Dyskurs kultury popularnej w społeczeństwie współczesnym

Dyskursy kultury popularnej w społeczeństwie współczesnym

Cybal-Michalska, Wierzba_Dyskursy kultury… 1

15.03.2012 07:42

Cybal-Michalska, Wierzba_Dyskursy kultury‌ 2

15.03.2012 07:42

Dyskursy kultury popularnej w społeczeństwie współczesnym Redakcja naukowa

Agnieszka Cybal-Michalska Paulina Wierzba

Kraków 2012

Cybal-Michalska, Wierzba_Dyskursy kultury… 3

15.03.2012 07:42

© Copyright by Autorzy & Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2012

Recenzent: prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski

Adiustacja: Magdalena Polek

Korekta: Izabela Rutkowska

Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz

Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma

Publikacja sfinansowana ze środków Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

ISBN 978-83-7587-950-6

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2012

Cybal-Michalska, Wierzba_Dyskursy kultury… 4

15.03.2012 07:42

Spis treści Wprowadzenie .......................................................................................................................................

7

Część I. SPEKTAKLE KULTURY POPULARNEJ Agnieszka Cybal-Michalska Globalizacja i jej krytyka. O potrzebie zorientowania społeczeństwa na wiedzę, aktywne współdziałanie i odpowiedzialność ...................................

13

Paulina Wierzba „Bóg chodzi w trampkach” – popkulturowy fenomen marki Converse i jego wpływ na konstruowanie tożsamości globalnego nastolatka .............

41

Jarema Drozdowicz Perła w Koronie. Rzecz o Banksym .................................................................................

49

Justyna Stępień Swingujące tożsamości. Brytyjski pop-art i płynna ponowoczesność .........

59

Mateusz Marciniak Rzecz o utowarowianiu siebie i innych ...........................................................................

67

Magdalena Grenda Konsumpcja spektaklem nabywania towarów ............................................................

87

Eryk Pieszak Między popkulturowym pięknem a utowarowioną indywidualnością – rozważania o ucieczce „od” i „do” własnej tożsamości w kulturze konsumpcyjnej ......................................................................................................................... 101

Magdalena Smolarek „Reinkarnacja” odzieży w społeczeństwie konsumpcyjnym. Studium z pedagogiki kultury ................................................................................................................. 119

Olga Mazurek-Lipka Popkulturowa tożsamość współczesnego widza. Przyczyny, dla których uwielbiamy oglądać CSI i inne filmy o profesjonalistach ................................... 139

Witold Kubicki MTV, mit piękna i przemiany kultury współczesnej ............................................... 157

Cybal-Michalska, Wierzba_Dyskursy kultury… 5

15.03.2012 07:42

6

Spis treści

Karolina Domagalska-Nowak Tożsamość imigrantów w Norwegii. Wybrane aspekty i konteksty ............... 177

Marcin Korzewski Homo aisthetikos – zmysły jako narzędzia tożsamości ........................................ 197

Część II. TWÓRCZOŚĆ I AKTYWNOŚĆ ARTYSTYCZNA W OBSZARZE KULTURY POPULARNEJ Piotr Para Kompilacje jako praktyka tworzenia w obszarze kultury popularnej ........... 217

Krzysztof Kuźmicz, Szymon Nożyński Kultura remiksu a zmiany w muzyce ............................................................................. 227

Ryszard Gloger Przyszłość radia w cyfrowej przestrzeni ...................................................................... 241

Izabella Starzec-Kosowska, Anna Zięty Konstruowanie tożsamości dziennikarza muzycznego ........................................ 255

Monika Tsuda Sytuacja kobiet pracujących na przykładzie wybranych japońskich seriali telewizyjnych: zawód służącej .......................................................................................... 273

Barbara Laskowska Hannah Montana: popkulturowy spektakl schizofrenicznej tożsamości .... 281

Karolina Anna Kulpa Egipska (pop)królowa ............................................................................................................ 297

Magdalena Roszczynialska Chodzenie i siedzenie oraz leżenie. Mobilność i immobilność w quasi-kryminałach Marcina Świetlickiego (Na przykładzie powieści Dwanaście) ........................................................................... 309

Sebastian Ciszewski, Magdalena Szwankowska Wytatuowane poczucie tożsamości – obrona czy destrukcja podmiotowości młodzieży? ............................................................................................... 323

Cybal-Michalska, Wierzba_Dyskursy kultury… 6

15.03.2012 07:42

Wprowadzenie Globalna „ekumena kulturowa” (U. Hannerz), mająca charakter wielowymiarowy, wydaje się procesem nieuniknionym i nieodwracalnym. W refleksji nad nową, złożoną i trudną do zdefiniowania jakością otoczenia społeczno-kulturowego kluczową rolę odgrywa przeanalizowanie atrybutów strukturalnych „historycznie wytworzonego i aktualnie istniejącego, ale obiektywizującego się w swych działaniach społeczeństwa”1 – społeczeństwa, które uczestniczy w rzeczywistości (pop)kulturowej, przyczyniając się tym samym do formowania jej nowej jakości.

Teoretycy globalnych przeobrażeń kultury podejmują próbę odpowiedzi na pytania: Czy mamy do czynienia z homogeniczną, „zachodnią” kulturą, sztucznie narzuconą na istniejącą wcześniej i nadal dynamiczną różnorodność kulturową, czy też różnorodność kulturowa w wymiarze lokalnym konstytuowana jest poza kulturową ekspansją Zachodu? Jeśli mamy do czynienia z tą drugą sytuacją, to czy owo zróżnicowanie znaczeń kulturowych jest zjawiskiem względnie świeżym, konsekwencją, jak sugeruje M. Featherstone, ostatnich zmian w technikach informacyjnych? Zatem czy można mówić zarówno o uniwersalnych, jak i partykularnych wątkach w procesach kulturowej globalizacji, odnoszących się do współczesnych i historycznych przeobrażeń rzeczywistości społeczno-kulturowej? A jeśli to drugie, to jakie są czynniki, które odpowiadają za „kulturowe organizowanie różnorodności” w obrębie zglobalizowanego wymiaru ponowoczesności?2 Unifikacja i dywersyfikacja są procesami komplementarnymi, wzajemnie na siebie oddziałującymi i kluczowymi dla współczesnej fazy rozwoju społeczeństwa globalnego. Paradygmat globalizacji na płaszczyźnie społeczno-kulturowej ujawnia się w binarnym układzie skrajności, między: dekontekstualizacją a rekontekstualizacją, dekompozycją a rekompozycją, deterytorializacją a reterytorializacją, transkulturacją a internalizacją3.

1 2 3

B. Misztal, Teoria socjologiczna a praktyka społeczna, Kraków 2000, s. 34–35.

J.S. Kahn, Culture, Multiculture, Postculture, London 1995, s. 127–129.

L. Korporowicz, Tożsamość wyobrażona [w:] A. Tyszka (red.), Róża wiatrów Europy, Warszawa 1999, s. 90–92.

Cybal-Michalska, Wierzba_Dyskursy kultury… 7

15.03.2012 07:42

8

Wprowadzenie

U podstaw heterogeniczności leży paradoksalnie brzmiące przekonanie, że […] epokowe zawirowania są przede wszystkim efektem sukcesu procesów modernizacji, które teraz przebiegają nie wedle kategorii normalnie, lecz wbrew kategoriom […]. Przeżywamy obecnie zmiany podstaw zmian4.

Przemiany strukturalne nowoczesnego społeczeństwa koncentrują się na sprzeczności między tym, co uniwersalne, a tym, co możliwe do urzeczywistnienia, jedynie partykularnie i selektywnie. Jesteśmy więc świadkami „osłabiania się” społeczeństwa industrialnego w procesie jego samorealizacji5.

W ponowoczesnej retoryce, w obrębie wielokontekstowo zorientowanych prób określenia jakości globalnej ekumeny kulturowej i cech społeczeństwa współczesnego, warto zwrócić uwagę na spektakularność kultury dominującej, jaką jest kultura popularna. Społeczeństwo zorientowane na kulturę popularną inspiruje do rozpoznania spektakli (wymiarów), które towarzyszą intensyfikacji przemian w rzeczywistości (pop)kulturowej, oraz przyjrzenia się wybranym aspektom twórczości i aktywności artystycznej w obszarze kultury popularnej.

Popkultura w ujęciu wartościująco-oceniającym ma różne semantyczne konotacje. Zygmunt Bauman celowo rezygnuje ze stosowania określenia „kultura popularna”, podkreślając, że tkwi w nim wątek silnie hierarchizujący, wskazujący na postulat kulturowej stratyfikacji6. Ten nurt myślenia odzwierciedlają również poglądy P. Bourdieu porządkujące kulturowy wymiar rzeczywistości dwubiegunowo: kulturowe szlachectwo versus kulturowe barbarzyństwo członków społeczeństwa, z podkreśleniem, że elita społeczna (happy few) korzysta z zasobów kultury wysokiej, natomiast klasy niższe uczestniczą w mniej wymagającej i negatywnie wartościowanej kulturze popularnej7. Patrząc na współczesną kulturę w świetle teorii P. Bourdieu, warto się jednak posłużyć odmienną logiką, ponowoczesna heterogeniczność, ambiwalencja i permanentna zmiana sprawiają bowiem, że „symptomem kulturowej elity i stawką w zmaganiach o bilet wstępu do niej nie jest już wybredność, lecz niewybrzydzanie i wszystkożerność”8. Właśnie uczestnictwo w popkulturze, jako kulturze dominującej, wydaje się koniecznym warunkiem osiągnięcia życiowego sukcesu i wielokontekstowego funkcjonowania w społeczeństwie9.

4 5 6

7 8 9

U. Beck, Społeczeństwo ryzyka, Warszawa 2002, s. 22.

Tamże.

J. Burszta, Kultura do spożycia na miejscu. Wywiad z Zygmuntem Baumanem [w:] W. Godzic (red.), Bauman o popkulturze, Warszawa 2008, s. 307–308.

P. Bourdieu, Dystynkcja: społeczna krytyka władzy sądzenia, Warszawa 2005, s. 10–25.

Z. Bauman, podaję za: J. Burszta, Kultura do spożycia…, dz. cyt., s. 309.

Z. Melosik, Teoria i praktyka edukacji wielokulturowej, Kraków 2007, s. 56.

Cybal-Michalska, Wierzba_Dyskursy kultury… 8

15.03.2012 07:42

9

Wprowadzenie

Niewątpliwie popkultura stanowi bardzo istotny element współczesnej rzeczywistości, jest dla członków społeczeństw państw zachodnich podstawowym źródłem obowiązującej wersji wiedzy, wzorów myślenia i schematów postępowania. Można ją odmiennie wartościować, nie sposób jednak ignorować olbrzymiej roli, jaką odgrywa w konstruowaniu ponowoczesnej rzeczywistości. W ujęciu funkcjonalnym kultura popularna pełni ważną funkcję w transmisji kulturowego dziedzictwa, kształtuje systemy wartości, nadaje statusy społeczne, kreuje rytuały, a nawet stanowi siłę napędową do wprowadzania zmian społecznych czy tworzenia innowacji10. Istotnym obszarem jej transmisji i transgresji jest jej urzeczywistnienie na różnych polach twórczej aktywności.

W celu zobrazowania szerokiego spektrum osobliwości kultury popularnej, wywołującej „efekt kolażu” (A. Giddens), oddajemy niniejszą książkę w ręce otwartych na dyskurs czytelników. Autorzy zawartych w książce artykułów podejmują próby diagnozy otaczającej nas rzeczywistości w kontekście zwiększającego się wpływu kultury popularnej na społeczeństwo, analizują szanse i zagrożenia wiążące się z tym zjawiskiem oraz kierunek, w którym możliwe są jakościowe zmiany współczesnego świata. Większość twórców poszukuje w przeprowadzanych analizach dotyczących kultury popularnej nie tylko niebezpieczeństw, z jakimi wiąże się rozpowszechnienie jej wpływów, lecz przede wszystkim tkwiącego w niej pozytywnego potencjału i sposobów jego wykorzystania. Wyrażamy nadzieję, że podjęte przez autorów artykułów narracje, obrazujące spektakularność kultury popularnej, stanowią zaproszenie do dalszych analiz i interpretacji (pop)„kultury uwodzenia” (Z. Bauman).

Szczególne podziękowania pragniemy złożyć Autorom opublikowanych tekstów, świadczących o jakości, aktualności i ważności podjętej w tytule tomu problematyki.

Słowa wdzięczności kierujemy też do Recenzenta, prof. zw. dr. hab. Bogusława Śliwerskiego, którego wnikliwość znacznie przyczyniła się do ukazania się niniejszej pracy w prezentowanym tu kształcie.

Dziękujemy również Dziekanowi Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza prof. zw. dr. hab. Zbyszkowi Melosikowi za sfinansowanie publikacji.

Agnieszka Cybal-Michalska Paulina Wierzba Poznań, styczeń 2012

10

D. Kidd, Harry Potter and the Functions of Popular Culture, „The Journal of Popular Culture” 2004, No. 40, s. 40–41.

Cybal-Michalska, Wierzba_Dyskursy kultury… 9

15.03.2012 07:42

Cybal-Michalska, Wierzba_Dyskursy kultury‌ 10

15.03.2012 07:42