Édouard Onésime Séguin – twórca pedagogiki osób z niepełnosprawnością intelektualną

Tomasz Fetzki

Édouard Onésime Séguin – twórca pedagogiki osób z niepełnosprawnością intelektualną Człowiek – dzieło – znaczenie

Kraków 2020

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 3

2020-03-30 12:23:30

© Copyright by Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2020

Recenzenci: prof. dr hab. Krzysztof Jakubiak prof. dr hab. Janusz Kirenko

Redakcja wydawnicza: Joanna Kosturek

Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner

Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz

Na okładce wykorzystano zdjęcie Édouarda Séguina (ofiarowane merowi Clamecy Bernardowi Bardinowi przez Hiroshiego Shimizu w październiku 2003 roku) znajdujące się w zbiorach Médiathèque François-Mitterrand de Clamecy

Publikacja została dofinansowana przez Uniwersytet Zielonogórski

ISBN 978-83-8095-790-9

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2020

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 4

2020-03-30 12:23:30

Czyż w głębi każdego dobrego dzieła dokonanego przez mężczyznę nie kryje się kobieta? Édouard Onésime Séguin

Książkę tę, jako wyraz wdzięczności, dedykuję dwóm najważniejszym Kobietom mego życia – Mamie i Żonie Autor

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 5

2020-03-30 12:23:30

Spis treści Przedmowa ........................................................................................................ 9 Wprowadzenie .................................................................................................. 11 Rozdział I Źródła koncepcji pedagogicznych Édouarda Séguina .................................... 19 1. Uwarunkowania polityczno-społeczne ...................................................... 21 1.1. Francja w pierwszej połowie XIX wieku .............................................. 21 1.2. Stany Zjednoczone Ameryki w drugiej połowie XIX wieku ............... 24 2. Filozoficzne źródła koncepcji pedagogicznych Séguina ............................ 25 3. Medyczne źródła koncepcji pedagogicznych Séguina ............................... 30 4. Pedagogiczne źródła koncepcji Séguina ..................................................... 35 Rozdział II Zarys biografii Édouarda Séguina ................................................................... 43 1. Pochodzenie i wczesne lata życia ................................................................ 43 1.1. Rodzina ................................................................................................. 43 1.2. Dzieciństwo i młodość .......................................................................... 45 2. Początki działalności publicznej ................................................................. 50 2.1. Lata studenckie ..................................................................................... 50 2.2. Początki działalności pedagogicznej ................................................... 55 2.3. Pierwsi podopieczni Séguina ............................................................... 58 2.4. Szkoła prywatna przy rue Pigalle ........................................................ 59 3. Praca w instytucjach państwowych ............................................................ 65 3.1. L’Hospice des Incurables ...................................................................... 65 3.2. Szpital Bicêtre ....................................................................................... 71 3.3. Ostatnie lata we Francji ....................................................................... 82 4. Lata amerykańskie ....................................................................................... 87 4.1. Pierwszy okres po emigracji ................................................................. 87 4.2. Ostatnie lata – czas honorów i podsumowań ..................................... 90 5. Coda............................................................................................................... 101

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 7

2020-03-30 12:23:30

8

Spis treści

Rozdział III Dojrzewanie i ewolucja koncepcji pedagogicznych Édouarda Séguina ......... 107 1. Niepełnosprawność intelektualna w ujęciu Édouarda Séguina ................ 108 1.1. Istota niepełnosprawności intelektualnej .......................................... 108 1.2. Zasadność terapii osób niepełnosprawnych intelektualnie .............. 111 1.3. Diagnoza niepełnosprawności intelektualnej .................................... 112 2. Terapia osób niepełnosprawnych intelektualnie ....................................... 119 2.1. Ogólne założenia metody fizjologicznej .............................................. 120 2.2. Terapia motoryczna .............................................................................. 125 2.3. Terapia sensoryczna ............................................................................. 135 2.4. Terapia intelektualna ........................................................................... 144 2.5. Terapia moralna .................................................................................... 147 3. Środowisko terapeutyczne .......................................................................... 149 3.1. Infrastruktura dydaktyczna ................................................................ 149 3.2. Nauczyciel terapeuta ............................................................................ 157 4. Doświadczenia pedagogiki specjalnej w edukacji dzieci pełnosprawnych ........................................................................................... 161 Rozdział IV Recepcja, spadkobiercy, znaczenie .................................................................. 165 1. Pierwszy etap recepcji dorobku Séguina: „od uznania do zapomnienia” ..................................................................... 165 2. Bourneville, czyli renesans koncepcji Séguina .......................................... 166 3. Séguin prekursorem pedagogiki nowego wychowania .............................. 171 4. Rola Séguina w narodzinach polskiej pedagogiki osób z niepełnosprawnością intelektualną ................................................ 176 5. Znaczenie Séguina dla pedagogiki współczesnej ....................................... 183 5.1. Séguin jako wzór merytoryczny .......................................................... 183 5.2. Séguin jako wzór osobowy ................................................................... 197 Zakończenie ...................................................................................................... 209 Bibliografia ........................................................................................................ 213 Aneksy ............................................................................................................... 223

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 8

2020-03-30 12:23:30

Przedmowa Clamecy i Édouard Séguin Czytając, kolejny już raz, list napisany przez Édouarda Séguina do mera Clamecy z 14 października 1876 roku, zapytałam samą siebie o to, jak jego autor oceniłby nasz obecny system edukacyjny. Nauczyć dzieci biegłego posługiwania się dwoma lub trzema współczesnymi językami: jakaż praca pozostaje do zrobienia i w ciągu ilu dziesięcioleci!

W Clamecy istnieje ulica Édouarda Séguina, przy której mieszkałam dziewięć lat i gdzie przyszła na świat moja córka. Sala posiedzeń rady nadzorczej szpitala miejskiego nosi imię Édouarda Séguina. Czy to wystarczy?

Czy, poza okazywaniem szacunku należnego lekarzowi-badaczowi i pedagogowi, wkładamy wystarczająco dużo wysiłku w edukację dzieci niepełnosprawnych intelektualnie, niesłyszących i z innymi zaburzeniami rozwoju – tych, których integracja nazywa się obecnie inkluzją?

Nasze społeczeństwo musi wyeliminować wszelkie czynniki niesprzyjające rozwojowi fizycznemu, moralnemu, intelektualnemu lub społecznemu. Édou­ ard Séguin, bardziej niż ktokolwiek inny, głosił ten ideał.

Niepewne czasy, w których żyjemy obecnie, tym bardziej wymagają od nas odwagi, by struktury przeznaczone ku temu niosły pomoc i wsparcie dzieciom doświadczającym trudności rozwojowych, ale także wszystkim innym, w przypadku których Édouard Séguin chciał zastosować swe metody.

W Clamecy, dzięki Stowarzyszeniu Departamentalnemu Przyjaciół i Rodziców Osób Niepełnosprawnych Intelektualnie, działają: Warsztat Terapii Zajęciowej, Instytut Medyczno-Edukacyjny oraz mieszkania chronione dla niepełnosprawnych. Bez wątpienia duch Édouarda Séguina promieniuje wciąż na nasze miasto. Ponadto Ośrodek Pomocy Społecznej w nieodległym Vaux d’Yonne ma za patrona właśnie Édouarda Séguina.

W czasopiśmie „Dziennik Nauczycieli i Nauczycielek” z roku 1904 Thomas Matrat zamieścił artykuł na temat Édouarda Séguina, który podsumował następującymi słowami: „Przyjaciele domagali się, by na jego nagrobku wyryto słowa kochał innych bardziej niż siebie. Czy miasteczko Clamecy znajdzie kamień

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 9

2020-03-30 12:23:30

10

Przedmowa

odpowiedni do tego, aby wyryć na nim zapomniane imię swego Syna?”. Wierzę, iż nasze małe miasteczko Clamecy może znaleźć taki kamień i wyryć na nim te słowa ku pamięci wielkiego clamecyjczyka.

Claudine Boisorieux mer Clamecy

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 10

2020-03-30 12:23:30

Wprowadzenie Powodem powstania tej książki było pragnienie autora, by przedstawić polskiemu Czytelnikowi pierwszą w naszym języku monografię na temat Édou­ arda Onésime’a Séguina – twórcy pedagogiki osób z niepełnosprawnością intelektualną – prezentującą wielowymiarowo, na tle kontekstu naukowego i społecznego epoki, jego biografię oraz ukazującą w miarę całościowo jego oryginalne koncepcje pedagogiczne i ich wpływ na współczesną pedagogikę. Życie i dzieło Édouarda Séguina, mimo iż mają fundamentalne znaczenie dla rozwoju pedagogiki ogólnej i specjalnej, zwłaszcza zaś pedagogiki osób z niepełnosprawnością intelektualną, nie są szerzej znane ani na świecie (nawet we Francji, ojczyźnie Séguina), ani – tym bardziej – w naszym kraju. W polskiej literaturze naukowej nie ukazało się dotąd żadne wydawnictwo zwarte poświęcone Séguinowi. Podręczniki historii oświaty i myśli pedagogicznej ograniczają się jedynie do podania podstawowych informacji na jego temat.

W opracowaniach dotyczących historii pedagogiki specjalnej oraz w pracach z zakresu rewalidacji osób niepełnosprawnych intelektualnie sytuacja przedstawia się nieco lepiej, ale i tutaj informacje są skrótowe i często nieprecyzyjne. Łącznie poświęcono Séguinowi w tych książkach zaledwie kilka stron1. Dwa dłuższe fragmenty dotyczące Séguina, jakie udało się odnaleźć w dostępnych po polsku publikacjach, znajdują się w pracach przetłumaczonych z języków obcych. Pierwszy z tych tekstów to pełne atencji wspomnienie Séguina jako mistrza przez Marię Montessori2. Drugi, będący analizą studium przypadku dziecka autystycznego autorstwa Séguina, pochodzi z pracy Alfreda i Françoise

1 Zob. na przykład: M. Balcerek, Rozwój wychowania i kształcenia dzieci upośledzonych umysłowo.

Zarys historyczny, Warszawa 1981, s. 36–37; S. Dziedzic, Rewalidacja upośledzonych umysłowo, Warszawa 1970, s. 35–39 oraz G. Zarębska, Historyczno-kulturowe uwarunkowania rozwoju wychowania, edukacji, diagnozy i rehabilitacji wobec jednostek niepełnosprawnych intelektualnie [w:] J.J. Błeszyński, D. Baczała, J. Binnebesel (red.), Historyczne dyskursy nad pedagogiką specjalną – w ujęciu pedagogicznym, Łódź 2008, s. 125–126.

2 M. Montessori, Domy dziecięce. Metoda pedagogiki naukowej stosowana w wychowaniu najmłodszych dzieci, Warszawa 2005, s. 25–36.

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 11

2020-03-30 12:23:30

12

Wprowadzenie

Braunerów3. Jest to naprawdę niewiele, jeśli zważymy, z jakiej miary postacią mamy do czynienia. Co prawda już w roku 1893 ukazało się polskie tłumaczenie wydanej trzy lata wcześniej pracy Psychologie de l’idiot et de l’imbécile autorstwa Paula Solliera, opracowane przez Mieczysława Goldbauma i zatytułowane Psychologia idyoty i głuptaka (jest to skądinąd pierwsza, jak się wydaje, wydana w naszym języku książka w całości poświęcona problematyce niepełnosprawności intelektualnej), w którym nawiązania do koncepcji Séguina są liczne i obfite; jest to jednak pozycja praktycznie niedostępna 4.

Dokonania Séguina, francusko-amerykańskiego pedagoga i lekarza, silnie naznaczyły współczesną teorię oraz praktykę pedagogiczną i są w nich wyraźnie obecne, tyle że jest to obecność bezimienna, niejako implicite, przy czym ta „bezimienność” może być rozumiana dwojako. Z jednej strony splot niesprzyjających okoliczności spowodował, że Séguin, zarówno za życia, jak i po śmierci, nie miał szczęścia do popularyzacji swych dokonań. Ujmując rzecz ściślej: nie doczekał promocji swego dorobku, która odbywałaby się pod jego własnym nazwiskiem. Osiągnięcia genialnego Burgundczyka są zazwyczaj przypisywane bardziej znanym spadkobiercom jego myśli, takim jak Maria Montessori i Ovide Decroly. Z drugiej strony niektóre elementy koncepcji Édouarda Séguina okazały się na tyle rewolucyjne i tak bardzo wyprzedzające swą epokę, że dopiero dziś odkrywamy je na nowo. Niestety, znów mało kto łączy je z osobą Séguina.

Ten stan rzeczy domaga się zmiany. Nie tylko ze względu na elementarną sprawiedliwość, nakazującą oddać należny szacunek człowiekowi, bez którego przenikliwości i determinacji los osób z niepełnosprawnością intelektualną byłby dziś zapewne nieporównanie gorszy. Świadomość jego dokonań miałaby bowiem także, jak się wydaje, korzystny wpływ na postawę niektórych współczesnych pedagogów, którzy w sposób anachroniczny, a przy tym nieuprawniony uważają się za twórców pewnych metod i form edukacji oraz terapii. Okazuje się, że te rzekomo „nowatorskie” koncepcje liczą sobie ponad 150 lat, a ich skuteczność była już weryfikowana. Warto skorzystać z takich doświadczeń: skromność i dobrze rozumiana pokora nikomu nie przynoszą ujmy – przeciwnie: mogą jedynie korzystnie wpłynąć na jakość pracy terapeutycznej.

3 A. Brauner, F. Brauner, Dziecko zagubione w rzeczywistości, przeł. T. Gałkowski, Warszawa 1993, s. 99–110.

4 Autor niniejszego opracowania, przygotowując niemal dekadę temu swą dysertację doktorską, miał świadomość jej istnienia, jednak, mimo wnikliwej kwerendy, nie udało mu się dotrzeć do żadnego egzemplarza polskiego tłumaczenia i musiał się oprzeć wyłącznie na oryginale francuskim. Obecnie, dzięki życzliwości i pomocy pana profesora Janusza Kirenki, recenzenta niniejszej książki, udało się uzupełnić ten brak i przeanalizować treść owej unikatowej publikacji, co znalazło swoje odzwierciedlenie zwłaszcza w kształcie i treści rozdziału IV. Niemniej dla szerszej rzeszy czytelników Psychologia idyoty i głuptaka pozostaje nadal niedostępna.

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 12

2020-03-30 12:23:30

Wprowadzenie

13

Niniejsza książka stanowi przeto próbę przywrócenia wśród współczesnych pedagogów (nie tylko specjalnych) świadomości tego, kim był i czego dokonał Édouard Séguin. Autor uważa, że jako badacz teoretyk i jednocześnie terapeuta praktyk jest poniekąd predestynowany do wypełnienia tego zadania.

Dzięki interdyscyplinarnemu charakterowi swej działalności ma od wielu lat okazję sprawdzać w praktyce (wykonując zawód nauczyciela terapeuty dzieci oraz młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu głębszym i głębokim) przydatność i wartość koncepcji Séguina, poznanych w trakcie licznych kwerend historyczno-pedagogicznych.

Szczegółowe problemy, które organizowały proces badawczy zarówno podczas tworzenia dysertacji, jak i opracowywania niniejszej publikacji, można sformułować następująco: 1. Czy słuszna jest teza, że Édouarda Séguina można rzeczywiście uznać za twórcę pedagogiki osób niepełnosprawnych intelektualnie?

2. Czy koncepcje i teorie pedagogiczne Séguina wpłynęły na kształtowanie się światowej pedagogiki specjalnej, a jeśli tak, to jakimi drogami się to od­ bywało?

3. Czy koncepcje i teorie pedagogiczne Séguina wpłynęły na kształtowanie się polskiej pedagogiki specjalnej, a jeśli tak, to jakimi drogami dotarły one na ziemie polskie?

4. Czy słuszna jest teza, że osoba i dzieło Séguina są aktualne i inspirujące dla dzisiejszej pedagogiki, zwłaszcza pedagogiki specjalnej?

Celom przyświecającym powstaniu książki podporządkowany został jej układ, oparty na zasadach chronologiczno-problemowych. Rozdział pierwszy, dotyczący źródeł koncepcji pedagogicznych Édouarda Séguina, prezentuje sytuację społeczno-polityczną przełomu XVIII i XIX wieku, czyli czasów poprzedzających bezpośrednio życie i działalność pedagoga, jak również rozwój nauki (medycyny, filozofii, pedagogiki), który nastąpił w tym okresie. Znajomość tego kontekstu jest bowiem niezbędna dla prawidłowej analizy dokonań Burgundczyka. Rozdział drugi, przedstawiający biografię Séguina, obejmuje lata 1812–1880, z uwzględnieniem wyrazistego podziału na okres 1812–1850 (francuski) i 1850–1880 (amerykański). Ponadto skrótowo przywołano w nim wydarzenia, które nastąpiły po roku 1880, związane z życiem i działalnością syna i drugiej żony Édouarda Séguina. W rozdziale trzecim omówiono poglądy pedagogiczne Burgundczyka, ich ewolucję i dojrzewanie od pierwszej publikacji, wydanej w roku 1839, do ostatniej, która ukazała się w roku 1880. Rozdział czwarty jest analizą dróg, jakimi koncepcje pedagogiczne Séguina trafiły do zasobów teorii i praktyki pedagogiki specjalnej, w tym rodzącej się polskiej pedagogiki specjalnej okresu zaborów i Drugiej Rzeczypospolitej. W rozdziale tym podjęta też została próba zaprezentowania aktualności koncepcji

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 13

2020-03-30 12:23:30

14

Wprowadzenie

pedagogicznych Édouarda Séguina oraz przedstawienia jego postaci jako wzoru merytorycznego i osobowego dla współczesnych pedagogów.

Książka, którą otrzymuje Czytelnik, w swych zasadniczych zrębach opiera się na dysertacji doktorskiej zatytułowanej Koncepcje Édouarda Séguina i ich znaczenie dla rozwoju pedagogiki osób niepełnosprawnych intelektualnie, napisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Wiesława Jamrożka i obronionej w czerwcu 2011 roku na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Rok później autor otrzymał za tę pracę I Nagrodę im. Profesora Czesława Majorka w Ogólnopolskim Konkursie Prac Magisterskich i Doktorskich z Historii Edukacji. Niniejsze opracowanie nie jest, rzecz jasna, ścisłym odwzorowaniem doktoratu: materiał został ułożony nieco inaczej, pewne wątki pominięto, inne natomiast wzbogacono. Przede wszystkim zaś uwzględniono nowe dane oraz informacje, do jakich autor dotarł po roku 2011.

Książka, ze względu na swój przedmiot, jest opracowaniem interdyscyplinarnym o profilu historyczno-pedagogicznym. Dane biograficzne dotyczące wszystkich etapów życia Édouarda Séguina oraz tezy i idee zawarte w jego pracach zostały poddane analizie pedagogicznej. Pod względem formy publikację można określić jako monografię, czyli opracowanie, w którym autor dąży do możliwie wyczerpującego i wielostronnego przedstawienia wybranego tematu.

Zastosowana przy tworzeniu książki metodologia jest właściwa dla dyscyplin humanistycznych, przy czym ze względu na wspomniany interdyscyplinarny charakter czerpie z warsztatu naukowego zarówno historyka, jak i pedagoga. Autora, jako nauczyciela terapeutę pracującego od ponad 20 lat z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie w stopniu głębszym i głębokim, interesowały nie tylko biografia i koncepcje pedagogiczne Édouarda Séguina, ale także aktualność jego dokonań w świetle współczesnej teorii i praktyki pedagogiki specjalnej.

W przypadku historycznych aspektów opracowania zastosowana została typowa dla historyka technika badań, czyli analiza źródeł, przy czym jako źródła potraktowano zarówno zachowane (w niewielkiej ilości) materiały archiwalne, jak i wydane drukiem prace Édouarda Séguina. Ponadto do kategorii źródeł drukowanych należy zaliczyć dzieła prekursorów Séguina, szczególnie Jeana Marca Gasparda Itarda, Jeana-Étienne’a Dominique’a Esquirola i Félixa Voisina, a także jego następców: Désiré-Magloire’a Bourneville’a, Ovide’a De­ croly’ego i Marii Montessori. Szczególną kategorią źródeł, z których korzystał autor, były tzw. źródła wtórne, czyli materiały źródłowe zgromadzone, wyselekcjonowane, opatrzone przypisami i komentarzem przez redaktorów.

Do tej kategorii zaliczyć należy szczególnie prace, których autorami są Yves Pelicier, Guy Thuillier oraz Jean Martin. Poza badaniem źródeł drukowanych

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 14

2020-03-30 12:23:30

Wprowadzenie

15

i niedrukowanych analizie poddane zostały wszelkie dostępne opracowania dotyczące zarówno samego Séguina, jak i jego prekursorów oraz następców.

Natomiast w przypadku aspektów pedagogicznych niniejszej książki zastosowano technikę analizy tekstów pedagogicznych Édouarda Séguina w konfrontacji z treścią współczesnych opracowań z zakresu pedagogiki specjalnej, jak również z wiedzą, którą autor posiadł dzięki doświadczeniom nabytym podczas wieloletniej pracy w zawodzie pedagoga specjalnego.

Należy przy tym podkreślić, że analizie zostały poddane jedynie pedago­ giczne treści zawarte w pracach Séguina, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień z zakresu pedagogiki specjalnej. Nasz bohater był bowiem człowiekiem o wielu pasjach, poza pedagogiką zajmował się także filozofią, polityką, dziennikarstwem i krytyką sztuki, a w ostatnim okresie życia również medycyną. Jednak te aspekty jego twórczości zostały potraktowane jedynie marginalnie, gdyż autor nie ma kompetencji do szczegółowego zgłębiania tych zagadnień.

Jak wspomniano, dzięki tej książce polski Czytelnik ma możliwość po raz pierwszy zapoznać się z postacią i dokonaniami Édouarda Séguina. Autorowi zależało szczególnie na tym, by spotkanie to miało możliwie najbardziej osobisty charakter. A taki jest możliwy jedynie dzięki lekturze oryginalnych tekstów Burgundczyka, dotąd nigdy nie publikowanych w języku polskim5. Dlatego też autor zdecydował się na obfite ich wykorzystanie w swym opracowaniu. Aby jednak nie zostało ono przeładowane cytatami, w tekście integralnym przytaczane są jedynie fragmenty dłuższych książek Séguina, których nie sposób zaprezentować w całości. Krótsze teksty jego autorstwa zostały zamieszczone in extenso jako aneksy: – aneks 1: À Monsieur H... Résumé de ce que nous avons fait depuis 14 mois, du 15 février 1838 au 15 avril 1839; – aneks 2: Conseils à Monsieur O... sur l’éducation de son fils; – aneks 3: Les flotteurs; – aneks 4: Psycho-physiological training of an idiotic hand; – aneks 5: Psycho-physiological training of an idiotic eye.

Aneksy 1 i 2 to dwie pierwsze prace wydane przez Séguina, natomiast aneksy 4 i 5 są jego dwiema ostatnimi publikacjami. Dzięki zastosowaniu takiego układu Czytelnik ma możność prześledzenia rozwoju idei pedagogicznych Burgundczyka – od zalążków do formy dojrzałej. Niewątpliwie pozostałe książki Séguina także warte są tego, by polski Czytelnik poznał je w całości.

5 Poza krótkim urywkiem pracy À Monsieur H... Résumé de ce que nous avons fait depuis 14 mois, du 15 février 1838 au 15 avril 1839, pomieszczonym w przywołanej już książce A. i F. Braunerów.

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 15

2020-03-30 12:23:30

16

Wprowadzenie

Niewykluczone, że autor dokona w przyszłości ich przekładu. A może ktoś inny, zachęcony lekturą niniejszego opracowania, podejmie się tego dzieła?

Analiza treści poszczególnych prac Édouarda Séguina została w zdecydowanej większości oparta na oryginalnych tekstach, zarówno francusko-, jak i anglojęzycznych; z nich też pochodzą cytaty. Wyjątek stanowią cztery ostatnie publikacje Séguina, wydane w języku angielskim: Psycho-physiological training of an idiotic hand, Psycho-physiological training of an idiotic eye oraz Report on education, jak również opracowanie In memory of Edouard Seguin6 – w tym wypadku autor, ze względu na różnice w znajomości obu języków, posiłkował się doskonałym francuskim tłumaczeniem wspomnianych prac, wydanym zbiorczo przez D.M. Bourneville’a pod tytułem Rapports & mémoires sur l’éducation des enfants normaux et anormaux i opatrzonym przez niego obszernym wstępem, zawierającym biografię Séguina i omówienie jego metody.

Z kwestią przekładu wiąże się jeszcze jedno istotne zagadnienie. Édou­ ard Séguin we wszystkich swoich opracowaniach, zarówno francuskich, jak i angielskich, używa na określenie osoby niepełnosprawnej intelektualnie słowa un idiot. W jego czasach było to sformułowanie naukowe, współcześnie jednak nabrało jednoznacznie negatywnego wydźwięku. Dlatego autor musiał zmierzyć się z dylematem dotyczącym słowa, którym należałoby w niniejszej książce oddać ten seguiniański termin. Ostatecznie zdecydował, że we wszystkich własnych opisach oraz wyjaśnieniach posługiwać się będzie wyrażeniami „niepełnosprawny intelektualnie” lub „upośledzony umysłowo”, jednak w tłumaczeniach pozostanie przy sformułowaniu „idiota”, mając pełną świadomość jego anachroniczności. Za takim wyborem przemawiają bowiem względy merytoryczne: Séguin, posługując się tym określeniem, wielokrotnie nawiązywał do znaczenia greckiego źródłosłowu pojęcia ιδιος („osobny”, „izolowany”); związek ten nie byłby możliwy do oddania przy zastosowaniu innego polskiego odpowiednika.

Odnośnie do ikonografii, zwłaszcza tej jej części, która dotyczy metodyki stosowanej w szkołach Séguina7, ze względu na całkowity brak oryginalnych materiałów – rycin czy fotografii – konieczne było skorzystanie z materiałów traktujących o szkole prowadzonej przez kontynuatora i propagatora idei seguiniańskich, Désiré-Magloire’a Bourneville’a8, pochodzących zarówno z jego książki Assistance, traitement et éducation des enfants idiots et dégénérés (Pomoc, terapia i edukacja dzieci upośledzonych i zdegenerowanych), jak i ze zbiorów Musée d’Histoire de la Médecine Université Paris Descartes w Paryżu.

6 Tekst ten jest sprawozdaniem z uroczystości pogrzebowych Séguina.

7 W publikacjach autorstwa samego Séguina nie znajdujemy żadnych ilustracji z zakresu tej tematyki.

8 Jego postać zostanie przybliżona Czytelnikowi w rozdziale IV.

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 16

2020-03-30 12:23:30

Wprowadzenie

17

*** Autor pragnie serdecznie podziękować wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania tej książki. Szczególne wyrazy wdzięczności kieruje do swego Promotora, Pana prof. dr. hab. Wiesława Jamrożka, dziękując nie tylko za kierownictwo merytoryczne, ale także za wsparcie duchowe. Recenzentom pracy, Panu prof. dr. hab. Januszowi Kirence i Panu prof. dr. hab. Krzyszto­ fowi Jakubiakowi, wyraża wdzięczność tak za życzliwą i wyrozumiałą ocenę swych wysiłków, jak i za wszystkie uwagi, które wpłynęły na zwiększenie merytorycznej wartości tekstu.

Gorące podziękowania składa także swym francuskim Przyjaciołom, którzy w znaczący sposób przyczynili się do powstania niniejszej pracy: Panu prof. Claude’owi Wacjmanowi za szereg cennych uwag i informacji, które ukierunkowały w znacznym stopniu proces badawczy, jak również za udostępnioną literaturę przedmiotową; Panu Bernardowi Bardinowi i Pani Claudi­ ne Boisorieux – byłemu merowi i obecnej mer Clamecy (miasta rodzinnego Édou­arda Ségui­na) – którzy w roku 2006 i 2018 gościli autora książki i udzielili mu wszechstronnego wsparcia; oraz Panom Philippe’owi Gouthéraudowi, pracownikowi Médiathèque François-Mitterrand de Clamecy, i Rollandowi Lemoi­ne’owi, prezesowi Socié­té Scientifique et Artistique de Clamecy – za zaangażowaną pomoc w kwerendzie i gromadzeniu materiałów. Natomiast Pani Iwonie Schweizer chce autor wyrazić swą wdzięczność za pozyskanie i przekazanie niezwykle cennych amerykańskich materiałów źródłowych oraz unikatowej ikonografii, istotnych z punktu widzenia tematyki niniejszej książki.

Swoje podziękowania autor kieruje także do osób, które współpracowały z nim podczas przygotowania filologicznych tłumaczeń angielskojęzycznych publikacji Séguina, czyli do Panów Dariusza Janickiego, Krzysztofa Sro­ czyńskiego i Konrada Opalińskiego. Czuje się także zobowiązany, by okazać wdzięczną pamięć ks. Januszowi Romanowi za przekład (wzbogacony cennymi komentarzami) łacińskiego listu papieża Piusa IX, którego adresatem był Édouard Séguin.

Wszystkie tłumaczenia z języka francuskiego zamieszczone w niniejszej książce dokonane zostały przez samego autora, o ile nie zaznaczono inaczej. Za konsultację tychże przekładów autor wyraża szczególną wdzięczność i uznanie swemu Przyjacielowi, ks. Andrzejowi Stefańskiemu, proboszczowi parafii ­Roux-Miroir w Brabancji Walońskiej.

Fetzki_Edouard Onesime Seguin.indb 17

2020-03-30 12:23:30