Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem

Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem

Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem

Pod redakcją naukową

Jacka J. Błeszyńskiego

Kraków 2011

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004

Tytuł pierwszego wydania: Wspomaganie rozwoju osób z autyzmem Teoria – metodyka – przykłady

Recenzja pierwszego wydania: prof. zw. dr hab. Stanisław Kowalik

Redakcja wydawnicza: Danuta Waląg

Projekt okładki: Ewa Tatiana Beniak

Korekta: Lucyna Błeszyńska

ISBN 978-83-7587-621-5

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie III, Kraków 2011

Spis treœci

Od redaktora ....................................................................................................... 7 Wprowadzenie .................................................................................................... 9 Jacek B³eszyñski Uwarunkowania efektywnego oddzia³ywania terapeutycznego w pracy z osobami autystycznymi .................................... 11 Ewa Pisula Wczesne wykrywanie autyzmu i efekty wczesnej terapii ................................ 19 Ma³gorzata Seku³owicz Metoda Integracji Sensorycznej w diagnozie i terapii dzieci z autyzmem ......... 31 Ewelina Jutrzyna Dziecko autystyczne w krêgu muzyki .............................................................. 39 Ewa ¯urawska-Seta, Roman Seta Muzykoterapia w pracy z dzieckiem autystycznym .......................................... 65 Luiza Ma³gorzata Bo¿ek Metoda Knillów z elementami stymulacji polisensorycznej w terapii dzieci autystycznych ..................................................................... 87 Jacek B³eszyñski Wykorzystanie metody Ruchu Rozwijaj¹cego w terapii dziecka z g³êbokimi deficytami rozwojowymi autystycznego ................................................. 109

5

B£ESZYÑSKI Wspomaganie rozwoju.p65

5

2004-06-25, 13:06

Katarzyna Wysocka Metoda Dobrego Startu w pracy z dzieæmi autystycznymi ............................ 133 Ewelina Wegnerowska Metoda Felicie Affolter ................................................................................... 145 Krzysztof Kucharski Metoda Stymulowanych Seryjnych Powtórzeñ Æwiczeñ (SSP) Zbigniewa Szota ..................................................................................... 159 Mariola Szczepañska Program autorski i jego miejsce we wspó³czesnej edukacji dzieci ze specyficznymi potrzebami ..................................................................... 169 Gdzie szukaæ pomocy ..................................................................................... 195

6

B£ESZYÑSKI Wspomaganie rozwoju.p65

6

2004-06-25, 13:06

Od redaktora

Wychodz¹c naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom terapeutów pracuj¹cych z osobami autystycznymi, jak równie¿ urzêdników sprawuj¹cych nadzór z ramienia ró¿nych instytucji nad terapiami przedstawiamy pierwsz¹ czê æ opracowania po wiêconego wykorzystywaniu ró¿norodnych form terapii w pracy z dzieckiem autystycznym.

Praca z dzieæmi przejawiaj¹cymi jeden z najciê¿szych deficytów rozwojowych, jakim jest autyzm, wymaga poszukiwania dróg wspomagania rozwoju naszych podopiecznych. Aby wyj æ naprzeciw tym poszukiwaniom, postanowili my w prezentowanej publikacji przedstawiæ w³asne do wiadczenia bêd¹ce wynikiem wieloletniej praktyki zawodowej oraz zdobytej wiedzy. Uda³o mi siê nak³oniæ do udzia³u w tym przedsiêwziêciu miêdzy innymi uznane autorytety w dziedzinie autyzmu z ca³ej Polski.

Naszym zamys³em jest przybli¿enie naszych do wiadczeñ oraz zachêcenie do podjêcia dyskusji nad optymalizacj¹ oddzia³ywañ podejmowanych wobec osób przejawiaj¹cych g³êbokie deficyty rozwojowe. G³ównym czynnikiem warunkuj¹cym zazwyczaj pracê terapeutyczn¹ jest wczesna diagnoza i podjêcie prawid³owo ukierunkowanej terapii. Przedstawione metody wykorzystywane w pracy z osobami z autyzmem wymagaj¹ dostosowania ju¿ istniej¹cych terapii do zaburzenia, jakim jest autyzm. Niezbêdne staje siê wypracowanie zindywidualizowanego modelu, który dopasowany do potrzeb i mo¿liwo ci poddanych terapii osób pozwoli na optymalne wprowadzenie ich do spo³eczeñstwa.

W tym celu ka¿dy z autorów opisuj¹cy prowadzon¹ przez siebie terapiê wychodzi od za³o¿eñ terapeutycznych, nastêpnie ukazuje mo¿liwo ci wykorzystania metody w pracy z osob¹ z autyzmem (lub w formie zajêæ grupowych). Dodatkowo przedstawili my badania nad efektywno ci¹ wykorzystania ka¿dej z metod, co mo¿e u³atwiæ wybór w³a ciwej terapii wobec powierzanych nam osób. Na zakoñczenie przedstawiamy propozycje wykorzystania metod w pracy z dzieæmi, ³¹cz¹c swoje autorskie podej cie z prezentacj¹ podstawowych zaleceñ. Starali my siê omówiæ ró¿ne terapie w uk³adzie opartym na preferowanych formach kszta³cenia oraz intencjonalno ci udzia³u osób poddanych oddzia³ywaniu (a¿ do 7

B£ESZYÑSKI Wspomaganie rozwoju.p65

7

2004-06-25, 13:06

Wspomaganie rozwoju osób z autyzmem

terapii dyrektywnych, z jakimi mamy czêsto do czynienia w swojej pracy). W koñcowej czê ci znajduj¹ siê zalecenia, mo¿liwe do zastosowania w pracy edukacyjno-terapeutycznej w odniesiemy do pisanych programów autorskich, które zarówno w wypadku edukacji specjalnej, jak i w ca³ej pedagogice zaczynaj¹ odgrywaæ coraz wiêksz¹ rolê.

Pragnê podziêkowaæ wszystkim, dziêki którym powsta³a ta ksi¹¿ka. Przede wszystkim prof. zw. dr. hab. Stanis³awowi Kowalikowi, który popar³ podjêt¹ inicjatywê i s³u¿y³ fachow¹ pomoc¹ w przygotowaniu publikacji. Wyra¿am swoj¹ wdziêczno æ wspó³autorom tego tomu, którzy zaszczycili mnie swoim zaufaniem i powierzyli mi swój wieloletni dorobek. Niew¹tpliwie ksi¹¿ka ta powsta³a dziêki wspania³ej twórczej atmosferze, jaka za spraw¹ Kierownictwa panuje w Instytucie Pedagogiki prof. zw. dr. hab. Aleksandrowowi Nalaskowskiemu oraz Kierownikowi Zak³adu Pedagogiki Specjalnej prof. dr. hab. Andrzejowi Wojciechowskiemu.

Na zakoñczenie ¿yczê terapeutom, rodzicom i wszystkim, którym bliski jest los osób z autyzmem, troszcz¹cym siê o dobro osób z g³êbokimi deficytami w rozwoju wytrwa³o ci i si³ w zmaganiu siê z tym zaburzeniem.

Oby ta publikacja by³a wsparciem w podejmowanym trudzie pokonywania autyzmu.

Jacek B³eszyñski

8

B£ESZYÑSKI Wspomaganie rozwoju.p65

8

2004-06-25, 13:06

Wprowadzenie

W problematyce autyzmu przybywa wiele nowych informacji, jednak ci¹gle istnieje sporo hipotez wymagaj¹cych dalszych poszukiwañ. Nale¿y odnotowaæ niew¹tpliwy postêp, je li chodzi o wykorzystywanie danych z zakresu neuronauki, biologii molekularnej i genetyki. Natomiast pozostaje wiele nierozstrzygniêtych kwestii w sferze oddzia³ywañ rehabilitacyjnych, a zw³aszcza tak wa¿nej dla dalszego rozwoju dziecka wczesnej interwencji. Dlatego warto podejmowaæ próby stosowania rozmaitych sposobów podej cia i prezentowaæ uzyskiwane wyniki, jak to czyni¹ autorzy niniejszego zbioru. Jednocze nie warto sobie zdawaæ sprawê z tego, ¿e w omawianej dziedzinie jeste my zmuszeni do szczególnej ostro¿no ci w formu³owaniu wniosków i zaleceñ, bo pozostajemy wci¹¿ w warunkach niepewno ci i wieloznaczno ci uzyskiwanych wyników. Godny refleksji jest fakt, ¿e w niektórych przypadkach rodzice dzieci z autyzmem, kieruj¹c siê intuicj¹, znajomo ci¹ upodobañ i bardzo ogóln¹ orientacj¹ w mo¿liwo ciach dziecka, pope³niaj¹ niekiedy mniej b³êdów ni¿ profesjonali ci.

W ostatnim czasie mia³em okazjê rozmawiaæ z osobami, które z niebywa³ym zdecydowaniem przekonywa³y mnie o skuteczno ci wy³¹cznie behawioralnego podej cia, uznaj¹c je za rodek, który rozwi¹zuje wszystko. Zastanawia³em siê nawet, czy przejawiane przez tych profesjonalistów z krêgu psychologii czy pedagogiki silne przekonanie o warto ci jednego podej cia wyp³ywa z okre lonych cech ich osobowo ci, czy raczej z braków w zakresie ich wiedzy na temat ró¿norodno ci form oddzia³ywañ, propozycji i opisów, jakie s¹ prezentowane w licznych publikacjach. Osoby te ma³o wypowiada³y siê na temat celów podejmowanych przez nich procedur, w których bardzo ³atwo zatraciæ granicê miêdzy przymusem a przemoc¹.

Je li celem, jaki sobie w danym etapie stawiamy, bêdzie usuniêcie lub zmniejszenie w zachowaniu dziecka aktów autoagresji lub agresji zagra¿aj¹cej jemu samemu lub innym, to oczywi cie po wyczerpaniu ca³ego mo¿liwego do wykorzystania repertuaru innych rodków, które nie przynios³y po¿¹danego rezultatu, mo¿emy uciec siê do technik opartych na modyfikacji zachowania ³¹cznie z bod cami przykrymi dla dziecka. Nie ograniczajmy siê jednak do tego podej cia wtedy, 9

B£ESZYÑSKI Wspomaganie rozwoju.p65

9

2004-06-25, 13:06

Wspomaganie rozwoju osób z autyzmem

gdy dziecko staæ na aktywno æ opart¹ na takich formach motywacji jak u jego zdrowych rówie ników. Starajmy siê zatem doceniaæ nawet lady wra¿liwo ci na takie warto ci, jak aprobata i uznanie ze strony najbli¿szych, rado æ p³yn¹ca ze spontanicznej aktywno ci zabawowej, ruchowej, twórczej, nawi¹zuj¹cej do oddzia³ywania za pomoc¹ tych bod ców, które s¹ dla danego dziecka znacz¹ce (muzyka, plastyka, zajêcia ruchowe, gry sportowe i kontakt z przyrod¹). Jak¿e wiele mo¿na znale æ inspiracji pod tym wzglêdem w dawnych, a dzi ju¿ klasycznych pismach Marii Montessori.

Oddawana do r¹k Czytelnika publikacja stanowi w³a nie próbê przybli¿enia rodzicom i profesjonalistom tych procedur i technik, które ³¹cz¹ w sobie troskê o pozyskanie dziecka z autyzmem do wspó³pracy na zasadzie dostarczania mu atrakcyjnych sytuacji, w których czynnik zabawowy odgrywa istotn¹ rolê. Niew¹tpliwie mo¿na znale æ tu inspiracjê do dalszych poszukiwañ i wzbogacania programu oddzia³ywañ. Poszukujmy nowych mo¿liwo ci i dzielmy siê spostrze¿eniami z innymi, ale nie przywi¹zujmy siê zbytnio do jakiej metody, bo mo¿e ona przys³oniæ nam samo dziecko. prof. zw dr hab. Tadeusz Ga³kowski Krajowe Towarzystwo Autyzmu

10

B£ESZYÑSKI Wspomaganie rozwoju.p65

10

2004-06-25, 13:06