Graad 4 Handleiding Sosiale Wetenskappe Geografie

Intermediêre Fase Graad 4 • Handleiding

Sosiale Wetenskappe: Geografie KABV IEB

Sosiale Wetenskappe Fasiliteerdersgids: Geskiedenis

1804-A-SOS-FG01

Í2$È-A-SOS-FG01tÎ

Graad 4

Aangepas vir KABV

S Grimsley E van Emmenes

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

INHOUDSOPGAWE LESELEMENTE .................................................................................................................. 3 ROOSTER EN TYDSBESTUUR ......................................................................................... 5 ASSESSERINGSVEREISTES ............................................................................................ 6 STUDIEWENKE EN -METODES ........................................................................................ 7 ANDER NUTTIGE INLIGTING ............................................................................................ 7 VOORWOORD .................................................................................................................... 8 JAARPLAN ......................................................................................................................... 9 Eenheid 1: Plaaslike geskiedenis ................................................................................... 11 Les 1: Vind uit wat vandag gebeur in ’n plaaslike gebied .......................................... 11 Les 2: Foto’s vertel ’n storie....................................................................................... 12 Aktiwiteit 1 ......................................................................................................... 12 Les 3: Wat kan ons uit geskrewe bronne leer?.......................................................... 12 Aktiwiteit 2 ......................................................................................................... 12 Les 4: Mense vertel stories en deel ervarings ........................................................... 13 Aktiwiteit 3 ......................................................................................................... 13 Les 5: Voorwerpe is ’n stukkie geskiedenis ............................................................... 13 Eenheid 2: Vind uit wat die geskiedenis van ’n plaaslike gebied is ............................ 14 Les 6: Foto-stories..................................................................................................... 14 Aktiwiteit 4 ......................................................................................................... 14 Les 7: Inligting uit dokumente/geskrewe bronne ....................................................... 15 Aktiwiteit 5 ......................................................................................................... 15 Les 8: Mense vertel stories en deel ervarings ........................................................... 15 Aktiwiteit 6 ......................................................................................................... 15 Les 9: ’n Stukkie geskiedenis in jou hand .................................................................. 15 Aktiwiteit 7 ......................................................................................................... 15 Eenheid 3: Wat is ’n goeie leier? .................................................................................... 16 Les 10: Stel en beantwoord vrae oor die lewe en eienskappe van goeie leiers ........ 16 Les 11: Kies ’n leier ................................................................................................... 17 Aktiwiteit 8 ......................................................................................................... 17 Les 12: Eienskappe van goeie leiers ......................................................................... 17 Les 13: Nelson Mandela ............................................................................................ 18 Aktiwiteit 9 ......................................................................................................... 18 Les 14: Mahatma Gandhi .......................................................................................... 19 Aktiwiteit 10 ....................................................................................................... 19 Les 15: Is leiers altyd gewild en volmaak? ................................................................ 19

© Optimi

1

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid 4: Vervoer oor die tyd heen: Landvervoer/padvervoer .................................. 20 Les 16: Diere ............................................................................................................. 20 Les 17: Rytuie, waens en koetse............................................................................... 20 Les 18: Fietse ............................................................................................................ 21 Les 19: Stoomenjin en die trein ................................................................................. 21 Les 20: Motors........................................................................................................... 21 Les 21: Algemene vervoer van mense en goedere ................................................... 21 Les 22: Gevallestudie: skade aan die omgewing ...................................................... 22 Aktiwiteit 11 ....................................................................................................... 22 Hersieningsoefening ......................................................................................... 23 Eenheid 5: Vervoer oor die tyd heen (2): watervervoer/skeepsvaart .......................... 24 Les 23: Vlotte, kano’s en rietbote .............................................................................. 24 Les 24: Die eerste seilskepe ..................................................................................... 25 Les 25: Die eerste stoomskepe ................................................................................. 25 Les 26: Moderne watervervoer .................................................................................. 25 Hersieningsoefening ......................................................................................... 26 Eenheid 6: Vervoer oor die tyd heen (3): lugvervoer/lugvaart ..................................... 27 Les 27: Lugballonne en lugskepe .............................................................................. 27 Les 28: Die Wright-broers en die eerste vliegtuig ...................................................... 27 Les 29: Moderne lugvervoer/lugvaart ........................................................................ 28 Hersieningsoefening ......................................................................................... 28 Eenheid 7: Die oudste vorms van menslike kommunikasie ........................................ 30 Les 30: Taal, simbole, liedjies, kuns en dans ............................................................ 30 Les 31: Hoe die San kommunikeer ........................................................................... 31 Hersieningsoefening ......................................................................................... 32 Eenheid 8: Hoe kommunikeer ons vandag?.................................................................. 33 Les 32: Posstelsel ..................................................................................................... 33 Les 33: Die radio ....................................................................................................... 34 Les 34: Vroeë tikmasjiene voor die aanvang van elektrisiteit .................................... 34 Les 35: Telegraaf ...................................................................................................... 34 Les 36: Telefoon........................................................................................................ 35 Les 37: Kamera ......................................................................................................... 35 Les 38: Televisie ....................................................................................................... 36 Les 39: Rekenaar ...................................................................................................... 36 Les 40: Die Internet ................................................................................................... 36 Les 41: Selfoon ......................................................................................................... 36 Hersieningsoefening ......................................................................................... 37

© Optimi

2

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

LESELEMENTE LEERDOELWITTE Wat leerders aan die einde van die les moet weet. Geneem uit die KABV.

BELANGRIKE TERMINOLOGIE Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van hierdie les uit te brei.

DEFINIEER Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.

BELANGRIK Verduidelik misverstande; moontlike verwarring met betrekking tot bestaande kennis.

WENKE Enige inligting anders as die inhoud, om leerders deur die leerproses te begelei.

© Optimi

3

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

VIR DIE NUUSKIERIGES Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat leerders aangemoedig word om te verken. Vir begaafde leerders: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal. *LSEN in algemene taalgebruik

AKTIWITEIT Vrae oor die les wat voltooi moet word ten einde die kennis van die voltooide les te toets.

OEFENING Ter afsluiting van die spesifieke eenheid. Formatiewe assessering.

KERNINHOUD Beklemtoon die kern van die inhoud, omvattende verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les wat verstaan moet word.

STUDEER/HERSIENING Tyd wat spandeer word om die inhoud te bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter voorbereiding vir die toets of eksamen.

© Optimi

4

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

ROOSTER EN TYDSBESTUUR Volgens die KABV moet daar drie ure per week aan Sosiale Wetenskappe bestee word. ’n Kwartaal van 10 weke kry dus 30 uur. Die tydstoedeling vir Geskiedenis is dus 15 uur per kwartaal van 10 weke en Geografie ook 15 uur per kwartaal van 10 weke.

Dit bring mee dat leerders 1½ uur per week aan Geskiedenis moet afstaan. Jy sal wel vind dat party opdragte vinniger uitgevoer kan word as ander.

Lesindeling is as volg: Kwartaal 1: Nege lesse, sommige met aktiwiteite – in ’n kwartaal van 10 weke beteken dit dat leerders een Geskiedenisles per week het om te doen, asook ’n halfuur vir die projek (meer inligting hieroor volg in die handleiding na Kwartaal 1 se werk).

Kwartaal 2: Vyf lesse, sommige met aktiwiteite – in ’n kwartaal van 10 weke beteken dit dat leerders een Geskiedenisles per week het om te doen.

Kwartaal 3: Daar is 14 lesse, sommige met aktiwiteite – in ’n kwartaal van 10 weke beteken dit dat leerders een Geskiedenisles per week het om te doen, en in vier weke van hul keuse twee lesse vir daardie week.

Kwartaal 4: Daar is 12 lesse, sommige met aktiwiteite – in ’n kwartaal van 10 weke beteken dit dat leerders een Geskiedenisles per week het om te doen, en in enige twee weke twee lesse vir daardie week. Aangesien die vierde kwartaal gewoonlik baie kort is, sal dit voordelig wees indien leerders twee tot drie lesse per week kan voltooi. Leerders kan selfs, indien moontlik, in die derde kwartaal reeds met die laaste kwartaal se lesse begin.

© Optimi

5

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

ASSESSERINGSVEREISTES Die volgende program vir assessering word aanbeveel: Kwartaal 1 Geskiedenis Projek Geografie Opdrag Deurlopende Kwartaal 2 Geskiedenis Opdrag + Junie-eksamen assessering Geografie Opdrag + Junie-eksamen 75% Kwartaal 3 Geskiedenis Kwartaal 3-toets Geografie Kwartaal 3-toets Kwartaal 4 Geskiedenis Novembereksamen Novembereksamen 25% Geografie Novembereksamen Die projek word duidelik in die portefeuljeboek omskryf. Take kan die volgende insluit: • Verskaf kort antwoorde op vrae • Skryf paragrawe • Doen navorsing en skryf ’n kort verslag • Lees en som op • Luister en maak aantekeninge • Teken waarnemings aan • Beantwoord vrae (korter en langer antwoorde) • Stel vrae • Voltooi vraag- en antwoordbladsye • Tekeninge met byskrifte • Pas, sorteer, lys, beskryf en vergelyk tekste, grafieke, kaarte, foto’s, prente • Maak verbindings tussen oorsake en gevolge • Identifiseer ooreenkomste en verskille • Lees, voltooi en/of teken kaarte • Verwerk data • Vind en/of werk met bronne • Vergelyk kruisverwysings en inligting • Gee ’n verduideliking • Identifiseer en bespreek vraagstukke • Maak ’n model, plakkaat of grafiek • Interpreteer foto’s en gee byskrifte

© Optimi

6

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Kodes en persentasies vir optekening en rapportering Kode 7 6 5 4 3 2 1

Beskrywing van bevoegdheid Uitstaande prestasie Verdienstelike prestasie Beduidende prestasie Voldoende prestasie Gemiddelde prestasie Basiese prestasie Nie bereik nie

Persentasie 80 – 100 70 – 79 60 – 69 50 – 59 40 – 49 30 – 39 0 – 29

STUDIEWENKE EN -METODES Geskiedenis is soos ’n verhaal – en moet so geleer word. Moedig leerders aan na elke eenheid om dit wat hulle geleer het soos ’n verhaal aan jou oor te vertel.

Na afloop van sommige lesse is daar ’n aktiwiteit wat sal help om te bepaal of leerders die inhoud van die les verstaan. Dit sal goeie voorbereiding vir die eksamens wees indien julle weer saam deur die aktiwiteite kan werk en hulle vrae kan vra indien ’n begrip onduidelik is. Na afloop van sommige eenhede is daar ’n hersieningsoefening wat ook as voorbereiding vir die toetse en eksamens kan dien.

Elke aktiwiteit moet so volledig as moontlik voltooi word en die vrae moet in volsinne beantwoord word.

ANDER NUTTIGE INLIGTING Geskiedenis handel oor die versameling en interpretasie van inligting. Ondersteun leerders en help hulle om soveel moontlik bykomende inligting te versamel en te lees as agtergrond voor die lesse behandel word. Jy sal opmerk dat daar min of meer een les per week geskeduleer is, maar die tyd toegestaan is 1½ uur per week. Daar is dus genoeg tyd vir eie navorsing.

Probeer ook om die Internet, waar moontlik, te gebruik. Verskeie organisasies en projekte verskaf nuttige inligting op webtuistes.

Leerdoelwitte is ’n stel riglyne wat deur die Departement van Basiese Onderwys daargestel is om te verseker dat leerders aan sekere vereistes voldoen en waardevolle vaardighede aanleer. ’n Tydlyn is ’n uitstekende manier om leerders te help om gebeure chronologies te rangskik en dit is uiters belangrik in verdere studie. Dit help hulle ook om die vloei van gebeure in die geskiedenis te volg en te verstaan waar alles inpas. Hulle kan die “goue © Optimi

7

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

garing” van die begin tot vandag volg. Stel na elke les ’n tydlyn op; dit is dalk ’n goeie idee om so gou as moontlik hiermee te begin.

VOORWOORD Hierdie gids is slegs vir die fasiliteerder se gebruik tesame met die handleiding vir Geskiedenis Graad 4.

Van die aktiwiteite se antwoorde word hierin verskaf, alhoewel sommige aktiwiteite nie vasgestelde antwoorde het nie. In daardie geval word dit duidelik uiteengesit onderaan die aktiwiteit.

Probeer om waar moontlik eers ’n gesprek met leerders te hê oor die les voor julle begin.

Gesels in die algemeen oor die onderwerpe om leerders se bestaande kennis te toets.

Aanvanklik kan dit dalk nodig wees om leidende vrae te vra om hulle belangstelling te prikkel. In sommige gevalle sal daar ’n inleiding wees oor sekere van die onderwerpe, brei asseblief waar moontlik daarop uit.

© Optimi

8

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

JAARPLAN KW

1

EENHEID EN LES

DATUM

DATUM

BEGIN

VOLTOOI

Eenheid 1: Plaaslike geskiedenis Les 1: Vind uit wat vandag gebeur in ’n plaaslike gebied Les 2: Foto’s vertel ’n storie Les 3: Wat kan ons uit geskrewe bronne leer?

Les 4: Mense vertel stories en deel ervarings Les 5: Voorwerpe is ’n stukkie geskiedenis Eenheid 2: Vind uit wat die geskiedenis van ’n plaaslike gebied is.

Les 6: Foto-stories Les 7: Inligting uit dokumente/geskrewe bronne Les 8: Mense vertel stories en deel ervarings Les 9: ’n Stukkie geskiedenis in jou hand

2

Eenheid 3: Wat is ’n goeie leier?

Les 10: Stel en beantwoord vrae oor die eienskappe van goeie leiers Les 11: Kies ’n leier Les 12: Eienskappe van goeie leiers Les 13: Nelson Mandela Les 14: Mahatma Gandhi Les 15: Is leiers altyd gewild en volmaak?

Eenheid 4: Vervoer oor die tyd heen: landvervoer/padvervoer (1) Les 16: Diere Les 17: Rytuie, waens en koetse Les 18: Fietse Les 19: Stoomenjin en die trein Les 20: Motors Les 21: Algemene vervoer van mense en goedere Les 22: Gevallestudie: skade aan die omgewing

3

Eenheid 5: Vervoer oor die tyd heen: watervervoer/skeepsvaart (2) Les 23: Vlotte, kano’s en rietbote Les 24: Die eerste seilskepe Les 25: Die eerste stoomskepe Les 26: Moderne skeepsvaart Eenheid 6: Vervoer oor die tyd heen: lugvervoer/lugvaart (3) Les 27: Lugballonne en lugskepe Les 28: Die Wright-broers en die eerste vliegtuig Les 29: Moderne lugvaart

© Optimi

9

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid 7: Die oudste vorme van menslike kommunikasie Les 30: Taal, simbole, liedjies, kuns en dans Les 31: Hoe die San kommunikeer.

4

© Optimi

Eenheid 8: Hoe kommunikeer ons vandag?

Les 32: Posstelsels Les 33: Radio Les 34: Vroeë tikmasjiene voor die aanvang van elektrisiteit Les 35: Telegraaf Les 36: Telefoon Les 37: Kamera Les 38: Televisie Les 39: Rekenaar Les 40: Die Internet Les 41: Selfoon

10

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

1

Eenheid 1: Plaaslike geskiedenis Leerdoelwitte Nadat leerders hierdie eenheid voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te doen:   

Navorsing oor die verlede, en dit van toepassing maak op plaaslike geskiedenis.

Hulle moet ook ’n verskeidenheid tipes inligting oor die verlede vind.

Inligting insamel, byvoorbeeld uit teks, visuele materiaal (foto’s, illustrasies, televisie en rolprente), liedjies, gedigte en onderhoude met mense.

Gebruik ook meer as een tipe skriftelike bron soos boeke, tydskrifte, koerante en webtuistes.

Inleiding In hierdie eenheid kyk ons na die insameling van inligting oor die verlede. Hierdie kennis word dan toegepas om uit te vind oor huidige gebeure. Die fokus van die eenheid is die tipes inligting wat ons verkry uit visuele bronne, geskrewe bronne en voorwerpe.

Die aktiwiteite is reeds vir leerders uitgewerk om aan te dui watter tipes inligting uit die verskeie bronne verkry kan word.

Les 1: Vind uit wat vandag gebeur in ’n plaaslike gebied Die gebied waar julle woon het heel moontlik ’n plaaslike nuuspublikasie, soos byvoorbeeld, die Centurion Rekord. Versamel ’n paar eksemplare, lees die artikels en gesels dan daaroor in die klas. Verduidelik aan leerders dat hierdie nuus pertinent van toepassing is op hulle eie gemeenskap en dat dit aktuele sake is, m.a.w. sake van vandag.

Julle kan selfs ook ’n foto album hiervoor gebruik. Laat leerders hulle eie foto’s bring van hulle eerste verjaardag of eerste besoek aan die dieretuin. Laat leerders hulle bestaande kennis inspan en daarop voortbou. Hulle reageer ook meer positief as hulle eie ervarings gebruik word.

© Optimi

11

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

1

Les 2: Foto’s vertel ’n storie Aktiwiteit 1

Bestudeer die foto’s hieronder en beantwoord die vrae: 1.

2.

a) Watter natuurlike watermassa verskyn in die agtergrond van die foto? Die see (oseaan) b) Watter tipe vervoermiddel gebruik die mense in die foto? Berede, te perd, perde c) Hoe is die weer in hierdie foto? Dis warm, sonskyn weer, die polisie offisiere dra nie baadjies nie, maar wel hoede en sonbrille. a) Sou jy sê dat hierdie ’n baie ou foto is? Ja b) Verskaf ’n rede vir jou antwoord. Dit kan insluit: Die man maak musiek op ’n tradisionele instrument wat nie vandag meer gebruik word nie. Leerders se eie antwoord.

[5]

Les 3: Wat kan ons uit geskrewe bronne leer?

Ons kan baie inligting vanaf padtekens, advertensieborde (billboards) en advertensies kry.

Kry ’n paar tydskrifte en lees in die klas daardeur. Vra leerders om op pad skool toe, huis toe of winkels toe op die uitkyk vir inligting te wees. Vra gerigte vra, byvoorbeeld: watter soort kar is geadverteer of watter soort jogurt is in die advertensie gewys?

Vermy breedvoerige en veralgemeende vrae soos “Waaroor het die advertensie gegaan?”.

As vrae te vaag is, kan dit veroorsaak dat leerders belangrike inligting miskyk – dit is belangrik dat hulle leer om analities te dink en om aandag aan kleiner dinge te gee.

Aktiwiteit 2 Kom ons kyk of jy inligting uit ’n geskrewe bron (’n advertensie) kan kry deur die volgende vrae te beantwoord.

1.

2.

3.

4.

Na watter maatskappy word in die advertensie verwys? Jost Wat word geadverteer? Professionele raamwerk Waar is die besigheid? Wierdapark, Centurion Wat is die besigheid se telefoonnommer? 082 376 4230 [4]

© Optimi

12

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

1

Les 4: Mense vertel stories en deel ervarings Verduidelik aan leerders dat ’n onderhoud soortgelyk is aan ’n geselsie met iemand. Die verskil lê daarin dat die vrae in ’n onderhoud vooraf beplan en voorberei word. ’n Onderhoud is ’n goeie tegniek om inligting in te samel oor ’n onderwerp/saak deur ’n reeks vasgestelde en gefokusde vrae te vra. ’n Onderhoud moet ’n goeie struktuur hê en maklik vloei. Dit begin gewoonlik in die verlede tot en met vandag, byvoorbeeld dit kan begin by die ondervraagde se geboorte tot wat hy/sy vandag gedoen het. Onthou net, moenie te veel afdwaal van jou onderwerp of probeer om te veel besonderhede in te sluit nie. Hou streng by jou onderwerp en onthou dat die persoon wat jy die onderhoud mee voer sy/haar tyd aan jou afstaan, gebruik dit produktief.

Aktiwiteit 3 Hierdie aktiwiteit se antwoorde sal uniek wees. Lees saam met leerders deur die aktiwiteit en verduidelik wat verwag word; leerders moet egter self die vrae vra. Moedig hulle aan om bykomende vrae neer te skryf. Indien die tyd dit toelaat kan leerders ’n onderhoud met jou voer as fasiliteerder.

Voorbeeld van vrae: 1. Wat is jou volle naam?

2. Wat is jou van?

3. Wanneer is jy gebore?

4. Waar is jy gebore?

5. Waar het jy skool gegaan?

6. Het jy na skool gaan studeer? Indien ja, waar en watter studierigting?

7. Is jy getroud?

8. Wat was jou nooiensvan? (As dit ’n getroude vrou is.)

9. Het jy kinders? Indien ja, hoeveel?

10. Wat is jou beroep?

[10] Les 5: Voorwerpe is ’n stukkie geskiedenis Gesels oor Hoërskool DF Malan se skoolwapen.

Indien die tyd dit toelaat kyk ook na ander voorwerpe wat ons meer kan vertel van die geskiedenis. Besoek webtuistes saam met leerders en kyk na ander embleme en geskiedkundige kunsvoorwerpe. Dis tyd vir ’n bietjie pret met die verlede!

© Optimi

13

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

2

Eenheid 2: Vind uit wat die geskiedenis van ’n plaaslike gebied is Leerdoelwitte Nadat leerders hierdie eenheid voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te doen: 

 

Navorsing oor die verlede, en dit van toepassing maak op plaaslike geskiedenis.

Hulle moet ook ’n verskeidenheid tipes inligting oor die verlede vin.

Inligting insamel, byvoorbeeld uit teks, visuele materiaal (foto’s, illustrasies, televisie en rolprente), liedjies, gedigte en onderhoude met mense.

Gebruik ook meer as een tipe skriftelike bron soos boeke, tydskrifte, koerante en webtuistes.

Inleiding In Eenheid 1 het ons gesien hoe om te werk te gaan om inligting in te samel. Nou gaan ons hierdie vaardighede toepas om die geskiedenis van ’n plaaslike gebied te ondersoek.

Ons gebruik weer eens illustrasies/foto’s en geskrewe bronne. Ons gaan ook met mense gesels en na voorwerpe kyk om meer uit te vind.

Pretoria is as ’n plaaslike gebied gekies. Die foto’s, dokumente, onderhoude en voorwerpe is alles van mense wat in Pretoria woon of van geboue in die stad.

Indien daar van die bronne beskikbaar is van jou eie gebied, praat met leerders daaroor.

Les 6: Foto-stories Aktiwiteit 4 Beantwoord die vrae deur na die foto’s te kyk en ook navorsing te doen in boeke, of gebruik te maak van die Internet.

1.

2.

3.

4.

Wie het die Uniegebou in Pretoria ontwerp? Sir Herbert Baker Gedurende die lente blom daar ’n sekere boom met baie mooi pers bloeisels. Wat word hierdie bome genoem in foto B? Jakarandabome Watter gebou kom voor in foto C? Die Voortrekkermonument Wie het die gebou in foto C ontwerp? Gerhard Moerdijk [4]

© Optimi

14

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

2

Les 7: Inligting uit dokumente/geskrewe bronne Aktiwiteit 5

1.

2.

3.

4.

Waaroor handel die leesstuk? Die verandering van straatname in Pretoria asook die moontlike verandering van die naam Pretoria na Tshwane.

Wie is die raadslid wat die stelling gemaak het in die leesstuk?? Conrad Beyers Na aanleiding van die gedeelte, hoeveel strate se name gaan verander? 27 straatname Daar word na twee politieke partye verwys, noem hulle. Die Vryheidsfront Plus en die ANC [5]

Les 8: Mense vertel stories en deel ervarings Aktiwiteit 6

1 2 3 4

Oor wie handel die berig? Jan en Trienie Loubser Waar woon die egpaar? Waverley in Pretoria Wanneer is die egpaar getroud? 28 Maart 1953 Deur wie is die onderhoud gevoer en berig geskryf? Natalie Grobler [4]

Les 9: ’n Stukkie geskiedenis in jou hand Aktiwiteit 7

1 2 3 4

Hoekom is Paul Kruger se standbeeld belangrik vir Pretoria? Hy was die eerste president van die Zuid-Afrikaansche Republiek.

Die Pioniersmuseum herinner die mense van Pretoria aan watter era? Die ontdekking van goud in Pelgrimsrus.

Waarvoor word die museum deesdae gebruik? ’n Boeremark.

Die Voortrekkermonument is eie aan Pretoria. Waaraan herinner die gebou ons? Aan die Voortrekkers tydens die Groot Trek van 1835 tot 1854.

[4]

© Optimi

15

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

3

Eenheid 3: Wat is ’n goeie leier?

Leerdoelwitte Nadat leerders hierdie eenheid voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te doen:  



Besluit of inligting relevant is of nie.

Besluit oor wat belangrike inligting is en wat nie. Dit kan die keuse van inligting vir ’n bepaalde geskiedenis onderwerp, of meer spesifiek, ’n vraag wat gevra moet word beïnvloed.

Onderskei tussen relevant en belangrik: Sommige inligting sal nie relevant wees tot die vraag nie, ander inligting, alhoewel relevant, sal nie so belangrik of nuttig wees nie.

Inleiding Nelson Mandela en Mahatma Gandhi het elkeen op hulle eie manier die geskiedenis van ons land herskryf. Hulle besonderse leierseienskappe is vandag steeds vir ons almal ’n voorbeeld en inspirasie. In hierdie eenheid kyk ons na watter eienskappe ’n goeie leier behoort te hê.

Les 10: Stel en beantwoord vrae oor die lewe en eienskappe van goeie leiers Geen leier is ooit net goed of sleg nie. Gesels met leerders oor watter eienskappe ’n leier “goed” of “sleg” maak. Waarom het ons enigsins leiers nodig? Goeie leiers kan baanbrekers wees wat ander inspireer en ’n goeie voorbeeld stel. Hulle wys die weg aan deur harde werk, toegewydheid en ’n bereidwilligheid om moeilike besluite te neem.

Ongelukkig is daar ook leiers wat hulle magte misbruik en hulle mense onderdruk – dink byvoorbeeld aan Adolf Hitler. Bespreek hoekom ons leiers nodig het en watter eienskappe ons na soek in ’n goeie leier.

Onthou ook dat goeie leiers nie noodwendig net die beroemdes is wat ons op TV sien of na luister op die radio nie. Daar is baie leiers in jou eie gemeenskap, dit kan ’n dominee wees, ’n gemeenskapsleier of selfs die hoof van julle huishouding. .

© Optimi

16

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

3

Les 11: Kies ’n leier Aktiwiteit 8

1.

2.

3.

4.

Het J.J. ’n goeie leier gekies?

Rede hoekom jy so sê: Ja, ’n goeie leier respekteer ander en luister as hulle praat.

(2) Het Reuben ’n goeie leier gekies?

Rede hoekom jy so sê: Ja, want hy is pligsgetrou en slim.

(2) Het Armand ’n goeie leier gekies?

Rede hoekom jy so sê: Nee, want Natasha is nie aktief betrokke nie, maar wel haar ouers. Sy is nie noodwendig ’n goeie leier as haar ouers baie betrokke is by die gemeenskap nie.

(2) Het Niki ’n goeie leier gekies?

Rede hoekom jy so sê: Nee, dit is nie te sê as hy sterk is hy is ’n goeie leier nie.

(2) [8]

Les 12: Eienskappe van goeie leiers In die handleiding word ’n paar eienskappe genoem. Voor julle by die les kom, gesels eers oor wie julle dink goeie leiers is. As julle ’n paar leiers geïdentifiseer het, praat of maak ’n lys van wie oor watter eienskap beskik wat hom/haar volgens julle ’n goeie leier maak.

© Optimi

17

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

3

Les 13: Nelson Mandela Aktiwiteit 9 Beantwoord die vrae in volsinne.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Wat is Mandela se volle naam? Nelson Rolihlahla Mandela (2) Wanneer is hy gebore? 18 Julie 1918 (2) In watter klein dorpie in die Oos-Kaap het Nelson Mandela gewoon? Qunu (1) In watter stad het hy vir Walter en Albertina Sisulu ontmoet? Johannesburg (1) Nelson Mandela sluit in 1944 aan by die ANC. Waarvoor staan ANC? African National Congress (1) Waarom was hy tronk toe gestuur? Vir sy aandeel in die stryd teen apartheid (1) Noem twee voorbeelde van goeie leierseienskappe waaroor hy beskik het.

(Enige twee van die volgende) (2) 1) Sy oom het hom geleer om na ander mense te luister voordat hy ’n besluit neem.

2) Die regering kon sien dat hy ’n gewilde leier is, want hy was bereid om standpunt in te neem vir dit wat hy geglo het reg was.

3) Wanneer daar verskille was tussen gevangenes, het hy na albei kante geluister en die probleem opgelos.

4) Nelson Mandela word die eerste demokraties verkose swart president van Suid-Afrika.

[10]

© Optimi

18

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

3

Les 14: Mahatma Gandhi Aktiwiteit 10

Na jy die storie van Gandhi gelees het, beantwoord die volgende vrae volledig: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Wat is Gandhi se volle name? Mohandas Karamchand Gandhi (2) In watter land is Gandhi gebore? Indië (1) Wat is Gandhi se geboortedatum? 2 Oktober 1869 (2) Waarvoor het Gandhi gestudeer? Prokureur (1) Hoekom het Gandhi in 1893 na Suid-Afrika gekom? Om vir ’n Indiese prokureursfirma te werk.

(1) Wat het Gandhi in Natal gestig? Die Natalse Indiese Kongres.

(1) Wat het Gandhi sy vreedsame en geweldlose protes genoem? Satyagraha (1) Wanneer en na wat het Gandhi se naam verander? Toe Gandhi in Indië aankom het almal hom “Mahatma” genoem.

(2) Wat beteken sy nuwe naam? Dit beteken “groot siel of gees”.

(1) [12]

Les 15: Is leiers altyd gewild en volmaak?

Gesels weer oor die leiers wat julle in les 12 genoem het. Vra leerders of hulle dink dat almal van die persoon hou. Vra hulle ook of hulle altyd van almal hou waarmee hulle in aanraking kom.

Bespreek ook weer Nelson Mandela en Mahatma Gandhi en verduidelik aan leerders dat hulle nie altyd gewilde leiers was nie en dat almal nie noodwendig van hulle gehou het nie.

Daar is ook verskeie voorbeelde van “slegte” leiers wat hulle magte misbruik het soos Adolf Hitler en Joseph Stalin.

© Optimi

19

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

4

Eenheid 4: Vervoer oor die tyd heen: Landvervoer/padvervoer Leerdoelwitte Nadat leerders hierdie eenheid voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te doen:   

’n Verskeidenheid inligting oor die verlede vind, en oor geskiedenis op ’n georganiseerde manier skryf.

In staat te wees om inligting in te samel, byvoorbeeld vanaf teks, visuele materiaal, liedjies, gedigte en onderhoude met mense.

Meer as een soort skriftelike bron gebruik te gebruik insluitende boeke, tydskrifte, koerante en webtuistes.

Inleiding Vervoer is ’n onderwerp waarvan almal weet. Miljoene mense wêreldwyd gebruik daagliks vervoer. Vervoer het ’n baie lang geskiedenis, van diere wat gebruik was om goedere te vervoer tot by moderne treine en vliegtuie. Vervoer het mense se lewens geheel en al verander.

In die eenhede wat volg sal ons meer leer oor verskillende tipes vervoer. Besoek gerus YouTube vir interessante video’s oor vervoer.

Les 16: Diere Diere is van die vroegste tye reeds gebruik vir vervoer. Die Khoi-Khoi is nomade, dit beteken hulle trek gereeld van een woonplek na ’n ander. Wanneer hulle trek word besittings op hulle vee se rûe gelaai om dit makliker te vervoer. Watter ander diere word gebruik vir vervoer, laat leerders daaroor dink en gesels voor julle met die les begin.

Les 17: Rytuie, waens en koetse Gesels oor die Groot Trek en hoe die Voortrekkers moes oorleef in die berge. Beskryf hoe die waens gelyk het: groot houtwaens met seile agterop om die kinders en besittings te beskerm. Osse het die waens getrek.

© Optimi

20

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

4

Les 18: Fietse Laat leerders ’n skets maak van hoe hulle dink die eerste fiets gelyk het. Gesels dan oor die ontwikkeling van die eerste fiets, hoe dit uit hout gebou was, sonder pedale of ’n manier om die fiets te stuur. Dit het gelei tot die ontwikkeling van die eerste fiets met pedale, die sogenaamde tiekiewawiel, deur die jare heen het die fiets verder ontwikkel tot by ons moderne weergawe.

Les 19: Stoomenjin en die trein Die stoomenjin is ongetwyfeld een van die belangrikste uitvindsels van die Industriële Revolusie, en het groot veranderings tot gevolg gehad in die mynwese, vervaardiging, landbou en vervoer. Die eerste praktiese stoomenjin is ontwikkel om ’n spesifieke probleem op te los: hoe om water uit myne, wat oorstroom het, te pomp. Die Europeërs van die 17de eeu het oorgeskakel van hout na steenkool as hulle hoof bron van energie, myne is dieper gegrawe en het gedurig oorstroom nadat ondergrondse watertafels raak geboor was.

Stoomlokomotiewe is gedurende die 19de eeu in Groot Brittanje ontwikkel en was tot in die 20ste eeu ’n primêre metode van spoorvervoer. Ander uitvindsels het ook berus op die stoomenjin soos die spinmasjien, wat ’n belangrike invloed gehad het op die weefbedryf.

Dit het beteken dat materiaal vinniger geweef kon word en ’n toename in produktiwiteit.

Verwys na die handleiding vir visuele hulpmiddels en verdere inligting.

Les 20: Motors Waar sou vervoer vandag gewees het sonder die uitvinding van die motor? Van die Model T-Ford in 1908 tot by vandag se blink moderne weergawes is daar min uitvindsels wat die geskiedenis so beïnvloed en verander het soos die motorvoertuig. Rytuie en waens is vervang met motors, hulle maak die afstand tussen twee bestemmings aansienlik korter en dit is nou gerieflik om ’n reis aan te pak. Vandag se moderne motors maak dit makliker om by werk of skool te kom en met vakansie te gaan.

Die grootskaalse massaproduksie van die motor was ook ’n nuwe ontwikkeling. In die verlede was items/voorwerpe met die hand gemaak en dan ook baie duur omdat dit skaars was. Massaproduksie het tot gevolg gehad dat meer motors vervaardig kon word, dit het werk geskep en motors was meer bekostigbaar.

Al was die eerste modelle van die motor baie eenvoudig en dan ook relatief stadig, het hulle ontwikkel in die komplekse en gesofistikeerde masjiene wat ons vandag mee ry.

Hulle behaal hoë spoed, het aan boord navigasie en sommiges kan selfs in ’n parkeerplek inwikkel – sonder hulp!

© Optimi

21

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

4

Bespreek die ontwikkeling van die motor sedert 1907, hoe gerieflik en luuks hedendaagse motor is en hoe hulle die lewe makliker maak – of is dit nie heeltemal waar nie? Wat van verkeersknope, motorongelukke en besoedeling? ’n Saak het altyd twee kante en meeste uitvindsels kom teen ’n koste.

Les 21: Algemene vervoer van mense en goedere Hierdie les handel oor algemene vervoer. Vra leerders om met ’n paar voorbeelde vorendag te kom. Bespreek die verskil tussen privaat vervoer (motors) en publieke vervoer (busse en treine). Hoe betroubaar is hierdie vervoer? Watter is vinniger en veiliger? Trek ’n tabel op en lys die voor-en nadele van elke vervoer en neem in ag tydsbestee (hoe lank dit neem), uitgawe (hoe duur dit is), gemak en betroubaarheid. Laat leerders betrokke raak by die aktiwiteit en gesels deurgaans oor die verskillende fasette.

Les 22: Gevallestudie: skade aan die omgewing ’n Gevallestudie is ’n naby en in-diepte ondersoek van ’n onderwerp of “geval”. Dit kan ’n individu, organisasie, gebeurtenis, of aksie wees in ’n gegewe tyd en plek.

Aktiwiteit 11 Beantwoord die volgende vrae wat handel oor die gevallestudie: 1

2 3

4

Die verbranding van watter fossielbrandstowwe veroorsaak die meeste besoedeling?

(3) Steenkool, petrol, olie Noem vier vervoermiddels wat ook besoedelaars is volgens die leesstuk.

(4) Motors, vliegtuie, treine en skepe Noem drie kwale wat lugbesoedeling kan meebring.

(3) Enige drie van die volgende: irritasie van die oë, longsiektes soos asma, longontsteking, brongitis, kanker en emfiseem Lood wat ingeasem word kan ook kwale of siektetoestande veroorsaak. Noem die vyf kwale of siektetoestande wat in die leesstuk genoem word.

(5) Maagpyn, hoofpyn, irritasie, breinskade by kinders, of selfs die dood.

[15]

© Optimi

22

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

4

Hierdie oefening dek die hele eenheid.

Hersieningsoefening

1.

Voltooi die tabel deur die verskillende vervoermiddels – rytuie, waens en koetse – met mekaar te vergelyk.

Voertuie Aantal wiele Soort diere wat Is dit gemaak om mense, gebruik is om die goedere of albei te voertuig te trek vervoer?

Rytuie Twee Donkies, perde Goedere Waens Vier Osse Mense en goedere Koetse Vier Perde Mense (12) 2.

Noem enige drie diere wat as vervoermiddels gebruik is. Enige drie van die volgende: donkies, perde, beeste, olifante, kamele (3) 3.

Beskryf in twee of meer sinne waar die tiekiewawiel, of in Engels die pennyfarthing, se naam vandaan gekom het. Die fiets se voorkoms het oorsprong gegee aan die naam. Die voorwiel was groter en is vernoem na die pennie. Die agterste wiel was kleiner en is vernoem na die oortjie, maar het in werklikheid meer gelyk na die tiekie.

(3)

4.

Noem enige twee moderne landvervoermiddels. Enige twee van die volgende is aanvaarbaar: Perde, motors, motorfietse, fietse, trokke, taxi’s en vierwielmotorfietse.

(2) [20]

© Optimi

23

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

5

Eenheid 5: Vervoer oor die tyd heen (2): watervervoer/ skeepsvaart Leerdoelwitte Nadat leerders hierdie eenheid voltooi het, moet hulle in staat wees om die volgende te doen:   

’n Verskeidenheid inligting oor die verlede vind, en oor geskiedenis op ’n georganiseerde manier skryf.

In staat te wees om inligting in te samel, byvoorbeeld vanaf teks, visuele materiaal, liedjies, gedigte en onderhoude met mense.

Meer as een soort skriftelike bron gebruik te gebruik insluitende boeke, tydskrifte, koerante en webtuistes.

Inleiding In hierdie eenheid gaan ons fokus op watervervoer en dit ontwikkel en mense se lewens beïnvloed het.

Les 23: Vlotte, kano’s en rietbote Enigiets wat kan dryf kan aanmekaar vasgemaak word om ’n primitiewe vlot te maak. Aan die begin het die eerste mense meestal vlotte gebruik wat later ontwikkel het in kano’s, rietbote en die kajak. Dit vereis slegs basiese snygereedskap. Bamboes, houtstompe en riete kan alles gebruik word as rumateriaal om ’n boot te bou, dit word dan saamgebind met rankplante en palmvesels. Vroeë vlotte is gebruik as platforms vir visvang, het vervoer moontlik gemaak oor die water en het selfs drywende eilande geword waarop klein dorpies gebou was.

Stukrag vir die vlotte is bewerkstellig deur dit te stoot met ’n paal, te trek met toue of met ’n roeispaan. Wanneer die vlotte rivieraf vaar doen die stroom al die werk. Later is seile bygevoeg om windkrag in te span vir vinniger beweging, maar vlotte het nie ’n kiel of die regte vorm om hulle in ’n lynregte koers te stuur nie. Vir verdere beskrywings van vlotte, kano’s en rietbote verwys asseblief na die relevante bladsy in die handleiding.

© Optimi

24

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

5

Les 24: Die eerste seilskepe Vele seilskepe is ontwikkel deur nasies wat aan die kus gewoon het en afhanklik was van handeldryf om aan die lewe te bly. Ander is ontwikkel deur nasies met vyandige bure wat meer daarin belanggestel het om ander te oorwin as om handel te dryf. Die skepe in Europa was vir ’n geruime tyd klein, met een mas en het selde so ver uitgevaar dat land nie meer sigbaar was nie. Skepe soos die Mediterreense sloep en die Vikings se drekar was hoofsaaklik aangedrewe deur roeispane en vierkantige seile met die wind van agter.

Die skepe is gestuur met die hulp van ’n “sy-spaan” wat aan die agterkant van die skip vasgemaak was. Vir illustrasies en beskrywings verwys asseblief na die handleiding.

Les 25: Die eerste stoomskepe Met die aanvang van massaproduksie was daar ook nou aanvraag na massavervoer. Een van die lande wat verantwoordelik was vir die vinnige uitbreiding van stoomtegnologie was Engeland. As gevolg van die Industriële Revolusie was daar groot aanvraag om goedere in-en uit te voer. Die Britse Ryk het regoor die wêreld gestrek en hulle het beheer gehad oor baie kolonies. Die Indiese kolonies het katoen verskaf vir die weef van klere en ander tekstiel produkte terwyl die kolonie aan die Kaap die ideale afsetgebied was vir allerlei produkte. Die stoomskip was ontwikkel om tyd en geld te spaar. Vir ’n beskrywing van die skepe verwys asseblief na die handleiding.

Les 26: Moderne watervervoer Houerskepe, oliebote, toerskepe, bote, seiljagte en rubberbote is alles voorbeelde van moderne watervervoer. Houerskepe en oliebote vervoer groot hoeveelhede goedere oor lang afstande terwyl toerskepe en seiljagte gebruik word vir plesiervaarte. Dit is belangrik dat leerders kan onderskei tussen die verskeie gebruike.

© Optimi

25

Fasiliteerdersgids G04 ~ Sosiale Wetenskappe: Geskiedenis

Eenheid

5

Hersieningsoefening

1.

Voltooi die tabel deur die verskille tussen vlotte, kano’s en rietbote duidelik te maak.

(6) Materiale

Hoe kon die boot vorentoe beweeg?

Vlotte

Boomstompe, riete of plastiese Deur met die arms te roei, of met spane houers soos stompe, takke of boombas

Kano’s

Boomstompe wat uitgehol word

Deur met die arms te roei, of met spane soos stompe, takke of boombas

Rietbote

Riete of enige soort gras

Deur met die arms te roei, of met spane soos stompe, takke of boombas

2.

Maak ’n lys van die verskillende soorte seilskepe en gee kort beskrywing van elk.

• Chinese jonk: Groot skip met vierkantige seile wat kon skuif om die wind uit alle rigtings te benut.

• Arabiese dau: Driehoekige seile wat ook kon beweeg.

• Klippers: Lang en smal bootjie met hoë maste en seile wat vinnig kon beweeg.

• Portugese karvele: Klein en kon vinnig draai, met driehoekige seile.

• Britse seilskepe: Hoë maste met baie groot seile. Die maste was so hoog sodat dit die seile kon stut.

(10)

3.

Noem die mees bekende stoomskip en hoekom het dit gesink?.

Die Titanic het ’n ysberg getref wat veroorsaak het dat die skip gesink het.

4.

Noem enige twee moderne watervervoermiddels.

(2) ENIGE TWEE VAN DIE VOLGENDE: Vragskepe, houerskepe, passasierskepe, oliebote, skis, waterponies (jetski), motorbote, duikbote [20]

© Optimi

26

(2)