DZIEDZICTWO PEDAGOGICZNE DLA PRZYSZŁOŚCI

S

K

r

a

k

ó

w

2

0

2

1

O f i c y n a W y d a w n i c z a „I m p u l s”

DZIEDZICTWO PEDAGOGICZNE DLA PRZYSZŁOŚCI DEBATA WOKÓŁ ODDECHU MYSLI BOGDANA NAWROCZY ŃSKIEGO

redakcja naukowa Anna Babicka-Wirkus Monika Jaworska-Witkowska Dariusz Kubinowski

K

r

a

Oficyna

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 3

k

ó

w

2

Wydawnicza

0

2

1

„I m p u l s”

12.08.2021 12:50:11

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2021

Recenzent: prof. dr hab. Jerzy Nikitorowicz Redakcja wydawnicza: Magdalena Polek Opracowanie typograficzne: Katarzyna Kerschner Alicja Kuźma Projekt okładki: Katarzyna Kerschner

Fotografia przedstawiająca Bogdana Nawroczyńskiego wykorzystana w projekcie okładki pochodzi ze zbiorów Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie (sygn. III-213, j. 45)

Publikacja dofinansowana ze środków Akademii Pomorskiej w Słupsku

ISBN 978-83-8095-996-5

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2021

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 4

12.08.2021 12:50:11

Spis treści Anna Babicka-Wirkus, Monika Jaworska-Witkowska, Dariusz Kubinowski O genezie, funkcji i szansach debat wokół nowego czytania tradycji pedagogicznej. Wprowadzenie ........................................................ 11 Część I OTWARCIE PERSPEKTYWY Tadeusz Lewowicki Profesor Bogdan Nawroczyński Esej o zapominanym Pedagogu i inspiracjach płynących z Jego działalności i prac ............................................................................. 19 Krzysztof Jakubiak O stanie i różnorodności polskiej myśli pedagogicznej oraz jej twórcach z przełomu XIX i XX wieku ................................................ 31 Krzysztof Maliszewski Rekolekcje polskiej myśli pedagogicznej Wprowadzenie do lektury archiwaliów głównych Bogdana Nawroczyńskiego .......................................................................... 45 (Nowa) książka ...................................................................................... 45 Intencje interpretacyjne ......................................................................... 47 Intentio auctoris .................................................................................... 48 Intentio lectoris ...................................................................................... 53 Intentio operis ....................................................................................... 54 Archiwum, czyli rekolekcje ..................................................................... 66

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 5

12.08.2021 12:50:11

6

Spis treści

Część II DEBATA Zbigniew Kwieciński Bezcenny dar. Zdziwienia i pytania po lekturze Bogdana Nawroczyńskiego Oddechu myśli. Archiwaliów głównych ..................................................... 73 Bogusław Śliwerski Długo oczekiwany zbiór tekstów i dokumentów Bogdana Nawroczyńskiego ....................................................................... 83 Agnieszka Cybal-Michalska Oddech myśli jako uobecnianie przeszłości ............................................... 91 Małgorzata Przanowska Nawroczyński: myślenie oddechem Światłoczuła dialektyczność wobec tendencji redukcjonistycznych ............... 105 Dariusz Kubinowski Podejście badawcze w realizacji projektu naukowego „Bogdan Nawroczyński, Oddech myśli. Archiwalia główne” Uwagi metodologiczne ............................................................................ 119 Wprowadzenie ................................................................................... 119 Binarność .......................................................................................... 122 Synkretyzm ........................................................................................ 123 Kontinuum ........................................................................................ 125 Emergencja ....................................................................................... 126 Zakończenie ...................................................................................... 127 Część III INSPIRACJE Małgorzata Kaliszewska Cztery „oddechy myśli” Bogdana Nawroczyńskiego Impulsy z przeszłości dla przyszłości ......................................................... 133 Wprowadzenie ................................................................................... 133 Oddech pierwszy. Nauczyciele i mistrzowie w życiu człowieka Czy są dzisiaj potrzebni? ..................................................................... 134

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 6

12.08.2021 12:50:11

Spis treści

7

Oddech drugi. Jaka krytyka naukowa i na jakich warunkach dzisiaj? ......... 136 Oddech trzeci. Czy Wspomnienia starego pedagoga można nazwać autoetnografią? .......................................................... 139 Oddech czwarty. Czy można przygotować się do starości? ...................... 141 Podsumowanie ................................................................................... 143 Maria Marta Urlińska Tradycja i współczesność polskiej szkoły na obczyźnie ................................. 147 Impuls: myśl Bogdana Nawroczyńskiego z historią w tle .......................... 147 Polska mniejszość na wielokulturowej Łotwie ......................................... 150 Szkoła polska na Łotwie wobec dylematów tożsamościowych ................... 158 Splot tożsamościowy: status tradycji w warunkach zmiany ........................ 165 Anna Babicka-Wirkus (Nie)oczywiste oczywistości, czyli o współwystępowaniu przymusu i swobody w wychowaniu. Refleksje inspirowane pedagogiką Bogdana Nawroczyńskiego ........................................................................ 171 Wprowadzenie .................................................................................... 171 Przymus i swoboda jako równoważnie w wychowaniu .............................. 172 Niejednorodność przymusu i swobody ................................................... 175 Dwoista natura roli wychowawcy ........................................................... 177 Zakończenie ....................................................................................... 178 Ryszarda Cierzniewska Autorytet zniewalany. Refleksje na marginesie Wspomnień starego pedagoga ................................................................... 181 Uwagi metodologiczne ........................................................................ 182 Do kogo były skierowane Wspomnienia starego pedagoga? ..................... 184 Autorytet Bogdana Nawroczyńskiego w trzech odsłonach ........................ 185 Autorytet charyzmatyczny .................................................................... 188 Autorytet kontrolowany ....................................................................... 189 Autorytet poznawczy ........................................................................... 191 Czy można zastosować kategorię trajektorii? .......................................... 195 Zamiast zakończenia ............................................................................ 199

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 7

12.08.2021 12:50:11

8

Spis treści

Wojciech Kojs Czas potrzebny na głęboki „oddech myśli” ................................................. 201 Wprowadzenie .................................................................................... 201 Podstawowe kategorie analizy organizacji edukacji i zarządzania nią ......... 203 Struktury i funkcje uczenia się i działania jako źródło istotnych problemów badań nad organizacją edukacji i zarządzaniem nią .................................. 204 Zarządzanie i kierowanie ...................................................................... 207 Kompetencje uniwersalne jako warunki kreowania działań i czynów ......... 207 Podsumowanie .................................................................................... 211 Klaudia Węc Pomiędzy czasem logicznym a czasem symbolicznym podmiotowego poczucia wolności Topologiczny wymiar historii myśli pedagogicznej ....................................... 213 Oddech myśli – zamiast wprowadzenia .................................................. 213 Przełomy dwoistości i triangulacja jako logika przyczynowości międzypokoleniowych dyskursów pedagogicznych ................................. 214 Pomiędzy hermeneutyką a topologią dyskursu o wychowaniu ................... 218 Pomiędzy oddechem wolności a myślą zniewolonego podmiotu – język pedagogiki i jego znaczące ........................................................... 220 Prześniona rewolucja mitu wychowania – indywidualny mit „starego pedagoga” ............................................................................. 225 Podmiot, który mówi, czyli dyskurs sensu i (non)sensu ............................ 230 Część IV KONFRONTACJE Marek Rembierz Lodołamacz… O przełamywaniu krainy lodu i zmaganiu o „oddech myśli” ..... 237 Łukasz M. Michalski Anatomia napadu. Powojenne odniesienia do twórczości Bogdana Nawroczyńskiego ........................................................................ 243 Wprowadzenie .................................................................................... 243 Przedpole ........................................................................................... 244 Anatomia napadu ................................................................................ 249 Napad 1950 ....................................................................................... 250 Napad 1953 ....................................................................................... 256 Paroksyzm (zakończenie) ..................................................................... 258

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 8

12.08.2021 12:50:11

Spis treści

9

Janusz Gajda Inspirujący potencjał „oddechu myśli” Bogdana Nawroczyńskiego a wybór tekstów i komentarze redaktora tomu ............................................. 261 Uwagi wstępne .................................................................................... 261 Wspomnienia starego pedagoga ............................................................ 263 Archiwalia w części trzeciej publikacji jako świadectwo wielkiego zaufania i uznania dla Bogdana Nawroczyńskiego ..................... 267 Refleksje odnośnie do komentarzy Lecha Witkowskiego Uwagi końcowe ................................................................................... 270 Irena Wojnar List otwarty z uprzejmą prośbą o opublikowanie w tomie zbiorowym dokumentującym debatę online nad książką Bogdana Nawroczyńskiego Oddech myśli. Archiwalia główne ............................................................. 275 Część V ODPOWIEDŹ Lech Witkowski W trosce o status tradycji pedagogicznej. Próba nowego otwarcia ................. 279 Wprowadzenie .................................................................................... 279 Część I. O genezie i znaczeniu idei „oddechu myśli” ............................... 280 Część II. Komentarze do wypowiedzi w debacie...................................... 287

Tadeusz Lewowicki (s. 288)  Krzysztof Jakubiak (s. 288)

Krzysztof Maliszewski (s. 289)  Zbigniew Kwieciński (s. 290)

Bogusław Śliwerski (s. 292)  Agnieszka Cybal-Michalska (s. 294)

Małgorzata Przanowska (s. 294)  Dariusz Kubinowski (s. 296)

Małgorzata Kaliszewska (s. 297)  Maria Marta Urlińska (s. 299)

Anna Babicka-Wirkus (s. 300)  Ryszarda Cierzniewska (s. 301)

Wojciech Kojs (s. 302)  Klaudia Węc (s. 303)

Marek Rembierz (s. 305)  Łukasz M. Michalski (s. 306) Część III. Odpowiedź na zasadnicze uwagi krytyczne............................... 308

Irena Wojnar (s. 308)  Janusz Gajda (s. 309) Zakończenie........................................................................................ 313

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 9

12.08.2021 12:50:11

10

Spis treści

ANEKS Jerzy Nikitorowicz Posłowie (z recenzji wydawniczej) .............................................................. 319 Indeks osób .................................................................................................. 327

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 10

12.08.2021 12:50:11

Anna Babicka-Wirkus

Akademia Pomorska w Słupsku ORCID: 0000-0002-1292-7351

Monika Jaworska-Witkowska Akademia Pomorska w Słupsku ORCID: 0000-0002-1874-7175

Dariusz Kubinowski

Sekcja Pedagogiki Kultury i Edukacji Międzykulturowej Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk ORCID: 0000-0001-8472-3457

O genezie, funkcji i szansach debat wokół nowego czytania tradycji pedagogicznej. Wprowadzenie C hcielibyśmy na początku spojrzeć na prezentowaną tu książkę w perspektywie jej

genezy, i to w kilku planach jej uwypuklania. Oto bowiem bardzo szybko po ukazaniu się tomu: Bogdan Nawroczyński, Oddech myśli. Archiwalia główne, wybór, komentarze i redakcja naukowa Lech Witkowski, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2020, w środowisku pedagogicznym w kraju zaczęło narastać przekonanie o niezwykłości i wadze tej publikacji jako wydarzenia. Badania archiwalne są ze zrozumiałych względów uznawane za wyjątkowe, także wobec trudności z nimi związanych i zapewne przez zbyt rzadki charakter takich prób. O inicjatywie przygotowania Oddechu myśli i o pracach nad wydaniem spuścizny archiwalnej Nawroczyńskiego było głośno już od 2018 roku w kontekście stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Wiedziano w środowisku o wielotygodniowych pracach archiwalnych Lecha Witkowskiego w Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, co zresztą uwypuklił swoją recenzją wydawniczą znakomity historyk myśli pedagogicznej Krzysztof Jakubiak (fragment jej znalazł się na okładce Oddechu myśli, a całość została opublikowana w księdze

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 11

12.08.2021 12:50:11

12

Anna Babicka-Wirkus, Monika Jaworska-Witkowska, Dariusz Kubinowski  O genezie, funkcji...

dedykowanej redaktorowi naukowemu dzieła1). Ma rację Bogusław Śliwerski, pisząc w swoim tekście tuż po ukazaniu się tomu (w pierwotnej wersji zamieszczonym na poczytnym blogu autora), że książka była „długo oczekiwana”2.

Bezsprzecznie impulsem, który bardzo szybko po wydaniu książki z materiałami archiwalnymi stał się główną przesłanką szans na powstanie tu prezentowanego zbioru wypowiedzi, była inicjatywa Dariusza Kubinowskiego, aby w dobie pandemii i ograniczenia kontaktów oraz spotkań odbyć pod auspicjami Sekcji Pedagogiki Kultury i Edukacji Międzykulturowej Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN internetową debatę na temat Oddechu myśli. Wydarzenie miało miejsce 24 lutego 2021 roku i zgromadziło znaczące grono kilkudziesięciu uczestników. Wszystkie wypowiedzi – zebrane w tym tomie w kolejnych częściach, reorganizujących i uzupełniających merytorycznie przebieg tego wydarzenia z perspektywy różnych dyscyplin i pokoleń badaczy – pokazały powagę podejścia dyskutujących do zawartości książki Oddech myśli. Archiwalia główne. Podkreślono jej znaczenie jako świadectwa historycznego, a także zwracano uwagę na to, że może się przyczynić do dalszych przemian w kondycji środowiska pedagogicznego w Polsce. Perspektywa sprzęgania przeszłości i przyszłości była tu najważniejsza. Pojawiły się w szczególności wątki dotyczące metodologii takich badań – zarówno w wydaniu samego Lecha Witkowskiego, jak i projektowane dla dalszych, podobnych prób, których podejmowanie wydaje się konieczne w odniesieniu do spuścizny istotnych historycznie postaci polskiej pedagogiki (piszą o tym Krzysztof Maliszewski i Dariusz Kubinowski). Nawet zwrot tytułowy „oddech myśli” – odkryty przez redaktora u samego Bogdana Nawroczyńskiego – wejdzie już na stałe do ważnych zawołań i postulatów dotyczących jakości rozwoju pedagogiki w Polsce.

Szybko też dotarły do nas sygnały, że są osoby, które nie mogły wziąć udziału w spotkaniu online, ale są gotowe wypowiedzieć się dodatkowo na temat tomu niezwykłych „archiwaliów”, w tym materiałów niepublikowanych, m.in. nieznanych rękopisów. To wyzwoliło w nas nadzieję, że unikatowy ciągle rezonans wywoływany przez ważne publikacje tym razem uzyska swoją nową instytucjonalnie postać. Stąd nasze zaproszenie do włączenia się w niniejszy tom. Jest on zestawem wypowiedzi tym cenniejszych, że chcąc nadać debacie nad Oddechem myśli możliwie dynamiczny charakter, postanowiliśmy jako redaktorzy zbioru zaproponować uczestnikom niezwykle krótki termin przygotowania tekstów (niecałe dwa miesiące). Dziękujemy wszystkim autorom i przepraszamy za ten warunek, który jednak większość wypowiadających się spełniła, dając

1

Por. K. Jakubiak, Opinia wydawnicza nt. książki pt. Bogdan Nawroczyński. Oddech myśli. Archiwalia główne [w:] M. Jaworska-Witkowska, G. Piekarski (red.), Profile integralności humanisty/ki i nauk społecznych. Księga Jubileuszowa dla Lecha Witkowskiego, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2020, s. 304–308.

2 B. Śliwerski, Długo oczekiwany zbiór tekstów i dokumentów Bogdana Nawroczyńskiego, 18.01.2021, https://sliwerski-pedagog.blogspot.com/2021/01/dugo-oczekiwany-zbior-­ -tekstow-i.html (dostęp: 21.06.2021).

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 12

12.08.2021 12:50:11

Anna Babicka-Wirkus, Monika Jaworska-Witkowska, Dariusz Kubinowski  O genezie, funkcji...

13

wyraz poczuciu wagi sprawy: sprawy „nowego czytania tradycji pedagogicznej”, jak to określamy w tytule naszego wprowadzenia.

Z satysfakcją odnotowujemy, że szereg innych znakomitych osób, spoza uczestników debaty, zechciało w tym wymagającym trybie także przygotować swoje głosy w dyskusji. Szybko się okazało, że docierają do nas ważne wypowiedzi zarysowujące „nową perspektywę” sytuowania fenomenu Bogdana Nawroczyńskiego w historii myśli pedagogicznej (podejmują te kwestie m.in. Tadeusz Lewowicki i Krzysztof Jakubiak), a co więcej – że mamy szansę zebrać różnorodnie ukierunkowane efekty nowych lektur jego tekstów w postaci żywych inspiracji badawczych dla różnych zainteresowań (do tej grupy artykułów zaliczają się prace takich autorów, jak: Małgorzata Kaliszewska, Maria Marta Urlińska, Anna Babicka-Wirkus, Ryszarda Cierzniewska, Wojciech Kojs, Klaudia Węc). Bardzo nas cieszyły zarówno wskazania na rolę Lecha Witkowskiego jako przecierającego szlak w dostępie do treści zwykle marginalizowanych, do których należą sprawy konfrontacji i odsłony zderzeń racji i postaw (co uwypuklili Marek Rembierz i Łukasz M. Michalski), jak i wypowiedzi o charakterze polemiki czy wręcz krytyki i niezgody (Janusz Gajda, Irena Wojnar). Od razu też wiedzieliśmy, że w tomie musi się ukazać odpowiedź Lecha Witkowskiego na zebrane głosy dyskusyjne, zwłaszcza że miał swój udział w debacie online. Było to ważne również ze względu na sformułowane pod jego adresem pytania i uwagi: entuzjastyczne i pełne uznania, jak też momentami krytyczne – niektórych dyskutantów. Oczywiście nie naszą rolą jest tu rozstrzyganie, kto w zarysowanych sporach ma rację; publikujemy je gwoli rzetelności debaty i dokumentowania trudności w jej prowadzeniu z myślą o nowej odsłonie rozumienia przez nas przeszłości pedagogiki polskiej z okresu sprzed odzyskania niepodległości i z dekad w PRL. Warto pamiętać, że należący do Wielkiego Pokolenia pedagogiki polskiej Bogdan Nawroczyński, zmarły w 1974 roku, przeżył kilka „epok” politycznych i społecznych w kraju. Bywał niezwykle doceniany za zasługi w dziele budowania zrębów niepodległości po obu wojnach światowych, ale skazywano go także na niebyt, odsuwano od pracy akademickiej, otaczano aurą negującą wartość postawy jego i pozostałych przedstawicieli jego pokolenia3.

Mamy nadzieję, że funkcją tego wysiłku, efektem zebranych wypowiedzi, będzie dalsza mobilizacja środowiska akademickiego polskiej pedagogiki w różnych obszarach badawczych – w przekroju całej dyscypliny, w tym dydaktyki ogólnej, pedeutologii, pedagogiki kultury – na rzecz głębszego ogarnięcia naszej najnowszej historii myśli pedagogicznej. Ufamy, że takie publikacje przyczynią się do wydobycia z tej tradycji zaniechanych, przeoczonych, zlekceważonych czy świadomie zmarginalizowanych wątków i pojęć, aby postulat nowego „oddechu myśli” mógł się dalej realizować i dostarczać 3

Jesteśmy przekonani, że formuła Wielkiego Pokolenia, którą wypracował Lech Witkowski w rysowaniu obrazu rozwoju polskiej myśli pedagogicznej, już na trwałe wejdzie do naszego dyskursu i praktyki badawczej, kontynuującej prace podjęte w tomie tego autora Przełom dwoistości w pedagogice polskiej. Historia, teoria, krytyka (Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2013; wyd. 2, 2018).

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 13

12.08.2021 12:50:11

14

Anna Babicka-Wirkus, Monika Jaworska-Witkowska, Dariusz Kubinowski  O genezie, funkcji...

życiodajnych impulsów. Z pewnością przykładem takiego działania (spektakularnego, ale bardziej nawet strategicznie doniosłego dla teorii pedagogicznej i praktyki edukacyjnej) jest przywrócenie w dobie redukowania funkcji edukacji do źle pojmowanej praktyczności czy uzawodowienia znaczenia sztandarowej idei Bogdana Nawroczyńskiego, wpisanej w tytuł jego dzieła Życie duchowe. Cieszy nas również otwierająca poznawczo funkcja ponownych odczytań klasycznych prac „ojca chrzestnego” polskiej pedagogiki, jak Nawroczyńskiego określa redaktor archiwaliów, starający się tę jego rolę udokumentować serią udostępnionych po raz pierwszy recenzji wydawniczych i promocyjnych, dotyczących drugiego znaczącego pokolenia pedagogicznego, którego postacią centralną – i najbardziej zasłużoną – okazał się Bogdan Suchodolski (rocznik 1903). Jesteśmy także przekonani jak Lech Witkowski, że różnica pokoleniowa z takimi postaciami, jak: Bogdan Nawroczyński (rocznik 1982), Kazimierz Sośnicki (rocznik 1883), Stefan Szuman (rocznik 1889) czy Zygmunt Mysłakowski (rocznik 1890), powinna być głębiej oświetlona w rzetelnych pracach badawczych historyków i teoretyków myśli pedagogicznej. Zresztą naturalnie wymaga to dalszego uwzględniania w pracach archiwalnych i porównawczych dokonań innych postaci Wielkiego Pokolenia: Heleny Radlińskiej (rocznik 1879) oraz Sergiusza Hessena (rocznik 1887).

Warto w tym kontekście odnotować z uznaniem, że organizatorzy ostatniego Zjazdu Pedagogicznego powierzyli Lechowi Witkowskiemu przygotowanie Sympozjum Specjalnego4, którego pokłosie zostało już opublikowane w zbiorze Dziedzictwo idei i pęknięcia międzypokoleniowe w pedagogice polskiej. Wprowadzenie do problemu5.

Mamy głęboką nadzieję, że zbiór ten zwiększy szanse wśród polskich pedagogów na odważne sięganie do archiwów, zachęci do konfrontacji postaw i racji, które – jak widać z niektórych wypowiedzi – nie będą wolne od emocji, a także od nieporozumień i korekt niektórych rysów obiegowych obrazów zasług i zderzeń. Nowe czytanie tradycji staje się tu nie tylko wyzwaniem, ale również szansą na przerzucanie pomostów i oczyszczanie przestrzeni myśli pedagogicznej z „powidoków”6 zbyt zacierających dostęp do 4

Zasługę w organizacji tego sympozjum mają także profesorowie: Krzysztof Maliszewski oraz Ewa Marynowicz-Hetka, którzy współprzewodniczyli jego obradom. Podsumowaniem przedsięwzięcia jest tekst całej trójki opublikowany w tomie pozjazdowym. Por. K. Maliszewski, E. Marynowicz-Hetka, L. Witkowski, Dziedzictwo idei i pęknięcia międzypokoleniowe w pedagogice polskiej (Posłowie) [w:] J. Madalińska-Michalak, A. Wiłkomirska (red.), Pedagogika i edukacja wobec kryzysu zaufania, wspólnotowości i autonomii, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2020, s. 134–152.

5 L. Witkowski (red.), Dziedzictwo idei i pęknięcia międzypokoleniowe w pedagogice polskiej. Wprowadzenie do problemu, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2019.

6 Por. M. Jaworska-Witkowska, Przechwytywanie tekstów. Powidoki czytania, Wydawnictwo Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej, Bydgoszcz 2016; por. też odniesienia do Bogdana Nawroczyńskiego w: M. Jaworska-Witkowska, Ku kulturowej koncepcji pedagogiki. Fragmenty i ogarnięcie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009, a także na temat ostatniego tropu przydatności kategorii „powidoków”: M. Jaworska-Witkowska, Powidoki wstrętu. Hypomneumata (notatki z ćwiartowania), rysunki i grafiki M. Jaworska-Witkowska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2021.

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 14

12.08.2021 12:50:11

Anna Babicka-Wirkus, Monika Jaworska-Witkowska, Dariusz Kubinowski  O genezie, funkcji...

15

źródłowości kulturowej o randze historycznej i mocy inspiracyjnej dla przyszłości. Odbędzie się to zapewne nie bez środowiskowych oporów, głębszych przeszkód epistemologicznych i namiętnych kontrowersji, którym sprostanie staje się prawdopodobnie zadaniem już przede wszystkim nowego pokolenia. Pod pewnymi względami przynajmniej syntetyczna historia polskiej pedagogiki na przełomie XX i XXI wieku jest do napisania na nowo i czeka na swojego autora. Nie darmo Umberto Eco podkreślał, że nowe odczytanie tradycji dla współczesności jest zadaniem każdego kolejnego pokolenia, jeśli zarówno samej tradycji, jak i tej współczesności sprostać zechce i potrafi.

Z pewnością stulecie odzyskania niepodległości przez Polskę dodatkowo zobowiązuje: historyków, teoretyków i praktyków, zresztą w możliwie zespolonym wysiłku.

Cieszymy się bardzo, że na stronicach tej książki głos zabierają przedstawiciele różnych pokoleń i różnych dyscyplin pedagogicznych. Jest to dobry prognostyk na przyszłość. Podzielamy uwypukloną przez recenzenta tomu Oddech myśli uwagę, zamieszczoną także na okładce owego wydawnictwa: „Pora na nowo, dla nowej epoki w polskiej pedagogice, zaczerpnąć świeżego powietrza dla życia duchowego, by oddech myśli stał się głębszy […]”.

*

W tym miejscu pragniemy serdecznie podziękować Profesorowi Jerzemu Nikitorowiczowi – recenzentowi niniejszego tomu – za trud wnikliwej lektury, przekazane uwagi i sugestie, docenienie wartości naukowej oraz rekomendację wydawniczą. Jej wartość merytoryczna skłoniła nas do zamieszczenia jej najważniejszych fragmentów (poza uwagami technicznymi) jako Posłowia w tej książce.

Korzystając z okazji serdecznie dziękujemy Oficynie Wydawniczej „Impuls” i jej Dyrektorowi Wojciechowi Śliwerskiemu oraz Pani Redaktor Magdalenie Polek za pełne życzliwości, profesjonalizmu i dynamiki podjęcie się pilnego opracowania i wydania książki, która właśnie trafia do rąk Czytelnika w niecodziennie szybkim tempie.

Składamy także serdeczne gratulacje Profesorowi Lechowi Witkowskiemu za zainspirowanie tak znakomitego grona Czytelników do podzielenia się przez nich osobistym akademickim przejęciem się wykonaną przez niego niezwykłą, wysoko cenioną i wnikliwie studiowaną pracą badawczą nad archiwaliami Bogdana Nawroczyńskiego.

Cieszymy się, że to zarazem kolejny sygnał ukoronowania czterdziestopięciolecia pracy akademickiej oraz siedemdziesięciolecia urodzin redaktora Oddechu myśli, mając nadzieję, że na wzór autora Wspomnień starego pedagoga dotrwa w zdrowiu i dynamice pracy naukowej do swoich kolejnych jubileuszy.

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 15

12.08.2021 12:50:11

16

Anna Babicka-Wirkus, Monika Jaworska-Witkowska, Dariusz Kubinowski  O genezie, funkcji...

Bibliografia Jakubiak K., Opinia wydawnicza nt. książki pt. Bogdan Nawroczyński. Oddech myśli. Archiwalia główne [w:] M. Jaworska-Witkowska, G. Piekarski (red.), Profile integralności humanisty/ki i nauk społecznych. Księga Jubileuszowa dla Lecha Witkowskiego, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2020.

Jaworska-Witkowska M., Ku kulturowej koncepcji pedagogiki. Fragmenty i ogarnięcie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009.

Jaworska-Witkowska M., Powidoki wstrętu. Hypomneumata (notatki z ćwiartowania), rysunki i grafiki M. Jaworska-Witkowska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2021.

Jaworska-Witkowska M., Przechwytywanie tekstów. Powidoki czytania, Wydawnictwo Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej, Bydgoszcz 2016.

Maliszewski K., Marynowicz-Hetka E., Witkowski L., Dziedzictwo idei i pęknięcia międzypokoleniowe w pedagogice polskiej (Posłowie) [w:] J. Madalińska-Michalak, A. Wiłkomirska (red.), Pedagogika i edukacja wobec kryzysu zaufania, wspólnotowości i autonomii, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2020. Śliwerski B., Długo oczekiwany zbiór tekstów i dokumentów Bogdana Nawroczyńskiego, 18.01.2021, https://sliwerski-pedagog.blogspot.com/2021/01/dugo-oczekiwany-zbior-tekstow-i.html (dostęp: 21.06.2021).

Witkowski L. (red.), Dziedzictwo idei i pęknięcia międzypokoleniowe w pedagogice polskiej.

Wprowadzenie do problemu, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2019.

Witkowski L., Przełom dwoistości w pedagogice polskiej. Historia, teoria, krytyka, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2013 (wyd. 2, 2018).

Babicka-Wirkus i in_Dziedzictwo.indb 16

12.08.2021 12:50:11