Dziecko z zaburzeniami w rozwoju

9 788380 95742 8

Dziecko z zaburzeniami w rozwoju Konteksty diagnostyczne i terapeutyczne

pod redakcją naukową Beaty Cytowskiej i Barbary Winczury

Kraków 2019

Bez nazwy-3 3

12.09.2019 12:48:58

© Copyright by Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2005 © Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005

Recenzent: prof. dr hab. Aleksandra Maciarz

Redakcja wydawnicza: Małgorzata Miller Danuta Porębska

Projekt okładki: Ewa Tatiana Beniak

Pierwsze wydanie publikacji zostało sfinansowane przez Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego

ISBN 978-83-8095-742-8

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie III, Kraków 2019

Bez nazwy-3 4

12.09.2019 12:48:58

Spis treści Wstęp ......................................................................................................................... 9 Rozpoznanie – różne podejścia diagnostyczne Małgorzata Prokosz Diagnoza dziecka z zaburzeniami w rozwoju – konteksty definicyjne ............ 15 Maria Szecówka Pojęcie diagnozy psychologicznej i problem testowego diagnozowania intelektu ..................................................................................................................... 37 Beata Cytowska Podejście diagnostyczne wobec dzieci z niepełnosprawnością intelektualną ......................................................................... 53 Barbara Winczura Diagnoza i terapia deficytów poznawczych dziecka autystycznego na podstawie koncepcji teorii umysłu ................................................................... 65 Julita Urbaniuk O dwóch takich, co... dostali diagnozę. Problematyka diagnozy dziecka z dysleksją .................................................................................................................. 95

Bez nazwy-3 5

12.09.2019 12:48:58

6

Spis treści

Terapia – wspieranie – edukacja Małgorzata Skórczyńska Programy wczesnej interwencji O. I. Lovaasa i S. Greenspana w terapii małego dziecka z autyzmem ................................................................. 115 Beata Cytowska ADHD – terapia czy inne spojrzenie na dziecko? ............................................. 123 Julita Urbaniuk Czytanie mapy czy recytowanie wiersza? Strategie utrwalania wiedzy przez dzieci z uszkodzonym słuchem ................................................................. 135 Elżbieta Jezierska-Wiejak Terapia poprzez dramę dziecka napotykającego trudności szkolne ............... 149 Maria Jabłońska Dziecięca obecność w działaniach artystycznych ............................................. 163 Małgorzata B. Siemież Dolnośląski Ośrodek Osób Twórczych – jako przykład zintegrowanych działań dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej ............................................... 181 Paweł Cylulko Improwizacje na dziecięcych instrumentach perkusyjnych w muzykoterapii dzieci z zaburzeniami rozwojowymi ..................................... 191 Anna Regner Wczesne wspomaganie rozwoju psychomotorycznego małego dziecka z zastosowaniem metody R. Castillo Moralesa .................................................. 205 Agnieszka Drzazga Nauczanie Kierowane dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym ............. 215 Wiesław Cieślicki Wpływ rehabilitacji w wodzie na usprawnianie dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, zespołem Downa i dzieci z autyzmem .................... 231

Bez nazwy-3 6

12.09.2019 12:48:58

Spis treści

7

Dariusz Rutkowski Aktywność ruchowa jako forma rehabilitacji młodzieży oraz dzieci niewidomych i słabowidzących na przykładzie zimowych obozów integracyjnych .......................................................................................... 243 Teresa Malik Edukacja seksualna uczniów z głębszą niepełnosprawnością intelektualną ........................................................................................................... 257

Rodzina w aspekcie diagnozy i terapii zaburzeń rozwoju dzieci Andrzej Ładyżyński Niedoceniony w wychowaniu dziecka – świat uczuć ........................................ 271 Małgorzata Skórczyńska Podejście zorientowane na rodzinę we współczesnej teorii i praktyce wczesnej interwencji .............................................................................................. 281 Małgorzata Prokosz Diagnoza rodziny biologicznej w pracy z wychowankiem domu dziecka ................................................................ 287 Lidia Witak-Światłowicz Porozumiewanie się dziecka z głęboką niepełnosprawnością intelektualną w codziennych sytuacjach ............................................................ 299

Bez nazwy-3 7

12.09.2019 12:48:59

Wstęp Żyjemy w niezwykle interesujących czasach, w epoce, w której twierdzi się, że istnieją dwa nie do końca odkryte obszary: kosmos i ludzki umysł.

Wszystkie dziedziny nauki próbują zgłębić tajniki bezmiaru wszechświata i nieodgadnione zręby intelektu człowieka. Biologia, fizyka, biochemia, biotechnologia uzasadniają funkcjonowanie myśli, emocji czy zachowań ludzkich w wymiarze związków i reakcji chemicznych. Natomiast nauki humanistyczne uważają, że istota człowieczeństwa jest tajemnicą, której nie da się wyjaśnić w kategoriach wzorów i obliczeń. Wszyscy jednak zgodnie sądzą, że przebieg procesów życiowych człowieka zależy od działania centralnego układu nerwowego, którego prawidłowe ukształtowanie daje szansę na optymalny rozwój, każde zakłócenie zaś, nawet najdrobniejsze, może zmniejszyć ten potencjał.

Rozważania nad rozwojem człowieka są zwykle zawężane do okresu dzieciństwa, co wydaje się uzasadnione, gdyż właśnie wtedy następuje intensyfikacja w rozwoju neurologicznym. Dlatego też jak najwcześniejsze rozpoznanie nieprawidłowości w tym obszarze jest niezwykle istotne dla przebiegu procesu dojrzewania jednostki, daje bowiem możliwość zareagowania na występujące zakłócenia, zaburzenia czy dysfunkcje. Poszukiwanie skutecznych form terapii dysfunkcji rozwojowych budzi nadzieję, że będzie możliwe ich zminimalizowanie, a tym samym stwarza szansę na optymalne funkcjonowanie człowieka.

Poniższa publikacja zawiera przegląd metod, technik i narzędzi pozwalających na zdiagnozowanie dysfunkcyjności rozwoju dziecka w różnych obszarach życia, będąc jednocześnie wprowadzeniem w problematykę oddziaływań terapeutycznych w różnego typu nieprawidłowościach. Przedstawione propozycje nie są gotowymi receptami na rozwiązanie wszystkich problemów dzieci z zaburzeniami w rozwoju, jednak mogą być inspiracją dla planowania i realizowania działań wspomagających prawidłowy rozwój.

Bez nazwy-3 9

12.09.2019 12:48:59

10

Wstęp

Zagadnienia związane z diagnozą zaburzeń rozwojowych otwiera artykuł Małgorzaty Prokosz, w którym autorka wyjaśnia pojęcia diagnozy oraz dokonuje przeglądu różnych podejść diagnostycznych przydatnych w pracy z jednostką przejawiającą zburzenia w rozwoju psychicznym, społecznym i fizycznym. Maria Szecówka kontynuuje rozważania, choć z innego punktu widzenia, a mianowicie ze strony psychologii. Dokonuje analizy badania diagnostycznego na podstawie zadań testowych stosowanych w rozpoznaniu psychologicznym. Nieco innym torem toczą się refleksje autorki kolejnego artykułu – Beata Cytowska przedstawia podejście diagnostyczne stosowane wobec jednostek z określoną kategorią nieprawidłowości rozwojowych, czyli dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną. Jeszcze bardziej zawężona i uszczegółowiona jest tematyka dwóch następnych artykułów. Barbara Winczura przedstawia problematykę diagnozy deficytów poznawczych dzieci autystycznych w świetle teorii umysłu oraz wyznaczoną tym podejściem terapię.

Julita Urbaniuk rozpatruje konsekwencje diagnozy zaburzeń dyslektycznych dla podmiotu rozpoznania, czyli dziecka – ucznia.

W drugiej części publikacji zawarto teksty dotyczące metod terapii czy szeroko ujętej rehabilitacji dzieci z różnorodnymi zakłóceniami w rozwoju: od subtelnych deficytów do globalnych zaburzeń utrudniających całościowe funkcjonowanie jednostki. Autorzy przedstawiają znane metody rehabilitacji w odniesieniu do jednostek z określonymi problemami rozwojowymi. Pierwszy w tej części artykuł dotyczy dwóch metod terapii stosowanych wobec małego dziecka z autyzmem. Autorka – Małgorzata Skórczyńska – dokonuje porównania programu Lovaasa i Greenspana ze szczególnym naciskiem na istotną rolę rodziców w oddziaływaniu na dziecko. Kolejny artykuł dotyczy jednostek z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej coraz częściej określanym skrótem – ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder). Autorka – Beata Cytowska proponuje inne spojrzenie na dziecko z ADHD: niekoniecznie jako przypadek trudny, lecz wymagający specjalnego podejścia ze strony opiekunów, nauczycieli, terapeutów. Z kolei Julita Urbaniuk poruszyła kwestię nauczania i uczenia się dzieci z uszkodzonym słuchem, oczywiście z naciskiem na ich kompetencje komunikacyjne. Elżbieta Jezierska ukazuje dramę jako jedną z możliwości pracy z uczniem wykazującym trudności szkolne zarówno w nauce, jak i w zachowaniu. Maria Jabłońska ujmuje aktywność artystyczną dziecka w aspekcie jego doznań i przeżyć jako doświadczanie siebie i doświadczanie świata. O działaniach artystycznych pisze także kolejna autorka, choć

Bez nazwy-3 10

12.09.2019 12:48:59

Wstęp

11

z innej perspektywy. Małgorzata Siemież przedstawia przykładowe rozwiązanie aktywizowania jednostek niepełnosprawnych poprzez działania artystyczne w Dolnośląskim Ośrodku Osób Twórczych. Paweł Cylulko uwypukla terapeutyczne, a także diagnostyczne i wychowawcze walory muzykoterapii – w aspekcie improwizowanej gry instrumentalnej – wobec jednostek zaburzonych w rozwoju. Anna Regner wskazuje zastosowanie metody R. Castillo Moralesa w stymulowaniu rozwoju psychomotorycznego małych dzieci z zakłóceniami sensomotorycznymi i neurofizjologicznymi. O nauczaniu kierowanym, czyli systemie A. Petö, pisze Agnieszka Drzazga, podkreślając wpływ tej metody na usprawnianie lecznicze i psychopedagogiczne dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym w wieku przedszkolnym i szkolnym. Nie zostało pominięte zagadnienie aktywności ruchowej jednostek niepełnosprawnych: Wiesław Cieślicki ujął tę problematykę w odniesieniu do dzieci dotkniętych najczęściej spotykanymi zespołami zaburzeń – mózgowym porażeniem dziecięcym, autyzmem i zespołem Downa – wskazując na najlepsze efekty stosowania tej formy rehabilitacji w środowisku wodnym. Dariusz Rutkowski natomiast, przytoczył przykład takiego zorganizowanego oddziaływania wobec dzieci i młodzieży niewidomych oraz słabowidzących, mowa tu o zimowych obozach integracyjnych.

Trudnym, choć coraz częściej podejmowanym tematem dyskusji pedagogów specjalnych jest seksualność osób z niepełnosprawnością intelektualną. Teresa Malik opisała przykładowe działania Wrocławskiego Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego na rzecz edukacji seksualnej uczniów z głębszą niepełnosprawnością umysłową, podkreślając, jak wiele jest jeszcze do rozwiązania w tej ważnej problematyce.

W trzeciej części publikacji zostały podjęte rozważania nad rolą rodziny w rozwiązywaniu problemów dziecka. W literaturze przedmiotu podkreśla się fakt, że zadaniami terapii czy szeroko pojętej rehabilitacji dziecka nie należy obarczać rodziców, ale niezaprzeczalnie jest ważne ich wsparcie i uczestniczenie w tym procesie. Na podobnym stanowisku stoi autorka pierwszego tekstu – Małgorzata Skórczyńska – wskazując miejsce rodziny we współczesnej teorii i praktyce wczesnej interwencji. Nieco inny charakter ma drugi referat. Małgorzata Prokosz ujmuje w nim sens nawiązywania kontaktów i współpracy z rodziną naturalną wychowanka przebywającego w domu dziecka; autorka podkreśla, jak ważne w procesie reintegracji rodziny jest ciągłe diagnozowanie jej stanu – głównie potencjalnych, mocnych stron funkcjonowania.

Bez nazwy-3 11

12.09.2019 12:48:59

12

Wstęp

Andrzej Ładyżyński uczynił przedmiotem rozważań ekspresję emocjonalną dzieci ujawnianą w środowisku rodzinnym oraz postępowanie rodziców wobec dziecka w sytuacjach jego napięć emocjonalnych. Autor uważa, że jest to wciąż niedoceniany obszar istnienia dziecka, a uwzględniany w wychowaniu może przynieść zaskakujące efekty. Tekst Lidii Witak-Światłowicz został poświęcony wspieraniu i usprawnianiu przez rodziców oraz opiekunów umiejętności językowego i pozawerbalnego komunikowania się z innymi ludźmi dziecka z głęboką niepełnosprawnością intelektualną. W swoim artykule autorka rozważa, jakie błędy popełniają opiekunowie w kontaktach z tą grupą uczniów, nie zauważając czy niewłaściwie interpretując podejmowane przez ich podopiecznych próby komunikowania się.

Z treści wielu przedstawionych w tej pracy tekstów wynika jednoznacznie, że autorzy z dużym zaangażowaniem i zarazem kompetencją podejmują ważne problemy w szeroko rozumianej działalności diagnostycznej, terapeutycznej, edukacyjnej i wychowawczej, odnosząc zarazem wiele sukcesów w zmaganiach z rzeczywistością praktyczną. Żywimy nadzieję, że niniejsza publikacja zainspiruje czytelników do nowych poszukiwań, udzieli odpowiedzi na pewne nurtujące pytania, rozwiąże choćby małe dylematy diagnostyczne i terapeutyczne, a tym samym pokaże, jak dotrzeć do najbardziej zagmatwanych labiryntów funkcjonowania dziecka z zaburzeniami w rozwoju. Pragniemy tym samym życzyć czytelnikom, aby owo poszukiwanie i odkrywanie nowych rozwiązań w pracy z dzieckiem obciążonym dysfunkcjonalnością w rozwoju i zachowaniu było nie tylko zmaganiem, ale i fascynującą przygodą.

Beata Cytowska Barbara Winczura

Bez nazwy-3 12

12.09.2019 12:48:59