Alternatywne i wspomagające metody komunikacji by Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Alternatywne i wspomagajÄ&#x2026;ce metody komunikacji

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind1 1

2008-08-04 10:24:15

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind2 2

2008-08-04 10:24:15

Alternatywne i wspomagające metody komunikacji

pod redakcją naukową Jacka J. Błeszyńskiego

Kraków 2008

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind3 3

2008-08-04 10:24:15

Recenzent: dr hab. Marzenna Zaorska, prof. UWK

Redakcja wydawnicza: Danuta Porębska

Adiustacja: Małgorzata Miller

Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska

ISBN 978-83-7587-042-8

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie II poszerzone i poprawione, Kraków 2008

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind4 4

2008-08-04 10:24:16

Spis treści Wstęp ....................................................................................................................... 7 Z recenzji .................................................................................................................. 11 Wprowadzenie ......................................................................................................... 15

Rozdział pierwszy Wirginia Loebl Szkic rozwoju wspomagającej i alternatywnej komunikacji w Polsce ........................ 21 Wirginia Loebl Uwagi o wczesnej interwencji komunikacyjnej wobec dzieci z zaburzeniami rozwoju ....................................................................... 33 Elżbieta Maria Minczakiewicz Syndrom ożywienia i jego miejsce w procesie rozwoju funkcji mowy i języka u dzieci z uszkodzeniami neurologicznymi .................................................. 41 Alina Smyczek Zastosowanie wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC approache) w terapii małych dzieci zagrożonych poważnymi zaburzeniami w porozumiewaniu się ........................................................................ 63 Teresa Kaczan Rola neurorozwojowej metody Castillo Moralesa w procesie wczesnej stymulacji rozwoju oraz w postępowaniu terapeutycznym wobec dzieci z grupy wysokiego ryzyka zaburzeń komunikacji ...................................................... 97 Magdalena Grycman Efektywność stosowania systemów komunikacji alternatywnej i wspomagającej u dzieci i młodzieży z ciężkimi zaburzeniami porozumiewania się na przykładzie Samodzielnego Publicznego Ośrodka Terapii i Rehabilitacji dla Dzieci w Kwidzynie .......................................... 119

Rozdział drugi Bogdan Szczepankowski Język migowy i system językowo-migowy ................................................................ 163

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind5 5

2008-08-04 10:24:16

Spis treści

Kazimiera Krakowiak Fonogesty – metoda komunikowania się słyszących rodziców z niesłyszącymi dziećmi i budowania w dziecięcych umysłach sensoryczno-motorycznej bazy mowy ....................................................................... 185 Elżbieta Chmielewska, Magdalena Dawidowicz, Anna Kollakowska Anna Marecka, Barbara Szymkowiak Wykorzystanie fonogestów w pracy z dziećmi z głęboką wadą słuchu na podstawie doświadczeń Specjalistycznej Poradni Rehabilitacji Dzieci i Młodzieży z Wadą Słuchu, Przedszkola Miejskiego nr 16 i Zespołu Szkół nr 7 w Toruniu ............................................................................... 211 Bogusława Beata Kaczmarek Teoretyczne i praktyczne podstawy metody Makaton .............................................. 245 Małgorzata Benisz Komunikacja przez dotyk – głuchoniewidomi .......................................................... 285 Jacek J. Błeszyński Fotogramy jako graficzna metoda komunikacji wspomagająca pracę z dzieckiem z głębokimi deficytami rozwojowymi ................... 307 Jacek J. Błeszyński Znaki graficzne – Piktogramy .................................................................................. 319 Katarzyna Kaniecka Picture Communication Symbols ............................................................................. 323 Maria Podeszewska-Mateńko Piktogramy – istota, charakterystyka ogólna ............................................................. 333 Jacek J. Błeszyński Wykorzystanie metody Ułatwionej Komunikacji ..................................................... 375 Joanna Grochowska, Angelika Łasocha, Renata Werpachowska Metoda Ułatwionej Komunikacji – studium przypadku ........................................... 385 Anna Lechowicz System komunikacji symbolicznej Bliss – twórca systemu, budowa, użytkownicy, rozwój systemu w Polsce ..................................................................... 409 Marzena Kret, Anna Słobodzian Opis przypadku Michała J. – użytkownika komunikacji symbolicznej Blissa ........... 427 Michał Ostrowski Komputer w procesie wspomagania komunikacji dzieci niepełnosprawnych ........... 445 Wybór bibliograficzny polskich prac dotyczących komunikacji alternatywnej i wspomaganej – w podziale na systemy i specyfikę użytkownika ............................. 457

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind6 6

2008-08-04 10:24:16

Żaden człowiek nie jest nigdy całkowicie i na zawsze obcy dla drugiego człowieka. Człowiek należy do człowieka. Człowiek ma prawo do człowieka. Takie lub inne okoliczności mogą zlikwidować obcość, jaką zmuszeni jesteśmy sobie codziennym życiu nakładać, i mogą sprawić, że podejmiemy z sobą kontakt jak człowiek z człowiekiem. Zasada powściągliwości istnieje po to, aby ją łamało prawo serdeczności. A. Schweitzer, 1991, s. 64

Wstęp Powszechność stwierdzenia, że żyjemy w wieku informacji, ukazuje wagę, jaką przypisuje się z jednej strony społecznemu charakterowi funkcjonowania człowieka, z drugiej warunkowaniu przekazu jako istoty rozwoju człowieka. Człowieka postrzega się przez pryzmat jego możliwości kontaktu społecznego (początkowo skale rozwoju intelektualnego opierały się na ocenie funkcjonowania społecznego, np. skala Dolla, i do dziś większość z nich bazuje na warstwie komunikacji werbalnej – skale słowne). Odmienny problem, który został podjęty przede wszystkim przez logopedów i językoznawców, dotyczy możliwości wykorzystania komunikacji językowej oraz trudności wynikających z różnego typu ograniczeń, dysfunkcji i zaburzeń w tworzeniu, jak również odbiorze komunikatu w formie przekazu językowego. Dzięki podejmowaniu przez coraz szersze grono specjalistów problemów komunikacji, mowy i języka, jak również praktycznego działania, zmierzającego do wsparcia osób do niedawna określanych jako niekomunikujące/niekomunikatywne następuje zmiana w spojrzeniu na niepełnosprawność, która wcale nie musi oznaczać marginalizacji i depersonalizacji. Niewątpliwym przełomem w obalaniu stereotypu „gorszego człowieka”, który nie jest w stanie porozumiewać się z najbliższym otoczeniem, były działania podjęte już przez Pliniusza Starszego1, później stworzono systemy komunikacji wspomaganych i alternatywnych, jakimi były ich prototypy s y s t e m z n a k ó w m e t o d y c z n y c h Chalesa M. de l’Epée dla dzieci głuchych czy H. Stephaniego a l f a b e t p a l c o w y naśladujący kształ1 Pliniusz Starszy starał się stworzyć lepsze warunki do kształcenia mowy osób głuchych, zob. Historia naturalis.

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind7 7

2008-08-04 10:24:16

Wstęp

tem litery łacińskie. Dzisiaj, dzięki współpracy przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych, stało się możliwe niesienie pomocy nie tylko osobom z parcjalnymi zaburzeniami w rozwoju, które porozumiewają się przede wszystkim przy wykorzystaniu wspomaganych form komunikacji. Wyzwaniem dla naukowców jest umożliwienie komunikowania się osobom z głębokimi i wielosystemowymi zaburzeniami w rozwoju, którzy na dzisiejszym etapie rozwoju nauki mogą być objęci coraz bardziej specjalistyczną i kompetentną pomocą i wsparciem. Wprowadzenie nowych systemów komunikacyjnych, wykorzystanie informatyki i najnowszych odkryć z dziedziny fizyki i techniki umożliwiają odbiór kontaktów, ale przede wszystkim intencjonalne wypowiadanie się przez osoby, które do tej pory nie miały takich perspektyw. Niewątpliwie jest to odpowiedź na problemy najistotniejsze dla jednostki, która jest bogactwem całego społeczeństwa. Odwracając populistycznie hasła kultury masowej, czymże byłoby społeczeństwo bez jednostek, jego podstawowych elementów. Tak więc cierpienie jednej osoby przekłada się na cierpienie całego społeczeństwa, niemogącego się w pełni rozwinąć. Pragnę wyrazić swoje podziękowania wszystkim tym osobom podejmującym trud wspomagania rozwoju osób, które nie posiadły zdolności porozumiewania się lub ją utraciły, które nie poddają się prostym klasyfikacjom i ocenom (J. Błeszyński, w druku). Szczególne podziękowania pragnę przekazać tym wszystkim, którzy przyczynili się wydania niniejszej książki. Dzięki ogromnemu zaangażowaniu wybitnych specjalistów, praktyków i teoretyków, możliwe było zebranie bezcennego materiału, który został podzielony na dwie części. W pierwszej części W. Loebl pisze o rozwoju wspomagającej i alternatywnej komunikacji w Polsce oraz przedstawia uwagi o wczesnej interwencji komunikacyjnej dzieci z zaburzeniami rozwoju, E. M. Minczakiewicz przedstawia istotę systemu ożywienia i jego miejsce w procesie rozwoju funkcji mowy i języka, a T. Kaczan pisze o możliwościach wykorzystania metody Castillo Moralesa w postępowaniu z dziećmi z grupy wysokiego ryzyka. Natomiast artykuły A. Smyczek i M. Grycman dotyczą zastosowania systemów komunikacji alternatywnej i wspomagającej u dzieci i młodzieży z ciężkimi zaburzeniami porozumiewania oraz w terapii małych dzieci zagrożonych poważnymi zaburzeniami w porozumiewaniu się. W drugiej części czytelnik znajdzie informacje o systemach alternatywnej i wspomagającej komunikacji i ich wykorzystaniu. B. Szczepankowski omówił język migowy i system językowo-migowy, K. Krakowiak – fonogesty, o wykorzystaniu fonogestów w pracy z dzieckiem z wadą słuchu na terenie Torunia piszą też A. Marecka, E. Chmielewska, M. Dawidowicz, A. Kollakowska i B. Szymkowiak. B. B. Kaczmarek swój artykuł poświęciła metodzie MAKATON, a M. Benisz – komunikacji przez dotyk. Osobną grupą są systemy graficzne – K. Kaniecka przedstawiła Picture Communication Symbols, J. J. Błeszyński pisze o znakach graficznych, a M. Podeszewska-Mateńko o Piktogramach. Część tę kończą przedstawienia systemów opierających się na wykorzystaniu gramatyki języka: J. J. Błeszyński

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind8 8

2008-08-04 10:24:16

Wstęp

opisuje metodę ułatwionej komunikacji, a o jej wykorzystaniu piszą J. Grochowska, A. Łasocha oraz R. Werpachowska. Z kolei artykuł A. Lechowicz dotyczy komunikacji symbolicznej Bliss, a M. Kret pisze o wykorzystaniu tej metody. Na koniec dziękuję wszystkim autorom za poświęcenie i czas. W szczególności pragnę podziękować dr hab. Marzennie Zaorskiej prof. UWM, która od samego początku wspierała nas swoim doświadczeniem i życzliwymi uwagami, dzięki którym książka ta ma tak przejrzysty układ. Podziękowania pragnę również skierować do prof. dr. hab. Romana Ossowskiego, który napisał „Wprowadzenie” oraz patronuje kształtującemu się w naszej rzeczywistości nowemu spojrzeniu na wspomaganie osób przejawiających różnorodną niepełnosprawność. Jestem przekonany, że nasza książka będzie pomocna wszystkim, którzy podejmą trud łamania barier w porozumiewaniu się. Przede wszystkim kierujemy ją do logopedów, psychologów, nauczycieli i terapeutów dokształcających się na podyplomowych studiach, do studentów i wszystkich zainteresowanych problematyką alternatywną i wspomaganą komunikacją. Niniejsze wydanie zostało poszerzone o teksty: Michała Ostrowskiego Komputer w procesie wspomagania komunikacji dzieci niepełnosprawnych oraz mojego autorstwa Fotogramy jako graﬁczna metoda komunikacji wspomagająca pracę z dzieckiem z głębokimi deﬁcytami rozwojowymi. Jacek J. Błeszyński

Literatura Błeszyński J. (2006), Zakresy semantyczne terminów upośledzenie umysłowe i niepełnosprawność intelektualna – jako przykład próby precyzyjnego określenia problemu [w:] J. Pańczyk (red.), Forum Pedagogów Specjalnych XXI wieku, t. 7, UŁ, Łódź. Dykcik W. (2005), Pedagogika specjalna wobec aktualnych sytuacji i problemów osób niepełnosprawnych, UMCS, Poznań. Lipkowski O. (1984), Pedagogika specjalna. Zarys, PWN, Warszawa. Mauersberg S. (red.) (1990), Dzieje szkolnictwa specjalnego i pedagogiki specjalnej, PWN, Warszawa. Schweitzer A. (1991), Moje życie, „Daimonion”, Lublin. Sękowska Z. (1998), Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, WSPS, Warszawa. Wyczesany J. (2005), Pedagogika upośledzonych umysłowo. Wybrane zagadnienia, „Impuls”, Kraków.

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind9 9

2008-08-04 10:24:16

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind10 10

2008-08-04 10:24:16

Z recenzji Mowa dźwiękowa jest jedną z najważniejszych zdobyczy gatunku homo sapiens, funkcją i jednocześnie wyjątkową umiejętnością, która doskonali ludzkie istnienie, pomaga rozwijać się we wszystkich wymiarach aktywności, tworzyć siebie i własne otoczenie, uzyskiwać autonomię osobową oraz kreować indywidualną egzystencję niemal od początku drogi życiowej. Zdaniem Antoniego Kępińskiego (1986), mowa jest najwyższą formą ruchu i jak każdy ruch jest skierowana przede wszystkim na świat zewnętrzny. Dlatego też słownik dotyczący zjawisk świata zewnętrznego jest znacznie bogatszy niż słownik dotyczący świata wewnętrznego (tamże, s. 247).

Dzięki mowie ludzie mają szanse nie tylko na rozwój psychiczny i społeczno-emocjonalny, na urzeczywistnienie własnych dążeń, ambicji, indywidualnych planów osobistych i zawodowych, ale także na doskonalenie rzeczywistości ekologicznej, materialnej, technicznej i socjokulturowej. Mowa dźwiękowa według deﬁnicji słownikowych to wysoko zorganizowana zdolność porozumiewania się między sobą ludzi zgodnie z zasadami przyjętymi w danej grupie lub społeczeństwie. Jest to zdobycz dość późno nabyta przez człowieka w rozwoju gatunkowym i łatwo ulega rozmaitym wpływom zakłócającym jej poprawność i funkcjonalność (cyt. za: W. Pomykało, 1993, s. 389).

Pojęcie mowy obejmuje zarówno czynność mówienia (wypowiadania myśli, wrażeń, spostrzeżeń), jak i czynność rozumienia kierowanych do osoby komunikatów słownych ze strony innych osób. Mowa werbalna jest tym wyjątkowym darem, który pozwala na przekazywanie wiedzy oraz osiągnięć cywilizacyjnych i indywidualnych innym ludziom żyjącym w danym czasie, „tu i teraz”, pozwala także na dialog międzypokoleniowy – tworzy możliwość korzystania z doświadczeń pokoleń minionych, na dialog przyszłościowy – przekazanie kolejnym pokoleniom informacji na temat określonego okresu historycznego; równie bezcenna jest w kontekście personalistycznym, odniesionym do konkretnej istoty ludzkiej. Mowa werbalna wpływa na rozwój osobowości, rozwój ﬁzyczny, na bycie podmiotem w przedmiotowym i nieprzedmiotowym świecie, na konstruowanie własnego, jedynego w swoim

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind11 11

2008-08-04 10:24:16

Z recenzji

rodzaju i niepowtarzalnego systemu wartości, na samorealizację, tj. spełnianie siebie, determinuje dążenia do niezależnego funkcjonowania. Istota ludzka, według holistycznej i humanistycznej koncepcji rozwoju człowieka, pojmowana jako jedność bio-psycho-społeczna, która dzięki mowie dźwiękowej może nawiązać hermeneutyczny, wartościowy dialog nie tylko ze środowiskiem życia i wychowania czy samym sobą (na zasadzie tzw. mowy wewnętrznej), ale także z szerzej ujmowanym światem biosfery, tj. światem przyrody i kosmosu. Umiejętność mówienia jest w obecnych czasach szczególnie ważna. W dobie, określanej w terminologii naukowej jako „ponowoczesna”, ogromną rolę odgrywają nośniki informacji oparte na przekazie werbalnym. Są one zauważalne na tle zjawiska globalizacji światowej informacji, polityki, ekonomii i techniki. Dlatego nawet mało rażące wady mowy, a tym bardziej niemożność komunikacji słownej, mogą decydować negatywnie o losach człowieka i jego przyszłości. Wielu osobom, jeśli nie zamykają, to znacząco przymykają drzwi do wchodzenia w struktury współczesnego społeczeństwa, do osobistego wyboru atrakcyjnych, wymarzonych zawodów i stanowisk oraz realizacji ambicji rodzinnych i związanych z autokreacją. Na ogół przyjmuje się tezę, że mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, ale nabywaną w trakcie życia osobniczego, w relacjach interpersonalnych. Jednak badania niektórych psychologów i tzw. koncepcja gramatyki generatywno-transformacyjnej stworzona przez Noama Chomskiego wskazują, że pewne struktury językowe są uwarunkowane czynnikami wrodzonymi (B. Hoﬀmann, 2001). Taki wniosek potwierdzają współczesne badania socjolingwistyczne i kulturowe, w ramach których udowadniane jest zarówno społeczne, jak i biologiczne zdeterminowanie rozwoju mowy dźwiękowej (H. R. Schaﬀer, 1995, s. 187). Bez względu jednak na dysonanse konceptualne co do istoty ludzkiej mowy, nie ulega wątpliwości, że problemy w sferze komunikacji werbalnej negatywnie rzutują na rozwój ogólny człowieka i mogą się odzwierciedlać w problemach natury psychicznej, emocjonalnej, intelektualnej, społecznej, w jakości oraz częstości interakcji międzyludzkich. Wpływają na kształtowanie się osobowości, sprzyjają nabywaniu takich niepożądanych cech charakteru, jak: nieśmiałość, skrytość, poczucie mniejszej wartości i niepełnej sprawności. Wywołują cierpienie z powodu posiadanych problemów oraz chęć ich zamaskowania (w sposób mniej lub bardziej udany). Osoba z trudnościami komunikacyjnymi może być znerwicowana, nadmiernie pobudzona lub wręcz przeciwne – wycofująca się z kontaktów, a nade wszystko nie jest radosna, pozytywnie, z życzliwością nastawiona do życia i siebie. Są jednak ludzie, szczególnie dzieci, które z powodu poważnych dysfunkcji rozwojowych, złożonej wielozakresowej niepełnosprawności nie są w stanie porozumiewać się przy wykorzystaniu klasycznego sposobu komunikacji w postaci mowy dźwiękowej. Dlatego potrzebują wyjątkowej uwagi, wyjątkowego wsparcia oraz odmiennych, alternatywnych, zastępczych, dostosowanych do indywidualnych możliwości i predyspozycji metod komunikacji.

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind12 12

2008-08-04 10:24:16

Z recenzji

Problematyka komunikacji alternatywnej już od wielu lat znajduje się w centrum zainteresowania praktyków oraz teoretyków zajmujących się zagadnieniami edukacji i rehabilitacji osób niepełnosprawnych, dodatkowo obarczonych trudnościami w sferze porozumiewania się. Do naszej rodzimej pedagogiki specjalnej, dzięki zaangażowaniu, wysiłkowi znacznego grona specjalistów – „fascynatów”, bezgranicznie oddanych swojej profesji i działaniom na rzecz dobra człowieka z niepełnosprawnością, wprowadzane są nowe rozwiązania w zakresie pomocy takiemu człowiekowi w nawiązywaniu, utrzymywaniu i doskonaleniu interakcji komunikacyjnych w sposób alternatywny, tj. wykorzystujący gest, obraz, symbol graﬁczny itd. Mimo zgromadzonych doświadczeń wiele kwestii odnoszących się do komunikacji alternatywnej nadal wymaga doprecyzowania, reinterpretacji czy pełniejszego poznania na bazie umiejętnego łączenia doświadczeń praktyki i naukowej eksploracji. To wszystko sprawia, że brakuje także stosowanych publikacji, które w sposób klarowny, sensowny, a jednocześnie prosty i precyzyjny naświetlałyby ten poważny dylemat praktyczno-naukowy i osobisty, tj. dylemat ludzi doświadczających trudności w porozumiewaniu się i jednocześnie ludzi oczekujących na właściwą pomoc otoczenia, ludzi, którzy do takiej pomocy mają prawo, bez względu na zakres i rodzaj doświadczanych trudności w danym obszarze egzystencji. Dlatego z zadowoleniem przyjmuję propozycję książki pod redakcją naukową dr. hab. Jacka Jarosława Błeszyńskiego, która nie tylko podejmuje trud prezentacji kwestii komunikacji wspomaganej i alternatywnej, ale również może wypełnić lukę w literaturze na ten temat. Marzenna Zaorska1

Literatura Brzezińska A., Czuba T., Lutomski G., Smykowski B. (red.) (1995), Dziecko w zabawie i świecie języka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań. Hoﬀmann B. (2001), Surdopedagogika w teorii i praktyce, Wydawnictwo WSP TWP, Warszawa. Kępiński A. (1986), Psychopatologia nerwic, PZWL, Warszawa. Pomykało W. (red.) (1993), Encyklopedia pedagogiczna, Fundacja Innowacja, Warszawa. Schaﬀer H. R. (1995), Rozwój języka w kontekście [w:] A. Brzezińska, T. Czuba, G. Lutomski, B. Smykowski (red.), Dziecko w zabawie i świecie języka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań.

1 Doktor habilitowana Marzenna Zaorska, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, pracuje w Zakładzie Pedagogiki Specjalnej Wydziału Nauk Pedagogicznych.

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind13 13

2008-08-04 10:24:16

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind14 14

2008-08-04 10:24:16

Wprowadzenie Komunikowanie się ludzi jest, obok produkcji i wymiany, najczęstszą formą społecznego zachowania się człowieka i grup społecznych – od grup pierwotnych do wielkich zbiorowości. Niemal codziennie wyrażamy swoje intencje, negocjujemy i w następstwie podejmujemy decyzje. Stale wyrażamy doświadczane uczucia, np. „jest mi przyjemnie” bądź „czuję się okropnie”. Podnosimy innych na duchu, ale i zadajemy cierpienie, wyprowadzamy z równowagi, sprawiamy przykrość. Poprzez rozmowę zaspokajamy potrzeby aﬁliacyjne. To dzięki rozmowie często unikamy samotności. Rozmowa jest jedną z najskuteczniejszych terapii, ponieważ jednostka pragnie swój świat przekazać drugiej osobie czy grupie osób. Rozmowa jest procesem wymiany myśli i uczuć między partnerami społecznej interakcji. Jest sposobem wzajemnego ubogacania się, a jednocześnie daje poczucie zjednoczenia ze względu na wspólnie podzielane wartości. Zdolność do rozmowy i łatwość komunikowania się są więc podstawowymi kompetencjami życiowymi człowieka, a ich brak lub niski poziom można nazwać „niepełnosprawnością”. Obecnie żyjemy w erze informatyki i Internetu, której swoistością jest zastępowanie tradycyjnej komunikacji bezpośredniej – twarzą w twarz przez komunikację za pomocą sieci komputerowej: dokonywanie zakupów, przelewy bankowe, życzenia okolicznościowe, korzystanie z zasobów bibliotecznych, rozmowy z użyciem komunikatorów internetowych, (np. Gadu-Gadu). Niekiedy odnosi się wrażenie, że komunikacja bezpośrednia o charakterze osobistym jest zastępowana przez komunikację poprzez sieć komputerową. Komunikacja za pomocą Internetu ma niewątpliwie wiele zalet, nie należy jednak zapominać o dobrodziejstwach komunikacji osobistej. Dane kliniczne o zagrożeniach osób żyjących w samotności i jednocześnie analiza korzyści płynących z życia w związkach przyjaznych skłaniają do zachowania rozsądnej proporcji między tymi dwoma sposobami komunikowania się. Nie porzucajmy całkowicie rozmowy z drugim człowiekiem twarzą w twarz jako formy ludzkiej egzystencji. Inny problem naszych czasów wiąże się z osobami wykluczonymi z procesu komunikowania się na skutek często wielorakich ograniczeń. Chodzi tu zwłaszcza o dzieci z uszkodzeniem centralnego układu nerwowego, z chorobami genetycznymi, poważnymi opóźnieniami psychoruchowymi, niemówiące, dzieci z autyzmem wczesnodziecięcym, zaburzeniami percepcyjnymi czy głęboko upośledzone umysłowo. Mają one ograniczone możliwości rozwojowe ze względu na

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind15 15

2008-08-04 10:24:16

Wprowadzenie

niepełnosprawność komunikowania się, a to staje się wtórną przyczyną blokującą rozwój umysłowy, emocjonalny, społeczny, a w konsekwencji i ﬁzyczny. Dzisiaj coraz częściej podejmuje się próby włączania tej licznej grupy osób z ciężkimi uszkodzeniami do aktywności szerszych grup społecznych, a nie tylko rodziny. W realizacji idei integracji społecznej należy unikać wykluczeń z powodu ciężkich zaburzeń w komunikowaniu się z osobami bliskimi, a także dalszymi. Tradycyjne oddziaływanie o charakterze logopedycznym jest zazwyczaj nieskuteczne, a jednocześnie czasochłonne, nie podejmuje się efektywnych oddziaływań poprzez zastosowanie wspomagających i alternatywnych metod komunikacji. Dzisiaj komunikacja wspomagająca i alternatywna (ang. Augmentative and Alternative Communication – AAC) jest standardowym postępowaniem rehabilitacyjnym. Głównym walorem AAC jest skuteczność oddziaływań rehabilitacyjnych, gdy zawodzą metody tradycyjne, do których zaliczamy powszechną, masową edukację komunikacyjną czy wspomaganie rozwoju mowy metodami stosowanymi przez logopedów. Idea AAC pojawiła się w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. W 1983 roku w Toronto powstało Międzynarodowe Stowarzyszenie Wspomagającej i Alternatywnej Komunikacji (patrz W. Loebl). Obecnie w Polsce rozwija się ruch naukowo-aplikacyjny AAC. W 1999 roku powstało Stowarzyszenie „Mówić bez Słów”, w którym szczególną aktywność naukowo-szkoleniową przejawiają Alina Smyczek i Magdalena Grycman. Pod ich redakcją ukazała się znakomita praca pt. Wiem, czego chcę! poświęcona doświadczeniom polskich terapeutów i użytkowników wspomagających sposobów porozumiewania się (AAC). Stowarzyszenie funkcjonuje dopiero 6 lat, a już może odnotować wymierne sukcesy. Dotyczą one zwłaszcza strategii rozwoju ruchu AAC – zadania na dziś, na jutro i dalszą przyszłość. Istotnym wkładem do rozwoju AAC była III Krajowa Konferencja AAC w Krakowie w 2005 roku, której efektem jest bardzo wartościowa publikacja Gestem – obrazem – słowem wydana przez Stowarzyszenie „Mówić bez Słów”. Znaczący wkład do rozwoju ruchu AAC wnosi Joanna Przesmycka-Kamińska z Uniwersytetu Wrocławskiego, autorka cyklicznych Jesiennych Spotkań Czerniawskich. Idea rehabilitacji Joanny Przesmyckiej-Kamińskiej, wyrażająca się w trójkącie: dziecko – rodzice – terapeuta, stanowi nowoczesny wzór optymalnej rehabilitacji. Publikacja pod redakcją Jacka Błeszyńskiego pt. Alternatywne i wspomagające sposoby komunikacji, stanowi kolejny wkład do propagowania AAC oraz rozwoju logopedii klinicznej. Autorami poszczególnych opracowań są uznani specjaliści z zakresu komunikacji interpersonalnej, neuropsychologii, logopedii oraz komunikacji wspomagającej i alternatywnej (AAC). Książka jest adresowana przede wszystkim do studentów psychologii, pedagogiki specjalnej, ﬁzjoterapii, a także do czynnych nauczycieli pragnących włączyć dzieci z poważnymi ograniczeniami do funkcjonowania w społecznościach lokalnych.

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind16 16

2008-08-04 10:24:16

Wprowadzenie

Ważnym przesłaniem publikacji jest przekazanie skutecznego instrumentu rehabilitacji psychologicznej. Bez komunikowania się z dziećmi i młodzieżą w normie trudno mówić o ich rozwoju intelektualnym, poczuciu własnej wartości, a także rozwoju emocjonalnym. W przypadku niepełnosprawności komunikowanie się jest podstawowym warunkiem pozytywnych zmian rozwojowych. Tę tezę uzasadniano w prezentowanej pracy. Ponadto przedstawione formy komunikowania się z dziećmi i młodzieżą na pewno będą niezwykle inspirujące dla każdego nauczyciela. prof. dr hab. Roman Ossowski Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind17 17

2008-08-04 10:24:16

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind18 18

2008-08-04 10:24:16