takich spraw do organów ścigania.

Izabela Ślęzak w artykule pt. Wyznaczanie i egzekwowanie granic przez kobiety świadczące usługi seksualne jako sposób ograniczania ryzyka związanego z pracą seksualną omawia zagadnienia dotyczące (nie)bezpieczeństwa i świadczenia usług seksualnych. Autorka na podstawie badań własnych ukazuje, jak

Gardian-Mialkowska_Przemoc seksualna.indb 9

23.07.2021 09:46:17

10

Wprowadzenie

pracownice seksualne dbają o swoje seksualne granice. W przeprowadzonej analizie badawczej wykorzystuje również publikację Doświadczalnik, opracowaną i wydaną przez Nieformalną Grupę Pracownic Seksualnych, w której głos zabierają właśnie kobiety świadczące usługi seksualne. W niej także zawarły praktyczne strategie wyznaczania granic w odpłatnych relacjach seksualnych, wpisujące się w profilaktykę harm reduction. Autorka zwróciła szczególną uwagę na następujące zagadnienia związane z przemocą seksualną stosowaną w związku ze świadczeniem usług seksualnych: nieznajomość swoich granic, odmawianie sobie prawa do stawiania granic w pracy seksualnej, nieznajomość realiów pracy seksualnej, brak wiedzy o swoich granicach w pracy seksualnej oraz nieumiejętność ustanawiania lub egzekwowania granic. To ważny głos, zwracający uwagę, że podjęcie decyzji o świadczeniu usług seksualnych nie jest równoznaczne z umiejętnością wykazywania asertywności, świadomością swoich granic w relacji z klientami i radzeniem sobie z ich przemocowymi zachowaniami.

Autorzy kolejnego artykułu, Anna Tulej i Kamil Miszewski, dokonali przeglądu licznych badań (zarówno krajowych, jak i zagranicznych) dotyczących zachowań seksualnych kobiet w zakładach karnych oraz istniejących przypadków przemocy na tle seksualnym. Zaprezentowali w nim typologię tych zachowań, wśród których można wymienić: stłumioną seksualność, masturbację, związki lesbijskie, a także przemoc seksualną i świadczenie usług seksualnych.

Autorzy zwrócili również uwagę na rolę strażników więziennych w egzekwowaniu obowiązujących regulaminów, jak też wynikającego z nich obowiązku zgłaszania przypadków przemocy seksualnej, co jednak wymaga wiedzy w tym zakresie, poczucia empatii i właściwej postawy wobec przemocy. Niewątpliwie to, jaką postawę i zachowania prezentują strażnicy więzienni, jest decydujące w kwestii skutecznego reagowania na tę przemoc.

Niniejszą monografię zamyka artykuł Zachowania seksualne mężczyzn w zakładach karnych i ich postrzeganie. Przegląd badań i analiz przeprowadzonych w więzieniach USA, w którym autorzy, Kamil Miszewski i Andrzej Kacprzak, nakreślili obraz dokonującej się w warunkach izolacji więziennej deprywacji seksualnej, przybierającej niepokojące i niebezpieczne formy przemocy na tle seksualnym.

Autorzy wykorzystali w tym celu również badania własne, przytoczyli sytuacje z punktu widzenia zarówno osób dotkniętych przemocą seksualną, jak i osób ją stosujących. Zwrócili także uwagę na postawę służby więziennej, od której dużo zależy w zakresie udzielania pomocy, składania zawiadomień, ale też przeciwdziałania przemocy seksualnej w warunkach więziennych.

W tym miejscu pragnę podziękować wszystkim autorom, dzięki którym powstała ta monografia. Szczególne podziękowania kieruję do recenzentek

Gardian-Mialkowska_Przemoc seksualna.indb 10

23.07.2021 09:46:17

Wprowadzenie

11

książki – dr hab. Małgorzaty Przybysz-Zaremby i dr Elżbiety Bieleckiej – za ich cenne, konstruktywne i życzliwe uwagi, niezbędne przy doskonaleniu publikacji. Dziękuję również mojemu mężowi za zrozumienie i wsparcie oraz dodawanie otuchy, zwłaszcza w tym trudnym dla nas obojga czasie, kiedy powstawała ta książka.

Renata Gardian-Miałkowska

Bibliografia Bancroft J. (2011). Seksualność człowieka, tłum. R. Śmietana, Wrocław: „Elsevier Urban & Partner”.

Gardian-Mialkowska_Przemoc seksualna.indb 11

23.07.2021 09:46:17

Noty o autorach Gardian-Miałkowska Renata – doktor nauk społecznych z zakresu pedagogiki. ­Adiunkt w Instytucie Nauk Społecznych Państwowej Uczelni im. Stefana Batorego.

Doświadczony pedagog szkolny z kilkuletnią praktyką, wykorzystujący w swojej pracy wiedzę z zakresu pedagogiki resocjalizacyjnej, oligofrenopedagogiki, ART, TSR i terapii pedagogicznej. Jej zainteresowania naukowe dotyczą seksualnych zachowań ryzykownych, przemocy seksualnej, zachowań suicydalnych, zaburzeń zachowania, profilaktyki uzależnień oraz specjalnych potrzeb edukacyjnych.

Kacprzak Andrzej – doktor nauk społecznych w dyscyplinie socjologia, adiunkt w Instytucie Socjologii na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Jego główne zainteresowania badawcze obejmują problematykę wykluczenia społecznego i reintegracji społecznej, resocjalizacji, polityki karnej.

Zajmuje się kryminologią, socjologią dewiacji i kontroli społecznej, socjologią przestępczości i kryminalistyczną. Specjalizuje się w badaniach z zastosowaniem metody biograficznej.

Miszewski Kamil – doktor nauk społecznych w zakresie socjologii, adiunkt w Państwowej Uczelni im. Stefana Batorego. Zainteresowany metodologią badań społecznych, zdecydowany zwolennik badań jakościowych. Interesuje się też przemianami polskiego więzienia po roku ‘89. Autor kilkudziesięciu artykułów o więzieniu i sposobach jego badania.

Ratkowska-Pasikowska Justyna – doktor nauk społecznych w dyscyplinie pedagogika, nauczyciel akademicki, zatrudniona w Katedrze Pedagogiki Społecznej i Resocjalizacji na Wydziale Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego. Specjalista w zakresie pomocy psychologicznej w dziedzinie seksuologii. Zajmuje się zagadnieniami związanymi z inicjacją w obszarach sacrum, śmierci i seksu. Autorka wielu artykułów poświęconych seksualności. Uwielbia literaturę i twórczość Zdzisława Beksińskiego. Ślęzak Izabela – doktor nauk społecznych w zakresie socjologii, pracuje na stanowisku adiunkta w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego. Prowadzi badania dotyczące różnych aspektów pracy seksualnej kobiet w Polsce. Autorka książki Praca kobiet świadczących usługi seksualne w agencjach towarzyskich.

Tulej Anna – magister pedagogiki resocjalizacyjnej oraz profilaktyki społecznej na Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Obecnie pedagog współorganizujący

Gardian-Mialkowska_Przemoc seksualna.indb 157

23.07.2021 09:46:23

158

Noty o autorach

kształcenie w Szkole Podstawowej nr 61 w Warszawie i doktorantka w Szkole Doktorskiej APS w Warszawie. Jej zainteresowania naukowe dotyczą readaptacji społecznej skazanych, rodziny i dzieci osadzonych, seniorów w izolacji więziennej oraz diagnozy pedagogicznej w kontekście nieprzystosowania społecznego.

Zalewska-Blechar Patrycja – tytuł magistra położnictwa uzyskała w 2015 roku na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. Obecnie jest doktorantką na kierunku socjologia medycyny na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Zawodowo zajmuje się edukacją pacjentek w ciąży. Jej zainteresowania naukowe obejmują wielokulturowość w opiece pielęgniarskiej, lecznictwo niemedyczne oraz rozwój zawodowy pielęgniarek i położnych.

Gardian-Mialkowska_Przemoc seksualna.indb 158

23.07.2021 09:46:23