Terapia jąkania u dzieci w młodszym wieku szkolnym

Carl W. Dell Jr.

Terapia jąkania u dzieci w młodszym wieku szkolnym Podręcznik dla logopedów przekład z języka angielskiego Lucyna Jankowska-Szafarska

Kraków 2019

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 3

21.03.2019 13:43:49

Tytuł oryginału: Treating the School Age Stutterer. A Guide for Clinicians Stuttering Foundation of America Publication No. 14 5th printing 1991 © Copyright by Stuttering Foundation of America

© Copyright for the Polish edition by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008 © Copyright for the Polish translation by Lucyna Jankowska-Szafarska

Konsultacja merytoryczna przekładu: dr Anna Skoczek

Redakcja wydawnicza: Anna Gancarczyk

Korekta: Magdalena Polek Anna Czelakowska

Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

ISBN 978-83-8095-535-6

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie III poprawione, Kraków 2019

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 4

21.03.2019 13:43:49

Spis treści Przedmowa do wydania polskiego .......................................................

7

Do logopedów .....................................................................................

9

Wprowadzenie ..................................................................................... 11 Dzieci lekko jąkające się ...................................................................... 17 Lekka postać jąkania ........................................................................ 19 Włączenie do grupy jako sposób na dokładną diagnozę problemu ........... 24 Diagnoza różnicowa między jąkaniem a zwykłą niepłynnością mówienia ...................................................... 27 Obserwacja mowy dziecka w różnych sytuacjach społecznych ............... 28 Bezpośrednia rozmowa na temat jąkania jako kolejny etap diagnozy ............................................................... 32 Podejście niedyrektywne jako główna idea terapii dzieci lekko jąkających się ......................................................................... 34 Modelowanie lżejszej postaci jąkania ................................................. 38 Pogłębianie procesu diagnozy ........................................................... 41 Bezpośrednia praca terapeutyczna ..................................................... 42 Sposoby wzmacniania płynności ....................................................... 48 Podsumowanie ............................................................................... 57

Dzieci jąkające się w sposób umiarkowany .......................................... 59 Charakterystyczne cechy umiarkowanej postaci jąkania ....................... 61 Program terapii: stopniowe dążenie do bezpośredniej konfrontacji z jąkaniem ........................................... 63 Pierwsza konfrontacja z jąkaniem ...................................................... 65

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 5

21.03.2019 13:43:49

6

Spis treści

Udawanie jąkania jako metoda desentyzacji ........................................ 71 Poznawanie stylu funkcjonowania emocjonalnego dziecka ................... 73 Praca nad rozpoznawaniem stanu napięcia i walki podczas jąkania się ................................................................ 76 Praca nad zmniejszaniem liczby powtarzanych sylab lub długości przeciągania dźwięków ................................................... 79 Podsumowanie ............................................................................... 83

Dzieci jąkające się w sposób znaczny ...................................................

Najtrudniejsza postać jąkania ............................................................

Idea trzech sposobów mówienia ........................................................

Lokalizacja miejsca napięcia ..............................................................

85 87 89 94

Pierwszy etap pracy nad modyfikacją jąkania: modyfikacja po bloku ...................................................................... 96 Drugi etap pracy nad modyfikacją jąkania: modyfikacja w trakcie udawanych bloków .......................................... 98 Krótki kurs modyfikacji jąkania dla terapeutów .................................. 100 Celowe włączanie udawanego lekkiego jąkania do zwyczajnej mowy ........................................................................ 102 Refleksje na temat form kontaktu fizycznego z dziećmi podczas pracy terapeutycznej .............................................. 103 Trzeci etap pracy: modyfikacja w trakcie prawdziwych trudnych zająknięć .............................. 106 Rola rodziców w terapii dziecka ........................................................ 110 Wzmacnianie płynności ................................................................... 112 Budowanie niezależności .................................................................. 114

Współpraca z rodzicami ...................................................................... 117 Współpraca z rodzicami ................................................................... 119 Rozmowa na temat przyczyn jąkania ................................................. 127 W czym rodzice mogą pomóc? .......................................................... 132 Współpraca z nauczycielami ................................................................ 139 Uwagi końcowe ................................................................................... 149

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 6

21.03.2019 13:43:49

Przedmowa do wydania polskiego Chociaż minęło 10 lat od pierwszego wydania w języku polskim klasycznej książki Carla Della Terapia jąkania u dzieci w młodszym wieku szkolnym, zawarte w niej treści są wciąż aktualne i niezwykle wartościowe. Jednocześnie opisane tu podejście modyfikacji jąkania coraz bardziej zakorzenia się w polskiej praktyce logopedycznej, stanowiąc – obok technik kształtowania płynności – drugi główny nurt w bezpośredniej terapii jąkania.

Książka przedstawia krok po kroku program terapeutyczny dla dzieci z lekkim, umiarkowanym i znacznym problemem jąkania, ilustrując jego kluczowe momenty fragmentami dialogów logopedy z dzieckiem. Korzystającym z niej terapeutom daje bazę, którą można uzupełniać o własne pomysły zabaw terapeutycznych i rozbudowywać o inne formy pracy dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka. Program poprzedzony jest nawiązaniem relacji terapeutycznej wraz z jej nieodłącznymi cechami – jak empatia i wsparcie psychiczne.

Doświadczenie praktyki terapeutycznej prowadzonej z wykorzystaniem tej książki pozwala mi na sugestię, że program terapii dla dzieci ze znacznym jąkaniem – po odpowiedniej korekcie – może być stosowany w pracy ze starszymi dziećmi, a nawet z młodzieżą. Dla dzieci młodszych, tych w wieku przedszkolnym, został opracowany przez Petera Schneidera i Patricię Sandrieser specjalny program terapeutyczny na podstawie tej publikacji, nazwany MINI KIDS. Dodatkowo przekonałam się, że interwencja terapeutyczna u dzieci w młodszym wieku szkolnym rzadko musiała sięgać tak głęboko; wcześniejsze etapy programu okazywały się wystarczające. Sprawdzało się bowiem – podkreślane w książce – znaczenie profilaktyki i wczesnej interwencji.

Szczególną wartością książki jest klarowne przedstawienie praktyki modyfikacji jąkania w trakcie zająknięcia. Proces przekształcenia trudnej formy jąkania w łagodną, która nie zakłóca komunikacji, opisany jest z wielkim

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 7

21.03.2019 13:43:49

8

Przedmowa do wydania polskiego

wyczuciem i świadomością trudu tego przedsięwzięcia, ale i z przekonaniem o możliwości osiągnięcia sukcesu.

Na koniec chciałabym wyrazić wielkie podziękowanie dla The Stuttering Foundation oraz jej prezydent Jane Fraser – amerykańskiego wydawcy tej znakomitej książki. The Stuttering Foundation (www.stutteringhelp.org) od 1947 roku działa na rzecz osób jąkających się, dzieląc się z innymi efektami swojej pracy. Dzięki temu ta klasyczna książka o terapii dzieci jąkających się jest dostępna polskiemu czytelnikowi.

Lucyna Jankowska-Szafarska

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 8

21.03.2019 13:43:49

Do logopedów Jest to książka o praktyce terapii, o tym, jak efektywnie pracować z jąkającymi się dziećmi. Opracowano ją jako rezultat kilkuletniego programu badań sponsorowanego przez Amerykańską Fundację Mowy (Speech Foundation of America), obejmującego populację 120 000 dzieci w wieku szkolnym z obszaru metropolii Michigan.

Autor publikacji, logopeda szkolny, należał do zespołu terapeutów biorących udział w programie. Wcześniej ukończył specjalistyczny kurs terapii pod kierunkiem Charlesa Van Ripera, uznanego za światowy autorytet w dziedzinie problematyki jąkania.

Gorąco zachęcam do lektury tej książki. Została napisana w sposób interesujący, a zarazem łatwy w odbiorze. Jestem przekonany, że korzystanie z zawartych w niej doświadczeń i sugestii ułatwi rozpoczęcie pracy terapeutycznej z jąkającymi się dziećmi albo – w przypadku osób prowadzących już praktykę – pomoże uczynić ją bardziej skuteczną i satysfakcjonującą.

Malcolm Fraser

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 9

21.03.2019 13:43:49

Wprowadzenie Podejmowano wiele prób wypracowania prostej metody terapii jąkania u dzieci, tak aby mogła być zastosowana w szkolnym gabinecie logopedycznym. Okazuje się jednak, że dzięki tym ułatwieniom tylko niektórzy terapeuci osiągają sukcesy. Jeżeli Czytelnik należy akurat do tej grupy, może czuć się prawdziwym wybrańcem, ponieważ wielu innych przyznało, że w pracy z jąkającymi się dziećmi doświadczyło jedynie niepowodzeń i frustracji. Jeżeli nawet odkryli oni jakieś ćwiczenie, które skutkowało u danego dziecka, najczęściej okazywało się ono całkowicie nieprzydatne dla innego. Dlatego są wśród nas tacy, którzy stracili zaufanie do wszystkich metod redukujących proces terapii jąkania u dzieci do sztywnego programu ćwiczeń mowy. Uznali oni, że problem jąkania jest na tyle skomplikowany, iż próby rozwiązania go prostymi metodami mogą prowadzić jedynie na manowce. I czasem tak się właśnie dzieje.

Sytuacje życiowe dostarczają wielu dowodów na to, że złożone problemy zazwyczaj nie dają się rozwiązać bez docierania do ich głębi. Możemy to zobrazować na przykładzie odchudzania się. Wszyscy wiemy, że na rynku dostępnych jest mnóstwo poradników oferujących sposoby na pozbywanie się zbędnych kilogramów szybko i skutecznie. Ale chociaż zawsze znajdzie się kilku zadowolonych zwolenników każdego z nich, większość osób, które je wypróbowują, doznaje porażki. Zazwyczaj sięgają one natychmiast po kolejną dietę cud i cykl rozpoczyna się od nowa. Ich doświadczenia przekonują, że aby osiągnąć jakikolwiek trwały sukces, niezbędne są konsekwentna praca i duża determinacja. Podobnie jest z jąkaniem – w przypadku większości jąkających się dzieci nie wystarczą proste ćwiczenia. Aby poradzić sobie z problemem, będą musiały podjąć pracę nad sobą, w trakcie której trzeba przetrzymać trudne momenty frustracji i zwątpienia. Na szczęście proces terapii nie składa się tylko z tego. Dzięki pokonywaniu trudności każdy człowiek rozwija swoją osobowość i umacnia poczucie własnej wartości. Na koniec ma

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 11

21.03.2019 13:43:49

12

Wprowadzenie

szansę odkryć, że im cięższą stoczył walkę, tym większą nagrodę otrzymuje za podjęty trud. Za każdym razem więc, kiedy rozpoczynamy terapię jąkającego się dziecka, musimy się liczyć z wysiłkiem; tylko w wyjątkowych przypadkach nie jest on konieczny. Nietrudno zatem zrozumieć obawy przed podejmowaniem tego wyzwania.

Niektórzy logopedzi czują dodatkowy opór z powodu przekonania, że niewystarczająco rozumieją problem jąkania. Zastanawiają się, czy będąc osobami płynnie mówiącymi, potrafią tak naprawdę wczuć się w przeżycia jąkającego się. Na tę wątpliwość odpowiadamy pytaniem: czy rzeczywiście nie znają z własnego doświadczenia uczuć frustracji, lęku bądź wstydu?

Zgodzimy się chyba, że wszystkim nam zdarzyło się przeżyć takie chwile, co oznacza, że jesteśmy w stanie z empatią zrozumieć stany emocjonalne osób jąkających się. Dzięki tej wspólnocie doświadczeń można zbudować dobry kontakt terapeutyczny.

Jednym ze sposobów pomagających nabrać większej pewności siebie w pracy z jąkającymi się dziećmi jest nauczenie się ich indywidualnego sposobu zacinania. Pomoże nam w tym zarejestrowanie fragmentów naszego dialogu. Ucząc się potem przed lustrem naśladowania mimiki twarzy i mowy ciała danego dziecka, mamy szansę wczuć się w jego przeżycia. Jeżeli dodamy do tego nasze ciągle poszerzane doświadczenie zawodowe i rzetelną wiedzę na temat natury jąkania, powstanie baza pozwalająca rozpoznać konkretny problem u dziecka i pomóc mu go rozwiązać.

Główną przeszkodą, która utrudnia opiekę w szkole nad jąkającymi się dziećmi, wydają się niedostatki czasu, dobrych doświadczeń i osobistej wiary w sukces. Poznaliśmy wielu logopedów, którzy mówili: Jeżeli prowadzę terapię 75 dzieci i powinienem się spotykać z nimi dwa razy w tygodniu, a oprócz tego zajmować się pracą papierkową, to tak naprawdę żadnemu z moich podopiecznych nie poświęcam wystarczająco dużo uwagi; a dzieci jąkające się potrzebują jej chyba najbardziej. Dlatego głównie zajmuję się problemami artykulacyjnymi.

Podczas konferencji i zjazdów logopedów szkolnych często można usłyszeć w kuluarach wypowiedzi dotyczące trudnych doświadczeń związanych z prowadzeniem praktyki terapii jąkania. Można je obrazowo opisać jako prawdziwą rzekę wątpliwości. Pamiętam dokładnie jedną z rozmów: Przyznam szczerze – mówił młody terapeuta – że chociaż wiedza o jąkaniu przedstawiana jest w sposób stosunkowo jasny, po prostu boję się pracować

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 12

21.03.2019 13:43:49

Wprowadzenie

13

z dziećmi mającymi ten problem. Obawiam się, że mogę popełnić jakiś błąd albo że nie sprostam pokładanym we mnie nadziejom. Przecież zarówno dzieci, jak i ich rodzice oraz nauczyciele sądzą, że jako logopeda powinienem znać wszystkie odpowiedzi na pytania dotyczące jąkania. A ja niestety nie mogę im tego zagwarantować. Czuję się z tym nie w porządku.

To, co mówisz, jest mi bliskie – potwierdził ktoś starszy. – Chociaż prowadziłem terapię wielu jąkających się dzieci, wciąż nie czuję się wystarczająco kompetentny. Przyznaję, że w ciągu lat praktyki zdarzyło mi się doznać kilku całkowitych porażek. Niekiedy myślę, że nie zniósłbym ich więcej.

Terapeuci, których rozmowę przytoczono powyżej, nie są zapewne odosobnieni w swoich przeżyciach i wątpliwościach. Podobne doświadczenia miewa nie tylko większość logopedów pracujących w szkole, ale także ich koledzy ze specjalistycznych poradni.

Jąkanie jest zaburzeniem skomplikowanym i wieloaspektowym, dlatego ryzyko niepowodzenia wydaje się w pewnych przypadkach nieuniknione.

Mimo że biblioteki są pełne książek o jąkaniu, wciąż nie wiemy wszystkiego na ten temat. Specjalistyczne kursy także nie dają pełnego poczucia pewności siebie w pracy z jąkającymi się dziećmi. Jeden z kolegów ujął to trafnie w zdaniu: „Wiem naprawdę dużo na temat jąkania, ale wciąż zbyt mało na temat terapii dla konkretnej osoby”.

Na tym kończę temat wątpliwości, chociaż można dalej mnożyć powody, dla których trudno jest zająć się terapią osób z problemem jąkania. Musimy jednak pamiętać, że mimo pewnych braków i obaw, my – logopedzi – wiemy na ten temat znacznie więcej niż ktokolwiek inny w środowisku dziecka.

Kto zatem potrafi i powinien mu pomóc? Kto ma do tego podstawy, jeżeli nie my, mimo świadomości przewidywanych niedostatków w tej dziedzinie?

Próbując być jak najbardziej uczciwymi i prawdomównymi w przedstawianiu swoich ograniczeń, rzadziej uświadamiamy sobie i doceniamy posiadane przez nas umiejętności terapeutyczne, które są naprawdę niezbędne do prowadzenia terapii jąkającego się dziecka. Przecież to właśnie one pozwalają naszym pacjentom odzyskać nadszarpniętą przez jąkanie wiarę we własne możliwości, nabrać poczucia wartości i szacunku do siebie. W naszym gabinecie dziecko spotyka się przecież z akceptacją, ciepłem i zrozumieniem dla swoich trudności. Ma możliwość porozmawiania z kimś, kto będzie chciał je wysłuchać, mimo że się jąka, bez nieustannych prób poprawiania go czy hamowania tempa jego mowy. Spotyka kogoś, kto szczerze chce mu pomóc.

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 13

21.03.2019 13:43:50

14

Wprowadzenie

Zaufajmy naszym umiejętnościom, ponieważ dzięki nim jesteśmy w stanie zaoferować jąkającym się dzieciom więcej niż ktokolwiek inny w ich otoczeniu. Jestem przekonany, że potrzebują właśnie tego, co jesteśmy w stanie im dać, a być może potrafimy ofiarować im więcej niż nam się wydaje. Jedyną drogą, aby się o tym przekonać, a jednocześnie rozwijać swoje doświadczenie i umiejętności, jest prowadzenie praktyki terapeutycznej.

Pozwólcie, że podzielę się osobistym doświadczeniem z dzieciństwa.

W swoim życiu byłem bowiem po obu stronach biurka w gabinecie logopedycznym. Patrząc wstecz, nabrałem głębokiego przekonania, że chociaż logopedzi zajmujący się mną w wieku szkolnym nie wyleczyli mojego jąkania, wiele od nich otrzymałem. Przede wszystkim mogłem do nich przyjść i spokojnie rozmawiać. Znalazłem miejsce, gdzie nikt się ze mnie nie śmiał ani nie żartował, mogłem bez lęku porozumiewać się, niezależnie od tego, czy się jąkałem czy nie. Cóż to była wtedy za ulga! Do tego czasu jedynie mój pies był istotą, z którą czułem się tak swobodnie. Logopeda zapoznał mnie z niezrozumiałym dotąd zjawiskiem, jakim było dla mnie jąkanie. Uważałem je za tak tajemnicze i niebezpieczne, iż wszyscy wokół wolą udawać, że go wcale nie widzą. A ja bardzo potrzebowałem bezpiecznego miejsca i osoby, z którą mógłbym przyjrzeć się temu problemowi i oswoić się z nim. Miało to dla mnie jako małego chłopca ogromne znaczenie. Jeszcze raz podkreślam: logopedzi, którzy zajmowali się mną w dzieciństwie, nie wyleczyli mnie z jąkania, ale dali mi coś, co było wtedy niezwykle pomocne, coś, co być może stało się fundamentem mojego późniejszego sukcesu. Jestem pewien, że bez tej podstawy otrzymanej w wieku szkolnym terapia, jaką przeszedłem w wieku dorosłym, byłaby o wiele trudniejsza. Za największą wartość otrzymaną od nich uważam atmosferę akceptacji i prawdziwej troski. To pomagało mi najbardziej! W szkolnym gabinecie logopedycznym czułem się wartościowy jako człowiek sam w sobie, bez względu na to, jak mówię. A to przekonanie nie pozwoliło jąkaniu zniszczyć mojej samooceny. Życzliwość i ciepło, z jakimi się spotykałem, pomogły mi stanąć na własnych nogach.

Niezależnie od moich osobistych doświadczeń uważam, że rola logopedów pracujących w szkole jest ogromna. Najważniejsze, czego mogą dokonać, to zahamować rozwój jąkania. U wielu dzieci, które zaczynają się jąkać lub jąkają się lekko, trudności z czasem się pogłębiają. Praca logopedyczna jest w stanie temu zapobiec.

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 14

21.03.2019 13:43:50

Wprowadzenie

15

Uważam, że są dwa główne powody nasilania się jąkania u dzieci. Pierwszym jest brak profesjonalnej pomocy we wczesnym stadium pojawienia się problemu, drugim zaś to, co wydaje się przyczyną tego pierwszego – brak nacisku w systemie kształcenia logopedów na udzielanie pomocy dzieciom w początkowej fazie jąkania. Jestem głęboko przekonany, że kluczem do rozwiązywania problemu jąkania u dzieci jest wczesna interwencja, która pozwala co najmniej zahamować niekorzystny bieg wydarzeń, prowadzący do pogłębiania się trudności. Z wielu moich doświadczeń wynika, że jeżeli dziecko zostało objęte terapią wystarczająco wcześnie, ma szansę całkowicie pozbyć się problemu. Na nich opiera się idea niniejszej książki.

Przedstawię w niej wypracowany przez nasz zespół program pracy z jąkającymi się dziećmi, podam przykłady konkretnych działań i interwencji, które uważamy**za korzystne i sprzyjające radzeniu sobie z tym problemem.

Pierwsza część książki dotyczy dzieci we wczesnym stadium problemu, w pozostałych zajmujemy się jąkaniem o większym nasileniu, kończymy refleksją na temat możliwości wpływu rodziców i nauczycieli na proces terapii u dzieci. Zaznaczam jednocześnie, że chociaż jesteśmy przekonani o skuteczności opisanych tu działań, nie odmawiamy wartości innym podejściom. Nie podejmuję żadnej próby oceny pozostałych istniejących metod terapii jąkania.

Naszym celem jest przede wszystkim przekonanie logopedów do stosowania interwencji terapeutycznych u dzieci we wczesnym stadium problemu w przekonaniu, że leczenie każdego zaburzenia ma wtedy największe szanse powodzenia.

Starałem się przedstawić materiał w sposób jak najbardziej przejrzysty, toteż poruszając kwestie dotyczące dzieci z problemem jąkania, ująłem je w trzy grupy obejmujące lekko, średnio i znacznie jąkających się. Chociaż celem tego manewru jest jedynie uporządkowanie ukazywanej w książce tematyki, podział taki może sugerować, że „szufladkujemy” dzieci z problemem jąkania. Bynajmniej tego nie czynimy i wrażenie to jest jak najbardziej mylące. Mamy świadomość, że dziecko można jedynie czasowo umieścić w jakimś punkcie na skali zaawansowania problemu – miejsce to będzie się ciągle zmieniało. W praktyce więc nie wprowadzamy żadnych sztywnych grup diagnostycznych. Ponadto uważamy, że stopień zaawansowania jąkania * Autor najczęściej wypowiada się w liczbie mnogiej, ponieważ występuje w imieniu całego zespołu – przyp. tłum.

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 15

21.03.2019 13:43:50

16

Wprowadzenie

jest tylko jednym z wielu wymiarów, jakie powinno się brać pod uwagę, planując program indywidualnej terapii. Pozostałe to wiek, stopień dojrzałości społecznej i poziom inteligencji. Dopiero wszystkie razem pozwalają ustalić ramy pracy terapeutycznej, które zależą głównie od tego, w jakim stopniu jąkanie poddaje się bezpośredniemu oddziaływaniu. Na podstawie tego ostatniego czynnika opracowujemy strategię pomocy konkretnemu dziecku.

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 16

21.03.2019 13:43:50

Uwagi końcowe Idea pracy terapeutycznej zawarta w tej książce jest rezultatem pięciu lat pracy całego zespołu logopedów. W tym czasie przez gabinety szkolne objęte naszym programem przewinęły się setki jąkających się dzieci. Zależnie od stopnia zaawansowania problemu poddawane były opisanym wyżej oddziaływaniom terapeutycznym. Musimy przyznać, że nie u wszystkich naszych podopiecznych nastąpiła satysfakcjonująca poprawa płynności mówienia, ale też nie znamy ani jednego przypadku dziecka, u którego jąkanie pogłębiłoby się pod wpływem naszej metody.

Z roku na rok coraz lepiej poznawaliśmy dzieci z problemem jąkania, zdobywaliśmy nowe, wartościowe doświadczenia terapeutyczne. Na pewno nie dotarliśmy jednak do końca tej drogi. Każdy następny rok praktyki będzie przynosił nowości w tej dziedzinie, toteż za następnych pięć lat prawdopodobnie będziemy chcieli coś zmienić lub dodać do tego, co napisałem.

Program terapii będzie się zmieniał wraz z osiąganiem coraz pełniejszej wiedzy na temat potrzeb jąkających się dzieci.

Pod koniec każdego roku realizacji programu dokonywaliśmy oceny naszych osiągnięć i staraliśmy się sformułować listę szczególnie istotnych przekonań, do jakich w tym czasie doszliśmy. Na pierwszym miejscu we wszystkich podsumowaniach znalazł się punkt podkreślający wagę wczesnej interwencji terapeutycznej niezbędnej do osiągnięcia sukcesu. Za każdym razem coraz głębiej przekonywaliśmy się, że im mniej zaawansowanym problemem u dziecka się zajmowaliśmy, tym łatwiej można było sobie z nim poradzić. Jeżeli rozpoczynaliśmy terapię w początkowym stadium, kiedy jąkanie przyjmuje formę łagodną i dziecko nie doznało jeszcze w związku z nim wielu przykrości i niepowodzeń, nasza praca zazwyczaj kończyła się sukcesem, a jednocześnie wymagała stosunkowo mało wysiłku i czasu. Prognozy na przyszłość też wydawały się znakomite! Porównując to z sytuacją dzieci w zaawansowanym stadium, silnie się jąkających, widzieliśmy wyraźną

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 149

21.03.2019 13:43:54

150

Uwagi końcowe

różnicę. Niezbędna była już wtedy długoterminowa pomoc, a rokowanie co do osiągnięcia całkiem płynnej mowy wydawało się w najlepszym przypadku mgliste. Jestem przekonany, że znakomita większość tych dzieci miałaby dużo większe szanse powodzenia w terapii, gdyby trafiła do logopedy kilka lat wcześniej, kiedy trudności dopiero się pojawiły.

Niestety wielu z nas było uczonych, by czekać, aż jąkanie stanie się wyraźne, i dopiero wówczas rozpoczynać terapię. Takie założenie wydaje się nielogiczne i zupełnie nieuzasadnione! W ten sposób nie podchodzi się chyba do żadnej innej dolegliwości u dzieci, zarówno natury somatycznej, jak i emocjonalnej. Nie ulega wątpliwości, że łatwej poradzimy sobie z problemem w początkowej fazie niż w zaawansowanym stadium.

Dość już tego przekonywania! Nie czuję się dobrze w roli mentora.

W naszym zespole najwięcej radości i energii czerpaliśmy z realizacji naszej pasji. Każdy proces terapeutyczny traktowaliśmy jako wyzwanie.

W książce nie zajmowałem się argumentami za i przeciw w stosunku do innych niż nasze metod terapii jąkania, nie podejmowałem się ich oceny.

Jestem pewny, że istnieją także inne podejścia, które prowadzą do sukcesu.

Opisując nasze stanowisko, starałem się jedynie dołożyć kolejną porcję wiedzy na temat jąkania u dzieci w nadziei, że przyczyni się to do postępu prac nad doskonaleniem praktyki terapeutycznej.

Carl Dell_Terapia jakania wyd 3 2019.indd 150

21.03.2019 13:43:54