Współczesne tendencje, problemy i wyzwania w opiece i wychowaniu.

Grażyna Genowefa Gajewska

Współczesne tendencje, problemy i wyzwania w opiece i wychowaniu Teoria, metodyka i praktyka w opinii studentów

Kraków 2020

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 3

2020-04-15 12:21:07

© Copyright by Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2020 Recenzenci: prof. dr hab. Ewa Ogrodzka-Mazur dr hab. Urszula Gruca-Miąsik, prof. UR Redakcja wydawnicza: Zespół Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz Zdjęcie na okładce: © 5second | stock.adobe.com Afiliacja autorki: Uniwersytet Zielonogórski Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii Instytut Pedagogiki Zakład Pedagogiki Opiekuńczej i Rodziny G.Gajewska@ipp.uz.zgora.pl Nr ORCID: 0000-0003-0242-5080

Publikacja została dofinansowana przez Uniwersytet Zielonogórski ISBN 978-83-8095-786-2 Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2020

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 4

2020-04-15 12:21:07

Spis treści Wstęp .............................................................................................................................. 9 Rozdział 1 Poszukiwanie współczesnych tendencji oraz problemów opieki i wychowania. Wprowadzenie z perspektywy teoretycznej, metodycznej i praktycznej, polskiej i światowej .................................................... 17 Rozdział 2 Problemy z systemem opieki i wychowania w Polsce.

Wyzwania w tworzących się systemach lokalnych a model placówki opiekuńczo-wychowawczej ...................................................... 31 Rozdział 3 Współczesne polskie problemy z realizacją kierunków przemian w opiece i wychowaniu ustalonych w Unii Europejskiej oraz istniejących w wybranych krajach na świecie .............................................. 43 Rozdział 4 Teorie opieki i wychowania. Związki, zależności – współczesne problemy ................................................................................................. 53 Rozdział 5 Środowisko życia dzieci i ich rodzin. Problemy z jego modernizacją opiekuńczo-wychowawczą i nadawaniem wartości edukacyjnych.

Ciągłość i zmiana w procesie opieki i wychowania dziecka koniecznością i warunkiem prawidłowego rozwoju ............................................ 73 Rozdział 6 Innowacje w opiece i wychowaniu. Wybrane przykłady, współczesne problemy, wyzwania i tendencje ....................................................... 83

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 5

2020-04-15 12:21:07

6

Spis treści

Rozdział 7 Problemy z pedagogicznym wspomaganiem rodziny, kulturą pedagogiczną (opiekuńczo-wychowawczą) rodziny i społeczeństwa, współpracą z rodzicami oraz wyzwania z nimi związane .......................................................................................................... 95 Rozdział 8 Problemy i wyzwania dotyczące roli państwa i organizacji pozarządowych w opiece i wychowaniu ....................................... 113 Rozdział 9 Współczesne problemy z profesjonalizacją warsztatu wychowawcy-opiekuna i wypaleniem zawodowym .......................................... 117 Rozdział 10 Współczesne problemy z samodzielnością w procesie opieki i wychowania ............................................................................................................... 127 Rozdział 11 Współczesne problemy diagnozy w opiece i wychowaniu ............................... 139 Rozdział 12 Współczesne tendencje, problemy i wyzwania związane z opieką dzieloną z rodzicami ............................................................... 147 Rozdział 13 Zrozumieć rodzicielstwo zastępcze. Teoria a praktyka.

Porównania europejskie ............................................................................................ 173 Rozdział 14 Współczesne problemy z wizerunkiem instytucji opieki i wychowania w Internecie. Wstępne wyniki badań .................................................................... 179 Rozdział 15 Współczesne problemy z adopcją jako rodzinną opieką zastępczą ................ 189 Rozdział 16 Współczesne problemy rodzinnej pieczy zastępczej .......................................... 209

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 6

2020-04-15 12:21:07

Spis treści

7

Rozdział 17 Współczesne problemy instytucjonalnej pieczy zastępczej ............................. 219 Rozdział 18 Współczesne problemy z kształceniem kadr do realizacji zadań pedagogicznych, w szczególności opiekuńczo-wychowawczych .................... 227 Rozdział 19 System dzieci we współczesnych rodzinach a rozumienie jego funkcji opiekuńczych i wychowawczych oraz specyfiki diagnozowania .................... 231 Zakończenie ................................................................................................................. 237 Spis tabel ....................................................................................................................... 245 Streszczenie ................................................................................................................. 247 Summary ...................................................................................................................... 249 Bibliografia ................................................................................................................... 251

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 7

2020-04-15 12:21:07

Wstęp Współczesne życie społeczne, jak wskazują znakomite autorytety nauki, jest żywiołowo zmieniające się, skomercjalizowane, scyfryzowane, tworzące specyficzny rodzaj tożsamości ludzi (Bauman, 2005; Melosik, Szkudlarek, 2010; Radziewicz-Winnicki, 2014; Mendel, 2017; Brągiel, 2018; Pedagog; Pyżalski, Zdrodowska, Tomczyk, Abramczuk, 2018). Człowiek musi w takiej rzeczywistości funkcjonować na co dzień i lepiej lub gorzej się w niej odnajduje, radzi sobie z nią (Trębińska-Szumigraj, 2008). W niezwykle trudnej sytuacji są przede wszystkim osoby podlegające opiece, czyli głównie dzieci do 18. roku życia, osoby z niepełnosprawnościami, u których osiągnięcie samodzielności życiowej przedłuża się niekiedy na całe życie, oraz ci seniorzy, którzy nie są samodzielni.

Proces opieki często współwystępuje z procesem wychowania. Oba zależą od człowieka i jego relacji z innymi ludźmi oraz przestrzenią życia. Osiąganie dobrobytu społeczeństw stwarza szansę zhumanizowanego świata, a okazuje się, że nie zawsze tak jest. Bez właściwej opieki gatunek ludzki może nie przetrwać, nie zachowa dobrego zdrowia. Wychowanie, kształcenie stają się więc zagrożone.

Zajmowanie się naukowo, metodycznie i praktycznie procesami opieki i wychowania sprowokowało mnie do podjęcia badań i analiz, na podstawie których sformułowałam refleksje ukazujące współczesne wyzwania, tendencje oraz problemy opieki i wychowania.

Inspiracją do napisania tej książki były wieloletnie badania i doświadczenia w obrębie teoretycznych i metodycznych podstaw działalności opiekuńczo-wychowawczej oraz doświadczenia praktyczne o różnym charakterze. Należą do nich przede wszystkim: kształcenie i dokształcanie pedagogów oraz pracowników socjalnych, skonstruowanie i realizowanie autorskiego programu kształcenia studiów magisterskich II stopnia oraz jego ciągła realizacja od 2003 roku do dnia dzisiejszego. Minęło więc kilkanaście lat. Sporo się zmieniło i zmienia. Początkowym założeniem było przeanalizowanie wybranych elementów teorii opieki w ścisłym powiązaniu z teorią wychowania, czyli wyjście poza wiedzę podstawową, a odniesienie się do aktualnego stanu badań naukowych,

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 9

2020-04-15 12:21:07

10

Wstęp

metodyki i praktyki opiekuńczo-wychowawczej, nie tylko w Polsce, ale także na świecie, głównie w Europie. Nadal brakuje takich prac. W niniejszej książce dodatkowym celem stało się wskazanie kierunków dalszych poszukiwań badawczych, wyzwań, ukazanie wybranych ważnych tendencji i problemów.

Od 2003 roku opublikowano bardzo wiele tekstów naukowych, metodycznych, ale rzeczywistość opiekuńczo-wychowawcza podlega dynamicznym zmianom. Prezentowane analizy stanowią studium literatury, stanu wiedzy, badań empirycznych oraz przemyśleń własnych na temat aktualnych dynamicznie zmieniających się wybranych tendencji i współczesnych problemów w opiece i wychowaniu. Książka jest więc zbiorem pogłębionych studiów wybranych elementów wiedzy podstawowej, które autorsko dopracowuję w kilku wydaniach monografii z zakresu pedagogiki opiekuńczej (Gajewska, 1999; 2001; 2004; 2006; 2009b) oraz całym moim opublikowanym dorobku naukowym mającym w dużej mierze za źródło teorię opieki Zdzisława Dąbrowskiego (2006a, b, c), a które obecnie wskazane byłoby poddać weryfikacji, rozszerzeniu, niekiedy modyfikacji i dopełnieniom. Szczególnym kryterium doboru treści do aktualnego opracowania było to, że nadal w niewielkim stopniu wybrane zagadnienia mają odzwierciedlenie w literaturze przedmiotu i jednocześnie jest na nie duże zapotrzebowanie społeczne, zarówno w obszarze teoretycznych podstaw, ­metodyk szczegółowych, jak i praktyki opiekuńczo-wychowawczej.

Niektóre podjęte wątki prezentowane były już przeze mnie na organizowanych w ciągu ostatnich kilku lat na Uniwersytecie Zielonogórskim konferencjach dotyczących świetlic szkolnych (zob. Gajewska, 2011d; 2012; Gajewska, Zajdel, Hadzicka, Harewska, 2016a; Gajewska, Zapeński, 2017), pieczy zastępczej (Hadzicka, 2016a; Gajewska, Zajdel, Hadzicka, Harewska, 2016b), pedagoga szkolnego (Wójtowicz, Chomicz, Gajewska, 2018, s. 252–253), jak również w czasie konferencji poza macierzystą uczelnią (Wojtowicz, Chomicz, Gajewska, 2018; Gajewska, 2016b, 2017b, 2018b, 2019d), a także na łamach „Problemów Opiekuńczo-Wychowawczych” (Gajewska, 2016b, s. 3–11), „Horyzontów Wychowania” (Gajewska, Zapeński, 2018), „Roczników Pedagogicznych” (Gajewska, 2018a) i „Studiów z Teorii Wychowania” (Gajewska, 2019a).

Szkic współczesnych problemów opieki i wychowania rozwijanych w tej książce został także częściowo nakreślony, według stanu sprzed dziesięciu lat, w autorskiej rozprawie naukowej pt. Wsparcie dziecka w rozwoju. Konteksty opieki i edukacji (Gajewska, 2009a).

Zatem aby nie poruszać ponownie zagadnień, o których pisałam we wskazanych wyżej publikacjach, w niniejszej książce główną uwagę skupiłam na przemianach w latach 2009–2019 oraz literaturze z tego okresu, a także innym poziomie ukazywania i analizowania wybranych zjawisk.

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 10

2020-04-15 12:21:07

Wstęp

11

Wiele refleksji pojawiło się za sprawą mojego udziału w konferencjach naukowych (Gajewska, 2003) i projektach międzynarodowych – chodzi tu o współpracę w ramach programu Erasmus, obecnie Erasmus+ z L’Université Paris Ouest Nanterre La Défense (Francja), której jestem opiekunem naukowym, kontakty z dr Anną Rurką i jej studentami w ramach międzynarodowego projektu w latach 2009–2011, z udziałem moich magistrantów, oraz konferencje w Brnie zorganizowane w latach 2009 i 2010 (Gajewska, 2009d, 2010) i Ružomberoku (Gajewska, 2009f), a także konferencje międzynarodowe na Uniwersytecie Zielonogórskim (OHP, ze studentami i pracownikami z Francji – Gajewska, 2014a, b), a w województwie lubuskim przyjazdy studyjne studentów francuskich. Doświadczenia międzynarodowe zawsze niosą niepowtarzalną okazję do analizy naukowej, porównań z rzeczywistością opiekuńczo-wychowawczą i odniesień do praktyki. Stwarzają one bowiem inne perspektywy niż wyłącznie, nawet wnikliwy, ogląd krajowy, choćby był dokonany na podstawie literatury z innych krajów. Przemyślenia pojawiają się wtedy niejako „na żywo”.

Wartością dodaną do refleksji ogólnej w tej książce są wyniki podłużnych, własnych badań empirycznych, zrealizowanych w latach 2003–2019 w grupie studentów ostatniego roku kierunku pedagogika studiów II stopnia specjalności pedagogika opiekuńczo-wychowawcza i profilaktyka, których opinie, jako młodych dorosłych oraz jednocześnie przyszłych liderów-specjalistów, są ważne zarówno dla kształtowania ich wiedzy, umiejętności i kompetencji w procesie kształcenia w szkole wyższej, jak i w ich społecznościach lokalnych, systemach ogólnopolskich, a nawet międzynarodowych.

Książka składa się z 19 rozdziałów. W pierwszym rozdziale przedmiotem refleksji są rzadko podejmowane w literaturze pedagogicznej analizy ukazujące elementy teorii opieki i teorii wychowania, a dokładniej związków zachodzących między nimi, rozumienia cech konstytutywnych, zakresów znaczeń oraz konsekwencji z tego wynikających dla poznania, metodyki i praktyki. Ważna jest w nich identyfikacja problemów zarówno ogólnokrajowych, jak i lokalnych, specyficznych dla każdego z tych rodzajów działania i poziomu, tzn. od teoretycznego, poznawczego, przez metodyczny i praktyczny, oraz związków wynikających z faktu często równoległego realizowania tych różnych rodzajów działania. Analizy przeprowadzone zostały zarówno na podstawie wieloletnich własnych wyników badań naukowych, jak i wyników sondażu zrealizowanego w latach 2003–2019 wśród studentów II roku studiów II stopnia specjalności pedagogika opiekuńczo-wychowawcza i profilaktyka. Celem sondażu było zorientowanie się, jak studenci pedagogiki identyfikują teoretyczne, metodyczne i praktyczne problemy dotyczące rozdzielnie opieki i wychowania. Analiza zgromadzonych opinii, zarówno jakościowa, jak i ilościowa, została przygotowana na podstawie wyników badań w grupie 81 studentów stacjonarnych

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 11

2020-04-15 12:21:07

12

Wstęp

przeprowadzonych w 2007 roku oraz wśród 30 młodych dorosłych w 2016 i 27 osób w 2018, a także 10 niestacjonarnych w 2018 roku.

W rozdziale drugim zaprezentowane zostały przemyślenia na temat ważnych aktualnych problemów polskiego systemu opieki i wychowania, trudności oraz kierunków jego rozwoju i koniecznych zmian, wyzwań w tworzących się systemach lokalnych w zestawieniu z zarysem modelu placówki opiekuńczo-wychowawczej. Zamieszczone w tym rozdziale wyniki badań własnych dotyczyły zauważanych przez przyszłych pedagogów specjalności opiekuńczo-wychowawczej i profilaktyki współczesnych problemów związanych z systemem opieki oraz wychowania dzieci w Polsce.

W rozdziale trzecim zawarto analizę wybranych przykładów współczes­ nych problemów oraz wyzwań dla opieki i wychowania w Polsce w porównaniu ze wskazywanymi w Europie (głównie Unii Europejskiej) oraz niektórych krajach świata. Ze względu na ogólną słabą znajomość systemów międzynarodowych przedstawiono najważniejszą literaturę przedmiotu.

W czwartym rozdziale przeprowadzona refleksja została skoncentrowana na kolejnym ważnym zagadnieniu i prawie niemającym odzwierciedlenia w publikowanych rozważaniach teoretycznych, metodycznych i praktycznych, a mianowicie na związkach i zależnościach między teorią opieki a teorią wychowania oraz wynikających z tego współczesnych problemach. Przedstawione także zostały wyniki badań przeprowadzonych wśród studentów, które ukazują sposoby rozumienia przez nich pojęć takich jak: „opieka”, „pomoc”, „wychowanie”, oraz omówione podobieństwa i różnice między opieką a wychowaniem.

W rozdziale piątym ukazane zostały współczesne tendencje, problemy i wyzwania dotyczące środowiska życia dzieci i ich rodzin, a dokładniej – jego modernizacji opiekuńczo-wychowawczej i nadawania wartości edukacyjnych.

Zwracam w nim uwagę na ciągłość i zmianę w procesie opieki nad dzieckiem oraz jego wychowania, które są koniecznością i warunkiem prawidłowego rozwoju. W rozdziale tym zawarłam także wyniki sondaży z lat 2016 i 2018 ukazujące stosunek studentów II roku pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej i profilaktyki do modyfikacji ich środowiska zamieszkania i angażowania się w ten proces oraz ich wskazania współczesnych obszarów, w których konieczne jest wprowadzenie zmian.

W rozdziale szóstym pt. „Innowacje w opiece i wychowaniu. Wybrane przykłady, współczesne problemy, wyzwania i tendencje” przedmiotem refleksji są: różnice w definiowaniu i rozumieniu innowacji przez pracowników służb oświatowych i pomocy społecznej, zbyt małe akcentowanie innowacji w opiece i wychowaniu, nazywanie innowacją czegoś, co nią nie jest, oraz problemy z tego wynikające. Przeanalizowane zostały również wyniki sondaży, które przeprowadziłam w latach 2013 i 2016, a w których studenci pedagogiki

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 12

2020-04-15 12:21:07

Wstęp

13

mieli wskazać innowacje opiekuńczo-wychowawcze realizowane w ich środowiskach zamieszkania.

W rozdziale siódmym zaprezentowane zostały wybrane problemy i wyzwania związane z pedagogicznym wspomaganiem rodziny, kulturą pedagogiczną (opiekuńczo-wychowawczą) rodziny i społeczeństwa, a także współpracą z rodzicami. Studium literatury uzupełniono wynikami niepublikowanych dotąd badań własnych z lat 2013, 2014 i 2015 i 2016, 2018, przeprowadzonych wśród studentów.

W rozdziale ósmym uwaga jest skupiona na wybranych problemach i wyzwaniach dotyczących roli państwa oraz organizacji pozarządowych w opiece i wychowaniu.

W rozdziale dziewiątym ukazane zostały wybrane współczesne problemy z profesjonalizacją warsztatu wychowawcy-opiekuna i wypaleniem zawodowym. Przedstawiono w nim także wstępne analizy sondaży przeprowadzonych w latach 2013, 2016, 2019 na temat sposobu rozumienia warsztatu opiekuna-wychowawcy.

W dziesiątym rozdziale przedstawiono analizę współczesnych problemów z samodzielnością w procesie opieki i wychowania. Zaprezentowano także wyniki badań własnych z lat 2014, 2017 i 2018, dotyczących poglądów studentów pedagogiki na temat gotowości osiemnastoletniej młodzieży do samodzielnego życia oraz najważniejszych problemów z samodzielnością zauważanych przez nich w ich środowiskach lokalnych. Wyniki tych badań w węższej wersji opublikowałam w artykule Funkcje opieki wyznacznikiem zmian przestrzeni współczesnej edukacji dzieci i rodziców (Gajewska, 2019a).

W rozdziale jedenastym wskazane są współczesne problemy diagnozy w opiece i wychowaniu oraz wynikające z nich wyzwania. Zamieszczone zostały także wyniki sondażu dokonanego wśród grup 116 studentów pedagogiki z lat 2013/2014, 2016/2017, 2018/2019, w tym stacjonarnych i niestacjonarnych.

W rozdziale dwunastym zaprezentowano współczesne problemy i wyzwania dotyczące opieki dzielonej z rodzicami, prawnymi opiekunami dziecka lub osoby pełnoletniej podlegającej nadal procesowi opieki. Uzupełnione one zostały wynikami sondażu przeprowadzonego wśród studentów pedagogiki z lat 2017 i 2018.

Rozdział trzynasty pt. „Zrozumieć rodzicielstwo zastępcze. Teoria a praktyka. Porównania europejskie” stanowi rozbudowany zbiór refleksji, które zaprezentowałam w referacie wygłoszonym przeze mnie na konferencji, która odbyła się w Kamieniu Śląskim w 2017 roku.

W analizach zawartych w rozdziale czternastym wyeksponowane zostały problemy związane z wizerunkiem instytucji opieki i wychowania w Internecie

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 13

2020-04-15 12:21:07

14

Wstęp

oraz przedstawione wstępne wyniki badań realizowanych od 2018 roku na temat wizerunku świetlic szkolnych oraz pedagogów szkolnych.

W rozdziale piętnastym przedstawiono ważne problemy związane z adop­ cją jako rodzinną opieką zastępczą. Uzupełnienie treści ogólnych stanowią wyniki własnych badań empirycznych przeprowadzonych w latach 2013–2018 wśród studentów stacjonarnych i niestacjonarnych pedagogiki, których celem było ustalenie, czy przyszła kadra pedagogiczna zauważa w swoich środowiskach życia problemy związane z adopcją oraz co według nich pedagodzy mogą zrobić, żeby je usunąć.

W rozdziale szesnastym wskazano współczesne problemy rodzinnej pieczy zastępczej na podstawie analizy literatury przedmiotu oraz wyników badań własnych z lat 1998–2019.

Rozdział siedemnasty zawiera rozważania na temat problemów instytucjonalnej pieczy zastępczej i wyzwań z nich wynikających. Zamieszczone zostały także wyniki badań własnych z lat 1998–2019.

W rozdziale osiemnastym podjęta została refleksja dotycząca wybranych współczesnych problemów z kształceniem kadr przygotowywanych do realizacji zadań pedagogicznych, w szczególności opiekuńczo-wychowawczych.

W rozdziale dziewiętnastym natomiast przedmiotem analizy jest „system dzieci” we współczesnych rodzinach oraz jego włączanie w realizację funkcji opiekuńczych i wychowawczych struktur rodzinnych oraz specyfika jego diag­ nozowania.

Liczę, że zaprezentowane w niniejszej publikacji przemyślenia staną się inspiracją do dalszych poszukiwań naukowych, metodycznych, a może także przyczynią się do lepszego zrozumienia istniejących uwarunkowań procesu opieki i wychowania, nierozerwalnie powiązanych z edukacją, gospodarką, codziennością domową, rodzinną głównie w Polsce, ale także poza jej granicami.

Książkę kieruję do pracowników naukowych zajmujących się problematyką opieki i wychowania, studentów, głównie kierunków: pedagogika, praca socjalna i nauki o rodzinie, metodyków, praktyków oraz decydentów kreujących przestrzeń opiekuńczo-wychowawczą, podlegającą zarówno oświacie, jak i pomocy społecznej. Opis zjawisk z oczywistych względów w odniesieniach praktycznych jest interdyscyplinarny, obejmuje dziedziny oświaty i pomocy społecznej.

Publikacja o takich założeniach zapewne zawsze będzie budzić kontrowersje, ale dzielę się nią z czytelnikami, myśląc o dalszym rozwoju wiedzy i praktyki oraz osobach zainteresowanych obszarami naukowymi, metodycznymi i praktyki.

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 14

2020-04-15 12:21:07

Wstęp

15

Na zakończenie pragnę bardzo serdecznie podziękować tym wszystkim – a jest ich bardzo wielu – dzięki którym książka o takim kształcie powstała.

Przede wszystkim dziękuję mojemu mężowi i rodzinie za nieustające wsparcie i pomoc. Pragnę ponadto wyrazić wdzięczność recenzentkom: prof. dr hab. Ewie Ogrodzkiej-Mazur i dr hab. Urszuli Grucy-Miąsik, prof. UR, których cenne uwagi i wskazówki pozwoliły mi udoskonalić ostateczną wersję książki.

Zielona Góra, 2019

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 15

Grażyna Gajewska

2020-04-15 12:21:07

Streszczenie Refleksje składające się na treść niniejszej książki stanowią studium skoncentrowane na wybranych współczesnych tendencjach, wyzwaniach i problemach, głównie opieki, ale także wychowania – jako działaniach, które najczęściej w procesie rozwoju dziecka podejmowane są równolegle.

Uzasadnieniem takiego wyboru były: brak tak sprofilowanych refleksji; częste pomijanie opieki w rozważaniach pedagogicznych, teoretycznych, metodycznych i praktycznych; niedostatki wiedzy o opiece i jej związkach z wychowaniem; mała liczba prac naukowych na wskazane tematy opublikowanych przed i po 2008 roku oraz zgromadzenie wielu własnych badań empirycznych, refleksji i obserwacji.

Rozprawa składa się z 19 rozdziałów skoncentrowanych wokół zjawisk, które uznane zostały za kluczowe dla omawianego tematu. W każdym z nich podjęta jest analiza szczegółowych zagadnień na podstawie opublikowanych i nieopublikowanych dotąd badań, głównie polskich. Założeniem było także sformułowanie ważnych pytań, które mogą stanowić kierunek aktualnej refleksji oraz zainspirować do dalszego poznania.

Rozważania skoncentrowane są więc na takich 19 zagadnieniach jak: poszukiwanie współczesnych tendencji oraz problemów opieki i wychowania – wprowadzenie z perspektywy teoretycznej, metodycznej i praktycznej, polskiej i światowej; problemy z systemem opieki i wychowania w Polsce – wyzwania w tworzących się systemach lokalnych w porównaniu z modelem – wzorcem placówki opiekuńczo-wychowawczej; współczesne polskie problemy z realizacją kierunków przemian w opiece i wychowaniu ustalonych w Unii Europejskiej oraz istniejących w wybranych krajach na świecie; teorie opieki i wychowania – związki, zależności – współczesne problemy; środowisko życia dzieci i ich rodzin – problemy z ich modernizacją opiekuńczo-wychowawczą, nadawaniem wartości edukacyjnych; ciągłość i zmiana w procesie opieki i wychowania dziecka koniecznością i warunkiem prawidłowego rozwoju; innowacje w opiece i wychowaniu – wybrane przykłady, współczesne problemy, wyzwania i tendencje; problemy i wyzwania z pedagogicznym wspomaganiem rodziny, jej kulturą pedagogiczną (opiekuńczo-wychowawczą) i społeczeństwem oraz współpraca z rodzicami; problemy i wyzwania dotyczące roli państwa i organizacji pozarządowych w opiece i wychowaniu; współczesne problemy z profesjonalizacją warsztatu wychowawcy-opiekuna i wypaleniem zawodowym; współczesne problemy z samodzielnością w procesie opieki i wychowania; współczesne problemy diagnozy w opiece i wychowaniu; współczesne problemy i wyzwania z opieką dzieloną z rodzicami; zrozumieć rodzicielstwo zastępcze – teoria a praktyka – porównania europejskie; współczesne problemy z wizerunkiem instytucji opieki i wychowania w Internecie – wstępne wyniki

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 247

2020-04-15 12:21:19

248

Streszczenie

badań; współczesne problemy z adopcją, jako rodzinną opieką zastępczą; współczesne problemy rodzinnej pieczy zastępczej; współczesne problemy instytucjonalnej pieczy zastępczej; współczesne problemy z kształceniem kadr do realizacji zadań pedagogicznych, w szczególności opiekuńczo-wychowawczych; system dzieci we współczesnych rodzinach a rozumienie jego funkcji opiekuńczych i wychowawczych oraz specyfiki diagnozowania.

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 248

2020-04-15 12:21:19

Summary The reflections that make up the book constitute a study of selected contemporary tendencies, challenges and problems, focused mainly on care, but also upbringing, as activities that are most often undertaken in the child’s development process in parallel.

The reasons for this choice were: lack of such profiled reflections, frequent skipping of care in pedagogical, theoretical, methodological and practical considerations, deficiencies in knowledge about care and its relationships with upbringing, a small number of scientific papers published on the topic and the collection of many own empirical research, reflection and observation.

The dissertation consists of 19 chapters focused on phenomena that were considered key to the topic discussed. In each of them an analysis of detailed issues is undertaken based on published and unpublished studies, mainly Polish ones. The assumption was also to formulate important questions that could be the direction of current reflection and an inspiration to learn more.

Therefore, the reflections are focused on 19 issues: searching for contemporary tendencies and problems of care and upbringing – introduction from a theoretical, methodical and practical perspective, Polish and world; problems with the care and upbringing system in Poland – challenges in emerging local systems compared to the model of a care and educational institution; contemporary Polish problems with the implementation of trends in care and upbringing established in the European Union and existing in selected countries around the world; theories of care and upbringing – relationships, dependencies – contemporary problems; the living environment of children and their families – problems with their nursing and educational modernization, giving educational values; continuity and change in the process of child care and upbringing as a necessity and condition for proper development; innovations in care and upbringing – selected examples, contemporary problems, challenges and trends; problems and challenges with pedagogical support for the family, with its pedagogical culture (in care and education) and society, and cooperation with parents; problems and challenges concerning the role of the state and non-governmental organizations in care and upbringing; contemporary problems with the professionalization of the carer-educator’s skills and professional burnout; contemporary problems with self-­ -reliance in the process of care and upbringing; contemporary problems of diagnosis in care and upbringing; contemporary problems and challenges with care shared with parents; understanding foster parenthood – theory and practice – European comparisons; contemporary problems with the image of care and upbringing institutions on the Internet – initial research results; contemporary problems with adoption as

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 249

2020-04-15 12:21:19

250

Summary

a family foster care; contemporary problems of family foster care; contemporary problems of institutional foster care; contemporary problems with education of staff for the implementation of pedagogical tasks, in particular in care and upbringing; the system of children in contemporary families and the understanding of its caring and upbringing functions and the specificity of diagnosis.

Gajewska_Wspolczesne tendencje.indb 250

2020-04-15 12:21:19